Giriş: Avrupa Gündeminde Türkiye - Avrupa Birliği Genel Sekreterliği

İçerik 

Sait Akşit, Çiğdem Üstün 

Giriş: Avrupa Gündeminde Türkiye ................................... 3 

Nicolas Monceau 

Fransa ............................................................................ 11 

Katrin Böttger, Eva-Maria Maggi 

Almanya.......................................................................... 25 

Yvonne Nasshoven 

Belçika ............................................................................ 37 

Emiliano Alessandri, Sebastiano Sali 

İtalya ............................................................................... 47 

Eduard Soler i Lecha, Irene García 

İspanya ........................................................................... 61 

Athanasios C. Kotsiaros 

Yunanistan ...................................................................... 75 

Gunilla Herolf 

İsveç ............................................................................... 86

Cengiz Günay 

Avusturya ........................................................................ 97 

Costas Melakopides 

Güney Kıbrıs ................................................................. 109 

Petr Kratochvíl, David Král, Dominika Dražilová 

Çek Cumhuriyeti ........................................................... 125 

Adam Szymański 

Polonya ........................................................................ 138 

Iulia Serafimescu, Mihai Sebe 

Romanya ...................................................................... 157 

Marin Lessenski 

Bulgaristan .................................................................... 171 

Özgehan Şenyuva, Sait Akşit 

Avrupa’dan Türkiye’ye Bakış: Genel Değerlendirmeler 182 

Yazarlar Hakkında Bilgi .............................................. 194 

2

Sait Akşit, Çiğdem Üstün* 

Giriş: Avrupa Gündeminde Türkiye 

3 


Aralık 1999 Helsinki Zirvesi’nde Türkiye Avrupa Birliği (AB) 

üyeliğine aday ülke statüsünü resmen kazanmış ve Ekim 2005’te üyelik 

müzakereleri sürecine başlamıştır. Bu Türkiye ile AB ilişkileri açısından 

birçok olumlu gelişmenin meydana geldiği bir dönem olmuş ve 

Türkiye’de üyelik hedefinin gerektirdiği koşulları yerine getirmek 

amacıyla bir dizi reform paketi hazırlanmıştır. Aynı dönemde ilk olarak 

Ecevit hükümeti, ardından da Gül ve Erdoğan hükümetleri tarafından 

ülkenin iç ve dış politikasında bir dizi değişime işaret eden gelişmeler 

meydana gelmiştir. Zaman zaman bu çabalar bazı hassas konulara ciddi 

yaklaşımlar içermiştir. Bu dönemde meydana gelen en önemli gelişmeler 

arasında Türkiye’nin dış politika önceliklerinin yeniden 

değerlendirilmesi ve Yunanistan’la ilişkiler ile Kıbrıs Sorunu gibi uzun 

yıllardır süregelen sorunları çözme çabaları yer almaktadır. 

Müzakere sürecinin başlaması sonrasında bu tabloda bir değişim 

meydana gelmiş ve 2006-2009 dönemi inişli çıkışlı bir zaman dilimi 

olmuştur. Aslına bakılırsa bu dönemde inişlerin çıkışlardan daha fazla 

olduğu söylenebilir. Bu durumun çeşitli nedenleri vardır. Bu dönemle 

ilgili olarak sıklıkla dile getirilen eleştirilerden biri Türkiye’nin 2006’dan 

bu yana fazla bir çaba göstermediğidir. Esasında reform sürecinin 

oldukça yavaşladığı, hatta bazı zamanlarda tümüyle durduğu iddia 

edilmektedir. Avrupa Birliği tarafında Türkiye’nin reform sürecinde 

* 

Bu metinde ortaya konan görüşler yazarlara ait olup herhangi bir kurumsal tutumu 

yansıtmamaktadır.

4 

AB Ülkelerinden Türkiye’nin Üyeliğine Bakış 

ilerleme olmayışı müzakere sürecindeki yavaşlama için de önemli bir 

neden olarak gösterilmektedir. 

Müzakerelerin başlamasından kısa bir süre sonra AB tarafında bu 

iddialara Türkiye’nin tam üyeliğine alternatiflerden yana söylemler de 

eklenmiştir. Bu durum önce Almanya’da, sonra da Fransa’da iktidar 

değişimlerinde yansımasını bulmuştur. Kasım 2005’te Almanya’da 

iktidara gelen Şansölye Angela Merkel Türkiye için tam üyelikten ziyade 

imtiyazlı bir ortaklığın önde gelen savunucuları arasında yer almıştır. Bu 

yaklaşım Mayıs 2007’de Fransa’da Cumhurbaşkanı seçilen Nicolas 

Sarkozy tarafından da önce seçim kampanyası sırasında, sonra da 

Cumhurbaşkanlığı görevinde sergilenmiştir. Türkiye’nin üyeliğine sert 

bir biçimde karşı çıkan Sarkozy’nin seçilmesi Fransa’nın Türkiye’nin 

AB’ye tam üyeliğine resmi bakışı konusunda bir dönüm noktası teşkil 

etmekte 1 ve bunu Türkiye’de tam üyeliğe bir alternatif olarak algılanan 

Akdeniz Birliği önerisi izlemektedir. 

Türkiye’de tablo biraz daha karışıktır. Öncelikle hem Avrupa Birliği 

kurumları hem de Merkel ve Sarkozy de dâhil olmak üzere bazı AB üye 

ülkeleri liderlerince Türkiye’ye verilen mesajlarda gittikçe artan bir 

muğlâklık olduğu inancı hâkim konuma gelmektedir. Üyeliğe alternatif 

önerileri ile Türkiye’nin hassas iç ve dış politika sorunları konusunda 

yapılan siyasi açıklama ve yorumlar bu muğlâklık hissini güçlendirmiş, 

ve bu durum da AB üyesi ülkelerin bazı liderlerinin Türkiye’yi Birliğin 

dışında bırakmak için müzakere sürecinin resmen bir parçası olmayan 

yeni koşul ve engeller çıkardığı yönünde yaygın bir inanışın doğmasına 

neden olmuştur. Nitekim Türkiye’de üyelik sürecinin ‘Kıbrıs 

Cumhuriyeti’nin’ 2 AB üyesi olmasından sonra kolay olmayacağı 

1 Bu durum bu kitapta Nicolas Monceau tarafından yazılan bölümde de vurgulanmıştır. 

2 Resmi adıyla ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’, AB tarafından tüm adayı temsil ediyor olarak kabul edilse 

de adadaki Kıbrıslı Türk Toplumunu temsil etmemektedir. Dolayısıyla, bu kitapta bahsi geçen

5 


yönünde bir kanı vardı. Bu endişelerin yersiz olmadığı Kıbrıslı Rumların 

müzakere sürecinde bazı başlıkları resmen olmasa da engellemesi ve 

Aralık 2006’da bir “tren kazası” yaşanması ihtimali ile ortaya çıkmıştır. 

Nitekim Türkiye’nin müzakere süreci tahmin edilenden daha da zor bir 

yolda ilerlemekte olup beklenenden daha fazla engellerle karşılaşılacağı 

görülmektedir. İmtiyazlı ortaklık çağrıları, Akdeniz Birliği önerisi, 

Ankara Anlaşması protokolünün ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’ni da içerecek 

şekilde genişletilmesi yönünde yapılan çağrılar ve hava ve deniz 

limanlarının Kıbrıs Rum uçak ve gemilerine açılması talepleri Türkiye’de 

yeni engeller çıkarma ya da tam üyeliğe alternatif bir yolu öne çıkarma 

yönünde girişimler olarak değerlendirilmektedir. Dahası AB’de 

Türkiye’nin ‘Avrupalılığı’ konusunda süregelen tartışmalar ve 

Türkiye’nin adaylığının tekrar tekrar sorgulanışı Türkiye’de AB 

hakkındaki mit ve önyargıları güçlendirmekten başka bir işe 

yaramamaktadır. 

Bir yandan Türkiye’de AB hakkında, bir yandan da AB’de Türkiye 

hakkında ciddi ve sürece zarar veren mit ve önyargılar olduğuna 

inanıyoruz. Akademik Ağların Güçlendirilmesi ve Entegrasyonu 

(Strengthening and Integrating Academic Networks - SInAN) projesine 

başlarken ele alınan noktalardan biri de bu muğlâk ilişkinin bir parçası 

olan böylesi mit ve önyargıları sorgulamaktı. Elinizdeki bu eserde 

Türkiye’nin üyeliğinin bir dizi AB üyesi ülkede nasıl algılandığı ortaya 

konmaya çalışılmaktadır. Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliği ve tarafların 

tümü için yaratacağı fırsat ve zorluklar yaygın bir biçimde tartışılmakta 

ise de farklı ülkelerdeki aktörlerin pozisyon ve argümanlarını bir araya 

getiren kapsamlı bir analize rastlamak nispeten güçtür. Esasında genele 

bakıldığında Türkiye’nin Avrupa Birliği adaylığının hem AB 

hükümetleri, hem de üye ülke vatandaşları arasında tartışmalı ve 

‘Kıbrıs Cumhuriyeti’ adanın Kıbrıslı Rumların yönetimi altındaki kısmına atıfta bulunur ve 

‘Kıbrıs’a atfen yapılan değerlendirmeler Kıbrıslı Rumların gözünden yapılan değerlendirmelerdir.

6 


toplumda bölünmelere yol açan konulardan biri olarak ortaya çıktığı 

söylenmektedir. Nitekim Türkiye’nin AB üyeliği konusunda 

Avrupalıların algıları üzerine literatür son derece kısıtlı olup mevcut 

çalışmaların hemen hiçbiri farklı ülkelerde hükümet, muhalefet, kamuoyu 

ve elitler gibi tüm tarafların görüşlerini medya’da buldukları yerle 

birlikte irdelemeye çalışmamaktadır. 3 

Elinizdeki bu eser Avrupa Birliği tarafından ‘AB ve Türkiye 

arasındaki Sivil Toplum Diyaloğunun Geliştirilmesi Projesi: 

Üniversiteler Hibe Programı’ kapsamında finanse edilen Akademik 

Ağların Güçlendirilmesi ve Entegrasyonu (SInAN) projesinin bir 

sonucudur. Bu çalışma, SInAN proje önerisinin en başında gündeme 

gelmiş bir çalışma olup proje ortağımız Köln Üniversitesi Jean Monnet 

Merkezince koordine edilen EU-CONSENT projesi kapsamında 

hazırlanan EU-27 Watch 4 örneğinin açtığı yoldan gitme amacıyla ortaya 

konmuştur. Elinizdeki bu eserle Orta Doğu Teknik Üniversitesi Avrupa 

Çalışmaları Merkezi SInAN projesinin ana koordinatörü sıfatıyla 

Türkiye’nin AB ile entegrasyon sürecine dair mevcut tartışmanın 

koşullarını niteleyen mitleri sorgulamayı ve Türkiye’nin AB’de, AB’nin 

de Türkiye’de daha iyi bilinir ve anlaşılır kılınmasını amaçlamaktadır. 

Her ne kadar elinizdeki eserin içeriği zamanla öngörülenden daha farklı 

bir şekil almış ve sonuçta farklı AB üyesi ülkelerin Türkiye’nin AB 

adaylığı konusundaki görüşlerini sergiler bir hale gelmişse de başlıca 

hedefler aynıdır. Bu çalışma Türkiye’nin adaylığının 2006-2009 

döneminde AB üyesi ülkelerde ne şekilde algılandığı sorusunu ele 

3 

Bunun bir istisnası TEPAV-IAI tarafından hazırlanan Talking Turkey yayınıdır: Natalie Tocci 

(der.), Talking Turkey in Europe: Towards a Differentiated Communication Strategy, Quaderni 

IAI, Aralık 2008. Ayrıca Avrupa kamuoyu görüşlerinin detaylı bir analizi için bakınız, Antonia R. 

Jiménez ve Ignacio T. Payá, European Public Opinion and Turkey’s Accession: Making Sense of 

Argument For or Against, EPIN, European Policy Institutes Network Working Paper no. 16, 

Mayıs 2007. 

4 

EU-27 Watch serisinin sayılarına http://www.eu-consent.net/content.asp? contentid=522 inernet 

adresinden ulaşılabilir.

7 


almaktadır. Üye devletlerden çeşitli uzmanlara bu soruyu sorduk ve söz 

konusu ülkelerdeki belli başlı aktörlerin bazılarının (hükümetler, 

muhalefet partileri, sivil toplum örgütleri ve medya) konuya bakışlarını 

göz önünde bulundurarak nitel gözlemlerini sunmalarını istedik. 

Fransa, Almanya, Belçika, İtalya, İspanya, Yunanistan, İsveç, 

Avusturya, ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’ 5 , Çek Cumhuriyeti, Polonya, Romanya 

ve Bulgaristan’dan farklı uzmanlar bize bu konuda ışık tuttular. AB üyesi 

ülkelerin bu alt kümesi bir dizi kritere göre oluşturulmuştur. Öncelikle bu 

ülkeler geniş bir coğrafi dağılımı temsil etmekte ve çalışma Güney, 

Kuzey, Orta ve Doğu Avrupa’dan üye ülkeleri içermektedir. Dahası, bu 

grup içerisinde Avrupa Birliği’nin geçirmiş olduğu her bir genişleme 

dalgasından ülkeler mevcuttur. Üçüncüsü, bu grup çekirdek, eski, yeni, 

küçük ve büyük üye devletlerden örnekler içermektedir. Dördüncüsü, 

Türkiye’nin AB üyesi komşularını ve Türkiye ile iyi ekonomik ilişkileri 

olan ülkeleri de içermektedir. Beşincisi, bu grupta resmen Türkiye’nin 

üyeliğini destekler bir tavır takınan ülkeler (ki bunlardan bazıları yalnızca 

koşullu destek vermektedir) ile Türkiye’nin üyeliğine olumsuz bir bakışa 

sahip ülkeler birlikte yer almaktadır. İlgili tüm tarafları ele almayı 

amaçlayan bu akademik çalışmalar bir bütün olarak en baştaki 

varsayımımızı destekler bir tablo çizmektedir: Elitlerce sürüklenen bir 

süreç olduğu düşünülen ve uzun süredir de böyle kabul edilen bir süreç 

olmasına rağmen AB entegrasyon süreci Türkiye’nin adaylığının çeşitli 

boyutlarıyla anlaşılması için farklı aktörlerin algılarını göz önünde 

bulundurmalıdır. 6 

Çeşitli ülke çalışmaları ile 2006-2009 dönemini göz önünde 

bulundurarak aşağıdaki sorulara yanıt aramaya çalıştık: 

5 Bkz. 3 numaralı dipnot. 

6 Bkz. Özgehan Şenyuva, “Turkey European Union Relations: A Quest For Mass And Elite 

Opinion”, SInAN Newsletter 2, Avrupa Çalışmaları Merkezi, Ankara, 2009, 

http://sinan.ces.metu.edu.tr/dosya/newsletter2.pdf internet adresinden ulaşılabilir.

8 


• Türkiye AB üyesi ülkelerde ne derece tartışma konusudur? 

• Türkiye hakkında yapılan tartışmalarda bilgi düzeyi nedir? 

• Farklı aktörlerin algılarının temelini neler oluşturmaktadır? 

• Ele alınan ülkelerde Türkiye hakkındaki tartışmalarda hâkim 

çeşitli mit ve önyargılar mevcut mudur? 

• Türkiye’nin üyeliğinin sunduğu fırsatlar ve zorluklar nelerdir? 

• Ülkeler arasında Türkiye’den yana veya Türkiye’ye karşı 

argümanların kesişimi söz konusu mudur? 

• Türkiye’nin üyeliğini destekleme ya da buna karşı çıkmanın 

başlıca nedenleri ve bu tutumların altında yatanlar nelerdir? 

• Türkiye’nin üyeliğine ilişkin algılar genişleme süreci gibi daha 

geniş bir bağlamda mı ele alınmalıdır? 

Bu sorulara kapsamlı bir yanıt verebilmek için daha detaylı bir analiz 

gerekmektedir. Elinizdeki bu eser de bu tür çalışmalara katkı yapmayı 

amaçlayan bir girişimdir. 

Kitaba genel bakış 

Türkiye’nin AB üyeliğine Fransızların bakışı analizinde Nicolas 

Monceau Fransa’nın Türkiye konusundaki kamuoyundaki tartışmaların 

en yoğun ve ateşli yaşandığı AB ülkelerinden biri olduğuna işaret 

etmektedir. Monceau, Fransa’da elitler ve kamuoyu düzeyinde üyeliğe 

karşı çıkışın altında yatan başlıca etkenleri ortaya koymakta ve partiler 

ile liderler arasında bu konuda bir bölünmüşlük olup olmadığını 

irdelemektedir. 

Katrin Böttger ve Eva-Maria Maggi Almanya’da Türkiye’nin üyeliği 

sorusuna farklı yaklaşımlar olduğunu belirtmekte ve kapsamlı bir soru 

yumağı ortaya koyan yaklaşımlara işaret etmektedir. Öte yandan Yvonne 

Nasshoven Belçika’da büyük ölçüde iç gündemdeki sorunlar nedeniyle

9 


Türkiye’nin üyeliği konusunda ancak kısıtlı boyutta gerçekleşen bir 

tartışmaya ışık tutmaktadır. Yine de Belçika’nın konuya bakışı ülkede 

kayda değer bir Türk nüfusunun varlığı ile Belçika Başbakanı Hermann 

von Rompuy’un Avrupa Birliği Konseyi Başkanlığı’nı 2009 ile 2012 

arasında iki buçuk yıllık bir süre için yürütecek olması nedeniyle önem 

arz etmektedir. 

İtalya, Türkiye’nin AB ile bütünleşme sürecinin en önemli destekçileri 

arasında yer aldığı için Emiliano Alessandri ve Sebastiano Sali’nin gözler 

önüne serdiği gibi İtalyanların konuya bakışı bilhassa dikkat çekicidir. 

Bu tabloya göre farklı aktörlerin algıları ile bunlar arasındaki ilişkiler 

daha da irdelenmesi gereken ilginç araştırma konuları olarak öne 

çıkmaktadır. İtalya’ya benzer biçimde İspanya da Türkiye’nin AB 

üyeliğini en çok destekleyen ülkelerden biridir. Eduard Soler i Lecha ve 

Irene García İspanyol pozisyonunu değerlendirmekte ve resmi düzeyde 

verilen desteğin farklı düzeylerde de yansımasını bulup bulmadığını 

sorgulamaktadır. Athanasios C. Kotsiaros ise Türkiye’nin üyeliğine 

destek veren ve karşı çıkan unsurları değerlendirmesinde Yunanistan’da 

destekler olmakla birlikte biraz da isteksiz bir yaklaşıma işaret 

etmektedir. İsveç konusunda katkılarını sunan Gunilla Herolf 

Türkiye’nin üyeliğine şartlı verilen desteği gözler önüne sermekte ve 

ülkesinin ilgisinin Türkiye’nin reform sürecine yoğunlaşmış olduğunu 

ifade etmektedir. 

Almanya ve Fransa’nın yanı sıra Avusturya ve ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’ 

Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliğine en sert muhalefeti yapan ülkeler 

arasında sayılabilir. Cengiz Günay bu bağlamda Avusturya’nın karşı 

duruşuyla ilişkili çeşitli unsur ve görüşleri tartışmakta ve bunları 

Avusturya’da en basit şekliyle Türkiye konusundaki tartışmaların ötesine 

geçen genel bir perspektifle ilişkilendirmektedir. Costas Melakopides’in 

Kıbrıslı Rumların algıları konusundaki değerlendirmesi Türkiye 

açısından bazı son derece tartışmalı konu ve başlıklara dikkat çekmekte

10 


ve bu bağlamda Kıbrıslı Rumlar örneğinde bir toplumun konu hakkında 

ne kadar önyargılı olabileceğini göstermektedir. 

Türkiye’nin adaylığı konusundaki tartışma AB’nin yeni üyelerinden 

bazılarında daha kısıtlı ölçekte gerçekleşmektedir. Bu durum Petr 

Kratochvíl, David Král ve Dominika Dražilová’nın Çek Cumhuriyeti’ni, 

Adam Szymański’nin de Polonya’yı ele alan ve tartışmanın kısıtlı 

olduğuna dikkat çeken çalışmalarında görülmektedir. Her iki çalışma da 

Türkiye’nin üyeliği konusunda taraf olmanın ve buna karşı çıkmanın 

nedenlerini sorgulamaktadır. Öte yandan Iulia Serafimescu ve Mihai 

Sebe Romanya açısından konuyu ele almış ve büyük ölçüde bölgesel 

etkenlere odaklanmıştır. Bulgaristan ise ülkedeki büyük Türk azınlık ile 

bunun 1990’ların başından beri oynadığı siyasi rol nedeniyle son derece 

ilginç bir örnektir. Kitabın sonunda yer alan katkısında Marin Lessenski 

Bulgaristan’da konunun algılanışını etkileyen etkenlere bakmakta ve 

Türk azınlık, ikili ilişkiler ve iki komşu ülke arasındaki ilişkileri 

şekillendiren tarihsel ve kültürel arka plan üzerinde oluşan imaja 

odaklanmaktadır.

Nicolas Monceau * 

Fransa 

11 

Fransa 

Öz 

Fransa son yıllarda Türkiye’nin AB üyeliği konusunun kamuoyunda 

yoğun, hatta çoğu zaman ateşli bir tartışmanın fitilini ateşlediği Avrupa 

ülkelerinden biridir. Bu durum Türkiye ve Fransa arasında yüzyıllardır 

yakın tarihi, siyasi ve iktisadi bağlar olduğu göz önünde 

bulundurulduğunda şaşırtıcı görünebilir. Bu rapor, ilk olarak, Fransız 

kamuoyunun Türkiye’nin AB üyeliği konusunda geride kalan dönemde 

geçirdiği evrimi ele alacaktır. Fransa’da elitler ve kamuoyu düzeyinde 

Türkiye üyeliğine karşı olan çoğunluğun kendi konumlarını açıklamada 

kullandıkları ana etkenleri –siyasi, ekonomik, kültürel ve sosyal– 

betimlemektedir. Raporda, daha sonra, Fransa’daki siyasi arenaya 

odaklanılmakta ve Fransız siyasi partileri ile liderlerinin Türkiye’nin AB 

üyeliği konusundaki derin bölünmüşlüğünün altı çizilmektedir. Böylece 

Türkiye’nin AB üyeliği konusunda Fransızların görüşlerinin farklı 

Avrupa algılarıyla bağlantılı olduğu ve Fransa’nın Nicolas Sarkozy’nin 

Fransa Cumhurbaşkanı seçildiği 2007’den beri Türkiye’nin AB üyeliğine 

resmi düzeyde karşı çıkar pozisyonunun evrimi anlatılmaktadır. Rapor 

Fransız medyasının ülkede Türkiye’nin AB üyeliği konusunda 

kamuoyunda bir tartışma başlatılmasındaki rolüne değinerek 

sonuçlandırılacaktır. 

* 

Bu metinde ortaya konan görüşler yazara ait olup herhangi bir kurumsal tutumu 

yansıtmamaktadır.

12 


Giriş 

Fransa son yıllarda Türkiye’nin AB üyeliği konusunun kamuoyunda 

yoğun, hatta çoğu zaman ateşli bir tartışmanın fitilini ateşlediği Avrupa 

ülkelerinden biridir. Bu durum Türkiye ve Fransa arasında yüzyıllardır 

yakın tarihi, siyasi ve iktisadi bağlar olduğu göz önünde 

bulundurulduğunda şaşırtıcı görünebilir. 

Türkiye’nin AB üyeliğine Fransız bakış açısının şekillenmesinde üç 

ana aşamadan bahsetmek mümkündür. İlk olarak, 2002 yılı Fransa’da 

Türkiye konusunun medyada yer bulması açısından bir dönüm noktası 

sayılabilir. Kasım 2002’de, o dönemde Avrupa’nın Geleceği 

Konvansiyonu’nun başkanlığını yürütmekte olan Valéry Giscard 

d'Estaing Fransa’da Türkiye’nin “Avrupalılığı” konusundaki tartışmayı 

başlatmış ve Türkiye’nin Avrupa’da yer almadığını belirterek üyeliğinin 

AB’nin sonu olacağını dile getirmiştir. Aynı ay içerisinde Adalet ve 

Kalkınma Partisi’nin (AKP) Türkiye’deki genel seçimlerde elde ettiği 

zafer sonucunda Fransız medyasında “ılımlı İslamcı” olarak tanımlanan 

yeni bir hükümet kurulmuştur. 2004 ve 2005’te Türkiye’nin üyelik 

başvurusu Avrupa Parlamentosu seçimleri için Fransa’da yürütülen 

kampanyalarda, sonrasında ise Mayıs 2005’te Avrupa Anayasası 

referandumunda ve Ekim ayında da Türkiye ile AB arasındaki üyelik 

müzakerelerinin başlaması ile siyasi bir tartışma konusu haline gelmiştir. 

Son olarak 2007’de Nicolas Sarkozy’nin Fransa Cumhurbaşkanı 

seçilmesi Fransa’nın Türkiye’nin AB üyeliği konusundaki resmi tavrı 

için de bir dönüm noktası oluşturmuştur. 1 

1 Bruno Cautrès et Nicolas Monceau, La Tentation du refus ? Européens, Français et Turcs face à 

l’adhésion de la Turquie à l’Union européenne, Paris, Presses de Sciences Po, 2010.

13 

Fransa 

Fransız vatandaşlarının çoğunluğu Türkiye’nin AB üyeliğine 

karşı 

Çoğu kamuoyu yoklamasında aynı sonuca varılmaktadır: Avrupa 

düzeyinde Fransa, Almanya, Avusturya ve Yunanistan ile birlikte 

Türkiye’nin AB üyeliğine en kuvvetli muhalefetin bulunduğu ülkeler 

arasındadır. Avrobarometre’ye 2 göre Fransız vatandaşlarının çoğunluğu 

Türkiye’nin AB’ye katılma ihtimali konusunda çekinceler dile 

getirmektedir. Eylül 2006’da görüşme yapılan Fransız vatandaşlarının 

%69’u Türkiye’nin gelecekte AB üyesi olmasına karşı çıkarken %22’si 

aksi yönde görüş bildirmişlerdir. 3 Transatlantik Eğilimler gibi diğer 

uluslararası kamuoyu yoklamaları da aynı eğilime işaret etmektedir. 

Fransa’nın bu konudaki muhalif tavrı zaman içinde istikrarlı bir seyir 

izlemiş, hatta son yıllarda kuvvetlenme eğilimi dahi göstermiştir: 

Türkiye’nin üyeliğine karşı olan Fransız vatandaşlarının oranı 2002 

baharı ile 2006 güzü arasında %64 ila %69 seviyesinde seyrederken 2008 

baharında %71 gibi bir orana ulaşmıştır. Aynı dönemde konuya olumlu 

yaklaşanlarda da bir artış meydana gelmişse de bu daha düşük bir oranda 

gerçekleşmiştir (%19’dan %22’ye). 2002’den bu yana “görüşüm yok” 

diyenlerin oranındaki azalış da Türkiye konusundaki tartışmaların 

kamuoyunun şekillenmesinde oynadığı rolü de göstermektedir. 

Türkiye’nin AB’ye tam üyeliğine Fransızların karşı çıkışı son yıllarda 

dile getirilen AB’nin genişlemesine bir genel karşı çıkış çerçevesi içinde 

de değerlendirilebilir. 2007 baharında Fransa’da ankete yanıt verenlerin 

%60’ı AB’nin genişlemesine karşı çıkarken %32’si karşıt yönde görüş 

belirtmiştir. 4 IFOP tarafından 2002 Aralık, 2003 Haziran ve 2004 

2 

Başka bir kaynak belirtilmediğinde raporda alıntılanan tüm oranlar Avrobarometre’den alınmış 

kabul edilmelidir. 

3 

Eurobaromètre 66, L’opinion publique dans l’Union européenne. Automne 2006. Rapport 

national France, Brüksel, Ocak 2007. 

4 

Eurobaromètre 67, L’opinion publique dans l’Union européenne. Printemps 2007. Rapport 

national France, Brüksel, Temmuz 2007.

14 


Haziran ve Eylül aylarında ulusal düzeyde gerçekleştirilen kamuoyu 

yoklamalarında ankete yanıt veren Fransızların %56 ila %61’i 

Türkiye’nin AB üyeliği konusunda olumsuz görüş bildirmiştir. 5 

Fransa’da çoğunluğun Türkiye’nin AB üyeliğine karşı çıkışını 

açıklayan ana etkenler nelerdir? Türkiye-Avrupa ilişkilerinin siyasi, 

iktisadi, kültürel ve göçle ilişkili boyutları Türkiye’nin AB üyeliği 

konusundaki Fransız bakış açısının şekillenmesinde önemli bir rol 

oynamaktadır. 2006 güz döneminde iktisadi ve siyasi koşulların, özellikle 

de insan hakları meselesine ilişkin olanların, üyelik şartlarına konmasına 

ankete yanıt veren Fransızların büyük bir çoğunluğu destek vermiştir. 

Üyeliğin Türkiye’den göçü teşvik eder bir rol oynayabileceği endişeleri 

de Fransızlar arasında yaygındır. Son olarak Türkiye’nin “Avrupalılığı” 

konusundaki tartışmalarda sıklıkla duyulan kültürel uyumsuzluk savı da 

Fransızların başlıca endişeleri arasında yer almaktadır. 

Haziran 2008’de Türkiye’nin AB üyeliği Fransız vatandaşları veya 

liderlerinin görüşleri içinde öncelikli bir yer işgal etmemekteydi. 

Türkiye’nin olası AB üyeliği Fransızların en çok önem verdiği üç konu 

sorulduğunda (anketi yanıtlayanların %6’sı ile) ancak onüçüncü sırada 

yer almaktayken Fransız liderlerin hiçbiri bu konuya öncelik vermemişti. 

Benzer biçimde dış politika konuları arasında da Türkiye’nin üyeliği 

toplumun (%14’ü) ve elitlerin (%13’ü) gündeminde sırasıyla ancak 

altıncı ve dördüncü sırayı almaktaydı. Son olarak Türkiye’nin muhtemel 

AB üyeliği Fransızların gözünde Cumhurbaşkanı Sarkozy’nin 2008’deki 

5 Bu anketlerin, özellikle de IFOP tarafından Aralık 2004’te beş Avrupa ülkesinde (Fransa, 

Almanya, İngiltere, İtalya ve İspanya) gerçekleştirilen Les Européens et la Turquie anketinin 

başlıca sonuçlarına IFOP internet sitesinden ulaşılabilir: www.ifop.com.

15 

Fransa 

AB dönem başkanlığı sırasında ele alması gereken iki öncelikli konudan 

biri değildi 6 . 

Hem Fransız toplumu hem de elitleri Türkiye’nin AB’ye katılımına 

karşı çıkan bir çoğunluk şeklinde özetlenebilecek benzer tavırlar 

takınmaktadır. Haziran 2008’de kamuoyunun geneli ile “liderler” 

arasında anketi yanıtlayanların sırasıyla %62 ve %63’lük kesimi 

Türkiye’nin AB üyeliğini desteklemezken bu oran içinde kamuoyunun 

%36’lık kesimi kesinlikle üyeliği desteklemeyen bir tavır takınmaktaydı. 

Buna karşın görüşme yapılan vatandaş ve liderler arasında üyeliği 

destekleyen %35 ve %27’lik kesimler içinde %6’ya tekabül eden bir 

kısım üyeliğe çok olumlu bakmakta olduğunu ifade etmiştir. Sosyal 

kategorileri esas alan bir analiz bakış açılarındaki önemli farkları 

göstermektedir. Daha önceki nesiller Türkiye’nin üyeliğini 

kabullenmekte yeni nesillere göre daha isteksiz görünmektedirler. 

Nitekim Türkiye’nin üyeliğine itirazlar nüfusun daha yaşlı kesiminde 

daha yüksek oranda görülmektedir. Benzer biçimde siyasi yönelimler de 

Fransızların Türkiye’nin başvurusu hakkındaki görüşlerinde önemli bir 

rol oynamaktadır. 2007 cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 1. turunda 

Ségolène Royal’i destekleyenler arasında Türkiye’nin üyeliğine olumlu 

yaklaşanlar (%54) François Bayrou destekçileri (%36) veya Nicolas 

Sarkozy yandaşları (%21) arasındakine kıyasla daha yüksek oranda idi. 

Ancak bu sonuçlar, Haziran 2008’de Türkiye’nin üyeliğine karşı 

çıktıklarını beyan eden (örneklemin %62’si) ankete katılan Fransız 

vatandaşlarının neredeyse yarısı (%42) Avrupa Devlet ve Hükümet 

Başkanları Konseyi’nce konan tüm kriterleri (hukuki, iktisadi ve siyasi) 

yerine getirmesi halinde Türkiye’nin gelecekteki AB üyeliğine destek 

vereceklerini ifade ettiği için daha detaylı bir açıklamayı gerekli 

6 Paris’teki Türk Büyükelçiliği tarafından yaptırılan ve Haziran 2008’de Opinion Way tarafından 

yürütülen toplumu temsil eden bir örneklem ve önde gelen Fransızlardan bir grup üzerinde 

gerçekleştirilen Türkiye’nin Fransa’daki imajı konulu anket.

16 


kılmaktadır. Aynı durum 2008’de muhalif tutumlarını dillendiren 

liderlerin de %25’i için geçerlidir. Burada zamanın Türkiye’nin 

başvurusuna yönelik algılarda önemli bir rol oynadığı tekrar 

gözlemlenmektedir. Türkiye’nin AB üyeliğine itirazın nedenleri arasında 

şunlar sayılmaktadır: Türkiye görüşme yapılan vatandaşların %48’i, 

liderlerin ise %74’ü tarafından ya coğrafi ya da kültürel açıdan bir 

Avrupa ülkesi olarak düşünülmemektedir. Kamuoyu nezdinde siyasi ve 

hukuki argümanların –Türkiye hiçbir zaman gerçek anlamda laik bir ülke 

(%19) veya gerçek bir demokrasi (%14) olamayacaktır– da önemli rol 

oynadığı, elitlerinse Türkiye’nin nüfusu nedeniyle AB’de haddinden 

fazla söz sahibi olacağı vurgusu yaptığı (%13) söylenebilir. 

Fransa’da hâkim Türkiye algısı da bu argümanların ulusal 

muhayyiledeki yerine ışık tutmaktadır. Anketi cevaplayanların çoğunluğu 

için Türkiye zengin tarihi olan bir ülkedir (vatandaşların %84’ü ve 

liderlerin %100’ü). Ayrıca genç, kültürel açıdan canlı, geleceğe bakan ve 

ekonomik açıdan dinamik bir ülke olarak da algılanmaktadır. Ankete 

katılan vatandaşların neredeyse yarısı ve elitlerin üçte biri Türkiye’nin 

son tahlilde Avrupa’ya önemli bir katkı yapabileceğine inanmaktadır. 

Fakat Türkiye yanıt verenlerin ancak azınlığı tarafından demokratik 

(vatandaşların %38’i ve liderlerin %32’si), laik (%37 ve %55) ve insan 

haklarına saygılı (olumlu görüşlerin %27 ve %10’u) bir ülke olarak 

değerlendirilmektedir. Sonuç olarak diğer bulgular Fransız kamuoyunun 

ülke olarak tarihi, kültürü, siyasi sistemi, ekonomik ve sosyal 

gerçekleriyle Türkiye hakkında kısıtlı bir bilgi sahibi olduğunu 

göstermektedir. Fransa’da Temmuz 2009 ve Mart 2010 arasında sürecek 

olan “Türkiye Mevsimi” ile vatandaşların bu ülke hakkında daha fazla 

bilgi edinmesin teşvik edilmesi beklenmektedir. 

2009’da Türkiye’nin AB üyeliği hakkındaki Fransız algılamalarında 

daha olumlu yönde bir seyir gözlemlenmektedir. ABD Başkan 

Obama’nın Nisan 2009’da Prag’da düzenlenen AB-Amerika Birleşik

17 

Fransa 

Devletleri zirvesinde Türkiye’nin AB üyeliğinden yana açıklaması 

sonrasında görüşme yapılan Fransız vatandaşlarının %50’si karşı 

olduklarını bildirirken olumlu bakanların oranı %35 olarak 

gerçekleşmiştir. Merkez-Sağ Demokratik Hareket destekçileri 

Türkiye’nin üyeliği konusunda olumsuz görüşlerin hâkim olduğu bir 

çoğunluk (%71) sergilerken onları sağ (%67) ve sol (%41) kesime destek 

verenler izlemektedir. Ankete yanıt veren Fransızlar arasında Türkiye’nin 

üyeliğine olumlu baktığını ifade edenlerin %49’u sol eğilimliyken %21’i 

MoDem sempatizanı ve %19’u da sağ eğilimlidir. Bu sonuçlar önceki 

kamuoyu yoklamalarına kıyasla Türkiye’nin AB üyeliğine Fransızların 

verdiği destekte bir artış göstermektedir. Haziran 2005’te aynı konudaki 

bir kamuoyu yoklamasında karşı çıkanlar %66, destekleyenler %28, 

görüş belirtmeyenler de %6 olarak gerçekleşmiştir. 

Son olarak Fransızların Türkiye’nin AB üyeliğine bakışı kamuoyu 

yoklamalarında düzenli olarak araştırılmayan bazı ek etkenlerle de 

açıklanabilir. Laikliğin Fransız toplumunda oynadığı rol mutlaka 

değerlendirilmeye alınması gereken bir etken olup özellikle geçmişte 

İslami başörtüsünün kamuya açık alanlarda giyilmesi konusundaki 

tartışmaların etkisi önemli bir rol oynamaktadır. 2004 yılında “Stasi 

komisyonunun” önerileri doğrultusunda çıkarılan bir kanunla Fransız 

devlet okullarında dini semboller yasaklanmıştır. Bu tür tartışmaların 

Fransız kamuoyunun laiklik ve kamusal alanda din konularının sıklıkla 

tartışıldığı Müslüman bir ülke olarak algılanan Türkiye’nin başvurusu 

konusundaki görüşü üzerinde bir etkisi olması beklenmelidir. Kolonyal 

(özellikle Kuzey Afrika’daki) geçmişi nedeniyle Fransa’nın İslam dini 

algısının yanı sıra 2001’de Fransa’nın resmen Ermeni soykırımını 

tanıması sonucunu doğuran “devoir de mémoire” (hatırlama vazifesi) 

konusuna verilen önem de Fransızların Türkiye’nin AB üyeliği 

konusundaki görüşlerini açıklayabilecek önemli etkenler arasındadır.

18 


Siyasi partiler ve liderler arasında (şiddetli) bölünme 

Siyasi arenada Fransızların Türkiye’nin AB üyeliğine bakışı Fransız 

siyasi partileri ve liderleri arasında 2000’li yılların başından bu yana bir 

bölünmenin kaynağı olmuştur. Türkiye’nin AB’ye tam üyelik başvurusu 

konusu ulusal siyasi bölünmenin ötesine gitmiş, hem sağ hem de soldan 

muhalif seslerin duyulmasına neden olmuştur. Aşağıdaki tablo Fransız 

siyasi partileri ile liderlerinin Türkiye’nin AB üyeliğine karşı –olumlu ya 

da olumsuz– duruşlarını göstermektedir. 

Milliyetçi Partiler 

Destekleyenler Karşı çıkanlar 

Ulusal Cephe Jean-Marie Le Pen 

Muhafazakâr partiler 

Halkçı Hareket Birliği 

(UMP) 

Jacques Chirac, Pierre 

Lellouche 

Nicolas Sarkozy, Alain 

Juppé, Jean-Pierre 

Raffarin, Jean-François 

Copé 

Fransa Hareketi (MPF) Philippe de Villiers 

Avcılık, Balıkçılık, Doğa, 

Gelenekler (CPNT) 

Frédéric Nihous 

Cumhuriyetin Doğuşu Nicolas Dupont-Aignan 

Merkez partiler 

Demokratik Hareket 

(MoDem – önceden 

Fransız Demokrasi Birliği 

idi) 

François Bayrou, 

Valéry Giscard d’Estaing, 

Jean-Louis Bourlanges 

Yeni Merkez (NC) Hervé Morin 

Yeşil partiler 

Yeşiller Dominique Voynet,

Parlamenter sol 

partiler 

Daniel Cohn-Bendit 

Sosyalist Parti (PS) Michel Rocard, Pierre 

Moscovici, Dominique 

Strauss-Kahn, Ségolène 

Royal, Martine Aubry 

Fransız Komünist 

Partisi 

Aşırı sol partiler 

Devrimci Komünist 

Birlik, Yeni Antikapitalist 

Parti (NPA) 

İşçilerin Mücadelesi 

(LO) 

Marie-Georges Buffet 

Olivier Besancenot 

Arlette Laguiller 

19 

Fransa 

Laurent Fabius, Hubert 

Védrine, Robert Badinter, 

Max Gallo 

Milliyetçi, sağcı ve merkez partiler Türkiye’nin AB üyeliğine 

ekseriyetle karşı çıkarken aşırı sol ve sol partiler daha bölünmüş bir 

görüntü arz etmektedir. Yeşiller ve Fransız Komünist Partisi Türkiye’nin 

AB üyeliğini Kopenhag kriterlerinde ortaya konan koşullar çerçevesinde 

desteklemektedir. Coğrafi, kültürel ve dinsel argümanlar sağ kanattaki 

partilerce daha çok tercih edilirken siyasi koşullara bağlı üyelik (insan 

hakları ve azınlıkların korunması) –ve Sosyalist Parti örneğinde Ermeni 

konusu– sol partilerce vurgulanmaktadır. Valéry Giscard d'Estaing 

Türkiye’nin AB üyeliğini coğrafi zeminde reddeden ilk Fransız siyasi 

liderlerden biridir. 2002 Kasımında Le Monde’da yayınlanan bir 

röportajda Fransa’da Türkiye konusunda ateşli bir tartışmanın fitilini 

yakarken d’Estaing “Türkiye Avrupa ile yakın bağları bulunan gerçek bir 

elit kitleye sahip önemli bir ülkedir, ancak bir Avrupa ülkesi değildir. 

(…) Başkenti Avrupa’da değildir. Nüfusunun %95’i Avrupa dışındadır: 

Bu bir Avrupa ülkesi değildir” ifadesini kullanmıştır. İslam ve Batı 

kültürleri ve değerleri arasında “uygarlıklar arası bir çatışma” tehdidine

20 


odaklanan kültürel ve dini söylemler de Demokratik Hareketin başkanı 

François Bayrou veya 2002-2005 arasında Başbakanlık yapmış Jean- 

Pierre Raffarin gibi sağ ve merkezde yer alan çoğu politikacı tarafından 

dile getirilmiştir. 

Sol ve sağ arasındaki bölünmenin de ötesinde, Türkiye’nin AB üyeliği 

konusu Fransa’da önde gelen siyasi partiler ve hükümet arasında da 

bölünmelere neden olmuştur. De Gaulle’cü hareket içinde de önceki 

Cumhurbaşkanı Jacques Chirac Türkiye’nin “Avrupa uğraşını” yıllar 

boyu desteklemiştir. Avrupa arenasında Türkiye’nin başvurusunu 

desteklemede, özellikle de Aralık 1999’da Helsinki’deki Avrupa Devlet 

ve Hükümet Başkanları Konseyi’nde Türkiye’ye aday ülke statüsü 

verilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Öte yandan, Ekim 2004’te 

Cumhurbaşkanı Chirac bundan sonraki AB genişlemeleri için referandum 

mecburiyeti getirilmesini istediğini ifade etmiş, böylece Avrupa 

Anayasası tartışmalarını Türkiye konusundan soyutlamaya çalışmıştır. 

Bu şekilde Türkiye’nin AB üyeliği referandumda Fransızların önüne 

getirilecektir. Türkiye’nin AB üyeliği konusunda mecburi referandum 

konusu 2008 yazında Fransız Anayasası’nda değişiklikler tartışılırken 

yeniden gündeme getirilmiştir. AB’ye yeni katılımlar konusunda 

referandum mecburiyetinin kaldırılması tartışılmakla birlikte 

milletvekilleri AB’nin toplam nüfusunun %5’inden daha büyük nüfuslu 

ülkelerin, ki Türkiye için bu hüküm geçerli olmaktadır, AB üyeliği 

konusunda referandumu zorunlu kılan bir düzenlemeyi çoğunlukla kabul 

etmiştir. Ancak Fransız Senatosu bu hükmü kabul etmeyerek tartışmaya 

son vermiştir. 

2002-2007 döneminde Cumhurbaşkanı Chirac’ın Türkiye’nin AB 

üyeliğini destekleyen tavrı kendi partisinin (UMP) tavrı ve 

parlamentonun çoğunluğu ile karşıt bir pozisyon oluşturmuştur. Avrupa 

Parlamentosu seçimleri kampanyası sırasında Türkiye’nin üyelik 

başvurusu bazı siyasi partilerce önemli bir kampanya konusu yapılmıştır.

21 

Fransa 

Nisan 2004’te UMP ve o dönemdeki başkanı Alain Juppé bu konuda 

Jacques Chirac’tan ayrı görüşünü ifade etmiş ve Türkiye’nin AB 

üyeliğine karşı olduğunu belirtmiştir. Cumhurbaşkanı’nın partisi tam 

üyeliğe alternatif olarak Türkiye ile bir “imtiyazlı ortaklık” yoluna 

gidilmesi formülünü geliştirmiştir. Bu nevi bir ortaklık Avrupa’da, 

özellikle de Fransız ve Alman kamuoyundaki tartışmalarda son yıllarda 

öne çıkarılmaktadır. Bu alternatifin amacı AB’nin bütünlüğünü muhafaza 

ederken sınırlarında istikrar tesis etmektir. 

Nicolas Sarkozy’nin 6 Mayıs 2007’de Fransa Cumhurbaşkanı 

seçilmesi Fransa’nın Türkiye’nin AB üyeliği konusundaki resmi 

pozisyonunda bir dönüm noktası olmuştur. Cumhurbaşkanlığı seçimi 

kampanyası boyunca, özellikle de iki aday, Ségolène Royal ve Nicolas 

Sarkozy arasındaki tartışmada Sarkozy seçilmesi halinde Türkiye’nin 

üyeliğine karşı çıkacağını vurgulamıştır. Coğrafi savlardan –“Türkiye 

Küçük Asya’dır”– alıntı yaparak bir Akdeniz Birliği alternatifi önermiş 

ve Türkiye Başbakanı Recep T. Erdoğan’ın da katılımı ile 2008 

Temmuz’unda Paris’te resmi başlangıcını yapmıştır. Nisan 2009’da 

Prag’da gerçekleştirilen AB-Amerika Birleşik Devletleri zirvesinde ABD 

Başkanı Barack Obama tarafından Türkiye’nin AB üyeliğine verilen 

desteğe bir tepki olarak Cumhurbaşkanı Sarkozy böyle bir ihtimale karşı 

tavrını bir kez daha vurgulamıştır. 

Sol-sağ bölünmesinin de ötesinde, Türkiye hakkındaki tutumlar 

AB’nin geleceğine ilişkin vizyonla bağlantılı olarak da değişmektedir. 

Nitekim Türkiye’nin adaylığı konusu siyasi yelpazenin her iki tarafında 

da partizan ayrışmaların da ötesinde bir Avrupa gücü fikrini savunanları 

bir araya getirmektedir. Bunların arasında Laurent Fabius ve François 

Bayrou Avrupa’nın siyasi yapısını ciddi şekilde tehdit edeceği için 

Türkiye’nin AB üyeliğine karşı çıkmaktadır. Öte yandan, Türkiye’nin 

adaylığı hem sağda hem de solda jeopolitik nedenlerle 

desteklenmektedir. Bu bağlamda UMP bünyesinde Türkiye’nin AB

22 


üyeliğinin az sayıdaki destekçilerinden Haziran 2009’da Avrupa 

İşlerinden sorumlu Devlet Bakanı görevine gelen Pierre Lellouche ve 

PS’den Dominique Strauss-Kahn Türkiye’nin Avrupa için jeopolitik 

önemi konusunda hemfikirdir. Türkiye’nin adaylığı konusu mevcut 

Fransız hükümeti bünyesinde de muhalif sesler yaratmaktadır. 

Cumhurbaşkanı Sarkozy’nin görüşleri Dışişleri Bakanı sosyalist Bernard 

Kouchner ve 2007’den Aralık 2008’e kadar Avrupa İşlerinden sorumlu 

Devlet Bakanlığı yapmış olan Jean-Pierre Jouyet gibi Türkiye’nin AB 

üyeliğine verdikleri desteği tekrar tekrar dile getiren bazı bakanlarca 

paylaşılmamaktadır. 

Sağ ve merkez partiler büyük ölçüde Türkiye’nin AB üyeliğine karşı 

iken Sosyalist Parti bu konuda daha bölünmüş bir görüntü çizmektedir. 

Son yıllarda PS Türkiye’nin üyeliğine uzun vadede destek vermiş ve 

Türkiye’nin adaylığı 1999’da Lionel Jospin’in Başbakanlığı döneminde 

Avrupa Devlet ve Hükümet Başkanları Konseyi’nde kabul edilmiştir. Öte 

yandan Türkiye konusu parti içinde de önemli bir muhalefete neden 

olmaktadır. Parti’nin Laurent Fabius, Hubert Védrine veya Robert 

Badinter gibi bir kısım üyeleri Türkiye’nin üyeliğine çeşitli nedenlerle 

açıkça karşı çıkmaktadır. Halen IMF direktörlüğü görevini yapmakta 

olan Dominique Strauss-Kahn veya önceki Avrupa İşleri Bakanlarından 

ve PS’nin uluslararası ilişkilere bakan ulusal sekreteri Pierre Moscovici 

gibi isimlerse Türkiye’nin Kopenhag kriterlerini yerine getirmesi halinde 

“nedenleri açık bir evet” taraftarlığı yapmaktadır. Tüm Fransız Sosyalist 

politikacılar arasında geçmiş başbakanlardan Michel Rocard son yıllarda 

Türkiye’nin adaylığına en yoğun desteği veren kişidir. Rocard 

Türkiye’nin Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirmesi halinde üyelik 

müzakerelerinin başlatılmasını destekleyen bir raporu Eylül 2004’te 

yayınlayan Türkiye konusunda Bağımsız Komisyon’a katılmıştır. Benzer 

biçimde çeşitli vesilelerle Türkiye’nin AB üyeliği konusunda 

kamuoyundaki tartışmalara katılmış ve görüşlerini Eylül 2008’de

23 

Fransa 

yayınlanan Yes to Turkey (Türkiye’ye Evet) adlı kitabında savunmuştur. 

Ségolène Royal uzun süredir Türkiye’nin üyeliği konusunda kararın 

Fransız halkına bırakılması gerektiğini ifade etmektedir. 2007 yılındaki 

Cumhurbaşkanlığı seçimleri kampanyasında Türkiye’nin üyeliğine 

prensipte olumlu baktığını, ancak AB’nin süreci bir süre askıya alması 

gerektiğini iddia etmiştir. Son olarak önceki başbakanlardan Alain Juppé, 

önceki Dışişleri Bakanlarından Michel Barnier ve daha yakın tarihte de 

Bernard Kouchner gibi hem sol hem de sağdan daha evvelce Türkiye’nin 

üyeliğine destek veren kimi önemli politikacıların Türkiye’nin AB 

üyeliği konusundaki fikirlerinde değişiklikler meydana gelmiştir. 

2009 baharında Türkiye konusu Fransız siyasi sahnesine Avrupa 

Parlamentosu seçimleri nedeniyle yeniden kuvvetli bir dönüş yapmıştır. 

Cumhurbaşkanı Sarkozy Türkiye’nin AB üyeliğini Avrupa Parlamentosu 

seçimlerinde öne çıkan bir konu haline getirmekte önemli bir rol 

oynamıştır. Türkiye’nin AB üyeliğine muhalefetini hem Mayıs ayında 

Nîmes’deki bir UMP mitingindeki konuşmasında, hem de Almanya 

şansölyesi Angela Merkel ile 10 Mayıs 2009’da Berlin’de yaptıkları 

ortak deklarasyonda dile getirmiştir. Sarkozy’nin duruşu AB içinde, 

özellikle hükümetleri Türkiye’nin AB üyeliğini destekleyen Polonya, 

Portekiz veya İsveç gibi Avrupa ülkelerinden tepki almıştır. 

Fransız medyasına, özellikle radyo ve televizyona, bakıldığında ise 

Türkiye’nin AB üyeliği konusunda belirli bir tavır bulunmadığı 

söylenebilir. Son yıllarda ulusal basın, bilhassa “Opinions” (Le Monde 

veya Le Figaro) veya “Rebonds” (Libération) gibi bu konulara ayrılmış 

sütunlarda genel olarak akademisyenler ya da politikacılar gibi kanaat 

önderlerinin görüşlerini yayınlamıştır. Örneğin Le Monde Kasım 2002’de 

Giscard d’Estaing ile yapılan röportajı ön sayfasında manşetten ve buna 

gelen tepkileri de aynı sütunlardan vererek Fransa’da bir toplumsal 

tartışmanın başlatılmasında önemli bir rol oynamıştır.

24 


Sonuç 

Sonuç olarak, son yıllarda hem kamuoyu hem elit düzeyinde 

Türkiye’nin AB üyeliği konusuna Fransızların bakışı çoğunluğun 

istikrarlı bir karşı duruşu olarak görülmektedir. Yine de yakın tarihte 

yapılan bazı kamuoyu yoklamalarında daha fazla vatandaş Türkiye’nin 

gerekli kriterleri yerine getirmesi halinde AB üyeliğine olumlu 

baktıklarını belirtmektedirler. Bu noktadan hareketle, Fransızların 

bakışına daha iyimser bir görüşün hâkim olmaya başladığı söylenebilir. 

Buna paralel olarak Türkiye’nin AB üyeliği konusunda Fransızların 

perspektifi AB üyesi ülkeler arasında da bir ayrışmayı ortaya çıkarmıştır. 

Sarkozy’nin 2009’daki Avrupa Parlamentosu seçimleri kampanyasındaki 

duruşu AB üyesi diğer devletlerin hükümetlerinin önemli bir bölümünce 

paylaşılmamıştır. Bu bağlamda gelecek yıllarda Fransızların bu konuya 

bakışının evrimi Fransa’nın Avrupa’daki yeri ve etkisi ile de ilintili 

olacaktır.

Katrin Böttger, Eva-Maria Maggi* 

Almanya 

25 

Almanya 


Almanya’da Türkiye’nin AB üyeliği konusundaki algı incelenirken 

medya, hükümet ve muhalefet partileri ile sivil toplumda farklı duruşlar 

görülmektedir. Bu farklı duruşlar genellikle üç konuda birbirine zıt ve 

aktörden aktöre değişen derecelerde önem atfedilen bakış açılarında 

ifadesini bulur. Bu konulardan ilki kimlik sorunudur. Burada iki zıt görüş 

şöyle özetlenebilir: Bir yanda Hıristiyan Avrupa Birliği ile Müslüman 

Türkiye arasındaki ilişkinin Medeniyetler Çatışması kapsamında 

değerlendirilebileceği argümanı dile getirilmekte, diğer yanda ise insancıl 

bakış açısı hem referans noktası teşkil etmekte, hem de savunulmaktadır. 

Türkiye’nin AB üyeliği algılamasında belirleyici olan ikinci konu 

kurumsal istikrar(sızlık) olarak göze çarpmaktadır. Bu bağlamda AB’nin 

arkaik içyapısı ya da Türk siyasi sistemi tartışma konusu edilmektedir. 

Bazıları Türkiye’nin üyelik için hazır olmadığını ifade ederken diğerleri 

Türkiye’nin gerekli kriterleri yerine getirmeden zaten AB’ye 

giremeyeceği gerçeğinin altını çizmektedir. Bu bağlamda öne çıkan 

üçüncü konu ise stratejik jeopolitik ve güvenlik alanıyla ilintilidir. Bu 

kapsamda bir kesim Türkiye’nin AB üyeliğinin Irak, İran ve 

Afganistan’daki ihtilafları AB’nin (ziyadesiyle) yakınına getireceğini 

* 


yansıtmamaktadır.

26 


ifade ederken diğer kesim Türkiye’yi Avrupa ile Arap dünyası arasında 

bir tampon, hatta bir köprü olarak görmektedir. Yine de Türkiye’nin AB 

üyeliğini destekleyen ya da buna karşı çıkan tüm aktörlerin yukarıda 

sistematize edilen argümanların tümünü kullanmayabildiklerini de 

söylemek gerekir. 

Medya 

Alman medyasının bazı kesimleri son yıllarda Türkiye’nin AB üyelik 

sürecini sürekli olarak ele almaktadırlar. Türkiye’nin üyeliği konusuna 

temel yaklaşımlardaki bölünmüşlük devam etmekle birlikte medyadaki 

bu ele alışın tabiatında son dönemde bir değişim meydana gelmiştir. Öte 

yandan yazılı basın, televizyon ve radyoların bir diğer kesimi konuyla 

ilgili sessizliklerini dikkat çekici bir biçimde sürdürmektedirler. Ancak 

bu konunun yerine Almanya’daki Türk göçmenlerin entegrasyonu sürüp 

giden bir tartışma konusu olarak ön planda yer almaktadır. 

Siyasi (parti) bağlantıları ışığında Alman gazeteleri bir yanda üyelik 

yanlıları, diğer yanda da üyeliğe karşı çıkanlar şeklinde ikiye bölünmüş 

durumdadır. Genellikle muhafazakâr gazeteler Frankfurter Allgemeine 

Zeitung (FAZ) ve Die Welt üyelik sürecini eleştirel bir tahlille ele 

almakta ve Türkiye ile Hıristiyan Demokrat Parti (CDU) tarafından 

2004’te önerilen imtiyazlı ortaklık gibi alternatif bir ortaklık tesis 

edilmesini tercih etmektedir. Bu kesimlerin argümanları Türkiye ve 

Avrupa Birliği’nin arasında kültürel miras, kimlik ve tarihe dayalı 

farklılıklara dikkat çekmektedir. 1 Bunların aksi yönde ise Süddeutsche 

Zeitung (SZ) ve Frankfurter Rundschau gibi daha liberal / sol eğilimli 

gazeteler Türkiye’nin AB üyeliği çabasına Türk hükümetince üyelik 

1 A. Wimmel, ‘Beyond the Bosphorus? Comparing German, French and British Discourses on 

Turkey’s Application to Join the European Union’ (Boğazın Ötesinde? Türkiye’nin Avrupa 

Birliği Üyeliği Başvurusuna dair Alman, Fransız ve İngiliz Söylemleri Karşılaştırması), Reihe 

Politik Wissenschaft/Siyaset Bilimi Serileri, No. 111, 2006, http://www.ihs.ac.at/publications 

/pol/pw_111. pdf. Ayrıca bkz. ‘EU-Beitritt der Türkei: Entspannt euch!’, Welt am Sonntag, 25 

Mayıs 2008, s. 31; Peter Graf Kielmansegg, ‘Europa braucht Grenzen’, FAZ, 27 Mayıs 2009, s. 7.

27 

Almanya 

kriterlerini yerine getirmek için başlatılan reform sürecinin ivmesine 

bağlı olarak daha olumlu bir değerlendirme ile yaklaşmaktadır. Sol 

eğilimli Tageszeitung ya da tabloid Bild konuya çok önem 

atfetmemektedir. Onun yerine Almanya’daki Türk göçmenlerin 

entegrasyonu gibi iç sorunlara vurgu yapılmaktadır. 

Enteresan bir biçimde başlıca gazetelerin bu konudaki yaklaşımları 

Türkiye’nin iç siyasi durumuna odaklanmaktan AB projesinin gelecek ve 

kimliğine daha derinlemesine bir bakış yönünde bir değişim 

sergilemektedir. Bilhassa geçen yıl boyunca Türkiye’nin AB üyeliği 

çabası ile Lizbon Anlaşması’nın yürürlüğe girmesi gibi AB’nin kendi iç 

süreçleri köşe yazılarında bir arada ele alınmıştır. 2 Türkiye ile sürdürülen 

üyelik müzakerelerini bir örnek olarak kullanarak yorumcular etkili bir 

AB genişleme politikasının Avrupa kimliği konusundaki tartışmalarla 

ilişkilendirilmesinin olumlu ve olumsuz taraflarını değerlendirmeye 

almışlardır. Tartışmanın önde gelen tarafları FAZ ve SZ yorumlarını 

temelde Türkiye’nin AB üyeliği konusuna dayandırsalar da ortaya 

koydukları görüşler konuları ayrı ayrı değerlendirmekten ziyade AB’nin 

iç işleri boyutuyla doğrudan bağlantılı bir seyir sürdürmüştür. Örneğin 

FAZ Türkiye’nin Anders Fogh Rasmussen’in NATO genel sekreterliğine 

itirazını “medeniyetler çatışmasının” bir örneği olarak yorumlamış ve 

Türkiye’nin “şantajın çok zaman meyve verdiği” ve kimliğin günlük 

siyasi yaşamda önemli bir rol oynadığı AB sistemine dâhil olması 

durumunda bu tutumun artarak devam edeceğini ifade etmiştir. 3 SZ de 

Lizbon Anlaşması’nın sorunlu onay sürecinin genişleme politikasının 

geleceğini Avrupa kimliği ile bir arada değerlendirme gereğine işaret 

ettiğini göstermektedir. Aday ülkelerin Avrupa’nın Entegrasyon sürecine 

2 Peter Graf Kielmansegg ‘Europa braucht Grenzen’, s. 7; ‘Insel gegen Kontinent’, SZ, 30 

Temmuz 2009, s. 4; ‘EU-Beitritt der Türkei: Entspannt euch!’, s. 31. 

3 ‘Schöne Partner’, FAZ, 5 Nisan 2009, s. 14.

28 


katkı yapma iradesi gelecekteki genişlemeler ve Türkiye’nin üyeliği için 

bir kriter olarak ortaya konmalıdır. 4 

Medyanın tüm türleri göz önünde bulundurulduğunda tartışmalar 

genellikle yazılı basında yer alan bir konu olarak göze çarpmaktadır. 

Çoğunlukla televizyonlar gibi diğer medya kanallarında yer alan haberler 

İslam’ın olumsuz çağrışımlarına yoğunlaşmaktadır. 5 Bu bağlamda çizilen 

resim kültürel farklılıklara dikkat çekmekte ve haberler çoğu zaman 

sosyal entegrasyon konusunda olumsuz örneklere ağırlık vermektedir. 6 

Alman medyası Türkiye’nin AB’ye üyelik isteğini farklı biçimlerde 

algılamaktadır. Muhafazakâr basın konuya şüpheyle bakan bir yaklaşımı 

savunurken liberal eğilimli gazeteler daha destekleyici bir tutum 

takınmaktadırlar. Medyanın genelinde İslam konusunda yayınlanan 

çoğunlukla olumsuz haberlerle birlikte değerlendirildiğinde Alman 

medyasının genelinde Türkiye’nin AB’ye üyelik sürecinde başarılı 

olacağı konusunda fazla bir iyimserlik görüldüğü söylenemez. 

Hükümet ve muhalefet 

Almanya’da 27 Eylül 2009’da bir genel seçim olduğu ve kısa süre 

içinde yeni bir hükümetin kurulması beklendiği için bu bölümde 2005- 

2009 dönemindeki hükümetin tutumu ile hükümeti oluşturan iki partinin 

konuya yaklaşımlarına kısaca değinilecektir. Bu bağlamda ele alınacak 

ikinci bir husus ise parlamentoda (Bundestag) yer alan daha küçük üç 

partinin, ki bunlar 2005-2009 döneminde muhalefette yer almışlardır, her 

birinin konuya yaklaşımları olacaktır. Üçüncü bir aşamada ise 2009 

güzünde gerçekleştirilen koalisyon müzakerelerinde dile getirilen 

görüşlere yer verilecektir. 

