E d i r n e s a r a y ı d a K u m K a s r ı

Kum kasrının kârgir kısmına ait iki pencerenin içerden görünüşü1290 (1875) de Hacı izzet Paşa Valiliği zamanındakiresimlerdsn. Büyük kubbeli ve ocaklı sofanın sağ cephesineait olduğuna ihtimal verebiliriz.Demir kapı önünde kum meydanının görünüşü. Sağda kumkasrı, ortada ve biraz gerilek kasrn padişahî. (Cihannümakasrı) solda arz odası 1829 Rus harbinde burası Rus ordusununkarargâhı olduğundan Türk murahhası heyetinin atlarlademir kapıya ilerlediği ve Rus karargâhının atları görülmektedir.(1929-30 G. S. ve A. D. albümünden)harbinde sarayın divanhane meydanı etrafındaki daireler vecihannüma kasrının zemin katı, kum kasrı hamamı, silâh,c.ebhane ve top anbarı ittihaz edilmiş, Rusların Edirneye takarı-ublarmdaVali Cemil paşa ile Müşir Ahmed Eyyüb paşaarasında tezadı efkâr neticesi (3) esliha ve cebhaneye ateşverilmiş; saray ve bu kasır üç günde mahvolmuştur. Edirnedecam. çerçeve ve sarayda hiç bir yer kalmamış, her yeryıkılmış ve yanmıştır. Haci İzzet paşa bu kasrı ve sarayın diğeryerlerim yeniden ikinci Valiliği zamamnda ihyaya teşebbüsetmiş ise de muvaffak olamamış ve saray ankazı sökülerektaşları civar ve uzak inşaatta kullanılmıştır (4).Kasrı alâkadar eden kaynaklara bir nazar atfedelim.Edirne manzaralarım havi olarak Layipzig'de basılmıştaş basması albümde saraya ait 3 resim vardır. Bunlardan birisi Kum meydanında Cihannüma kasrı; arz odası ve kumkasrını muhtevidir. Levha üç muhtelif resimden kesilerek yapıldığıiçin çok geride olması lâzım gelen cihannüma kasrıöne tesadüf etmiştir. Diğeri de kum kasrmdaki ocaktı. Bunabitişik odanın da ocağı da bu ocağın arkasına tesadüf eder.Soldaki ocağın dumanı yandaki odanın kapalı ocağı içinegeçerek orasını da ısıtır. Haizi dikkat resimlerdir (5).Hacı İzzet paşanın tamirine ait resimlere müteferrik kartlarhalinde tek tük tesadüf olunmaktadır. Bunlar 1290 (1875)tarihlerinde 100 adet cam üzerine çekilmiş, mühim bir kısmınıDr. Rifat Osman bulmuştur. Elimizde halen üç tanesimevcuttur. Birisinde arz odası önünde kum kasrı tamirdenevvel görülüyor. Kr.m kasrı tamir edilirken yakından bir resmidaha vardır. Kasrın üstü kurşun örtülüdür, görülmektedir.Diğer bir resimde de kum kasrı derununda yan yana veetrafı çinili iki pencere görülmektedir. Büyük ve kubbeli divanhaneninkum meydanına bakan pencerelerinden ikisidir.L'Univers, Türkiye faslında Sarayda kum meydanının vekum kasrı ile diğer cihannüma kasrı ve arz odasının birinciNikola albümündeki resimden alınmış bir örneğidir (1).Sarayın hali hazır harab vaziyeti üzerine çıkarılmış yeniresimler vardır. Orada kum kasrının temelleri bile görülmez.Yalnız üzeri kiremit örtülü kum kasrı hamamı müstakil birbina halinde durmaktadır. Hamamda padişah kurnası denilenbir yer gösterilir. Padişahların bu hamamda istediklerizamanda yıkandıklarına işarettir. Yoksa onlara has bir hamamdeğildir. Hususi hamamları yoktur. Canları istediği yerlerdeyıkamrlarmış... Kurnaları umumî harbe kadar mevcutimiş (2). Saraydan kalan yegâne hamam budur.Kasrın İstanbul Üniversitesi kütüphanesinde bir albümde(3) ocaklı divanhanesinin bir resmi bulunmuştur. ResminKum kasrına ait hiç bir izahı yoktur. Fakat ocaklardan bununkum kasrına aidiyeti meydana çıkmıştır. Kubbe yaldızlı veXVII inci asra ait klâsik ve Türk tarzında bir parçadır. O-Edirne sarayının askerî karargâh ittihazına ait bir resim.Kum meydanı. Sağda kum' kasrı ortada karsı padişahî (hasoda), solda arz odası görülüyor. Yalnız bu levhada binalarayrı ayrı fotoğrafiye edilip birleştirildiği için kasrı padişahîöne düşmüştür. (Laipzig'de basılmış bir albümden). Üniversitekütüphanesi.(3) Tarihi Osmani Mecmuası No. 47, S. 306.(4) Dr. Rifat Osman. Edirne Rehnüması. Edirne sarayıve kasırları S. 88-94.(5) Phot. Im. Louis Glaser Albümü, yaptıran EdirnedeD. Michailides. Üniversitesi kütüphanesi yıldız hususî albümleriNo. 14572/11.(1) L'Univers. Turquie. Palais des Sultan â Eski-SeraiNo. 83.(2) Dr. A. S. ÜN VER. Edirne sarayında hamamlar. YücelNo. 26. 1937.(3) Yıldız albümleri meyanında müteferrik Edirne kısmındaSaraya ait 2 resim bulunmuştur.

