Uluslararası Mevlana ve Mevlevilik Sempozyumu - İlahiyat Fakültesi ...

26Uluslararası Mevlana ve Mevlevilik Sempozyumuve inanma olmadığı için davranıĢlarının hiçbir yararı olmayacaktır. Zaten onlar da ahrete inanmadıklarıiçin böyle bir beklenti içinde değillerdir. 1c. ERĠġĠLMEZ DĠNDARLIKDini hayat, farklı psikolojik seviyelerde yaĢanmaya elveriĢli bir derinliğe sahiptir. Dini tecrübelerüzerinde yoğunlaĢan sistemli uygulamalar sonucu köklü bir değiĢime uğrayan Ģuur ve benlik yapısı ile birkısım insanların kiĢilik yapısı, diğer dindar insanlara göre önemli bir farklılık gösterir. 2 Bu dindarlıktipolojilerinden birisi de mistik mizaç ve kiĢiliğe sahip olan kimselerdir. Duygu ve heyecan hayatı onlardaen üst seviyededir. CoĢkun ve taĢkın bir dini hayat yaĢarlar. 3 Salt sezgi ve murakabeye dayanmak suretiylearifane bir dindarlık ortaya koyan sûfilerin hayatı, standart bir dindarlığın farklı düzeyini teĢkil eder.Herkesin mizacı ve karakteri dindarlık düzeyleri noktasında değiĢir. Bireysel bir tecrübeye dayanan‗mistik‘ hayat tarzı, herkes için modellenmesi mümkün olmayabilir.Mevlânâ, aĢırı ve pasif dindarlık anlayıĢlarına eleĢtirel yaklaĢmıĢtır. O, daima dindarlıkta ‗denge veölçülülüğü‘ öne çıkarmıĢtır. Bu konuda eriĢilmez ve sözden ibaret olan dindarlık anlayıĢlarını kâfirleMüslüman diyalogu öyküsüyle dile getirir. EriĢilmez dindarlık örneğini ünlü sûfi Bayezid-i Bestamîüzerinden yapar.Mevlânâ‘nın söylencesine göre ―Bâyezid-i Bestamî zamanında bir kafir vardır. Bir müslüman ona,ihtidâ ederek Ġslam‘a girmesini tavsiye eder. Bunun üzerine kâfir, ―eğer kendisine rol model olarakBâyezid-i Bestamî‘nin Müslümanlığı sunuluyorsa, ben onun Müslümanlığına güç yetiremem‖ der. AmaBâyezid‘in de iyi bir Müslüman olduğuna inandığını söyler.‖ 4Bu hikâyeden anladığımız kadarıyla Mevlânâ, insanları eriĢilmez bir dindarlığa değil, ölçülü ve yaĢanılırbir dindarlığa çağırmak gerektiği üzerinde durur. Belki Bayezid‘in dindarlığı üst düzey bir tecrübe biçimiolabilir. Mizaç farklılığından dolayı Bayezid-i Bestamî gibilerin zühde dayalı dindarlık türü, umuma cazipbir dindarlık olarak görülemeyebilir. Aslında Mevlânâ, verdiği örnek olaydan sûfi dindarlıktan öte, dindeaĢırılığın olumsuzluklara yol açabileceğine iĢaret ederek, Ġslam‘ın kolaylık dini olduğunu, dolayısıylazorlaĢtırmamak gerektiğini vurgulamaya çalıĢıyor.Her dönemde mizaç ve kiĢilik farklılığından dolayı dinde aĢırı tutum ve davranıĢlar içerisine girenkimseler bulunmuĢtur. Nitekim Hz. Peygamber döneminde münferit de olsa, bu tür dindarlıklarsergilenmiĢtir. Meselâ, Hz. Peygamber günlük olarak kıldığı beĢ vakit namazın yanında, gecenin sonundabirkaç rek‘at daha namaz kılardı. KurumlaĢmıĢ tasavvuf anlayıĢının yaygınlaĢtığı dönemlerde zühthayatını seçmiĢ bazı dindarlar, nâfile olan gece namazlarının miktarını Rasulullah‘ın öğrettiği miktarındıĢına çıkararak, bütün geceyi ibadetle geçirmeye baĢlarlar. Yine Hz. Peygamber Ramazan orucununyanında her ayın birkaç gününde (pazartesi, perĢembe gibi.) oruç tutardı. Bu uygulamayla yetinmeyenyine bazı kimseler dindarlık adına peygamberin bu ölçülü uygulamasını bırakarak hiç ara vermeden visalorucu tutmayı farz hükmüne çıkarmıĢlardı. 5 Hâlbuki Hz. Peygamber ailelerini ihmal ederek bütün geceyinamazla ve bütün gündüzleri oruçla geçiren kimselerin dindarlığını aĢırı bulup tasvip etmemiĢ, „ben hemoruç tutarım hem de yerim, hem ibadet ederim, hem de uyurum, kadınlarla da evlenirim. Kim benim sünnetimden yüzçevirirse benden değildir” 6 buyurmak suretiyle yaĢanılır bir din anlayıĢının çerçevesini çizmiĢtir. Çünkü Allah,dinde ölçüyü kaçıranları sevmez. 7Gündelik hayatta bazı Ġslam büyüklerinin dini hayatlarıyla ilgili menkıbelerinden hareketle yaĢanmasıgüç dindarlık tecrübeleri aktarılmaktadır. Bu menkıbeleri dinleyen birçok kiĢi, bir iç çekerek, “ne yaşamışlar1 Mevlânâ, a.g.e., s. 118.2 Hökelekli, Hayati, Din Psikolojisi, Ankara 1993, s. 313.3 Hökelekli, a.g.e., s. 343.4 Mevlânâ, Mesnevi, V, 283 (3356–3362).5 KrĢ. Seyyid Alizâde, Şerhu Şir‟ati‟l-İslâm, Beyrut, ts., s. 9.6 Bkz. Buhari, Sahih, ―Nikah‖ 1; Müslim, Sahih, ―Nikah‖ 5.7 Bkz. el-A‘raf 7/55.