4 SZ (2009) ‘Insel gegen Kontinent’ 30 Temmuz 2009, s. 4. 

5 Kai Hafez / Carola Richter, ‘Das Islambild von ARD und ZDF’, ApuZ 26-27, 2007, ss. 40-46. 

6 Gürsel Gür, ‘Das Türkeibild der deutschen Presse’, Bürger im Staat 3, 2005, ss. 122-129.

29 

Almanya 

Şansölye Angela Merkel hükümeti Almanya’nın en büyük iki 

partisinden, yani muhafazakâr Hıristiyan Demokrat Parti (CDU) ve 

Sosyal Demokrat Parti (SPD)’den oluşturmaktadır. 

Bu büyük koalisyon hükümetini oluşturan iki parti Türkiye’nin AB 

adaylığı konusunda farklı pozisyonlara sahiptir. CDU imtiyazlı ortaklık 

isterken SPD AB üyeliğinden yanadır. CDU AB’nin kendi iç yapısından 

kaynaklanan nedenlerle kimlikle ilgili nedenleri öne sürerken SPD 

üyeliğin Türk demokrasisini istikrara kavuşturabileceğini, ve bu yolla da 

bir medeniyetler çatışmasının kaçınılmaz olduğu tezinin 

yanlışlanabileceğini iddia etmektedir. 

2005 yılında yapılan koalisyon sözleşmesi 7 AB’nin yeni bir üyeyi 

kabul edebilecek durumda olmaması ya da Türkiye’nin tüm üyelik 

kriterlerini yerine getirememesi halinde Türkiye’nin Avrupa ile mümkün 

olduğunca yakın kalmasını ve imtiyazlı ilişkilerin gelişmesini mümkün 

kılacak bir yapının tesis edilmesini öngörmektedir. Dolayısıyla sözleşme 

her iki kurumsal yaklaşımı da içinde barındırmakta, hem AB’nin 

içyapılarına hem de Türk siyasi sistemine atıfta bulunmaktadır. Yine de 

her iki önkoşulun da yerine getirilmesi halinde ne olacağı konusunda bir 

görüş içermemekte ve sadece koşullardan biri ya da her ikisinin de yerine 

getirilememesi halinde olacaklara ilişkin bir yol haritası sunmaktadır. 

Avrupa Parlamentosu seçimleri kampanyasında AB’nin ilerideki 

genişlemeleri önemli bir konu teşkil etmemiştir. Yine de konuya seçim 

bildirgelerinde değinilmiştir. 

Avrupa Parlamentosu seçimleri bildirgelerinde 8 muhafazakârlar 

(CDU) Avrupa kimliğinin ve AB kurumlarının istikrara 

kavuşturulmasına öncelik verdikleri için imtiyazlı ortaklık yönündeki 

7 

CDU/CSU/SPD, ‘Gemeinsam für Deutschland. Mit Mut und Menschlichkeit’, 11 Kasım 2005, 

Berlin. 

8 

CDU, ‘Starkes Europa-Sichere Zukunft’, 16 Mart 2009, Berlin.

30 


önerilerini birliğin geneline ilişkin bir konsolidasyon dönemi isteği ve 

tüm genişleme süreçlerinin yavaşlatılması ihtiyacına dayandırmaktadır. 

Daha 2000 yılında yenilenen programında 9 CDU Avrupa’nın sınırlarının 

Irak ve İran sınırına dayanmadan nerede çizileceği sorusunun 

cevaplanması gereğinin altını çizmiştir. Dolayısıyla CDU Türkiye’nin 

gelecekteki üyeliğini Avrupa ve Irak ve İran gibi ülkeler arasında bir 

köprü ya da tampon olarak görmekten ziyade Arap dünyasındaki 

çatışmalardan duyulan korkuyu ön plana çıkarmaktadır. 2009 sonrasına 

yönelik seçim programında 10 CDU Türkiye’nin eşit haklar, azınlıkların 

korunması ya da dini özgürlükler gibi alanlarda AB üyeliğinin ön 

koşullarını yerine getirmediğini vurgulamaktadır. Bu nedenle Türkiye 

için AB tam üyeliği yerine imtiyazlı ortaklık önerisini 

desteklemektedirler. 

Bunun yanında, CDU’nun Bavyera eyaletindeki ortağı CSU yeni AB 

üyeleri için karar verilirken referanduma gidilmesini savunmaktadır. 11 

Aynı görüş Şansölye Merkel tarafından da dile getirilmiştir. Mayıs 

2009’da genç muhafazakârların bir toplantısında yeni genişlemeler 

AB’nin yönetimini imkânsız kılacaklarsa bunlarda ısrarcılığın anlamsız 

olacağını vurgulamıştır. 12 Dolayısıyla, bir kez daha gelecekteki 

genişlemeler için yetersiz kalan AB’nin içyapısına işaret etmiştir. Bu 

konudaki ifadeleri AB’nin bir diğer büyük üyesi olan ve Türkiye’nin AB 

üyeliğine karşı çıkan Fransa tarafından da desteklenmektedir. CDU 

bünyesindeki küçük bir örgütlenme olan ve 400 üyesiyle Türk kökenli 

kişilerle CDU’yu daha yakınlaştırmayı amaçlayan Alman-Türk Forumu 

9 

CDU-Bundesvorstand, ‘Programmatische Offensive für Deutschland. Norderstedter Erklärung’, 

7/8 Ocak 2000, Norderstedt. 

10 

CDU/CSU, ‘Wir haben die Kraft. Gemeinsam für unser Land. Regierungsprogramm 2009- 

2013’, 28 Haziran 2009, Berlin. 

11 

CSU, ‘Wahlaufruf der Christlich-Sozialen Union zur Bundestagswahl 2009. Was unser Land 

jetzt braucht: Eine starke CSU in Berlin’, 17/18 Haziran 2009, Nuremberg. 

12 

Karşılaştırma için bkz., ‘Turkey shocked by Franco-German Rhetoric’ (Türkiye Fransız-Alman 

Retoriği ile Şokta), EurActiv.com, 11 Mayıs 2009.

31 

Almanya 

ise Türkiye’nin AB üyeliğini desteklemektedir. 13 Bu forum özellikle 

farklı ya da birbiriyle uyumsuz değerler söylemine dayandırılan 

argümanlara karşı çıkmaktadır. Foruma göre CDU üyelerinin yalnızca 

azınlıkta kalan kısmı bu argümanlara destek verirken parti üyelerinin 

çoğunluğu Türkiye’nin büyüklüğü ve AB’nin kısıtlı yeni üye kabul etme 

kapasitesinden dem vurmaktadır. Alman-Türk Forumu gerçekten söz 

konusu iki kültür arasında bir uyumsuzluk olsaydı Türk kökenli kişilerin 

Alman toplumuna entegrasyonuna yönelik çabaların da başarısızlığa 

mahkûm olacağını belirtmektedir. Forumun hedefleri açısından Türkiye 

Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Şubat 2008’de Köln’de Türk 

topluluğuna hitaben asimilasyon konusunda yaptığı tartışmalara yol açan 

konuşma sonrasındaki süreç gibi olumsuzluklara rastlanılmaktadır. Bu 

konuşmanın ardından CSU Türkiye ile üyelik müzakerelerinin askıya 

alınmasını talep etmiştir. 14 İmtiyazlı ortaklık denilen alternatif pratikte 

nasıl bir şey olabilir? CSU ile ilişkili Hanns-Seidel-Vakfı için şimdiki 

Ekonomi Bakanı Karl-Tehodor zu Guttenberg tarafından kaleme alınan 

bir siyaset belgesi tam üyeliğin muhtemel alternatiflerini 

değerlendirmektedir. 15 Siyaset belgesi Türkiye’nin üyeliğinin Avrupa 

Birliği’nin boyunu aşacağı varsayımından yola çıkmakta ve 

alternatiflerin bulunması gerektiğini belirtmektedir. Belge özellikle dört 

serbestinin hepsinin de Türkiye’ye tanınamayacağını vurgulamaktadır. 

Belgede derinlemesine iktisadi işbirliği konusunda bir sorun 

öngörülmezken kişilerin serbest dolaşımı ile hizmetlerin serbest dolaşımı 

ve bunların yanında parasal birlik ve tarım sektörüne doğrudan ödemeler 

13 Karşılaştırma için bkz., Deutsch-Türkisches Forum der CDU, http://www.dtf-online.de. 

14 ‘Söder fordert einfrieren der Beitrittsverhandlungen’, FAZ, 15 Şubat 2008. Ayrıca bkz. Barbara 

Lippert ‘Wait-and-See. Attitudes of German Stakeholders Towards EU-Turkey’ (Bekle ve Gör. 

Almanya’da AB-Türkiye Konusuna Yaklaşımlar), Nathalie Tocci (der.) ‘Talking Turkey in 

Europe: Towards a Differentiated Communication Strategy’ (Avrupa’da Türkiye’den Bahsetmek: 

Farklılaşan Bir İletişim Stratejisine Doğru), Rome, IAI, 2008, ss. 135-160, özellikle s. 145. 

15 Karl-Theodor zu Guttenberg, ‘Die Beziehungen zwischen der Türkei und der EU- eine 

„Privilegierte Partnerschaft“’, Hanns-Seidel-Stiftung: Aktuelle Analysen 33, 2004.

32 


şeklinde tezahür edecek büyük boyutlu mali destek ile Yapısal ve Uyum 

Politikaları konularında kısıtlamalar öngörülmektedir. 

Öte yandan Sosyal Demokratlar Türkiye’nin gerekli kriterleri yerine 

getirmesi halinde Türkiye’nin AB üyeliğini desteklemektedirler. Avrupa 

değerlerine bağlı bir Türkiye’nin diğer Müslüman ülkelere doğru bir 

köprü vazifesi görebileceğini, ve bunun da hem Almanya’nın, hem de 

Avrupa’nın çıkarına olduğunu vurgulamaktadır. Mart 2009’da Alman 

Dışişleri Bakanı Frank-Walter Steinmeier Türkiye ile müzakerelerin 

genişleme konusunda yürütüldüğünü, müzakerelere diğer alternatiflerin 

dâhil edilmediğini belirtmiştir. 16 Referandum konusunda ise, bu 

seçeneğin Almanya’da ulusal düzeyde söz konusu olmadığının altını 

çizmiştir. Dolayısıyla Steinmeier ne bu konuda, ne de başka herhangi bir 

konuda referanduma gitmenin siyaseten doğru olmadığı görüşündedir. 

Steinmeier Türkiye’nin ve Balkan ülkelerinin üyelik perspektifleri ile 

ilgili mevcut yükümlülükleri yerine getirmenin bir itibar meselesi 

olduğunu belirtmiştir. Dışişleri Bakanı yine de bu yönde ilerleme adına 

içeride reformların gerekli olduğu gerçeğini reddetmemektedir. 

En büyük iki parti arasında bu konulardaki neden-sonuç ilişkisine 

yaklaşım açısından farklılıklar görülmektedir. CDU nedenlere vurgu 

yapıp genişlemenin alternatifinin nedeni olarak iç ve dış reformların 

eksikliği varsayımından hareket ederken SPD sonuçlara odaklanıp 

üyeliğin bölgede istikrar ve barış sağlayacağını ifade etmektedir. 

Muhalefetteki küçük partiler arasında Yeşiller Türkiye’nin demokratik 

ve iktisadi dönüşümüne katkıda bulunacak ciddi üyelik müzakerelerini 

desteklemektedir. Parti Türkiye’nin AB üyeliği bölgede bir istikrar çapası 

16 Frank-Walter Steinmeier ile mülakat, Hürriyet, 21 Mart 2009.

33 

Almanya 

olabileceği için bunun AB’nin kendi çıkarına olduğunu kabul 

etmektedir. 17 

Liberal Federal Demokratlar (FDP) Lizbon Anlaşması ya da bir 

benzerini daha fazla genişleme için bir önkoşul olarak görmektedir. Parti 

ihtiyatlı bir yaklaşımla Türkiye’nin üyeliğinin önümüzdeki beş senenin 

gündeminde zaten yer almadığına vurgu yapmaktadır. 18 Üyeliğin anahtarı 

olarak reformların uygulanmasını ve AB’nin yeni üye alabilme 

yeteneğini gören partinin lideri Guido Westerwelle Mayıs 2009’daki bir 

mülakatta Türkiye’nin Avrupa’dan AB üyeliğini kategorik olarak 

reddetmemesini beklemeye hakkı olduğunu ifade etmiştir. 

Westerwelle’ye göre üzerinde anlaşıldığı üzere muhtemel bir üyeliğin 

önyargısız bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir. CSU’nun istediği 

gibi süreci askıya almanın “sağduyulu bir dış politikanın sonu” 

olacağını 19 belirten Westerwelle yine de üyeliğin kısa vadede 

gerçekleşeceğini beklememektedir. Üzerinde dikkatle durduğu nokta ise 

Türkiye’deki reformlardır: Türkiye hukukun egemenliği, toplum, 

demokrasi ve ekonomi alanlarında doğru yolda olduğunu göstermelidir. 

Partinin hazırladığı belgelerde Sol (Die Linke) genel anlamda 

genişleme konusuna ya da özelde Türkiye’ye eğilmemektedir. 20 Yine de 

Şubat 2008’de partinin başkan yardımcısı Katina Schubert Türkiye’nin 

17 

Bündnis 90/Die Grünen, ‘Volles Programm mit WUMS! Für ein besseres Europa’, 23-25 Ocak 

2009, Dortmund, s. 150. 

18 

FDP, ‘Ein Europa der Freiheit in der Welt des 21. Jahrhunderts. Programm der Freien 

Demokratischen Partei für die Wahl zum VII. Europäischen Parlament 2009’, 17 Ocak 2009, 

Berlin, s. 4. 

19 

Guido Westerwelle ile mülakat, Der Spiegel, 4 Mayıs 2009. 

20 

Die Linke, ‘Solidarität, Demokratie, Frieden – Gemeinsam für den Wechsel in Europa! 

Europawahlprogramm 2009 der Partei DIE LINKE’, 28 Şubat 2009, Essen; idem (2009) 

‘Konsequent sozial. Für Demokratie und Frieden. Bundestagswahlprogramm 2009’, 20/21 

Haziran 2009, Berlin.

34 


Kopenhag kriterlerini yerine getirmesi halinde yerinin AB olduğunun 

altını çizmiştir. 21 

CDU, CSU ve FDP arasında 27 Eylül 2009 seçimleri sonrasında 

yürütülen koalisyon görüşmelerinde Türkiye’nin AB üyeliği önde gelen 

konulardan olmasa da tartışmalara sahne olmuştur. FDP içindeki anlayış 

Türkiye’nin AB üyeliğini kabul etme eğiliminde olsa da CDU imtiyazlı 

bir ortaklığı savunmaya devam etmektedir. 22 FDP’nin görüşünü 

değiştirip CDU ve CSU’nun yaklaşımına doğru kayıp kaymayacağı ilgi 

çekici bir soru olarak gündemde kalacaktır. Mevzuu Türkiye’nin AB 

üyeliği konusunda koalisyon sözleşmesinde net bir “Hayır” yanıtı 

bulunmasını isteyen CSU’dan Horst Seehofer ile hükümetin iktidarda 

kalacağı dört yıllık dönemde bu konunun bir sonuca bağlanması 

gerekmediğini belirterek bu fikre karşı çıkan FDP lideri Guido 

Westerwelle arasında tartışma konusu olmuştur. 23 Dışişleri bakanlığı ile 

şansölye yardımcılığı makamları geleneksel olarak koalisyon ortağına 

verildiği ve bu koltuklara da parti lideri Guido Westerwelle’nin oturması 

beklendiği için bahsedilen fikir ayrılığının gelecekte önemini koruyacağı 

düşünülebilir. 

Sivil toplum – Hıristiyan cemaatleri ve Türk topluluğu 

Alman sivil toplumunda Türkiye’nin üyelik çabası algısından 

bahsedilirken iki ana gruba, Hıristiyan cemaatleri ve Almanya’daki Türk 

topluluklarına özel ilgi gösterilmesi gerekir. Her iki grup da konuyla ilgili 

özel bir hassasiyete sahip olup görüşleri birbirinin zıttı, perspektifleri de 

birbirinden farklıdır. 

Her ne kadar cemaat üyelik oranlarında son yıllarda sürekli bir azalış 

görülse de Alman toplumunun üçte ikisi bir Hıristiyan cemaatine 

21 

Katina Schubert,s ‘Europäisierung ist Perspektive gegen Nationalismus’, basın duyurusu, 13 

Şubat 2008. 

22 

Oliver Grimm, ‘Rückkehr der liberalen Pro-Europäer’, Die Presse, 28 Eylül 2009. 

23 

‘Seehofer und Westerwelle verkrachen sich wegen Türkei’, Spiegel Online, 13 Ekim 2009.

35 

Almanya 

bağlıdır. Katolik ve Protestan kiliseleri AB’nin Türkiye’yi içine alacak 

şekilde genişlemesine Türkiye’nin iç durumundan dem vurarak kuşkuyla 

yaklaşmaktadırlar. Bu kiliselerin önem verdikleri başlıca konular 

Türkiye’de din özgürlüğü, azınlıklara karşı ayrımcılık yapılmaması ve 

insan haklarıdır. Son yıllarda Protestan kilisesi AB ile Türkiye arasındaki 

üyelik müzakerelerinin üyeliğin muhtemel sonuçlardan yalnızca biri 

olduğu ucu açık bir süreç olduğunu beyan etmiştir. 24 Bu pozisyonda, son 

yıllarda Hıristiyan azınlığın Türkiye’deki kabul edilemez durumuna atıfta 

bulunarak bir değişim de meydana gelmiştir. 25 Yoğun bir iktisadi 

işbirliğiyle kısıtlı olmak üzere AB üyeliğinin alternatifleri ön plana 

çıkarılmakta ve tam üyeliğe artık herhangi bir destek verilmemektedir. 

Bunun yanında Katolik Kilisesi de tam üyeliğe karşı çıkmaktadır. 

Almanya’daki Katolik Kilisesi Avrupa ve Türkiye arasındaki kültürel 

farkları vurgulayarak CDU tarafından önerilen imtiyazlı ortaklıktan yana 

tercih belirtmektedir. 26 

Türkiye’nin üyelik çabasına ilişkin Türk toplumu içindeki genel 

perspektifi kavramak ise daha zordur. Almanya’daki 2,6 milyon Türk 

asıllı Alman’ı temsil ettiğini iddia eden birçok farklı örgüt vardır ve 

siyasi partilerle paralel bölünmeler sergilemektedirler. Bu örgütlerden 

Türkiye’nin AB üyeliği konusunda yapılan yorumlara nadiren 

rastlanmaktadır. Yine de Türk asıllı Alman siyasetçi ve Yeşillerin 

başkanı Cem Özdemir genel olarak Türk asıllı Alman nüfus içinde 

Türkiye’nin AB’ye katılma isteğine olumlu bir bakış gözlemlediğini 

24 Rahip Wolfgang Huber’in ‘Religionsfreiheit und Toleranz - Wie aktuell ist der Augsburger 

Religionsfriede?’ başlıklı konuşması, 22 Eylül 2005, 

http://www.ekd.de/vortraege/050923_huber_religionsfriede.html. 

25 Wolfgang Huber, Hamburger Abendblatt Online’da mülakat, 31 Mayıs 2009, 

http://www.abendblatt.de/politik/article1034762/Bischof-Huber-Die-Tuerkei-gehoert-nicht-indie-EU.html 

26 Alman Katolikleri Merkez Komitesi, basın duyurusu, 17 Nisan 2005, 

http://www.zdk.de/pressemeldungen/meldung.php?id=229.

36 


ifade etmektedir. 27 Örneğin Almanya’daki Türk Topluluğu (Türkische 

Gemeinde Deutschlands – TGD) Almanya’da 200’den fazla topluluğu 

temsil etmekte ve Almanya ve Avrupa’da yaşayan Türkleri üyeliğe 

çağırmakta ve yerel düzeyde oy kullanma hakkı gibi yaşamlarını 

etkileyecek kolaylıklar istemektedir. 28 Bunun yanında Türkiye’nin AB 

üyeliği Avrupa’daki Müslüman ve Hıristiyan cemaatlerini bir araya 

getiren, dolayısıyla da Avrupa ile Ortadoğu arasında jeopolitik ve 

kültürel açıdan köprü görevi gören bir gelişme olabilir. 

Özetlemek gerekirse, Alman Hıristiyan cemaatleri arasında 

Türkiye’nin üyeliğine eleştirel bir bakış hâkimdir. Türkiye’nin iç 

durumuna yoğunlaşmakla birlikte kiliseler Avrupa ve Türkiye arasındaki 

kültürel farklılıkların AB ile başarılı bir işbirliği için fazlasıyla büyük 

olduğunu düşünmektedirler. Almanya’daki Türk topluluğu ise 

Türkiye’nin Avrupa’nın içinde ve dışındaki Hıristiyan ve Müslüman 

topluluklar arasındaki kültürel farklılıklar arasında bir köprü olarak 

önemine dikkat çekmektedir. Bu iki grubun farklı görüşlerine bakarak 

Alman sivil toplumunun Türkiye’nin AB üyeliği konusunda bölünmüş 

olduğunu söylemek mümkündür. 

Sonuç: Karışık bir tablo 

Sonuç olarak Alman kamuoyunun Türkiye’nin AB üyeliğine adaylığı 

konusunda farklı tavır ve söylemler arasında bölünmüş olduğunu ifade 

etmek mümkündür. Türkiye’nin AB üyeliğini destekleyenler ya da buna 

karşı çıkanlar arasındaki ayrılıklar üyelik sürecinin gelişiminin yanı sıra 

Avrupa Birliği’nin iç kurumsal yapısındaki değişikliklere de bağlı 

olacaktır. 

27 Cem Özdemir, ‘Demokratie und Islam sind vereinbar’, Cafe Babel, 25 Şubat 2005, 

http://www.cafebabel.com/fre/article/1103/demokratie-und-islam-sind-vereinbar.html. 

28 Almanya’daki Türk topluluğu, faaliyet raporu 2006-2008, http:// 

vww.tgd.de/index.php?name=News&file=article&sid=842&theme=Printer.

Yvonne Nasshoven* 

Belçika 

37 

Belçika 

Öz 

Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliği konusundaki tartışmalarda Belçika 

hep olumlu bir duruş sergilemiştir. Yine de ülkede Flamanlarla Valonlar 

arasındaki gerilimde bir örneği görülen iç sorunlar ülkeyi iç politikaya 

daha fazla eğilmeye zorladığı için bu tartışmalar sınırlı düzeyde 

kalmıştır. Bu pasif duruş ancak kısa süreler için önemli boyutlara ulaşan 

medyadaki tartışmaların neredeyse yok denecek kadar az olmasında 

gözlemlenebilmektedir. Yine de 2010 yılının ikinci yarısında Belçika 

Krallığı AB Dönem Başkanlığını elinde bulunduracağı için Avrupa 

siyasetindeki anahtar oyunculardan biri haline gelecektir. Ayrıca Belçika 

Başbakanı Hermann von Rompuy halen Avrupa Birliği Devlet ve 

Hükümet Başkanları Konseyi’nin ilk başkanlığının önde gelen adayları 

arasındadır. Bu ışıkta Türkiye’nin AB üyeliği de dâhil olmak üzere 

Avrupa ve dış politika alanındaki gelişmeler siyasi coğrafyada öne 

çıkacaktır. 


Belçika Avrupa Topluluğu’nun kurucu üyelerinden bir olup en 

başından beri Avrupa siyasetinin şekillendirilmesinde aktif bir rol 

oynamıştır. AB’nin küçük bir üyesi olarak Belçika için Avrupa 

bütünleşmesi hep dünyada oynadığı rolü artırmanın bir yolu olagelmiştir. 

Dolayısıyla, Belçika Avrupa Birliği’nin derinleşmesinden yana, 

bütünleşmeyi destekler kuvvetli bir tutum takınmıştır. 

Öte yandan son yıllarda Belçika’nın kendi içindeki federal yapı 

özellikle Hollandaca konuşan zengin Flanders’te ve bunun yanında 

Fransızca konuşan Valonya’daki ayrılıkçı ve bölgeci hareketler nedeniyle 

zarar görmüştür. Türkiye’nin AB üyeliği ihtimali konusunda bu güç 

odakları Belçika siyasetinin genel seyrinden farklı olarak muhalif bir 

* 


yansıtmamaktadır.

38 


tutum almışlardır. Her ne kadar başlıca iki ayrılıkçı parti olan 

Flanders’teki Vlaams Belang ve Valonya’daki Front National hükümette 

yer almasalar ve Belçika Parlamentosu’ndaki sandalyelerin ancak küçük 

bir kısmına sahip olsalar da iki bölge arasındaki mevcut sorunlar ülkeyi 

özellikle son iki yılda büyük ölçüde paralize etmiştir. 

a- Medya 

Belçika basınında Türkiye’nin üyeliği konusunda tartışmalar önemli 

bir yer almamaktadır. Çoğunlukla bu konudaki tartışmalar ülke içinde 

Belçikalıların Türkiye algısını etkileyebilecek olaylar üzerine 

yogunlaşmaktadır. Bu bağlamda özellikle iki tartışmaya değinmekte 

fayda vardır: Brüksel’de Ekim 2006’daki belediye seçimlerinde bir 

“bozkurt”un seçilmesi ve 2009’da Türkiye’nin Belçika Büyükelçisi Fuat 

Tanlay’ın bir açıklaması sonrasında alevlenen tartışma. 

Murat Denizli’nin Brüksel’in ilçesi Schaarbeek’te seçilmesi üzerine 

tartışmalar başlamıştır. Bu, Türkiye’nin AB üyeliğiyle ilgili tartışmaların 

Belçika’da Türk nüfusla bağlantılı olaylar üzerinden alevlendiğini 

göstermesi açısından çok önemli bir örnek teşkil etmektedir. Burada 

özellikle Belçika’daki Türk sorunları Türk aşırı milliyetçi partileriyle 

ilgili genel sorunla bağlantılı olarak ele alınmıştır. 

İkinci bir olaysa yakın zamanda Türkiye’nin Belçika Büyükelçisi Fuat 

Tanlay’ın açıklaması üzerine meydana gelmiştir. Devrimci Halk Kurtuluş 

Cephesi ile ilgili bir dava bağlamında 2009 yazında Büyükelçi’nin 

Hürriyet’te yayınlanan açıklamasında terörizmin bir gün Belçika’yı da 

vuracağı ve o gün “terörizm” kelimesinin anlamının ülkede anlaşılacağı 

ifade edilmiştir. 1 Bu birçokları tarafından bir tehdit olarak algılanmış ve 

ciddi şekilde eleştirilmiş bir açıklamadır. 

1 RTBF, L’ambassadeur turc souhaite du terrorisme en Belgique, 20 Temmuz 2009.

39 

Belçika 

Genelde Belçika medyası Türkiye’nin AB üyeliği konusunda özgün 

tartışmalara yer vermekten ziyade başka yerlerdeki tartışmaları 

aktarmakta ve onlara atıfta bulunmaktadır. Bu durum özellikle Avrupa 

Komisyonu tarafından yayınlanan ilerleme raporlarının düzenli 

algılanmasında ve Nicolas Sarkozy ve Angela Merkel tarafından 2009’da 

başlatılan “imtiyazlı ortaklık” konusunun tartışılmasında göze 

çarpmaktadır. Dolayısıyla Belçika medyası Türkiye’nin üyeliği 

konusunda proaktif değil reaktif bir tutum sergilemektedir. Bunun altında 

yatan neden birçok kilit Avrupa kurumunun merkezini ve “Avrupa 

Birliği’nin başkenti”ni barındıran Belçika’nın kendi ulusal kimliğini 

Avrupa kurumları ve kimliğinden ayrı tutabilme çabasıdır. Yine de 

şaşırtıcı bir biçimde Türkiye’nin üyeliği boyutunda genişleme konusuna 

kamuoyunun bakışı hükümetinkine nazaran daha az olumludur. Bu 

durumun bir işareti de %53 gibi ancak küçük bir çoğunluğun daha başka 

bir genişlemeden yana oluşunu gösteren Avrobarometre verilerinde 

görülmektedir. 2 

b- Hükümet 

Son dönemdeki Belçika dış politikası ülkenin kendi siyasi durumuna 

atıfta bulunmadan açıklanamaz. Parti sisteminin genel bölünmüşlüğü, 3 

hükümette süreklilik sıkıntısı ve Flaman ve Valon nüfus arasında artan 

gerilimler dış politika konularının hükümette ve diğer ortamlarda ikinci 

planda kalmasına neden olmuştur. Bu durum daha yakından 

irdelendiğinde 2006’dan bu yana Belçika Krallığı’nda dört hükümetin 

görev aldığı görülmektedir: 11 Temmuz 2003’ten 21 Aralık 2007’ye 

2 Eurobarometer 71, L’opnion publique dans l’Union Européenne, Bahar 2009, s. 50. 

3 Belçika’daki siyasi partiler Flaman ve Valon toplumlar bazında örgütlenmiş olup tüm ülkeyi 

kucaklayan bir Belçika partisi mevcut değildir. Başlıca partiler arasında Hıristiyan demokrat 

partiler (Hıristiyan Demokratik ve Flaman Partisi ile Centre Démocrate Humaniste), sosyalist 

partiler (Socialistische Partij Anders ve Parti Socialiste), liberal partiler (Flaman Liberal 

Demokratlar ve Mouvement Réformateur) ve yeşiller (Groen! ve Ecolo) sayılabilir. Bu çerçevede 

önemli bir rolü olan oyuncular Flaman ve Valon milliyetçisi partiler Vlaams Belang ve Front 

National olup Vlaams Belang 2007’deki genel seçimlerde oyların yaklaşık %11’ini almıştır.

40 


kadar dört partiden oluşan bir koalisyon olan Verhofstadt II, 21 Aralık 

2007’den 20 Mart 2008’e kadar bir ara dönem hükümeti olarak 

Verhofstadt III, 20 Mart 2008’den 30 Aralık 2008’e kadar Leterme 

hükümeti, ve 30 Aralık 2008’den itibaren Herman van Rompuy 

Başbakanlığı’ndaki hükümet. 10 Temmuz 2007 genel seçimlerini takip 

eden hükümet kurma süreci Belçika tarihindeki örnekleri arasında en 

uzun süreni olmuştur. Bunların yanında geçmişte hükümetteki beş parti 

bir çoğunluğa sahip olabilmek için güç paylaşımına gitmekte, dolayısıyla 

uzlaşmaların ancak en küçük ortak paydada olabileceği bir ortam 

bulunmaktaydı. Bunun bir sonucu olarak hükümetlerin gündemlerinde iç 

politika konuları aslan payını almıştır. 

Yine de Belçika hükümeti geride kalan dönemde Türkiye’nin Avrupa 

Birliği üyeliğine sıcak bakar bir tavır içindedir. Özellikle 1999’dan 

2008’e kadar Belçika Başbakanlığını yürütmüş olan Guy Verhofstadt 

Türkiye’nin AB üyeliği konusunda olumlu bir duruş sergilemiştir ve bu 

duruşu biraz daha serinkanlı bir şekilde olmakla birlikte Avrupa 

Parlamentosu’nda Liberallerin (ALDE) lideri sıfatıyla sürdürmektedir. 

Bu olumlu duruş iki kaynaktan beslenmektedir: bir yanda özellikle 

Belçika’da yaşayan Türk nüfusla bağlantılı iç politika ve bilhassa 

güvenlik konuları gibi ülke içi boyutları olan konular, diğer yanda 

Belçika’nın dış politikaları ve Avrupa Birliği üyesi bir ülke olarak 

gündemi. Küçük bir ülke olması nedeniyle Belçika’nın bu bağlamda özel 

bir rolü vardır. Bir diplomatın sözleriyle: “Küçük bir ülke olduğu için 

Türkiye’nin üyeliğine karşı çıkması bir şeyi değiştirmez.” 4 

Dahası Belçika’nın duruşunun altında yatan nedenler tartışmanın yer 

aldığı bağlam bazında farklılık gösterebilmektedir. Yine de üç ana başlığı 

ayırt etmek mümkündür: 

4 Pourqoi les Belges soutiennent la candidature de la Turquie, Le Soir, 08 Aralık 2004.

41 

Belçika 

(1) Jeopolitik nedenler ve Avrupa’nın dünyadaki rolü: Burada 

Türkiye’nin Avrupa ve Ortadoğu, hatta Orta Asya arasında 

oynayabileceği köprü rolünün altı çizilmektedir. Türkiye’nin Soğuk 

Savaş ve sonrasında Rusya’ya doğru muhtemel bir açılım nedeniyle dahi 

sorgulanmayan 1951’den bu yana NATO üyesi kimliğiyle sorunlu bir 

bölgede bir istikrar unsuru olması beklenmektedir. 5 Dolayısıyla Türkiye 

uluslararası örgütlerde güvenilir bir ortak olduğunu ispat etmiştir ve 

üzerine bir şeylerin bina edilebileceği bir güven atmosferi mevcuttur. 

(2) Avrupa perspektifinden güvenlik: Türkiye’nin Avrupa Birliği 

kurumları ve politikalarına entegrasyonu Belçika hükümetince hem 

Türkiye’deki militarist ve köktenci güçlere karşı güvenliği tesis etmenin, 

hem de Avrupa Birliği’nin enerji güvenliğini sağlamanın en iyi yolu 

olarak görülmektedir. Dolayısıyla iç güvenlik ve ekonominin bir karışımı 

enstrümentalist ve rasyonel tercih tabanlı bu gerçekçi duruşun temelini 

oluşturmaktadır. 

(3) Türkiye için bir reform vasıtası sağlamak: Belçika hükümeti aynı 

zamanda Türkiye’de bir reform ihtiyacını da ön plana sürmekte ve bunun 

en önemli sürükleyicisi olarak da genişleme sürecini görmektedir. 6 Bu 

bağlamda özellikle insan hakları, demokrasi ve azınlık hakları konularına 

vurgu yapılmaktadır. Yine de azınlıklar konusundaki söylem Flaman- 

Valon ilişkileri sorunsalının ön planda olduğu Belçika’da diğer ülkelere 

nazaran daha az yer tutmaktadır. 

Hükümetin olumlu duruşu yalnızca ülkeyi ilgilendiren güvenlik 

nedenlerinin bir harmanından kaynaklanmayıp aynı zamanda işbirliği ve 

5 Chambre des Représentants de Belgique, Proposition de Résolution relative à l’adhésion de la 

Turquie à l’Union européenne, texte adopté par la Commission des relations extérieures, DOC 

502121/004, 10 Aralık 2002. 

6 Christen Demokraatisch und Vlaams CD&V, Movement Reformateur (MR), Parti Socialiste 

PS, Vlaamse Liberalen ve Democraten Open Vld ile Centre Democratie Humaniste 

müzakerecileri arasında ulaşılan koalisyon uzlaşması, 23 Aralık 2007.

42 


ortak değerlerin mevcudiyetinin Belçika ve Türk toplumlarının refahı 

için vazgeçilmez olduğu yönündeki kuvvetli görüşten de temelini 

almaktadır. Türk kökenli çok sayıda kişinin halen Avrupa Birliği 

ülkelerinde yaşamakta olduğu göz önünde bulundurulduğunda üyelik 

doğal bir gelecek adım olarak görülmektedir. Bu duruş son birkaç 

hükümet döneminde şu ya da bu şekilde telaffuz edilmekle birlikte 

Belçika hükümetleri aynı zamanda üyelik için öncelikle sağlanması 

gereken net koşulların var olduğunu da açıkça ortaya koymuşlardır: 

Öncelikle Avrupa Birliği’nin Doğu yönündeki genişlemesinin de 

kılavuzu olan Kopenhag kriterlerinin katı bir şekilde uygulanması 

gerekmektedir. Bu Belçika açısından özellikle hukukun üstünlüğü, insan 

hakları ve sağlıklı sivil-asker ilişkileri konusundaki siyasi kriterlere 

vurgu yapılması anlamına gelmektedir. Ayrıca topluluk müktesebatının 

tam anlamıyla iç hukuka aktarımına da önem verilmekle birlikte iktisadi 

sistemin reform ihtiyacı Belçika hükümeti tarafından daha az dile 

getirilmektedir. İkinci bir koşul Türkiye’nin Kıbrıs ve Yunanistan ile 

arasındaki sorunları çözmesidir. Bu Guy Verhofstadt’ın 2005’te ifade 

ettiği gibi müzakereler için kilit önemdedir. 7 

Belçika 1 Temmuz 2010’dan itibaren Avrupa Birliği Devlet ve 

Hükümet Başkanları Konseyi Dönem Başkanlığı’nı elinde 

bulunduracaktır. Bu yöndeki hazırlıklar henüz ilk aşamasında olmakla 

birlikte hâlihazırda bazı görüş alışverişleri gerçekleştirilmiştir. Bu 

bağlamda hazırlık amaçlı belgeler de aynı istikamete işaret etmektedir: 

Üyelik kriterleri bağlamında gerçekleşen ilerleme doğrultusunda Türkiye 

ve Makedonya ile müzakereler sürdürülecektir. Yine de Kıbrıs ve insan 

7 Fernando Riccardi, Les divergences sur l’adhésion de la Turquie se radicalisent, dans bulletin 

Quotidien Europe n° 8861, 07 Ocak 2005, s.3.

43 

Belçika 

hakları konularındaki ilerlemelerin yetersiz olduğuna dikkat 

çekilmektedir. 8 

Bir özet vermek gerekirse Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliği için lobi 

yapan grubun ön saflarında yer almamakla birlikte, Belçika sürekli olarak 

Türkiye’nin üyeliğini desteklemiş, ancak net standartlar da talep etmiştir. 

Bunlara ek olarak Belçika dönemin Dışişleri Bakanı Karel de Gucht’un 

20 Ocak 2009’daki sözleriyle Türkiye ile bir ortaklık ihtiyacından da 

dem vurmuştur: “[…] AB Türkiye’ye iyi, hatta eşit, bir muamele 

etmemiştir. […] Türkiye ile Avrupa arasındaki ortaklığın olgunlaşması 

vakti gelmiştir. Bu ortaklık kalıcı ve kırılmaz bir bağa dönüşmelidir. […] 

Türkiye Avrupa’nın müttefikidir. Avrupa ailesinin ayrılmaz bir parçası 

ve aynı değerleri paylaşan bir ülke olarak Türkiye Avrupa’nın Asya’nın 

öne çıkan güçleri ve Ortadoğu’ya köprüsüdür. Dahası, Türkiye 

Müslüman dünyaya açılan bir kapı, ve modernleşme, laiklik ve 

demokrasi’nin İslam ile bir arada olabileceğinin en iyi örneğidir. 

Kısacası, Türkiye dünyanın gelecek yıllarda karşılaşacağı en önemli 

mücadelelerde vazgeçilmez bir müttefik olacaktır. Bu nedenle 

Avrupa’nın korkularını yenmesi ve bu büyük oyunun gerektirdiği ölçüde 

büyük düşünüp cömert davranması gerekmektedir.” 9 

c- Muhalefet 

Belçika’daki muhalefet partileri net bir biçimde Türkiye’yi kapsayan 

genişleme perspektifi konusunda, üyelik kriterlerinin yerine getirilmesi 

koşuluyla genellikle hükümetin yaklaşımını paylaşmaktadır. Bunun bir 

örneği Flaman Yeşiller partisi Groen’in 2007 genel seçimleri için kaleme 

aldığı seçim programında Türkiye’nin insan hakları ve azınlıklar 

8 Sénat et Chambre des représentants de Belgique, Préparation de la présidence belge de l'Union 

européenne en 2010 (1), Rapport fait au nom du comité d’avis federal chargé des questions 

européennes par Mme Delvaux et M. De Croo, Document législatif n° 4-986/1, 9 Aralık 2008. 

9 Karel de Gucht, “An unbreakable bond” (Kırılmaz bir bağ), Europe’s world, 20 Ocak 2009 

http://www.europesworld.org/NewEnglish/Home_old/ 

CommunityPosts/tabid/809/PostID/152/Default.aspx.

44 


konusundaki kriterleri yerine getirmesi halinde üyelik müzakerelerinin 

ileriye gidebileceği yönündeki ifadeler de görülebilir. Bu perspektifte AB 

Türkiye’deki reformlara aktif destek sunacaktır. 10 

Öte yandan, Belçika siyasetinde Türkiye’nin üyeliğine bakış homojen 

değildir. Özellikle Flaman ve Valon milliyetçisi partiler Türkiye’nin 

Avrupa Birliği’ne üyeliği konusuna şiddetli bir karşı duruş 

sergilemektedir. Milletvekilleri Francis van den Eynde ve Alexandra 

Colen tarafından gündeme getirilen bir siyaset taslağına bakıldığında bu 

duruşun temelinde Türkiye’nin kültürel kökenlerinin Avrupa’da yer 

almayışı, Ermenistan, Kürtler ve Kıbrıs konularındaki durum, ülke 

topraklarının %97’sinin Asya kıtasında yer alması ile geride kalan 700 

yıllık dönemde Avrupa kıtası ile Türkiye arasındaki genel düşmanlığın 

yattığı görülmektedir. Vlaams Belang ayrıca sivil-asker ilişkilerine de 

atıfta bulunmakta ve Avrupa Birliği’nin Türkiye’yi bünyesine almakla 

Amerika Birleşik Devletlerinin jeopolitik çıkarlarına göre hareket etmiş 

olacağını öne sürmektedir. 11 

Bu söylemi marjinal bir söylem olarak değerlendirmek Vlaams 

Belang’ın ülkenin Flaman kesimindeki potansiyelini küçümsemek olur. 

Tam aksine, önceki seçimlerde halkın %11’i, geride kalan dönemde de 

hep iyi seçim sonuçları elde eden Flaman milliyetçilere oy vermiştir. Her 

ne kadar Belçika siyasetinde şu ana kadar milliyetçi partilere federal 

hükümette yer vermeme yönünde bir konsensüs mevcut olagelmişse de 

kayda değer sayıda seçmen Vlaams Belang’a oy vermeye devam 

etmektedir. 

d- Sivil Toplum 

10 

Groen!, De toekomst begint nu, Programma Groen! voor de federale verkiezingen van, 10 

Haziran 2007, s. 113. 

11 

Belçika Temsilciler Meclisi, Proposition de Résolution relative à la candidature de la Turquie à 

l’adhésion à l’Union Européenne, déposée par M. Francis Van den Eynde et Mme Alexandra 

Colen, DOC 520286/001, 07 Kasım 2007.

45 

Belçika 

Belçika şartlarında sivil toplum ele alınırken Avrupa kurumlarının 

merkezi olarak Belçika’daki sivil toplum tartışmaları ile Türkiye’nin 

üyeliği konusunda Belçika’nın kendi iç tartışmalarını birbirinden ayrı ele 

almak gerekmektedir. 

Belçika’da Avrupa Birliği eylemleri ile yakından ilişkili aktörlere 

bakıldığında Belçika’nın Avrupa Hareketi veya Belçika Genç Avrupa 

Federalistleri tartışmanın aktif katılımcıları arasındadır. Bunların yanında 

Belçika’da faaliyet gösteren Kürt ve Ermeni dernekleri gibi “tek konuya 

odaklanan STK’lar” da bu tartışmalarda yer almaktadır. 

Yine de Belçika’daki sivil toplum Avrupa Birliği’nin genişlemesi 

konusunda büyük ölçüde sessiz kalan bir kesim olarak değerlendirilebilir. 

Bu durum sendikalar için de geçerlidir. 

Bu sessizliğin altında yatan neden basittir: Avrupa Birliği ile ilgili 

konularda Belçika’daki tartışmalar Avrupa kurumlarının merkezi 

kimliğiyle Brüksel’de faaliyet gösteren sivil toplum örgütleri ve düşünce 

kuruluşlarınca hâlihazırda yeterince ele alınmaktadır. Dolayısıyla bu 

tartışmalara ilgi duyan Belçikalılar bu kuruluşlardaki tartışma ve 

faaliyetlere katılmakta ve merkezleri Brüksel’de yer alan ulus-aşan sivil 

toplum örgütlerinin çalışmalarıyla paralel ulusal yapılar oluşturma 

ihtiyacı hissetmemektedirler. Dolayısıyla Belçika sivil toplum 

örgütlerinin sessizliğinin altında yatan mantığı ilgisizlik olarak açıklamak 

ülkedeki sosyal hayatın farklı katmanları olduğu, ve ancak bunlardan 

birinin de Avrupa işleri ile ilgili olduğu gerçeğini göz ardı etmek 

anlamına gelir. Elbette ki Belçikalıların bakış açısı ile Avrupalı ve 

uluslararası bakış açıları birbirinden kolay kolay ayrı düşünülemez. 

Belçika sivil toplumunda Türkiye’nin üyeliğine bakış halen incelenen 

aktöre bağlı olarak farklı sonuçlara ulaştıracak şekilde bir kararsızlık 

içindedir.

46 


Sonuç 

Belçika’nın AB Dönem Başkanlığı’nı devralacağı 1 Temmuz 2010’a 

kadar Avrupa Birliği’ndeki durum büyük ölçüde değişmiş olacaktır. 

Lizbon Anlaşması ile Avrupa Birliği’ni daha etkin ve daha demokratik 

kılmayı amaçlayan yeni bir yasal çerçeve uygulamaya konacaktır. Bunun 

uygulaması ve finansal krizin sosyal ve iktisadi sonuçlarıyla mücadele 

2010’da Avrupa Birliği’ni bekleyen başlıca iki sorun olacaktır. Bu 

konuların zorluğu ve boyutları göz önünde bulundurulduğunda AB’nin 

genişleme konusundaki kararlarının gündemde ön sıralarda yer 

almayacağı muhtemeldir. Yine de 2004’teki Doğu Avrupa’ya doğru 

genişlemeden beri beklenen Anlaşma yapısındaki değişiklikler ile 

ekonomik krizin etkilerinden kurtulma umutları Türkiye’nin AB içindeki 

rolü üzerindeki tartışmaları canlandıracak bir katalizör görevi yapabilir. 

Birçok Avrupa kurumunun merkezi olarak Belçika’da Komisyon, 

Parlamento veya Konsey’de meydana gelen her türlü tartışma sırf coğrafi 

yakınlık nedeniyle bile dönem başkanlığının gündemine önemli etki 

yapabilecektir. Bu nedenle Türkiye’nin üyeliğinin gündemde önemli bir 

kalem haline gelmesi halinde Belçika süreci yavaşlatmaktan ziyade 

üyeliği destekler bir tavır sergileyecektir. Yine de tüm dönem 

başkanlıklarında olduğu gibi asli faaliyet alanlarını belirlemede çok 

sayıda dış etken belirleyici olacaktır. Dolayısıyla beklenmeyen 

gelişmeler için hazırlıklı olmak akıllıca bir hareket olacaktır.

Emiliano Alessandri, Sebastiano Sali * 

İtalya 

47 

İtalya 

Öz 

İtalya AB ile entegrasyon konusunda Türkiye’nin en önemli 

taraftarlarından birisidir. Hem merkez sol hem de merkez sağ 

hükümetler ticari açıdan anlamlı olduğu ve Avrupa’nın dünyadaki 

konumunu güçlendirirken AB’yi çeşitliliği daha öne çıkan bir kurum 

haline getireceği gerekçesiyle tutarlı bir biçimde Türkiye yönünde AB 

genişlemesini savunmuşlardır. Yine de siyasi düzeyde partizan görüşler 

kamuoyunun genelinin görüşlerini yansıtmamaktadır. Diğer Avrupa 

ülkelerinin kamuoyuna nazaran İtalyanlar bu konuya daha az karşı 

dursalar da Türkiye’nin Avrupa çabası konusuna yine de şüpheyle 

yaklaşmaktadırlar. Bu konuda halen bölünmüş bir görüntü çizmesine 

rağmen ileride karşıt bir görüşü benimseyebilecek bir taraf ‘Hıristiyan 

kamuoyudur’. İtalya’da kimlik politikalarının net bir dini tınısı mevcuttur 

ve İslamofobi etkeni küçümsenmemelidir. Avrupa-Türkiye ilişkilerinin 

geleceğine yönelik sağlıklı tartışmaların önündeki büyük bir engel de bu 

konudaki büyük bilgisizliktir. İtalyan medyasının konu ile ilgili verdiği 

bilgiler ise çoğu zaman eksik ya da basitleştirme ya da klişeler nedeniyle 

çarpık bir görünüm arz etmektedir. 


Geleneksel olarak Türkiye’nin Avrupa Birliği ile bütünleşme süreci 

İtalyan siyasi partileri ile en önemli endüstri ve iş çevreleri arasında 

* 


yansıtmamaktadır.

48 


partizan tutumlardan bağımsız bir desteğe mazhar olmuştur. Kasım 

2008’de Roma’da gerçekleştirilen son ‘İtalyan-Türk Forumu’ sırasında 

İtalyan Dışişleri Bakanı Franco Frattini İtalya’nın Türkiye’nin üyeliğine 

verdiği kararlı desteği yinelemiştir. 1 Türkiye’ye gerçekleştirdiği son 

ziyaretinde Başbakan Silvio Berlusconi İtalyan hükümetinin “AB’nin 

Çek ve İsveç dönem başkanlıkları ile üyelik sürecini yarı yarıya 

kısaltmak için her dönem başkanlığı sırasında açılan müzakere 

başlıklarının ikiden dörde çıkarılması için çaba sarf edeceği” 2 sözünü 

vermiştir. 

Öte yandan yaygın destek bu konuya karşı çıkanların var olmadığı 

anlamına gelmez. Diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi kamuoyu 

Türkiye’nin AB üyeliğine muhalif bir eğilim göstermektedir. 3 Dahası 

ilgili taraflardan bazıları, ki buna İtalya’nın önde gelen siyasi 

partilerinden bazıları da dâhildir, Türkiye’nin AB’ye tam entegrasyonu 

çabasına karşı çıkmaktadır. Bu konuda halen bölünmüş bir görüntü 

çizmesine rağmen ileride karşıt bir görüşü benimseyebilecek bir taraf 

zaman zaman çoğunluğu Müslüman olan bir ülkenin AB’ye kabul 

edilmesi konusunda endişelerini dile getiren İtalyan Katolikler’dir. 

Siyasi taraflar 

İtalyan hükümeti Türkiye’nin AB üyeliğinin ilk ve önde gelen 

savunucuları arasında yer almaktadır. Hem merkez sol hem de merkez 

sağ hükümetler bu desteğin İtalya’nın genel dış politika çıkarları ile tam 

1 

‘Frattini appoggia la Turchia. ‘l’Italia al vostro fianco per l’adesione alla UE’’, La Repubblica, 6 

Kasım 2008, s. 26. Yıllar boyu İtalyan-Türk Forumu (‘Forum di dialogo Italo-Turco’) her iki 

ülkenin siyasi, ekonomik ve entelektüel elitlerini ortak ilgi konuları ve iki tarafı da ilgilendiren 

konuları tartışmak üzere bir araya getirmektedir. 

2 

F. Rizzi, ‘Berlusconi: ‘Russia provocata. E la Turchia subito in Europa’, Il Messaggero, 13 

Kasım 2008, s. 1. 

3 

Türkiye’nin AB üyeliğine kamuoyunda verilen destek 2004’teki %74 seviyesinden 2006’da 

%49’a ve 2007’de %42’ye düşmüştür. Bkz. E. Alessandri ve E. Canan, ‘Mamma Li Turchi!: Just 

an Old Italian Saying’, N. Tocci (der.) Talking Turkey in Europe: Towards a Differentiated 

Communication Strategy, Quaderni IAI, Aralık 2008, 

http://www.iai.it/sections_en/pubblicazioni/iai_ quaderni/Indici/quaderno_E_13.htm

49 

İtalya 

bir tutarlılık içinde olduğu görüşüne sahiptir. İkinci Dünya Savaşı’ndan 

bu yana İtalya Atlantik ve Avrupa bütünleşmesine büyük ölçüde olumlu 

ve birbirini destekleyen eğilimler gözüyle bakmaktadır. Türkiye’nin 

AB’ye katılmasına izin vermek Ankara’nın Batı’nın güvenliğine yaptığı 

kritik katkı göz önünde bulundurulduğunda neredeyse tabii bir gelişme 

olarak görülmektedir. 

2007’de geçmiş başbakanlardan Massimo D’Alema İtalyan merkez 

sol bakış açısından Türkiye’nin AB üyeliğini desteklemenin başlıca 

nedenlerini iyi bir şekilde özetlemiştir: 1- İtalya ve Türkiye’nin ortak 

“Akdeniz kimliği” ve AB’nin ağırlık merkezini orta ve doğu Avrupa’dan 

güney Avrupa’ya kaydırma arzusu; 2- Türkiye’nin özellikle enerji nâkil 

hatları konusunda Balkanlar, Kafkaslar ve Orta Asya arasındaki 

“merkez” konumu; 3- Türkiye’nin İslam ile laik ve demokratik kurumları 

bir araya getirmede başarılı bir örnek oluşu, ve 4- Türkiye’nin üyeliğinin 

AB’nin “kendisini ‘dışlayıcı’ bir kimliğe göre mi, yoksa açık bir siyasi 

proje olarak mı tanımladığı” konusunda önemli bir test oluşturması. 4 

Halen hükümetteki merkez sağ partilerse diğer etkenleri 

vurgulamaktadır: 1- Avrupa’nın NATO üzerinden ABD ile stratejik 

ortaklığının devamının güvencesi olarak Türkiye’nin üyeliği; 2- Ticaret 

ve yatırım için çekici bir pazar ve İtalya için kilit bir ticari ortak olarak 

Türkiye (bu iş dünyası perspektifi özellikle başbakan Silvio Berlusconi 

tarafından vurgulanmaktadır) 5 ; 3- Avrupa’daki diğer muhafazakâr 

partilerin (örneğin Birleşik Krallık’taki) görüşlerinin bir yansıması olarak 

siyasi ve sosyal Avrupa projesini “sulandıracak” ve bir “uluslar 

Avrupası” ihtimalini kuvvetlendirecek bir araç olarak Türkiye’nin 

üyeliği. Ayrıca merkez sol görüşlere benzer biçimde (ancak muhtemelen 

4 

M. D’Alema, ‘L’Italia alleato critico della Turchia in Europa’, Il Sole 24 Ore, 13 Haziran 2007, 

s.1. 

5 

Bkz. E. Alessandri, “Fare Italia nel Mondo” Proje Direktörü Paolo Quercia ile mülakat, 

Fondazione FareFuturo, 8 Mayıs 2008.

50 


daha az vurgu yaparak) merkez sağ da Türkiye’nin Orta Doğu ve 

Müslüman dünyaya bir köprü vazifesi yapabileceği görüşüne yer 

vermektedir. 

Türkiye’nin tam üyeliğine şüpheyle bakan siyasi taraflar arasında 

Türkiye’deki etnik azınlıkların içinde bulunduğu güç durum ve insan 

hakları alanındaki sorunlu geçmişin altını çizen İtalya’nın Komünist 

partileri yer almaktadır. Yeniden Kurulmuş Komünistler Partisi (PRC) 

geleneksel olarak Türkiyeli Kürtlerin siyasi amaçlarını ve iddialarını 

desteklemiştir. Geçen sene PRC web sitesinde Demokratik Toplum 

Partisi (DTP) temsilcisi Fayik Yağızay’ın Türkiye’nin 13 ilinde DTP’ye 

karşı polis operasyonlarını yalnızca “pasif ve demokratik Kürt 

mücadelesini” değil aynı zamanda “demokrasi, insan hakları ve 

örgütlenme özgürlüğünü” de tehdit eden bir siyasi fiil olarak niteleyen 

mektubu yayınlanmıştır. 6 2009 Avrupa Parlamentosu Seçimleri için 

oluşturulan PRC platformu “Kürt sorununa siyasi bir çözüm ve 

Türkiye’nin askeri baskılara son verip gerçek bir müzakere sürecini 

başlatmasını istemiştir”. 7 

İtalyan Komünistleri Partisi (PDCI) AB’nin Türkiye ile 

müzakerelerinin altında yatan vizyonun vatandaşlar ve emekçilerin 

haklarını koruyan sosyal ve siyasi AB idealinin aksine “pazar ve 

sermaye” Avrupası olduğunu iddia etmektedir. Dahası PDCI Türkiye’nin 

üyeliği elde ettikten sonra ‘ABD’nin Truva Atı’ gibi bir rol oynayarak 

AB’nin gerçekten bağımsız bir dış politika geliştirmesini 

engelleyebileceği uyarısını yapmaktadır. Tüm bunlar PDCI Dış İlişkiler 

6 ‘Elezioni In Turchia. Una pericolosa operazione contro il DTP’, 14 Nisan 2009, 

Rinfondazione.it http://home.rifondazione.it/xisttest/content/view/5541/ 296/ (son erişim tarihi 

11-09-2009) 

7 ‘Programma Unitario per le Elezioni Europee’, Rifondazione.it, 9 Nisan 2009, 

http://home.rifondazione.it/xisttest/content/view/5478/481/ (son erişim tarihi 11-09-2009)

51 

İtalya 

sözcüsü Iacopo Venier’in “Türkiye’nin AB’ye alınmasına karşıyız” 8 

ifadesinin temelini teşkil etmektedir. 

Eleştirel tutumlarına rağmen bu partiler üyelik müzakereleri ile 

birlikte daha ciddi bir siyasi tartışmanın da gerçekleşmesi halinde şu anki 

tutumlarını değiştirmeyi düşünebileceklerini ifade etmektedir. Nitekim 

Komünist partiler kendilerinin de tümüyle benimsediği etnik ve dini 

açıdan zengin kimliğini Avrupa’nın kabul etmesinin son derece önemli 

olduğunun altını çizmektedir. Bugün için PRC ve PDCI tam üyeliğe bir 

alternatif olarak “imtiyazlı ortaklık” kavramını destekler görünmekte ve 

Fransız Cumhurbaşkanı Nikolas Sarkozy’nin Türkiye’yi de içerecek bir 

“Akdeniz Birliği” önerisini ilgi ile takip etmektedir. 

Üyeliğe kararlı bir biçimde karşı çıkanlarsa Kuzey Birliği (NL) ve La 

Destra’dır. Her ikisi de Türkiye’nin AB üyeliğine esasen din, kimlik ve 

‘kültür’ nedenleri ile karşı çıkmaktadır. La Padania gazetesinde yakın 

tarihte yayınlanmış bir makalede NL Türkiye konusundaki tavrını şöyle 

özetlemektedir: “[Türkiye’nin AB üyeliğine karşı duruşun] çeşitli özel 

nedenlerini (insan hakları konusundaki sorunlar, Ermeni soykırımının 

reddedilmesi, azınlık hakları ihlalleri, yetersiz dini özgürlükler, 

Türkiye’nin Irak’taki askeri varlığı, Kuzey Kıbrıs’ın askeri işgali) ikinci 

plana atmaksızın hem coğrafi, hem de kültürel ve sosyal açılardan 

Türkiye’nin bir Avrupa ülkesi olmadığı ve dolayısıyla Avrupa ülkelerinin 

bir Birliği’ne alınamayacağı açıkça ifade edilmelidir”. 9 

NL’nin mevcut hükümetin önemli unsurları arasında bulunduğunu ve 

Türkiye’nin üyelik sürecini başarıyla tamamlayabilmesi halinde 

referanduma başvurma tehdidini mükerrer defalar dile getirdiğini not 

8 I. Venier, ‘Turchia: Testa in Europa’, Iacopovenier.it, 8 Haziran 2007,http:/ 

/www.iacopovenier.it/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=391&pagenum 

=4&mode=thread&order=0&thold=0 (son erişim tarihi 11-09-2009) 

9 ‘No all’ingresso della Turchia in Europa’, Giornale Elettorale Europee 2009, Mayıs 2009, s. 2, 

http://www.leganord.org/elezioni/2009/propaganda/Giornale_ elettora_europee09.pdf.

52 


düşmek gereklidir. Son Avrupa Parlamentosu seçimlerinde NL aldığı 

oyları ikiye katlamış (2004’te %5’ten 2009’da %10,2’ye) ve İtalya’nın 

kuzeyindeki zengin kesimlerinde %20’nin üzerinde rakamlara ulaşmıştır. 

La Destra lideri Francesco Storace’nin sözleri İtalyan aşırı sağının 

Türkiye konusundaki tutumunu iyi bir şekilde özetlemektedir. Storace 

yakın bir tarihte Türkiye’nin AB üyeliğinin AB fonlarını İtalya’nın 

güneyinden Türkiye’nin de bir parçasını teşkil ettiği Avrupa’nın 

Güneyine kaydıracağını iddia etmiştir. Türkiye’ye AB üyeliğinin 

verilmemesi “Avrupa’nın Hıristiyan kökenlerini korumanın” anahtarıdır: 

“Çok kültürlülüğü reddediyoruz”. 10 

Bu tablo İtalyan siyasetinde evvelden Türkiye’nin AB üyeliğini 

destekleyen kesimlerin bu konudaki şevkini son yıllarda yitirdiği bulgusu 

ile daha da karmaşık bir hale gelmektedir. Bu tür bir trendi 

açıklayabilecek etkenler arasında (son ekonomik krizin patlak vermesi ile 

daha da derinleşen) Avrupa Birliği’ne kuşkucu bakış (Euroscepticism) ve 

İtalyan muhafazakârları arasında İtalya’nın günümüzün küreselleşen 

dünyasındaki işlevinin dini ve kültürel kimlikler başta olmak üzere tehdit 

altındaki kimliklerin “müdafaası” olduğu şeklindeki yaygınlaşan görüşü 

de saymak mümkündür. 11 Merkez sağ siyasi liderler iç ve dış politikada 

Hıristiyan değerlerin merkezi rolüne mükerrer atıflarda bulunmaktadır. 

İtalya’nın Hıristiyan kimliğine yeniden yapılan güçlü vurgu bugüne 

kadar hiçbir partinin Türkiye konusundaki resmi tutumunu önemli ölçüde 

değiştirmemiştir. 12 Öte yandan Özgürlük Halkı (İtalya’nın yeni kurulmuş 

merkez sağ partisi) içinde konuya şüpheyle yaklaşanların güç 

10 

‘Ue: Turchia; Storace, rifiutiamo multiculturalità’, Storace.it, 5 Mayıs 2009, 

http://www.storace.it/tag/turchia/ (son erişim tarihi 11-09-2009) 

11 

Bkz. M. Pera ve J. Ratzinger, Senza Radici. Europa, relativismo, cristianesimo, Islam, Milano, 

Mondatori, 2004. Ayrıca bkz. M. Veneziani, Contro i barbari. La civilità e i suoi nemici, interni 

ed esterni, Milano, Frecce, editore Mondadori, 2006. 

12 

E. Alessandri, İtalyan filozof ve Hıristiyan Demokratlar Birliği Başkanı Rocco Buttiglione ile 

mülakat, 12 Haziran 2008.

53 

İtalya 

kazanmakta olduğu anlaşılmaktadır. 13 Unione dei Democratici Cristiani e 

di Centro (Hıristiyan ve Merkez Demokratları Birliği) içinde çok sayıda 

kişi din ve kimlik esasında Türkiye’nin üyeliğine katı bir şekilde karşı 

çıkmaktadır. 

Büyük bir ‘AB’de Türkiye’ye yer yok’ hareketinin yükselişinin aksi 

yönünü işaret eden çok sayıda etken de mevcuttur. Bunlardan ilki Papa 

16. Benedict’in önceki çekinceleri konusunda attığı geri adımdır. 14 

İkincisi, özellikle merkez sağ liderlerce dile getirilen ve Türkiye ile AB 

arasında daha yakın ilişkileri destekleyen güçlü ekonomik ilişkilerin 

mevcudiyetidir. Üçüncüsü, bazı İtalyan muhafazakârları Türkiye’deki 

iktidar partisi AKP’yi kendi partilerine oldukça yakın görmektedirler. 

