Uluslararası Mevlana ve Mevlevilik Sempozyumu - İlahiyat Fakültesi ...

24Uluslararası Mevlana ve Mevlevilik SempozyumuaĢağılık olmasın. ÂĢıklar her nefes yanarlar. Yıkık köyden haraç, öĢür alınmaz.‖ Bu sözleri duyan Hz.Musa, çobanı bulmak ve özür dilemek için çöllere düĢer. 1Bu öyküden anladığımız kadarıyla Mevlânâ, insanların anlayıĢ derecelerine göre hareket etmeyi,hoĢgörü fikrini elden bırakmamayı, farklılıklara tahammül göstermeyi, ayrıca, ibadetlerde Ģekille birlikteihlas ve samimiyet gibi içeriğinin büyük rol oynadığını vurgulamıĢ olur.2. GAYR-Ġ SAMĠMĠ DĠNDARLIK TĠPOLOJĠLERĠGayr-i samimi dindarlık türünde birey, dini; bilgi ve iz‘ana dayalı bir kabullenmeden ziyade, hayatınbütün alanlarıyla ilgili hedeflere kavuĢmak noktasında „yarar‟ düĢüncesinden hareketle, bir araç olarakgörür. Mevlânâ Ģu beyitlerde „gayr-i samimi dindarlık‟ örneklerini çok güzel tasvir eder.―Yoksul ekmek için Allah der, haramdan çekinense candan, gönülden.Eğer yoksul, söylediği sözü bilseydi gözünde ne az kalırdı, ne çok!Ekmek isteyen yıllardır Allah der, fakat saman için Mushaf taşıyan eşeğe benzer.Dudağındaki gönlünden doğsa, gönlünü aydınlatsaydı bedeni zerre zerre olurdu.ġeytanın adı büyü yapmaya yarar, sen de Allah adıyla mangır elde edersin!.‖ 2Mevlânâ eserlerinde bu tip dindarlığın farklı tezahürlerinden örneklerle bahseder ve tenkitler yöneltir.Mevlânâ‘nın eserlerinde gayr-i samimi dindarlık tipolojilerinin belli baĢlıları Ģunlardır:a. ġEKĠLPEREST DĠNDARLIKĠslam‘da iman ve ibadetler önce taklitle baĢlar. Belli bir olgunluk sürecinden sonra araĢtırmaya dayalıtefekkür ve bilgi aĢaması izler. Eğer bu aĢama sürdürülmezse Ģekilperest dindarlık türü olan taklit, birdüĢüĢ ve değersizleĢmeyi beraberinde getirir. Bu sebeple Mevlânâ, öz, cevher ve içerikten yoksun, aslı veesası bilinmeyen, içi boĢaltılmıĢ, sosyal iliĢkilerinde ahlâki tutum ve davranıĢları eksen almayan taklidedayalı dindarlığı sorgular. Mevlânâ‘ya göre “muhakkikle mukallit arasındaki fark, Davut‟la ses arasındaki farkgibidir.” 3 Bir baĢka örnekte taklidin zararlı olduğunu Ģöyle anlatır: ―KuĢ sesini taklit eden avcı ile kuĢunkendisi bir olur mu?‖ 4 Çünkü Mevlânâ orijinallikten yanadır. Onun hedefi bu tip taklide dayalı bilgi vedavranıĢlardan kurtulup özü bulmak ve onun anlamına göre yaĢamaktır. 5Mevlânâ‘ya göre Müslüman, fark etme bilincine ulaĢmalıdır. Bu da ancak sezgisel akıl yardımıyla olur.Taklide dayanan bir dindarlık, taassup ve dar görüĢlülüğü beraberinde getirir. Böyle bir kimse, eĢyanınarka planını kavrayamaz, ibadetlerin hikmet ve esasına vakıf olamaz. Mevlânâ, ileri görüĢlü olmayan,varlığın hikmet ve gayesini kavramaktan yoksun, tamamen sûfiliğini taklit çerçevesinde sürdüren birkimsenin zavallı halini Ģu öyküde çok güzel tasvir eder:―Bir sufi yolculuğu sırasında gecelemek için bir tekkeye gelir, eĢeğini ahıra bağlar, su verir, yem verir.Tekkede bulunan sufiler yoksul kimselerdir. Bunlar gizlice eĢeği satar ve yiyecek alırlar. Yemek yerler vesemaya baĢlarlar. Sema sona doğru yaklaĢınca hep birlikte ―eĢek gitti, eĢek gitti!‖ diye tegannidebulunurlar. Misafir de onları taklit ederek; ―eĢek gitti, eĢek gitti‖ Ģeklinde eĢlik eder. Sabah olur, herkestekkeden ayrılıp gider. Misafir koĢarak ahıra gider ama eĢeğini bulamaz. Hizmetçiye sorar, o dayaĢananları bir bir anlatır. Bunun üzerine misafir, niçin gelip de bana anlatmadın? der. Hizmetçi, kaç defageldim sen de onlarla ―eĢek gitti, eĢek gitti!‖ Ģeklinde tempo tutuyordun. Ben de seni ârif sandım, bu iĢtenrazı herhalde dedim ve söylemekten vazgeçtim, diyor. Bunun üzerine misafir, ekmek için yüzsuyu döken1 Mesnevi, a.g.e., II, 129-132 (1720-1773)2 Mevlânâ, Mesnevi, II, 46 (498-502).3 Mevlânâ, a.g.e., II, 46 (493).4 Mevlânâ, Fihi Mafih, s. 29.5 Özbek, Abdullah, “Mevlânâ ve Taassup”, (der. N. ġimĢekler, Mevlânâ‘nın DüĢünce Dünyasından), Konya 2004, s. 173.