biçerdöverle hububat hasadı - Samsun Tarım İl Müdürlüğü

İÇİNDEKİLERSNÖnsöz…………………………………………11. Giriş…………………………………………...22. Biçerdöverin Gelişimi………………………..43. Biçme Düzeni…………………………………54. Dövme Düzeni……………………………….125. Ayırma Düzeni………………………………146. Temizleme Düzeni…………………………..157. Biçerdöver Kullanma Tekniği……………...208. Hasatta Dane Kayıplarının Tanınması…….269. Dane Kaybı Ölçümü ve Çiftçilerin Rolü…..3010. Biçerdöverlerin Bakımı……………………3411. Biçerdöverlerde Emniyet Kuralları………3712. Kontrolde Ceza Gerektiren Durumlar…...4013. Biçerdöver Operatörü Yetiştirme Kursu…4114. Kontrol Ekiplerinin Telefon Numarası…...43Kaynaklar…………………………………..44

ÖnsözHububat hasat ve harmanı ülkemizde büyükölçüde biçerdöverlerle yapılmaktadır. Biçerdöverleyapılan hasat da bütün işlemler aynı andayapıldığından masraftan tasarruf, işçigereksiniminde büyük azalma, tarlanın erken toprakişlemeye hazır duruma gelmesi, ürünün daha erkenpazara çıkarılması gibi avantajları vardır. Bununyanında bilinçsiz biçerdöver kullanımında; büyükdane kayıplarına, dolayısı ile kendi ekonomimizeverdiği zarar yanında milli ekonomiye de büyükzararlar vermektedir. Ülkemizde biçerdöverle biçilenalanlarda yaklaşık olarak 250.000 ton buğdayı danekaybı olarak toprağa bırakmaktayız. Samsunilimizde de bu kayıp 4.750 ton civarındadır.Biçerdöverle hasatta dane kayıplarını azaltmak içinöncelikle ürünümüzü belgeli operatörlere teslimetmeli, denetimini de kendimiz yapmalıyız. Fazladane kaybı olduğunda en yakın İlçe ve İl Gıda Tarımve Hayvancılık Müdürlüklerine haber verip yardımistemeliyiz ki hasat mevsiminde görevli olankontrolörlerimiz daha iyi hizmet verebilsinler.Bu kitapçık; çiftçilerin ve biçerdöveroperatörlerinin daha güzel, az dane kayıplı hasatyapabilmesi için herkesin anlayabileceği özet birşekilde hazırlandı. Çiftçilerimizin ürünü, biçerdöversahipleri ve operatörlerinin de kazancı bol olsun.Kadir GÜVENİl Müdürü1

1. GirişDünya ve ülkemizde tahıl alanları sınırlıdır,buna rağmen nüfus hızla artmakta ve ihtiyacımızdaaynı paralelde yükselmektedir. Dünya tarımuzmanları birim alandan en yüksek verimi alabilmekiçin çalışırken, tahılın yerini tutabilecek gıdamaddesi araştırması yapmaktadırlar. Ülkemizde dearaştırma enstitülerinde kaliteli tohumlar üretilipçiftçilerimizin kullanımına sunulmaktadır.Buğday, dünyada 223 milyon hektar ekiliş 320milyon ton üretim ile insan beslenmesinde kullanılanbitkiler arasında ekiliş ve üretim bakımından ilksırada yer almaktadır. Ülkemizde ise yaklaşık olarak9 milyon hektar ekiliş alanı ve 18 milyon ton üretimile önemli bir yer tutar. İlimizde ise 124.000 hektaralandan 420.000 ton buğday üretimi sağlanmaktadır.Buğday ürününden elde edilen un, bulgur, makarna,nişasta insan beslenmesinde, sapları ise kağıt kartonsanayinde, hayvan beslenmesinde kullanılmaktadır.Tarımla uğraşan kişi ve işletmelerin ilk amacıbirim alandan en fazla geliri sağlayacak ürünü eldeetmektir. Tohum yatağının hazırlanması, iyi birtohumluğun ekimi, gübrelenmesi, zararlılarlamücadelesi, bakım ve tarladan kaldırılması ile sonbulur. Yetiştirilen ürünün tüketime sunulması içinaşağıdaki işlemlerden geçmesi gerekir.- Ürünün tarladan alınması (kesme-biçme)- Ürünün arıtılması (dövme-temizleme)- Muhafaza edilmesi2

- Ürün depolama- Pazara sunmaBu ürünlerin pazara hazırlanması kısa birzamanda gerçekleşmeli, bu amaçla işlemlerinçokluğu iş kapasitesi yüksek makineler ister.Biçerdöverler bu makinelerin en idealidir, çünküBiçerdöverler;- Ürünü biçer- Döver- Temizler- Depolar- Taşıyıcılara yükler.Görüldüğü gibi biçerdöverler diğer hasat veharman makineleri ile karşılaştırıldığında birçoküstünlüklere sahip oldukları görülür. Bu üstünlükler;- Hasat ve harman masrafından tasarruf edilir- Emekten tasarruf edilir- Tarla, toprak işlemeye daha erken hazırhale gelir.- Ürün daha erken pazara iner- Hasat ve harman kayıpları en aza iner.3