Hıristiyan ve Merkez Demokratları Birliği Başkanı olan ve İtalyan 

Katolikleri arasında Türkiye konusuna soğuk bakanların önünde gelen 

Rocco Buttiglione Avrupa Halk Partisi ile AKP arasında kurulan yapıcı 

diyalogun mimarı olduğunu iddia etmektedir. 15 

İktisadi Taraflar 

İtalya 2008 yılında Türkiye’nin üçüncü büyük ticaret ortağı idi. 16 

2006’da Türkiye’deki İtalyan doğrudan yabancı yatırımlarının 4,4 milyar 

ABD doları (USD) düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Yatırımlar 

2008’de neredeyse üç katına çıkmıştır. 2009’da yatırımların daha da 

büyüyeceği tahmin edilmektedir. Halen 700’den fazla İtalyan firma ve 

şirketi Türkiye’de yatırım yapmakta ya da doğrudan faaliyet 

göstermektedir. İtalya’nın Türkiye’den ithal ettiği ürünler genellikle deri, 

13 

E. Alessandri, Vekiller Kamarasında Hıristiyan Demokratlar Birliği grubu geçmiş 

başkanlarından Luca Volontè ile mülakat, 3 Nisan 2008; E. Alessandri, L’Espresso Group’tan 

Vatikan uzmanı Sandro Magister ile mülakat, 6 Mayıs 2008; E. Alessandri, Il Giornale’den 

Vatikan uzmanı Andrea Tornielli ile mülakat, 14 Mayıs 2008. 

14 

Bkz., ‘Cardinal Ratzinger : Identifier la Turquie à l’Europe serait une erreur’, Le Figaro, 13 

Nisan 2004, s.3 

15 

E. Alessandri, Rocco Buttiglione ile mülakat, a.g.e. 

16 

Istituto Nazionale per il Commercio Estero (ICE), Odak ülke: Türkiye, 4 Aralık 2008, 

http://mefite.ice.it/CENWeb/ICE/News/ICENews.aspx?cod=8969 &Paese=52&idPaese=52.

54 


yün, giysi ve ayakkabı olup makine ve elektronik eşya ithalatı da artış 

göstermektedir. İtalya ise Türkiye’ye plastik ve metal ürünleri, tarımsal 

ürünler, ileri teknoloji ürünleri ve tipik İtalyan ürünlerini (“made in 

Italy”) ihraç etmektedir. Ticaret dengesi İtalya’dan yana olagelmiştir. 

Ticaret hacminin kayda değer olduğu ekonomik sektörler arasında enerji, 

özellikle de doğal gaz iletimi, asli konuma gelmektedir. Biyo ve nano 

teknolojiler de ticaret hacminin hızla büyüdüğü alanlar arasındadır. 

Daha Ankara AB üyeliği yoluna girmeden önce dahi Türkiye İtalya 

için önemli bir pazar teşkil etmekteydi. İtalyan iş dünyasının en güçlü 

aile ve grupları İtalyan hükümetine 1960’lardan beri Türk ekonomisine 

daha büyük bir açılım yapılması için baskı yapmakta ve Avrupa 

Topluluğuna Türkiye ile bir gümrük birliği anlaşması yapılması talebini 

ileten ilk kesimler arasında yer almaktadır. 

İtalyan sanayini temsil eden başlıca örgüt olan Confindustria’nın 

önceki başkanlarından Luca Cordero di Montezemolo yakın bir tarihte iş 

adamı gözüyle “Türkiye zaten Avrupa’dadır” diye belirtmiştir. 17 

İktisadi alanda önemli taraflar arasında ENI ve ENEL gibi İtalya’nın 

önde gelen bazı enerji şirketlerini, Unicredit gibi İtalya’nın en önemli 

bankacılık firmalarını, Telecom gibi telekomünikasyon şirketlerini ve 

Finmeccanica gibi havacılık, uzay ve savunma sanayi firmalarını saymak 

mümkündür. İtalya’nın önde gelen otomotiv şirketi FIAT Türkiye 

pazarına daha 1920’lerde girmiştir. 1968’de FIAT Koç Grubu ile bir iş 

ortaklığına gitmiş ve bu Bursa’da halen FIAT’ın “dünya otomobili” 

Palio’nun üretildiği Tofaş tesislerinin kurulmasıyla sonuçlanmıştır. La 

Repubblica AUTO’dan gazeteci Enrico Franceschini’nin deyimiyle 

17 ‘Italia Turchia: Montezemolo, per imprese Ankara già in UE’, Kataweb News, 8 Kasım 2007, 

http://news.kataweb.it//item/374601/italia-turchia-montezemolo-per-imprese-ankara-gia-in-ue.

55 

İtalya 

“FIAT’ta insanlar Türkiye’yi İtalya’nın bir şekilde Orta Doğu’ya doğru 

kaymış bir parçası olarak düşünürler.” 18 

İki ülke arasında İtalya’nın bazı stratejik sektörlerini de içeren bu 

güçlü ve dallı budaklı ekonomik bağlar Türkiye’nin hızlı bir şekilde 

AB’ye üye olmasını ciddi bir biçimde destekleyen bir “İtalyan ekonomik 

lobisinin” varlığını açıklayabilir. 

Bu bağlantıyı teyit edercesine İtalya’nın 22 Mayıs 2008’de İstanbul’da 

Mısır, Libya, Cezayir, Fas ve Tunus’ta da yatırım fırsatları yaratma 

amaçlı “Akdeniz Planına” imza koyduğunu not düşmek gerekir. İktisadi 

Kalkınma Müsteşarı Adolfo Urso tören sırasında bu ekonomik kriz 

döneminde dahi Türk pazarının İtalyan firmalara açık kalmasının 

öneminin altını çizmiştir. 19 

Öte yandan İtalya’dan bazı iktisadi taraflar da Türkiye’nin AB tam 

üyeliğine çok sıcak bakmamaktadır. Bu durum özellikle tarım sektöründe 

faaliyet gösteren bazı firmalar için geçerlidir. Türkiye ile 1996’da 

yürürlüğe giren Gümrük Birliği tarım ürünlerini kapsamamaktadır. 

İtalyan ve Türk tarımsal sektörleri arasında çok sayıda benzer nokta 

bulunduğu göz önüne alındığında İtalyan tarafında Türkiye’nin AB 

üyeliğinin İtalya’nın rekabetçiliğini olumsuz yönde etkileyebileceği 

endişeleri görülmektedir. Aynı durum Türkiye’nin üyeliği ile doğacak 

Ortak Tarım Politikası için ayrılan AB bütçesinin yeniden dağıtılması 

gereği için de geçerlidir. 20 

İtalyan iktisadi tarafları hakkındaki değerlendirme sendikalara yer 

vermeden tamamlanmış sayılamaz. Sendikaların görüşü Türkiye’nin 

18 

E. Franceschini, ‘La scommessa della Turchia’, La Repubblica, Temmuz 1999, 

http://www.repubblica.it/online/auto_prima/fiat100anni/otto/otto.html; A. Ferigo, FIAT Yetkilisi 

ile mülakat, Mayıs 2008. 

19 

C. Antonelli, ‘Interview to Vice-Minister Urso’, LiberoMercato, 24 Mayıs 2009, s. 27. 

20 

E. Alessandri, Coldiretti Dış İlişkiler Dairesi Başkanı Maurizio Reale ile mülakat, 17 Nisan 

2008.

56 


üyeliğinden yana gibi görünmekle birlikte bu olumlu bakış Türk işgücü 

pazarını düzenleyen kuralların takviyesi ve Türk işçileri için daha fazla 

haklar getirilmesi koşuluna bağlıdır. “Türkiye’nin AB’ye katılmasından 

yanayım” diyen FIAT’tan sendikacı Giorgio Cipriani “çünkü bir 

sendikacı olarak tecrübelerimle Türk toplumunun çıkarlarının ölçek ve 

kapsamdaki bazı farklılıklar dışında İtalyanlarla aynı olduğunu 

anladım” 21 diye konuşmaktadır. Cipriani’ye göre “üyelik ancak iktisadi 

standartların yanı sıra sosyal standartların da yakalanması durumunda 

gerçekleşebilir […] sendikalar önceden belirlediğimiz yönde çaba sarf 

etmeye devam edecektir: heyetlerce gerçekleştirilen ziyaretler, eğitim 

faaliyetleri, ortak kampanyalar ve dayanışmanın dışavurumu”. 

Medya 

Medya AB’nin genişlemesi konusu da dâhil olmak üzere birçok 

konuda kamuoyunun yönlendirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. 

Öte yandan İtalyan kamuoyu çoğu zaman eksik ya da yanlış bilgilere 

sahip ve hem Türkiye’nin AB üyeliği süreci hem de modern Türkiye 

hakkında temel bilgilerden yoksun bir görünüm çizmektedir. 22 Bu 

konularda bilgi bazlı bir tartışmanın olmamasının sonuçları arasında 

yanlış algıların, klişeleştirmelerin ve önyargıların kök salması sayılabilir. 

İtalya Vekiller Meclisi (İtalyan parlamentosunun alt kanadı) Başkanı 

Gianfranco Fini Ankara’daki mevkidaşına Ekim 2008 sonunda bir 

ziyarette bulunmuş ve sorunu açıkça kabul edip Türkiye konusundaki 

tartışmaya zarar veren tüm önyargıların bir kenara bırakılmasını 

istemiştir. Fini “Türkiye çaba göstermektedir ve AB de Ankara’nın bu 

21 A. Ferigo, FIAT’tan sendikacı Giorgio Cipriani ile mülakat, 12 Mayıs 2008. 

22 E. Alessandri, Messaggero Veneto’dan Associazione Europa Cultura Başkanı Giampaolo 

Carbonetto ile mülakat, 21 Nisan 2008; E. Alessandri, Sabah Roma muhabiri Yasmin Taşkın ile 

mülakat, 7 Mayıs 2008.

57 

İtalya 

çabalarına önyargısız ve dürüst bir bakış açısıyla yaklaşmalıdır” 23 

demiştir. 

Özellikle yakın geçmişte Türkiye’den haberler genellikle ülkenin laik 

bir demokrasi olarak geleceğine ilişkin belirsizliklere odaklanmakta idi 

(örneğin 2006’da Don Andrea Santoro’nun Türkiye’de öldürülmesi, 

2007’deki türban tartışmaları ve 2008’de AKP’ye yönelik kapatma 

davası). Burada ilgi çekici olan haberlerin kendinden ziyade veriliş 

şekilleridir. Öncelikle Türkiye’nin AB üyeliğini destekleyen siyasi 

partilere yakın gazeteler dahi son zamanlarda Türkiye’deki iç gelişmelere 

ilişkin endişeleri dile getiren makaleler yayınlamakta ve bazen de bu 

gelişmeleri süregiden bir dini radikalleşmenin işareti olarak 

sunmaktadırlar. Bu durum Il Giornale ve Libero gibi muhafazakâr 

gazeteler için geçerlidir. 24 İkincisi, Türkiye’deki iç gelişmeler 

konusundaki endişeler henüz Türkiye’nin üyeliği ve Avrupa’daki 

geleceği konusuna sistematik biçimde yansıtılmamıştır. 

Eğer bu ikinci durum gerçekleşirse “Türkiye sorunu” dinle ilgili 

konuların yukarıda da ifade edildiği gibi daha dikkat çekici bir konuma 

geldiği ve göç gibi tartışmalı konulara da dini bir perspektiften 

yaklaşıldığı daha geniş bir iç tartışmanın bir parçası haline gelebilir. 

İçişleri Bakanlığı’nca yaptırılan bir ankette İtalyanların çoğunluğunun 

“Müslüman göçünün” İtalya’da diğer grupların göçlerinden daha fazla 

sorun yarattığını düşündüğü sonucunu ortaya koymaktadır. 25 

Türkiye konusunun bu tartışmanın bir parçası haline gelip 

gelmeyeceği sorusunun yanıtı halen çok net değildir ve İtalyan 

23 

A. Pannullo, ‘Fini: ‘L’Unione Europea dica no ai pregiudizi’’, Il Secolo d’Italia, 1 Kasım, 

2008, s. 6. 

24 

Bkz. Il Giornale’den F. Facci’nin makaleleri ile R. Camilleri, ‘Quell’omicidio allontana la 

Turchia dall’Europa’, Il Giornale 27 Ocak 2007, s.10. Ayrıca bkz. C. Taormina, ‘Sulla Turchia 

nella UE l’Italia dia ascolto alla lezione di Sarkozy’, Libero, 31 Ağustos 2007, s.11. 

25 

Bkz. Ministero dell’Interno, Report, 29 Nisan 2008, http://www.interno.it/ 

mininterno/export/sites/default/it/assets/files/15/0673_Rapporto_immigrazione_BARBAGLI.pdf

58 


kamuoyunun dini konularda özellikle hassas kesimlerini nitelemekte 

faydalı olan bir etiketle “Hıristiyan kamuoyunun” tepkisi büyük ölçüde 

belirleyici olacaktır. Hıristiyan kamuoyu İtalya’da önemli ölçüde 

etkilidir, İtalyan medyasında (gazeteler, TV) yaygın biçimde temsil 

edilmektedir ve üyeleri arasında Avrupa’nın siyasi geleceğini Hıristiyan 

bakış açısından yorumlayan lider ve aydınlar yer almaktadır. Bu kesimin 

görüşlerinin belki de geri dönülemez bir şekilde konsolidasyonunu 

tetikleyebilecek bir etken Vatikan’ın Türkiye’nin üyeliğine muhalefetidir. 

Daha önce de belirtildiği üzere son dönemde Papa’nın bu konudaki 

tutumu daha olumlu hale gelmiştir. 26 Il Messaggero’dan Franca 

Giansoldati’nin ifadesiyle “Papa’nın arzuladığı şey Türkiye’de Hıristiyan 

kilisesinin resmi statüsünün tanınmasıdır […] ki bu halen 

gerçekleşmemiş ve dolayısıyla Vatikan ve Türk makamları arasında 

Türkiye’nin AB ile müzakereleri bağlamında pazarlık konusu olan bir 

mevzudur. 27 

Sivil Toplum 

İtalyan tarafların resmini tamamlamak üzere İtalyan STK’ları ve 

Türkiye üzerine veya Türkiye’de faaliyet gösteren uluslararası STK’ların 

İtalya’daki kollarını da ele almak gerekir. 

İtalyan STK’ları genel hatlarıyla Türkiye’nin AB üyeliği yönündeki 

nihai hedefini destekler bir tutumdadır. Öte yandan birçok STK ne üyelik 

müzakerelerinin bugünkü durumu, ne de muhtemel sonuçları konusunda 

resmi bir tavır dile getirmeye sıcak bakmamaktadır. Dahası, birçoğu 

Türkiye’nin mevcut durumunun halen AB standartlarına ulaşmaktan uzak 

olduğunu vurgulamaktadır. İnsan haklarının korunması alanında ve 

çocukların, kadınların ve etnik azınlıkların durumları hakkında endişeler 

26 

Bkz. ‘Cardinal Ratzinger: Identifier la Turquie à l'Europe serait une erreur’, a.g.e. Ayrıca bkz. 

E. Alessandri, Il Giornale’den Vatikan uzmanı Andrea Tornielli ile mülakat, 14 Mayıs 2008. 

27 

E. Alessandri, Il Messaggero’dan Vatikan uzmanı Franca Giansoldati ile mülakat, 22 Mayıs 

2008.

59 

İtalya 

dile getirilmektedir. Uluslararası Af Örgütü İtalya şubesi sözcüsü Richard 

Noury “2009 raporumuzda ortaya konduğu gibi işkence ve kötü 

muamelenin polise bildiriminde, mültecilerin ülkelerine geri 

gönderilmesinde … ve kadınlara yönelik şiddette artış gözlemledik” 28 

ifadesini kullanmaktadır. 

Türkiye’nin güneydoğu bölgesinde faaliyet gösteren Un Ponte Per gibi 

İtalyan STK’ları sıklıkla Kürtlere yönelik şiddetin artışına vurgu 

yapmaktadır. 29 

Çevre sorunları da bir endişe kaynağı olarak sıklıkla dile 

getirilmektedir. Greenpeace-İtalya’dan Laura Cerani üyelik sürecinin 

Türkiye’nin AB’nin çevre ile ilgili standartlarını yükseltme yönünde bir 

rol oynayacağı ümidini dile getirmiştir. 30 

Türkiye’deki faaliyetleri ile ilgili olarak İtalyan STK’lar misyonlarını 

tam ve özgürce yerine getirmekte karşılaştıkları zorluklardan şikâyet 

etmektedirler. Özellikle STK’lar ve yerel polis ve bazen de Ordu 

arasındaki ilişkiler çetrefilli bir hal alabilmektedir (bilhassa ülkenin 

güneyinde faaliyet gösteren STK’lar için). Bir diğer sorun da bilgi ve veri 

toplamanın her zaman mümkün olmamasından kaynaklanmaktadır. Un 

Ponte Per’den Matteo Pasini Kürt göçleri konusunda 1990’larda bir 

belgesel hazırlarken Diyarbakır’da polis tarafından saatlerce gözaltında 

tutulup sorgulandığını ifade etmiştir. 31 

Son olarak, Türkiye konusundaki iç tartışmalarda, STK’lar İtalyan 

sivil toplumunun Türkiye’nin AB üyelik süreci konusunda ciddi bilgi 

sahibi olmadığını kabul etmektedirler. Türkiye’de faaliyet gösteren 

STK’lar arasında yetersiz bir işbirliği ve bunlar ile İtalyan STK’larının 

28 S. Sali, Uluslararası Af Örgütü-İtalya’dan Richard Noury ile mülakat, 11 Haziran 2009 

29 S. Sali, Un Ponte Per’den Matteo Pasini ile mülakat, 12 Haziran 2009. 

30 S. Sali, Greenpeace İtalya’dan Laura Cerani ile mülakat, 16 Haziran 2009. 

31 S. Sali, Matteo Pasini ile mülakat, a.g.e.

60 


bütünü ve daha geniş ölçekte de İtalyan sivil toplumu arasında kısıtlı 

bilgi alışverişi bu konuda kısıtlayıcı rol oynamaktadır. 

Türkiye konusunda İtalya’daki tartışmaların bilgi bazlı ve canlı olup 

olmadığı sorulduğunda çoğu STK bu konudaki memnuniyetsizliklerini 

dile getirmektedir. Yukarıda adı geçen Matteo Pasini’nin ifadesiyle 

“tartışma durumun gerçek anlamıyla anlaşılması için gereken doğru bilgi 

unsurlarını içermemekte ve böylece kamuoyunun doğru ve nesnel bir 

yargıya varabilmesini imkânsız kılmaktadır”. 32 İtalyan Af Örgütü de 

yanlış algıların ve önyargıların tartışmada ve medyadaki yankılarında 

ziyadesiyle yer bulduğundan dem vurmaktadır. 

Sonuç 

İtalya Türkiye’nin AB üyeliği konusunda başlıca destekçileri arasında 

olagelmiştir. Bu desteğin geri çekilmesi çok olası görünmemektedir. Öte 

yandan Türkiye’nin üyeliğinin getireceği iktisadi ve jeopolitik faydaları 

kabule hazır siyasi taraflar arasında dahi bu konuya şüpheyle yaklaşanlar 

artış göstermektedir. Kamuoyu Türkiye’nin AB üyeliğine gittikçe daha 

fazla karşı çıkar bir çizgi izlemektedir. Problemin kökeninde din ve 

kimlik konularının yattığı görülmektedir. İş dünyası üyeliği şiddetle 

desteklemekle birlikte bazı sektörler rekabet güçlerinde yaşayacakları 

muhtemel bir gerileme konusundaki endişelerini saklamamaktadır. 

Günümüz Türkiye’si hakkındaki temel bilgilerden yoksunluk ve 

önyargılarla yanlış algılamaların mevcudiyeti İtalya’da Türkiye hakkında 

gerçek anlamda açık ve yapıcı bir tartışmanın başlamasının önündeki 

engellerdir. 

32 S. Sali, Matteo Pasini ile mülakat, a.g.e.

Eduard Soler i Lecha, Irene García* 

İspanya 

61 

İspanya 


İspanyol-Türk ilişkileri son derece sağlıklı bir seyir arz etmektedir. 

Uluslararası bağlamda her iki ülkenin de 2004’ten beri Medeniyetler 

İttifakı gibi çalışmalarda nasıl işbirliği yaptığı görülmüştür. Avrupa 

gündemi söz konusu olduğunda ise İspanya Türkiye’nin AB’ye girişini 

tümüyle desteklemekte ve bu ülkeye karşı ayrımcı bir yaklaşımı tümüyle 

reddetmektedir. İkili düzeyde ise ilk Nisan 2009’daki Üst Düzey 

Toplantı’nın düzenlenmesinden bu yana ilişkiler en üst düzeyde 

seyretmektedir. 

Almanya ve Fransa gibi diğer devletlerin Türkiye’nin üyeliği 

konusunda tereddütlerini sergilediği bir dönemde İspanya üyeliği en çok 

destekleyen ülkelerden biri olarak göze çarpmaktadır. Türkiye’nin 

üyeliğine verdiği destek net ve tutarlı bir şekilde sürmektedir. İspanyol 

siyasetçi ve diplomatlara bu durumun altında yatan neden sorulduğunda 

şu sebepler dile getirilmektedir: Türkiye’nin jeostratejik önemi, sağlam 

bir ekonomiyle kurulacak ticari bağlar, Türkiye’nin demokratikleşme 

sürecine yapılacak olumlu etki ile AB’nin Akdeniz eksenini 

* 


yansıtmamaktadır.

62 


kuvvetlendirme yönündeki muhtemel katkı yoluyla AB’nin ağırlık 

merkezini güneye kaydırma konusunda elde edilecek kazanım. 1 

Söz konusu destekler tavır aynı zamanda İspanya’nın Avrupa siyaseti 

ile de tutarlıdır. AET’ye üyeliğinden, hatta adaylığından bu yana İspanya 

kendini her iki boyutunda da Avrupa bütünleşmesine bağlı bir ülke 

olarak tanımlamaktadır: derinleşme ve genişleme. İşte bu mantık 

İspanyol hükümetlerinin yeni üyelerin Birliğe katılımını bu katılımların 

İspanya için kısa vadede fayda getirmediği hallerde bile desteklemesi 

bağlamında belirleyici olmuştur. Bu desteğin kökeninde İspanya’nın son 

yirmi yılda geçirmiş olduğu modernleşme ve kalkınma sürecinin kilit bir 

unsuru olarak görülen AET üyeliğinde özetlenen İspanya’nın kendi 

tecrübesi yatmaktadır. Dahası, bu konuda siyasi ve soysal tartışmaların 

yer almayışı İspanyol yürütme makamlarına Türkiye konusundaki 

politikaları oluşturma ve uygulamaya koymada daha geniş bir manevra 

alanı bırakmıştır. 

İspanya’nın Türkiye’nin AB üyeliğine yaklaşımı değerlendirilirken 

farklı aktörlerin görüşleri göz önünde bulundurulacaktır: Son beş yıllık 

dönemde hükümet, muhalefet, medya ve sivil toplum. Bu çalışmayı 

gerçekleştirmede iki neden ön plana çıkmaktadır: İlk olarak her ne kadar 

bugüne kadar Türkiye’nin üyeliğine verilen destek istikrarlı bir şekilde 

devam etmişse de bu konudaki tereddütlerin muhafazakâr siyasetçiler ve 

toplum kesimlerinde artmakta olduğu gözlemlenmektedir. İkincisi, 

İspanya Ocak 2010’da AB’nin dönem başkanlığını devralacak olup bu 

bağlamda Avrupa-Türkiye ilişkilerinin evrimini yakın gelecekte 

etkileyebilecek bir konumda yer almaktadır. 

1 D. López Garrido, “España y Turquía: dos países y un destino”, Afkar/ideas, 22, 2009, ss. 30-31.

63 

İspanya 

Hükümet ve İspanyol Sosyalist İşçi Partisi 

14 Mart 2004 seçimleri İspanyol siyasi panoramasını alt üst etmiştir. 

1996’dan beri iktidarda olan José María Aznar liderliğindeki 

Muhafazakâr hükümet yerini Sosyalist José Luis Rodríguez Zapatero 

liderliğinde yeni bir yönetime bırakmıştır. Bu gelişme önde gelen iki 

büyük İspanyol siyasi akımı arasındaki kutuplaşma ve gerilimlerin arttığı 

bir dönemde meydana gelmiştir. Bu gerilim yalnızca iç politika alanında 

hissedilmekle kalmayıp Irak savaşı, Fas, Küba ve Venezüella ile ilişkiler 

gibi dış politika konularını da etkilemekteydi. Avrupa gündemi de iki 

taraf arasında verimli bir provokasyon alanı haline dönüşmüş ve 

İspanya’nın AB’deki çıkarlarını savunmanın en iyi yolu gibi konular 

şiddetli tartışmalara malzeme olmuştur. Yine de Türkiye’nin AB 

üyeliğine hükümet düzeyinde verilen destek bu ihtilaf tablosunun dışında 

yer almakta ve ne İspanyol Sosyalist İşçi Partisi (PSOE), ne de ana 

muhalefet partisi Halk Partisi (PP) bu konuyu siyasi mücadelelerinde bir 

başlık haline getirmiştir. 

Sosyalist Parti, Başbakan Rodríguez Zapatero ve Dışişleri Bakanı 

Miguel Angel Moratinos tıpkı bugüne kadar Halk Partisi’nin yaptığı gibi 

Türkiye’ye verdikleri desteği sürdürmüşlerdir. Yine de Sosyalist yönetim 

bu desteğin temelleri ve bir ölçüde de gerekçelerinde bazı değişiklikler 

getirmiştir. PP konunun dış politikadaki Atlantik ittifakı boyutuna 

kuvvetli bir vurgu yaparken Sosyalist yönetim Türkiye’nin Birlik ile 

İslam dünyası arasındaki daha uyumlu ilişkilerin geliştirilmesine katkısı 

ya da bu ülkedeki demokratik gelişim gibi işin diğer boyutlarına önem 

vermektedir. 

Bu farklarına rağmen İspanyol hükümeti bu alanda önde gelen siyasi 

gruplar arasındaki kesişimin altını çizmeye çaba sarf etmiştir. 

Moratinos’a göre İspanya’nın genişleme konusuna her daim destek 

vermesinin altında yatan nedenler “siyasi nedenlerdir, çünkü 

genişlemenin Avrupa kıtasında istikrar ve güvenliği takviye edeceğine

64 


inanıyoruz; ekonomik nedenlerdir, çünkü yüksek bir ekonomik büyüme 

hızı sergileyen 80 milyonluk yeni bir pazarımız olacaktır; ve etik veya 

ahlaki nedenlerdir, çünkü genişleme aynasına baktığımızda kendi 

yansımamızı görüp yıllar süren dikta döneminden sonra AB’ye 

girişimizin demokrasi ve pazar ekonomisinin konsolidasyonunu nasıl 

sağladığını hatırlıyoruz” 2 . 

Sosyalist iktidar kendi partisi içinde bu konuda geniş destek 

bulmuştur. Örneğin 2007’de PSOE milletvekili ve parlamentonun 

Dışişleri Komisyonu üyesi Juan Moscoso del Prado dini özgürlük ilkesi, 

demokratik reformları destekleme gereksinimi ve Türkiye’nin Akdeniz 

Birliği gibi konulardaki katkısından başlayarak Ankara’nın stratejik 

öneminin altını çizmiştir. 3 Mayıs 2008’de Avrupa Günü kutlamalarında 

PSOE tekrar Türkiye’nin “şartları yerine getirdiğinde” üyeliği 

konusundaki desteğini dillendirmiştir. “Çevredeki ülkelerle iyi komşuluk 

ilişkilerini de sağlamanın AB genişlemelerinin sağladığı istikrar kadar 

önemli olduğunu” ifade etmeye devam etmişlerdir 4 . 

Aynı yılın sonunda Sosyalist Parti bir kez daha Türkiye ile “hem 

Türkiye hem de AB’nin bu çerçevedeki yükümlülüklerini yerine getirdiği 

ve net kriterlere dayalı” müzakerelere verdiği desteği yinelemiş ve 

AB’nin itibarı ile ahde vefa ilkesinin zarar görebileceğini vurgulamıştır. 5 

AB’nin Türkiye ve Hırvatistan’ı içeren mevcut müzakere dalgasına 

ilişkin benzer bir taahhüt partinin 2009 Avrupa Parlamentosu seçimleri 

için hazırladığı manifestosunda bulunmaktadır. 6 

2 

M.A. Moratinos, Diario de Sesiones del Congreso de los Diputados: Comisión de Asuntos 

Exteriores, c. 8 (24) Madrid: Cortes Generales, 2008. 

3 

J. Moscoso. “Por el amor laico entre la UE y Turquía”, El País, 30 Ağustos 2007. 

4 

PSOE, Compromiso con la igualdad, la calidad del empleo y el cambio de modelo de 

crecimiento:Manifiesto del PSOE con motivo del 1º de Mayo, İspanya, PSOE, 2008. 

5 

PSOE, Motivos para crecer. Programa Electoral 2008. (Programa electoral 2008) İspanya: 

PSOE, 2008. 

6 

PSOE, 2009. Manifiesto: Programa Electoral PSOE 2009. (EU 09 of 2009-17) İspanya: PSOE.

65 

İspanya 

Muhalefet partileri 

2004’ten beri Halk Partisi ana muhalefet görevini yerine 

getirmektedir. Parti 1996-2004 yılları arasında hükümette kaldığı 

dönemde Türkiye ile ikili ilişkilerin derinleştirilmesi yönünde bir tercih 

sergilemiştir. Aynı zamanda her aday ülkenin önüne konan kriterleri 

yerine getirmesi halinde Türkiye’yi Avrupa bütünleşme sürecine alma 

kararını da desteklemiştir. Halk Partisi temsilcileri en başından beri 

Türkiye’nin diğer aday ülkelerle eşit bir değerlendirmeye tabi tutulması 

gerektiğinde ısrar etmişlerdir. 7 Bu görüş Halk Partisinin 2004 seçim 

bildirgesinde de yer almaktadır. 8 

Geleneksel duruşundan ayrılmasa da Halk Partisi’nin Türkiye’nin 

üyeliği konusundaki tavrında seçimleri kaybetmesinden bugüne bir 

farklılaşma söz konusudur. Örneğin 2005’teki bir seçim mitinginde 

partinin yeni lideri Mariano Rajoy İspanya’nın Türkiye’nin üyeliğine 

verdiği desteğin tartışma konusu olmayışını eleştirmiş ve AB’nin 

gelecekteki sınırları hakkında bir tartışma açılması gereğinden 

bahsetmiştir. 9 Halk Partisi’nin önde gelen üyelerinden Gustavo de 

Arístegui de partisinin Türkiye’nin üyeliğinden yana olmasına rağmen 

AB’nin yeni üye alabilme kapasitesi göz önünde bulundurularak bu 

7 

Örneğin Dışişleri Bakanı Fernando Villalonga tarafından 1997’de yapılan şu açıklama: “İspanya 

Türkiye’nin Avrupa çabasını kabul etmekte ve Türkiye’nin Avrupa Birliği ile bütünleşmesinin 

hem Avrupa bütünleşmesi projesi, hem de Türklerin meşru niyetleri ile uyumlu olduğunu idrak 

etmektedir. (…) Bu bağlamda İspanya’nın verdiği destek genişlemenin açık, şeffaf ve ayrımcılığa 

yer vermeyen bir süreç olduğunu bize hatırlatan Avrupa projesi vizyonumuz temeline 

oturmaktadır. Dahası, açık üyelik müzakerelerine uygunluk ve müzakere süreci her bir aday 

ülkenin nesnel siyasi ve iktisadi koşullarını esas alacaktır. Bildiğiniz üzere AB Avrupa 

bütünleşmesine ve daha birleşmiş, daha güvenli ve daha zengin bir Avrupa’ya katkıda bulunma 

niyetini taşıyan tüm Avrupa ülkelerine yer ayıran çoğulcu bir projedir.”, Diario de sesiones de las 

Cortes Generales, Comisión de Asuntos Exteriores, yıl 1997, n. 352, s.10400. 

8 

PP, Avanzamos Juntos: Programa de Gobierno del Partido Popular. (Programa 2004) İspanya, 

PP, 2004. 

9 

C. Segovia, “Rajoy cambia la posición proturca del PP en la UE para apoyar a Merkel y 

Sarkozy”, El Mundo, 26 Haziran 2005.

66 


konuda verilen tarihlerin gözden geçirilmesi gerektiğini belirtmiştir. 10 

Dolayısıyla bazı PP üyelerinden gelen mesajlar Avrupa’nın diğer 

muhafazakâr liderleri ile, özellikle de Fransız ve Alman hükümetlerinin 

tutumu ile daha uyuşur hale gelmiştir. 

Bunun yanında İspanya’daki Sosyalist hükümet ile Türkiye’deki AKP 

hükümeti arasında bazı konulardaki ortak bakış açısı İspanyol 

muhafazakârları arasında fazla destek bulmamıştır. Medeniyetler İttifakı 

projesi ağır bir biçimde eleştirilmiştir. En başından beri Mariana Rajoy 

bu konuda şüpheciler arasında yer almış ve bunun baştan çıkarıcı ama 

sonunda tehlike olan bir süreç olduğunu, “kimse tarafından 

umursanmadığını” ve radikal İslamcı terörle mücadelenin doğru yolu 

olmadığını belirtmiştir. 11 Bir diğer tartışma da “Karikatür krizi” ile ortaya 

çıkmış ve Zapatero ile Erdoğan anlayış ve sükûnet çağrısı yaparken “söz 

konusu karikatürlerin yayınlanmasının kağıt üzerinde yasal olabileceğini, 

ancak fütursuzluğu nedeniyle ahlaki ve siyasi açıdan kabul edilemez 

olduğunu” belirtmişlerdir. 12 Rajoy ise önceliğin ifade özgürlüğünün 

müdafaasına verilmesi gerektiğini belirtmiş ve bu hakkı kullananlarla yan 

yana durmuştur. 13 

2008 genel seçim kampanyası sırasında PP’nin Türkiye’ye 

programında yer vermemesi dikkat çekicidir. 2009 Avrupa Parlamentosu 

seçimleri gündeminde “genişleme sürecine mevcut aşamasında destek 

10 

G. Arístegui, “Bin Laden y los suyos quieren convertir Al Ándalus en un símbolo del 

islamismo radical”. Heraldo de Aragón, 18 Ekim 2005. http://www.jimenezaybar.com/pdf/sala_lectura/entrevistas/aristegui.pdf 

adresinden erişilebilir (Erişim tarihi 11 Ekim 

2009). 

11 

EFE,. “López Garrido critica el desprecio de Rajoy hacia la Alianza de Civilizaciones”, 

WebIslam online, [internet] 15 Kasım 2006. http://www.webislam.com/?idn=7779 adresinden 

erişilebilir (Erişim tarihi 12 Ekim 2009). 

12 

R. T. Erdoğan ve J. L. Zapatero, “A call for respect and calm” (Anlayış ve sükunet çağrısı), 

New York Times, 5 Şubat 2006. 

13 

Europapress,. “Polémica por la publicación de caricaturas: Rajoy pide a Zapatero que “tenga en 

cuenta” los alteracados al hablar de la Alianza de Civilizaciones”, El Mundo online, [internet] 6 

Şubat 2006. http://www.elmundo.es/elmundo/2006/02/06/espana/1139250521.html adresinden 

erişilebilir (Erişim tarihi 9 Ekim 2009).

67 

İspanya 

verdiklerini” ve “Avrupa Birliği ile ortaklık için başka muhtemel formül 

ve çerçevelerin” de değerlendirilmesi ve böylece Avrupa 

bütünleşmesinin zarar görmemesi gereğine atıfta bulunulması ışığında bu 

değişim daha da önemli bir hal almaktadır. 14 Özetlemek gerekirse 

geleneksel desteğini sürdürmesine rağmen PP’nin konumunda daha 

şüpheci bir yaklaşıma doğru bir kaymanın sinyalleri görülebilmektedir. 

Bu durum Jose María Aznar’ın bugünkü duruşunda da görülebilmektedir. 

Her ne kadar Türkiye’nin üyeliğinden yana hükümet tutumlarını 

benimsese de Aznar’ın bugünkü açıklamaları Türkiye’nin üyeliğini 

sorgulayan muhafazakâr akıma daha iyi uymaktadır. Yakın tarihte 

yayınlan Europa: Propuestas para la Libertad’da Aznar Türkiye’nin 

AB’ye girişine karşı çıkmakta ve Avrupa’nın Hıristiyan değerlerinin 

Transatlantik ittifakından daha önemli olduğunu ifade etmektedir. 15 

Siyasi arenadaki diğer güç odakları İspanya’nın AB genişlemesi 

konusundaki siyasetini daha küçük bir ölçüde etkileyebilmektedir. Yine 

de bunları tartışmaları ateşleyebilme ve siyasi ihtilafları başlatabilme 

yeteneklerinden ötürü değerlendirmeye almak gerekmektedir. Bugün için 

önde gelen AB ülkelerindeki durumun aksine küçük İspanyol siyasi 

partilerinin Türkiye’nin AB ile bütünleşme sürecine kısıtlı bir biçimde 

eğildiği söylenebilir. Yine de bu kesimle ilgili iki eğilim gözlemlenebilir. 

İlk eğilim Izquierda Unida (IU), Iniciativa per Catalunya Verds (ICV) 

ve Esquerra Republicana de Catalunya (ERC) gibi sol partilerde 

gözlemlenmektedir. Bu siyasi güç odakları doksanlı yıllarda, hatta daha 

da öncesinde Türkiye’deki insan hakları ihlalleri ve Kürt nüfusun durumu 

konularında en sert eleştirileri yönelten gruplar olarak öne çıkmışlardır. 

Ancak 2002’den, özellikle de 2004’ten beri bu partiler AB’nin 

14 

PP, Programa Electoral Extenso: Elecciones al Parlamento Europeo 7 junio 2009, İspanya, 

PP, 2009. 

15 

J. M. Aznar, A. Carnero, ve M. Herrera, Europa: Propuestas de Libertad., FAES, Madrid, 

2009.

68 


Türkiye’deki demokratik reformlar için gereken çerçeveyi sağladığı 

konusunda uzlaşmaya varmışlar ve Türkiye’yi bazı tartışmalı konulardaki 

politikalarını değiştirmeye davet etmişlerdir. Izquierda Unida Avrupa 

Parlamentosu Milletvekili ve Uluslararası Siyaset İdari Koordinatörü 

Willy Meyer’in Avrupa Parlamentosu Dışişleri Komisyonu’nda dile 

getirdiği gibi bu Ermeni soykırımının tanınması ve Kıbrıs’taki askeri 

varlık konularındaki talepleri de kapsamaktadır. 16 Benzer biçimde 

Esquerra Republicana de Catalunya İspanyol parlamentosunda 

Türkiye’nin AB’ye üyeliğini desteklediğini göstermiştir. Yine de partinin 

Kürt halkının yetersiz temsilini ve “Türk Kürdistan’ında mevcut büyük 

askeri işgali” göz ardı edemeyeceği belirtilmiştir. 17 

Konuya daha serin bir duruşu Katalan Convergència i Unió (CiU) ve 

Bask Milliyetçi Parti (PNV) gibi merkez sağ milliyetçi partiler 

takınmaktadır. Her iki grubun da üyeleri sıkı bağlantılar içinde oldukları 

Alman Hıristiyan Demokratlarla aynı doğrultuda, imtiyazlı ortaklık 

yönünde tercihlerini dile getirmişlerdir. Örneğin CiU üyesi ve İspanya 

Parlamentosu Dışişleri Komisyonu Başkanı Josep Antoni Duran i Lleida 

yakın zamanda yayınlanan bir makalede kimsenin Türkiye ile tam üyelik 

yerine imtiyazlı ortaklığa gidilmesinin sağlayacağı faydaları yeterince 

değerlendirmediğinden dem vurmuştur. Duran i Lleida aynı zamanda 

AB’nin sorumlu davranması gerektiğini ve sözlerinden tek taraflı olarak 

dönemeyeceğini, ayrıca Türkiye’nin bir AB üyesi olma koşullarını yerine 

getirmemesi durumunu da göz önünde bulundurmanın meşru zemini 

olduğunu belirtmiştir. 18 Ayrıca Convergencia i Unió’da bu stratejik 

16 

Tu voz en Europa: Programa Electoral Elecciones Europeas 2009: Izquierda Unida, İspanya, 

IU, 2009. 

17 

ERC, Eleccions 2008 al Congrés dels Diputats: Programa Electoral. Objectiu: un país de 1ª 

(per això volem la independència), 2008. 

18 

J. A. Duran i Lleida, “Reflexiones sobre dos décadas de política exterior española”, Fundació 

CIDOB, Anuario Internacional Cidob 2009. Claves para interpretar la Política Exterior 

Española y las Relaciones Internacionales en 2008, Fundación CIDOB, Barcelona, 2009, s. 325- 

335.

69 

İspanya 

yaklaşımlar yanında Katalan fındık üretimini Türk ürünlerinden koruma 

endişesi taşıyan bir grubun da varlığından söz etmek gerekir. Yine de 

Türkiye bu partilerin uluslararası ya da Avrupa siyaseti gündeminde 

önemli bir konu olmayıp söz konusu partiler İspanyol siyasetindeki kilit 

konumlarını İspanya’nın Türkiye’nin üyeliğine verdiği destek konusunda 

bir değişikliğe gidilmesi amacıyla kullanmamışlardır. 

Konuya medyada verilen yer 

İspanya’da Türkiye konusunda süregelen bir bilgisizlik söz 

konusudur. Yine de İspanyol medyası gittikçe artan bir biçimde ülkedeki 

gelişmelere yer vermektedir. Medyanın bir kesiminin, ki bunlar en 

yüksek tirajlı olanlar değildir, İstanbul’da muhabirleri ya da ülkedeki 

siyasi, iktisadi ve sosyal konuları ele alan düzenli yazarları mevcuttur. 19 

Bunlara ek olarak Türkiye’nin AB üyelik süreci üzerine tartışmalar da 

Brüksel ve hatta Berlin ve Paris gibi başkentlerdeki muhabirler tarafından 

anlatılmaktadır. 

İspanyol gazetelerinde yer alan makale ve yorumlar yayınlanan 

haberlerden daha etkilidir. Bu bağlamda az sayıda örnek görülmekle 

birlikte köşe yazılarının ya da başyazıların büyük çoğunluğu Türkiye’nin 

AB üyeliğini desteklemektedir. İspanyol basınında yer alan metinlerde 

anlayış, karşılıklılık, tutarlılık, bütünleşme ve demokrasi gibi kavramların 

altı çizilmektedir. Bunlara bir örnek olarak Antonio Elorza’nın El 

Pais’de yayınlanan ve AB’nin Türkiye’deki siyasi reformları teşvik 

etmek ve bunların yerleşmesini sağlamak istiyorsa üyelik müzakerelerini 

sürdürmesi gerektiğini ifade ettiği makalesine atıfta bulunulabilir. 20 

Aynı zamanda Medeniyetler İttifakı ya da karikatür krizi gibi 

konularla ilişkili olarak Türkiye mevzuu dönem dönem tartışmaların 

19 Bu La Vanguardia’da yazan Ricardo Ginés ile El Periodico de Catalunya’da yazıları yayınlanan 

Andrés Mourenza’da gözlemlenebilen bir tutumdur. 

20 A. Elorza, “España, Turquía, Alianza”, El País, 26 Ocak 2008.

70 


odağına yerleşmiştir. Bu gibi örneklerde ABC ve El Mundo gibi 

medyanın muhafazakâr kanadından gelen eleştiriler İspanya ve 

Türkiye’nin bu alanlardaki ortak tavrını sorgulama şeklinde 

görülebilmektedir. Hükümete daha yakın duran El País gibi medya 

kuruluşları ise daha farklı tutumlar takınmakta ve köşe yazarları Erdoğan 

ile Zapatero’nun uluslararası düzeyde yaptıklarını methetmektedir. Bu 

eğilimin bir örneği Fransa ve Almanya’nın muhafazakâr tutumunu 

eleştiren ve “İspanya’nın Türkiye’yi Avrupa’ya doğru çekme zamanı”nın 

geldiğini düşünerek Medeniyetler İttifakı projesinin eş başkanlığının 

muhalefetin iddia ettiği gibi “kendilerini kabul ettirme arayışındaki iki 

lidere hizmet eden bir kurgu” olmadığını ispatlama fırsatı olduğunu 

belirten Josep Ramoneda’nın makalesinde görülebilir. 21 

Kamuoyu ve Sivil toplum 

Kamusal alanda ve medyada bu konudaki tartışmaların düşük 

yoğunluğu kamuoyunun bu konudaki görüşüne de yansımaktadır. 

İspanyol toplumu Türkiye’nin AB üyeliğine Avrupa’da en olumlu bakan 

toplumlardan biri olmakla birlikte aynı zamanda bu konuyu en az 

umursayanlardan biridir de. Üstelik İspanyol kamuoyunun aşağıdaki 

tabloda da gösterilen belirleyici niteliklerinden biri son yıllarda 

Türkiye’nin üyeliğine destek veren vatandaşların oranındaki artıştır. 

Hem yüksek oranda verilen destek, hem de İspanyol toplumunun 

konuya umarsız bakışı öncelikle Avrupa konularında, hem de genişleme 

hakkında genel bir bilgi eksikliği ile ilgilidir. Avrobaromatre verilerine 

göre İspanyol toplumu (%15), Portekizliler (%15), Yunanlılar (%17) ve 

Maltalılar (%17) ile birlikte AB’nin genişleme süreci hakkında en az 

bilgi sahibi toplumdur. 22 İkinci bir husus ise İspanya’da yerleşmiş Türk 

nüfusun 1000 kişiyi aşmaması, dolayısıyla da Türkiye’nin AB üyeliğinin 

21 J. Ramoneda, “Alianza por Estambul” in El País 5 Temmuz 2009. 

22 Avrupa Komisyonu, 2006. Avrobaromatre Özel Anketi 255.

71 

İspanya 

büyük bir Türk nüfus seline neden olacağı korkusunun diğer Avrupa 

ülkelerine nazaran çok daha düşük düzeyde kalmasıdır. Son olarak 

Türkiye’nin üyeliğini savunan ya da bunu reddeden lobi faaliyetlerinin 

bulunmayışı da bu bağlamda açıklayıcı olabilir. 

60 

40 

20 

0 

Türkiye'nin üyeliğine İspanyol 

Kamuoyunda verilen destek 

(%) 

Evet Hayır Kararsız 

2006 35 35 30 

2008 46 32 22 

2006 

2008 

Kaynak: Avrobaromatre 69, 2008 

Yine de iş dünyası Türkiye’nin üyeliği konusuna hep olumlu 

yaklaşırken insan hakları grupları bu konuda daha serinkanlı bir duruş 

sergilemektedirler. Örneğin ülkede Türkiye’deki insan hakları durumuna 

ve Kürt sorununa eğilen örgütler bulmak mümkündür. Çeşitli bilgi ve 

dokümantasyon merkezleri Kürt halkıyla ilgili gerçekleri ortaya çıkarmak 

ve mevcut tabloyu kınamak amacını gütmektedir. Bu yaklaşımın 

örnekleri olarak Madrid’teki bilgilendirme ve Kürdistan’la işbirliği 

merkezi veya Katalan STK’sı Sodepau’da göze çarpmaktadır. Ayrıca 

Bask örgütleri de kendileriyle özdeşleştirdikleri Kürt hareketlerinin kendi 

kaderini tayin etme hakkı mücadelesine kuvvetli bir vurgu 

yapmaktadırlar. Aynı zamanda, daha sessiz ve derinden bir akım olarak 

Ermeni soykırımının tanınmasını talep eden grupların sesi de duyulmaya

72 


başlanmaktadır. 23 Tüm bunlara rağmen bu örgütlerin hiçbirinin Türkiye 

konusunda İspanyol siyasetindeki tartışmaları şekillendirebilecek ve 

kamuoyunu etkileyecek güçte olmadığı söylenebilir. 

Her ne kadar İspanyol düşünce kuruluşları Amerika Birleşik 

Devletleri veya Birleşik Krallık’taki örnekleri kadar büyük ya da etkili 

olmasalar da son on yıllık dönemde önemli ölçüde büyüme 

kaydetmişlerdir. Hem Madrid’de (FRIDE, Real Instituto Elcano, 

Fundación Altnernativas) hem de Barselona’da (CIDOB, IEMed) önde 

gelen düşünce kuruluşlarının ya Avrupa-Türkiye ilişkileri üzerinde 

çalışmalar yürüttüğünü, ya da Türkiye konusuna eğilen analizler 

yayınladıklarını söylemek mümkündür. Tüm bu örneklerde perspektif 

üyelikten yana bir tavır olarak şekillenmiş ve ayrımcılığa işaret eden her 

türlü formüle karşı çıkılmıştır. 

Bu durumun istisnası Halk Partisi’nin en muhafazakâr kanadına 

yakın bazı düşünce kuruluşları ve vakıflardır. FAES Foundation ve 

Grupo de Estudios Estratégicos (GEES) bir yandan Türkiye’yi Batı’ya 

bağlı tutma ihtiyacını vurgulayan, öte yandan da Türkiye’nin 

Avrupalılığını sorgulayıp “imtiyazlı ortaklık” fikrini savunan platformlar 

olarak göze çarpmaktadır. 24 

Sonuç ve gelecek mülahazaları 

Bu makalede kaba hatlarıyla İspanya’nın AB ülkeleri içinde açık ve 

kuşkuya mahal bırakmaz bir biçimde Türkiye’nin AB’ye üyeliğinden 

yana olan duruşu gözler önüne serilmiştir. Diğer Avrupa ülkelerindeki 

gelişmelerin aksine bu konu siyasi tartışmalarda önemli yer tutmamakta 

ve kamuoyunun gündeminde ön sıralarda bulunmamaktadır. Yine de son 

23 Bkz. örneğin Barselona’daki Ermeni Kültürü Derneği (Asociación Cultural Armenia de 

Barcelona) veya İspanyol-Ermeni Derneği “Hokis”. 

24 F. Portero, “Es Turquía asimilable?” GEES [internet] 19 Eylül 2006. 

http://temporal.gees.org/articulo/2990/ adresinden erişilebilir (Erişim tarihi: 2 Ekim 2009).

73 

İspanya 

yıllarda bu konuya daha kuşkuyla yaklaşan bakış açıları dillendirilmeye 

başlanmıştır. Muhafazakâr siyasetçiler Türkiye’nin AB üyeliğine verilen 

koşulsuz desteği sorgulamaya başlamakta, AB’nin üye kabul etme 

kapasitesinin sınırlı olduğunda ısrar etmekte, Türkiye’nin Avrupalılığı 

konusunda şüpheleri dile getirmekte ve imtiyazlı ortaklık gibi 

alternatifleri öne sürmektedirler. 

Gelecek ile ilgili iki soru ön plana çıkmaktadır: (1) İspanya’nın yılın 

ilk yarısındaki AB dönem başkanlığından beklentiler ne olabilir?; (2) 

İspanya’da meydana gelebilecek bir hükümet değişikliği Türkiye’nin 

üyeliği konusunda bir tavır değişikliğini de beraberinde getirebilir mi? 

İlk soru bağlamında İspanya’nın mümkün olduğunca genişleme 

müzakerelerine hız vermeye çalışması beklenmektedir. Yeni başlıkların 

açılması önemli olmakla birlikte (ki bu dönemde gıda güvenliği 

başlığında çalışmaların başlatılması beklenmektedir) en az bunun kadar 

önemli olan bir diğer boyut da müzakerelerin nihai hedefi konusundaki 

şüphelerin ortadan kaldırılmasıdır. Bu açıdan Bakan Moratinos başta 

olmak üzere İspanyol yetkililer adaylık sürecinin “geri dönülemez” bir 

süreç haline gelmesi için çaba sarf etmektedir. 25 Yine de Fransa ve 

Almanya’nın konuyla ilgili görüşlerini değiştirebilme ya da uzun süredir 

devam eden Kıbrıs sorununu çözüme kavuşturma adına yapabilecekleri 

kısıtlıdır. 

İkinci sorunun yanıtı ise çok daha belirsizdir ve bir sonraki seçimlerin 

2012’de gerçekleşecek oluşu da bu konuda tahminlerde bulunmayı çok 

kolaylaştırmamaktadır. PSOE’nin seçimleri bir kez daha kazanması 

halinde verilen destek ve desteğin gerekçelendirilmesi Türk hükümeti 

gerekli reformları sürdürdüğü sürece devam edecektir. Daha belirsiz olan 

nokta ise ileride Halk Partisi’nin iktidara gelmesi durumunda ne 

25 

J.C.S., “España quiere que el proceso de adhesión de Turquía a la UE sea irreversible”, El País, 

21 Ekim 2008.

74 


yapacağıdır. Bugüne kadar bu parti hükümette ya da muhalefette 

olmasına bağlı olarak farklı duruşlar sergilemiştir. Halk Partisi’nin 

iktidara gelmesi durumunda parti içinde Türkiye konusunda farklı bakış 

açıları görüldüğü için İspanya hükümetinin tavrı biraz da Avrupa ve 

uluslararası siyasetten sorumlu olacak kişilere bağlı olacaktır. Bu 

konudaki resmi tutum yeni hükümetle Avrupa’nın önde gelen liderleri 

arasında kurulacak ittifaklara ve Türkiye konusunun bu liderlerin 

gündemlerinde ne denli önemli olacağına bağlı olarak şekillenecektir. 

Özetlemek gerekirse, her ne kadar İspanya’nın Türkiye konusundaki 

siyasetinde bir süreklilikten söz etmek mümkünse ve bu konu 

kamuoyunda ciddi tartışmalara konu olmasa da İspanya’daki gelişmeler 

yakından izlenmelidir. Yakın gelecekte İspanya’nın Türkiye’nin AB 

üyeliğinin önde gelen destekçilerinden olmayı sürdüreceği ve bu tutumun 

2010’un ilk yarısındaki İspanyol Dönem Başkanlığı sırasında da devam 

edeceği söylenebilir. Yine de muhafazakâr kesimlerde bu konuya daha 

şüpheyle bakan yeni bir akımın ön plana çıkma ihtimali mevcut olup bu 

gelişme İspanya’nın Türkiye’nin üyeliğine verdiği tek sesli destek 

konusunda farklı bir duruşun ortaya çıkmasına neden olabilir.

Athanasios C. Kotsiaros* 

Yunanistan 

75 

Yunanistan 

Öz 

Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliği AB’nin karşı karşıya olduğu en 

tartışmalı ve ihtilaflı konulardan birisidir. Hem AB üyesi ülkelerin 

hükümetleri, hem de vatandaşları Türkiye’nin Avrupa Birliği üyesi 

olması ya da olmaması konusunda şiddetli bir bölünmüşlük 

sergilemektedir. Yunanistan’da siyasi elitler, 1999 Helsinki Zirvesi’nde 

Yunan diplomasisinin önemli başarısının ardından, Türkiye’nin Avrupa 

ailesine katılımı ihtimalini tutarlı bir biçimde desteklemiştir. Öte yandan, 

Yunan medyası ve kamuoyu AB’nin genişleme siyasetini genel olarak 

desteklemekle birlikte, bu ihtimal karşısında biraz daha soğuk bir tavır 

sergilemektedir. Bu çerçevede, bu makale 2006-2009 döneminde Yunan 

medyası, vatandaşları ve siyasi elitlerinin Türkiye’nin AB üyeliği 

konusundaki görüşlerini öne çıkarırken hangi kilit öğelerin Türkiye’nin 

üyeliğine destek ya da karşıtlık konusunda belirleyici olduğunu 

incelemektedir. 


Bir Avrupa kimliği oluşturmak, bunu güçlendirmek ve yaymak hep 

elitlerce sürüklenen ve tepeden aşağı yönelen bir süreç olmuştur. Bu 

durum Türkiye örneği için de geçerlidir. Ülkenin siyasi elitleri geleneksel 

bir biçimde modernleşme çabalarının motoru olmuşlar ve her fırsatta 

* 


yansıtmamaktadır.

76 


Türkiye’nin Avrupa’nın bir parçası olduğu için Batı dünyasının bir üyesi 

olduğunu vurgulamışlardır. Bu çerçevede, Türkiye ilk olarak Avrupa 

Ekonomik Topluluğu’na 1959’da ortak üyelik için başvurmuş ve 12 

Eylül 1963’te “Ortaklık Anlaşması” imzalanmıştır. On yıllar sonra, Türk 

ve Avrupalı siyasi elitler arasında son derece önemli bir anlaşmaya 

varılmasının ardından 1999’daki Helsinki Zirvesi’nde Türkiye AB 

üyeliği için resmi adaylık statüsü elde etmiştir. Türkiye ile üyelik 

müzakereleri sembolik olarak 3 Ekim 2005’te başlatılmış ve 12 Haziran 

2006’da AB ile somut üyelik müzakereleri başlamıştır. 

Müzakere çerçevesi 35 başlıktan oluşmaktadır ve bunların her biri tüm 

üye devletlerin oybirliği ile kabul ettiği ortak bir pozisyon ile ve tüm üye 

devletlerle Türkiye’nin katıldığı bir hükümetler arası konferansta yine 

oybirliğiyle varılan bir anlaşmaya göre açılmalı ve kapatılmalıdır. 

Helsinki Zirvesi’nin momentumu 

Yunanistan, Yunan diplomasisi için önemli bir atılım yaparak 

Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin AB üyeliği şansına karşı uyguladığı 

“veto siyasetinden” vazgeçmiş, böylece Türkiye’ye adaylık statüsü 

verilmesi ve üyeliğin hangi koşullarda uygun ve her iki tarafça da kabul 

edilebilir olacağının belirlenmesi çalışmalarının başlatılmasına katkıda 

bulunmuştur. Helsinki’de ayrıca Kıbrıs sorununun çözüme 

kavuşturulmasının Kıbrıs’ın AB üyeliği önünde bir önkoşul olmadığı ve 

ayrıca Avrupa Devlet ve Hükümet Başkanları Konseyi’nin mevcut sınır 

sorunları ve diğer ilgili konuların Uluslararası Adalet Divanı (ICJ – 

International Court of Justice) tarafından en geç 2004 sonu itibariyle 

çözümlenmesini destekleyeceği hususlarında anlaşmaya varılmıştır. 1 

Hiç kuşkusuz Helsinki Yunan dış politikasında yeni bir safhanın 

doruk noktası ve Yunanistan’ın ulusal çıkarlarının eleştirel bir gözden 

1 Bkz. Helsinki Avrupa Devlet ve Hükümet Başkanları Konseyi, Dönem Başkanlığı Sonuç 

Bildirgesi, 10 - 11 Aralık 1999, paragraf 4 ve 9a.

77 

Yunanistan 

geçirilmesinin sonucudur. 2 Yunanistan Türkiye’nin Avrupa ile 

yakınlaşmasının kendi çıkarları açısından daha faydalı olacağı sonucuna 

varmıştır. Daha da önemlisi, Helsinki Yunan diplomasisi açısından bir 

taşla iki kuş vurmak sayılabilir: (a) Kıbrıs’ın AB’ye siyasi problemin 

çözülmesi ön koşulu olmaksızın girmesini sağlamış ve (b) iki komşu 

arasındaki her türlü ikili sorunun Uluslararası Adalet Divanı yoluyla 

çözümünü ön plana çıkarmıştır. 

İkili sorunların ICJ’ye götürülmesi konusuna ilişkin olarak 

Yunanistan’ın başlıca iki siyasi partisi arasında önemli bir görüş ayrılığı 

söz konusudur. Helsinki’deki müzakereleri yürüten sosyalistler, yani 

PASOK, kıta sahanlığı konusunun ICJ’ye götürülmesi fikrini öne 

sürmüşlerdir. 3 Daha sonraki yıllarda ise Yeni Demokrasi hükümeti 

Lahey’deki adli sürecin avantaj ve dezavantajlarının bir değerlendirmesi 

sonrasında bu duruşa “gerekirse” ibaresini eklemiştir. 4 Bugün siyasi 

elitlerin yalnızca küçük bir kısmı tüm ikili sorunların ICJ’ye götürülmesi 

konusundan bahsetmektedir. 

Yunan siyasetinde ve ulusal siyasi elitlerin söylemindeki 

değişim 

Son yıllardaki resmi Yunan ulusal söyleminin bir analizi, Yunan-Türk 

ilişkilerine yönelik başlıca endişeleri ortaya koymakla birlikte ulusal 

siyasi elitlerin görüşlerindeki değişimi de sergilemektedir. 

Yakın geçmişe kadar Milli Parlamento’da tartışılan başlıca konular 

Türkiye’nin Yunanistan için teşkil ettiği güvenlik sorunları idi. Sadece 

yetkililer arasında değil, kamuoyunda da bu konudaki ortak düşünce 

Türkiye’nin Yunanistan için bir güvenlik tehdidi oluşturduğu ve 

2 

Bkz. A. Wendt, “Anarchy is what states make of it: social construction of power politics”, 

International Organization, vol. 46, no. 2, Bahar 1992, ss. 391-425. 

3 

Yunanistan kıta sahanlığı sınırlarının belirlenmesini iki ülke arasındaki tek hukuki sorun olarak 

tanımaktadır. 

4 

İktisatçı ve Avrupa Komisyonu’nun geçmiş müşavirlerinden G. Glinos ile mülakat.

78 


saldırgan tutumunun Ege’deki statükoyu değiştirmeyi amaçladığı idi. 

Helsinki Zirvesi ve 1999’daki iki depremden (ve takip eden “Deprem 

diplomasisi”nden) sonra ikili ilişkilerdeki iklim değişiklikleri sonrasında 

dahi, Yunanistan’ın başlıca endişesi Türkiye’nin dışarıya yönelik 

(saldırgan) tutumu olagelmiştir. 

Yakın tarihlerde, özellikle de 2005-2009 arasında iki ülke arasındaki 

yeni işbirliği döneminde resmi Yunan söylemi ulusal güvenlik 

belirsizliklerinden daha çok “Avrupacı” bir yönelime gitmiş ve 

Türkiye’deki reform sürecine yapılan daha olumlu atıflar ve ülkenin 

Avrupa Birliği üyeliği adaylığına verilen destek ön plana çıkmıştır. 

Özellikle, iktidar partisi Yeni Demokrasi ile ana muhalefet partisi 

PASOK’un Türkiye’nin üyeliğine bakışı nettir: Türkiye reform sürecini 

hızlandırmalı, Avrupa hedefine bağlı kalmalı ve “acquis 

communautaire”’i kademeli olarak uygulamaya koymalıdır. “Avrupalı 

bir Türkiye” daha tehlikesiz bir komşu, daha önemli bir ekonomik ortak 

ve daha güvenli bir bölge anlamına gelmektedir. Benzer biçimde, böyle 

bir Türkiye, bir dizi ikili sorunun (örneğin Ege sorunu, azınlık hakları ve 

Kıbrıs sorunu) barışçıl bir çözümü için de gerekli ortamı sağlayabilir. 

2005-2009 döneminde, geleneksel olarak Yunan seçmeninin yaklaşık 

%70-75’ini temsil eden iki ana siyasi parti tutarlı bir biçimde Türkiye’nin 

üyeliğini desteklemiştir. Yunan siyasi sahnesinin iki başrol oyuncusu 

arasındaki başlıca anlaşmazlık ve eleştiri konusu benimsenen strateji, 

belirlenen öncelikler ve Yunan ulusal çıkarlarının nasıl savunulduğudur. 

Yine de, her iki parti de Kopenhag kriterlerinin yerine getirilmesi ve 

müktesebatın tam kabulü ile Ankara Protokolü’nün imzalanması, Kıbrıs 

sorununun çözümü ve Türkiye’deki Rum azınlığın korunmasının üyeliğin 

tartışmasız önkoşulları olduğunu vurgulamaktadır. 