Kum kasrı hamamının 1S36 dakıhaline göre teferruatı (A. S. Ü.)A,B,C — Kubbe kısımları, D —Makta', E — Yangından evvelkipiân, F — Şimdiki hal i ^ G — Şimdikiplâncakta yan odayı ısıtan ocağa ulaşan delik daha iyi seçiliyor.Bu büyük salon kasrın nefis bir parçasıdır.Yine kum kasrının müteaddid ve Dr. Rifat Osman tarafındanuzaktan ve yakından çizilmiş resimleri vardır ( l).Kum kasrının sağ yani, hamam tarafı kagirdir. Diğer tarafıahşaptır. İhtimal kagir tarafı kışlık ve ahşap tarafı yazlıktır.Zira bu taraf tamamen ahşap, SIK direklerle bağlı vebirbirile temadi eden pencerelerdir. 12-15 (1829) plânındaCem cumbası altındaki kapı işaret edilmemiş ve ön cebhedegösterilmemiştir. Yalnız merdivenle çıkılan kapı görülüyor.Fakat 1290 (1875) tamirinden sonra cumba altında kapıvardır. Birinci Nikola albümünde bu acaba unutuldu mu?Yoksa sonradan mı açıldı. Fakat vaziyet burada eskiden birkapının mevcudiyetini düşündürüyor.Sağdaki ve soldaki pencerelerin şekillerini pek iyi görüyoruz.Binanın kapısı ahşaptır, ve kasrın tam ortasına tesadüfediyor. Plâna göre boyu 18 metredir. Eb'adma göre vasibir kasırdır.Cem cumbasının içine ait malûmatımız yoktur. YalnızDr. Rifat Osman'ın basılmasını cidden istediğimiz eserinegöre bu cumbaya çıkan bir merdiven vardır. İnilmek içinmerdiven ayrıdır. Bu odanın ufak bir sofası vardır. Yarıalçı pencereler kubbeli ve ocaklı büyük salonun sağ üsttekisofayı aydınlatır. Buradan cumbaya girilir. İniş merdiveninaltında, yanda büyük odanın köşesinde bir musandırası var-( I) Dr. Süheyl. Edirne Sarayı cedid âmiresi.Yeni mecmua No. 85.86. 1339.makale.dır. Eskiden burada da yatırılırmış. Fatihin Edirnede iken bukasırda oturup resmi kabulleri yaptığı da rivayet olunur.Kasrın hakikaten en müzeyyen yeri cumbasıdır. Padişahınbağdaş kurarak oturup bu cumbadan merasimi seyrettiğiveyahut saray mensublarma temaşa ettirdiğini düşünebiliriz.Gayet müzeyyen ve mühim bir eser olan bu cumba bilâhareEdirne evlerinin inşasına da güzel bir örnek olmuştur. İştekasrın hamamı, yazlık ahşap divanhaneleri ve kışlık kâgiroda ve ocaklı sofaları ile millî mimarimizi yaşatmağa lâyıkbirer eser olduğu meydandadır.Halen kasrın yeri ancak kazışla belki çıkacak temellerilebulunabilir. Kiremitle örtülmüş ve depo gibi kullanılmış hamamındanbaşka biç bir eser kalmamıştır.Kasrın güzelliği tarif olunamıyacak derecededir. Haricîve dahili mimarî teferruatı çok şayanı dikkattir. Mimarice istifadeedilecek kaynaklardan biridir. Bilhassa ocaklı sofanıntavanı başlı başına bir âlemdir. Bunun şimdi İstanbuldaiki benzerine tesadüf ediyoruz. Birisi maalesef yeşile boyanmışTakkeci Camii tavanı. Aynı devir eseri olabileceğim hatırlatıyor.İkincisi de Amca Hüseyin paşa Yalısı'nın harabiyettenbozulmuş divanhane tavanı. Topkapı sarayında bu ahşaptavanın teferruatını havi parçalara Revan odasında, Bağdadkasrında da tesadüf olunur. Edirnede sanatkârların çokasıl tezyinat örnekleri vardır. Eğer bu tavanı da onlar işlemişise sanat erbabının ehemmiyet vererek aradıkları yüksek birEdirne işidir.Saray hakkında bu izahatı kâfi görüyorum. Buraya koyduğumuzresimler yazı noksanlarını tamamlıyacaklardır.K9