Uluslararası Mevlana ve Mevlevilik Sempozyumu - İlahiyat Fakültesi ...

22Uluslararası Mevlana ve Mevlevilik SempozyumuAllah‘ın, yaptıklarının bir kısmının acı faturasının sonuçlarını kendilerine tattıracağından söz etmesianlamlıdır. YaĢadığımız çağda eğer küresel ısınmadan bahsediliyorsa, çevre felaketleri söz konusu ise,dahası ekolojik dengede bir alt-üst olmalar yaĢanıyorsa, tedbir alınmadığı sürece, elbette bunun acısonuçlarını bütün bir insanlık yaĢayacaktır.Görüldüğü gibi dindarlık, sadece insanın Allah‘la iliĢkisi değil, âlem boyutuyla da çok yakından alakalıolan bir davranıĢ biçimidir. Bu bağlamda dindarlık, insanın iman-amel temelinde ortaya koyduğu dinitutum, deneyim ve davranıĢ biçimini, yani dini yaĢantıyı veya dindarcı hayatı, inanılan dinin emir veyasakları doğrultusunda yaĢamayı ifade eden inanç, bilgi, tecrübe/duygu, ibadet, etki, organizasyon gibiboyutları olan bir olgu olarak anlaĢılabilir. 1 Dindarlık olgusunda en önemli iki unsur, maneviyatın enderin bir Ģekilde hissedilmesi ve bunun gündelik hayatta tutum ve davranıĢ haline dönüĢtürülmesidir.Tek bir din tanımı olmadığı gibi tek bir dindarlık tanımı da yoktur. Dinler tarihi, sosyoloji, psikoloji,felsefe ve antropoloji gibi ilimler de din ve dindarlık konularıyla yakından ilgilenmiĢlerdir. Hatta budisiplinler tarafından dindarlık ölçekleri geliĢtirilmek suretiyle farklı dindarlık tanımları yapılmıĢtır. ÖlçekgeliĢtirmede evrensellik ve yerellik bağlamları kadar, bireyin kiĢisel deneyimlerinden hareket edildiği için„olgu‘lar da belirleyici rol oynamıĢtır. Bundan dolayı dindarlık biçimleri, çeĢitli Ģekillerde tipleĢtirilmiĢ ve bualanda çok farklı yaklaĢımlar ortaya konmuĢtur. 2Bilindiği gibi tarihsel süreçte Kur‘an-ı Kerim nâzil olmaya baĢladığı zaman toplumun mevcut inanç vedini davranıĢlarında meydana gelen sapmaları düzeltmekle kalmamıĢ, yeni hükümler de ortayakoymuĢtur. Nasıl ki, bir ırmağın suları geçtiği yerlerde değiĢik toprak çeĢitleriyle teması esnasındavasıflarında bir takım değiĢimlere uğramıĢsa, Ġslam da yayılıĢ tarihi boyunca, gerek fetihler ve gereksebaĢka milletlerin örf, âdet, medeniyet ve kültürleriyle karĢılaĢması sonucu karĢılıklı etkileĢim neticesindefarklı yorum biçimlerinin geliĢmesine yol açmıĢtır. Biz bu farklılığı, sadece din algısında değil, folklorikyapıdan tutun da giyim-kuĢam, ev ve dinî yapıların mimarisinde, hatta mutfak kültüründe bile görebiliriz.Bütün bu unsurlar ve anlayıĢlar Ġslam geleneğinde, tevhid ilkesini ve naslarla tahkim edilerek belirlenmiĢibadet Ġslam‘ını muhafaza ettiği sürece bir zenginlik kaynağı olarak görülmüĢtür.Ġslam‘da namaz, oruç, hac, zekât, kurban vb. gibi ibadetlerin yanında bu ibadetlerin zaman içerisindetoplumların örf ve adetlerine göre ortaya çıkardığı kültürel boyutlar da var olmuĢtur. Aslında bir dinin,dindarın hayatında görünürlüğü Ģekil ve mana ile birlikte onun sosyal ve kültür hayatına damgasınıvurmasıyla daha çok varoluĢ gerçeğini perçinler. Çünkü kültürler ölmez, ırmaklar gibi baĢka sulara karıĢırve hayatiyetini sürdürürler. İsrailiyata dayalı Yahudi ve Hıristiyan kültürlerin Ġslam kültüründe, Ġslamkültürünün de baĢka kültürlerde yaĢaması gibi. Kısaca dini hayata coĢkusallık katma biraz da o dininkültürel boyutlarının ön plâna çıkmasıyla iliĢkilidir.Sosyolojik anlamda söylemek gerekirse; siyasî, sosyal, iktisadî, coğrafi, bedevî ve hadari Ģartlardindarlıkların Ģekillenmesinde pay sahibidir. Tarih boyunca bu faktörlerden her birisi kendine özgüdindarlık tipolojilerinin oluĢumunda etkili olmuĢtur. Müslüman toplumlarda sûfi, ahlâki, siyasî,özgürlükçü, kuralcı eksenli dindarlıkların ortaya çıkması buna örnek verilebilir. YaĢadığımız yüzyıldatoplumbilimcilerin Arap Müslümanlığı, Fars Müslümanlığı ve Türk Müslümanlığı gibi kategorikdeğerlendirmelerde bulunmalarının temelinde sanırım yukarıda değindiğimiz düĢünce yatmaktadır. Bugerçeklikten hareketle söylemek gerekirse, dinî hayat, belli bir tarihi süreçten sonra toplumların kültürelyaĢam tarzlarıyla örtüĢür.Mevlânâ, bilgeliğinin yanında bir toplumbilimci olarak da iyi bir gözlemcidir. Bu sebeple, yaĢadığıçağın „dindarlık tipolojileri‟ asla, onun gözünden kaçmamıĢtır. Biz Mevlâna‘nın ele aldığı dindarlıktipolojilerini; samimi ve gayr-i samimi dindarlık Ģeklinde tasnif edebiliriz. ĠĢte “Bazı Dindarlık TipolojilerineEleştirel Bir Yaklaşım: Mevlana Örneği” adını verdiğimiz bu bildiride, Mevlâna‘nın farklı dindarlıkdüzeylerine yönelttiği eleĢtiriler ve alternatif dindarlık önerleri üzerinde duracağız. Aynı zamanda bugörüĢlerden hareketle, içinden geçtiğimiz dönemin sancılı dindarlık biçimlerini ıslah etmede onun engin1 OkumuĢ, Ejder, “Gösterişçi Dindarlık”, Sosyal Bilimler AraĢtırma dergisi (SBArD), Diyarbakır, Eylül–2006, Sayı: 8, s. 174–175.2 Dindarlık tipolojileri için bkz. OkumuĢ, Gösterişçi Dindarlık, Ġstanbul, 2002, s. 58–63.