Yunan hükümeti ve Yeni Demokrasi Partisi’ne göre, Yunanistan 

Türkiye’nin AB’ye tam üye olarak girişini, Türkiye’nin belirlenen koşul

79 

Yunanistan 

ve kriterleri tam olarak yerine getirmesi kaydıyla, desteklemektedir. Bu 

bağlamda Yunanistan Türkiye’den “siyasi reform sürecinin ve tatbikinin, 

özellikle de, Patrikhane’nin ekümeniklik meselesi ve Rum azınlık 

konularını kapsayan temel özgürlükler ve insan haklarına tam saygı 

konularındaki ilerlemelerin geri dönülemez kılınmasının teminini” ve 

ayrıca da “mevcut sınır anlaşmazlıklarının barışçı yollardan çözümünü” 

istemektedir. 5 Dahası, “Türkiye’nin üyeliği yolunda öncelikli bir husus, 

Kıbrıs da dâhil olmak üzere 27 üye ile Gümrük Birliği’nin işleyişini 

sağlamanın tek yolu olan AB Ortaklık Anlaşması Ek Protokolü’nün 

onaylanıp uygulamaya konmasıdır.” 6 

Benzer biçimde, 90’ların sonunda Yunan dış politikasındaki kademeli 

değişimi başlatan ve AB-Türkiye üyelik müzakerelerinin başlamasının 

önünü açan sosyalist PASOK partisine göre de “Türkiye, Avrupa 

kriterlerine uyması, Uluslararası Hukuka uygun davranması, Kıbrıs 

sorununun çözümüne katkıda bulunması ve adadan tüm Türk askerlerini 

çekmesi halinde Avrupa Birliği’nde kendine bir yer edinebilir.” 7 PASOK 

ayrıca yeni bir Bölgede Barış ve Güvenlik için Ulusal Strateji önermekte 

ve Türkiye ile bir “Barış ve Güvenlik Paktının” imzalanması fikrini öne 

sürmektedir. 8 

Siyasi yelpazenin daha küçük partileri ise Türkiye’nin üyeliği 

konusunda daha eleştirel ve kuşkucu bir tavır takınmaktadırlar. Özellikle 

Yunan Komünist Partisi KKE Türkiye’nin üyeliğine karşı çıkmakta, hatta 

5 

Bkz. Yunan Dışişleri Bakanlığı, Türkiye konusunda resmi görüşler, 

http://www.ypex.gov.gr/www.mfa.gr/en-US/Policy/Geographic+Regions/South- 

Eastern+Europe/Turkey/Approach/Turkish+Accession+process/ 

6 

A.g.e. 

7 

Bkz. PASOK lideri G. Papandreou’nun 4 Mayıs 2009’da Andreas Papandreou Stratejik ve 

Kalkınma Çalışmaları Enstitüsünde (ISTAME) yaptığı “İstediğimiz Avrupa” başlıklı konuşma 

(http://www.pasok.gr/portal/resource/contentObject/ id/9bf211e7-34cc-47da-a9e4- 

9579416132b2). 

8 

Bkz. PASOK’un siyasi duruşu: http://www.pasok.gr/portal/resource/section/ 

TheOpenHorizonsOfGreece.

80 


Avrupa bütünleşmesi fikrini tümüyle reddetmektedir. 9 Dolayısıyla hiçbir 

ülkenin liberalizm, kapitalist sömürü, işçi haklarının baskı altına alınması 

ve militarizasyonu temsil eden Avrupa Birliği’ne ihtiyacı olmadığını 

iddia etmektedir. 

Radikal Sol Koalisyonu, SIRIZA, siyasi programında Türkiye’nin AB 

ile üyelik müzakerelerini desteklediğinin altını çizmektedir. Öte yandan 

aday ülkenin Kopenhag kriterlerini yerine getirmesi, demokratikleşme 

sürecini hızlandırılması ve insan ve azınlık haklarını koruması 

gerektiğinin altını çizmektedir. İkili ilişkiler konusunda parti uluslararası 

hukuk temelinde bir diyalogdan yanadır ve Türkiye’den “casus belli”nin 

kaldırılması, kıta sahanlığı sorununun ICJ’ye götürülmesi ve askeri 

harcamaların azaltılması gibi olumlu jestler beklemektedir. 10 

Son olarak radikal sağın partisi LAOS Türkiye’ye karşı daha ulusalcı 

bir siyasi söylem benimsemekte ve Türkiye’nin Kopenhag kriterlerini 

yerine getirmemesi ve Kıbrıs sorununun çözümüne katkıda bulunmaması 

halinde Türkiye’nin AB üyeliğini açıkça reddetmektedir. 11 

Yunan siyasi elitlerinin Türkiye’nin Avrupa yolculuğunu 

destekleyen argümanı 

Türkiye’nin AB’ye adaylığına Yunanistan’ın verdiği destek, 

Türkiye’nin gelecekteki üyelik beklentisi ile iç siyasi ve ekonomik 

sorunlarını çözme çabası göstereceği ve Avrupa topluluğunun sorumlu 

bir üyesi gibi davranacağı inancını temel almaktadır. Yunanistan, 

Türkiye’nin Yunanistan ile ilgili iddiaları ile Kıbrıs sorununun 

Yunanistan’ın tek başına çözmesinin beklenemeyeceği Avrupa sorunları 

olduğu konusunda Avrupalı ortaklarını ikna etmekte başarılı olmuştur. 

Muhtemelen Yunan siyasi elitleri Türkiye’nin tüm süreç boyunca yapıcı 

9 Bkz. Yunan Komünist Partisi’nin 2009 Avrupa Parlamentosu seçimleri kampanyası. 

10 Bkz. Synaspismos Partisi programı, hedef 12. 

11 Bkz. LAOS partisi programı, s. 27.

81 

Yunanistan 

ve olumlu bir rol oynadığı ve Kıbrıslı Türklerin kabul ettiği Annan 

Planı’nı 2004’te reddeden tarafın Kıbrıslı Rumlar olduğu gerçeğini 

bilerek göz ardı etmektedir. Önerilen çözümün uygun ve işleyebilir bir 

çözüm olmadığı iddialarına rağmen Annan Planı’nın başarısızlığının 

kabahati Türk tarafına ait değildir. 

Yunan tarafının söylemlerine göre Türkiye’yi Avrupa’ya yaklaştırmak 

Güneydoğu Avrupa’yı daha güvenli ve istikrarlı bir hale getirecek, ve 

bölgedeki tüm ülkeler arasında bir güvenlik, iktisadi kalkınma, 

demokratikleşme ve artan işbirliği ortamı doğmasına yardımcı olacaktır. 

Bu çerçevede görünüşe göre bugünkü Yeni Demokrasi hükümeti önceki 

PASOK hükümetlerinin görüşleri ile aynı doğrultuda hareket ederek 

Ankara ile arasındaki bir dizi sorunu (Ankara Protokolü’nün onaylanması 

ve bölünmüş Kıbrıs konusundaki ihtilaf da dâhil olmak üzere) üyelikten 

yana oy kullanmak yoluyla çözmeyi ummaktadır. Bu bağlamda Yunan 

kamuoyunun çekincelerine rağmen Türkiye’nin adaylığı konusunda 

olumlu yaklaşımını açıkça dile getirmiştir. 

Yunan kamuoyunun görüşü: açıkça dile getirilen ret 

Yunan kamuoyunda Türkiye’nin üyeliğine verilen destek sadece 

düşük bir düzeyde olmakla kalmayıp, aynı zamanda daha da azalma 

trendi içindedir. Batı Balkanlardan aday olan ülkeler 2004’teki genişleme 

nedeniyle genişlemeye kamuoyunda verilen desteğin artmasından fayda 

görürken Türkiye bu eğilimin bir istisnasını oluşturmaktadır. 

2005-2009 döneminde Türkiye’nin üyeliği son zamanlarda 

gerçekleşen AB genişleme süreçleri arasında Yunanlılar için popülerliği 

en az olanı olarak dikkat çekmektedir. Gerçekleştirilen Avrobarometre 12 

anketlerine göre Yunan vatandaşları genişlemenin bütününü 

desteklemekte ancak Türkiye’nin AB beklentilerine destek 

12 Bkz. Avrobarometre, Yunanistan Ulusal Raporu, 65, 66, 67, 68, 69, 70. sayılar.

82 


vermemektedirler. Özellikle 2005 ve 2006’da Yunanlılar genişlemeyi 

desteklerken (2005’te %56 ve 2006’da %71), Türkiye’nin üyeliği 

beklentisine karşı (2006’da Yunanlıların yalnızca %24’ü 

desteklemekteydi) bir tutum içindelerdi. 2007’de Yunan kamuoyunun 

%56’sı Genişlemeden yana görüş bildirmiştir (konuyla ilgili 

Avrobarometre anketlerinde Türkiye’nin üyeliği konusunda bir soru 

bulunmamaktadır). 2008’de Yunan kamuoyunun %62’si daha fazla 

genişlemeden yana iken %78’i (!) Türkiye’nin AB üyesi olması 

ihtimaline karşı idi. 

Yunanistan’da Türkiye’nin üyeliğine kamuoyunda destek verilmemesi 

şu nedenlere bağlanabilir: (a) kamuoyu Türkiye’nin AB’ye muhtemel 

üyeliğinin sağlayacağı faydaları kabullenmemektedir (veya idrak 

edememektedir), (b) Türkiye’nin üyelik niteliklerini taşımadığını 

düşünmektedir (Yunan kamuoyunda yaygın görüş Türkiye’nin 

ekonomisini geliştirmesi, demokratikleşme sürecine ivme kazandırması 

ve Kıbrıs sorununun çözümüne katkıda bulunması gerektiğidir), (c) 

Türkiye tarihsel nedenlerle Avrupa’nın bir parçası değildir (2006’da 

Yunanlıların %83’ü bu görüşü paylaşmaktaydı 13 ) ki coğrafi nedenler bu 

konuda çok önemli görülmemektedir (2006’da %41’lik bir oran 14 ) ve (d) 

Yunanlılar Türkiye’den sürekli bir göç dalgası beklemektedir (2006’da 

%82’lik bir oran). 

AB vatandaşlarının çoğunluğunun aksine Yunan kamuoyu için dini 

kimlik ile ilgili argümanlar önemli bir rol oynamamaktadır. Yunanistan 

dinin rolünün baskın olduğu muhafazakâr bir toplumdur. Yine de Yunan 

kamuoyunun Türkiye’nin üyeliğine bakışı dini öğelerden (Türkiye’nin 

Müslüman bir ülke oluşu) değil tarihten gelen ve bir zamanların zalim 

hükümdarlarının bugün de halen bir tehdit olarak algılanmasından 

13 66 no’lu Avrobarometre’ye göre, Yunanistan Ulusal Raporu, s. 37. 

14 A.g.e.

83 

Yunanistan 

kaynaklandığı söylenebilir. Bu durum, neden özellikle son beş yılda 

Türkiye’nin üyeliği konusundaki ulusal tartışmaları “Avrupa” boyutuna 

taşımayı amaçlayan her stratejinin başarısızlığa uğradığını açıklama 

konusunda da yardımcı olabilir. 

Sonuç olarak, Türkiye konusundaki tartışma güvenlik boyutunda 

sürdürüldükçe Türkiye’nin üyeliğine verilen desteğin düşük düzeyde 

seyredeceğini söylemek mümkündür. Bu durumun aksine, Yunanistan’ın 

Türkiye’nin muhtemel AB üyeliğinden sağlayacağı faydaların 

tartışılması da verilen desteğin artmasına yol açabilir. Bu bağlamda ise 

Yunan medyasının oynadığı rol kilit önem taşımaktadır. 

Yunan Medyası: Türkiye’nin adaylığına karşı gönülsüz duruş 

Yunanistan ve Türkiye konusu söz konusu olduğunda medya 

geleneksel olarak ikili ilişkilerde önemli bir rol oynamıştır. 

2005’ten sonraki dönemde Ege’nin her iki kıyısında da bir değişim 

meydana gelmiştir. Türkiye’nin AB adaylığı konusunda, bu ihtimalin 

gerçekleşmesi konusunda şüpheci kalmakla birlikle Yunan medyası 

olumlu bir yaklaşım göstermiştir. AB Komisyonu’nca yayınlanan 

Türkiye konusundaki her İlerleme Raporu incelenmekte, bu konudaki her 

AB Konseyi veya AB Dönem Başkanlığı Sonuç Bildirgesi’ne geniş yer 

verilmektedir. Bununla birlikte haber başlıklarına bakıldığında Yunan 

medyasının Türkiye’nin iç politika meseleleri ile ülkenin AB ile 

müzakerelerinde alınan mesafeye nazaran çok daha fazla ilgilendiği 

söylenebilir. Son zamanlarda her türlü ikili temas ile siyasi liderler 

arasındaki anlaşmalara ayrı bir önem atfetmek suretiyle bir işbirliği 

havasının başlatılmasına yardımcı olduklarını ifade etmek de 

gerekmektedir. 

Yunan Medyası, Kemalistler ile İslamcılar arasındaki “savaşa” ve 

Türk Silahlı Kuvvetleri’nin politikadaki önemli rolüne dayandırılan 

Türkiye’nin iç siyasetindeki gerilimlere geniş yer vermektedir. Buna

84 


mukabil, ülkenin işleyen bir demokrasiye sahip olmadığı, ordunun iç 

siyasi meselelere müdahalede bulunduğu, azınlık ve insan haklarının 

yeterince korunmadığı imajı hâsıl olmaktadır. Hepsinin ötesinde, Rum 

Ortodoks azınlığın hakları, Patrikhane’nin ekümenik statüsü, Heybeliada 

Ruhban Okulu’nun açılması 15 konularına atıf yapılırken güvenlik konusu 

ile Kıbrıs sorunundaki gelişmelere de önem verilmektedir. 

Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliği konusunda Yunan medyası 

gönülsüz bir tutum takınmaktadır. Kimlik, Avrupa’nın sınırları ya da 

Türkiye’nin muhtemel üyeliğinin etkileri konularında Avrupa’da 

süregiden konular tartışılmamakta, dolayısıyla da Yunan toplumuna 

ulaşmamaktadır. Medyadaki tartışmalar Türkiye’nin kendisinin 

kaydettiği ilerleme (demokratikleşme süreci ve reformlar) ve ulusal 

boyutta ilgi çeken sorunlar (örneğin Kıbrıs sorunu, Heybeliada Ruhban 

Okulu’nun açılması vs.) ile sınırlıdır. Bunların yanı sıra Yunan medyası 

ikili sorunların Türkiye’nin Avrupa projesi aracılığıyla çözüme 

kavuşturulabileceği konusunda şüphelerini dile getirmektedir. Bununla 

bağlantılı olarak Yunan medyası bu projenin kendisinin de doğru bir 

yönelim olup olmadığını da sorgulamaktadır. Son dönemde, ABD 

Başkanı B. H. Obama’nın Türkiye ziyareti Yunan medyasında yer 

bulmuş ve Obama’nın Türkiye’nin AB üyeliğine verdiği desteğin altı 

çizilmiştir. 

Sonuç 

Halen konunun ucu açık olmakla birlikte Yunan siyasi elitleri 

Türkiye’nin AB üyeliğini kuvvetli bir biçimde desteklemektedir. Resmi 

Yunan söyleminde son dönemde meydana gelen değişimler Türkiye’nin 

Avrupa Birliği üyeliği yoluyla iki ülke arasında güvenli bir ortam 

15 28 Haziran 2009’da Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanı Ertuğrul Günay AKP hükümetinin 

okulun yeniden açılmasına sıcak baktığını, ancak bu konuda nihai bir kararın henüz alınmadığını 

söylemiştir.

85 

Yunanistan 

oluşturmayı amaçlayan ulusal siyasi elitlerin görüşlerinde önemli bir 

değişime işaret etmektedir. Yunan parlamenterlerin “güvenlik 

konularını” tartışmaktan Avrupacı ve Türkiye’nin üyeliğini destekler bir 

söyleme geçişi Yunan siyasi elitlerinin Türkiye’nin üyelik 

müzakerelerine verdiği desteği ortaya koymaktadır. 

Öte yandan mevcut analiz açıkça Yunan kamuoyunun Türkiye’nin 

üyeliği konusuna soğuk baktığını göstermektedir. Benzer biçimde Yunan 

medyası da bu konuda gönülsüz bir tutum takınmakta ve Türkiye’nin 

“Avrupa projesi” konusundaki belirsizlikleri açıkça ortaya koymaktadır. 

Türkiye’nin adaylığı ihtimaline destek verme konusuna sıcak bakmayan 

kamuoyu eğiliminin sürdüğü ve Yunan medyasının da aynı eğilimi 

paylaştığı göz önünde bulundurulduğunda, bu konuda Yunan 

kamuoyunda bir görüş birliğine varmanın zor olacağı ortadadır. Bu da 

siyasi elitleri AB-Türkiye müzakerelerine resmen destek veren tek kesim 

olarak ortaya koymaktadır. 

Bu perspektif bizi tekrar en baştaki argümanımıza götürmektedir: 

Avrupa bütünleşmesi elitlerce yürütülmektedir ve yürütülmeye devam 

edecektir. Türkiye’nin üyeliğine destek vermesi gerekenler de, 

Türkiye’nin AB üyeliği yolunu açması gerekenler de bu kesimdir. 

Türkiye’nin üyeliği konusu iç siyasi gündemin belirlenmesine doğrudan 

doğruya etki etmediği sürece Yunan kamuoyu sürecin tümü üzerinde 

hayati bir rol oynamayacaktır. Dolayısıyla Yunanistan için Türkiye’nin 

“Avrupa projesi” siyasi elitleri ilgilendiren bir konu olagelmiştir, ve 

böyle olmaya da devam edecektir.

Gunilla Herolf* 

İsveç 

86 


Öz 

İsveç hükümetinin Türkiye’nin Avrupa Birliği adaylığına bakışı uzun bir 

süredir olumlu olagelmiştir. Kopenhag kriterlerini yerine getiren 

demokratik ve açık bir Türkiye AB’ye önemli katkılarda bulunabilir ve 

Avrupa ile Müslüman dünya arasında bir köprü görevi görebilir. İsveç 

Parlamentosu’nda temsil edilen tüm partiler konuya olumlu baktığı için 

İsveç’te Türkiye’nin üyeliği konusunda bir tartışmanın varlığından söz 

etmek zordur. Dolayısıyla bu konuda ilgi odağı olan hususlar 

Türkiye’deki reform sürecinin hızı ile AB’nin Türkiye’yi bu reformları 

baltalayıcı yöne sevk edecek sinyaller göndermemesi olarak ortaya 

çıkmaktadır. Her ne kadar İsveç dönem başkanlığı sırasında 

müzakerelerde umulan ilerleme mümkün olmayacaksa da İsveç bu 

bağlamda Türkiye’ye yardımcı olmak için girişimlerde bulunmuştur ve 

Avrupa’da ve İsveç toplumunda konuya karşı direncin zamanla kırılacağı 

yönünde ümitler mevcuttur. 


İsveç Hükümeti devam eden AB genişlemesini büyük ölçüde destekler 

tavrı ile Kopenhag kriterlerini yerine getirmiş bir Türkiye’yi AB’nin 

doğal bir üyesi olarak görmektedir. Ayrıca İsveç Hükümeti bu yönde 

çabalar da sarf etmektedir. Öte yandan Türkiye’nin AB üyeliğinin 

önünde aşılması gereken çok sayıda engel mevcuttur. 

* 


yansıtmamaktadır.

87 

İsveç 

Medya 

İsveç medyası Türkiye’nin AB üyeliği konusunda özel bir rol 

oynamamaktadır. Genel hatlarıyla gazetelerin başyazar sütunları İsveç 

siyasi partilerinin Türkiye’nin Kopenhag kriterlerinin yerine getirilmesi 

kaydıyla Birlik üyesi olması yönündeki görüşlerini yansıtmaktadır. Buna 

ek olarak bu konuda ve diğer konularda tartışmaya zemin tanıyarak 

Türkiye’nin üyeliği konusunda farklı görüşleri olan kişilere bu 

görüşlerini savunma imkânı tanımaktadırlar. 

Söz konusu sütunlar ayrıca İsveçlilerin konuya yönelik tavırları 

üzerine yorumlar da içermektedir. Başta gelen günlük gazetelerden biri 

2007 Mayıs’ında tüm İsveç siyasi partilerinin paylaştığı Türkiye’nin 

üyeliğine olumlu bakan tavır, ki bu neden bu konuda kamuoyunda kayda 

değer bir tartışma olmadığını açıklamaktadır, ile son dönemde daha 

olumsuz bir perspektife kayan İsveç toplumunun tavrı arasındaki farka 

dikkat çekmiştir. Yorumcunun öne sürdüğü üzere Türkiye’nin üyeliğini 

destekler bir tavrın bir çok anlamlı sebebi mevcutsa da kurulu siyasi 

partilerle halkın geneli arasındaki görüş ayrılığı göz önünde 

bulundurulduğunda bu sebeplerin daha yüksek sesle ve net bir dille açık 

bir tartışmada dile getirilmesi gereği söz konusudur. 1 

İsveç Hükümetinin Türkiye’nin Üyeliğine Bakışı 

İster Sosyal Demokrat Parti (1994-2006), ister şimdi olduğu gibi 

sosyalist olmayan partilerin bir ittifakı (Ilımlılar, Liberaller, Hıristiyan 

Demokratlar ve Merkez Parti) iktidarda olsun, İsveç hükümetinin 

Türkiye’nin AB üyeliğine bakışı olumlu olagelmiştir. İsveç Hükümetleri 

1 S. Holmberg and R. Lindahl, ”Positiva opinionsvindar för EU” [”AB için olumlu görüş 

rüzgarları”] S. Holmberg ve L. Weibull (der.) Det nya Sverige, Trettiosju kapitel om politik, 

medier och samhälle, SOM-undersökningen 2006, SOM-rapport nr 41[Yeni İsveç, Siyaset, medya 

ve toplum konusunda otuzyedi başlık, SOM Survey 2006, SOM Rapor no. 41], Göteborg: SOMinstitutet, 

2007, Svenska Dagbladet, ”Massiv opinion mot turkiskt medlemskap” [”Türkiye’nin 

üyeliğine karşı büyük kamuoyu”], 8 Mayıs 2007. Ayrıca bkz. ref. no. 16.

88 


Avrupa Birliği’nin genişlemesine en olumlu bakışa sahip hükümetler 

grubu içinde yer almaktadır. 

İsveç Başbakanı Frerdik Reinfeldt Nisan 2009’da Türkiye’yi 

ziyaretinde İsveç’in tutumunu şu şekilde ifade etmiştir: “İnancım AB’nin 

Türkiye’ye, Türkiye’nin de AB’ye ihtiyacı olduğu yönündedir. Bu 

nedenle İsveç Türkiye’nin AB üyeliğini desteklemektedir. Türkiye yeri 

Avrupa’da olan laik bir demokrasidir. Türkiye Doğu ile Batı’yı bir araya 

getirmektedir ve farklı kültürleri birleştirme adına eşsiz imkânlara 

sahiptir. AB bunu göz ardı edemez.” 2 

Türkiye’nin üyeliğinin koşulsuz olacağı ya da hızlı bir şekilde 

gerçekleşeceği ise öngörülmemektedir. AB İşlerinden Sorumlu Bakan 

Cecilia Malmström’ün ifadesiyle “Türkiye’nin –kriterleri yerine 

getirdiğinde– üye olmasını destekliyoruz çünkü demokratik ve açık bir 

Türkiye’nin AB’ye büyük katkıları olacağına ve bu ülkenin Avrupa ile 

Müslüman dünya arasında önemli bir köprü görevi göreceğine 

inanıyoruz. Elbette ki üyelik uzak gelecekte gerçekleşecektir ancak 

Türkiye’ye, Başbakan ile Hükümetin Avrupa yönünde hareket etmesini 

ve ülkeyi AB’ye üye yapmalarını isteyenlere olumlu sinyaller iletmemiz 

önemlidir.” 3 

Türkiye’nin AB sürecini daha da ileri götürmek ve Türkiye ile İsveç 

arasındaki ikili ilişkileri derinleştirmek için İsveç Uluslararası Kalkınma 

İşbirliği Ajansı (SIDA) ve İstanbul Başkonsolosluğu ile işbirliği içinde 

İsveç Dışişleri Bakanlığı özel bir “Türkiye Programı” başlatmıştır. 

Türkiye’nin müzakerelere başladığı 3 Ekim 2005’ten sonra start alan bu 

2 Tal av statsminister Fredrik Reinfeldt i Kulu, Turkiet, den 21 april 2009 [Başbakan Fredrik 

Reinfeldt tarafında Türkiye, Kulu’da 21 Nisan 2009’da yapılan konuşma], 

http://www.regeringen.se/sb/d/11738/a/124859. 

3 C. Malmström, Minister for EU Affairs, ”Turkiet och EU” [Türkiye ve AB], Europaforum, 

Hässleholm 8 Nisan 2008, www.regeringen.se/sb/d/10173/a/ 102489.

89 

İsveç 

program demokrasi süreci ve insan haklarına saygı alanındaki çalışmaları 

desteklemeyi amaçlamaktadır. 4 

İsveç hükümetinin Avrupa Birliği üyesi bir Türkiye konusundaki 

olumlu bakışı İsveç’i İsveç dönem başkanlığının başlangıcının hemen 

ardından 3 Temmuz’da ziyaret eden Fransız Cumhurbaşkanı Sarkozy 

gibi başkaları tarafından paylaşılmamaktadır. İsveç ve Fransa - kilit 

önemdeki bir takım - AB konularında hemfikir olmakla birlikte 

genişleme, özellikle de Türkiye’nin üyeliği bu konulardan biri değildir. 

Bu bağlamda Reinfeldt İsveç’in görüşünün iyi bilindiğini ve AB içinde 

farklı görüşlere saygı göstereceğini ifade etmiş ve işinin başka görüşleri 

olan ülkelere İsveç’in görüşlerini paylaşmaları yönünde baskı yapmak 

olmadığını düşündüğünü belirtmiştir. 5 

Türkiye ve Kriterler 

Olumlu ve olumsuz boyutlarıyla Türkiye’nin reform süreci birçok 

konuşmada yoruma mazhar olmuş bir konudur. AB İşlerinden sorumlu 

Bakan 8 Nisan 2008’deki bir konuşmasında önemli değişimler olarak 

gördüğü bir dizi noktaya dikkat çekmiştir: 

• İdam cezası kaldırılmış ve –halen uygulamada yaşanan bazı 

sorunlara rağmen– hükümet işkenceye sıfır tolerans 

politikasını uygulamaya koyup bu yönde kanunlar çıkarmıştır. 

Yeni ceza kanunu kadınlara özellikle “töre suçları” adı verilen 

konularda daha ileri haklar tanımaktadır. 

• Ordunun siyasi hayattaki etkisi halen önemli bir boyutta 

olmakla birlikte yeni kanunlar bunu sınırlama yönündedir. 

Yine de bu alanda yapılması gereken daha çok şey vardır. 

4 Turkietprogrammet [Türkiye Programı], www.regeringen.se/sb/d/6131/a/ 60079. 

5 I. Hedström, ”Barroso svår nöt för Reinfeldt” [”Barroso Reinfeldt için zor bir konu”], Dagens 

Nyheter, 3 Temmuz 2009, www.dn.se/fordjupning/europa2009 / 1.904853?rm=print

90 


• İfade özgürlüğü Türkiye’de anayasal güvence altındadır ancak 

birçok davada yazarlar ve diğer aydınlar yargılanmaya devam 

etmektedir ve bu alanda ele alınması gereken birçok tabu 

mevcuttur. Ceza kanununun meşhur 301. maddesinin esasında 

değişiklik ya da tümüyle kaldırılması gerekmektedir. Bu 

madde devletin ve sembollerinin korunması konusunda aşırıya 

kaçmanın bir örneğidir. Geçtiğimiz haftaki İsveç ziyareti 

sırasında Türk Başbakanı Erdoğan Türk parlamentosunun bu 

kanunu değiştirmeye hazırlandığı güvencesini vermiştir. Öte 

yandan değiştirilmesi gereken aynı nitelikte başka kanunlar da 

mevcuttur. 

• İsveç’in AB işlerinden sorumlu Bakanı’na göre Sayın Erdoğan 

aynı zamanda anayasada değişiklikler ve ifade özgürlüğü 

konusunun tekrar gündeme getirileceği sözünü vermiştir. 

• Bunun yanında kültürel haklar konusunda da ilerleme 

kaydedilmiştir. Kürtlerin kendi dillerini açıkça 

kullanabilmeleri alanında bir miktar ilerleme kaydedilmiştir. 

Devlet ve özel sektöre ait radyo ve TV yayınlarında Kürtçe’ye 

bir derece yer verilmektedir. Bununla birlikte Bakan 

ayrımcılığın halen büyük ölçüde devam ettiğini ve Kürtlerin 

bulundukları yerlerde büyük bir azınlık olarak tanınmadıklarını 

ifade etmiştir. 

• Geçmişte görülen ve halen de Türkiye’yi hedef almaya devam 

eden terör diyalog ve karşılıklı güven tesis etmeye yönelik 

çabalara darbe vurmaktadır. Bakan İsveç’in Başbakan Erdoğan 

tarafından söylenen “Kürt sorunu benim sorunumdur” 

sözlerinin eyleme dönüştürüleceğine ve Güneydoğu 

Anadolu’nun sürdürülebilir iktisadi ve sosyal kalkınmasını

91 

İsveç 

sağlamaya yönelik politikaların hayata geçirileceğine duyduğu 

güveni ifade etmiştir. 

• Birleşik Kıbrıs konusunda geride kalan aylarda olumlu bir 

gelişme görülmüş ve Lefkoşa’daki Ledra Palas sınır kapısı 

açılmıştır (bu konuşmanın Nisan 2008’de yapıldığı 

unutulmamalıdır). Türk hükümeti iç politikada hassas bir konu 

olan Annan planına verdiği destekten ötürü takdiri hak 

etmektedir ve Kıbrıslılar, Türkiye ve AB için trajik olanın 

Kıbrıslı Rumların planı reddetmesi olduğu görülmektedir. 

İsveç ve AB’nin gelişmeleri bütün güçleriyle desteklemek için 

her türlü nedeni mevcuttur. Türkiye içinse bu alanda ulaşılacak 

bir çözüm Türkiye’nin üyelik müzakerelerine ivme 

kazandıracaktır. 6 

Türkiye’yle Müzakere Süreci 

2008 baharında İsveç’in niyeti 18 aylık Fransız-Çek-İsveç üçlü dönem 

başkanlığı döneminde halihazırda açılmış altı başlığa yenilerini ve 

Slovenya dönem başkanlığı sırasında açılması ümit edilen iki-üç başlığı 

eklemekti. AB İşlerinden sorumlu Bakan’ın ifadesiyle bu sürecin hızını 

nihai olarak belirleyecek olan Ankara’nın reformlar konusundaki 

iradesidir. Kopenhag Kriterlerinin takibi şarttır. 7 

İsveç’in AB’nin dönem başkanlığını devralması bağlamında bir 

mülakatta Başbakan Reinfeldt Türkiye ile müzakerelerde devam eden 

ilerlemenin öncelikli bir konu olduğunu, ancak bu konudaki başarının 

Türkiye’nin kendi reform çabalarına dayandığını ifade etmiştir. İsveç 

dönem başkanlığı sırasında Ankara Protokolü’nün uygulanmasında 

kaydedilen ilerlemenin takibi ve gözden geçirilmesi gerekmektedir. 

Kıbrıs sorununun çözüme kavuşturulmasının elbette ki Türkiye’nin AB 

6 C. Malmström (bkz. ref.no. 3) 

7 C. Malmström, (bkz. ref. no. 3)

92 


üyeliği süreci ile bölge ve AB’nin tümü üzerinde olumlu etkileri 

olacaktır. 8 

Türkiye’nin Üyeliğine AB’nin Bakışı 

Nisan 2008’deki konuşmasında Bakan Malmström diğer AB üyelerine 

Türkiye konusundaki tutumlarından dolayı eleştirel bir tavrı 

dillendirmekteydi. Malmström’e göre Türkiye’nin bu konudaki şüpheleri 

kısmen AB’nin Türkiye’yi müzakere masasına çağırma şekliyle 

bağlantılıdır. Sonuç bildirgesinde Konsey müzakerelerin üyelikle 

sonuçlanmasının garanti olmadığını ve işgücünün serbest dolaşımına 

getirilecek istisnaların kalıcı olabileceğini belirtmiştir. Malmström bazı 

ülkelerin Türkiye’yi üye olarak görmek istememelerinin altında yatan 

nedenin artan işsizlik ve küreselleşme konusundaki endişelerin yanı sıra 

Konsey’de değişecek güç dengeleri ve Türkiye’nin üyeliğinin AB’ye 

getireceği maliyet olduğunu ifade etmektedir. Bazı durumlarda yabancı 

düşmanlığı ve İslam fobisinin de rol oynaması söz konusudur. Bu 

bağlamda Türklere verilen mesaj Türkiye AB’nin tüm istediklerini yerine 

getirse de –karar günü geldiğinde– AB’nin yine de Türkiye’yi isteyip 

istemediğini ve Türkleri Birliğe almayı kaldırıp kaldıramayacağını kendi 

kendisine soracağı olmuştur. 9 

Yine de Bakan Malmström’e göre AB üyesi devletler arasında hâkim 

görüşün AB’nin Türkiye’ye makul bir şans sözü verdiğidir. Türkiye 

AB’nin tüm taleplerini yerine getirmesi halinde üye olabilecektir. Bu 

perspektif son yıllarda Türkiye’de gerçekleşen reform sürecinin de 

arkasında yatmaktadır. Bu, aynı zamanda, Malmström’e göre İsveç’in 

Türkiye’ye verdiği sinyaldir de. O gün geldiğinde Türkiye’nin kriterleri 

yerine getirmesi halinde yeri Avrupa Birliği tam üyeliğidir. AB’nin bu 

8 Det svenska ordförandeskapet kommer att arbeta för en långsiktig ekonomisk återhämtning i EU 

[İsveç Dönem Başkanlığı AB’nin uzun vadeli ekonomik toparlanması üzerine çalışma niyetinde], 

www.consilium.europa.eu/showFocus. aspx?id=1&focusId=387&lang=EN 

9 C. Malmström (bkz. ref.no. 3).

93 

İsveç 

konuda net bir tavır takınmaması reform sürecini zayıflatma, ve hatta 

daha da kötüsü, Avrupa’nın dünyanın en sorunlu bölgesi olan Ortadoğu 

ile komşu kesiminde istikrar ve demokrasiye en çok ihtiyaç duyduğumuz 

anda Türkiye’yi reddetmek sonucunu doğurabilir. Bu bağlamda Türkiye 

çok önemli bir ortak olarak öne çıkmaktadır. Türkiye’nin AB sürecinden 

ayrılması yalnızca Türkiye’deki reform sürecini tehlikeye atmakla 

kalmaz, aynı zamanda tüm diğer aday ülkeler ile potansiyel adayları da 

riske sokar. Bu durum aynı zamanda AB ile Türkiye arasında ciddi bir 

krize neden olup AB’nin bölgesel, hatta küresel itibarına ve 

müzakerelerde bir ortak olarak güvenilirliğine önemli bir darbe vurur. 10 

İnsan Hakları 

İsveç Dışişleri Bakanlığı tarafından 2007’de yayınlanan bir rapor 

Türkiye’de insan hakları konusunu ele almaktadır. Genel görüş son 

yıllarda AB ile yakın ilişkilerin bir sonucu olarak çok sayıda reforma 

girişildiği yönündedir. Anayasa’nın önemli parçaları ile başka bir dizi 

kanun Kopenhag kriterleri doğrultusunda gözden geçirilmiştir. 2007 yılı 

ise parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimleri ile ilintili bir dizi krizin 

gölgesinde geçmiştir. Bu krizlerden demokrasi güçlenerek çıkmış ve 

seçmenler cumhurbaşkanlığı seçimlerini engellemek için demokratik 

olmayan yollara başvuranlar konusundaki net karşı duruşlarını ortaya 

koymuş olup, Meclis seçimlerin ardından temsil açısından daha başarılı 

bir hale gelmiştir. Yine de reform çalışmaları bu dönemde sekteye 

uğramıştır. 11 

Bunların dışında rapor devam eden reformlar yönünde anayasanın 

değiştirilmesini de içeren büyük vaatlere atıfta bulunmaktadır. Türk 

hukukunda kişilerden ziyade devleti, en yüksek yetkililerini, kurumlarını 

10 C. Malmström (bkz. ref. no. 3) 

11 Mänskliga rättigheter i Turkiet 2007 [Türkiye’de insan hakları 2007] Regeringskansliet, 

Utrikesdepartementet [Hükümet Daireleri, Dışişleri Bakanlığı]

94 


ve bayrağını koruma eğiliminin mevcudiyetine dikkat çekilmiştir. Bu 

konuda ifade edilen diğer boyutlar Kürtlerin yaşadığı alanlarda 

gelişmenin azlığı ve kadınların siyaset ve çalışma hayatında kısıtlı 

temsilinde nitelenen durumudur. Dahası kadınlar arasında okuma yazma 

oranının erkeklere nazaran daha düşük olduğu ve kadına karşı şiddetin 

yaygın bir sorun olduğudur. 12 

Muhalefet ve Türkiye’nin Üyeliğine İlişkin Tartışmalar 

İsveç parlamentosunda temsil edilen tüm siyasi partiler konuya olumlu 

baktığı için Türkiye’nin üyeliği İsveç’teki siyasi tartışmalarda ön plana 

çıkmamaktadır. (Oyların eşik değer olan yüzde dördünden daha azını 

alabildikleri için) İsveç parlamentosunun dışında kalan yabancı düşmanı 

İsveç Demokratları, Türkiye’nin AB’ye ait olmadığını iddia 

etmektedirler. Bunlar, üyeliğin devasa ekonomik maliyetine, Avrupa’da 

İslam’ın kazandığı ivmeye, İsveçlilerin kazançlarında düşüşe neden olan 

göçmenlerin sayısındaki artışa, ve İsveç’in gelecekte Türkiye’yi Irak 

Kürdistanı’nda muhtemel bir çatışmada korumasının gerekmesi 

ihtimaline atıfta bulunmaktadır. 13 

Türkiye’nin üyeliğine muhalif duruş İsveç’te bireysel ölçekte de 

görülebilmektedir ki bu durumun örneklerine liderlik kademesinin 

konuya büyük ölçüde destekler yaklaşımda bulunduğu partilerin üyeleri 

arasında da rastlanabilmektedir. Bu durumun bir örneği İsveç 

hükümetinin Kürt sorunu konusunda Türkiye’ye fazlasıyla yumuşak 

davrandığı görüşünü savunan ve Liberal Parti üyesi Fredrik Malm’da 

görülmektedir. Malm’a göre Türkiye ile müzakerelerde ilerleme 

kaydedilmemesine neden olan asıl problem Türkiye’nin AB tarafından 

talep edilen reformları yerine getirmemesidir. Erdoğan’ın partisi AKP 

Türkiye’de altı yıldan fazla bir süredir iktidarda olup Parlamento’da da 

12 A.g.e. 

13 Sven-Olof Sällström, www.newsmill.se/artikel/2009/06/02/

95 

İsveç 

çoğunluğu elinde tutar haliyle daha fazla şey yapabilir konumda 

olmalıydı. Malm’a göre sorun Türkiye’nin Müslüman ya da büyük bir 

ülke olması değil, AB’nin temelini oluşturan değerlerin Türk devletinin 

temelini oluşturanlardan farklı olmasıdır. Gelecekte Türkiye’nin 

üyeliğine olumlu baktığını belirtirken Fredrik Malm bu üyelikten önce 

açık kalpli bir reform niyetinin gelmesi gerektiğini ve İsveç dönem 

başkanlığının Türkiye’den reform talebinde daha ısrarlı olması ihtiyacını 

vurgulamaktadır. 14 

Siyasi parti üyesi bireyler arasında Türkiye’nin üyeliği konusunda bir 

tartışma yaşanmaktadır ki bu da bu konudaki savlar arasındaki 

farklılıkların işaretidir. Bunun bir örneği İsveçli Ilımlıların Sosyal 

Demokratlar tarafından Türkiye’nin üyeliğine verdikleri destek nedeniyle 

değil de Avrupa Parlamentosu’ndaki ortakları olan EPP Grubu’nun 

Türkiye’nin Birliğe katılımına soğuk bakışı nedeniyle eleştirilmesidir. 15 

Aynı sitede yer alan bir başka makale de örneğin “AB’de yer alan bir 

Türkiye İslam ile demokrasinin birlikte yaşayabileceğini gösterir”, 

“Üyelik Türkiye’yi liberal bir pazar ekonomisine dönüştürebilir” ve 

“önce Kıbrıs sorunu çözülmelidir” demektedir. 

Öte yandan İsveç parlamentosunda temsil edilen tüm partilerce 

paylaşılan Türkiye’nin AB’ye katılmaya hakkı olduğu görüşü toplum 

tarafından kabul görmemektedir. 2008’deki Göteborg Üniversitesi SOM 

Anketinde yüzde 48 Türkiye’nin üyeliğine karşı çıkarken yüzde 13 

olumlu yaklaşmaktadır. (Bu rakamlar 2007’de yapılan ankette elde edilen 

yüzde 49 karşı, yüzde 12 olumlu bakış oranlarına oldukça yakındır). Her 

iki yıl yapılan anketlerde katılanların yüzde 39’a varan bir oranı 

14 

Svenska Dagbladet, Fredrik Malm, Stäng dörren för Turkiet [Türkiye’ye kapalı kapı], 28 Mayıs 

2009. 

15 

Andreas Sjölander, Newsmill, http://wwwnewsmill.se/artikel/2009/05/31/ turkiet -ar-intevalkomna-i-hogerns-eu.

96 


kararsızdır. 16 Kararsızların sayısının bu denli yüksek oluşunun bir nedeni 

Türkiye’nin üyeliğinin gelecekte ele alınacak bir konu oluşu ve birçok ön 

şarta bağlı olmasıdır. Bu nedenle bugün insanlar bu konuda bir görüş 

oluşturmakta zorlanmaktadır. 

Sivil Toplum 

İsveç’te Türkiye’nin AB üyeliği konusundaki tartışmalarda belirli bir 

görüş sahibi görünümü veren ya da tartışmalara katılan bir sivil toplum 

kesimi göze çarpmamaktadır. Yukarıda da belirtildiği üzere oturmuş 

siyasi partiler aynı görüşe sahip olup, aralarında aykırı görüş 

dillendirenler ancak gazetelerin yorum köşelerinde ya da bloglarda 

rastlanan bireylere aittir. 

Sonuç 

İsveç hükümeti Türkiye’nin Avrupa’ya önemli katkılarda 

bulunabileceğini ve Türkiye’nin kendisinin de Avrupa’ya ihtiyacı 

olduğunu düşünerek Türkiye’yi AB üyeliği hedefine yaklaştırma adına 

önemli çabalarda bulunmuştur. “Türkiye Programı” bunlardan biri olup 

Türkiye’de ihtiyaç duyulan reformlara odaklanmaktadır. Bu alanda 

gelişme kaydedilmeden AB üyeliği gerçekleşemeyecektir. İsveç Dönem 

Başkanlığı müzakerelerde umulan ileri adımları atma konusunda başarılı 

olamayacaksa da İsveç açıkça bu konuyu dönem başkanlığı sırasında ve 

sonrasında desteklemeye devam edecektir. Kuvvetle muhtemeldir ki, 

zamanla Avrupa ülkeleri Türkiye’nin üyeliğini kabul edeceklerdir. Yine 

de Türkiye’nin çeşitli alanlarda büyük çabalar sarf etmesi gerekmektedir. 

16 S. Holmberg, ”Ökat opinionsstöd för EU”, [“AB için artan kamuoyu desteği”] Europapolitisk 

analys 2008:5; Stockholm: SIEPS; Ayrıca bkz. S. Holmberg, ve R. Lindahl, 2007, ref. no. 1.

Cengiz Günay* 

Avusturya 

97 

Avusturya 

Öz 

Almanya ve Fransa’nın yanı sıra Avusturya Türkiye’nin Avrupa Birliği 

üyeliğinin en kararlı muhalifleri arasında sayılabilir. Konu ülkede ateşli 

tartışmalara sahne olmaktadır. Türkiye’nin üyeliği konusunda 

Avusturya’daki söylem Türkiye’nin Avrupalı olmamasından hareketle 

ortaya konan kültürel tartışmaların güçlü etkisi altındadır. Yine de bu 

söylemin daha yakından incelenmesi ile konunun Türkiye ile ilgili 

olmaktan ziyade gittikçe büyüyen göçmen topluluğunun bütünleşmesi gibi 

halen çözüme kavuşmamış iç meseleler ekseninde tartışıldığı ortaya 

çıkmaktadır. Dolayısıyla Türkiye’nin bütünleşmesine dair söylemin 

Avusturya’nın köklü değişimler geçiren dünyada kendine yeni bir çokkültürlü 

kimlik arayışının bir çok boyutunu da içerdiği sonucuna 

varılabilir. Türk kamuoyunun geneli Avusturya’nın Türkiye’nin üyeliğine 

büyük ölçüde eleştirel yaklaşımından haberdar olduğu halde birçokları 

Avusturya hükümetinin 2005’te müzakerelerin başlangıcını engellemek 

ve geciktirme amacıyla uyguladığı taktikleri halen unutmuş olmadığı 

halde sadece çok küçük bir kesim Avusturya’nın tavrında müzakerelerin 

başlangıcından sonra son yıllarda meydana gelen değişimlerin ya da 

istikrarın ve meselenin arka planında yatan nedenlerin farkındadır. 

Arka plan 

Avrupa Birliği’ne üyeliğinden sonra geçen 15 yıllık dönemde 

Avusturya kamuoyu yalnızca sonraki genişleme süreçleri konusuna 

* 


yansıtmamaktadır.

98 


soğuk bakmakla kalmayıp aynı zamanda AB’nin kendisi hakkında da 

eleştirel bir yaklaşım geliştirmiştir. 1995’te yapılan referandumda halkın 

yüzde 66’su AB üyeliğini tasvip ederken son 14 yıllık dönemde AB 

üyeliğine verilen tasvip önemli miktarda azalmış ve ancak 2008’de 

Lizbon Anlaşması tartışmaları sırasında tekrar yükselebilmiştir. Yine de 

mevcut küresel mali krizin Avusturyalılara yalnız olmaktansa Avrupa 

Birliği’nin bir parçası olmanın avantajlarını gösterdiği anlaşılmaktadır. 

Dolayısıyla, AB üyeliğine verilen destek tekrar bir artış eğilimine 

girmiştir. 1 

Genel hatlarıyla bakıldığında küreselleşme ve liberalleşmenin 

tetiklediği büyük ekonomik değişimler karşısında Avusturyalıların çoğu 

ülkenin bu konularda sesinin fazla duyulmadığını hissetmeleri ve 

siyasilerin pek popüler olmayan kararlar için Brüksel’i bir günah keçisi 

olarak gösterip başarıları kendi adlarına kaydetme ikiyüzlülüğü nedeniyle 

Birlik ve kurumları hakkındaki belirsizlik ve güvensizlik hissiyatı 

artıştadır. 2 Bu bağlamda Brüksel’deki iç tartışmalar artan enerji 

fiyatlarının nedeni olarak gösterilmiş, Brüksel sıklıkla nükleer enerji 

lobilerinin veya genetik mühendisliğinin bir sembolü olarak sunulmuş, ve 

sağ kanadın popülist söyleminde Brüksel’deki bürokrasinin kaynak israfı 

çok zaman kınanır olmuştur. 

Önde gelen partiler, ÖVP (Muhafazakârlar) ve SPÖ (Sosyal 

Demokratlar) referandum öncesinde geliştirdikleri AB’den yana söylemi 

sürdürmeyi, hatta hayata geçirmeyi başaramamışlardır. İktisadi 

tasarruflar konusunda kamuoyunun beklentileri yüksek olmakla birlikte, 

ki bu hükümetin AB’den yana kampanyasının başlıca bileşenlerinden 

birini oluşturmuştur, üyelik sonrasında fiyatlar sürekli artmış ve işgücü 

1 Bkz. “Zustimmung zu EU laut Umfrage auf Rekordwert“, orf online,19 Kasım 2009 

2 Avusturyalıların yüzde 46’sı ülkelerinin AB kararlarında çok küçük bir etkisi olduğunu 

düşünmektedir. Bkz. “EU-Skepsis: Die Kommission kritisiert Politik und “Krone”, Die Presse, 14 

Temmuz 2008.

99 

Avusturya 

piyasasındaki durum gittikçe daha sorunlu bir hal almıştır. 3 Hem siyasi 

partiler hem de medya, akademi ve sivil toplum örgütleri AB üyeliğinin 

avantajlarını anlatma konusunda sürekli olarak başarısız olmuşlardır. 

Bunun yerine konu merkez sağın tekelinde kalmış ve bu kesim de 

kamuoyunu gittikçe “Brüksel’in diktatörlüğü” konusunda kışkırtmıştır. 

Avusturya Doğu Avrupa’nın eski komünist ülkelerinin Birliğe üye 

olmasından iktisadi açıdan en büyük faydayı sağlayan ülkelerden olduğu 

halde Avusturya kamuoyu bu süreç konusunda da eleştirel bir tavır 

takınmıştır. AB’nin doğu yönündeki genişlemesi ülkenin siyasi, 

entelektüel ve ekonomik elitleri tarafından kuvvetle desteklenmekle 

birlikte bu desteğin halka yayılması yönünde fazla çaba sarf 

edilmemiştir. Elitler bu konuda duydukları heyecanı halka da yansıtmayı 

başaramamış ve sıradan kişilerin duyabileceği korku ve endişelere bir 

yanıt sunamamışlardır. Üstelik kamuoyunun geneli de genişlemenin 

kayda değer bir olumlu etkisini görememiştir. Nispeten büyük ölçekli 

şirketler, bankalar ve sigorta şirketleri komşu Doğu Avrupa ülkelerine 

doğru Birliğin genişlemesinden fayda sağlamışsa da bu şirketlerin 

iktisadi başarısı sıradan Avusturyalıya pek yansımamıştır. Aksine küçük 

ölçekli firmalar yeni rekabet ortamına uyum sağlamakta zorlanmış ve 

özellikle el sanatları alanında çalışanlar, imalat sanayindeki işçiler ve 

hizmet sektöründe çalışan vasıfsız beyaz yakalılar komşu doğu 

ülkelerinden gelecek damping konusunda ciddi endişelere sahiptir. 

Kamuoyunun genelinde genişleme ve bunun getireceği muhtemel 

olumsuz etkiler konusundaki belirsizliklere rağmen konunun 

derinlemesine tartışıldığı söylenemez. Kendisini bir tür “Robin Hood” 

gibi gören ve insanların zamanla sönmekte olan korku ve öfke 

duygularını fütursuzca alevlendirerek sokaktaki adamın çıkarlarını 

3 Bkz. Cengiz Günay, “AB-Türkiye Tartışmasında Avusturyalı Taraflar”, Natalie Tocci (der.), 

Avrupa’da Türkiye’den Bahsetmek: Farklılaşan Bir İletişim Stratejisine Doğru, Quaderni IAI, 

Aralık 2008, s. 67.

100 


elitlere ve ayrıca da “tehditkâr” “yabancılara” (Ausländer) karşı savunan 

aşırı sağ Özgürlük Partisi (FPÖ) dahi muhafazakâr ÖVP ile bir koalisyon 

içinde bulunduğu ve hükümette yer almanın bir önkoşulu doğu 

yönündeki genişlemeyi kabul etmek olduğu için bu konuyu 

siyasallaştırmaktan imtina etmiştir. 

İlginç bir biçimde o tarihe kadar Türkiye’nin üyeliği bir tartışma 

konusu değilken “Türkiye Sorunu” adı verilen mesele üzerine tartışmalar 

2004’teki doğu yönündeki gelişme ile hız kazanmıştır. Aşırı sağ hareket 

içindeki bir bölünme de bu tartışmaları tetiklemiştir. 

“Türkiye Sorunu” da doğu yönündeki genişlemenin bir 

sonucu 

Türkiye konusundaki tartışmaların son iki genişleme dalgası üzerine 

tartışmaların eksikliğini telafi ettiğini söylemek mümkündür. Romanya 

ve Bulgaristan’ın üyeliklerinin getiri ve maliyeti konusunda kamuoyunun 

her iki ülkenin üyeliği konusundaki olumsuz tavrına rağmen 

kamuoyunda herhangi bir tartışma vuku bulmamıştır. 4 

Öte yandan, Türkiye’nin üyeliği konusundaki söylemin gittikçe çokkültürlü 

bir toplum olma yönündeki dönüşümle bağlantılı birçok korku, 

belirsizlik ve önyargıyı ihtiva ettiği söylenebilir. Bu bağlamda büyüyen 

Müslüman göçmen toplulukları Avusturya kültürü addedilen olgunun 

karşılaştığı en büyük sorun olarak özellikle metropolitan alanlarda ön 

plana çıkmaktadır. 

Türkiye’nin üyeliği konusundaki tartışmalar 11 Eylül sonrasında 

küresel çapta hâkim olan ve İslam ile Müslümanlara karşı önyargı, endişe 

ve şüphe yüklü kültürcü bir söylem ile kesişim göstermektedir. Aşırı sağ 

4 Her ne kadar Avusturya şirketleri ve sanayi kuruluşları Bulgar ve Romen mali sektörü ve enerji 

piyasalarında oldukça aktif bir biçimde faaliyet göstermektelerse de bu yüksek düzeyde seyreden 

iktisadi faaliyet söz konusu iki ülkenin üyeliği konusunda kamuoyunda bir kabul haline 

dönüştürülememiştir.

101 

Avusturya 

kampanyalarında Türkiye’yi ve Avusturya’daki en büyük Müslüman 

göçmen topluluğu olan Türkleri Hıristiyan ve Avrupa medeniyeti ile eş 

sayılan Avusturya kültürüne önemli bir tehdit ve İslam’ın temsilcileri 

olarak lanse etmiştir. Özgürlük Partisi (FPÖ) Taliban’ın ve çarşaflı 

kadınların görüntülerini billboardlara taşımış ve bu yolla “İslam Tehdidi” 

diye anılan olguya karşı bir seferberlik yaratmaya çalışmıştır. Özgürlük 

Partisi kolektif hafızanın derinlerinde yer bulan tarihi anlatımlarla ülkeye 

yönelmiş en büyük tarihsel tehditlerden biri olan “korkunç” ortaçağ 

Türkleri imajını gün yüzüne çıkarmıştır. Partinin mavi gözlü lideri H.C. 

Strache tarihsel bağlamda Viyana’yı 1683’teki Türk kuşatmasından 

kurtaran tarihi karakter Prens Eugene gibi takdim edilmiştir ve 2006 

genel seçimleri kampanyasında parti Viyana şivesi ile “İslam yerine 

Evimiz” veya “Türk bir AB’ye Hayır” gibi sloganlara yer vermiş, İslam 

ve Türklüğün Avusturya ve Avrupa ile görünürdeki uyumsuzluğuna 

işaret etmiştir. 

Diğer Avrupa ülkelerinde sol bu tür yabancı düşmanlığı içeren 

çıkışlara karşı dururken Avusturya’da Türkiye’nin üyeliği konusundaki 

tartışmanın kalitesi muhalefetteki Sosyal Demokratların 2004’te 

Türkiye’nin üyeliğine kararlı bir şekilde karşı çıkar bir pozisyon almaları 

ile daha da kötüye gitmiştir. Sosyal Demokratların U dönüşü partinin 

gittikçe aşırı sağın kültürcü, yabancı düşmanı ve Müslüman karşıtı 

sloganlarına eğilimli hale gelen işçi sınıfındaki tabanını ve emeklileri 

tekrar kazanmaya yönelik taktik bir manevradan kaynaklanmaktadır. O 

dönemdeki ana muhalefet partisi olarak Sosyal Demokratlar muhafazakâr 

Halk Partisi (ÖVP) ve FPÖ ile Avusturya’nın Geleceği Birliği’nden 

(BZÖ) oluşan koalisyon hükümetine Türkiye ile üyelik müzakerelerinin 

başlatılmasını engelleme konusunda baskı yapmıştır. 

Referandum fikri tartışmaları yatıştırırken 

Hem muhalefet partileri, hem de kendi muhafazakâr tabanı tarafından 

bu konuda sıkıştırılan hükümet üyelik müzakerelerinin başlatılmasını

102 


engelleme ve geciktirme yönünde çaba sarf etmiştir. O dönemde 

Almanya’da muhalefette bulunan Sosyal Demokratların da kuvvetli 

desteği ile Şansölye Schüssel bir “imtiyazlı ortaklık” kavramını ön plana 

çıkarmaya çalışmıştır. Hükümetin müzakerelerin başlatılmasını 

engelleme ve geciktirmeye yönelik taktikleri aynı zamanda diğer üye 

devletleri önceki dönemde Komisyon tarafından Lahey’deki Savaş 

Suçları Mahkemesi ile yeterli işbirliği yapmadığı nedeniyle eleştirilen 

Hırvatistan ile üyelik müzakerelerini başlatmaya zorlamaya da yönelikti. 

Kapalı kapılar ardında uzun saatler süren tartışmalardan ve 

müzakerelerin açık uçlu olduğunun altını çizen ifadelerden sonra bu 

konuda yalnız kalan Avusturya Şansölyesi ile dışişleri bakanı geri adım 

atmak zorunda kalmışlardır. Bunun karşılığında ise Birlik, Hırvatistan ile 

müzakerelerin de başlatılmasına karar verdi. Hükümet Brüksel’de 

takındığı sert tutumu bir başarı ve Avusturya’nın da Birlik’te söz hakkı 

olduğunun bir delili olarak pazarladı. Eleştirileri susturmak için Şansölye 

müzakereler tamamlandıktan sonra Türkiye’nin üyeliği konusunda bir 

referandum yapılacağını açıklamıştır. 

Yeşiller ve bir referandumun neden olabileceği yabancı düşmanlığı 

eksenli bir kutuplaşmanın tehlikelerine işaret eden birkaç yorumcu 

dışında bu fikir siyasi elitler tarafından AB’nin politikalarının demokratik 

popüler destekten yoksun olduğu eleştirilerine karşı bir savunma olarak 

benimsenmiştir. Türkiye’nin üyeliğine olumsuz bakış ve son kararı halka 

bırakma fikri partiler arası nadir rastlanan bir uzlaşmanın oluşmasına 

neden olmuştur. Dahası, siyasi elitlerin Hırvatistan gibi diğer 

genişlemeler konusunda referandum istemekten imtina etmeleri de bu 

konuda hayli açıklayıcıdır. 

Avusturya’nın tarihsel olarak siyasi ve ekonomik etki alanı olan 

Balkanlar bölgesinin Birliğe entegrasyonu ülkenin siyasi ve iktisadi 

hiyerarşisinin önde gelen hedefleri arasında yer alırken (örneğin 

Hırvatistan’da Avusturya tüm doğrudan yabancı yatırımların %25’i ile en

103 

Avusturya 

büyük yabancı yatırımcıdır 5 ) Türkiye’nin üyeliğini açıkça destekleyen ve 

savunan lobi faaliyeti hemen hemen hiç yapılmamaktadır. Yine de 

elitlerin Doğu komşularını entegre etmede yatan çıkarlarına rağmen 

Avusturya kamuoyu daha fazla genişlemenin muhalifleri arasında 

Makedonya’nın üyeliğine karşı çıkan yüzde 62, Arnavutluk’un üyeliğine 

karşı çıkan yüzde 73, Bosna-Hersek’in üyeliğine karşı çıkan yüzde 59 ve 

Sırbistan’ın üyeliğine karşı çıkan yüzde 65 ile başı çekmektedir. Yalnızca 

Hırvatistan’ın üyeliği tartışmalardan uzak olup yüzde 55 oranında 

Hırvatistan’ın üyeliğinin destekleneceği ifade edilmiştir. 6 Yalnızca birkaç 

yıl önce çoğunluk Hırvatistan’ın üyeliğini de reddeder tutumda idi; ancak 

elitlerin Hırvatistan’dan yana takındığı tutum ile özellikle de 

muhafazakâr Katolik çevrelerin desteği bu ülke hakkındaki olumlu 

görüşleri artırmıştır. Aşırı sağ Özgürlük Partisi bile bu konuda olumsuz 

tavrından vazgeçmiş görünmektedir. 

Türkiye’nin üyeliği konusunda bir referandum vaadi 2006 güzünde 

yapılan seçimler sonrasında Sosyal Demokratlar ile Halk Partisi arasında 

kurulan koalisyon hükümetince de benimsenmiştir. 7 İki parti arasında 

imzalanan koalisyon sözleşmesi Balkanların ülkenin dış politika ve 

güvenlik siyasetinin odağı olarak değerlendirilmesini resmileştirmiş ve 

Türkiye’nin üyeliğinin reddi noktasındaki tutumu Türkiye’nin Avrupa 

değerleri ve standartlarına uyum hedefini Türkiye’ye özel bir ilişkiyle, 

yani bir başka deyişle “imtiyazlı ortaklık” ile destek verilmesini ön plana 

çıkarmıştır. 8 Şansölye Gusenbauer hükümeti Aralık 2006’da Türkiye 

Kıbrıs Cumhuriyeti’ni kapsayacak şekilde gümrük birliği protokolünü 

uygulamayı reddettiğinde takındığı sert tutum ile Türkiye’nin üyeliği 

konusundaki olumsuz tavrını derhal sergilemiştir. Avusturya bu 

5 Avusturya Ticaret Odası’ndan alınan bilgi. 

6 Bkz. Cengiz Günay, “AB-Türkiye Tartışmasında Avusturyalı Taraflar”, s. 68. 

7 Alfred Gusenbauer liderliğindeki Sosyal Demokratlar sürpriz bir biçimde bu seçimlerden zaferle 

çıkarken muhafazakâr Halk Partisi yaklaşık olarak yüzde 8 gerilemiştir. 

8 Bkz. Margaretha Kopeinig, “Regierung lehnt Türkei – Beitritt ab“, Kurier, 12 Ocak 2007.

104 


bağlamda Fransa, Yunanistan ve Kıbrıslı Rumlar ile birlikte hareket ettiği 

halde dört ülkenin stratejik çıkarları arasında büyük farklar olduğundan 

dolayı bu cephe kısa zamanda bölünmüştür. Avusturya bu vesileyi 

müzakere sürecini sona erdirme fırsatı olarak değerlendirirken 

Yunanistan ve Kıbrıs’ın çıkarları müzakerelerin devamını 

gerektirmekteydi. 

Bu arada 2008’de Avusturya’da Sosyal Demokratların AB politikaları 

konusundaki U dönüşü ile koalisyon hükümeti dağıldığında bir kez daha 

erken seçimlere gidilmiştir. Sosyal Demokratların liderliğindeki bir 

değişim AB’ye karşı daha eleştirel bir duruşla bir araya gelmiştir. 

Gözlemciler partinin taktik kaymasının popülizm önünde verilen bir 

diğer taviz olduğu yorumlarını yapmışlardır. Daha önce de belirtildiği 

üzere AB’yi eleştiren sesler Lizbon Anlaşması konusunda İrlanda’da 

yapılan referandumda alınan ret yanıtının ardından yükselmiş ve gittikçe 

daha büyük bir kesim Avusturya’da da benzer bir referanduma 

gidilmesini talep etmeye başlamıştır. Kamuoyu yoklamalarında gerileyen 

pozisyonları nedeniyle Sosyal Demokratlar da bu seslere katılmış ve 

Avusturya anayasasını etkileyebilecek ya da değiştirebilecek tüm AB 

anlaşmalarının halkın iradesi önüne getirilmesi gerektiğini ifade 

etmişlerdir. 

Türkiye’nin üyeliğini reddetme yönündeki tercihin tekrar tekrar 

gündeme getirilmesi Türkiye’nin üyeliğini sessiz bir biçimde destekleyen 

Yeşiller dışında siyasetin genelinin bir yaklaşımı haline gelmiş ve konu 

zamanla momentumunu kaybetmiştir. Hatta son dört yıllık dönemde 

Türkiye Sorunu’nun zamanla gündemden düştüğünü bile söylemek 

mümkündür. Dolayısıyla referandum yapma kararının fazlasıyla kızışmış 

siyasi tartışmaları konuyu uzak bir gelecekte halkın iradesinin önüne 

getirmek yoluyla yatıştırma şeklinde bir etkisi olduğu sonucuna varmak 

yanlış olmayacaktır.

105 

Avusturya 

Dolayısıyla konuyu artı ve eksileriyle ele alan haber, yorum ve köşe 

yazıları büyük ölçüde azalmıştır, hatta öyle ki AB ile ilgili konularda 

hazırlanan harita veya tablolarda çoğu zaman Türkiye’den aday ülke 

olarak bahsedilmemektedir. İlerlemeleri ve duraklamalarıyla müzakere 

süreci konusundaki haberler azalmakla birlikte Türkiye’nin iç ve dış 

politikaları ile ekonomik ve bölgesel rolü konusuna gösterilen alaka ilgi 

çekici bir biçimde artış göstermiştir. Türkiye’nin üyeliği konusunda 

bundan önceki dönemlerdeki tartışmaların mevcut önyargıları, 

“Türklerin” imaj ve algılanışını güçlendirmesine rağmen son yıllarda 

Türkiye’nin yakaladığı ekonomik yükseliş ile ülkenin bir enerji dağıtım 

merkezi olarak artan önemi daha fazla ilgi çekmesine neden olmuştur. 

Türkiye’de genişleyen Avusturya iş dünyası 

Siyasetçilerin sert tutumuna karşın Avusturya şirketleri sessiz bir 

biçimde Türkiye’de büyümektedirler. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 

2002-2008 döneminde yüzde 60 oranında büyümüştür. Sadece 2006’da 

Türkiye’ye yapılan ihracat yüzde 14,4 artış göstermiştir. 2008’de 

Avusturya’nın bu ülkeye ihracatı 965,9 milyon Avroya ulaşırken aynı 

dönemde Türkiye’den yapılan ithalat 909,5 milyon Avro rakamına 

ulaşmıştır. 9 Türkiye’deki 1,2 milyar Dolar doğrudan yatırımı ile 

Avusturya Türkiye’ye en büyük yabancı yatırımı yapan onuncu ülke 

olmuştur. 10 Avusturya’nın önde gelen firmalarından bazıları (Red Bull, 

Mayr Mellenhof, Manga, OMV, Verbund, BankAustria) Türkiye 

pazarına girerken küçük ve orta ölçekli firmalar daha temkinli bir 

yaklaşım içerisindedirler. 11 Beklenebileceği üzere Avusturya Sanayi 

Federasyonu ve Ticaret Odaları Türkiye’yi büyük potansiyeli olan çok 

önemli bir iş ortağı olarak görmektedir. Mayıs 2008’de Daily Standard 

9 

http://www.bmeia.gv.at/botschaft/ankara/bilaterale-beziehungen/wirtschaft. html, 26 Kasım 

2009. 

10 

H. Hercher, „Türkei: Bei Investitionen spielt Österreich in der „Superliga““, Wirtschaftsblatt, 

11 Şubat 2008. 

11 

Cengiz Günay, “AB-Türkiye Tartışmasında Avusturyalı Taraflar”, s. 79.

106 


ismini açıklamak istemeyen bir iş adamından alıntı ile Avusturya’nın 

Türkiye’nin üyeliği konusundaki siyasetinin Türkiye’de iş yapan 

Avusturya firmaları için büyük zorluk çıkaracağını belirtmiştir. 12 

Avusturya Sanayi Federasyonu bu tür etkileri yalanlasa da Avusturyalı 

siyasetçilerin Avusturya’nın sert tutumundan dem vuran retoriğinde bir 

yumuşama gözlemlenebilmekte ve Avusturya’nın tutumundaki tutarlılığı 

vurgularken Fransa gibi üyeliği destekler tavırdan sert bir muhalefete 

geçen diğer ülkelerle karşılaştırıldığında Avusturya’nın tutumunun 

dürüstçe olduğunu ve ülkeler arasındaki dostluğun da dürüstlüğü 

gerektirdiğini belirtir bir hal almıştır. 

Son dönemde Avusturya’nın en büyük şirketi OMV Türkiye’yi 

büyüme hedefleri arasında önde gelen pazarlardan biri olarak 

tanımlamıştır. Şirket Türkiye’de Petrol Ofisi hisselerini satın almış ve bu 

şirketteki payını yüzde 100 oranına çıkarma niyetini beyan etmiştir. 

OMV ayrıca Samsun yakınlarında bir elektrik santrali inşa etmekte ve 

Orta Avrupa’yı Türkiye üzerinden Hazar Denizinin gaz kaynaklarına 

bağlamayı amaçlayan Nabucco boru hattı projesinde de başı çekmektedir. 

Gelişen iş ilişkilerinin ikili ilişkilerin iyileşmesine de katkı yapması 

kaçınılmaz olup, Türkiye’ye son dönemde gösterilen kamuoyu ilgisinin 

olumlu bir yan etkisi olduğundan da bahsetmek de mümkündür. Türkiye 

konusunda verilen detaylı haberler bir grup gazetecinin Türkiye-AB 

konularında uzmanlaşması sonucunu doğurmuştur. Bunlardan bazıları 

Türkiye’deki siyasi durum ve önemli siyasi oyuncular ile Türkiye’nin 

sosyal ve tarihi yapısı hakkında önemli bir bilgi birikimi edinmişlerdir. 

Dahası, belki hepsinden de önemlisi, bu kişiler Türkiye’deki 

meslektaşları, akademisyenler, siyasiler, diplomatlar ve iş çevreleri ile 

12 A.g.e., s. 78.

107 

Avusturya 

bağlantılar kurmuşlardır. Dolayısıyla Türkiye ile ilgili konularda verilen 

haberlerin kalitesinde gözle görülebilir bir artış meydana gelmiştir. 13 

Türkiye konusundaki söylemin AB üyeliği sürecinden ayrıştırılması 

da tartışmanın kalitesini artırıcı bir etki yapmıştır. Aynı şey üniversiteler 

ve düşünce kuruluşları tarafından Türkiye ile ilgili konular üzerinde 

organize edilen konferanslar, seminerler ve çalıştaylar için de 

söylenebilir. Daha bir iki yıl önce Türkiye konusundaki her türlü tartışma 

Türkiye’nin üyeliğinin tehlikeleri konusundaki söylemlerle korku ve 

endişe kokan ateşli bir münazaraya dönüşürken bugünkü argümanlar, 

sorular ve yorumlar çok daha somut olabilmektedir. 

Sonuç 

Türkiye’nin üyeliği konusundaki fazla kızışmış tartışmaların 2006’dan 

bu yana durulduğu sonucuna varmak mümkündür. Her ne kadar 

Türkiye’nin üyeliğine verilen destek son derece düşük bir düzeyde kalsa 

da bu, özellikle Türkiye ile sosyal, siyasi, iktisadi ve kültürel ilişkilerin 

gelişimi konusuna artan ilgi karşısında durumun değişemeyeceği 

anlamına gelmez. Medya Türkiye konusundaki haberlere geniş yer 

vermektedir. Türkiye’nin iç sorunları konusunda özel tartışmalar, örneğin 

üniversitelerdeki türban yasağının kaldırılması konusu bile Avusturya 

medyasının ilgisini çekmektedir. Radyo ve TV kanalları ile gazeteler bu 

konuya geniş yer vermişlerdir. 

İki ülke arasındaki ticaret hacmi sürekli olarak büyüdükçe, ki 

ekonomik ilişkiler sadece mevcut ekonomik kriz nedeniyle 2009’da bir 

gerilemeye sahne olmuştur, iş çevreleri ve şirketler Türkiye konusundaki 

söylemin kalitesi konusunda bir değişimden yana muhtemel lobileri 

oluşturabilirler. Bu iş çevrelerinin Türkiye’nin üyeliğini kesin bir 

biçimde destekleyeceği anlamına gelmese de bu çevrelerin konu üzerinde 

13 A.g.e, s. 80

108 


daha dengeli bir tartışma ve hükümetin müzakere sürecine daha yumuşak 

bir tavırla yaklaşımında bir çıkarı olduğunu söylemek mümkündür. 

Dolayısıyla gelecekte referandum yapılacağı açıklaması ile tartışma 

havasının durulması bu konudaki bakışı daha olumlu kılma şansı olarak 

da değerlendirilebilir.

Costas Melakopides* 

Güney Kıbrıs 

109 



“Kıbrıs” Türkiye ve Kıbrıslı Türkler (KT) ya da Kıbrıslı Rumlar (KR) 

ve Avrupa Birliği (AB) de dâhil olmak üzere uluslararası toplum bakış 

açılarından farklı şeyler ifade etmektedir. Kıbrıs Cumhuriyeti uluslararası 

tanınmaya mazhar bir devlet ve 1 Mayıs 2004’ten itibaren AB üyesi bir 

ülke olmasına rağmen Türkiye bu devleti tanımayı reddetmektedir. Buna 

karşın Türkiye ülkeden kopan ve dünyada başka hiçbir ülke tarafından 

tanınmayan “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni (KKTC)” tanımaktadır. 

Tüm bu tablo Türkiye’nin 1974’de adaya askeri müdahalesi ve ayrılıkçı 

rejimin 1983’teki tek taraflı bağımsızlık ilanı (TTBİ) sonucunda ortaya 

çıkmıştır. Türkiye’nin sorunu, öte yandan, uluslararası toplumun - BM, 

AT/AB ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Avrupa 

Toplulukları Adalet Divanı gibi yargı kurumları aracılığıyla - 1974’teki 

müdahaleyi fiili bir işgal olarak, yani yasadışı bir müdahale olarak 

değerlendirmesidir. Uluslararası toplum aynı zamanda TTBİ’yi 

uluslararası hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle kınamıştır. Bu nedenle 

uluslararası toplumun söz konusu olguyu tanıması mümkün değildir. 

Ancak Türkiye’nin kayda değer jeostratejik önemi ve kaba kuvvetinden 

kaynaklanan diğer özellikleri Washington, Londra ve NATO gibi güç 

* 


yansıtmamaktadır.

110 


odakları ve güç oluşumları gözünde önem taşımakta, ve bu nedenle bu 

ülke küresel hukuk kültürünün ilkeleri ve kurallarına uymaya ikna 

edileceği yerde aşırıya kaçan ihtiraslarına göz yumulmaktadır. 

Bugün AB Türkiye’ye karşı Kıbrıs’ı desteklemektedir: Kıbrıs 

topraklarının %37’sinin işgal altında oluşu durumu sürekli gündeme 

getirilmektedir; 1983 TTBİ derhal kınanmıştır; Türkiye’nin üyelik 

başvurusu 1989’da reddedilmiştir, ki bunun nedenleri arasında yukarıda 

bahsi geçen iki yasadışı fiil de yer almaktadır; son olarak AB Kıbrıs 

Cumhuriyeti’ni bir bütün olarak üyeliğe kabul etmiştir. Ancak KR için 

bunlar yeterli değildir: öncelikle hem kendilerinin hem de KT’nin insan 

haklarının geniş çaplı ihlalleri çok uzun bir süredir devam etmektedir; 

ayrıca Kıbrıs toprakları yasadışı bir işgal altında olduğu için AB 

toprakları da işgal altında sayılmaktadır. 

KR Kıbrıs sorununu bir çözüme kavuşturmaya istekli olduklarında 

ısrarcıdırlar. KR iyi niyetlerinin KT’ye uzattıkları dostluk eli ve maddi 

destek ile gözler önüne serildiğini, Türkiye’nin AB üyeliği 

müzakerelerinin başlatılmasına ne 2004 ne de 2005’te herhangi bir engel 

çıkarmadıklarını, ve tüm meşru Kıbrıslıların çıkarı için adil ve işlevsel bir 

çözüm üzerinde çalıştıklarını ifade etmektedirler. Bunun yanı sıra 

Türkiye’nin kötü niyetle hareket ettiğini, uluslararası hukuk ve etiği göz 

ardı ettiğini, kaba kuvvetinden kaynaklanan bir kibre sahip olduğunu, 

“bölgesel süper güç” olma ihtirasının bulunduğunu, ve işgali gelecekteki 

AB üyeliği için bir koz olarak kullandığını belirtmektedirler. Ayrıca tüm 

adanın AB üyesi olmasına rağmen 40.000 kişilik Türk işgal kuvvetlerinin 

mevcudiyeti müktesebatın işgal altındaki topraklara ülkenin 

(hukuki/siyasi/etik) sorunu çözülene kadar uygulanmasını 

engellemektedir. 

Mahut sorunu çözüme kavuşturmaya yönelik çok sayıda uluslararası 

girişim başarısızlığa uğramıştır. Bu minvalde “Annan planı” adıyla 

bilinen son girişim KT ve “KKTC”deki binlerce (yasadışı) Türk

111 


yerleşimci tarafından kabul edilmiş olmasına rağmen KR adil ve 

uygulanabilir olmadığı için planı %76’lık büyük bir çoğunlukla 

reddetmiştir. 1 Bu plana göre Kıbrıslı taraflardan herhangi birinin reddi 

planı “hükümsüz” kılacaktı. Yine de planın kabulü yönünde çaba 

gösteren güçler, özellikle İngiltere, ABD ve Türkiye, bu planı yeniden 

canlandırmak için çaba göstermektedirler. Tüm bunlar KR’nın içinde 

bulundukları kabul edilemez durumun neden olduğu kızgınlık ve hüsran 

duygularını açıklamaktadır. Bu hisler 2004’teki AB’ye üyelik ve 1 Ocak 

2008’deki Avro bölgesine katılım nedeniyle biraz yatışmıştır. Yine de ne 

bu başarılar, ne de yukarıda aktarılan şekilde elde edilen ve AB’nin 

ilkeleri ve değerlerine bağlılıkta ifadesini bulan “etik birikim” Kıbrıslı 

Rumların karşılaştığı dayanılmaz haksızlığı gidermeye yetmez. 

Eylül 2008’de Cumhurbaşkanı Demetris Christofias ve KT lideri 

Mehmet Ali Talat arasında “yüz yüze” görüşmeler başlamıştır. Bu 

görüşmeler bilinmezliklerle ve dolayısıyla çeşitli sırlarla örtülü olmasına 

rağmen Lefkoşa hükümeti iyimserliğini korumaktadır. Ancak birçok 

siyasi aktör bu sürece artan bir şüpheyle yaklaşmaktadır. Şaşırtıcı bir 

biçimde Kıbrıs Cumhuriyeti’nin vetosu sayesinde Türkiye’nin AB üyelik 

süreci üzerinde belirleyici bir gücü bulunmasına rağmen 2004 

sonrasındaki dönemde göreve gelen hükümetler bu gücü kullanmaktan 

imtina etmişlerdir. Atina ile işbirliği içinde ve Topluluk bünyesinde ciddi 

bir çatışmaya neden olmaktan kaçınmak için Lefkoşa uzlaşmanın en iyi 

yolu olarak Birliğin çatışmadan kaçınan ilke ve değerlerini diplomatik 

yaklaşımı ile tevdi etmiştir. Bu siyaset ise bir sonuç getirmemiştir. Yine 

de kamuoyu, siyasi elitler, etkili görüş belirleyiciler ve bazı saygın 

akademisyenlerin artan baskısı altında konuya genel yaklaşımda bir 

değişim meydana gelmektedir. Tam da Türkiye asimetrik kaba kuvvetini 

1 Bkz. Costas Melakopides, Unfair Play: Cyprus, Turkey, Greece, the UK and the EU (Haksız 

Oyun: Kıbrıs, Türkiye, Yunanistan, İngiltere ve AB), Kingston, Canada, Queens´s Centre for 

International Relations, 2006.

112 


her boyutuyla seferber etme noktasındaki ısrarını sürdürdüğü, ve bunun 

bir örneği de Kıbrıs’ın münhasır iktisadi alanındaki hidrokarbon 

kaynakları konusunda askeri gücünü tekrar kullanabileceği yönünde 

yakın zamanda yinelenen tehditler olduğu için entelektüel, analitik ve 

siyasi baskılar Lefkoşa hükümetini diplomatik yolla ödüller sunmayla 

sınırlı politikasını değiştirip siyasi gücüyle Türkiye’yi cezalandırmaya 

çağırmaktadır. Bu bağlamda aşağıda Kıbrıs’lıların Türkiye’nin AB 

adaylığı konusundaki algı ve niyetleri (a) Hükümet, (b) Muhalefet, (c) 

medya ve (d) sivil toplum çerçevesinde ele alınacaktır. 

Lefkoşa Hükümeti 

Aralık 2004’te bu konuda (kamuoyu ve uzmanların) seferber olmasına 

rağmen Lefkoşa hükümeti Türkiye’nin üyelik müzakerelerini 

desteklemiştir. Cumhurbaşkanı Tassos Papadopoulos Kıbrıs’ın üyeliğinin 

hemen akabinde veto yetkisini kullanmaktan imtina etmiştir. Aralık 

2005’te Türkiye’nin devam eden inadıyla mücadele için Kıbrıs/AB 

topraklarından işgal kuvvetlerinin çekilmesini, yasadışı kolonileşme 

sürecinin sona erdirilip tersine döndürülmesini, işgal altındaki bölgede 

kalan KR mülklerinin satışına bir son verilmesini vb. talep etmek gibi 

“sözlü eylemler” ile baskı uygulanmıştır. Ankara’nın Kıbrıs 

Cumhuriyeti’nin tanınması konusundaki tek taraflı “deklarasyonunun” 

“hiçbir hukuki etkisi” olmadığı, dolayısıyla Türkiye’nin hava ve deniz 

limanlarını Kıbrıs uçak ve gemilerine açması ve dolayısıyla Lefkoşa ile 

ilişkilerini normalleştirmesi yönünde AB’nin 21 Eylül 2005’teki “karşı 

deklarasyon” birçok KR için ilham vericidir. 

Papadopoulos’un veto kullanmayı reddetmesi Lefkoşa’nın 

Yunanistan’la paylaştığı “Avrupalılaşma varsayımından” 

kaynaklanmakta idi. 1999’daki Helsinki Avrupa Birliği Konseyi 

Zirvesinde Atina 180 derecelik bir dönüşle Türkiye’nin adaylığını 

Kıbrıs’taki işgal nedeniyle engellemekten vazgeçip Ege denizindeki 

sorunlara rağmen Türkiye ile bir detanta gitmiş ve Türkiye’nin AB ilke

113 


ve değerlerini benimsemesinin uzun vadede ikili ilişkiler, işbirliği ve 

dostluk açısından faydaları olacağını ve Kıbrıs konusunda da olumlu 

etkilerinin olacağını öngörmüştür. 

2006 boyunca Lefkoşa yukarıda belirtilen “varsayım” ile AB’nin ilkeli 

ve yerinde baskısının Türkiye’ye etkili bir biçimde uygulanacağına dair 

bir iyimserlik içerisinde hareket etmiştir. Komisyon ve öncelikli olarak 

da Avrupa Parlamentosu zaten Ankara’ya Kıbrıs konusunda esasen 

AB’ye karşı yükümlülükler olan hukuki ve siyasi yükümlülüklerini 

yerine getirmesi yönünde baskı yapmaktaydı. Ancak tüm bunların etkisiz 

olduğu görüldü ve 2006 Aralık ayında Avrupa Birliği Konseyi Türkiye 

üç yıl içinde “karşı deklarasyon”da dile getirilen taleplere uyum 

sağlayana kadar sekiz “başlıkta” müzakereleri “dondurdu”. 

Bu gelişmeler olurken Cumhurbaşkanı Papadopoulos “adanın yeniden 

birleşmesine” karşı olduğu yönündeki iddiaların aksini iki kez 

göstermiştir. Kofi Annan ile toplumlararası müzakereleri “uygun 

hazırlıklar sonrasında” yeniden başlatmayı kabul etmiş (Paris, Şubat 

2006) ve BM’den İbrahim Gambari yönlendirmesinde Talat’la 

müzakereleri “teknik bir düzeyde” yeniden başlatmayı kabul etmiştir. Bu 

“8 Temmuz (ya da Gambari) anlaşması” müteveffa Cumhurbaşkanının 

tüm çabalarına rağmen ne yazık ki uygulamaya konamamıştır. 

Papadopoulos’un açık sözlülüğü ile Kıbrıs müzakerelerinin Lefkoşa ile 

Ankara arasında yapılması gerektiğini ifade etmesine rağmen, 

Lefkoşa’nın iyi niyetini teyit etmesi nedeniyle bu “8 Temmuz anlaşması” 

yine de dikkat çekicidir. 

Ne yazık ki toplumlararası ilişkiler işgal altındaki bölgede bulunan 

KR mülkleri üzerine ev ve otel inşa edilmesinin bir türlü durmak 

bilmeyişi ve binlerce yasadışı yerleşimcinin adaya gelişi nedeniyle daha 

da gerilimli bir hal almıştır. 2001’de yasadışı yerleşimcilerin sayısı

114 


120.000 kadardı. 2 2004’teki referandumdan bu yana sayıları 200.000’i 

aşarken adanın yerlisi KT nüfusunun 85.000’in altında kaldığı 

bildirilmektedir. Dolayısıyla KR’nın sinirleri zorlanmakta ve Ankara’nın 

mağrur “iki devletli, iki hükümetli ve iki halklı” Kıbrıs söylemi ile 

birlikte dünyanın ve AB’nin hukuki ve etik konsensüsü hiçe 

sayılmaktadır. 

Şubat 2008’deki Cumhurbaşkanlığı seçimleri sürecinde yıllar boyunca 

“Annan Planı” umuduna sarılan kesimlerin şiddetle muhalefet ettiği 

Tassos Papodopoulos, Kıbrıs sorununu tümüyle ve en kısa zamanda 

bitirmeyi vaat eden sol lider Demetris Christofias tarafından yenilgiye 

uğratıldı: Christofias “arkadaşı ve yoldaşı” Talat ile ulaşılabilecek bir 

“çözümü elinde bulunduruyordu”. Dolayısıyla yeni retorik “Kıbrıslılar 

için Kıbrıslılarca” çözümü vurguluyor ve Türkiye’nin AB üyeliği 

ihtimaline yapılan atıflar çok kullanılan alışılmış bir ifade olan 

“Türkiye’nin AB yolu Lefkoşa’dan geçer” yaklaşımı ile sınırlı tutulurken 

“Avrupalılaşma varsayımı”nın zımnen geçerliliğini koruduğu 

anlaşılmaktaydı. Dahası toplumlararası müzakerelerin başarısızlığa 

uğraması halinde “bir B planı” olup olmadığı sorulduğunda 

Cumhurbaşkanı Christofias çok net bir ifadeyle “bir B planı yoktur” 

diyerek müzakerelerin başarısının kesin olduğunu ve kötümserliğe mahal 

olmadığını ortaya koymuştur. 

Yine de kısa zamanda kötümser bir hava hâkim olmaya başlamıştır. 

Siyasi elitler ve yorumcular başlangıçta elde edilen başarıların aksine 

müzakerenin iki tarafının oyunun kuralları ya da en temel terimlerin 

anlamı konusunda bile tam bir uyum içerisinde olmadığını dile getirmeye 

başlamışlardır. Üstelik kamuoyu (İngiltere kaynaklı) yeni slogan olan 

2 Bkz. Avrupa Konseyi, Parlamenterler Assemblesi, Colonisation by Turkish settlers of the 

occupied part of Cyprus, (Kıbrıs’ın işgal altındaki kesiminin Türk yerleşimcilerce kolonizasyonu) 

Doc. 9799, 2 Mayıs 2003, Raportör Jaakko Laakso (Finlandiya), s.2.

115 


“Kıbrıslılarca vs.” konusunda derin bir şüphe duymaya başlamaktaydı. 

Kamuoyu öncelikle Talat’ın önerilerinde “hükümsüz” “Annan Planı”nın 

sürekli masaya getirilmek istendiğini görebilmekteydi. Ayrıca KT 

tarafının önerileri yıllar önce üzerinde anlaşmaya varılmış Federatif yapı 

yerine konfederatif bir yapı imasını somutlaştırmaktaydı. Üçüncüsü, 

Talat Ankara ile sürekli bir diyaloga ne kadar bağımlı olduğunu tekrar 

tekrar itiraf etmekteydi. Yine de Christofias hükümeti sürecin doğru 

yolda ilerlediğinde ısrarını sürdürmekteydi. Ancak 2008’in sonuna 

gelinirken Talat’ın sözcüsü Christofias’tan Talat’tan bahsederken 

“yoldaşı” olduğunu belirtmeyi bırakmasını istediğinde Christofias’ın 

elindeki kozlardan birisi maziye gömülmüş oldu. O noktadan sonra 

Christofias da apaçık ortada olan “sorunlarımızın çözümü Ankara’dadır!” 

söylemine katılmak zorunda kalmıştır. Gerçekleri ortaya döken bu tablo 

birçok iç politika aktörünün 2009 Aralık tarihi göz önünde 

bulundurularak “bir B planı” hazırlanmasına başlanması çağrılarının 

yoğunlaşmasına neden olmuştur. 

Kostas Karamanlis’in Nisan 2009’da Lefkoşa’ya yaptığı resmi ziyaret 

sırasında dikkat çekici açıklamalar yapılmıştır. Ortak bir basın 

toplantısında Karamanlis Türkiye’nin üyeliği konusunda en sevdiği 

söylemi yinelemiştir: “[Şartlara] Tam uyum, tam üyelik”. Bunun 

ardından Christofias şunları söylemiştir: 

Yunanistan gibi Kıbrıs da Türkiye’nin belirli koşullar altında 

Ankara’nın adil, uygulanabilir ve işlevsel bir çözüme yönelmesine 

yardımcı olabilecek üyeliğini desteklemektedir… Elbette ki Türkiye’nin 

üyelik yolunda ilerlemesinin ilk ve en önemli önkoşulu hem AB’ye hem 

de Kıbrıs Cumhuriyeti’ne karşı sorumluluklarını yerine getirmesidir ki, 

bu ne yazık ki şimdiye kadar gerçekleşmiş değildir. 3 

3 Simerini (Lefkoşa’da yayınlanan günlük gazete), 23 Nisan 2009, s.7.

116 


Christofias ve Karamanlis birlikte Kıbrıs sorununun kaçınılmaz bir 

Avrupa boyutu olduğunu, dolayısıyla AB’nin burada belirleyici bir rol 

oynayacağını, bu nedenle Türkiye gibi “garantörlükten” bahsetmenin yeri 

olmadığını, ve bunun AB ilkelerine aykırı olmasından ötürü devrinin 

artık kapandığını vurgulamışlardır. Son olarak Cumhurbaşkanı 

Christofias “sabra, sükûnete, zorlukları göğüslemeye ve bunları da 

birilerine ‘yalvararak’ değil, Türkiye’nin davranışını kınayarak yapmaya 

ihtiyaç vardır” diye eklemiştir. 4 

6 Haziran 2009 Avrupa seçimleri yaklaşırken Hükümet Türkiye’nin 

AB adaylığı konusunu daha dolaysız bir biçimde ele almak zorunda 

kalmıştır. Siyasi arenadaki güçler “Avrupa” konusuna az, Kıbrıs’ın 

işgalden kaynaklanan “varoluşsal” problemine fazla ağırlık veren 

platformlarda mücadele etmişlerdir. İktidardaki AKEL’in seçilmiş iki 

Avrupa Parlamentosu Milletvekiline gelince Kyriakos Triantaphylides 

Türkiye’nin üyeliği konusuna geniş bir çerçeve içinde yer vermiş ve 

“Türkiye’nin üyeliği konusunu Avrupa Parlamentosu Raporları bazında 

izlemeye devam etme” 5 sözü vermiştir. Genellikle yumuşak üslubuyla 

bilinen sol eğilimli yeni Avrupa Parlamentosu Milletvekili Takis 

Hatzigeorgiou tüm Kıbrıslı Avrupa Parlamentosu Milletvekillerinin ilk 

hedefinin “siyasi zeminlerimizden bağımsız olarak ve Hükümetle tam bir 

işbirliği içerisinde Türkiye’ye Kıbrıs sorununun çözümü yönünde 

iradesini göstermemesi halinde mümkün olduğunca fazla engel 

çıkarmak” 6 olduğunu beyan etmiştir. 

Bundan bir hafta sonra Lefkoşa’nın en çok okunan günlük gazetesi 

Phileleftheros’da Christofias ile bir mülakata yer verilmiştir. 

Müzakereler konusunda yaptığı “açıklamalar” “çözümsüzlük halinde 

uygulanacak bir ‘B planı’ olup olmadığı” sorulana kadar “yeni” bir bilgi 

4 A.g.e. 

5 Simerini, 9 Haziran 2009, s.8 

6 A.g.e., vurgular yazara aittir.

117 


içermemekteydi. Ancak bu soru üzerine Christofias “Yunan Hükümeti ve 

[Kıbrıslı] siyasi partilerle tüm senaryoları değerlendireceğimizi 

söylediğimizde ne demek istiyorum? [Demek istediğim] söylememize 

bile gerek yok, bir B planımız mevcuttur.” 7 

Son olarak Jose Manuel Barroso’nun Kıbrıs’a yaptığı resmi ziyaret 

sırasında AKEL Genel Sekreteri Andros Kyprianou Kıbrıs Yayın 

Kuruluşu CyBC’de Türkiye’nin üyelik süreci konusunda Aralık ayında 

yapılacak değerlendirme ile ilgili olarak iki dikkat çekici noktaya 

değinmiştir. Birincisi, AKEL konuyu değerlendirmeye başlamış olup 

vardıkları sonuçları Cumhurbaşkanı’na sunacaktır. İkincisi Kıbrıs 

Türkiye’nin üyelik yolunda ilerlemesini “belirli önkoşullar çerçevesinde 

desteklemekle birlikte zorluklar da çıkarmaya devam edecektir.” 8 

Sakin geçen yaz aylarının ardından toplumlararası müzakerelere 

ilişkin kötümserlik artmaya devam etmiştir. Aynı nedenle Demetris 

Christofias’ın Ankara’nın ve geçmişteki yoldaşı Talat’ın tutumlarından 

kaynaklanan rahatsızlığı da artmıştır. Bunun bir sonucu olarak 

Cumhurbaşkanı Christofias 24 Eylül 2009’da BM Genel Kurulu’nda üç 

“paradoksun” altını çizmiştir: Bunlardan ilki Türkiye’nin BM Güvenlik 

Konseyi’nin geçici üyelerinden biri sıfatıyla BM’nin ve AB’nin 

üyelerinden birini tanımaması; ikincisi, aynı BM Güvenlik Konseyi 

üyesinin bir diğer BM/AB üyesi ülkede işgal gücü bulundurması; ve 

üçüncüsü, Türkiye’nin 541 ve 550 sayılı BM Güvenlik Konseyi 

Kararlarına açıkça aykırı bir biçimde adada bir başka devlet vücuda 

getirmek amacıyla Kıbrıs’ın toprak bütünlüğünü ihlal etmesidir. Yine de 

Christofias şunları yinelemiştir: “Kıbrıs Cumhuriyeti Türkiye’nin AB 

üyeliğini desteklemektedir ve tüm sürecin tıpkı üyelik gibi 

komşularımıza faydalı olacağını ve hem bölge hem de kendimiz 

7 

Androula Taramounda ve Costas Venizelos ile mülakatlar, Phileleftheros, 14 Haziran 2009, 

vurgular yazara aittir. 

8 

Paris Potamitis ile mülakat, ´Extensions` (Uzantılar), CyBC, 25 Haziran 2009.

118 


açısından yararlı sonuçlar doğuracağına kaniiyiz.” 9 Ancak Lefkoşa’nın 

bir diğer değişmez tutumuna da değinmiş, “Bu destek koşulsuz değildir: 

Türkiye hem Kıbrıs Cumhuriyeti’ne, hem de AB’ye karşı 

sorumluluklarını yerine getirmelidir” demiştir. 10 

Bir ay sonra yeni seçilen George Papandreou’nun Lefkoşa’ya resmi 

ziyaretinde Papandreou ve Christofias Atina ve Lefkoşa’nın nihayetinde 

Türkiye’nin üyeliğine Türkiye’nin tüm mevcut şartları yerine getirmesi 

koşuluyla verdikleri destek yönündeki uzun süredir geçerli olan 

politikalarını yeniden vurgulamışlardır. Babası Andreas Papandreou’yu 

andıran nadir günlerinden birinde George Papandreou Kıbrıs 

Parlamentosuna hitaben yaptığı konuşmasında Kıbrıs Sorununu “bir işgal 

sorunu” olarak “tanımlamıştır.” Ayrıca Atina’nın “her anlamda 

Lefkoşa’nın yanında yer alacağında” ısrar etmiştir. Ancak bunun 

ardından “Türkiye için yeni bir yol haritasına” atıfta bulunarak bu yeni 

yol haritasının 2009 Aralık öncesinde mi, sonrasında mı işlerliğe 

konacağını açıkta bırakmıştır. 

Son olarak Cumhurbaşkanı Christofias ve Dışişleri Bakanı Marcos 

Kyprianou Ekim 2009’da son Ulusal Konsey’in oybirliği ile aldığı kararı 

yinelemeye devam etmiştir: 11 Türkiye’nin AB’nin koyduğu 

yükümlülükleri göz ardı etmekteki ısrarı göz önünde bulundurulduğunda 

“Türkiye’nin Aralık 2009’u ‘yara almadan’ atlatamaması gerekir.” 

Muhalefet 

Günümüzün Kıbrıs siyasetinde (siyasi) muhalefetin anlamı çok net bir 

biçimde açıklanamaz. AKEL’den gelen Cumhurbaşkanı Christofias iç 

siyasette hem merkezdeki DIKO hem de merkezin solundaki EDEK ile 

sık sık da Kıbrıslı Yeşiller’in desteğine mazhar olmaktadır. Kıbrıs sorunu 

9 

Phileleftheros, 25 Eylül 2009. 

10 

A.g.e. 

11 

Parlamentodaki tüm siyasi partiler bu Konseye iştirak ederek Kıbrıs sorununu 

tartışmaktadırlar.

119 


söz konusu olduğunda ise Hükümet zaman zaman merkez sağ ve EPP 

üyesi DYSI’den de destek görmektedir. Bu tablo da “Avrupa Partisi”ni 

(EVROKO) teori ve pratikte tek kalıcı muhalefet olarak bırakmaktadır. 

Yine de bugünlerde yürütülen toplumlararası müzakereler sürecinde 

DIKO, EDEK ve Yeşiller sıklıkla Christofias’ın Cumhuriyet’in 

çıkarlarını savunma şeklini açıktan eleştirmişlerdir. 

Özellikle Talat’tan karşılık bulmadan en başta verilen iki “büyük 

taviz” eleştirilmiştir: öngörülen federal cumhuriyette 50.000 (yasadışı) 

yerleşimciye izin verme “önerisi” ve “dönüşümlü cumhurbaşkanlığı”. 

Dahası bu partiler müzakere sürecini çevreleyen “sis perdesi”, Ulusal 

Konsey’e verilen bilgilerin kısıtlı oluşu ve müzakerelere destek veren 

teknik komitelerin üyelerinin “tarafgirliği” hakkında da endişelerini dile 

getirmişlerdir. Dolayısıyla başlangıçta “Annan Planını” benimsemiş olan 

Cumhurbaşkanı Christofias’ın esasen bu plandan kalıntı unsurları 

reddetmeye pek yatkın olmadığından şüphelenilmektedir. 

EDEK Başkanı Yiannakis Omerou ve Onursal Başkanı Vassos 

Lyssarides uzun zamandır Aralık ayında Kıbrıs vetosunun kullanılması 

fikrine sıcak bakan elitler arasında sayılabilir. Geçen Nisan ayında 

Omerou “Türkiye’nin başının üzerinde duran Demokles kılıcını 

kaldırmaya karşı” çıkarak “Vetolar önceden ilan edilerek kullanılmaz, 

tıpkı vetoya başvurmama niyetinin önceden açıklanamayacağı gibi” 12 

demiştir. EDEK’ten bu önde gelen kişilere Christofias’ı Cumhuriyet’in 

AB’deki haklarını sert bir şekilde savunmak yerine müzakerelerde 

“yumuşak” bir tutum sergilediği için eleştiren EVROKO liderleri 

Demitris Sylouris ve Nikos Koutsou da eklenebilir. Ayrıca DIKO’nun 

Parlamento Sözcüsü Andreas Angelides uzun bir süredir “Kıbrıs’ın 

haklarını kullanmak” ihtiyacını savunmaktadır. Buna benzer yaklaşımlar 

ve bunlarla ilgili argümanlara DIKO’nun önde gelen diğer üç liderinde 

12 Phileleftheros, 24 Nisan 2009.

120 


de rastlanmaktadır: Parlamento Başkanı Marios Karoyan, DIKO’nun 

İkinci Başkanı Giorgos Kolakasides ve Başkan Yardımcısı Nikolas 

Papodopoulos (müteveffa Tassos Papodopoulos’un oğlu). Aylar boyu bu 

kişilere Yeşiller Milletvekili Giorgos Perdikis ve Yeşiller’in yeni lideri 

Ioanna Panayiotou da eklenmiş ve yılmaz mücadeleci yaklaşımlarını 

ortaya koymuşlardır. Bu kişiler Kıbrıs’ın sesinin Avrupa arenasında 

“1974’teki işgalin ve devam eden kanun dışı işgalin kurbanı” olarak 

sesini duyurması ve dolayısıyla elindeki tüm diplomatik silahlar ile siyasi 

ittifaklarını Türkiye’ye karşı kullanması gerektiğini açıkça ortaya 

koymaktadırlar. 

Medya 

Kıbrıs Cumhuriyeti’nin “hükümetin kontrolündeki” kesimindeki basın 

organlarının çoğu “ideolojik” önyargılardan uzak olup siyasi partilerle 

yakın ilişkilere sahip değildirler. AKEL’in resmi organı Haravgi ile 

(DYSI’yi destekleyen) Alithia dışında Lefkoşa’nın önde gelen günlük 

gazeteleri Phileleftheros ve Simerini açıkça bağımsızdır. Dolayısıyla 

bunlar “sol” Christofias Hükümeti karşısında 100 gün kadar müdahil 

olmayan bir yaklaşım sergilemişlerdir. Ancak zamanla ortaya koydukları 

görüşleri açıkça muhalif bir tavra işaret etmektedir. Örneğin 

Karamanlis’in resmi ziyaretinin ilk gününde Phileleftheros başyazısı şu 

sonuca varmaktaydı: “Avrupa-Türkiye konularında bir B Planına 

ihtiyacımız var” (23 Nisan 2009). “Veto ilan edilmez” başlıklı ertesi 

günkü başyazı ise “Küçük ve zayıf ülkelerin çıkarlarını koruyan önemli 

bir silah [veto] cephaneliğimizde mevcuttur ve kullanılmalıdır. 

Benimsenen taktiklerin Türkiye’nin sonuçta yükümlülüklerinden 

kaçınmasına izin vermeyeceğine inanmak istiyoruz.” 

Phileleftheros ve Simerini Cumhurbaşkanı’nın Talat’a karşı 

“yumuşak” bir görünüm çizdiğinde ya da Talat ve Ankara’nın sözlü ya 

da sessiz eylemlerinin “uzlaşmaz”, “tehditkâr” ya da “provokatif” haller 

aldığı dönemlerde yüksek sesle eleştirilerini duyurmaktadırlar.

121 


Başyazıları ve önde gelen köşe yazarları aracılığıyla bu gazeteler Gül, 

Erdoğan ve Davutoğlu’nu “Kıbrıs’ta iki ulus, iki hükümet ve iki devlet” 

bahsini her açtıklarında sert bir biçimde kınamışlardır. Benzer şekilde 

Türk silahlı kuvvetlerinin Kıbrıs’ın hidrokarbon arama faaliyetleri 

konusunda gücünü sergilemesi konusu da bu gazetelerde oldukça ateşli 

bir yanıta neden olmuştur. Bu yayın organları Angela Merkel ve Nicolas 

Sarkozy tarafından yapılan ve Türkiye’ye AB tam üyeliğinden daha 

azının verilmesinden yana açıklamalar da dâhil olmak üzere Türkiye’nin 

uzlaşmaz tutumuna karşı tüm ciddi söylemlere düzenli olarak yer 

vermektedir. Çoğu köşe yazarı da başyazarın yaklaşımını yansıtmaktadır. 

Bu durum bilhassa uzun süredir Aralık ayında Kıbrıs’ın vetosunu 

kullanmasını savunan Simerini yazarları Savvas Iakovides ve Lazaros 

Mavros’da göze çarpmaktadır. 

TV ve Radyo alanında ise devlete ait CyBC’nin bu “ulusal sorun” 

karşısında nesnelliğini korumakta zorlandığı ve muhabirlerinin aynı 

zamanda “pedagojik” bir rol de oynadığı söylenebilir. Olgun 

muhabirlerin yönetiminde bu yayın kuruluşunun çoğu siyasi programı 

hem konukları hem de konuları işleyişi açısından bir denge yakalamayı 

amaçlamaktadır. Yine de Christofias’ın iktidara gelişinden sonra soru 

sormayı seven izleyiciler CyBC akşam haberlerini izlemeyi bırakıp daha 

eleştirel bir tavır takınan ANT1 TV veya Sigma’ya kaymıştır. Son olarak 

Lazaros Mavros’un Radio Proto’daki hareketli Sabah Radyo Programı 

gittikçe büyüyen bir takipçi kitlesine sahiptir. Mavros’a Türkiye’nin 

Kıbrıs siyasetinin cesur bir muhalifi olan yetenekli Brüksel muhabiri Dr. 

Yiannos Charalambides yardımcı olmaktadır. Dolayısı ile Ankara’nın 

Kıbrıs Cumhuriyeti’ni harika bir dönüş ile şaşırtmaması halinde Aralık 

ayında veto kullanılması yönünde güçlü bir çağrının yapılması 

muhtemeldir.

122 


Sivil Toplum 

“Kıbrıs sorunu” ile ilgilenen aktörler dışında Kıbrıs sivil toplumunun 

canlılığı büyük ölçüde AB üyelik sürecine bağlanabilir. “Annan planına” 

destek vermeye odaklanan çok sayıda “barış grubu” ve “ikinci kulvar 

diplomasisini” savunan STK’lar toplumlararası yakınlaşmanın 

tohumlarını plan ortaya konmadan çok önce atmakta ve planın kabulü 

yönündeki kampanyada da son derece aktif bir rol oynamaktaydılar. 

“İdeolojik” ve mali açıdan UNDP ve Norveç’ten PRIO gibi yabancı 

merkezlerden aldıkları yardımlar ve açık bir şekilde AB Büyük Elçiliği 

ve İngiliz Yüksek Temsilciliği’nden “moral” destek alarak bu kesimler 

2004’teki referandumda “Evet” diyen tarafın %24’e ulaşmasına katkıda 

bulundular. Bugünlerde ise bu gruplar fazla seslerini yükseltmemekte ve 

muhtemelen müzakerelerin sonucunda tüm Kıbrıslıların önüne konacak 

sonucu beklemektedirler. 

Eşzamanlı olarak çok sayıda vatandaş “Annan planını” eleştiren 

oluşumlarda buluşmuş ve son tahlilde plana muhalefetin %80’in hemen 

altında kalmasını sağlamıştır. Aralık 2004’teki popüler toplantıları “Veto 

Siyasi bir Seçenektir” sloganı altında organize eden bu kişiler arasında 

avukatlar, siyasetçiler, gazeteciler, gençlik önderleri ve akademisyenler 

göze çarpmaktadır. Bunların önemli bir kısmı “Kıbrıs’ta bir Avrupa 

Çözümünden Yana Komite”yi oluşturup bunun üzerinden diğer 

faaliyetlerin yanı sıra “Annan planını” detaylı bir biçimde eleştiren ve 

rasyonel çözümler öneren “Uluslararası Uzmanlar Paneli” 

oluşturmuşlardır. 13 Bugün bu komitenin önde gelen simaları ile bunlara 

katılan kişiler bir arada her türlü “Annancı” melez çözüme karşı çıkmak 

üzere bir araya gelmişlerdir. Diğer aktivistler de “çift bölgeli, çift 

toplumlu federasyon” çözümünün mantığını sorgulamakta ve bunun 

13 Bkz. Costas Melakopides ve diğerleri (der.) The Cyprus Yearbook of International Relations 

2006, (Kıbrıs Uluslararası İlişkiler Yıllığı, 2006) ss. 206-218.

123 


Kıbrıs Helenizminin “kaybı” ile sonuçlanmasından endişe 

duymaktadırlar. 

Son olarak Kıbrıslı üç siyaset bilimci en can alıcı soruya yanıt 

vermişlerdir (burada yalnızca uzunluk açısından düzenlemeden 

geçirilerek verilecektir).(Kıbrıs Üniversitesi’nden) Dr. Maria Hatzipavlou 

şöyle yazmaktadır: “Resmi olarak Lefkoşa [Türkiye’nin üyeliğini] 

desteklemektedir; kişisel olarak da Türkiye’nin Avrupa kuralları ve 

ilkelerine uyduğu farz edildiğinde bunun [diğer şeylerin yanında] 40.000 

Türk askerinin adadan çekilmesine neden olacağını kabul ediyorum… 

Türkiye’nin üyeliği ayrıca uzun yıllardır süren Kıbrıs sorununun çözüme 

kavuşturulması ile Türkiye’nin kendi iç meselelerinden birçoğunun da 

çözülmesine katkıda bulunacaktır… [Üyelik] aynı zamanda bölgesel 

istikrara da neden olacaktır. Türkiye Yunanistan ve Kıbrıs’a komşu bir 

ülke olup bunların ortak çıkarları mevcuttur… ve her üçünün de AB’de 

yer alarak farklı düzeylerde işbirliği ve barışçı ilişkilere hız kazandırması 

söz konusu olacaktır: siyasi, ticari, eğitsel ve kültürel. Bu bir birlikte 

yaşama örneği de sunarak böylece Avrupa’nın farklılıkların birliği 

geleneğinin bir sergilenişi olacaktır.” 

(Kıbrıs Üniversitesi’nden) Profesör Dr. Kyriakos Demetriou ise şu 

yanıtı vermiştir: “Türkiye’nin ortaya konmuş AB ilke, değer ve 

kurallarına uyacağı varsayımı esasında Türkiye’nin gelecekte Birliğe üye 

olmasından yanayım. Öte yandan Türkiye’nin askerlerini ve 

yerleşimcilerini Aralık 2009 öncesinde adadan çekmeye başlamak gibi 

kayda değer bir iyi niyet nişanesi sergilememesi halinde Lefkoşa’nın 

Türkiye-AB müzakerelerinde her türlü yeni başlık açılışını reddetmesi 

gerektiğine inanıyorum. Söylemeye gerek olmasa da Türkiye içeride de 

AB değerleri ve normlarına uyma yönündeki iradesini göstermelidir.” 

Son olarak (Lefkoşa Üniversitesi’nden) okutman Giorgos Kentas 

şunları yazmıştır: “Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne katılma yönünde 

sergilediği irade yalnızca kendi ‘nevi şahsına münhasır’ koşullarına

124 


uygun bazı özel şartlar esasında vücuda gelmekte olduğu 

anlaşılmaktadır… Görünüşe göre Türkiye Avrupalılaşma yolunda kendi 

koyduğu kurallara göre yol almak istemektedir… Bunlar kabul edildiği 

takdirde AB’nin ilkeleri ve standartları ile uyuşması mümkün değildir. 

Ankara Annan Planını destekleyerek Kıbrıs’taki tüm yükümlülüklerini 

yerine getirdiğini düşünmektedir. Bu elbette ki AB açısından kabul 

edilemez… Türkiye Aralık 2009’a kadar yükümlülüklerini yerine 

getirmediği takdirde AB yeni bir karara varacaktır. Benim görüşüme göre 

bu yeni karar müzakerelerin altı aylık bir dönem için (Haziran 2010’a 

kadar) geçici olarak askıya alınması yönünde olmalıdır. Bu süreç 

Türkiye’nin ilerlemesini yeniden izlemek ve ileriye yönelik olarak 

atılacak adımları belirlemek için kullanılabilir.” 

Sonuç 

Son aylarda gittikçe artan sayıda Kıbrıslı hükümet, siyaset, diplomasi 

ve sosyal boyutlarda daha sert bir tutum alınması çağrısı yapmaktadır. 

Ankara’nın gittikçe artan kibri, KT’ler arasındaki gelişmeler, KT’lerin 

Christofias’ın “cömert önerilerine” karşılık vermemesi ve Türk silahlı 

kuvvetlerinin tehditleri Kıbrıs müzakerelerini çevreleyen atmosferi 

kirletmiştir. Yine de Türkiye tarafından atılacak askerlerini ve onbinlerce 

yasadışı yerleşimciyi çekmeye başlamak gibi her türlü rasyonel ve açık 

görüşlü adım ile “karşı deklarasyon”dan kaynaklanan hukuki 

yükümlülüklerin yerine getirilmesi toplumlararası iklimde bir dönüşümü 

başlatabilir. KR, tıpkı Yunanlılar gibi Türkiye ile işbirliği ve dostluk 

hedefiyle üç taraflı ilişkilerde yeni bir aşamaya başlamaya uzun süredir 

heveslilerdir. Öte yandan Türkiye bu isteğe gereğince yanıt vermez ise 

Kıbrıslı Rumların siyasi örgütlenmelerinden birçoğu medya ve sivil 

toplum ile birlikte Christofias Hükümetini Aralık 2009’da “Türkiye’nin 

karşısına çok sayıda (etkili) engel çıkarmaya” mecbur bırakabilir.

Petr Kratochvíl, David Král, Dominika Dražilová* 

Çek Cumhuriyeti 

125 


Öz 

Bu makalede Çek Cumhuriyeti’nde Türkiye’nin AB üyeliğine ilişkin 

politik ve sosyal söylemler irdelenmektedir. Çoğu siyasi parti katılıma 

kerhen destek verdiklerini ifade etmekle birlikte üyelik konusu bu 

partilerin dış politika gündemlerinde önemli bir yer tutmamaktadır. Konu 

medya ya da akademik çevrelerde nadiren tartışılmaktadır. Çek 

vatandaşlarının yüzde kırkından fazlasının genişlemeyi desteklemesine 

rağmen Türkiye hakkındaki bilgisizlikleri ve umursamazlıkları toplumun 

genelinde konuyla ilgili tartışmaların yokluğunu açıklayabilmektedir. 

Giriş: Söylemin ve Sonuçlarının Dört Kısıtı 

Türkiye’nin AB üyeliği hakkında Çek Cumhuriyeti’ndeki tartışmalar 

dört açıdan kısıtlıdır. İlk olarak 2004 sonrasındaki dönemde Çek 

Cumhuriyeti yalnızca AB üyeleriyle sınırı olan (ve deniz hududu da 

olmayan) az sayıdaki AB üyesi devletten biri oldu. Bu coğrafi konum, 

genişlemenin coğrafi açıdan uzakta gerçekleşen ve Çek vatandaşların 

hayatları üzerinde doğrudan etkisi çok kısıtlı olacak bir gelişme olarak 

gösterilmesi nedeniyle, Çek Cumhuriyeti’nde daha fazla genişlemeye 

ilişkin tartışmalar üzerinde de önemli bir etkiye sahiptir. Bu durum (Çek 

Cumhuriyeti’ne Türkiye’den daha yakın olmakla birlikte) Doğu Avrupa 

ve Balkanlara yönelik Çek tutumuna da aynı derecede etki etmektedir. 

* 


yansıtmamaktadır.

126 


İkincil olarak, Türkiye de dâhil olmak üzere aday üyelere coğrafi 

uzaklık Çek Cumhuriyeti’nin geçmişinde de Türkiye ile ilgili olayların az 

yer tutması ile de perçinlenmektedir. Her ne kadar Çek toprakları 

Osmanlıların Orta Avrupa’ya doğru genişlediği dönemde Avusturya 

İmparatorluğu’nun parçası olsa da bugünkü Çek Cumhuriyeti’nin 

toprakları hiçbir zaman Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçası 

olmamıştır. Dolayısıyla Macaristan veya Avusturya, hatta daha da 

ötesinde Balkanlar’da görülen Türkiye örneğine etki eden klişeler ve 

önyargıların varlığından Çek Cumhuriyeti’nde söz edilememektedir. 

Üçüncü olarak tarihe dayanan bağlantıların bulunmamasının yanı sıra 

Türkiye’den gelmiş göçmenlerin de bulunmaması Çek Cumhuriyeti’ni 

bölgedeki önemli ölçüde Türk azınlık barındıran ülkelerden (Almanya, 

Avusturya vs.) ayırmaktadır. 1 Buna ek olarak Türkiye’nin AB üyeliğine 

karşı çıkanların sıklıkla başvurduğu bir araç olan Türk azınlığın 

Müslümanlarla yaygın (ve muhtemelen hatalı) özdeşleştirilmesinin Çek 

Cumhuriyeti’nde geçerliliği bu ülkede yaşayan Müslümanların sayısının 

göz ardı edilebilir düzeyde olması nedeniyle de oldukça kısıtlıdır. 

Dördüncü olarak Türkiye hakkındaki tartışmaların genellikle daha 

büyük ölçekli bir genişleme tartışmasının bir parçası olarak 

addedilmesinden bahsedilebilir. Yine de bu tartışma sıradan Çeklerin 

aklında daha büyük bir yeri olan Ukrayna veya Sırbistan gibi ülkelerle 

özdeşleştirilmektedir. Bunun nedeni olarak ortak (Komünist) geçmiş, 

coğrafi yakınlık veya Hırvatistan örneğinde görüldüğü gibi bu ülkeleri 

ziyaret eden Çek turistlerin sayısı gibi bir dizi etken gösterilebilir. Çekler 

Hırvatistan’ın üyeliğine büyük destek verdikleri için genellikle Doğu 

Avrupa’da daha fazla genişlemenin de taraftarları arasında sayılırlar ve 

1 Türkler Çek Cumhuriyeti’nde yaşayan en kalabalık onsekiz etnik grup listesinde dahi yer 

almamaktadır. Bakınız: Çek İstatistik Bürosu verileri 

http://www.czso.cz/csu/2003edicniplan.nsf/p/4114-03.

127 


Türkiye’nin katılımı ile ilgili muhtemel olumsuz tavırlar daha fazla 

genişlemenin gördüğü genel kabulün gerisinde kalmaktadır. 

Bu durumun Türkiye’nin Birliğe katılımı konusunda Çek 

Cumhuriyeti’ndeki tartışmalar üzerinde iki önemli etkisi olmaktadır. 

Bunlardan birincisi tartışmaların nüfusun geneline yayılmaması 

nedeniyle sadece siyasetin üst kademelerinde kalan ve nadiren de 

akademi çevrelerine taşan bir seyir izlemesidir. Bunun bir sonucu olarak 

da AB-Türkiye ilişkilerine ilişkin hususların tutarlı ve detaylı bir 

incelemesine medya veya sivil toplumda rastlanmamaktadır. İkinci etki 

ise tartışmada kullanılan savların özgünlüğü ile ilgilidir. Yukarıda da 

bahsi geçtiği üzere konu ile ilgili derinlikli bir sosyal tartışmanın izine 

rastlanmayan bir ortamda seslendirilen savlar da dış kaynaklara bağlı 

kalmaktadır. 

Bu durum Çek Cumhuriyeti’nde Türkiye’nin üyeliğine karşı yürütülen 

ve görünürlüğü olan tek kampanyanın analiziyle de gösterilebilir. 2005 

yazında başlatılan kampanya yerel düzeyde organize edilen bir oluşum 

olmayıp Avrupa’nın Sesi adı verilen uluslararası bir inisiyatifin parçası 

idi ve amacı da genel olarak Türkiye’nin Birliğe katılımına ve özellikle 

de Türkiye ile katılım müzakerelerinin başlatılmasına karşı çıkanlardan 

imza toplamak idi. 2 AB’de Türkiye’ye karşı en sesli muhalefeti yapan 

kişilerden ve Avrupa Parlamentosu’nun bir üyesi olan Josef Zeleniec 

(EPP) bu inisiyatife verdiği desteği hemen dile getirmişti. 3 

Türkiye’nin katılımına kerhen verilen destek kamuoyu yoklamalarının 

sonuçlarında da görülmektedir. Çek Cumhuriyeti vatandaşları arasında 

2 Kampaň proti vstupu Turecka do Evropské unie [online]. Econnect, 23 Ağustos 2005, 

www:zpravodajstvi.ecn.cz/index.stm?x=481540 adresinden ulaşılabilir. 

3 Voice for Europe v Bruselu proti vstupu Turecka do EU [online], 2005, 

www.zieleniec.eu/index.php?dok=00830000000299,det adresinden erişilmiştir. İnisiyatifin 

faaliyetleri sona ermiştir (orijinal web sitesi olan http://www.eu-turkey.info/ artık faaliyette 

değildir).

128 


Türkiye’ye muhalif olanların oranı büyük ölçüde sabit bir düzeyde 

seyretmektedir: 2005 baharındaki Avrobarometre anketinde %51’den üç 

yıl sonrasında %49’a inmiştir. 4 Avrobarometre’ye göre AB’de Türkiye 

yanlısı olanların oranı şu anki %43 oranına yavaş bir artışla ulaşmıştır. 5 

Her ne kadar anketler sorunun anket yapılan kişiler için ne kadar önemli 

olduğunu ya da bu kişilerin konu ile ilgili bilgi düzeylerini irdelemese de 

soruyla ilgili hiçbir görüşü olmayanların oranının %12’den 8’e düşmesi 

anlamlıdır. 6 

Siyasi Partiler 

Çek Cumhuriyeti’nin siyasi arenasında Türkiye’nin üyeliği konusuna 

Çek Cumhuriyeti’nin AB Dönem Başkanlığı bağlamında bazen 

değinilmektedir: vergilendirme başlığı altında müzakerelerin Haziran 

2009’da açılması örneğinde olduğu gibi. Nisan 2009’da iç politikada 

görülen beklenmeyen karışıklıklar ve geçici bir hükümetin kurulması 

nedeniyle burada analizi hükümet ve muhalefetin görüşleri üzerinden 

yürütülen bir tartışma şeklinde sınıflandırmak mümkün değildir. Bu 

nedenle her bir siyasi parti ve aktörün pozisyonu üzerine 

odaklanılacaktır. 

Demokratik Yurttaşlık Partisi (ODS) muhtemelen parlamentodaki 

siyasi partiler arasında Türkiye’nin Birliğe katılımına en olumlu yaklaşan 

partidir. Partinin Türkiye ile ilgili söylemleri şu şekilde özetlenebilir. 

Öncelikle Avrupa bütünleşmesinin daha da ileri bir aşamaya gelmesine 

genel olarak karşı çıkan bir parti olarak ODS Türkiye’nin üyeliğini bu 

4 Avrobarometre 63,4, 2005, www.ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/ 

eb63/eb63_nat_cz.pdf adresinden erişilebilir; Avrobarometre 69, Mart-Mayıs 2008 

www.ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb69/eb69_part3_en.pdf adresinden erişilebilir. 

5 a.g.e. 

6 Mayıs 2009 sonunda yerel bir kamuoyu araştırması kuruluşunca gerçekleştirilen ve “görüşüm 

yok” yanıtına izin verilmeyen ulusal bir ankette sonuçlar Türkiye’nin Birliğe katılımına daha 

büyük bir çoğunluğun (yüzde 62) karşı olduğunu gösteren biraz daha farklı bir şekilde tezahür 

etmiştir. Bkz, http://img1.ct24.cz/multimedia/documents/9/900/89917.doc.

129 


süreci yavaşlatacak bir araç olarak görmektedir. İkincisi, ODS katılım 

müzakerelerinin her iki tarafta da reform gerektirdiğini ifade ederek, 

dolayısıyla bu süreçte AB bünyesinde Demokratik Yurttaşların talep 

ettiği tarım ve bölgesel politika reformlarının da gerçekleştirilmesine 

atıfta bulunmaktadır. Üçüncüsü, ODS AB’nin bir Hıristiyan kulübü 

olarak görülmesine karşı çıkmakta ve AB’nin Müslüman dünya ile de 

daha derin ilişkiler içine girmesini önermektedir. Bu bağlamda 

Türkiye’nin Birliğe katılımı Müslüman ülkelerle daha iyi ilişkiler 

yönünde bir ilk adım olarak görülebilir. 7 Son olarak, Demokratik 

Yurttaşlık Partisi’nin Atlantik ittifakından yana olan kuvvetli vurgusu 

nedeniyle Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne katılımına hem geçmiş ABD 

Başkanı George W. Bush, hem de mevcut ABD Başkanı Barack Obama 

tarafından verilen destek Türkiye ile ilgili siyasetin şekillendirilmesinde 

önemli bir rol oynayabilir. Yine de ODS Türkiye’nin reform sürecinde 

devamlılığın ve Kopenhag kriterlerine sıkı bir şekilde bağlılığın altını 

çizmektedir. 

Bu tartışmaların en aktif katılımcıları arasında parti üyelerinden Jan 

Zahradil, Mirek Topolánek ve Miroslav Ouzký sayılabilir. 8 Bilhassa Jan 

Zahradil Türkiye’nin üyeliğini destekleyen çabalarıyla tanınmaktadır. 

İmtiyazlı ortaklık kavramına şiddetli bir biçimde karşı çıkan Zahradil 

Çek Cumhuriyeti’nin, bir Türk azınlık barındırmaması ve geçmişte 

Türkiye ile çatışmalar yaşamamış olması nedeniyle Türkiye’nin Avrupa 

yolunda bir arabulucu rolü oynayabileceğini düşünmektedir. 9 2008 

yılında Ankara’ya resmi ziyaretinde Mirek Topolánek Çek Cumhuriyeti 

ile Türkiye arasındaki ilişkilerin ortalamanın üzerinde dostane bir 

7 D. Král, Česká debata o perspektivách členství Turecka a Ukrajiny v EU, EUROPEUM, 2006, 

www.europeum.org/doc/pdf/858.pdf adresinden erişilebilir. 

8 ODS’nin başkanı Mirek Topolánek Ağustos 2006, Mayıs 2009 arasında Başbakan olarak görev 

yapmıştır. Jan Zahradil ve Miroslav Ouzký Avrupa Parlamentosu üyeleridir. 

9 Česká republika podporuje vstup Turecka do Evropské unie, CT24, 15 Kasım 2007 

www.ct24.cz/o-cem-se-mluvi/4355-ceska-republika-podporuje-vstup-turecka-do-evropske-unie/ 

adresinden erişilebilir.

130 


düzeyde seyrettiğini ifade etmiş ve Çek Cumhuriyeti’nin Türkiye’nin tam 

üyeliğini desteklediğini ve Çek Dönem Başkanlığı’nda müktesebatın yeni 

başlıklarının açılacağını belirtmiştir. 10 

Siyasi yelpazenin diğer ucunda ise, Hıristiyan ve Demokratik Birlik- 

Çekoslovak Halk Partisi (KDU-ČSL) Türkiye’nin üyeliğine en eleştirel 

tavırla yaklaşan parti olarak göze çarpmaktadır. Ancak bu partinin 

üyeliğe karşı tavrı tamamen karşı olmaktan ziyade çekinceli olarak 

tanımlanabilir. KDU-ČSL’nin duruşu AB’deki diğer Hıristiyan ve 

Demokratik partilerin, özellikle de Almanya’dan CDU/CSU’nun 

görüşlerinden esinlenmektedir. KDU-ČSL Türkiye’nin Avrupa için 

önemini kabul etmekle birlikte AB’nin esas tabiatı ile tutarlı görmedikleri 

Türkiye’nin tam üyeliği yerine başka işbirliği formlarından yana olan 

tercihini dillendirmektedir. Türkiye’nin Avrupa Birliği adaylığı ile ilgili 

tartışmalarda çeşitli argümanlar öne sürülmektedir. Bunlardan ilki 

Türkiye’nin kültürel ve sosyal bağlamda “Avrupalı” olarak 

görülmediğidir. İkinci bir argümana göre ise Müslüman bir ülkenin 

üyeliği Birliğin Hıristiyan değerleri üzerine kurulu bir topluluk 

kimliğinde bir değişime yol açacaktır. Üçüncüsü, Türkiye hâla daha 

Kopenhag kriterlerini yerine getirmemiş olup insan haklarının korunması 

açısından da eleştirilmektedir. Son olarak AB içindeki hassas dengelerin 

başka bir büyük üye ülkenin varlığından zarar görebileceği ifade 

edilmektedir. 11 

Öte yandan 2005’te partinin önde gelen üyelerinden Cyril Svoboda 12 

Josef Zieleniec’in 13 eleştirel bir makalesine 14 yanıtında üyelik 

10 

Premiér M. Topolánek v turecké Ankaře podpořil vstup Turecka do Evropské unie, Vláda ČR, 8 

Ekim 2008, www.vlada.cz/scripts/detail.php?id=43090 adresinden erişilebilir. 

11 

Král, 2006. 

12 

Cyril Svoboda KDU-ČSL’nin genel başkanı olup daha önceden Bölgesel Kalkınma ve Dışişleri 

Bakanlıkları yapmıştır.. 

13 

Önceki dönemlerde Avrupa Parlamentosu üyesi idi. 

14 

1 Eylül 2005’te Právo’da yayımlanmıştır.

131 


müzakerelerinin sonuçları önceden belli olmayan ucu açık bir süreç 

olduğu ve Türkiye’nin tam üyeliği ile sonuçlanmasının şart olmadığını 

belirtmiştir. 15 Bu tartışmalarda sesi duyulan diğer Hıristiyan Demokrat 

siyasetçiler de Avrupa Parlamentosu milletvekillerinden Jan Březina ve 

Zuzana Roithová’dır (her ikisi de EPP’den). 16 İki milletvekili de üyelik 

müzakerelerinin başlatılmasına muhalefet etmişlerdir. 

Yeşil Parti (SZ) Türkiye’nin AB’ye entegrasyonunu 

desteklemektedir 17 ancak genele bakıldığında partinin Türkiye’nin 

üyeliği konusundaki tartışmalara katılımı oldukça kısıtlıdır. Yine de Yeşil 

Parti sözcüsü ve geçmiş Dışişleri Bakanlarından Karel Schwarzenberg bu 

konuda çok sayıda açıklama yapmıştır. Schwarzenberg Türkiye’nin 

Avrupalı olmayan kimliğini bir sorun olarak algılamamaktadır. 

Schwarzenberg’e göre Türkiye Bizans’a dayanan geçmişi nedeniyle 

Avrupa ile çok fazla ortak paydaya sahiptir. 18 2009 Ocak ayında 

Schwarzenberg Türkiye’nin üyeliğine verdiği desteği yinelemiş ve 

stratejik öneminin altını çizmiştir. 19 Biraz daha dikkatli bir yaklaşımla 

Schwarzenberg Nisan 2009’da Türkiye’deki reformların yeni bir itici 

güce ihtiyaç duyduğunu ifade etmiş ve Türkiye’den gelen temsilcilerden 

reform siyasetini sürdürmelerini istemiştir. 20 

Çek siyasi parti sistemindeki iki önemli unsurdan biri olan Çek Sosyal 

Demokrat Partisi (ČSSD) (ki diğeri ODS’dir) de Türkiye’nin üyeliğine 

15 

EU potřebuje impuls v podobě Turecka, 10 Eylül 2005, www.cyrilsvoboda.cz 

/index.php?option=com_content&task=view&id=63&Itemid=49 adresinden erişilebilir. 

16 

KDU-ČSL’nin önceki başkanı Miroslav Kalousek Mayıs 2009’a kadar Maliye Bakanı 

görevinde bulunmuştur. Roman Línek KDU-ČSL’nin önceki başkan yardımcılarındandır. Jan 

Březina ve Zuzana Roithová Avrupa Parlamentosu Milletvekilleridir. 

17 

A. Berdych ve V. Nekvapil, Česká zahraniční politika a volby 2006, AMO, 2006, s. 30. 

18 

Turecký advokát 26 Kasım 2007, www.zeleni.cz/7054/clanek/turecky-advokat/ adresinden 

erişilebilir. 

19 

Schwarzenberg: Turecko musí kvůli přiblížení k EU urychlit reformy, 22 Nisan 2009 

www.rozhlas.cz/evropskaunie/zpravodajstvi/_zprava/573559 adresinden erişilebilir. 

20 

Klaus: Podporuji vstup Turecka do EU, 30 Nisan 2009, Euroscop. 

www.euroskop.cz/38/11824/clanek/klaus-podporuji-vstup-turecka-do-eu/ adresinden erişilebilir.

132 


destek vermektedir. Bu destek kısmen Avrupa’daki Sosyal Demokrat 

partilerin benimsediği ve Avrupa’da istikrar ve refah ihtiyacı ile 

Türkiye’nin demokratik karakterinin pekiştirilmesi gereğinin altını çizen 

strateji ile açıklanabilir. Öte yandan Sosyal Demokratlar geniş ve büyük 

ölçüde tarıma dayalı bir ülkenin üyeliğinin bütünleşme sürecini 

yavaşlatabileceği ve AB’deki kurumsal dengeleri önemli ölçüde 

değiştirebileceği gerçeğini bir sorun olarak görmektedirler. 21 

Çek Sosyal Demokrat Partisi’nden Türkiye’nin üyeliği konusunda 

görüşlerini dile getiren ilk siyasetçilerden biri 2003 yılında Çek 

Cumhuriyeti’nin Türkiye’nin üyelik arzusuyla hemfikir olduğunu iddia 

eden Vladimír Špidla idi. Daha sonraki dönemde Špidla üyelik 

müzakerelerinin başlatılmaması noktasında Türkiye’nin muhtemel 

“doğuya kayışı” konusunda endişelerini dile getirmiştir. Türkiye’nin 

üyeliğine olumlu yaklaşımlar Stanislav Gross ve Jiří Paroubek 22 gibi 

önde gelen diğer Sosyal Demokratlarca da paylaşılmaktadır. 

Bohemya ve Moravya Komünist Partisi (KSČM) Türkiye’nin AB 

üyeliği konusundaki tartışmalara pek sık katılmamaktadır. Yine de 

KSČM’nin Avrupa Parlamentosu’ndaki tüm temsilcilerinin müzakere 

sürecinin başlatılmasına destek vermiş olmaları da partinin bu konuyla 

ilgili olumlu bir bakış açısı olduğunun işaretini vermektedir. 23 

Türkiye’nin üyeliği hakkındaki tartışmalara etki edebilecek diğer 

önemli siyasi aktörler arasında üyeliğe destek veren Cumhurbaşkanı 

Václav Klaus da sayılabilir. Nisan 2009’da Türkiye Cumhurbaşkanı 

Abdullah Gül ile görüşmesinin ardından Klaus bu görüşünü yinelemiştir. 

Avrupa bütünleşmesi hakkında şiddetli kuşkuları olan bir kişi olarak 

21 Král, 2006. 

22 Ibid. 

23 Ibid.

133 


Klaus başlıkların açılma ve kapatılmasını Türkiye’nin gerçekte yaptıkları 

ile ilgisi olmayan bir “bürokratlar oyunu” olarak görmektedir. 24 

Sivil toplum ve araştırma kuruluşları 

Sivil toplum ve araştırma kuruluşlarına bakıldığında yalnızca birkaç 

düşünce kuruluşunun bu konuya eğildiği görülebilir. Bunlar arasında 

Türkiye’nin üyeliğini bir ölçüde destekleyenlerin en önde geleni 

Türkiye’nin AB üyeliğinin getirecekleri ve götürecekleri üzerine 

makaleler yazan 25 üyeleri bulunan Europeum’dur. 26 Bunun yanında 

Europeum ülkede Türkiye’nin AB üyeliği konusundaki tartışmalar 

konusunda kapsamlı bir rapor hazırlamış tek düşüncü kuruluşudur. 27 Her 

ne kadar rapor 2006’da yayımlanmış olsa da çoğu kısmı halen 

güncelliğini muhafaza etmektedir. Ayrıca Europeum bir Türk yazarın, 

Seda Domaniç’in, 28 bir makalesini Çek dilinde yayımlamış muhtemelen 

tek düşünce kuruluşudur. Bu makalede asıl sorunun her iki tarafta da (AB 

ve Türkiye) Türkiye’nin üyeliğinden asıl faydayı karşı tarafın 

sağlayacağı görüşünün hâkim olduğu, bunun delili olarak da 2006’da 

Türklerin yalnızca üçte biri ile AB vatandaşlarının sadece beşte birinin 

Türkiye’nin AB üyeliğinin her iki taraf için de faydalı olacağını 

düşünmelerinin gösterilebileceği şeklinde özgün bir sav öne sürülmüştür. 

Diğer düşünce kuruluşları ve araştırma kurumlarına ilişkin olarak da 

Türkiye konusuna bir ölçüde ilginin ülke ve bölge üzerine çalışan 

24 Klaus: Podporuji vstup Turecka do EU. 

25 Bkz. Örneğin Lukáš Pachta tarafından yazılan makale http://www.integrace.cz 

/integrace/koment_zobraz.asp?id=43. 

26 Kurumun tam adı şöyledir: Europeum, the Institute of European Policy, 

http://www.europeum.org/index.php?lang=en. 

27 D. Král, Česká debata o perspektivách členství Turecka a Ukrajiny v EU, EUROPEUM, 2006, 

www.europeum.org/doc/pdf/858.pdf adresinden erişilebilir. 

28 S. Domaniç, Vstup Turecka do Evropské unie: Výhodný pro obě strany? Možný pro obě strany? 

EUROPEUM, 2006, www.europeum.org/doc/pdf/ 864.pdf adresinden erişilebilir.

134 


analistlerin bulunduğu Uluslararası İlişkiler Derneği 29 ve Uluslararası 

İlişkiler Enstitüsü’nde 30 gösterildiği söylenebilir. 

Ülkede uluslararası ilişkiler konusunda yayımlanan dergilerden en çok 

okunanı Mezinárodní politika (Uluslararası Siyaset) Eylül 2007’de 

“Türkiye Yol Ayrımında” konulu özel bir sayı çıkarmıştır. Sayıda sadece 

AB-Türkiye ilişkilerine odaklanılmamakla birlikte bu sorunsala atıfların 

sayının tümünde bulunduğunu söylemek mümkündür. Bilhassa 

Türkiye’nin AB’ye girişi konusunda biri Çek gazeteci Zbyněk Petráček 

tarafından kaleme alınmış ve üyeliğe olumlu bakan, diğeri de 

muhafazakâr düşün adamı olan Alexandr Tomský tarafından yazılmış 

daha eleştirel yaklaşımlı iki polemiksel makale yayımlanmıştır. 31 Konu 

ile ilgili bir makale de Pilsen’deki Çek-Slovak Siyaset Bilimi Öğrencileri 

Birliği’nin siyaset bilimi dergisi olan E-Polis’de yayımlanmıştır. 32 

Sivil topluma bakıldığında da Türkiye ile ilgili beyin fırtınalarına 

nadiren rastlanır. Bu durumun bir istisnası “Avrupa Değerleri” 

STK’sıdır. Daha derin bir bütünleşmeden yana olmakla birlikte bu STK 

Türkiye’nin Birliğe girişine karşı çıkmakta ve tam üyelik yerine bir tür 

özel ortaklığın savunuculuğunu yapmaktadır. Bu kuruluş aynı zamanda 

yukarıda anılan ve Türkiye ile AB üyelik müzakerelerinin başlatılmasına 

karşı çıkan kampanyaya da katılmıştır. 

Medya 

Basılı medyada yalnızca ülkenin dört ciddi gazetesi (Mladá fronta 

Dnes, Právo, Hospodářské noviny ve Lidové noviny) konuya sürekli 

29 http://www.amo.cz/vyzkum/analytici.htm. 

30 www.iir.cz. 

31 Z. Petráček, Turecko na evropské cestě, Mezinárodní politika, 9/2007, 20-21. 

www.iir.cz/upload/MP/MPArchive/2007/MP092007.cel%E9.pdf adresinden erişilebilir; A. 

Tomský, Turecko do Evropy nepatří, Mezinárodní politika, 9/2007, 20-21. 

www.iir.cz/upload/MP/MPArchive/2007/MP092007.cel%E9.pdf adresinden erişilebilir. 

32 S. Marešová, Cesta Turecka do EU-problematika vstupu, E-polis.cz, 6. červen 2008. www.epolis.cz/evropska-unie/280-cesta-turecka-do-eu-problematika-vstupu.html 

adresinden erişilebilir.

135 


olarak yer vermektedir. Dördü de Türkiye ve AB konusundaki haberlere 

odaklanmaktadır ve bu gazetelerde analitik rapor veya yorumlara pek sık 

rastlanmamaktadır. Bahsi geçen haberlerden hiçbiri Çek Cumhuriyeti’nin 

iç meseleleri ile bağlantılı değildir. Çek siyasetçilerin (yukarıda 

değinilen) görüşlerine ayrılan yer bir kenara bırakılırsa, Çek medyasında 

Çek Cumhuriyeti ile Türkiye’nin üyeliği konusunda sürekli ele alınan iki 

bağlantıdan bahsetmek mümkündür: (1) AB çapında gerçekleştirilen ve 

Çek nüfusunun da görüşlerini içeren Türkiye’nin üyeliği konusundaki en 

son kamuoyu yoklamaları ile (2) nispeten yakın zamanlarda Çek 

Cumhuriyeti’nin AB Dönem Başkanlığı’nın AB-Türkiye ilişkilerini 

geliştirmekte oynayabileceği rol. 

AB-Türkiye ilişkileri ile ilintili makaleler genellikle üç geniş 

kategoriden birinde sınıflandırılabilir. 33 Bunlardan ilki üyelik 

müzakerelerinin gelişimi, açılan ya da bloke edilen başlıklar, Avrupa 

Komisyonu’nun hazırladığı değerlendirme raporları veya özellikle insan 

hakları ve azınlıkların korunması gibi bazı hususlarda Türkiye’ye 

yöneltilen eleştiriler gibi konularla ilgili haberlerdir. Ancak bu makaleler 

çoğu zaman bir görüş ifade etmekten kaçınıp sadece olayları 

belirtmektedirler. 

İkinci kategoride ülkelerin AB’nin bütünü ile ilişkilerini etkileyen özel 

ikili ilişkileri anlatan makaleler bulunmaktadır. Örneğin Amerika 

Birleşik Devletleri’nin Türkiye’nin Batı’nın NATO kapsamında güvenilir 

bir müttefiki olduğu için AB’ye kabul edilmesi yönündeki ısrarına büyük 

yer verilmiştir. 34 Bu makaleleri tamamlayıcı bir unsur olarak diğer 

ülkelerin, özellikle de Fransa’nın, Türkiye’nin üyeliği konusundaki 

33 Aynı kategori ve konu başlıkları aynı zamanda belli başlı radyo istasyonları ile televizyon 

kanallarında da mevcuttur. Ancak özellikle Çek Radyosunda Çek siyasetçilerin (bilhassa da 

Başbakan ve Dışişleri Bakanı mevcut ve geçmiş Cumhurbaşkanlarının) görüşlerine daha fazla 

zaman ayrılmaktadır. 

34 Stín summitu: turecké členství v EU, 5 Nisan 2009, Lidovky.cz. www.lidovky.cz/stin-summituturecke-clenstvi-v-eu-due-/ln_eu.asp?c=090405_ 

170326 _ln_eu_ter adresinden erişilebilir.

136 


şüpheci yaklaşımı da dillendirilmektedir. İlginç olan husus Amerika 

Birleşik Devletleri ve Fransa’dan Türkiye’nin AB isteğine dair 

basitleştirilmiş bir ikili tahayyülde iki zıt görüşü temsil eden örnekler 

olarak bahsedilirken Çek Cumhuriyeti’ne daha çok orta yolu temsil eden 

bir konum atfedilmesidir. Ayrıca Fransa’nın, özellikle de Cumhurbaşkanı 

Sarkozy’nin açık tutumu bazen fazlasıyla eleştirel görülmekte, ve 

dolayısıyla Fransa’nın Avrupa Komisyonu ile nasıl zıtlaştığını ya da 

İsveç AB Dönem Başkanlığı’nı Türkiye’ye karşı çok olumlu bir tavır 

takındığı için nasıl “cezalandırdığını” anlatan makalelere 

rastlanmaktadır. 35 Bu tür makalelerin bir diğer örneği de Türkiye- 

Yunanistan veya Türkiye-Kıbrıs ilişkilerine yer veren makalelerdir. Bazı 

makalelerde bu ilişkilerin tarihçesi anlatılırken bazıları ise Türkiye’nin 

bu ilişkileri nasıl AB üyeliği sürecinden ayrı tutmaya çalıştığını analiz 

etmektedir. 36 

Üçüncü bir kategori ise belirli bazı konuları ele almaktadır: Bunun bir 

örneği Türkiye’nin AB’nin enerji güvenliğinin korunmasında oynadığı 

rol (Nabucco boru hattı) 37 ; bir diğeri Türkiye’nin vize işlemlerinin 

kolaylaştırılmasına, hatta vizenin kaldırılmasına verdiği önem 38 ; bir 

başkası ise Türkiye’nin büyük Ortadoğu’daki jeostratejik konumu ve 

bunun AB’ye etkileridir. 

Sonuç 

35 Sarkozy zdůraznil: Turecko v EU nechci, 24 Mayıs 2007, iHned.cz, 

www.zahranicni.ihned.cz/c4-10149910-21228220-003000_d-sarkozy-zduraznil-turecko-v-eunechci 

adresinden erişilebilir. 

36 EU „potrestala“ Turecko za jeho postoj vůči Kypru, 29 Haziran 2006, iHned.cz, 

www.zahranicni.ihned.cz/c1-18798680-eu-potrestala-turecko-za-jeho-postoj-vuci-kypru 

adresinden erişilebilir. 

37 Bkz. Turecko kývlo na plynovod Nabucco, Evropa sníží závislost na Rusku 8 Mayıs 2009, 

idnes.cz, www.ekonomika.idnes.cz/turecko-kyvlo-na-plynovod-nabucco-evropa-snizi-zavislostna-rusku-1fn-/eko-zahranicni.asp?c=A090508_ 

132551_eko-zahranicni_fih adresinden 

erişilebilir. 

38 Cf. „Ale hlavně zrušte ta víza“, 10 Aralık 2008, www.lidovky.cz/ale-hlavne-zruste-ta-viza-0h6- 

/ln_noviny.asp?c=A081210_000044_ln_noviny_sko&klic= 228990&mes=081210_0 adresinden 

erişilebilir.

137 


Buradaki analizden varılabilecek genel izlenim Çek Cumhuriyeti’nde 

Türkiye’ye ilişkin bakışın hafif bir iyimserliğe imkân olduğudur. Yine de 

bu iyimserliğe darbe vurabilecek bazı etkenlerden bahsetmek gerekir. 

Önde gelen siyasi partilerce Türkiye’nin üyeliğine verilen destek ne 

ölçüde güçlü olursa olsun bu partilerin aslında Türkiye’nin kendisiyle 

ilgilenmeyip kendi gizli maksatları nedeniyle bu konuda bir tavır 

takındıklarını ifade etmek gerekir. İlk olarak, Demokrat Yurttaşlar gibi 

siyasi partiler süregiden genişleme sürecini daha derin bir siyasi 

bütünleşmesini engelleyebilecek en güvenilir etken olarak 

görmektedirler. İkincisi, Çek siyasi partileri bu konularda derinlemesine 

görüşlere sahip olmayıp genellikle AB’deki kardeş partilerinin 

söylemlerini benimsemektedirler. Üçüncüsü, Türkiye’nin üyeliğinin 

maliyeti ortaya çıktıkça (örneğin Çek Cumhuriyeti’nin AB fonlarının 

alıcısı konumundan çıkıp finansmanını sağlar konuma gelmesi halinde) 

hem toplumda hem de partilerde bu konu ile ilgili direnç artabilir. 

Belirsiz siyasi tablo ile Türkiye’nin Çek dış politikasında önemli bir yer 

teşkil etmemesi nedeniyle bu tablo her an büyük ölçüde değişebilir.

Adam Szymański* 

Polonya 

138 


Öz 

Türkiye’nin AB üyeliği Polonya’da kamuoyundaki tartışmalar arasında 

üst sırada yer almamaktadır. Öte yandan bu konudaki tartışmalara 

katılan belli başlı tarafların genel tutumlarını kaba hatlarıyla çizmek 

mümkündür. Bu çalışmada Polonya hükümetinin ve Cumhurbaşkanı’nın, 

siyasi partilerin, toplumun ve medyanın 2006-2009 dönemindeki 

tutumları ile bu tutumlarının altında yatan nedenlere yer verilecektir. 

Polonya’nın AB’nin genişleme sürecinin tümüne verilen desteğin bir 

sonucu olarak Türkiye’nin üyeliğinden yana duruşuna rağmen hem 

elitler hem de toplum Türkiye’nin AB üyeliği konusunda bölünmüş 

durumdadır. Dahası, bu konudaki tutumların çok oturmuş olduğu 

söylenemez ve tek bir gelişme dahi bu tutumlar üzerinde etkili 

olabilmektedir. 

Polonya’nın tavrını belirleyen genel etkenler 

AB’nin 2006 yılında formüle edilen yeni genişleme stratejisi 1 

Polonya’nın AB’nin genişlemesi konusundaki siyasetinin Türkiye’nin 

üyeliği konusunda belirleyici rol oynayan ilkelerini değiştirmemiştir. 

* 


yansıtmamaktadır. 

1 

“Communication from the Commission to the European Parliament and the Council. EU 

Enlargement Strategy and Main Challenges 2006-2007 (Including Annexed Special Report on the 

EU’s Capacity to Integrate New Members)” (Komisyon’dan Avrupa Parlamentosu ve Konseye 

Bildirim. AB’nin Genişleme Stratejisi ve Belli Başlı Sorunlar 2006-2007 (AB’nin Yeni Üyeleri 

Entegre Edebilme Kapasitesi Üzerine Özel Rapor Eki ile)), Brüksel, 8 Kasım 2006, Com (2006) 

649, www.ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2006/Nov/com 

_649_strategy_paper_en.pdf

139 

Polonya 

2006 öncesinde olduğu gibi Polonya yeni stratejinin oluşturulması 

sürecinde de süreçte devamlılık ve “açık kapı” siyasetin sürdürülmesini 

desteklemiştir. Dışişleri Bakanı Stefan Meller Ocak 2006’da “AB’nin 

genişlemesinden vazgeçilemez ve tüm adaylar kabulümüzdür (…)” 

demiştir. 2 

Ancak Polonya makamları farklı ülkelerin Avrupa Birliği üyeliklerini 

farklı ölçülerde desteklemektedirler. AB’nin doğu yönünde genişlemesi 

önceliklidir ve bu bağlamdaki stratejik hedef Ukrayna’nın AB 

üyeliğidir. 3 Resmen adaylık statüsü verilmiş ülkeler ile potansiyel aday 

ülkelerin (Türkiye ve Batı Balkan ülkeleri) üyeliği de Polonya’nın siyasi 

elitlerince desteklenmektedir. Bu tutum Avrupa’nın altında yatan temel 

fikrin açıklık olduğu algısından kaynaklanmakla birlikte Ukrayna’nın 

adaylığı da bu bağlamda etkili (ve öncelikli) bir rol oynamaktadır. 

Dolayısıyla Polonya’nın doğu komşusunun üyeliği konusundaki tutumu 

AB genişleme sürecinin geneline olumlu bakışını büyük ölçüde 

belirleyen bir etkendir. 

Güneydoğu Avrupa’da aday ülkelerin birliğe kabul edilmesi Polonya 

için Ukrayna’nın kabul edilmesine göre ikinci planda kalmaktadır ve bu 

da Polonya’nın dış politikasının doğu ve güney eksenleri arasındaki 

eşitsizlikten kaynaklanan bir yaklaşımdır. Polonyalı siyasi elitler 

Güneydoğu Avrupa ülkelerinin AB üyeliğinin Polonya’ya doğrudan bir 

getirisi olacağını düşünmemektedirler. Bu elitlere göre konu Türkiye 

olunca da muhtemel AB üyeliği en azından ülkenin kendisi gibi uzaktadır 

ve bu durum Polonya’da yaşayan Türklerin sayısının çok küçük oluşu 

(bu ülkedeki Türk diasporası ancak birkaç yüz kişiden oluşmaktadır) ve 

iki ülke toplumları arasındaki ilişkilerin pek yakın olmayışı nedeniyle de 

2 “Rußland hat keine Orientierung. Gespräch mit Außenminister Meller”, Die Welt, 7 Ocak 2006, 

www.welt.de/print-welt/article189286/Russland_hat_keine_ Orientierung.html 

3 Anna Fotyga, “Europejska perspektywa Turcji i Ukrainy” (Türkiye ve Ukrayna’nın Avrupa’daki 

geleceği), Devlet İşleri Enstitüsü’ndeki konferansta yapılan konuşma, 2 Aralık 2005.

140 


pekişmektedir. İki ülke arasındaki iktisadi ilişkiler son yıllarda gelişme 

göstermekle birlikte (2008’deki ticaret hacmi yaklaşık 4,3 milyar 

dolardır 4 ) Türkiye Polonya için öncelikli ülkeler arasında yer almamakta 

ve bu ülkeden dışişleri bakanlarının açıklamalarında hiç 

bahsedilmemektedir. 

Türkiye ve Batı Balkan ülkelerinin AB üyeliklerinin siyasi 

tartışmaların ve seçim kampanyalarının (2007 parlamento seçimleri, 

2009 Avrupa Parlamentosu seçimleri) önde gelen konuları arasında yer 

almayışının ana nedeni de budur. Bu ülkeler konusunda Polonya 

hükümeti ve muhalefetten gelen açıklamalar bu konudaki tutumun 

dengeli, kısa, öz ve nispeten detaysız bir yaklaşıma dayandığını 

göstermektedir. 5 Siyasi elitler AB’nin yukarıda adı geçen ülkelere açık ve 

net bir üyelik şansı vermesi gerektiğini iddia etmektedirler. Öte yandan 

Ukrayna özelinde “adil bir başlama noktası” veya ahde vefa gibi 

konulardan daha sık bahsetmekte ve AB yolundaki ilerlemenin büyük 

ölçüde aday devletlerin hazırlıklarına dayandığını ifade etmektedirler. 

Polonya hükümeti resmi ve potansiyel aday ülkelere ilişkin AB’nin 

kararlarını onaylamakta ancak bu konuda heyecan belirtileri de 

sergilememektedir. Bu konudaki tutumunu ortaya koymak için 

bilgilendirme kampanyaları yürütmemekte ve aday ülkelerden yana 

tutumunu aktif bir şekilde dile getirmemektedir. 

Ülkeler arasındaki mesafe ve dolaysız faydaların ve bu ülkeler 

hakkındaki bilgilerin kısıtlı oluşu da Türkiye ve Balkan ülkelerinin AB 

üyeliği konusunun Polonya toplumunda ve medyadaki kamuoyu 

tartışmalarında ön planda yer almamasının altında yatan başlıca 

4 

“Wicepremier Pawlak: Polska i Turcja silne w czasach kryzysu” (Başbakan Yardımcısı Pawlak: 

Polonya ve Türkiye Kriz Dönemlerinde Güçlü Ülkeler), 14 Mayıs 2009, www.mg.gov.pl. 

5 

Adam Szymański, “Postura de Polonia frente a la ampliación de la Unión Europea”, La Musa, 

C. 5, 2006, ss. 121-136.

141 

Polonya 

nedenlerdir. Bu konu ancak nadiren dikkat çekici boyutta ele alınmakta 

ve bu durumlarda bile tekrar eden birkaç soruya odaklanılmaktadır. 

Türkiye’nin AB Üyeliği konusunda Polonya’nın tutumu 

I. Hükümet ve Cumhurbaşkanı 

2006-2009 dönemindeki her üç hükümet 6 de genel olarak Türkiye’nin 

AB üyeliğini desteklemiş ya da desteklemektedir, ki üyelik de resmi 

kriterlerin yerine getirilmesinden sonra hayata geçirilebilecek bir 

durumdur. Hukuk ve Adalet hükümetleri Türkiye’nin üyeliğini önemli 

bir sorun olarak kabul etmişlerdir. Dışişleri Bakanı Anna Fotyga şöyle 

konuşmuştur: “Türkiye’nin üyeliğine karşı değiliz. Ancak bu sürecin 

zorlu olacağının farkındayız.” 7 Aynı zamanda Türkiye’nin AB üyeliğini 

hem Polonya’ya hem de AB’ye fayda getirecek bir adım olarak 

görmektedirler. Yukarıda bahsi geçen “Ukrayna etkeni” ve Birliğin 

itibarını koruma ihtiyacı ile iktidardaki elitler Türkiye’den NATO’da bir 

müttefik ve Polonya ile (geçmişe dayanan) iyi ilişkileri olan ABD’ye 

yakın bir ülke olarak bahsetmektedir. Polonya hükümetine göre AB üyesi 

olarak Türkiye Ortak Dış ve Güvenlik Politikası’nı (ODGP) daha güçlü 

kılacak ve AB’nin terörizmle mücadele gibi konularda küresel bir aktör 

olarak daha aktif rol almasını sağlayacak bir ülkedir. 8 AB’nin 

genişlemesinin genel olarak arkasında duran Polonya’nın bu tutumunun 

6 

Kazimierz Marcinkiewicz hükümeti Ekim 2005 ile Temmuz 2006 arasında iktidarda kalmıştır. 

Nisan 2006’ya kadar yalnız muhafazakâr parti Hukuk ve Adalet’in (PiS, Prawo i Sprawiedliwość) 

katıldığı bir azınlık hükümeti olarak yola devam ederken Mayıs 2006-Temmuz 2006 döneminde 

PiS sağ eğilimli Polonyalı Aileler İttifakı (LPR, Liga Polskich Rodzin) ve popülist Nefsi Müdafaa 

(Samoobrona) ile bir koalisyon kurmuştur. Temmuz 2006 ile Kasım 2007 arasındaki dönemde 

Hukuk ve Adalet Jarosław Kaczyński liderliğinde önce Polonyalı Aileler İttifakı ve Nefsi 

Müdafaa ile, daha sonra da Ağustos-Kasım 2007 döneminde tek başına hükümette kalmıştır. 

Kasım 2007’den itibaren Donald Tusk liderliğindeki Polonya hükümeti merkez sağ eğilimli 

Yurttaşlık Platformu (PO, Platforma Obywatelska) ve Polonya Köylü Partisi (PSL, Polskie 

Stronnictwo Ludowe) arasında kurulmuştur. İncelenen dönemin tümünde PiS tarafından 

desteklenen Lech Kaczyński Polonya Cumhurbaşkanı görevini sürdürmüştür. 

7 

“Chcemy otwartego dialogu z Rosją” (Rusya ile Açık Bir Diyalog İstiyoruz), Gazeta Wyborcza, 

20-21 Mayıs 2006. 

8 

Fotyga, Europejska perspektywa Turcji i Ukrainy.

142 


ardında yatan jeopolitik neden bu bağlamda kilit bir rol oynamaktadır. 

Hükümet Türkiye’nin AB ve Polonya için önemli bölgelerdeki (Güney 

Kafkaslar ve Karadeniz) rolünü anlamaya başlamıştır. 9 

Tusk hükümeti de Türkiye’nin AB üyeliğini desteklemekte ve bu 

bağlamda aynı ana argümanlara sırtını dayarken yakın tarihteki bazı 

gelişmelerle ilgili etkenlere, özellikle de Türkiye’nin Avrupa’nın enerji 

güvenliği açısından önemine daha fazla vurgu yapmaktadır. 10 Türkiye 

Dışişleri Bakanı Ali Babacan’ın Varşova’ya Kasım 2008’de 

gerçekleştirdiği ziyaret sırasında Polonyalı meslektaşı Radosław Sikorski 

tıpkı Türkiye’nin Polonya’nın NATO üyeliğinden yana oluşu gibi 

Polonya’nın da Türkiye’nin AB üyeliğini desteklediğini ifade etmiştir. 

Sikorski Babacan’a Polonya’nın diğer AB ülkelerini Türkiye’nin 

üyeliğini kabul etme yönünde ikna çabalarını sürdüren Türkiye’nin dostu 

ülkeler arasında yer aldığını hatırlatmıştır. 11 Mayıs 2009’da (Başbakan 

Recep Tayyip Erdoğan’ın Polonya’ya yaptığı resmi ziyaret sırasında 

Başbakan Tusk Polonya’nın Türkiye ve AB arasındaki müzakere 

sürecine zamanla katkıda bulunacağı güvencesini verirken “Türkiye’nin 

AB’ye katılımı sürecinin yakın zamanda olumlu sonuçlanacağına derin 

bir inancımız mevcuttur” 12 ifadesini kullanmıştır. Tusk 2011 yılında 

Polonya AB dönem başkanlığını devraldığında müzakereleri 

hızlandırmayı ümit etmektedir. Tusk’a göre Türkiye’nin AB çabası haklı 

nedenlere dayanmaktadır. Polonya’nın AB’deki ortaklarına daha önce 

9 Polonya’nın Türkiye’nin AB üyeliği hakkındaki 2006’daki duruşu hakkında daha fazla bilgi için 

bkz. Przemysław Osiewicz, “Polskie stanowisko w kwestii przystąpienia Republiki Turcji do Unii 

Europejskiej” (Türkiye’nin Avrupa Birliği Üyeliği Konusunda Polonya’nın Tutumu), Przegląd 

Politologiczny, C. 11, No. 2, 2006, ss. 61-71. 

10 Dışişleri Bakan Yardımcısı Witold Waszczykowski’nin “Annapolis Sonrasında Ortadoğu Barış 

Süreci” konferansında konuşması, Varşova, 3 Nisan 2008. 

11 “’Polska popiera aspiracje Turcji do UE’” (Polonya Türkiye’nin AB çabasını 

desteklemektedir), Wprost, 18 Kasım 2008, www.wprost.pl/ar/144764/Polska-popiera-aspiracje- 

Turcji-do-UE 

12 “Premier Turcji w Warszawie” (Türkiye’nin Başbakanı Varşova’da), Rzeczpospolita, 14 Mayıs 

2009, www.rp.pl/artykul/23,305263.html.

143 

Polonya 

kimsenin Türkiye’nin AB üyeliğinin önüne mevcut kriterlere ek olarak 

yeni kriterler koyma ihtiyacından bahsetmediğini hatırlatacağını belirten 

Tusk’a göre evrensel üyelik kriterlerinin Türkiye tarafından yerine 

getirilmesinden sonra Türkiye’nin AB yolu önünde herhangi bir engel 

kalmaması gerekir. 13 

Polonya hükümetlerinin bu konudaki tutumunu teyit eden bir yaklaşım 

da Polonya Cumhurbaşkanı Lech Kaczyński tarafından Weimer 

Üçlüsü’nün Mettlach’da Aralık 2006’daki toplantısında sergilenmiştir. 

Cumhurbaşkanı Kaczyński gümrük birliği anlaşmasının protokolünden 

kaynaklanan yükümlülüğünü yerine getirmeyen Türkiye’ye karşı daha 

sert koşulların getirilmesine karşı çıkmıştır. Üyelik müzakerelerinin 

sürdürülmesinden yana tutumunu dile getirirken sürecin zorlu olduğunu, 

ancak uzun yıllar sonra meyvelerinin alınabileceğini ifade etmiştir. 14 

Ocak 2007’de ise Polonya Cumhurbaşkanı Türkiye’nin bölgesel istikrar, 

enerji güvenliği, rekabetçilik ve kültürlerarası diyalog açısından önemine 

işaret etmiştir. 15 

Öte yandan Polonya Cumhurbaşkanı’nın tutumu bazı Polonya 

makamlarının Türkiye’nin AB üyeliği konusundaki duruşlarının sabit 

olmayabileceğini ve önemli gelişmelerin etkisi altında kalabileceğini 

göstermektedir. Nisan 2008’de Cumhurbaşkanı Kaczyński Türkiye’nin 

AB yolunda bir sorun olarak kültürel farklılıkların altını çizmiştir. 16 

Cumhurbaşkanı’nın bu konuda verdiği desteğin zayıflaması Türkiye’de 

üniversitelerde türban takılabilmesini mümkün kılan anayasa 

değişiklikleri ile istikrarsızlaşan tabloya bir tepki olarak görülebilir. Bu 

13 “’Polska popiera starania Turcji o wejście do UE’” (Polonya Türkiye’nin AB’ye girme 

çabalarını desteklemektedir), Wprost, 14 Mayıs 2009, www.wprost.pl/ar/161297/Premier-Turcjiz-wizyta-w-Polsce 

14 “Pressekonferenz nach dem Treffen des Weimarer Dreiecks in Mettlach”, 5 Aralık 2006, 

www.bundesregierung.de. 

15 Türk dergisi “Hakikat”te yayınlanan Polonya Cumhurbaşkanı ile mülakat, Ocak 2007, 

www.prezydent.pl. 

16 Polonya Cumhurbaşkanı ile mülakat, Reuters, 9 Nisan 2008, www.prezydent.pl.

144 


bağlamda kültür etkenine değinilmesi Cumhurbaşkanı’nın net bir şekilde 

ilişkili olduğu Hukuk ve Adalet Partisi’nin tutumu ile de büyük ölçüde 

ilgilidir. 

II. Siyasi partiler 

Polonya’daki siyasi partilerin Türkiye’nin AB üyeliğine genel 

yaklaşımları 2006-2009 döneminde tutarlı bir seyir izlememiştir. 

Polonya’daki partilerin farklı eğilimlerde kesimleri olması ve ele alınan 

dönemde partilerin muhalefetten iktidara ya da iktidardan muhalefete 

geçişleri nedeniyle parti üyelerinin görüşleri arasında farklılıklar 

mevcuttur. Üstelik parti üyelerinin bireysel görüşleri nerede 

belirtildiklerine (örneğin Polonya parlamentosu, Avrupa Parlamentosu 

vs.) bağlı olarak da farklılık göstermiştir. Dolayısıyla bu bağlamda bir 

sınıflandırmaya gitmek oldukça zordur. Yine de partinin siyasi profilinin 

Türkiye’nin üyeliği konusundaki tutumu üzerinde etkili olduğu 

anlaşılmaktadır. 

Türkiye’nin AB üyeliğinin destekçileri merkez sağ Yurttaşlık 

Platformu ile sol eğilimli iki partidir, Demokratik Sol İttifak (SLD, 

Sojusz Lewicy Demokratycznej) ve Polonya Sosyal Demokrasisi 

(Socjaldemokracja Polska). Yurttaşlık Platformu’nun üyeleri realist bir 

bakış açısıyla Türkiye’nin üyeliğinin 10-15 yıllık dönemde 

gerçekleşmeyeceği öngörüsünde bulunmakta ve bu konudaki sorunlar 

arasında demokratik kurallar ve insan haklarına saygının altını 

çizmektedirler. Yine de hükümette de, muhalefette de Türkiye’nin 

üyeliğine açık bir şekilde karşı çıkmamışlardır. Bu demek değildir ki hem 

2007 parlamento seçimleri öncesinde, hem de sonrasında bu konuda bazı 

çekinceleri olmasın. Tüm partiler gibi Avrupa Parlamentosundaki 

milletvekilleri (EPP-ED, şimdiki EPP) farklı tutumlar sergilemişlerdir. 

Bu kesimden, örneğin 2004’te (ve sonrasında da) Türkiye için “evet” 

dendiğinde bunun Ukrayna için de “evet” anlamına gelmesi gerektiğini 

ifade eden Jacek Saryusz-Wolski gibilerinden gelen çekinceler 2007

145 

Polonya 

seçimleri öncesinde göze çarpmıştır. 17 2008/2009 dönemindeki bir ankete 

göre Türkiye’nin üyeliğini “kesin bir biçimde” destekleyen 

milletvekilleri ile (Avrupa ile Türkiye arasındaki kültürel farkların altını 

çizen AP Başkanı Jerzy Buzek gibi) “kısmen” destekleyen milletvekilleri 

ve hatta “bu konuda bir şey söylemenin zor olduğunu”, veya “kısmen” 

Türkiye’nin AB üyeliğine karşı olduklarını belirten arasında bir ayrımdan 

söz edilebilir. 18 

Ana muhalefetteki Demokratik Sol İttifak Türkiye’nin AB üyeliğini 

desteklemektedir ve bu durum partinin hükümette kaldığı dönemdeki 

(2001-2005) politikasının bir devamı niteliğindedir. Bu PES’in (bugünkü 

S&D) tutumunu izleyen ve Türkiye ile açık kriterler bazında ve hem 

Türkiye’nin hem de AB’nin yükümlülüklerini yerine getirmesi kaydıyla 

müzakere sürecini destekleyen bir yaklaşımdır. 19 Bu partinin önde gelen 

siyasetçilerinden biri, Tadeusz Iwiński, Türkiye’nin AB yolundaki önde 

gelen destekçilerinden biri olup muhtemel üyeliğin katkısını AB’nin 

2004’teki genişlemesi ile mukayese edilebilir görmektedir. 20 Partinin 

Avrupa Parlamentosu’ndaki milletvekilleri ise Türkiye’nin üyeliği 

konusunda çok kararlı bir tavır sergilememektedirler. 2008/2009 

döneminde yapılan ankette konu ile ilgili olarak ya “kısmen evet” ya da 

“bu konuda bir şey söylemek zor” yanıtlarını vermişlerdir. Yine de 

tartışmaların duygusal boyuta taşınmasına ve Türkiye’nin üyeliğine karşı 

“kültürel” argümanlara yer verilmesine karşı çıkmışlardır. 21 

17 

“Warunki dla Turcji” (Türkiye için Koşullar), Gazeta Wyborcza, 7 Ekim 2004. 

18 

Avrupa Parlamentosu’nun Polonyalı Milletvekillerinin Siyaseti Şekillendirmedeki Rolü başlıklı 

araştırma projesinden (bu makalenin yazarının da katkıları ile) 2008 Kasım-2009 Şubat 

dönemindeki anketler, Avrupa Çalışmaları Kürsüsü, Gazetecilik ve Siyaset Bilimi Fakültesi, 

Varşova Üniversitesi; ‘Davutoğlu AB Parlamentosu Başkanını Eleştirdi’, Hürriyet Daily News, 

16 Kasım 2009. 

19 

“Manifest PES 2009” (PES Manifestosu 2009), s. 57, www.sld.org.pl/program/p-r-m-a- 

1958/manifest_pes_2009.htm 

20 

Ankieta Wirtualnej Polski-Tadeusz Iwiński (“E-Polonya” Anketi-Tadeusz Iwiński), 

http://eurowybory.iwinski.pl/debaty/articles/ankieta-wirtualnej-polski. html 

21 

Anketler (Kasım 2008-Şubat 2009), Varşova Üniversitesi.

146 


Benzer bir tutum 2007 seçimleri sonrasında Polonya parlamentosunda 

(Demokratik Sol İttifak ve iki küçük parti ile birlikte) muhalefette yer 

alan ve 2009 AP seçimleri öncesinde de AP’de yer bulan Polonya Sosyal 

Demokrasisi tarafından takınılmıştır. Parti lideri Marek Borowski 

Türkiye’nin, üyeliğin AB tarafından etraflıca değerlendirilen demokratik 

ve ekonomik kriterlerini yerine getirmesi kaydıyla AB üyeliğinden 

yanadır. 22 Yine AP’deki milletvekilleri (2004-2009 döneminde) ve PES 

üyeleri bu konuda farklı görüşler sergileyebilmektedir. Józef Pinior 

Türkiye’nin üyeliği için tarih verilmesinden yana olan önemli bir 

destekçidir. Diğer siyasetçilerse bu konuda o kadar kararlı görünmemekte 

ve 2008/2009 anketinde Türkiye’nin AB üyeliğine “kısmen karşı” duruş 

sergileyebilmektedirler. 23 

2007 parlamento seçimleri öncesinde önemli bir rol oynayan (ve 

2007’den bu yana Polonya parlamentosu dışında ve 2009 sonrasında da 

AP dışında kalan) Nefsi Müdafaa siyasetçileri de Türkiye’nin üyeliğini 

destekler bir görünümdedir. Bu durum daha 2004’te partinin AP 

milletvekillerinin çoğunluğunun Türkiye ile müzakerelerin başlatılması 

yönünde oy kullanmasında görülmüştür. 24 Yine de milletvekili Jan 

Masiel (UEN) 2008/2009 anketinde Türkiye’nin AB üyeliğine net bir 

şekilde karşı olduğunu belirtmiştir. 25 

Polonya Köylü Partisi’nin pozisyonu net olmayıp, tanımlanması da 

zordur. Türkiye’nin AB üyeliğini kısmen destekler görünmekle birlikte 

2004’te partinin AP milletvekilleri (EPP-ED) Parlamento’nun Türkiye ile 

22 “Zatrzeć różnice między "starą" i "nową" Unią” (“Yeni” ve “Eski” Avrupa arasındaki farklar 

bulanıklaşırken), Marek Borowski’nin resmi web sitesi, 

www.borowski.pl/wiadomosci/wiadomosc_982.phtml 

23 Anketler (Kasım 2008-Şubat 2009), Varşova Üniversitesi. 

24 Polscy eurodeputowani podzieleni w sprawie otwarcia negocjacji z Turcją (Avrupa 

Parlamentosu’ndaki Polonyalı Milletvekilleri Türkiye ile Üyelik Müzakerelerinin Başlatılması 

Konusunda Bölünmüşlük İçinde), Polonya Basın Ajansı, 15 Aralık 2004, 

www.dziennik.pap.pl/?dzial=POS&poddzial=UE&id_ depeszy=15630277. 

25 Anketler (Kasım 2008-Şubat 2009), Varşova Üniversitesi.

147 

Polonya 

üyelik müzakerelerine başlama kararı aldığı oylamada oy kullanmamayı 

tercih etmişlerdir. Partinin Ortak Tarım Politikası konusundaki 

hassasiyetleri nedeniyle Türkiye’nin üyeliğine bazı itirazları olması 

beklenebilir. 26 

Polonya’daki partiler arasında Türkiye’nin üyeliğini destekleyenler 

Avrupa’daki tartışmalarda ortaya konan argümanları tekrarlamaktadırlar. 

Bunlar arasında Türkiye’nin AB’nin dünyadaki ekonomik önemini 

artıracağı, enerji güvenliği sorununu çözmeye ve çok kültürlü bir 

Avrupa’nın gelişimine katkıda bulunacağı ve ODGP’nin rolünü 

oynamasına yardımcı olacağı nedeniyle Birlik için önemli olduğu 

sayılabilir. Ayrıca Polonya’nın bakış açısından da argümanlar ortaya 

konmaktadır. Türkiye’nin AB üyeliğini destekleyenlere göre bu gelişme 

Ukrayna’nın AB üyeliğini kolaylaştıracak, Rusya ile ilişkiler boyutunda 

Polonya’nın çıkarlarına hizmet edecek, AB içinde ‘transatlantik bloğu’ 

güçlendirecek, Polonya ile Türkiye arasındaki iktisadi ilişkileri 

geliştirecek ve Polonya’nın enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesine 

katkıda bulunacaktır. 27 

Hukuk ve Adalet ile Polonyalı Aileler Birliği gibi sağ eğilimli partiler 

ise Türkiye’nin üyeliği konusunda daha çekinceli bir tavır 

sergilemektedir. Her ne kadar Hukuk ve Adalet’in tutumu 2004’ten beri 

bir evrim içindeyse de partinin siyasetçileri hep Türkiye’nin AB 

üyeliğine karşı bir duruş sergilemişlerdir. Jarosław Kaczyński 2004’te 

Türkiye ile Avrupa arasındaki kültürel farklılıklar ve Türkiye’nin 

26 Adam Balcer, “AB-Türkiye Tartışmasında Polonyalı Taraflar”, Nathalie Tocci (der.), Talking 

Turkey in Europe: Towards a Differentiated Communication Strategy, (Avrupa’da Türkiye’den 

Bahsetmek: Farklılaşan Bir İletişim Stratejisine Doğru), Quaderni IAI, Aralık 2008, s. 49, 

http://www.iai.it/pdf/ Quaderni/Quaderni_E_13.pdf 

27 Daha fazla bilgi için bakınız örneğin, Piotr Kaźmierkiewicz, “Poland” (Polonya), Piotr 

Kaźmierkiewicz, The EU Accession Prospects for Turkey and Ukraine. Debates in New Member 

States (Türkiye ve Ukrayna’nın AB üyeliği şansları. Yeni Üye Devletlerdeki Tartışmalar), 

Institute of Public Affairs, Varşova 2006, ss. 138-141.

148 


üyeliğinin muhtemel maliyeti nedeniyle karşı bir duruş sergilemiştir. 28 

2005-2007 döneminde parti liderlerinin tavrında iktidarda yer almanın 

neden olduğu bir değişim gözlemlenmiştir. Yukarıda da belirtildiği üzere 

Hukuk ve Adalet hükümeti Türkiye’nin AB üyeliğini (faydalarından 

daha sonra söz etmek üzere) önemli bir sorun olarak ortaya koymuştur. 

Hükümet “Türkiye’nin üyeliğine karşı olmadığını” ifade ederken açıkça 

olumlu bir duruştan da imtina etmiştir. Dahası, sadece Lech Kaczyński 

değil, aynı zamanda kardeşi Jarosław da kültürel argümanlardan dem 

vurmuştur. Kültürel ve dini farklılıkların 2009’daki tartışmalarda 

jeopolitik etkenle dengelendiği görülmüşse de bunlar partinin yeni 

programında da görüldüğü üzere halen önemli bir rol oynamaktadır. 29 

AP’deki milletvekillerinin bir çoğu (UEN, şimdiki ECR) Türkiye’nin 

AB üyeliğine karşı çıkmaktadır. Konrad Szymański’ye göre Türkiye ile 

Ukrayna arasındaki farklılıklar giderilene kadar Polonya Türkiye’nin 

önde gelen destekçileri arasında yer almamalıdır. Szymański’ye göre 

Türkiye’nin üyeliği Avrupa kimliğinin sonu olacaktır. Szymański için 

Türkiye ekonomik ve siyasi açıdan AB için önemli olmakla birlikte bu 

açılardan önemli olan değerleri Birlik tarafından tam üyelik verilmeden 

de kullanılabilir. 30 Tarihçi Wojciech Roszkowski gibi AP’deki diğer 

birçok PiS milletvekili de Türkiye’nin üyeliğine “kısmen” karşıdır. 31 

Polonyalı Aileler İttifakı da Türkiye ile Avrupa arasındaki kültürel 

farklılıklar nedeniyle Türkiye ile AB arasında “imtiyazlı ortaklık”tan 

28 Bu partinin AP milletvekilleri üyelik müzakerelerinin başlatılmasına karşı oy kullanmış ve 

bunun yerine imtiyazlı ortaklık önermişlerdir. Daha fazla bilgi için bakınız: Balcer, “AB-Türkiye 

Tartışmalarında Polonyalı Taraflar”, s. 49; Polscy eurodeputowani, 

www.dziennik.pap.pl/?dzial=POS&poddzial=UE&id_depeszy =15630277 

29 Doğu ve Balkanlar yönünde AB genişlemesinden bahsedilmekle birlikte Türkiye’nin adı 

geçmemektedir. Bkz. “Nowoczesna, Solidarna, Bezpieczna Polska. Program Prawa i 

Sprawiedliwości” (Modern, Sadık, Güvenli Polonya. Hukuk ve Adalet Programı), Kraków 2009, 

ss. 172-185, www.pis.org.pl/ download.php?g=mmedia&f=program_pis_2009.pdf 

30 Konrad Szymański, “Z poparciem Turcji powinniśmy się wstrzymać” (Türkiye’ye Destek 

Vermekten İmtina Etmeliyiz), Nasz Dziennik, 21 Kasım 2008. 

31 Anketler (Kasım 2008-Şubat 2009), Varşova Üniversitesi.

149 

Polonya 

yana tercihini belirtmiştir. AP’deki milletvekilleri üyelik müzakerelerinin 

başlatılmasına karşı çıkmışlardır. 2008/2009 anketinde Türkiye’nin AB 

üyeliği konusundaki soruya “kısmen karşı” yanıtını vermişlerdir. 32 

Yukarıda zikredilen argümanlar dışında bu konuya eleştirel yaklaşan 

siyasetçiler Avrupa’daki tartışmalarda olduğu gibi Türkiye’nin fakir, 

büyük ve Müslüman bir ülke olduğunu, insan haklarına saygı 

göstermediğini ve istikrarsız bir bölgede yer aldığını belirtmektedir. Bu 

siyasetçilere göre Avrupa’daki Türk azınlıkların entegrasyonu konusunda 

bile hâlihazırda zorluklar yaşanmaktadır. 33 

III. Toplum 

Son yıllarda Polonya toplumunda Türkiye konusuna en azından bazı 

kesimlerde (örneğin öğrenciler veya akademisyenler arasında) artan bir 

ilgi gözlemlenmektedir, ki bu durum Avrupa ile ilgili gittikçe daha çok 

sayıda konunun Türkiye konusuna bağlanması ve Türk kültürünün 

özellikle Orhan Pamuk’un aldığı Nobel Ödülü’nden sonra daha popüler 

hale gelmesi ile açıklanabilir. Öte yandan Türkiye halen Polonya 

toplumunun geneline uzak bir konu olup eğitimli Lehler bile bu ülke 

hakkında çok az şey bilmektedir. Dahası bu konudaki bilgi kaynakları 

medya ya da turistik seyahatler olup bu da bilgileri seçici, yüzeysel ve ne 

yazık ki bazen de önyargılı kılmaktadır. Polonya basınında Türkiye 

konusundaki makaleler çoğunlukla son zamanlardaki terör olayları ya da 

insan hakları ihlalleri gibi olumsuz konulara yoğunlaşmaktadır. Tüm 

bunlardan ötürü Polonya vatandaşları Türkiye’nin teokratik bir tür İslam 

devleti ve aynı zamanda da bir askeri dikta rejimi olduğu fikrine sahip 

olabilmektedir. 

32 

A.g.e. Polscy eurodeputowani, www.dziennik.pap.pl/?dzial=POS&poddzial= 

UE&id_depeszy=15630277 

33 

Daha fazla bilgi için bkz. Adam Szymański, “Przyszłe członkostwo Turcji w Unii Europejskiej 

– skutki dla Polski” (“Türkiye’nin Gelecekteki AB Üyeliği- Polonya’ya Etkisi”), Polski Przegląd 

Dyplomatyczny, No. 5, 2006, ss. 35-54.

150 


Polonya’da Müslümanlar hakkında güç kazanan olumsuz bakışla 34 

birlikte bu olgu son yıllarda Türkiye’nin AB üyeliğine Polonya’nın 

verdiği desteğin zayıflamasına neden olmuştur. Transatlantik Eğilimler 

anketine göre daha 2004’te Lehlerin yüzde 27’si Türkiye’nin üyeliğini 

“iyi bir şey” olarak değerlendirirken yüzde 13 “kötü”, yüzde 37 ise “ne 

iyi ne kötü” bir şey olarak nitelemiştir. 35 Bu durum o dönemde 

Polonya’da yapılan anketlerle de paralellik arz etmekte ve medyada 

Türkiye’nin hâkim olumlu imajı, Türkiye’nin çabasına Polonya 

Kilisesi’nden verilen “yumuşak destek” ve Polonya’da kayda değer bir 

Türk azınlık bulunmamasından kaynaklanmakta idi. 36 Ancak son yıllarda 

yukarıda bahsi geçen olumsuz etkenler daha fazla kişinin Türkiye’nin 

üyeliğini “ne iyi ne de kötü” bir şey olarak değerlendirmesine ve 2009’da 

böyle niteleme yapanların oranının Lehlerin yüzde 47’sine ulaşmasına 

neden olmuştur. 2009’da aynı ankete katılan Polonya vatandaşlarının 

yüzde 18’i Türkiye’nin AB üyeliğini iyi bir şey olarak nitelerken yüzde 

17’si kötü bir şey olacağını düşünmektedir. 37 

Yine de Türkiye’nin üyeliğine verilen genel destek Balkan ülkeleri ya 

da Ukrayna için verilene kıyasla düşük olmakla birlikte halen nispeten 

yüksek bir düzeyde seyretmektedir. Bu durum AB’nin genişlemesine bir 

bütün olarak oldukça olumlu bakıştan kaynaklanmaktadır. 

34 

Pew Araştırma Merkezi’nin 2008’de yayınlanan anketine göre 2005’te Lehlerin yüzde 30’u 

Müslümanlar hakkında olumsuz görüş sahibi iken 2008’de bu rakam yüzde 46’ya ulaşmıştır: 

Unfavourable Views of Both Jews and Muslims Increase in Europe (Hem Yahudiler hem de 

Müslümanlar hakkında olumsuz görüşler Avrupa’da yükselişte), 17 Eylül 2008, 

http://pewresearch.org /pubs/955/unfavourable-views-of-both- jews-and-muslims-increase-ineurope 

35 

Transatlantic Trends, Topline Data 2009, (Transatlantik Eğilimler, Üst düzey Veriler 2009) 

www.gmfus.org/trends/2009/docs/2009_English_Top.pdf. 

36 

Daha fazla bilgi için bkz. Wojciech Forysiński, Przemysław Osiewicz, “Polonya Türkiye’nin 

AB Üyeliğini Desteklemeli midir? Kesişen ve Ayrışan Çıkarlar”, Jarosław Jańczak (der.), 

Rediscovering Europe: Political Challenges in the 21 st Century EU, (Avrupa’yı Yeniden 

Keşfetmek: 21. Yüzyılın AB’sinin Önünde Duran Siyasi Sorunlar), Adam Mickiewicz University, 

Poznań, 2007, ss. 132-134. 

37 

Transatlantic Trends, (Transatlantik Eğilimler) www.gmfus.org/trends/2009/ 

docs/2009_English_Top.pdf.

151 

Polonya 

Avrobarometre 71’e göre Polonya vatandaşlarının %69’u genişlemeden 

yana (%17’si karşı) olup bu da AB ülkeleri arasında Polonya’yı en üst 

sıraya yerleştirmektedir. 38 

Türkiye’nin üyeliği konusundaki tartışmalar Polonya toplumunun 

örgütlü kesimleri arasında fazla derinlemesine ele alınmamaktadır. Yine 

de Polonya’daki sivil toplumun en önemli kesimlerinin konuya 

bakışlarını ortaya koymak mümkündür. Polonya’da önemli bir yeri olan 

Katolik Kilisesi Polonya toplumunun diğer örgütlü kesimlerine kıyasla 

daha büyük ölçüde Türkiye’nin AB üyeliğine eleştirel yaklaşmakta ve 

Avrupa ile Türkiye arasındaki kültürel farklılıkların altını çizmektedir. 

Yine de kilise bu konuda bölünmüş bir görünüm sergilemektedir. 

Kilisenin önde gelen temsilcileri Türkiye’nin üyeliğine hiç resmen karşı 

çıkmamışlardır. Tüm yaptıkları Türkiye’deki Hıristiyan azınlıkların 

haklarına saygı gösterilmesini istemek olmuştur. Başpiskopos Alfons 

Nossol dayanışma ruhu ve İslam ile Hıristiyanlık arasındaki ilişkileri 

iyileştirmenin bir yolu olarak Türkiye’nin üyelik isteğini desteklemenin 

Hıristiyanların bir yükümlülüğü olduğundan bahsetmiştir. Öte yandan 

Başpiskopos Józef Glemp veya Polonya ordusundan piskopos Tadeusz 

Płoski gibi başka din adamları Viyana kuşatması öyküsünü hatırlatan ve 

Avrupa’nın bir Avrupa Halifeliği’ne dönüşmesi tehlikesinden bahseden 

eleştirel görüşleri dile getirmişlerdir. 39 Sıradan rahiplerin ifadelerine 

bakıldığında bu kesimin de bu konuda bölünmüş bir görünüm arz ettiği 

söylenebilir. Bunlardan bazıları Türkiye Müslüman bir ülke olduğu için 

Türkiye’nin üyeliğine karşı çıkarken diğerleri bu konuya bir itirazları 

olmadığını, yalnızca üyelik kriterlerinin yerine getirilmesi gerektiğini 

ifade etmektedirler. Bazı rahipler siyasi partilerle yakın ilişkiler içinde 

38 

Eurobarometer 71. Public Opinion in the European Union, (Avrobarometre 71. Avrupa 

Birliği’nde Kamuoyu Görüşü) s. 162, http://ec.europa.eu/public_ 

opinion/archives/eb/eb71/eb71_std_part1.pdf. 

39 

Balcer, “Polish Stakeholders in the EU-Turkey Debate”, (AB-Türkiye Tartışmasında Polonyalı 

Taraflar) ss. 54-55.

152 


olup bunların tutumlarına benzer bir tutum sergilemektedirler. Bu 

durumun en iyi örneği aynı zamanda Polonya’daki Ermeni lobisinin de 

gayrı resmi lideri olan ve 1915-1916 yıllarındaki Ermeni katliamlarını 

Türkiye soykırım olarak tanımadıkça Türkiye’nin AB üyeliğine eleştirel 

yaklaşan Tadeusz Isakowicz-Zalewski’dir. 

Üniversiteler ve düşünce kuruluşları gerek kamuya (örneğin Polonya 

Uluslararası İlişkiler Enstitüsü veya Doğu Çalışmaları Merkezi), gerekse 

özel sektöre (örneğin Kamu İşleri Enstitüsü, demosEuropa, Birlik ve 

Polonya Vakfı, Amicus Europae Vakfı, Sobieski Enstitüsü) ait olsun son 

yıllarda Türkiye-AB ilişkileri konusunda (çok sayıda olmamakla birlikte) 

paneller, seminerler ve konferanslar düzenlemiş ya da bu konuda 

yayınlar yapmışlardır. Bunun sebebi de bu konunun ilgi çekici bir 

araştırma konusu olmaya başlamasıdır. Türkiye ve AB ülkelerinden 

yaklaşık 150 kişinin katılımıyla Doğu Enstitüsü ve Türkiye’den TASAM 

tarafından Sopot’ta Aralık 2008’de birlikte düzenlenen Avrupa-Türkiye 

Forumu bu bağlamda en büyük organizasyon olmuştur. Bu konu 

üzerindeki tartışmalar Polonyalı akademisyenler ve analistlerin de 

Türkiye’nin AB üyeliği konusunda bölünmüş olduğunu göstermektedir. 

Polonya’da bizatihi Türkiye-AB ilişkilerini çalışan fazla akademisyen 

veya analist bulunmamakta, Türkiye’nin genel dış politikası veya 

Türkiye’nin komşuları ile ilişkilerini çalışanlara daha sık rastlanmaktadır. 

Türkiye-AB ilişkileri üzerinde çalışan az sayıdaki kişi, örneğin Adam 

Balcer (demosEuropa, Varşova Üniversitesi), Przemysław Osiewicz 

(Ponzań, Adam Mickiewicz Üniversitesi, Sobieski Enstitüsü) ve bu 

makalenin yazarı genel olarak Türkiye’nin üyeliğini desteklemekle 

birlikte konuya nesnel bir bakış açısıyla yaklaşmaktadırlar. Bunun anlamı 

da Türkiye’nin üyeliğini destekleyen mevcut argümanları (örneğin 

Türkiye’nin AB’nin dış ilişkilerindeki veya enerji güvenliğindeki 

önemine yapılan vurgular) sunmakla birlikte konuya eleştirel bir şekilde 

de yaklaşabildikleri ve karşı tarafın argümanlarını da anlayabildikleridir.

153 

Polonya 

Bu kişiler aynı zamanda Birlik ve Polonya Vakfı gibi düşünce 

kuruluşlarından Krzysztof Bobiński gibi kişilerle birlikte bu konunun 

popülerleştirilmesine de katkıda bulunmaktadırlar. Elbette ki ana 

uzmanlık alanı Türkiye olmayan birçok başka kişi de Türkiye’nin AB 

üyeliği konusunda kamuoyundaki tartışmalarda sesini duyurabilir. Bu 

gibi kişiler ise Varşova Üniversitesinden Türkiye’nin kültürel açıdan 

Avrupa’da yeri olmadığı (ancak İsrail’in yeri olduğu) konusunda çok 

bilinen bir argümanı dile getiren Roman Kuźniar örneğinde görüldüğü 

üzere Türkiye’nin üyeliğine olumsuz bir yaklaşım sergilemektedirler. 40 

Her iki ülke arasında son yıllarda büyük ölçüde gelişen ekonomik 

ilişkilerin getireceği faydaları en yakından takip eden Polonya’daki iş 

dünyasının Türkiye’nin AB üyeliğinin destekçisi olması beklenebilir. 

Polonya tarafında neredeyse 30 firmadan oluşan ve Mayıs 2007’de 

kurulan Polonya-Türkiye Ticaret Odası bu konudaki destekçiler arasında 

yer almaktadır. Bu grup Ekim 2008’de ve 2009 baharında tekrarlanan 

Polonya-Türkiye Ekonomik Forumunu düzenlemişlerdir. 41 

Polonya’da pek etkili olmamakla birlikte Türkiye konusunda faaliyet 

gösteren bazı kuruluşlar mevcuttur. Bunlar arasında Türkiye’nin 

üyeliğini destekleyenler olduğu gibi karşı çıkanlar da bulunmaktadır. İlk 

grupta iki toplum arasındaki ilişkileri güçlendirmeyi amaçlayan Leh-Türk 

Dostluk Derneği sayılabilir. Buna karşın Türkiye’nin AB üyeliğine karşı 

çıkan küçük ve kısa süre faaliyet gösteren kuruluşların da zaman zaman 

faaliyetlerine rastlanmaktadır. Bunun bir örneği Wrocław ve Varşova’da 

gençlerce kurulan ve 2005’te Türkiye’nin üyeliğine karşı bir kampanya 

düzenleyen, Avrupa STK’ları grubu “Avrupa Sesi” üyesi ve Avrupa ile 

ulusal kurumlara verilmek üzere dilekçe ile imza toplayan “Geleceğin 

Avrupa’sı” topluluğudur. Bu topluluk Türkiye ile Avrupa ülkeleri 

40 Roman Kuźniar, “UE-kluczowe problemy” (AB-Kilit Sorunlar), Dziennik, 9 Ağustos 2006. 

41 “Waldemar Pawlak: Polska i Turcja silne w czasach kryzysu” (Waldemar Pawlak: Polonya ve 

Türkiye Kriz Döneminde Güçlü Ülkeler), Ekonomi Bakanlığı, 14 Mayıs 2009, www.mg.gov.pl.

154 


arasındaki ilişkilerin geliştirilmesini desteklemekle birlikte Türkiye’nin 

insan haklarına saygı göstermemesi, fakir bir ülke olması ve istikrarsız 

komşuları bulunması nedeniyle AB üyeliğine karşı çıkmıştır. 42 

IV. Medya 

Polonya medyası Türkiye, ya da bu ülkenin AB ile ilişkileri 

konularına çok ilgi duymamaktadır ve bu durum da Türkiye’de 

muhabirlerinin bulunmayışında görülmektedir. Son yıllarda Polonya 

basını ve televizyonları Türkiye konusuna ancak zaman zaman, AB 

zirveleri öncesinde ya da bu ülkede önemli bir olay meydana geldiğinde 

yer vermektedirler. Özellikle ikinci durumda Rzeczpospolita’da Jacek 

Przybylski tarafından kaleme alınan ve paradoksal bir biçimde Nisan 

2009’daki NATO zirvesinde Türkiye’nin tutumu hakkındaki makale gibi 

Türkiye’yi öven bazı köşe yazılarına rağmen maalesef olumsuz 

gelişmelere daha sık rastlanmaktadır. 43 Türkiye hakkındaki bilgilerin ve 

ülkenin Polonya için de önemli olduğu konusundaki anlayışın eksikliği 

bu konuya daha geniş yer verilmesini imkânsız kılmaktadır. 

TV ve radyo kanalları Türkiye’nin adaylığı konusunda kamuoyunu 

yönlendirmeye çalışmaktan ziyade elitlerin ya da kamuoyunun bu 

konudaki en popüler görüşlerini yansıtmayı tercih etmektedirler. 44 Ancak 

bu gazeteler ve dergiler için geçerli değildir. 45 Liberal Gazeta Wyborcza 

Türkiye’nin AB üyeliğini destekler bir yaklaşımdadır. Genel olarak bu 

konuda olumlu yorumlar (örneğin gazeteci Dawid Warszawski tarafından 

yazılan makaleler) yayımlamakla birlikte bazen eleştirel yazılara da yer 

42 

Dominika Pszczółkowska, “Kampania przeciwko wpuszczeniu Turcji do UE” (Türkiye’nin 

Avrupa’ya girişine karşı kampanya), Gazet Wyborcza, 17 Mayıs 2005, www.gazeta.pl. 

43 

Jacek Przybylski, “Mistrzowie szachów dyplomatycznych” (Diplomatik Satrancın Ustaları), 

Rzeczpospolita, 14 Nisan 2009. 

44 

Balcer, “Polish Stakeholders in the EU-Turkey Debate” (AB-Türkiye Tartışmasında Polonyalı 

Taraflar), s. 51. 

45 

Polonya gazeteleri ve dergileri Türkiye konusunda bilgili ve bazen de Türkçe konuşabilen 

yazarlara sahiptir (örneğin Gazeta Wyborcza’dan Dawid Warszawski ve Witold Szabłowski, 

Dziennik’ten Jakub Kumoch ya da Przekrój için yazan Łukasz Wójcik).

155 

Polonya 

vermektedir. Bu durum 2006 öncesinde gazeteci Marek Rapacki 

Türkiye’nin muhtemel üyeliğinin Polonya’nın AB fonlarından yararlanan 

durumuna yapabileceği olumsuz etki konusundaki endişelerini dile 

getirmesinde bir örneğini sergilemektedir. 46 Daha muhafazakâr gazeteler 

olan Rzeczpospolita veya Dziennik ise daha farklı söylemlere yer 

vermektedir. Bu gazetelerin bazı yazarları Türkiye’nin üyeliğini 

desteklerken diğerleri Papa’nın 2006’da Regensburg’da yaptığı konuşma 

ve Türkiye’nin buna tepkisi örneğinde görüldüğü üzere daha eleştirel bir 

duruş sergileyebilmektedir. 

Genel olarak Türkiye’nin üyeliğinin ılımlı destekçileri jeopolitik 

argümanlara işaret etmektedirler. Bu konuya şüpheyle bakanlarsa 

Avrupa’da tartışılan konulara, yani kültürel farklılıklara, demokratik 

sistemin eksikliğine, istikrarsız ülkelerle sınırları oluşuna vurgu 

yapmaktadırlar. Öte yandan bu kesimler “Polonyalı” argümanlara da yer 

vermektedir: Türkiye’nin AB üyeliğinin Ukrayna’nın üyeliği veya AB 

bütçesi konusundaki olumsuz etkileri. 47 

Sonuç 

Özetlemek gerekirse Polonya’da AB’nin genişleme sürecinin tümüne 

verilen genel desteğin Türkiye’nin üyeliği konusundaki tutuma da olumlu 

bir etki yaptığı söylenebilir. Ancak bu konu bu Orta Avrupa ülkesi için 

gündemin üst sıralarında yer almamaktadır. Polonya’nın genel olarak 

Türkiye’nin üyeliğinden yana olduğu söylenebilir. Yine de daha detaylı 

bir analiz Polonya’nın tutumunun ilk bakışta göründüğünden daha 

karmaşık olduğunun işaretini vermektedir. Elitler ve toplum içindeki bazı 

gruplar Türkiye’nin AB üyeliği konusunda eleştirel söylemler dile 

getirebilmekte, hatta üyeliğe karşı çıkmaktadırlar. Üstelik Polonya’daki 

46 

Kaźmierkiewicz, “Poland” (Polonya), s. 133. 

47 

Balcer, “Polish Stakeholders in the EU-Turkey Debate” (AB-Türkiye Tartışmasında Polonyalı 

Taraflar), s. 52.

156 


olumlu bakışa garanti gözüyle de bakmak doğru değildir. Hem 

yetkililerin hem de sıradan vatandaşların bu konudaki tutumu tek bir 

olayla ya da Türkiye, Polonya veya Avrupa’nın genelindeki eğilimlerle 

değişebilmektedir. Bu da Türkiye konusundaki iletişim stratejisinin 

Polonya örneğinde de geliştirilmesi gereğine işaret eder. Böylelikle 

tektipleştirmenin ve basite indirgemelerin Polonya’nın Türkiye’nin AB 

üyeliğine bakışı üzerindeki olumsuz etkisi sınırlandırılabilir.

Iulia Serafimescu, Mihai Sebe * 

Romanya 

157 

Romanya 

Öz 

Birliğin çeşitli başkentlerinde genellikle Türkiye’nin üyelik süreci ile 

ilişkilendirilen konuların Bükreş’te sık tartışılan mevzular olmamasına 

rağmen Türkiye’nin Avrupa’da bir aktör olarak yer almasının önemi 

özellikle Karadeniz bölgesi söz konusu olduğunda azımsanamaz. Hem 

yetkililer hem de sivil toplum Türkiye’nin AB üyesi olmasını 

desteklemekte, ileri düzeydeki ikili ekonomik ilişkiler, ortak tarih ve ortak 

bakış açısı ile Türkiye’nin Avrupa’nın enerji güvenliğiyle ilgisi gibi 

stratejik açıdan sofistike nedenler ile Türkiye’nin üyeliğinin ardından 

Birliğin dünyanın önemli alanlarındaki ağırlığının artacağı bu desteğin 

nedenleri olarak dillendirilmektedir. Türkiye’nin üyeliğinin AB 

düzeyindeki kurumsal etkileri ile Türkiye’nin üyeliğinin Romanya 

özelinde yapacağı etkiye ilişkin derinlikli tartışmalarsa görülmemektedir. 


Türkiye’nin üyeliğini destekleyen iktisadi ve siyasi argümanlar 1 ya 

doğrudan ya da dolaylı olarak ikili ilişkiler veya çeşitli bölgesel işbirliği 

bağlantıları gibi bir dizi somut boyuttan ve Romanya ve Türkiye’nin 

güvenlik gibi belirli konulara yaklaşımlarından kaynaklanmaktadır. 

* 



1 

1 Ocak 2007’den sonra Romanya kendisini “Türkiye’nin Avrupa Birliği ile bütünleşmesine tam 

ve sarsılmaz bir destek verdiğini” teyit etme konumunda bulmuştur: Bkz. Romen Dışişleri Bakanı 

Cristian Diaconescu’nun 3 Temmuz 2009 tarihli Basın Açıklaması. 

http://www.mae.ro/index.php?unde=doc&id= 39782&idlnk=2&cat=4 adresinden 10 Haziran 

2009’da erişilmiştir.

158 


Aşağıda bu unsurların kısa bir özeti ile Türkiye’nin üyelik müzakerelerini 

çevreleyen başlıca konuların Bükreş’teki yansımaları birlikte 

verilmektedir. 

Türkiye’nin AB Üyeliğine Destek 

Kasım 2008 gibi yakın bir tarihte Romanya ve Türkiye iki ülke 

arasında resmi diplomatik ilişkilerin tesis edilmesinin 130. yıldönümünü 

kutlamışlardır. Bu vesileyle iki ülkenin ortak tarihleri ve “Mükrim 

Deniz” kıyılarını paylaşmaları dolayısıyla meselelere bakışları ve 

görüşlerinin birlik içinde bulunduğu tekrar vurgulanmıştır, ki bu nedenler 

aynı zamanda Romanya’nın Türkiye’nin AB üyeliğine verdiği desteğin 

altında yatan nedenlerdir. 

Romanya’da siyasi yelpazenin tümünde ve incelenen zaman diliminde 

(2006-2009) ne Türkiye’nin AB üyeliği konusunda, ne de Romanya’nın 

Türkiye konusundaki duruşunu ilgilendiren diğer hususlarda siyasi 

tartışmalar önemli bir değişim sergilemezken yüksek mevkilerdeki 

Romen yetkililer Türkiye’nin AB çabasına verdikleri destekle tüm 

seviyelerdeki işbirliği yanlısı tavırlarını dile getirmişlerdir. Diğer üye 

devletlerden farklı olarak Romen sivil toplumundan yükselen sesler de 

Türkiye’nin üyeliğine devlet düzeyinde verilen destekle paralel bir seyir 

arz etmekte 2 ve yakın zamanlarda yapılan anketler Avrupa’da 

Romenlerin Türkiye’nin AB üyesi olmasına en sıcak bakanlar arasında 

yer aldığını göstermektedir. 3 Romanya’nın 2007’de AB üyesi olması bu 

söylemde ancak küçük farklılıklar oluşturabilmiştir: artık “işbirliği” 

2 Örneğin bkz. Magdalena Boiangiu, “Ispita superiorităţii” (Büyüklüğün cezbediciliği), Dilema 

Veche, 12-18 Ocak 2007, http://www.euractiv.ro/User Files/article/Supli%20intreg_01120723.pdf 

adresinden 3 Haziran 2009’da erişilmiştir. (“Kendisini taraflardan birine bağlamaksızın (ki bunu 

yapmakla bir tarafın kazanmasını sağlayamayız ancak diğer tarafın düşmanlığını kazanırız) 

Romanya AB’ye katılmayı isteyen Türklerin tarafında olmalıdır”). 

3 Transatlantic Trends 2009 (Transatlantik Eğilimler 2009), German Marshall Fund, 

http://www.gardianul.ro/German-Marshall-Fund-Rom%C3%A2nilor-nu-le-pasa-de-Obama,-darvor-ca-Turcia-sa-intre-in-UE-s144028.html, 

15 Eylül 2009’da erişilmiştir.

159 

Romanya 

kelimesine tüm bölgesel politikalara yeni (Avrupalı) tarafların katılımı 

gibi yeni anlamlar yüklenmektedir, ki bu bağlamda Romanya Karadeniz 

konusunu gündeme taşırken Türkiye’nin de Avrupalı bir aktör olarak rol 

almadığı hiçbir senaryoda Avrupa’nın Karadeniz politikasının işlerlik 

kazanamayacağını vurgulamaktadır. 

İkili çıkarların yer aldığı arka plan ve bununla bağlantılı olarak 2006- 

2009 döneminde iki ülke arasında hem Romanya’nın üyeliği öncesinde, 

hem de sonrasında devam eden kuvvetli ekonomik ilişkiler göz önünde 

bulundurulduğunda “iki ülke arasındaki ilişkileri daha kuvvetli siyasi 

bağlar ile perçinleme ihtiyacı ortadadır.” 4 Bu durum iki ülke arasındaki 

siyasi ilişkilerin adeta kâğıttan bir kaplan gibi, geleceğe yönelik somut 

ikili projelerden yoksun olduğu iddiaları karşısında daha da önemli bir 

hal almaktadır. 5 

Brüksel’de sıcak, Bükreş’te serin 

Avrupa başkentlerinde Türkiye’nin üyeliği konusunda dile getirilen 

endişeler Bükreş’teki sıcak tartışmalara konu olmaktan oldukça uzaktır. 

Bu nedenle Türkiye’nin AB’ye üyeliğinin tartışılması, örneğin Romen 

Cumhurbaşkanı’nın bakış açısından “Türkiye ile üyelik müzakerelerine 

başlama kararı bir kez alınmış olduğu için” 6 uygun olmayacaktır; 

belirlenmiş kriterlerin yerine getirilmesi halinde AB’nin Türkiye’ye 

vermiş olduğu sözü yerine getirmesi gerekmektedir. 

Bu açıdan bakıldığında 2006’da AB ile müzakerelerin kilitlenmesine 

neden olan Kıbrıs sorununun dahi Türkiye’nin üyelik sürecini süresiz 

4 Başbakan Călin Popescu-Tăriceanu’nun Türkiye’ye resmi ziyaret dönüşünde 2 Şubat 2006’da 

yaptığı basın açıklaması http://www.gov.ro/declaratii-de-presa-ale-primului-ministru-calinpopescu-tariceanu-la-sosirea-din-vizita-oficiala-in-turcia__l1a54512.html 

adresinden 3 Haziran 

2009’da erişilmiştir. 

5 Önceki Dışişleri Bakanlarından Adrian Cioroianu “A Romanian priority: Turkey” (Bir Romanya 

Önceliği: Türkiye), Foreign Policy Romania, Eylül/Ekim 2009, s. 80. 

6 Fransa’da yayınlanan Dernières Nouvelles d'Alsace’de Romen Cumhurbaşkanı Traian Băsescu 

ile mülakat, 17 Aralık 2006. http://www.presidency.ro/?_RID= 

det&tb=date&id=8298&_PRID=search adresinden erişilebilir.

160 


olarak engellemesine izin verilmemelidir: “Kıbrıs’ın yeniden tek ülke 

haline gelmesine yönelik çabaların sürdürülmesine kaniiyiz. AB’nin de 

Türkiye’ye verdiği sözleri, yani Türkiye ile müzakerelerin 

gerçekleştirilmesi ve Türkiye’nin Kıbrıs gibi AB üyesi devletlerle 

ilişkileri gibi tüm koşulları yerine getirdiğinde AB üyesi olacağı vaadini 

yerine getirmesi gerektiğine inanıyoruz.” Türk hava ve deniz limanlarının 

Kıbrıs Rum Kesimi uçak ve gemilerine kapalı olması konusunda Romen 

yetkililer mevcut durumun Birliğin kurallarına ve ruhuna aykırı olduğunu 

ifade etme eğilimindedirler: “İki AB Üyesi Devletin kendi hava veya 

deniz limanlarına AB Üyesi Devletlerin bayrağını taşıyan araçların 

girmesine kısıtlama koyabilmesi düşünülemez.” 7 

Türkiye’nin üyeliği bağlamında özellikle Eski Avrupa ülkelerinde 

sıcak bir tartışma konusu olan Kürt azınlık mevzuunda ise Romanya 

AB’nin 2007 sonunda PKK saldırılarına cevaben Türkiye’nin Kuzey 

Irak’a girişi konusunda takındığı tutumu desteklemişlerdir: “Romanya 

Türkiye’nin meşru güvenlik çıkarlarına anlayışla bakmakta ve her 

ülkenin kendini terör tehdidine karşı savunma hakkına inanmaktadır. 

Romanya’nın bu konudaki tutumu AB’nin tutumu ile bir olup terörizmle 

başarılı mücadelenin ancak devletlerin işbirliği ile olabileceğini ifade 

etmektedir.” 8 

Türkiye’nin Avrupa’ya katılımı tartışılırken –Avrupa’nın çeşitli 

başkentlerinde özellikle büyüyen Müslüman göçmen dalgası bağlamında 

kuşatma altında olduğu düşünülen– AB’nin kültürel kimliği konusu da 

dikkat çekmektedir. Romanya’nın birliğe katılımının ertesi yılında 

7 Romen Cumhurbaşkanı Traian Băsescu ve Yunanistan Cumhurbaşkanı Karolos Papoulias’ın 

ortak basın açıklaması, 15 şubat 2007, 

http://www.presidency.ro/?_RID=det&tb=date&id=8483&_PRID=search, adresinden 17 Haziran 


8 Romen Başbakanı Călin Popescu-Tăriceanu ve Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Recep Tayyip 

Erdoğan’ın ortak basın açıklaması, 25 Ekim 2007, http://www.gov.ro/declaratii-de-presasustinute-de-primul-ministru-calin-popescu-tariceanu-si-de-primul-ministru-al-republicii-turciarecep-tayyip-erdogan-la-palatul__l1a66958.html 

adresinden 10 Haziran 2009’da erişilmiştir.

161 

Romanya 

Avrupa Parlamentosu’ndaki Sosyalist ve Demokratların İlerici İttifakı 

Grubu’ndan (S&D) Avrupa Parlamentosu üyesi ve geçmiş dışişleri 

bakanlarından Adrian Severin Birliğin kültürel kimliğini laiklik potasında 

belirleme ihtiyacının altını çizmekte idi: “Çeşitli kültürlere saygı 

gösteriyoruz, farklı dinlerle de bir araya gelebilmenin de bir platformunu 

oluşturmalıyız. Türkiye’nin AB üyeliği AB’nin ne kadar laik olduğunun 

da bir göstergesi olacaktır.” 9 

Diğer Avrupa başkentlerinden farklı olarak Bükreş’te Türkiye’nin 

üyeliği konusu bu yılki Avrupa Parlamentosu seçimleri eksenindeki 

tartışmalarda belirleyici bir rol oynamamıştır. Öte yandan Kasım 2007’de 

Romanya ve Bulgaristan’ın üyelikleri sonrasında gerçekleştirilen önceki 

seçimlerde bir Romen STK’sı önde gelen Romen siyasi partilerine dış 

politika önceliklerini sormuştur. Demokratik Parti’nin 10 yanıtı, tüm 

yanıtlar içinde en içi dolu olanı görüntüsü çizmekle birlikte, 

Romanya’nın Türkiye’nin üyeliği konusundaki perspektifinin ne 

olabileceğinin de çeşitli ipuçlarını içermekte idi. Genel hatlarıyla 

“Karadeniz’e kıyısı olan devletlerin iktisadi ve siyasi kalkınması ile 

bölgedeki enerji güvenliği ancak bu yolla temin edilebileceği için 

Türkiye’nin AB’ye katılması Romanya’nın çıkarınadır”, ancak 

Türkiye’nin üyeliği konusunda AB’nin karar alma süreçlerine ilişkin bir 

sorun örneğinde görüldüğü üzere, çeşitli sorunlar da mevcuttur: “20 yıl 

içerisinde Türkiye’nin nüfusunun 80-85 milyona ulaşacağı ve bu nüfusu 

ile AB’nin en kalabalık nüfuslu ülkesi olacağı öngörülmektedir […] 

böyle bir durumda Türkiye’nin bir AB Üyesi olabilmesi için AB 

düzeyindeki karar alma mekanizmalarının gözden geçirilmesi 

gerekmektedir […] Türkiye’nin mevcut kurumsal yapılanma formülü ile 

9 Bkz. http://www.trt.net.tr/international/newsDetail.aspx?HaberKodu=b5a04fd8 -a8bd-4f63b80e-5f710c5e5537 

adresinden 25 Haziran 2009’da erişilmiştir. 

10 Demokratik Parti Aralık 2007 itibariyle ortadan kalkmıştır. Öncesinde (şu anki Romanya 

Cumhurbaşkanı) Traian Băsescu ve daha sonra da (şu anki Romanya Başbakanı) Emil Boc 

liderliğinde mevcut hükümet koalisyonundaki Demokratik Liberal Parti ile birleşmeye gitmiştir.

162 


AB’ye katılması durumunda karar alma mekanizması felce 

uğrayabilir.” 11 

Muhtemelen Romanya’nın yeni bir üye olması nedeniyle gelecekteki 

genişlemelere, özellikle de Türkiye’nin ve Batı Balkanlardaki ülkelerin 

üyeliğine Romenlerin bakışı genellikle destekler yöndedir. Romanya’nın 

artık AB’nin bir parçası olduğu göz önünde bulundurulduğunda şekil 

üzerinden yapılacak bir fizyolojik karşılaştırma AB mekanizmasının daha 

hızlı çalışması gereğinin altını çizer: “Sorun aday ülkelerin ya da yeni 

üyelerin hazmının zor olması değildir: sindirim sistemimiz çok yavaş 

çalışmaktadır. Ya hızlı bir şekilde iyi bir sindirim kolaylaştırıcı bulmalı 

ya da uzun bir süre aç kalmaya kendimizi mahkûm etmeliyiz.” 12 

Genişleme konusuyla ilişkili bu aciliyet hissinin arkasında iki neden 

yatmaktadır: Bunlardan ilki genişlemenin AB’ye güç veren boyutlardan 

biri olması ve yalnızca küresel bir dünyada güçlü bir aktör olma yoluyla 

AB’nin vatandaşlarına güvenlik sağlayabileceği, diğeri ise S&D Avrupa 

Parlamentosu Milletvekili Adrian Severin’in ortaya koyduğu gibi AB’nin 

güçlü olmaya ihtiyacının olduğu kadar rekabetçi olmaya da ihtiyaç 

duymasıdır: “Genişleme aday ülkelere verilen bir taviz değildir. 

“Ukrayna, Sırbistan, Moldova ve Türkiye gibi bazılarının ellerinde 

alternatifler de vardır, bunlar belki daha kötü alternatiflerdir ancak yine 

de alternatif alternatiftir. Bu ülkeler için diğer alternatifler ile bir rekabet 

içindeyiz. Bunların iç sorunlarının bazıları dışarıdan Avrupa Birliği 

düzeyinde çözümlerden ziyade içeriden daha başarılı bir şekilde 

11 “Teme Europene pentru Alegeri Europene” (Avrupa seçimlerine yönelik Avrupa Konuları), 

STK Anketi Clubul “România-UE”, Ekim 2007, http://www.euroclub.org/documente/PD%20ChestionarClubRo-UE.pdf 

adresinden 25 Haziran 2009’da 

erişilmiştir. 

12 S&D Avrupa Parlamenteri Adrian Severin, Avrupa Parlamentosu’nda görüşme, 9 Temmuz 

2008, http://www.europarl.europa.eu/ sides/getDoc.do?pub Ref=- 

//EP//TEXT+CRE+20080709+ITEM-012+DOC+XML+V0//RO&languag 

e=RO&query=INTERV&detail=3-320 adresinden 10 Haziran 2009’da erişilmiştir.

163 

Romanya 

çözülebilir. Bu ülkelere şans vermezsek kendi vatandaşlarımıza güvenlik 

de sağlayamayız.” 13 

Genişleme konusunda Türkiye için üyeliğe bir alternatif olarak 

“stratejik ortaklıktan” bahsedilmezken “çok vitesli Avrupa” fikri yapıcı 

bir yaklaşım olarak görülmektedir: “bu ifade bu anlamda kullanılmasa 

bile zamanla (yalnızca Avrupa Ekonomik Topluluklarının var olduğu 

dönemden beri) farklı viteslerde hareket eden Avrupa parçalarının 

varlığının genişleme sürecinin bir gerçekliği olduğu görülmüştür. […] 

AB’nin bir sonraki genişlemesi de farklı viteslerden bahsedilecek bir 

süreç olacaktır: Hırvatistan, Türkiye, Sırbistan.” 14 

Bölgesel işbirliği ve Avrupa’nın Karadeniz gündemi 

Bükreş’te Türkiye’nin AB üyeliğine verilen destek genellikle dile 

getirilmekle birlikte üzerinde fazla düşünülmemektedir. 15 2006-2009 

döneminde Romanya’nın Türkiye’nin üyelik sürecinde verdiği desteğe 

dair resmi açıklamaların büyük çoğunluğu Romanya’nın kendi müzakere 

sürecinde edindiği uzmanlığın paylaşımı ve gerekli iktisadi ve siyasi 

reformları yerine getirebilmek için ihtiyaç duyulan (eşleştirme projeleri 

gibi araçlarla) teknik destek sağlanması yönünde vaatleri dile 

getirmekteydi. Sözler verilmekte ve destek dile getirilmektedir ancak 

13 A.g.e. 

14 Renate Weber, ALDE Avrupa Parlamenteri, “UE facilitează existenţa liderilor supranaţionali, 

mai departe contează persoanele” (AB uluslarüstü liderlerin varlığını kolaylaştırsa da önemli olan 

kişilerin kendisidir)’de mülakat, Adevărul, 6 Haziran 2009, 

http://www.adevarul.ro/articole/renate-weber-ue-faciliteaza-existenta-liderilor-supranationalimai-departe-conteaza-persoanele.html 


15 Bu bağlamda bir gazetecinin gözlemini kaydetmek ilgi çekicidir: “Türkiye’nin AB üyeliği 

konusu sorulan üst düzey Romen yetkililer ancak «Türkiye’nin Avrupa yolundaki ilerlemesini 

destekliyoruz» gibi bir şey geveleyebilmektelerdi. Neden? Çünkü bu konuda iyi düşünülmüş 

ulusal bir pozisyon alınmamıştır. Türkiye’nin üyeliğinin Romanya’nın çıkarına olup olmayacağını 

bile bilmiyoruz, ki eğer çıkarınaysa da, daha hızlı mı, yoksa daha yavaş mı bir üyelik süreci tercih 

edeceğimizi de bilmiyoruz.” Bkz. Sever Voinescu, “Departe de Europa reală” (Gerçek 

Avrupa’dan Uzakta), Cotidianul, 18 Haziran 2007, 

http://www.cotidianul.ro/departe_de_europa_reala-27990.html adresinden 17 Haziran 2009’da 

erişilmiştir.

164 


çoğu durumda bunların yanında Türkiye’nin üyelik kriterlerini yerine 

getirmesi şartı da koşulmaktadır. 

Türkiye’nin üyeliğine verilen destek yönündeki ifadelere genellikle 

işbirliği gündeminde mevcut çeşitli başlıklar bağlamında yer 

verilmektedir. Bu bağlamda ikili ilişkiler düzeyinde Köstence-İstanbul su 

altı elektrik kablosunun inşası gibi önemli enerji projeleri yürürlükte olup 

bölgesel boyutta iki devlet Güneydoğu Avrupa ve Karadeniz Bölgesi’ne 

odaklanan çeşitli bölgesel teşkilatlarda işbirliği içerisindedir. 

Avrupa’nın güneydoğusunda işbirliği çalışmaları (siyasi niteliklere 

haiz bir örgütlenme olan) Güney Doğu Avrupa İşbirliği Süreci (SEECP – 

South East European Cooperation Process) ve (SEECP’nin işlevsel 

çerçevesi) Bölgesel İşbirliği Konseyi (RCC – Regional Cooperation 

Council) bünyesinde talihli bir form bulmuş olmakla birlikte, Karadeniz 

bölgesindeki işbirliği konusunda Romen bakış açısı burada mevcut 

işbirliği teşkilatlarının ve ilgili tarafların, özellikle de enerji ile ilgili 

konuların (geniş) Karadeniz bölgesini Avrupa gündemine taşıdığı şu 

günlerde, mevcut tehditlerle mücadele edebilmesini sağlayacak siyasi 

boyutun eksik olduğu yönündedir. Dolayısıyla, işbirliğinin (örneğin 

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nda görülen) iktisadi yönelimin 

ötesine geçmesi gerekmektedir. Bu bağlamda mevcut örgüt/ misyonlar ya 

sadece güvenlik alanına odaklanmakla yetinmekte (BLACKSEAFOR- 

Karadeniz Deniz işbirliği Deniz Görev Grubu, Karadeniz Uyum 

Harekatı) ya da, Romanya’nın gönülden destek olmasına rağmen, çok 

somut sonuçlar vermemektedir (Karadeniz Sinerjisi). Karadeniz’de 

böylesi bir kurumsallaşmış siyasi boyuta yönelik ihtiyaç üzerinde Romen 

ve Türk yaklaşımları farklılık göstermektedir. 

2006’da Avrupa İçin Liberaller ve Demokratlar İttifakı (ALDE) 

Avrupa Parlamenteri ve geçmiş Maliye Bakanlarından Daniel Dăianu 

Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler arasında siyasi istişare sürecini 

canlandırmaya yönelik bir Romen girişimi olan Karadeniz Forumu’nun

165 

Romanya 

başlangıç toplantısında Rusya ve Türkiye’den üst düzey yetkililerin 

bulunmamasının altını çizmekteydi. Bu faaliyet sırasında bazı kesimler 

Türkiye’nin Karadeniz’de atacağı gelecekteki adımlara dikkat 

çekmişlerdir. Dăianu, Romen dış politikası ve güvenlik politikasının 

mimarlarını Ankara ve Moskova arasındaki diyaloğu Karadeniz’de 

muhtemel bir Türkiye-Rusya ekseni oluşmasına karşı yakından takip 

etmeye çağırmaktaydı: “Türkiye’nin AB üyelik müzakereleri daha da 

çetrefilli bir hal aldıkça Ankara stratejik seçeneklerini tekrar 

değerlendirme eğilimine girecektir. […] Kendi gözünde ve komşularının 

gözünde büyük bir ülke ve bölgesel bir güç olan Türkiye (ekonomik 

sistemdeki kayıtdışılık kaynaklı bazı süregiden zayıflıklar dışında) 

dinamik ekonomisi ve korku veren ordusu (yaklaşık yarım milyon asker 

ve modern hava kuvvetleri vs.) ile nihayet Birliğin kapısını çalmaya 

devam etmeyecektir. Bu görüş yalnızca Türk insanının onurunu temel 

alan bir görüş olmayıp küresel bağlamdaki dinamiklerle ilişkili pragmatik 

nedenlere de dayanmaktadır: Çin ve Hindistan’ın ekonomik yükselişi, 

İran’ın bölgede bir rakip olarak ortaya çıkışı, (Kürt nüfusu konusu da 

dâhil olmak üzere) Irak’taki hassas durum, ve bunların yanında Rusya ile 

çok düzeyli işbirliğinin avantajları.” 16 

Karadeniz’de bir Ankara-Moskova eksenine kadar gitmeden de 

Romanya’nın Karadeniz dış politika perspektifinin mimarı sayılabilecek 

Romen Cumhurbaşkanı Traian Băsescu 2006’da bu görüşe katılmış, 

bölgesel büyük güçler olan Türkiye ve Rusya’yı dışlayan güç 

dengelerinin Karadeniz’deki sorun dağıyla başa çıkamayacağının altını 

çizmiştir. 17 Romanya’nın Birliğe katılımından sonra bu perspektif 

16 Daniel Dăianu, “O nou axă?” (Yeni bir eksen?), Jurnalul Naţional, 11 Haziran 2006, 

http://www.jurnalul.ro/stire-editorial/o-noua-axa-16981.html adresinden 17 Haziran 2009’da 

erişilmiştir. 

17 Romen Cumhurbaşkanı Traian Băsescu’nun 20 Ocak 2006 tarihli basın açıklaması 

http://www.presidency.ro/?_RID=det&tb=date&id=7039&_PRID= search adresinden 10 Haziran 


166 


Karadeniz’e yönelik bir Avrupa stratejisi arayışında göz önünde 

bulundurulması gereken boyutlardan biri haline gelmiştir. Karadeniz’de 

Türkiye’nin oyun kurucu olmadığı hiçbir ciddi planın işleyemeyeceği 

görüşü aynı zamanda Romen Senatosu Başkanı Mircea Geoană 

tarafından daha geniş bir perspektifte de ele alınmıştır: Bir üye devlet (ve 

İpek Yolunun duraklarından biri) olarak Romanya, küresel bir aktör olan 

AB ile birlikte, Türkiye’nin Avrupa’yı Orta Asya üzerinden Çin’e 

bağlayan ve belli başlı tüm küresel aktörlerin önemli çıkarlarının 

bulunduğu “Avrasya koridoru”nun bir parçası olan Karadeniz 

kompleksindeki stratejik önemini göz ardı edemez. 18 

Karadeniz konusundaki hâkim Romen dış politikası perspektifi ele 

alınması gereken tehditlerin tümü karşısında denize kıyısı olan ülkeler 

arasında da bir birliğin varlığına atıfta bulunur. Başka bir deyişle, ortak 

bir asimetrik tehdit kümesiyle (AB üyesi ülkelere doğru bir ilaç ve silah 

kaçakçılığı, insan kaçakçılığı, soğuk çatışmaları) karşı karşıya olunduğu 

için söz konusu ülkelerin bu tehditlerle mücadele etme konusundaki 

görüş ve bakış açılarının da birbirine benzemesi doğaldır. Bu durumun 

bir açıklaması olarak devletlerin Avrupa-Atlantik yapıları ile (üye ya da 

aday sıfatıyla) birbirlerine bağlı olduğu ve dolayısıyla Avrupa-Atlantik 

bölgesi oyuncularıyla aynı düşünce tarzını benimsemelerinin tabii olacağı 

gösterilebilir: “Türkiye, Romanya ve Bulgaristan NATO üyesidir. Üç 

NATO üyesinin şu ya da bu şekilde ortak hedeflerinin olacağından 

şüpheye mahal var mıdır? NATO ülkelerinin NATO’nun müdahil 

olmasına karşı çıkacağı düşünülebilir mi?” 19 Dolayısıyla Türkiye’nin AB 

18 Romanya Senatosu Başkanı ve Sosyal Demokratik Parti Lideri Mircea Geoană, Tartışmada söz 

alma “20 Yıl Önce-İzlenecek 20 Yıl: Doğu ve Orta Avrupa’nın Aşamaları ve Perspektifi”, The 

Aspen Institute Romanya, 10 Eylül 2009, Bükreş (yazarın katılımı). 

19 Romen Cumhurbaşkanı Traian Băsescu ile mülakat, Zaman, 31 Mayıs 2006 

http://www.presidency.ro/?_RID=det&tb=date&id=7602&_PRID=search adresinden 3 Haziran 


167 

Romanya 

üyeliği yalnızca Türkiye’nin hâlihazırdaki taahhütlerinin fiilien bir 

yansıması olarak görülmektedir. 

Karadeniz konusundaki Romen dış politikasının ilginç bir tahlilinde 

haftalık yayınlanan Revista 22 analistleri 2005’ten sonra Romen dış 

politikasının mimarlarının Karadeniz konusundaki Romen girişimlerine 

Türkiye’nin desteğini sağlamadaki başarısızlıklarının bu girişimlerin 

başarısızlığa uğramasının nedeni olduğunu ifade etmişlerdir. 20 

Dahası, Avrupa’nın girişimleri de siyasi açıdan arkası boş 

görünmektedir: S&D Avrupa Parlamenteri Ioan Mircea Paşcu’ya göre 

Karadeniz Sinerjisi kredibilitesinden önemli kayıplar verme tehlikesi ile 

karşı karşıyadır. Karadeniz’deki sorunlar bütünü, yani enerji ve soğuk 

çatışmalar, sektör bazında, yani örneğin Türkiye’nin üyelik müzakereleri 

ışığında, ele alındıkça bu girişimlerden kayda değer bir sonuç elde 

edilmesi mümkün görünmemektedir. 21 

Küresel Düzeyde AB: Güvenlik boyutu 

Türkiye’nin üyelik müzakereleri Bükreş’te Avrupa’nın güvenliği 

üzerine birçok boyutta doğrudan etkisi olacak bir gelişme olarak 

yorumlanmaktadır. 

Bu boyutlardan ilk akla geleni Türkiye’nin rolünün Avrupa Birliği’ne 

enerji arzının çeşitliliğinin temininde “en ön planda” 22 olduğu enerji 

güvenliğidir. AB’ye girdikten sonra Romanya Avrupa enerji güvenliği 

önceliğini Karadeniz Bölgesindeki somut çıkarlarına bağlamış ve 

20 Ileana Racheru, Octavian Manea, “Priorităţile de politică externă ale lui Traian Băsescu” 

(Traian Băsescu’nun dış politika öncelikleri), Revista 22, 10 Mart 2009, 

http://www.revista22.ro/prioritatile-de-politica-externa-ale-lui-traian-basescu-5737.html 

adresinden 10 Haziran 2009’da erişilebilir. 

21 S&D Avrupa Parlamenteri Ioan Mircea Paşcu, Avrupa Parlamentosu’nda söz alma, 12 Mart 

2009, http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=- 

//EP//TEXT+CRE+20090312+ITEM-004+DOC+XML+V0//EN&query=INTE R V&detail=4- 

021 adresinden 17 Haziran 2009’da erişilmiştir. 

22 Romen Dışişleri Bakanı Cristian Diaconescu’nun 12 Mayıs 2009 tarihli basın açıklaması 

http://www.mae.ro/index.php?unde=doc&id=39110 adresinden 3 Haziran 2009’da erişilmiştir.

168 


“Kafkaslar ve Karadeniz koridoru bölgedeki ülkelerin iktisadi 

kalkınmasına önemli bir katkıda bulunabilecek dolaysız ve güvenli bir 

enerji hattı haline getirmenin bir vasıtası olarak” 23 Nabucco boru hattı 

projesine yüksek sesle destek verdiğini ortaya koymuştur. Bu projeye 

Türkiye’nin verdiği destek Ankara’nın Birliğin stratejik enerji 

ihtiyaçlarına yönelik anlayışının ve enerji oyununu fiilien bir Avrupalı 

aktör gibi oynama niyetinin işaretini vermektedir. Yine de analistler 

üyelik müzakerelerinin hız kaybetmesinin neden olacağı hayal kırıklığı 

ile Türkiye’nin yalnızca bir transit ülke olmaktan vazgeçip bölgesel bir 

enerji merkezi olmaya yönelebileceği yönünde uyarılarda bulunmaktadır. 

Bu tür bir değişim sonucunda Nabucco’ya verilecek Azeri gazının bir 

kısmının Türkiye tarafından yeniden ihraç edilmesinin Avrupa ve 

dolayısıyla da Romen pozisyonu ile bağdaşmayacağı da aşikârdır. 24 

Avrupa güvenliğinin bir boyutu olarak enerji güvenliği konusundaki 

Romen perspektifi 2005, 2006 ve 2008’de birçok defalar Avrupa- 

Atlantik kurumları çerçevesinde de ortaya konmuştur. Bu perspektif 

alttan alta “Karadeniz’in uluslararasılaştırılmasına” dayanmakta ve 

bunun da enerji iletim hatlarının güvenliğinin NATO gündemine 

alınması yoluyla gerçekleşmesini öngörmektedir. Karadeniz bölgesindeki 

NATO mevcudiyeti konusunda analistler bir kez daha Romen ve Türk 

görüşlerinin pek bağdaşmadığının altını çizmekte, hatta Türk tavrının 

Rus bakış açısıyla daha uyum içinde olabileceğini de ifade etmektedirler: 

“Karadeniz’e kimin gireceğine karar veren Türkiye’dir. Bölgede 

NATO’nun varlığı Rusya tarafından bir tarafın kaybının diğer tarafın 

kazancı sayılacağı bir oyun olarak algılanabilir ve bu da Türkiye’nin 

23 Romen Cumhurbaşkanı Traian Băsescu’nun Nobel Enstitüsü’ndeki konuşması, Oslo, 7 Kasım 

2007, http://www.presidency.ro/?_RID=det&tb=date &id=9281&_PRID=search adresinden 3 

Haziran 2009’da erişilmiştir. 

24 Prof. Dr. Adrian Pop, Ulusal Siyasi ve İdari Çalışmalar Okulu, Siyasal Bilgiler Fakültesi, 

Bükreş, “Türkiye’deki siyasi değişimler. Türk-Romen ikili ilişkilerinin geleceği” konferansında 

söz alma, Friedrich Ebert Stiftung, 4 Mayıs 2009, Bükreş (yazarların katılımı).

169 

Romanya 

isteyeceği en son şeydir. Açıkçası Rusya ve Türkiye arasında bölgedeki 

jeopolitik konumlarını etkileyebilecek her türlü AB, NATO veya ABD 

girişimini bir tehdit olarak algılama ve reddetme konusunda benzer bakış 

açıları olduğunun farkındayız.” 25 . 

Öte yandan Karadeniz güvenliği konusunda Türkiye’nin bakış açısı 

“bölgesel sorunlara bölgesel çözümler” yaklaşımından yanadır. 

Dolayısıyla Türkiye Aktif Çaba Harekatı’nın (Operation Active 

Endavour) Akdeniz’den Karadeniz’e sıçramasına muhalefet etmekte ve 

“Karadeniz Uyumu” projesinden yana tavır almaktadır. Çatışmaların 

Engellenmesi ve Erken Uyarı Merkezi’nden analist Iulian Chifu 

«güvenliğin bölge altı boyuta indirgenmesi» adı verilen bu yaklaşımı 

“soruna taraf olan aktörlerden birine ya da bir uzlaşıya öncelik vermek 

amacıyla bölgedeki durumu küresel bağlamdan soyutladığı” 26 ve 

bölgedeki Avrupa stratejisine hiçbir şekilde uygun olmadığı için yanlış 

olarak nitelemektedir. 

Son tahlilde Türkiye’nin üyeliği Avrupa’nın küresel nüfuzu 

bağlamında da değerlendirilecektir. S&D Avrupa Parlamenteri Adrian 

Severin üyeleri arasında Türkiye yer almadıkça Birliğin küresel bir 

oyuncu olamayacağına inanmakta 27 , geçmiş Romen 

Cumhurbaşkanlarından Ion Iliescu ise bu perspektifi Türkiye’nin 

üyeliğinin Birlik için doğuracağı sonuçlarla açıklamaktadır: “Avrupa 

Birliği etkisini ve istikrar sağlama etkenini Ortadoğu ve Orta Asya 

25 Ileana Racheru, Octavian Manea, “Priorităţile de politică externă ale lui Traian Băsescu” 

(Traian Băsescu’nun dış politika öncelikleri), Revista 22, 10 Mart 2009, 

http://www.revista22.ro/prioritatile-de-politica-externa-ale-lui-traian-basescu-5737.html 


26 Iulian Chifu, “Marea Neagră, lac rusesc sau baltă regională?” (Karadeniz? Rus gölü mü, 

bölgesel havuz mu?) Dilema Veche, 10 Şubat 2006 

http://www.dilemaveche.ro/index.php?cmd=articol&id=1124&nr=107 adresinden 3 Haziran 


27 7. dipnota bakınız.

170 


bölgelerine doğru yayabilecektir.” 28 Türkiye’nin potansiyelinin AB’ye 

Karadeniz, Kafkaslar, Orta Asya ve Ortadoğu’da getirecekleri Bükreş’te 

azımsanmamaktadır. 

Sonuç 

Romanya daha kararlı bir biçimde üyelikten kaynaklanan 

sorumluluklarını özümsedikçe ve Avrupa’daki komşuları arasında sesini 

yükseltmeye başladıkça Türkiye’nin AB üyeliği konusunda daha içerikli 

tartışmaların vuku bulacağı beklenebilir. Yine de hem Romanya’nın 

üyeliği öncesinde hem de sonrasında Türkiye’nin üyeliğine sürekli olarak 

verilen desteğin ışığında, Bükreş’teki tartışmaların sonucu olarak 

Türkiye’nin AB üyesi olması yönünde daha somut argümanlar doğurması 

olasıdır. Bu gerçekleşene kadarsa siyasi desteğin içinin doldurulması için 

henüz vakit vardır. 

28 Ion Iliescu, “Viziune a foştilor şefi de stat asupra Europei şi a Planetei” (Önceki devlet 

başkanlarının Avrupa ve Dünya perspektifleri), 4 Mayıs 2008, 

http://ioniliescu.wordpress.com/2008/05/04/interventie-masa-rotunda-turcia/ adresinden 10 

Haziran 2009’da erişilmiştir.

Marin Lessenski* 

Bulgaristan 

171 

Bulgaristan 

Türkiye’nin üyelik çabasına dair Bulgaristan’daki algı ve 

duruşlar: Belirleyici faktörlerin arka planı 

2008 baharında yapılan bir kamuoyu yoklaması Bulgar 

vatandaşlarının üçte birinin Türkiye’nin üyeliğinden yana, üçte birinin 

buna karşı, üçte birinin ise konu hakkında kararsız olduğu sonucunu 

ortaya koymuştur (Açık Toplum Enstitüsü – Sofya, Nisan 2008). Bu 

tablo Bulgaristan’ın bir bütün olarak Türkiye’nin adaylığına bakışını da 

özetlemektedir: eşit bir biçimde destekleyen, karşı çıkan ve kararsız 

gruplar arasında bölünmüşlük. Bu tabloda belirleyici ve etkili olan en az 

üç etkenden söz etmek mümkündür. Bunların ilki iç siyasi resimde 

Türkiye’nin üyelik çabasının Bulgaristan’daki Türk toplumunu temsil 

eden partinin, Haklar ve Özgürlükler Hareketi’nin (HÖH), rolü ve 

davranışı ile çok zaman ilişkilendirilmesidir. Bu nedenle Türkiye’nin AB 

üyeliği konusundaki iç tutumlar HÖH ile ilgili iç siyasi hesaplamalar 

etrafında şekillenmektedir, ki bu olumlu ya da olumsuz bir yaklaşıma 

zemin hazırlamaktan ziyade konu ile ilgili kesin ve net bir tavır almaktan 

çekinilmesi sonucunu doğurmuştur. HÖH’ün kamuoyundaki imajı 

yolsuzluklar ve ülkedeki Türk ve Müslüman toplumlar nezdinde 

konumunu istismar ettiği iddiaları ile zedelendiği için zaman zaman bu 

* 


yansıtmamaktadır.

172 


ilişkilendirme Türkiye’nin adaylığı için olumlu sonuçlar ortaya 

koymamıştır. 

İkincisi, iki ülkenin sınır komşusu olması nedeniyle üst düzeyde 

ekonomik ve ticaret ilişkileri, doğrudan yabancı yatırımlar, NATO 

bünyesinde güvenlik ve savunma ilişkileri, ve iki ülkenin halkları 

arasında turizm vb. yolu ile farklı türlerde tezahür eden ilişkiler 

bağlamında ikili ilişkilerden söz etmek mümkündür. İkili ilişkilerin 

oldukça iyi seyrinden dolayı bu faktörün büyük ölçüde olumlu etkisinden 

söz edilebilir. 

Kamuoyundaki algılar düzeyinde sözü edilebilecek üçüncü etken 

tarihi ve kültürel bağlamdır. Birçok Balkan devleti gibi Bulgar ulus 

devleti ve kimliği “öteki”sini Osmanlı İmparatorluğu ve “Türk”te bulmuş 

ve bunlara bir muhalefet şeklinde biçimlenmiştir. Bu ifade şu anki 

tutumlar üzerinde uzak geçmişin ciddi bir etkisi olduğu şeklinde 

algılanmamalıdır (ki ikili ilişkilerin seyri de bunun bir ispatıdır). Öte 

yandan Türkiye’nin “yeni-Osmanlıcılık” siyaseti (başarılı bir siyaset 

olarak değerlendirilebileceği Arap dünyasının aksine) Bulgaristan’da 

“yeni-emperyalizm” ihtirası olarak değerlendirilebilir ve büyük ölçüde 

olumsuz bir algıya kaynaklık edebilir. Bu sayılan etkenlerin her birinin 

aynı ağırlıkta olduğu ya da konuyla aynı düzeyde ilgili olduğu 

söylenemezse de bunların etkileşimleri bugünkü ihtiyatlı tutumu 

doğurmakta, ve birkaç istisna dışında Türkiye’nin adaylığı konusunda 

detaylı ve dişe gelir bir tartışmaya rastlanmamaktadır. 

a- Medya 

Hâkim medya’nın tarafsızlığı ve televizyon dizilerinin 

“yumuşak gücü” 

Türkiye’nin AB adaylığına medyada verilen yer ülkenin kamuoyunda 

ve siyaset arenasındaki tartışmaları yansıtmakta, ve medya çoğunlukla 

haberleri iletmekte ancak çok nadiren yorumlara yer vermektedir. Üstelik 

bu nadir yorumlar bile Türkiye’nin adaylığını Bulgaristan

173 

Bulgaristan 

perspektifinden değerlendirmekten ziyade çoğunlukla ya AB, ya da 

Türkiye açısından üyeliğin artıları ve eksilerini çoğu zaman tarafsız bir 

bakış açısıyla yinelemek şeklinde tezahür etmektedir. Bu da hâkim ve 

ciddi medya kanallarında yer verilen haber ve yorumların çoğu zaman 

nispeten nesnel ve genellikle de iki tarafı da eleştirmekten kaçınan bir 

tonda verilmesi anlamına gelmektedir. Türkiye’nin reformlar 

konusundaki ilerlemesi, siyaset ve ekonomi alanındaki iç gelişmeleri ve 

dış politikası da medyada düzenli aralıklarla yer bulmaktadır. 

Dolayısıyla medyadaki yayınların genel değerlendirmesi komşu ile bu 

önemli konuya düzenli, tarafsız ve dengeli haberler ile Bulgaristan’ın 

konu ile ilgili doğrudan çıkarlarına değinen çok nadir yorumlar 

aracılığıyla yer verildiği şeklindedir. 

Milliyetçi partilerin medya kanalları ise Türkiye’nin üyeliği konusuna 

olumsuz bakma eğilimleri nedeniyle elbette bu trendin dışında 

değerlendirilmelidir. Ataka partisinin gazetesi Ataka ile (geçmişte Ataka 

ile ilişkilendirilen) Skat TV kablo kanalındaki siyasi talk show’lar 

düzenli olarak Türkiye’nin AB adaylığı konusuna olumsuz bir bakış açısı 

sergileyen haber ve yorumlara yer vermektedir. 

Son zamanlarda ise müzakerelerle doğrudan ilgisi olmayan ancak 

Bulgar-Türk ilişkileri kapsamında değerlendirilmesi gereken bir başka 

gelişme de dikkat çekmektedir. Bu da Türkiye’nin 2009’da televizyon 

dizileri yoluyla “gönülleri kazanma” yolundaki ilerlemesidir. Bu diziler 

oldukça başarılı olmuş ve önde gelen iki TV kanalı altı diziye aynı anda 

yer vermişlerdir. Dizilerin kamuoyundaki algıları ve önyargıları olumlu 

yönde değiştirdiği ve kamuoyunun medya kanalıyla güneydeki komşuyu 

algılaması konusunda faydalı olduğu bildirilmektedir. 

b- Hükümet 

Bulgaristan’ın resmi tutumu AB’nin Türkiye için üyelik kriterlerini 

katı bir biçimde uygulaması koşulu ile AB ile Türkiye arasındaki

174 


müzakereleri desteklemek yönündedir. Önceki Bulgar hükümeti 

tarafından ikili ilişkiler bağlamında 20. Yüzyılın başlarındaki savaşlar ve 

nüfus hareketleri sırasında yerinden olan Doğu Trakyalı mültecilerin hak 

taleplerini karşılaması yönünde konulan bir şart bulunmaktadır ve 

Temmuz 2009’da iktidara gelen yeni hükümet de bu şartı koşmaya 

devam etmektedir. Yine de genel hatları ile Bulgar hükümetleri AB’nin 

genelini takip etmektedirler. Bulgar siyasi partileri de kendilerine yakın 

Avrupa siyasi şemsiyelerinin genel duruşunu kaba hatlarıyla 

izlemektedir. Yine de konu ile ilgili olarak (ATE tarafından Sofya’da 

2008’de) yapılan araştırmalar partilerin tutumlarının nispeten muğlâk 

olduğunu ve hem sağ hem de solda, partilerin içinde ve tabanlarında bu 

konuda farklı görüşlerin mevcut bulunduğunu göstermektedir. 

Ağustos 2005 – Haziran 2009 döneminde Bulgaristan üçlü bir 

koalisyon iktidarı tarafından yönetilmekteydi ve bu Türkiye’nin üyeliği 

de dâhil olmak üzere birçok konuda net bir kararın alınamadığı, denge 

arayışı, karşılıklı tavizler ve uzlaşmalarla nitelenen bir dönemdi. 

Koalisyon Bulgar Sosyalist Partisi, 2. Simeon Ulusal Hareketi (daha 

sonra İstikrar ve İlerleme Ulusal Hareketi adını almıştır) ve Haklar ve 

Özgürlükler Hareketi (Türk azınlığın partisi) tarafından oluşturulmuştu. 

Bu nedenle Türkiye konusundaki iktidar politikaları HÖH’nin hükümetin 

devamı açısından önemini ve Türkiye’nin üyeliğine karşı duruşun 

koalisyonu tehlikeye atacağını göz önünde bulundurmak durumunda idi. 

Öte yandan HÖH’nin kendisi bir başka ülkenin çıkarlarını savunuyor 

görüntüsü vermemek için açıkça Türkiye taraftarlığı yapmaktan da 

çekinmiştir. Koalisyonun büyük ortağı Bulgar Sosyalist Partisi genel 

hatlarıyla Türkiye’nin üyeliğini destekler bir tutum içinde olup aynı 

zamanda Trakyalı mültecilerin talepleri ile Türkiye’ye müzakere 

sürecinde esneklik tanınmaması hususlarını da öne sürmektedir. 

Sonuçta iç politikadaki özel durum nedeniyle önceki hükümet (2005- 

2009) döneminde Türkiye’nin adaylığı konusunda destekler ya da karşı

175 

Bulgaristan 

çıkar bir çizgi belirlenememiştir. Bu durumu üç olguda gözlemlemek 

mümkündür. Resmi açıdan hükümet komşu ülkenin üyeliğini 

desteklediğini hiç reddetmemiştir. Aynı zamanda hükümetin 

bakanlarından biri (Bayan Emel Ete Ocak 2007’de) Ankara’ya yaptığı bir 

ziyarette Türkiye’nin üyeliğine tam destek verildiğini açıkladığında bu 

bir gaf olarak nitelenmiş ve resmi tutumu yansıtmadığı belirtilmiştir. 

Aslında daha iki ay öncesinde (Aralık 2006’da) Başbakan Sergey 

Stanishev Ankara protokolünün uygulamaya konmaması nedeniyle 

müzakerelerin askıya alınmasını desteklemiştir. 

Dönemim Bulgar hükümetinin hiçbir zaman müzakerelere ve üyeliğe 

doğrudan bir karşı çıkış içinde bulunmamasına ve “özel ilişkiler” gibi 

üyelik alternatiflerine destek vermemesine rağmen iki ülke arasındaki bir 

sorunu AB gündemine taşıma ve bunu üyelik süreci ile ilişkilendirme 

konusunda başarılı olmuştur. Yukarıda da belirtildiği üzere bu konu 

(Balkan savaşlarının ardından meydana gelen gelişmelere atıfla) “Trakya 

mültecilerinin” mülkiyet hakları ve tazminat konusu olup henüz bir 

çözüme kavuşturulamamıştır. Soruna Avrupa Parlamentosu Dışişleri 

Komisyonu Türkiye İlerleme Raporu 2007’de “Bölgesel konular ve dış 

ilişkiler” başlığı altında yer verilmiştir ((2007/2269(INI)). Trakyalıların 

haklarıyla ilgili konunun (mültecilerin soyundan gelenlerin haklarının) 

merkez sol gündeminde yer alan önemli bir siyasi mesele olması 

nedeniyle iktidardaki BSP’den Avrupa Parlamentosu Milletvekilleri bu 

şarta AP raporunda yer verilmesine ön ayak olmuşlardır. 

2006-2009 döneminde hükümetteki ve muhalefetteki partiler Temmuz 

2009 seçimleri ile rolleri değişmişlerdir. BSP, HÖH ve İİUH seçimleri 

kaybederken GERB merkez sağın (DSB ve UDF), Ataka ve Düzen, 

Hukuk ve Adalet Partisi’ndeki milliyetçilerin zımni desteğiyle bir azınlık 

hükümeti kurmuştur. 

Temmuz 2009 seçimleri sonrasında iktidara gelen bugünkü GERB 

hükümetinin hükümet politikalarını büyük ölçüde değiştirmesi

176 


beklenilmemektedir. Dışişleri Bakanı (ve Bulgaristan’ın 2009 yılı için 

Avrupa Komisyoneri olarak atadığı) Rumiana Jeleva hâlihazırda 

mülkiyet hakları iddialarına desteği dile getirmiştir. Bireysel bazda 

GERB üyelerinin müzakerelerden “açık uçlu bir süreç” olarak bahseden 

ifadelerine rastlanmışsa da partinin ve hükümetin genel tavrı daha ılımlı 

ve AB geneline hâkim görüşlere daha yakındır, yani kriterlere uyum 

sağlayan Türkiye ile ilerleme kaydetmek için müzakerelere devam 

edilmesi yönündedir. 

c- Muhalefet 

Türkiye’nin adaylığı konusundaki siyasi tutumları 

sınıflandırmak zordur 

Bulgaristan’da Türkiye’nin adaylığı konusunda partilerin tutumları 

üzerine kesin saptamalar yapmak yanıltıcı olabilir. Nitekim merkez sağın 

Türkiye’nin adaylığı konusunda daha çekimser bir yaklaşımda, merkez 

solun ise daha destekleyici bir tavır içinde olduğu söylenebilirken hem 

sağda, hem de solda ve ister merkez sağ, isterse merkez sol olsun farklı 

partiler içinde farklı görüşlerin varlığından söz edilebilir. 

Ülkedeki başlıca partiler arasında yalnızca Ataka Türkiye ile her türlü 

müzakerelere açıkça karşı çıkmakta, diğerleri ise genel olarak 

müzakereleri desteklemekle birlikte bazı detaylar üzerinde farklılaşan 

tutumlar sergilemektedirler. Parti üyelerinin bireysel olarak zaman zaman 

“açık uçlu bir süreç” ya da “imtiyazlı ortaklık” gibi yaklaşımlara 

verdikleri desteği dile getirebilmelerine rağmen şu anda hiçbir partinin 

resmi tutumu bu seçeneklerden yana değildir. 

Yine de ilk bakışta çelişkili görünebilecek bir biçimde yalnızca tek bir 

parti Bulgaristan’ın bakış açısından Türkiye’nin adaylığı konusunda 

detaylı ve iyi tanımlanmış bir tutum belirlemiştir. Bu parti de merkez 

sağdan Daha Güçlü Bir Bulgaristan için Demokratlar’dır. DGBD 

tarafından yayınlanmış Mayıs 2006 tarihli bir bildiride “bu tutumun 

temelinde AB ile müzakerelerin bu komşu ülkedeki genel reformlar için

177 

Bulgaristan 

bir araç teşkil edeceği ve bu ülkenin demokratikleşmesi ve refahının 

Bulgaristan’ın çıkarına olacağı inancının yatmakta” olduğu 

belirtilmektedir. Bir başka deyişle DGBD müzakerelerin devamını 

gerekli görmekte, ancak aynı zamanda da Türkiye’nin vaktinden önce 

Birliğe dâhil edilmesinin AB bütünleşme sürecinin yanında AB 

ülkelerinin ulusal çıkarları ve hatta güvenliğini bile tehlikeye atabilecek 

bir gelişme olarak değerlendirmektedir. DGBD aynı zamanda 

Türkiye’nin Bulgaristan’ın iç işlerine karışması, özellikle de Haklar ve 

Özgürlükler Hareketi’nin seçimle müdahalesine destek vermesi 

konusunda uyarılar yapmaktadır. DGBD’nin tutumu 2006’dan beri bir 

değişim göstermiş olup parti artık açık uçlu müzakereler konusundaki 

ısrarından vazgeçmiştir, ancak üyelik kriterlerinin katı bir biçimde 

uygulanması gereğine vurgu yapmaya devam etmektedir. Öte yandan 

DGBD kelimenin tam anlamıyla “Türkiye karşıtı” bir parti sayılmaz ve 

Türkiye’nin bir komşu ve güvenlik ortağı olarak oynadığı kilit rolü kabul 

edip bu rolün altını çizmektedir. 

Türkiye’nin adaylığı konusunda net bir sol-sağ ayrımından söz etmek 

de mümkün değildir ve bu durum DGBD ile bir diğer merkez sağ parti 

Demokratik Güçler Birliği arasındaki yaklaşım farklılıklarında da 

görülebilmektedir. Her ne kadar DGB merkez sağ ve EPP üyesi bir parti 

olsa da Türkiye’nin üyeliğini desteklemektedir. DGBD ile (Mavi 

Koalisyon) içerisinde bu tavrını değiştirip değiştirmeyeceği 

bilinmemekle birlikte DGB yönetimine yakın çevreler DGBD’nin bu 

konudaki çekinceli tavrını DGB üzerine de empoze edeceğinden endişe 

duymaktadır. 

Aşırı milliyetçi Ataka Türkiye’nin AB üyeliğine karşı dik duruşunun 

meyvelerini toplama peşindedir. Esasında Ataka’nın 2009 Avrupa 

Parlamentosu seçimlerindeki sloganı “AB’de bir Türkiye’ye Hayır” olup 

bu konu iktisadi krizin ortasında yaşayan ve ülke çapında yaklaşan genel 

seçim atmosferini hisseden toplumun gündeminde olmayışı ile dikkat

178 


çekmiştir. Bu açıdan Ataka’nın başarısının azınlıklara karşı duruşundan 

ziyade yolsuzluklara ve kurulu düzene karşı söyleminden 

kaynaklandığını belirtmek daha yerinde olur. 

Parlamentoya bu yıl giren Düzen, Hukuk ve Adalet (DHA) partisi 

kendi tanımıyla muhafazakâr bir parti olup İngiliz Muhafazakâr partisi 

etrafındaki grupla bağlantılıdır. Öte yandan parti Muhafazakârların 

Türkiye’ye verdiği sağlam desteği paylaşmamakta ve DHA üyeleri 

Türkiye’nin üyelik çabasına soğuk yaklaşmaktadırlar. 

Önceki iktidardan BSP ile HÖH bugün muhalefette yer almaktaysa da 

bu durum bu partilerin Türkiye’nin üyeliğine bakışını değiştirecek gibi 

görünmemektedir. HÖH üyeliğin yılmaz bir savunucusu olarak kalmaya 

devam edecek ve BSP de parti tabanının bu konudaki resmi parti tutumu 

etrafında kenetlenmiş olduğu söylenemese de bu konudaki üyeliği büyük 

çlçüde destekler tavrını hem tutarlılığını korumak adına, hem de HÖH ile 

devam eden ortaklığı ve Avrupalı sosyalistlerin etkisi ile devam 

ettirecektir. 

d- Sivil Toplum 

Kamuoyu: yanıt verenlerin görüşleri eşit biçimde 

dağılmaktadır 

Türkiye’nin üyeliği konusunda “sivil toplumun” tutumu tartışılırken 

göz önünde bulundurulması gereken iki unsur söz konusudur. Bunlardan 

ilki kamuoyunun geneli, diğeri ise ülkedeki sivil toplum örgütleridir.

179 

Bulgaristan 

Sivil toplum örgütleri bahsinde yerel STK’ların sınır aşan faaliyetler 

alanında oldukça aktif olduğunu ve pratik işbirliğine odaklandıkları 

söylenebilir. STK’lar arasında Türkiye’nin üyeliğinden yana ya da buna 

karşı net bir siyasi tavır alan kuruluşlardan bahsetmekse mümkün 

değildir. Siyaset araştırma enstitüleri kamuoyunu bilinçlendirme 

faaliyetlerinde aktif bir rol oynamakta ve Türkiye ile AB arasındaki 

müzakerelere dair bilinç düzeyini artırmaya çalışmaktadır. Değinilen 

dönemde Sofya Açık Toplum Enstitüsü’nün Avrupa politikaları programı 

konu üzerinde bilhassa yapıcı bir etki yapmış ve Türkiye’nin adaylığı 

konusunda analitik bir tartışma ortamı için gereken malzemeyi 

sağlayarak nesnel ve bilgi ağırlıklı bir tartışmaya zemin hazırlamıştır. 

Enstitü Türkiye’nin üyeliğinin Bulgaristan ve AB üzerinde yapacağı 

etkiye dair siyasi ve ekonomik tahliller yayınlamış, başlıca partilerin 

tutumları ile kamuoyu yoklamaların sonuçlarını etüt etmiştir. Ayrıca 

(2008 baharında) büyük çaplı bir uluslararası forum düzenlemiş ve bu 

yolla kamusal alandaki bir eksikliği gidererek konu üzerinde ciddi ve 

kayda değer bir tartışma yapılmasını sağlamıştır. 

Kamuoyunun konu hakkındaki algısı karışık bir görüntü çizmekte 

olup Sofya Açık Toplum Enstitüsü’nün 2008’deki bir çalışması (sonuçlar 

Nisan 2008’de yayınlanırken anketler Şubat-Mart 2008’de

180 


gerçekleştirilmiştir) Türkiye’nin üyeliğine bakışlar arasındaki farkları ve 

görüşler arasındaki dengeyi detaylı bir biçimde ortaya koymuştur. Ankete 

yanıt verenlere Türkiye’nin üyeliği konusunda o gün bir referandum 

yapılsaydı nasıl oy kullanacakları sorulmuştur. Yanıtlar %33 “Hayır”, 

%31 “Evet” ve %36 “Fikrim yok” oranları ile neredeyse tam olarak eşit 

bir dağılım sergilemiştir. 

Siyasi partiler bazında dağılım da bu bağlamda oldukça açıklayıcı 

olup aynı partinin taraftarları arasında da net görüş ayrılıkları mevcuttur. 

Merkez sağ UDF yanlılarının yüzde altmışyedisi üyeliği desteklerken 

bugünün iktidar partisi GERB taraftarlarının %35’i ve resmen 

müzakerelere karşı çıkan Ataka partisi yanlılarının %21’inden fazlası 

üyeliğe destek vermiştir. Bulgar Sosyalist Partisi taraftarları ise nispeten 

daha karşıt bir duruş sergilemişlerdir: yaklaşık %37 “karşı”, %28 

“destekler”. 

Anketi yanıtlayanın partilerine göre cevapları destekl karşı 

er 

GERB (Bulgaristan’ın Avrupa Gelişiminden Yana 

Yurttaşlar; merkez sağ) 

%34,40 %41,90 

Bulgar Sosyalist Partisi (merkez sol) %27,90 %37,20 

Haklar ve Özgürlükler Hareketi (Türk azınlık) %67 %2,2 

Demokratik Güçler Birliği (merkez sağ) %44 %24 

Ataka (aşırı milliyetçi) %21,50 %64,60 

Sofya Açık Toplum Enstitüsü tarafından yapılan ve Nisan 2008’de açıklanan anket 

Etnik köken bazında da verilen yanıtlara bakıldığında şaşırtıcı 

olmayan bir biçimde etnik Türklerin %59,1’lik bir çoğunluğu üyelikten 

yana iken etnik Bulgarlar arasında bu oran %27,1 ve Romanlar arasında 

da %32,7 olarak gerçekleşmiştir. 

Üyeliği destekleyen ya da karşı çıkanların öne sürdükleri argümanlar 

da oldukça ilgi çekicidir. Ankette sorulan iki soru seti ile AB’nin bakış 

açısından ve Bulgaristan’ın bakış açısından üyeliğin artı ve eksileri 

irdelenmiştir. Bulgarlara göre Türkiye’nin AB üyeliğinin Birliğe en

181 

Bulgaristan 

önemli üç getirisi (1) Ortadoğu ve Asya ile daha iyi ilişkiler, (2) çok 

kültürlülüğün ve daha fazla toleransın geliştirilmesi ve (3) Avrupa 

güvenliğine katkılar olacaktır. Türkiye’nin üyeliğinin Bulgaristan’a 

getirileri arasında da (1) artan güvenlik, (2) etnik istikrar ve (3) artan 

ticaret başı çekmektedir. Üyeliği destekleyenlerin yaklaşık olarak %59’u 

Bulgaristan ve Türkiye’nin devlet çıkarlarının kesiştiğini belirtmiştir. 

Karşı çıkanlar ise AB açısından argümanlar içinde bir Müslüman ülke 

olan Türkiye’nin Avrupa ile dini açıdan uyumsuz oluşunu en ön sırada 

zikretmektedirler. Ancak üyeliğe karşı çıkanların sadece %9,8’i 

Türkiye’nin üyeliğinin AB’nin sonunu getireceğini ifade etmiştir. Karşı 

çıkanların Bulgaristan özelinde dile getirdikleri başlıca argümanlar ise 

sırasıyla Bulgaristan’da artan etnik gerilimler, ülkenin güvenliğinin 

sekteye uğraması ve işsizlik oranında artış olarak göze çarpmaktadır. 

Özetle, hem üyeliği destekleyen, hem de karşı çıkanların öne sürdüğü ilk 

iki argüman da farklı bakış açılarıyla olsa da etnik ilişkilere ve güvenlik 

konusuna değinmektedir. 

Avrobarometre Anketi 69 (2008) AB’nin geneli ile bir mukayese 

temeli ortaya koymaktadır. Bulgaristan’da üyeliği kuvvetle 

destekleyenlerin (%16) ve bir ölçüde destekleyenlerin (%29) toplamdaki 

oranı %45 olup kuvvetle karşı çıkanlar (%22) ve bir ölçüde karşı çıkanlar 

(%17) toplamda %39’luk bir kesimi temsil etmektedir. Dolayısıyla 

Türkiye’nin üyeliğine genel olarak verilen destek %35 olan AB 

ortalamasının üzerinde yer alırken karşı çıkanlar da AB27 ortalaması 

olan %35 rakamının biraz üzerindedir.

182 


Özgehan Şenyuva, Sait Akşit * 

Avrupa’dan Türkiye’ye Bakış: Genel 

Değerlendirmeler 

Elinizdeki eserde yer alan çalışmaların amacı Avrupa Birliği’nin 

genişlemesi tartışmaları arasında son derece popüler bir konuyu ele 

almaktır: Türkiye Avrupa Birliği’nin farklı üye devletlerindeki taraflarca 

nasıl algılanmaktadır? Giriş bölümünde belirtildiği üzere ilgili tüm 

tarafları ele alan ve bunların pozisyonları ile argümanlarını bir araya 

getiren kapsamlı çalışmalar pek bulunmamaktadır. Türkiye’nin AB 

üyeliği konusunda Avrupalıların algıları üzerine literatür son derece 

kısıtlı olup mevcut çalışmaların hemen hiçbiri farklı ülkelerde hükümet, 

muhalefet, kamuoyu ve elitler gibi tüm tarafların görüşlerini ve medyada 

buldukları yer konusunu birlikte irdelemeye çalışmamaktadır. 1 

Dolayısıyla elinizdeki bu eserdeki çalışmalar Türkiye’nin adaylığının AB 

üyesi ülkelerde 2006 - 2009 yılları arasındaki dönemde nasıl 

algılandığına ışık tutmaya çalışmaktadır. Bu amaçla söz konusu 

çalışmalar giriş bölümünde ortaya konan sorulara yanıtlar bulmayı 

* 



1 

Bu tablonun bir istisnası TEPAV-IAI tarafından hazırlanan Talking Turkey yayınıdır: Natalie 

Tocci (der.), Talking Turkey in Europe: Towards a Differentiated Communication Strategy, 

Quaderni IAI, Aralık 2008. Ayrıca Avrupa kamuoyu görüşlerinin detaylı bir analizi için bakınız, 

Antonia R. Jiménez ve Ignacio T. Payá, European Public Opinion and Turkey’s Accession: 

Making Sense of Argument For or Against, EPIN, European Policy Institutes Network Working 

Paper no. 16, 2007.

Avrupa’dan Türkiye’ye Bakış: Genel Değerlendirmeler 

hedeflemiştir. Varılan ana sonuç Türkiye konusunda sadece bir Avrupa 

tartışmasının bulunmadığı, ancak kesişen tartışmalardan söz etmenin 

mümkün olduğudur. 

Avrupa Birliği üyesi ülkeler ve Türkiye’nin Avrupa Birliği 

üyeliği konusundaki duruşları 

Eduard Soler i Lecha ve Irene Garcia Türkiye’nin AB üyeliği 

konusuna İspanyolların bakışının mükemmel bir tahlilini sunmaktadır. 

Soler ve Garcia’nın ifadesiyle İspanya AB ülkeleri içinde açık ve kuşkuya 

mahal bırakmaz bir biçimde Türkiye’nin AB’ye üyeliğinden yana olanlar 

arasındadır. İspanya aynı zamanda Türkiye’nin üyeliğine kamuoyunda 

verilen desteğin son yıllarda Avrupa ülkelerinin çoğunluğunda gösterdiği 

net düşüşün aksine artış gösterdiği nadir ülkelerden biridir. İspanya’nın 

tavrı iki önemli nedenden dolayı dikkat çekicidir. Birincisi, İspanyol- 

Türk ilişkileri son derece iyi bir seyirde sürmektedir ve Medeniyetler 

İttifakı girişimi gibi çok sayıda ortak uluslararası girişim birlikte 

yürütülmektedir. Dahası, İspanya Türkiye’nin üyeliğini Soler ve 

Garcia’nın detaylarıyla ortaya koyduğu bir dizi nedenle her daim tam 

anlamıyla desteklemiştir. Yine de Soler ve Garcia’nın bulguları 

İspanya’da Türkiye’ye verilen net desteğe rağmen bu konuda bir miktar 

tereddüdün özellikle muhafazakâr siyasetçiler ve toplumun belirli 

kesimleri içinde ortaya çıkmaya başlamış olduğunu göstermektedir. Soler 

ve Garcia bu tereddüdün asli nedenlerinin neler olduğunu detaylarıyla 

irdelemekte ve bu tabloyu düzeltmek için yapılabileceklere 

değinmektedir. İkinci bir husus ise İspanya’nın Ocak 2010 itibarıyla 

Avrupa Birliği’nin dönem başkanlığını devralacak olması nedeniyle ve 

Fransa ve Almanya’nın yükselen eleştiri ve muhalefeti göz önünde 

bulundurulduğunda, Türkiye ile müzakerelerde son derece önemli bir rol 

oynayacağı için üzerinde dikkatle çalışılması gereken bir ülke olduğudur. 

Almanya’da Türkiye’nin üyeliğine karşı duruşun güçlenmesi 

konusunda Katrin Böttger ve Eva-Maria Maggi detaylı bir analiz 

183

184 


sunmaktadır. Almanya üzerine yaptıkları katkı vaktinde ortaya konmuş 

ve son derece önemli bir çalışma olup Almanya’daki farklı aktörlerin 

pozisyonlarının dışarıdan göründüğü kadar yekvücut ve değişmez 

olmadığını göstermektedir. Böttger ve Maggi Almanya’da Türkiye’nin 

üyeliğini destekleyen ve buna karşı çıkan taraflar arasında son derece 

ateşli bir tartışma bulunduğunu ortaya koymaktadır. 

Almanya’nın yanında Fransa ve Avusturya’yı Türkiye’ye karşı çıkan 

grupta sesi en çok duyulan ve kamuoyunun Türkiye konusunda 

görüşünün en olumsuz şekillendiği ülkeler arasında görmekteyiz. Nicolas 

Monceau Fransız algılarını ele aldığı analizinde sağ ve sol partilerin 

Türkiye konusunda ideolojik bir bölünmenin tarafları olduğunu 

belirtmektedir. Merkez sol ve sol partiler Türkiye’nin üyeliğinden yana 

iken merkez ve sağ partiler kuvvetli bir biçimde karşı çıkmaktadır. Yine 

de bu ayrımların yalnızca siyasi elitler arasında mevcut olduğu 

görülmektedir; Fransız kamuoyu Türkiye’nin AB’ye girmesine net bir 

biçimde karşıdır. 

Avusturya’da Türkiye’nin adaylığı konusundaki tartışmalar hukuki ve 

teknik konulardan ziyade kültürel ve dini unsurlarla şekillenir 

görünmektedir. Cengiz Günay, konunun Avusturya’da nasıl ‘fazlasıyla 

sertleşmiş’ bir hale geldiğinin açık ve kısa bir özetini vermekte ve Orta 

Çağ’dan bugüne gelen Türk imajı gibi tarihi unsurları nasıl gün ışığına 

çıkardığını ya da yabancı düşmanlığı ve ırkçılık sınırlarına uzandığını 

anlatmaktadır. Yine de Günay’ın da belirttiği üzere Avusturya’daki 

tartışmalar Türkiye’nin adaylığı özelinden çok göçmenlerin topluma 

entegrasyonu ve bir çok yeni etnisiteli, çok dinli Avusturya toplumunun 

kabullenilmesi ile ilgilidir. Bu durum Avusturya kamuoyunun 

Hırvatistan’ın üyeliği dışında AB’nin her türlü genişlemesine karşı 

çıkışında da görülmektedir. Kamuoyu Hırvatistan konusundaki karşı 

duruşunu da ancak yakın zamanda değiştirmiş ve özellikle muhafazakâr


Katolik kesimlerin içinde bulunduğu elitlerin kuvvetli desteği ile bu 

üyeliği destekler bir noktaya varmıştır. 

Özel bir ilgi gösterilmesi gereken bir diğer katkıyı ise Kıbrıslı 

Rumların algıları oluşturmaktadır. ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’ 2 2004’te tam üye 

olduğundan beri Türkiye’nin üyelik süreci adada devam eden çözüme 

kavuşturulamamış sorundan doğrudan etkilenmektedir. Birbirini takip 

eden Kıbrıs Rum hükümetleri resmen vetoya başvurmamış olsalar da 

Türkiye’nin üyeliğine karşı çıkan diğer ülkelerle birlikte Türkiye’nin AB 

ile müzakere sürecinde pratikte engeller yaratmaktadır. Bunun bir sonucu 

olarak da Türkiye üyelik süreci içerisinde Kıbrıs sorunu nedeniyle sekiz 

başlıkta müzakerelere başlayamamaktadır. 

Costas Melakopides çalışmasında Kıbrıslı Rumlar arasında Türkiye- 

AB ilişkilerine genel bakış ve yaklaşımın genel bir resmini sunmaktadır. 

Ortaya konan bu Kıbrıslı Rum perspektifinde dikkat çekici olan ise 

Kıbrıslı Rumların kategorik olarak Türkiye’nin üyeliğine genelde karşı 

çıkmadığı ve Türkiye’nin Avrupalılığı konusunda fazla bir tartışmanın 

olmadığıdır. Ancak Türkiye’nin üyelik yönündeki arzusunu bir koz 

olarak kullanma ve AB’yi Kıbrıslı Rumların talepleri için bir platform 

olarak görme eğilimi vardır. Bu bütüncül bir yaklaşım olarak göze 

çarpmaktadır: Türkiye ancak Kıbrıslı Rum toplumunun adadan Türk 

askerlerinin tümüyle çekilmesi ve Türkiye’den adaya yerleşen kişiler 

sorunu da dâhil olmak üzere taleplerini yerine getirdiğinde AB üyesi 

olmalıdır. Dolayısıyla Kıbrıslı Rumların Türkiye’nin adaylığına bakışı 

her şeyin ötesinde Kıbrıs sorununun ışığında ele alınan bir konudur. 

Nitekim Kıbrıslı Rumların algıları Türkiye konusunda kökenleri 

derinlere dayanan ve neredeyse duygusal bir nitelik kazanmış olup, 

2 Resmi adıyla ‘Kıbrıs Cumhuriyeti’, AB tarafından tüm adayı temsil ediyor olarak kabul edilse 

de adadaki Kıbrıslı Türk Toplumunu temsil etmemektedir. Dolayısıyla, bu kitapta bahsi geçen 

‘Kıbrıs Cumhuriyeti’ adanın Kıbrıslı Rumların yönetimi altındaki kısmına atıfta bulunur ve 

‘Kıbrıs’a atfen yapılan değerlendirmeler Kıbrıslı Rumların gözünden yapılan değerlendirmelerdir. 

185

186 


Türkiye-AB ilişkilerindeki her tökezlemeyi Türkiye’nin Kıbrıs sorunu 

konusundaki siyasetine bağlamaya çalışan mit ve önyargıların açık 

örneklerini sunmaktadır. Bu durum bazen AT Komisyonu’nun 1989’da 

Türkiye’nin üyelik başvurusu üzerine yaptığı değerlendirmenin reddetme 

olarak algılanması örneğinde olduğu gibi gerçeklerin yanlış aktarılması 

ile de sonuçlanabilmektedir. 3 Bazı durumlarda ise bu yaklaşım abartmaya 

neden olmakta ve uygulamada tek bir sebep üzerinden yürütülen bir 

nedenselliğe, örneğin Türk askerlerinin adada bulunmasının topluluk 

müktesebatının Kıbrıs’ın kuzeyine uygulanamamasının tek nedeni olarak 

ortaya konmasına neden olmaktadır. Sonuçta elde edilen ise Kıbrıs 

sorununun büyük ölçüde tek taraflı ve adil olmayan bir yorumu olup 

Kıbrıslı Rumların taleplerinin geçerli ve adil olan tek talep kümesi 

olduğu şeklinde bir algı ve Kıbrıslı Türklerin isteklerinin tümüyle göz 

ardı edilmesidir. Bununla birlikte Türkiye’nin adada adil bir çözüm 

olarak müzakere edilecek başlıca taraf olduğu yargısına ulaşılmaktadır. 

Kıbrıslı Türklerin Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat’ın fikir ve 

yorumlarının daha büyük ölçüde dikkate alınması gerekmektedir. 4 Derin 

kökleri olan algılar aynı zamanda Türkiye ile AB arasındaki gelişmelerin 

de yalnızca Türkiye’nin Kıbrıs sorunu ile ilgili ‘jestleri’ ile ilişkili olduğu 

değerlendirmelerine de yol açmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, Aralık 

2009’da Türkiye-AB ilişkileri konusunda meydana gelebilecek 

gelişmelerin adadaki gelişmelerle yakın bir ilişki içinde 

değerlendirileceği ve bu bağlamdaki koşullar ışığında AB tarafının da 

Türkiye’ye karşı değilse bile Kıbrıs Türk toplumuna karşı belirli 

3 

AT Komisyonu’nun 1989’da Türkiye’nin üyelik başvurusu ile ilgili görüşünde özellikle Tek 

Pazar’ın tamamlanması gereği ve Türkiye ekonomisinin zayıf yapısı vurgulanmaktadır. Buna 

istinaden AT’nin Türkiye’yi hemen resmen üye olarak kabul etmesinin mümkün olmadığı dile 

getirilmektedir. Ancak, bu durum Türkiye’nin AT’ye üye olma niteliğine sahip olmadığı veya 

üyelik başvurusunun reddi anlamına gelmemektedir. Görüşün tam metni için bakınız Commission 

of the European Communities. Commission opinion on Turkey's request for accession to the 

Community, SEC (89) 2290 final. Brussels: 20.12.1989. 

4 

Erdal Güven, ADAM: Talat’ın Kıbrıs’ı, Söyleşi, İstanbul: Doğan Kitap, Kasım 2009. Özellikle 

onbir ve onikinci kısımlar.


beklentileri yerine getirmedeki eksikliklerinin bulunduğu 

unutulmamalıdır. 

Yunan kamuoyu da Kıbrıslı Rumlarınkine benzer bir tutum 

içerisindedir. Ancak Athanasios Kotsiaros Yunan toplumunun ve 

siyasetinin çok önemli bir niteliğine dikkat çekmektedir. Kotsiaros 

Yunan diplomasisinin önemli bir açılımını teşkil eden 1999 Helsinki 

Zirvesi sonrasında siyasi elitlerin bazı koşullar altında Türkiye’nin 

üyeliğine tam destek vermeye başladığını ifade etmektedir. 1999’daki 

açılım sonrasında Yunanistan’ın Türkiye konusundaki diplomatik 

stratejisinde çatışmadan işbirliğine doğru bir kayma gözlemlenebilmekte 

ve Yunanistan’ın Türkiye karşısında çıkarlarını Avrupa çerçevesinde 

daha iyi savunabileceği inancı yerleşmektedir. Yine de Yunan kamuoyu 

ve medyası siyasi elitlerle bu konuda tam bir uyum içinde değildir ve 

özellikle kamuoyu, ekonomiden muhtemel bir Türk göçmen akışına 

kadar birçok argümanın ışığında Türkiye’nin muhtemel üyeliğine 

şiddetle karşı çıkmaktadır. Elbette ki Kotsiaros’un belirttiği üzere iki ülke 

arasındaki sorunlu geçmişin bu bağlamda ciddi bir etkisi söz konusudur. 

Yunan kamuoyunun gözünde Türkiye’nin AB üyeliği tarihten gelen 

sorunların bir uzlaşmaya bağlanabilmesi için bir fırsat teşkil 

etmemektedir. Yine de Kotsiaros’a göre Yunan siyasi elitlerinin bu 

konudaki irade ve desteği sürekliliğini koruduğu müddetçe kamuoyunun 

etkisi nispeten sınırlı kalacaktır. 

Bulgar ve Romenlerin algıları da Türkiye’nin üyeliği tartışmaları 

bağlamında önem arz etmektedir. Öncelikle bu ülkeler son genişleme 

dalgasında Birliğe katılan son iki ülkedir. İkincisi, her iki ülke de adaylık 

süreçleri boyunca tarım konusu gibi halen Türkiye’nin önünde yer alan 

sorunlara benzer sorunlarla mücadele etmişlerdir. Son olarak, bu ülkeler 

coğrafi konumları itibariyle Türkiye’ye oldukça yakın olup bu nedenle de 

Türkiye’nin üyeliği bu ülkeler için son derece önemli bir gelişme teşkil 

etmektedir. 

187

188 


Iulia Serafimescu ve Mihai Sebe Romanya’da Türkiye’nin üyeliğine 

ciddi bir desteğin mevcut olduğunu kaydetmektedir. Dahası, yazarlar 

Romen tarafların konuya son derece pragmatik bir pencereden 

baktıklarını ve Romanya’nın Türkiye’nin üyeliğinden elde edeceği 

potansiyel kazançlara odaklanmakta olduğunu ortaya koymaktadır. Batı 

Avrupa ülkelerinin aksine, Türkiye nüfusunun büyük ölçüde Müslüman 

olması Romanya için bir sorun teşkil etmemektedir. Güvenlik ve 

Karadeniz işbirliği konuları Romanya’daki tartışmalarda daha belirleyici 

etkenler olarak öne çıkmakta ve bunlar da Türkiye’nin üyeliğine çok 

daha olumlu bir bakışı doğurmaktadır. 

Türk-Bulgar ikili ilişkileri son yıllarda önemli ölçüde gelişme 

göstermiştir. İki komşu ülke arasında uzun bir geçmişe dayanan kültürel, 

siyasi ve ekonomik ilişkiler bulunmaktadır. Yine de Marin Lessenski ikili 

ilişkilerin bu iyi seyrinin Türkiye’nin üyeliğine destek verilmesi yönünde 

doğrudan bir tercihe dönüşemeyebileceğini göstermektedir. 

Bulgaristan’da kayda değer bir Türk azınlığın bulunması ve bu azınlığın 

Bulgar siyasetine aktif katılımı Bulgar toplumunu bu konuda biraz 

kararsız kılmaktadır. Bu nedenle Türkiye’nin üyeliğine verilen destekle 

üyeliğe karşı çıkış yaklaşık olarak birbirine eşit düzeylerde seyrederken 

kararsızlar da Bulgar kamuoyunun neredeyse üçte birini oluşturmaktadır. 

Kamuoyunun bu konuya bakışı siyasi tabloya da yansımaktadır. 

Lessenski’nin belirttiği üzere partilerin pozisyonları nispeten muğlâk 

olup hem sağ hem de sol partiler arasında ve hatta bu partilerin kendi 

içlerinde ve taraftarları arasında farklı görüşler mevcut olabilmektedir. 

Yine de Bulgaristan’ın resmi tutumu Türkiye’nin üyeliğini destekler 

niteliktedir. 

2004 genişleme dalgasında AB’ye katılan iki ülke daha bu eserdeki 

incelemeye dâhil edilmiştir: Çek Cumhuriyeti ve Polonya. Müzakere 

sürecinde Polonya ve Türkiye arasında nüfusları ve tarım sektörlerinin 

boyutları üzerinden paralellikler kurulması yönünde çabalar göze


çarpmıştır. Yine de bu tür benzerliklerin Polonya’da fazla bir yansıması 

olmadığı gözlemlenmektedir. Adam Szymański çalışmasında 

Polonya’nın Türkiye’nin üyeliği konusundaki tutumunun Polonya’nın 

başka genişleme dalgalarına verdiği destekle doğrudan ilişkili olduğunu 

ifade etmektedir. Batı Avrupa ülkelerinin aksine Polonya Avrupa Birliği 

için bir ‘açık kapı siyasetinden’ yana tutumuyla doğusundaki komşusu 

Ukrayna’nın gelecekteki üyeliğine tüm gücüyle destek vermektedir. 

Gelecekteki genişlemeler yönünde verilen bu desteğe ek olarak 

Polonya’nın siyasi elitleri ve parti liderleri aynı zamanda ahde vefa 

ilkesinin de ardında durmaktadırlar. Bu da Türkiye’nin üyeliğinin olumlu 

bir yaklaşım içerisinde değerlendirilmesine neden olmaktadır. Yine de 

Szymański yerinde bir tespitle bu olumlu bakışı değiştirebilecek üç 

önemli konuya dikkat çekmektedir. Bunlardan ilki tarım konusudur. 

Tarımsal bir toplum olan Polonya için Türkiye’nin üyeliğinin Ortak 

Tarım Politikası bağlamında ciddi bir tartışmaya neden olması ve bunun 

da Polonya ekonomisine muhtemel etkilerinin görülmesi oldukça 

olasıdır. İkinci bir etken ise Katolik Kilisesi’nin rolü ve etkisidir. Katolik 

Kilisesi muhafazakâr Polonya toplumu üzerinde önemli bir güce sahiptir 

ve tavırları oldukça belirleyici olmaktadır. Son olarak, Polonya’da 

kamuoyunun Türkiye konusuna fazla ilgi duymaması ve bu konudaki 

bilgisizliği de Türkiye’nin aleyhine işleyebilecek bir etkendir. Kamuoyu 

yoklamaları Polonya kamuoyunun Türkiye’nin üyeliği konusunda büyük 

ölçüde umursamaz bir tavır içinde olduğunu ve vatandaşların klişeler ve 

basmakalıp düşüncelerle tavırlarını belirlediğini göstermektedir. 

Szymański böylesi bir tablonun ters tepmeye müsait olduğunu ve en 

küçük bir olayla bile ciddi bir dalgalanmaya sahne olabileceğini 

belirtmektedir. 

Petr Kratochvíl, David Král, ve Dominika Dražilová’nın çizdiği 

Türkiye’nin üyeliğine Çeklerin bakışı ise başka ülkelerde de rastlanan 

bazı özellikleri sergilemektedir: konuya fazla ilgi duymayan ve pek de 

189

190 


bilgili olmayan, bu nedenle de Türkiye konusunda bir görüş oluştururken 

alışılmış klişelere başvuran bir kamuoyu, genel olarak AB genişlemesine 

verilen kayıtsız bir destek, ve Türkiye konusunda somut bir tartışmanın 

eksikliği. 

Gunilla Herolf makalesinde İsveç’in Türkiye’nin AB üyeliğine 

nispeten farklı yaklaşımını incelemektedir. İsveç’teki taraflar, 

Türkiye’nin gerekli kriterleri yerine getirmesi kaydıyla Türkiye’nin 

AB’ye üye olmasından yana bir konsensüse varmış görünmektedirler. 

Dolayısıyla Türkiye’nin üyeliği konusundaki siyasi tartışmalar daha 

ziyade Türkiye’nin eksiklikleri ve gerekli reformları yapmada sergilediği 

performans konusuna odaklanmaktadır. Öte yandan İsveç’in hukuka ve 

Türkiye ile AB arasındaki tarihten gelen ilişkiler ve anlaşmalara saygı 

bağlamındaki dik duruşu diğer ülkeler için de önemli bir örnek teşkil 

edebilir ve İsveç Türkiye’nin bütünleşme sürecinin sekteye uğramadan 

devam edebilmesinde önemli bir rol oynayabilir. 

Öte yandan Belçika Türkiye konusundaki tartışmalarda başı 

çekmekten uzak bir ülkedir. Yvonne Nasshoven, hükümetin Türkiye’nin 

üyeliğine olumlu yaklaşımına karşın Belçika’daki siyasi tablonun 2006- 

2009 döneminde iç sorunların tekelinde kaldığını ve Türkiye konusu bir 

yana, başka hiçbir konuda ciddi bir tartışma meydana gelmediğini açıkça 

göstermiştir. Ülkedeki kayda değer Türk toplumu nedeniyle Türkiye’nin 

üyeliği Belçika toplumunun çeşitliliğini daha da oturmuş bir hale 

getirmek için bir fırsat olarak görülmektedir. Her ne kadar hem Flaman 

hem de Valon toplumları içinde bazı aşırı unsurlar Türkiye’nin 

Avrupalılığı konusunu kararlı bir biçimde sorgulasalar da bu kesimlerin 

rollerinin sınırlı olduğu anlaşılmaktadır. Belçika’nın 2010’un ikinci 

yarısında AB dönem başkanlığını devralacağı göz önünde 

bulundurulduğunda bu ülkenin tavrının devam eden müzakerelerin 

gelecekteki şeklini belirlemede önemli olacağı söylenebilir.


Türkiye’nin üyeliği konusunda karmaşık sinyaller gönderen bir diğer 

ülke ise İtalya’dır. Sebastiano Sali ile birlikte Emiliano Alessandri 

Türkiye konusunda mevcut güçlü desteğin uzun vadede yanıltıcı 

olabileceğini iddia etmektedir. Özellikle son yıllarda gittikçe Türkiye’nin 

üyeliğine karşı bir tavır takınmaya başlayan İtalyan kamuoyu bu konuda 

kuşkucu ve bölünmüş bir tavır sergilemektedir. Alessandri, dini bir unsur 

içeren kimlik politikalarına karşı bir uyarıyı dile getirmekte ve 

İslamofobi’nin ‘Hıristiyan kamuoyu’ adını verdiği kesimi etkileme 

ihtimalinden dem vurmaktadır. Ayrıca İtalyan partilerinin de bu konuda 

bölünmüş olduğu ve partilerin ideolojik tutumlarından bağımsız bir 

biçimde Türkiye’den yana ya da Türkiye’ye karşı partiler arası 

koalisyonların ortaya çıkabileceği düşünülmektedir. 

Genel Değerlendirme 

Yukarıda değinilen ülkelerden alınan her bir analiz temelinde Türkiye 

ve Türkiye’nin AB üyeliğinin nasıl algılandığı konusunda belirli 

hususların ortaya çıktığını göstermektedir: 

1. Medya görüşlerin şekillendirilmesinde, özellikle de kamuoyunun 

tavrının belirlenmesinde büyük ölçüde etkilidir. Tüm ülkelerden gelen 

katkılarda kamuoyunda Türkiye konusunda inatçı bir bilgisizliğe 

değinildiğinden medya ilgisiz bir kamuoyunun yanıtları arayacağı temel 

bilgi kaynağı olarak öne çıkmaktadır. Elinizdeki eserde yer alan 

makaleler Türkiye’nin üyeliğinin Almanya gibi bazı ülkelerdeki belirli 

medya kanallarında son derece popüler bir tartışma konusu olarak yer 

almasına rağmen İspanya ya da Polonya gibi başka ülkelerde tartışmalar 

ya çok daha kısıtlı boyutta yer bulmakta, ya da hiç gerçekleşmemektedir. 

Bununla birlikte her bir çalışma göz önünde bulundurulduğunda 

Türkiye’nin Avrupa genelinde yaygın medya kanallarının çoğunluğunda 

adil bir muamele gördüğünü ve nesnel bir biçimde anlatıldığını söylemek 

pek de mümkün değildir. Haber ve yorumlarda Türkiye’nin teşkil ettiği 

191

192 


sorunlara ağırlık verilirken nesnel değerlendirmelere, hatta en basit 

şekliyle gerçeklere dayalı argümanlara nadiren rastlanmaktadır. 

Bu durum yine de Türkiye’nin eksiklikleri için bir bahane olarak 

kullanılmamalıdır. İhtiyaç duyulan adil ve nesnel bir yaklaşımdır. Türk 

siyaseti, toplumu, hatta ekonomisi hakkında Avrupa kamuoyundaki bilgi 

düzeyinin yetersizliği göz önünde bulundurulduğunda medyadaki 

yayınlar konunun sadece olumsuz yanlarına ısrarla değinmekten imtina 

etmelidir. Tocci’nin (2008) de vurguladığı gibi Türkiye’nin ihtiyacı olan 

şey bir marka imajı ya da pazarlama stratejisi değil, Avrupa kamuoyunu 

bilgilendirmektir. 

2. Türkiye’nin AB üyeliği siyasi partileri aşan bir konu olarak ortaya 

çıkmaktadır. Tüm çalışmalarda gösterildiği üzere Türkiye’nin üyeliği 

konusunda açık ve net parti pozisyonlarına rastlamak oldukça zordur. 

İspanya ve Fransa gibi ülkelerde hükümet ile muhalefet partileri arasında 

bazı farklılıklar görülse de Türkiye ve AB’ye üyeliği konusunda 

partilerin kendi içinde de bölünmeler yaşandığı ortadadır. Ancak Fransa 

örneğinde olduğu gibi Türkiye’nin üyeliğine karşı çıkan merkez ve 

merkez sağ partiler ile Türkiye’nin üyeliğini destekleyen merkez ve sol 

partiler arasında da tartışmalar yaşanmaktadır. 

3. Gerekli kriterlerin yerine getirilmesi konusu, özellikle de insan 

hakları ve demokrasi konularında tekrar tekrar dile getirilmektedir. 

Fransa ve Almanya gibi üyeliğe en çok karşı çıkan ülkelerde bile 

kamuoyu ve elitler Türkiye’nin gerekli reformları yapması ve insan 

hakları ile demokrasi alanında kriterlere uyması durumunda Türkiye’nin 

üyeliğini onaylar yönde bir kayma olabileceğinin işaretlerini 

vermektedirler. Bu da Türkiye’nin AB ile tam bütünleşmesini 

destekleyenler için önemli bir sonucu ortaya koymaktadır: Bu kesimler 

somut sonuçlar elde edebilmek için Türkiye’nin bu kriterleri yerine 

getirme kapasite ve iradesini göstermeye odaklanmalı ve Türkiye’nin


Avrupalılığı gibi sonu gözükmeyen tartışmalarda enerji ve kaynak sarf 

etmemelidirler. 

4. Elinizdeki eserdeki çalışmalar aynı zamanda Türkiye’nin üyeliğinin 

Avrupa’daki daha büyük bir tartışma bağlamında buzdağının görünen 

kısmını oluşturduğunu da ortaya koymaktadır. Her ne kadar Türkiye 

konusundaki tartışma büyük ölçüde göç-kimlik-din ekseninde yürüse de, 

Türkiye’nin üyeliği tartışması Avrupa’nın geleceğiyle ilişkili bir dizi 

çözüme kavuşmamış tartışma ile de yakından ilişkilidir: AB’nin 

kurumsal yapısı; yakın zamanda gerçekleşen Doğu Avrupa’ya yönelik 

genişlemenin etkileri; Avrupa’nın sınırları; İslam sorunu; göç ve 

göçmenlerin entegrasyonu. Avusturya, Fransa ve Almanya gibi 

ülkelerdeki kamuoyunun yalnızca Türkiye’nin üyeliğine karşı olmakla 

kalmayıp AB’nin daha fazla genişlemesine de karşı olması şaşırtıcı 

değildir. 

Dolayısıyla Türkiye’nin üyeliğine verilen desteğin ya da bu üyeliğe 

karşı duruşun doğru bir analizini gerçekleştirebilmek için daha geniş 

tartışmaları da yakından incelemek gerekmektedir. Türkiye’nin AB ile 

bütünleşmesi konusuna destek ya da karşı duruş bağlamında birleşik 

bloklardan söz edilemeyeceği ortadadır. Her iki tarafta da farklı nedenler 

ve nedenselliklere rastlamak mümkündür. Türkiye’nin üyeliğinden yana 

olan kesimler için bu nedenleri tek tek belirlemek ve hukuki, mantıki ve 

teknik açılardan tartışmaya katılmak anlamlı olacaktır. Bunun dışında 

kalan duygusal, basmakalıp önyargılardan beslenen hezeyanların bu 

sürece zarar vermesini de mümkün olduğunca engellemek 

gerekmektedir. Ancak bu, Türkiye’nin tek başına yapabileceğinden 

fazlasına, özellikle karşılıklı iyi niyet ve çabaya ihtiyaç duymaktadır. 

Gerekli reformların yapılması tam da bu nedenle çok büyük önem arz 

etmektedir. 

193

Yazarlar Hakkında Bilgi 

Sait Akşit 

194 


Dr. Sait Akşit doktorasını Uluslararası İlişkiler alanında Orta Doğu 

Teknik Üniversitesi, Ankara, Türkiye’de tamamlamıştır. Halen Avrupa 

Çalışmaları Merkezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde araştırmacı 

olarak görev yapmaktadır. Temel araştırma alanları arasında siyasal 

iktisat, Doğu Avrupa ve Balkanlar’da siyasi ve ekonomik dönüşüm 

süreçleri ve AB genişlemeleri yer almaktadır. Ayrıca Türk dış politikası 

ve Kıbrıs üzerine de çalışmaktadır. Son yayınlarından bazıları şunlardır: 

Sait Akşit, “Doğu Avrupa’da Radikal Neo-liberal Dönüşüm”, İstanbul 

Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Sayı 41, Ekim 2009, ss. 

61-86; Sait Akşit ve Costas Melakopides (yazarlar), Graham Avery 

(Editör), “The Influence of Turkish Military Forces on Political Agenda- 

Setting in Turkey, Analysed on the Basis of the Cyprus Question”, 

Avrupa Parlamentosu Dış İlişkiler Komitesi için hazırlanan Bilgilendirme 

Yazısı, 18 Şubat 2008, http://www.europarl.europa.eu/ 

activities/committees/studies. do?language=EN adresinden erişilebilir; 

Mustafa Türkeş ve Sait Akşit, “International Engagement, 

Transformation of the Kosova Question and Its Implications”, The 

Turkish Yearbook of International Relations, Cilt. 38, 2007, ss. 79-114. 

Emiliano Alessandri 

Emiliano Alessandri Roma Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nde (IAI) 

çalışmalarını yürütmektedir. Transatlantik güvenlik ilişkileri ve AB’nin dış 

ilişkileri konularında uzmanlaşmıştır. Ağırlıklı olarak NATO, Avrupa 

güvenliği ve AB genişlemesi üzerine yazılar yazmıştır. Son olarak 

Riccardo Alcaro ile birlikte yakında ‘European Foreign Affairs Review’ 

dergisinde yayınlanacak olan "Engaging Russia. Prospects for a longterm 

European security compact" başlıklı makaleyi yazmıştır. SAIS- 

Johns Hopkins Üniversitesi’nde Amerikan Dış Politikası programında 

yüksek lisans çalışmasını tamamlamış ve kısa süre önce Cambridge


Üniversitesi’nde Amerika dış ilişkiler tarihi konusundaki doktora 

çalışmasını savunmuştur. 

Katrin Böttger 

Katrin Böttger, “Avrupa Birliği’nin Doğu Komşularıyla İlişkileri- 

Komşuluk ve Genişleme Politikası Arasında” başlıklı araştırma projesinin 

Proje Takım üyelerinden biri olarak Berlin Avrupa Politikaları 

Enstitüsü’nde (IEP) çalışmalarını yürütmektedir. 2004 yılında Leipzig 

Üniversitesi’nden Siyaset Bilimi, Basın ve İngiliz dili alanında Master 

(Magister) derecesi almıştır. 2005-2006 yılları arasında Tuebingen’de 

Avrupa Federalizm Araştırmaları Merkezi’nde araştırma görevlisi olarak 

çalışmıştır. 2007’den beri Leipzig Üniversitesi’nde misafir öğretim 

görevlisi olarak çalışmaktadır. Çok sayıda yayını olan Katrin Böttger 

yakın zamanda Bonn Friedrich-Ebert Vakfı bursu ile Tuebingen 

Üniversitesi’nde, Avrupa Komşuluk Politikası Gelişimi üzerine yazdığı 

tezini tamamlamıştır. Avrupa Politikaları Enstitüsü’ndeki temel araştırma 

alanları Avrupa Komşuluk Politikası, AB Genişlemesi ve AB Anayasal 

süreçleridir. 

Irene García 

Irene Garcia Barselona Uluslararası İlişkiler Merkezi’nde (CIDOB) 

araştırma görevlisi olarak çalışmaktadır. İspanya Granada Üniversitesi 

Mütercim Tercümanlık Bölümü mezunu olan Garcia Hukuki Tercüme 

alanında AB Hukuku üzerine Master derecesine ve Barselona 

Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü’nden (IBEI) Uluslararası İlişkiler 

alanında yüksek lisans derecesine sahiptir. Temel araştırma alanları 

arasında Magrip bölgesinde insan hakları, Akdeniz bölgesi göç 

hareketleri, güvenlik ve savunma alanında özellikle Orta Doğu’ya 

yönelik AB dış politikası yer almaktadır. 

Cengiz Günay 

Cengiz Günay Viyana’daki Avusturya Uluslararası İlişkiler 

Enstitüsü’nde (OIIP) araştırmacı olarak çalışmalar ve Viyana 

Üniversitesi’nde öğretim üyeliği yapmaktadır. Temel araştırma alanları 

arasında Türkiye ve Orta Doğu toplumlarındaki demokratikleşme 

süreçleri, sosyo-ekonomik gelişmeler ve İslami hareketlerin dönüşümü 

yer almaktadır. Yayınlarından bazıları şunlardır: ‘Flags against Fears 

and Uncertainties. The rise of Nationalism in Turkey’, Turkish Policy 

Quarterly, 2007; Austrian stakeholders in the EU-Turkey debate’, 

Nathalie Tocci (editör), Talking Turkey in Europe: Towards a 

Differentiated Communication Strategy, Rome, IAI, Aralık 2008, ss. 59- 

85. 

195

Gunilla Herolf 

196 


Gunilla Herolf doktorasını Stockholm Üniversitesi’nde tamamlamıştır. 

Araştırma alanlarından bir tanesi özellikle Fransa, Almanya, Birleşik 

Krallık ve İskandinav ülkeleri bağlamında AB ve NATO’daki güvenlik 

işbirliğidir. İlgilendiği diğer konular arasında ABD-AB işbirliği ve 

komşuluk politikaları yer almaktadır. 2007’de SIPRI’ye katılmadan önce 

İsveç Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nde çalışmıştır. Gunilla Herolf AB 

tarafından desteklenen birçok projeye katılmıştır ve halen AB 7. Çerçeve 

Programı kapsamında yürütülen MERCURY projesinde görev 

almaktadır. Transatlantik Siyaset Çalışmaları Derneği (TEPSA) yönetim 

kurulu üyesidir. 

Athanassios C. Kotsiaros 

Dr. Athanassios Kotsiaros Atina Üniversitesi Alman Dili ve Edebiyatı 

Bölümü’nde eğitim görerek dilbilimi konusunda uzmanlaşmıştır. Yüksek 

lisans çalışmasını yüksek başarı derecesi ile “Avrupa ve Uluslararası 

İlişkiler” programında Atina Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi 

Bölümü’nde tamamlamıştır. Dr. Kotsiaros doktorasını (en yüksek onur 

derecesi ile) Siyaset Bilimi alanında Atina Üniversitesi’nde 

tamamlamıştır. Halen Yunanistan Ulusal Parlamentosu’nda danışman 

olarak çalışmasının yanı sıra Atina Üniversitesi Avrupa Bütünleşmesi ve 

Politikası Enstitüsü’nde araştırmacı olarak görev yapmakta ve de 

Yunanistan Avrupa Çalışmaları ve Araştırma Merkezi (EKEME) ile ortak 

çalışmalar yürütmektedir. Almanca, İngilizce, İspanyolca, Fransızca, 

İtalyanca ve Türkçe konuşabilmektedir. Temel araştırma alanları 

arasında Türkiye siyaseti, Türkiye’deki siyasi İslam, AB-Türkiye ilişkileri, 

AB genişlemesi, İslam ve yeni teknolojiler, nitel ve nicel analizler yer 

almaktadır. 

Petr Kratochvíl 

Dr. Petr Kratochvíl Prag Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nde Başkan 

Yardımcısı ve Prag Ekonomi Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak görev 

yapmaktadır. Doktorasını 2004 yılında Rus dış politikası üzerine Prag 

Ekonomi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Fakültesi’nde tamamlamıştır. 

Temel araştırma alanları arasında Avrupa entegrasyonu, kurumsal 

reform ve AB genişlemesi, Rus dış politikası, Sovyet sonrası dönemde 

siyasi ilişkiler, Uluslararası İlişkiler teorileri ve uluslararası ilişkilerde dinin 

rolü yer almaktadır. Bazı yayınları şunlardır: Teorie evropské integrace 

[Avrupa Entegrasyon Teorileri]. Portál, Praha 2008; Slovník teorie 

mezinárodních vztahů [Uluslararası İlişkiler Teorileri Sözlüğü]. Prague: 

University of Economics, 2007; "Constructing the EU´s External Roles:


Friend in the South, Teacher in the East?", in: Delcour Laure, Tulmets 

Elsa (der.), Pioneer Europe? Testing EU Foreign Policy in the 

Neighbourhood, Baden-Baden: Nomos, 2008, ss. 217-227; "Discursive 

Constructions of the EU’s Identity in the Neighbourhood: An Equal 

Among Equals or the Power Centre?" In: European Political Economy 

Review, Cilt 9 (Sonbahar 2009), ss. 5 - 23. 

Marin Lessenski 

Marin Lessenski Avrupa Politikaları İnisiyatifi’nde politika analisti 

olarak çalışmakta ve Sofya’daki Açık Toplum Enstitüsü’nün Avrupa 

Politikaları ve Sivil Katılım Programı’nda uzman olarak görev 

yapmaktadır. 1998’den beri Bölgesel ve Uluslararası Çalışmalar 

Enstitüsü (IRIS) Program Direktörlüğü’nü sürdürmektedir. Budapeşte 

Central Eruopean Üniversitesi’nde Güneydoğu Avrupa Çalışmaları 

programında ve Sofya Üniversitesi’nde tarih alanında yüksek lisans 

çalışmalarını tamamlamıştır. Hudson Avrupa ve Avrasya Çalışmaları 

Merkezi ve Ulusal Güvenlik Çalışmaları Merkezi’nde Freedom House 

misafir araştırmacısı olarak bulunmuştur. Ayrıca Berlin’deki Apen 

Enstitüsü’nün Transatlantik Genç Liderler Programı’na katılmıştır. Temel 

araştırma alanları arasında AB dış politikası, güvenlik, komşuluk ve 

genişleme politikası, demokratikleşme, Güneydoğu Avrupa ve Karadeniz 

bölgesindeki dış politika, güvenlik ve kurumsal gelişmeler, kimlik siyaseti 

ve etnik kimlikler arası ilişkiler yer almaktadır. 

Eva-Maria Maggi 

Eva-Maria Maggi Helmut Schmit Üniversitesi (Hamburg, Almanya) 

Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü’nde Siyaset Bilimi alanında doktora 

adayıdır. Tezinde Avrupa Akdeniz Politikaları’nın Kuzey Afrika’daki 

etkilerini incelemektedir. Şu anda Washington Üniversitesi (Seattle, 

ABD) Henry M. Jackson Uluslararası İlişkiler Okulu’nda misafir 

araştırmacı olarak bulunmaktadır. 2008’de Almanya, Tuebingen 

Üniversitesi’nden Siyaset Bilimi, Sosyoloji ve Hukuk alanında yüksek 

lisans (Magister) derecesi almıştır. Temel araştırma alanları arasında, 

özellikle Avrupa bütünleşmesi ve onun komşu ülke ve toplumlar üzerine 

etkisine odaklanarak, karşılaştırmalı politika ve dönüşüm süreçleri yer 

almaktadır. 

Costas Melakopides 

Costas Melakopides 1996 yılından beri dersler verdiği Lefkoşa’daki 

Kıbrıs Üniversitesi Sosyal ve Siyasi Bilimler Fakültesi’nde Uluslararası 

İlişkiler alanında doçent olarak çalışmaktadır. Atina Üniversitesi 

(Yunanistan), Kent Üniversitesi (İngiltere) ve Queen’s Üniversitesi’nde 

197

198 


(Kanada) hukuk, felsefe ve siyaset okumuştur. Queen’s Üniversitesi 

Uluslararası İlişkiler Merkezi ile ortak araştırmalar yürüttükten sonra, 

Manitoba Üniversitesi, Queen’s Üniversitesi ve Kanada Kraliyet Askeri 

Koleji’nde Uluslararası İlişkiler dersleri vermiştir. Son yayınlarından 

bazıları şunlardır: Is There an Ethics in World Politics? (2003) 

(Yunanca); Unfair Play: Cyprus, Turkey, Greece, the UK and the EU 

(2006); The Cyprus Yearbook of International Relations 2008-2009 

(2009). 

Nicolas Monceau 

Nicolas Monceau Fransa’daki PACTE Araştırma Merkezi (CNRS, 

Grenoble Siyasi Çalışmalar Enstitüsü, Pierre Mendès-Fransa 

Üniversitesi) ile ortak çalışmalar yürütmekte ve aynı zamanda İsviçre 

Fribourg Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü’nde öğretim üyesi olarak 

görev yapmaktadır. Daha önce İstanbul’daki Fransız Anadolu 

Çalışmaları Merkezi’nde araştırmacı olmuş ve Marmara ve Galatasaray 

Üniversiteleri’nde öğretim görevlisi olarak çalışmıştır. Temel araştırma 

alanları arasında Avrupa ve Türkiye Karşılaştırmaları Politikaları (Elit ve 

Kamuoyu Görüşü), AB-Türkiye ilişkileri ve güncel Türk siyasi hayatı yer 

almaktadır. “French Perceptions” adlı bölümü Avrupa Çalışmaları 

Merkezi (Sciences Po, Paris) desteği ile tamamlamıştır. Güncel bazı 

yayınları şunlardır: “Turkish Elites and Public Opinion's Attitudes and 

Opinions towards the European Union within the Framework of Turkey's 

full Membership Process to the European Union”, Senem Aydın Düzgit 

ve Ayhan Kaya (editör), Civil Society Dialogue between France and 

Turkey : Transcending Stereotypes, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi 

Yayınları, 2009, ss. 99-120; L’Europe au miroir de la Turquie (eds), 

Politique européenne, L’Harmattan, n°29, automne 2009 ; Générations 

démocrates. Les élites turques et le pouvoir, Paris, Dalloz, 2007. 

Yvonne Nasshoven 

Yvonne Nasshoven Transatlantik Siyaset Çalışmaları Derneği 

(TEPSA) idari direktörü olarak görev yapmaktadır. Siyaset Bilimi 

alanında Köln Üniversitesi’nden Master (Magister Artium) derecesine 

sahiptir ve Bruges Avrupa Koleji’nde Avrupa Siyasi ve İdari Çalışmaları 

programında yüksek lisans çalışmasını tamamlamıştır. Yvonne 

Nasshoven Komisyon Başkanı’nın atanması üzerine Köln Üniversitesi ve 

Sciences Po Paris’te devam ettiği doktora çalışmasını bitirmek üzeredir. 

Temel araştırma alanları arasında AB’nin kurumsal mimarisi, Avrupa 

Birliği’nin genişlemesi ve Avrupa Bütünleşmesi teorileri yer almaktadır.

Mihai Sebe 


Mihai Sebe Romanya Avrupa Enstitüsü Avrupa Çalışmaları ve Analizi 

Bölümü’nde proje koordinatörü olarak çalışmakta ve aynı zamanda 

Romanya Avrupa İlişkileri Dergisi’nin yardımcı editörlüğünü yapmaktadır. 

Halen Bükreş Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi alanında, Romanya’da iki 

savaş arası dönemdeki entelektüel düşüncelerin tarihi konulu doktora 

çalışmalarını yürütmektedir. Diğer ilgi alanları arasında Avrupa fikri tarihi, 

19-20. Yüzyıl Romanya siyasi düşünce tarihi, modern ve çağdaş tarih, 

eğitim, sosyal politikalar, iş hukuku, uluslararası ve anayasal hukuk yer 

almaktadır. 

Iulia Serafimescu 

Iulia Serafimescu Romanya Avrupa Enstitüsü Avrupa Çalışmaları ve 

Analizi Bölümü’nde proje koordinatörü olarak çalışmakta ve aynı 

zamanda Romanya Avrupa İlişkileri Dergisi’nin yardımcı editörlüğünü 

yapmaktadır. Bükreş Üniversitesi, Siyaset Bilimi Fakültesi’nden Siyaset 

Bilimi alanında lisans ve Uluslararası İlişkiler alanında yüksek lisans 

derecesine sahiptir. Başlıca araştırma alanları arasında Avrupa Birliği 

meseleleri ve eski Yugoslavya devletleri ile ilişkili çeşitli konular yer 

almaktadır. 

Eduard Soler i Lecha 

Eduard Soler i Lecha Barselona Özerk Üniversitesi Siyaset Bilimi 

bölümü mezunudur ve Uluslararası İlişkiler alanında doktora derecesine 

sahiptir. Halen Barselona Uluslararası İlişkiler Merkezi’nde (CIDOB) 

araştırmacı olarak çalışmakta ve Barcelona Uluslararası Çalışmalar 

Enstitüsü’nde dersler vermektedir. Aynı zamanda, Aralık 2009’dan beri 

Avrupa Birliği dönem başkanlığı süresince Dış İşleri Bakanlığı’nda 

Akdeniz İlişkileri üzerine danışmanlık yapmaktadır. Observatory of 

European Foreign Policy üyesidir ve EuroMeSCo ve Inex gibi çeşitli 

araştırma proje ağlarına dahildir. Çalışmaları monografik ciltler olarak ve 

Mediterranean Politics, Insight Turkey ve Europe’s World gibi dergilerde 

yayınlanmıştır. Temel uzmanlık alanları arasında Avrupa-Akdeniz 

İlişkileri; Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Katılımı; İspanya’nın Akdeniz 

politikası ve Akdeniz güvenliği yer almaktadır. 

Adam Szymański 

Dr. Adam Szymański Polonya Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nde 

analist ve Varşova Üniversitesi Siyaset Bilimi Enstitüsü’nde öğretim 

üyesi olarak çalışmaktadır. Avrupa Birliği’nin genişlemesi, Türkiye’deki 

siyasi sistem ve Türk dış politikası-özellikle AB ile olan ilişkileri 

199

200 


konusunda uzmandır. Avrupa bütünleşmesi, bazı ülkelerin siyasi 

sistemleri ve de uluslararası ilişkiler konularında birçok kitap (örneğin 

Constitutional System of Turkey, 2006; Between Islam and Kemalism. 

Problem of Democracy in Turkey, 2008), makale, analiz ve rapor 

yazmıştır. 

Özgehan Şenyuva 

Dr. Özgehan Şenyuva doktorasını Avrupa Kamuoyu ve AB’ye desteği 

belirleyen faktörler üzerine yaptığı çalışması ile Siena Üniversitesi, 

Italya’da tamamlamıştır. Şu anda Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 

Uluslararası İlişkiler bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. 

Temel araştırma alanları arasında AB hakkındaki kamusal algı, kamuoyu 

ve elitler arasındaki etkileşim, araştırma yöntemleri yer almaktadır. 2008 

yılından beri Uluslararası İlişkiler Bölümü’nün Erasmus koordinatörlüğü 

görevini sürdürmektedir. Erasmus Mundus dış işbirliği penceresi, lot 6 

kapsamında Nisan- Mayıs 2009 tarihlerinde Moldova Devlet 

Üniversitesi’nde misafir öğretim üyesi olarak bulunmuştur. Son 

yayınlarından bazıları şunlardır: Senyuva, Ö. (2009), "Türkiye Kamuoyu 

ve Avrupa Birliği 2001-2008: Beklentiler, İstekler ve Korkular", 

Uluslararası İlişkiler, Cilt. 6, Sayı. 22, ss. 97-123; Şenyuva, Ö. (2009), " 

Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri ve Kamuoyu", Oğuz Esen & Filiz Başkan 

(editörler) Avrupa Birliği ve Türkiye İlişkileri, Ankara: Eflatun, ss. 33-60; 

Şenyuva, Ö. (2010), "Parliamentary elections in Moldova, April and July 

2009", Electoral Studies, 29:1, ss. 190-195. 

Çiğdem Üstün 

Dr. Çiğdem Üstün doktora sonrası araştırmacı olarak Avrupa 

Çalışmaları Merkezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde görev 

yapmaktadır. Doktorasını Avrupa Çalışmaları alanında Güvenlik 

Tehditlerinin Küreselleşmesi ve AB ve Türkiye’nin Güvenlik Kültürlerinin 

Karşılaştırması konusunda Limerick Üniversitesi’nde (İrlanda) 

tamamlamıştır. Avrupa Çalışmaları Merkezi’nde çalışmaya 

Avrupalılaşma sürecinde Kıbrıs’ta gerçekleşen değişimlere odaklanan 

bir araştırma projesi kapsamında 2007 yılında başlamıştır. Şu anda dahil 

olduğu projeler AB’nin dış ilişkilerine ve Türkiye-AB ilişkilerine 

odaklanmaktadır. Temel araştırma alanları arasında Güvenlik 

Çalışmaları, AB Ortak Dışişleri ve Güvenlik Politikası, özellikle Karadeniz 

ve Akdeniz bölgeleri bağlamında Komşuluk Politikası yer almaktadır. 

Yayınları Avrupalılaşmanın, özellikle Karadeniz bölgesi bağlamında Türk 

Dış Politikasının etkileri ile karşılaştırmalı güvenlik kültürü konularına 

yoğunlaşmaktadır.


Avrupa Çalışmaları Merkezi - Orta Doğu Teknik Üniversitesi 

(AÇM-ODTÜ) 

Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) bilimsel, teknik ve 

profesyonel alanlarda nitelikli mezunlar vermesi ile tanınan Türkiye’nin 

önde gelen devlet üniversitelerindendir. ODTÜ bünyesindeki Avrupa 

Çalışmaları Merkezi (AÇM) 1997 yılında İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi’ne (İİBF) bağlı olarak Avrupa bütünleşmesi sürecini 

karşılaştırmalı bir biçimde çalışma ve araştırmaya olanak sağlayan 

disiplinlerarası bir ortam geliştirmek amacıyla kurulmuştur. Merkez, 

kurulduğundan bu yana genel olarak Avrupa politikaları, özel olarak ise 

AB üyeliği yolundaki Türkiye’nin sosyal ve politik dönüşüm süreci 

konusunda eğitim ve araştırma faaliyetlerinde aktif olarak yer almaktadır. 

Bu çerçevede temel araştırma alanları arasında Avrupalılaşma, toplumsal 

cinsiyet eşitliğini içeren AB Sosyal Politikaları, iş gücü piyasası, 

demokratikleşme, uluslarüstü, ulusal ve yerel aktörlerin rollerindeki 

değişim, siyasi süreçler, Avrupa Komşuluk Politikası ve sınır ötesi 

konuları bulunmaktadır. AÇM 2008 yılında Jean Monnet Mükemmeliyet 

Merkezi olmuştur. 

Merkez, İİBF’nin Uluslararası İlişkiler, Siyaset Bilimi ve Kamu 

Yönetimi, İktisat ve İşletme bölümleri ile yürüttüğü yakın işbirliği 

sayesinde birçok eğitim faaliyetinde bulunmaktadır. Merkez, 2001’den 

beri “Avrupa Çalışmaları” ve Eylül 2006’dan beri de “Avrupa 

Bütünleşmesi” olmak üzere iki farklı yüksek lisans programı 

yürütmektedir. Bu programlarda verilen birçok ders Avrupa Komisyonu 

tarafından Jean Monnet dersleri (Jean Monnet Permanent Courses) ve 

Avrupa modulleri (European modules) ünvanları ile ödüllendirilmiştir ve 

Merkez Başkanı da Avrupa Bütünleşmesi politikaları konusunda Jean 

Monnet Kürsüsü Profesörüdür. 

Ayrıca Merkez, Avrupa Birliği’nin resmi yayınlarını toplayan ve 

sistematik olarak düzenleyen Avrupa Dokümantasyon Merkezi’ne 

(ADM) ev sahipliği yapmaktadır. ADM, öğrencilerin, uzmanların ve 

konu ile ilgili kişilerin AB konusundaki materyal ihtiyacını karşılamak 

201

202 


amacıyla kitap, rapor, koleksiyon, süreli yayınlar, broşür, istatistikler ile 

Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’nin tüm koleksiyonunu 

bulundurmaktadır. 

AÇM, tüm bu özellikleri yapısında bir araya getirerek, Avrupa 

bütünleşmesi ve genişleme süreci konusundaki çeşitli araştırmalar ve 

disiplinlerarası yaklaşımlar için önemli bir buluşma noktası olmaya 

devam etmektedir. Bu anlamda, Merkez, ulusal ve uluslararası 

düzeylerdeki politika yapıcılar, akademisyenler ve uygulamada yer alan 

uzmanlar arasında Türkiye-AB ilişkilerinin geleceği bağlamında odak 

noktası olarak rol almaktadır.

Giriş: Avrupa Gündeminde Türkiye - Avrupa Birliği Genel Sekreterliği

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?