2. Biçerdöverin GelişimiBiçerdöverler bugünkü duruma çeşitligelişmelerden geçerek onlarca yıl süren çalışmalarsonucu ulaşmıştır. İlk çağlarda yapılan tarımdaürünün ekilmesi, topraktan koparılması, danelerinbaşaktan ayrılması ve temizlenmesi tamamen elemeği ile gerçekleşirdi. Daha sonraları orak vetırpan kullanılmaya başlanmış (günümüzde hasatmakinelerinin giremediği yamaç ve küçük arazilerdehalen devam etmekte) İlk biçerdöver 1830 yılındaAmerika da yapılıp denenmesine rağmenkullanımına 1890 yılında 30 atla çekilir şekildebaşlanmış sonra 16 atla çekilebilen biçerdöverler ve1930’larda da traktörler la çekile biçerdöverlerkullanılarak makineli tarıma geçilmiş ve değişik4

aşamalardan geçerek günümüz kendi yürürbiçerdöverlere kadar gelinmiştir. Ülkemiz tahılının% 80‘ine yakını da bu biçerdöverlerle hasatedilmektedir.3. Biçme Düzeni5

a) Sap Ayırıcı (Domuz Burnu) : Sap ayırıcı,sağ ve sol olmak üzere tablanın yan uçlarınabağlanır. Sap ayırıcı destek koluna bağlı bulunan üstayırma, iç ayırma ve dış ayırma sacları ayarlanabilirdurumdadır. İç ayırma sacı; biçilecek mahsulükenarlardan tablanın orta kısmına doğru yöneltecekşekilde, dış ayırma sacı; biçilmemiş mahsulübiçilmiş tarafa doğru yatmayacak şekildeayırmalıdır. Üst ayırma sacı yüksekliği ile sap ayırıcıdestek kolunun yüksekliği ürünün boyuna göreayarlanır. Ayrıca sabit sap ayırıcılar kısa saplıürünler için, kısa sap ayırıcılar da çeltik hasadı veengebeli araziler için uygundur.a. İç ayırıcı b. Dış ayırıcı c. Üst ayırıcı6

) Sap (Başak) Kaldırıcılar: Yatık mahsulünzayiatsız biçilmesini sağlar. Yatık ve yeşil otlumahsul hasadında parmaklar arası geniş olmalı, budurumda her 4 veya 6 zıpkıya bir adet, kısa ve bükükbaşaklı mahsulde her iki zıpkıya bir adet sapkaldırıcı parmak isabet etmelidir.c) Dolap: Biçilecek ürünün kesmemekanizmasına düzenli olarak akışını ve biçilmişürünü sap götürücü helezona sevk eder. Dolappervazı dik üründe sap boyunu başaktan itibaren 1/3kısmından sapa değmelidir. Dolabın üzerindeayarlanabilen yaylı parmaklar mevcuttur. Buparmaklar ürünün yatık, dik, kuvvetli ve zayıfoluşuna göre ayarlanır.Dane kaybını önlemek bakımından dolapayarlarının iyi yapılması gerekir. Bazıbiçerdöverlerde dolabın ileri ve geri ayarı hidrolikmekanizma ile çalışırken yapılabilir, bazılarında ise7

u ayar biçerdöver durdurularak delikli lama-profilüzerinde elle yapılmaktadır.ÜrününDurumuYatıküründeDik veKuvvetliüründeZayıfüründeÜrün Durumuna Göre Dolap AyarlarıDolap HızıBiçerdöverilerlemehızından azBiçerdöverilerlemehızından azBiçerdöverilerlemehızındanbiraz fazlaDolapYüksekliğiAşağıdaSap boyununbaşaktanitibaren 1/3kısmındanpervazadokunmalıAşağıda8DolapEksenininBıçakHizasınaGöreDurumuBıçaklardanilerideBıçakhizasındaveya birazilerdeBıçakhizasındanbiraz gerideYaylıParmaklarınDurumuArkaya doğrumeyilliDik olmalıDik olmalı

Biçme Yüksekliği: Biçme yüksekliği ürününboyuna, içersinde bulunan yabancı ot durumuna vetarla yüzeyinde bulunabilecek taş ve tezek gibifaktörler göz önüne alınarak ayarlanır. Yatık üründeyükseklik az olmalıdır. Dik ve kuvvetli ürünbaşaklara çok yakın yerden biçilerek başağın tarlayadökülmesine, çok kısa biçilerek de fazla sapın eldeedilmesiyle dövme ve ayırma düzeninin aşırıderecede yüklenmesine sebep vermeyecek şekildebiçim yapılmalıdır. Tabla yüksekliği her iki uçlardaaynı olmalıdır.İlerleme Hızı: İlerleme hızı ürünün cinsine,zayıf ve kuvvetli oluşuna, biçerdöverin kapasitesineve operatörün becerisine bağlıdır. Zayıf üründe hızartırılır, kuvvetli üründe ise ilerleme hızı azaltılır.Hız fazla olunca dövücü kısımlarda aşırı yüklenmeolacağından dane kaybına yol açar.d) Bıçaklar: Sapların kesilmesini temin eder,çelikten yapılmış olup lama üzerine tablagenişliğince perçinlenen bıçak yapraklarındanmeydana gelmiştir. Bıçaklar parmaklardaki yatayyuvalarında hareket ederek kenarları ile kesimyaparlar. Bıçaklar baskı plakaları ile parmaklararasında zorlanmadan tatlı bir temas sağlayacakşekilde hareket etmelidir. Bu ayar baskı plakalarınınaltına pul konularak yapılır. Bıçağın çalışma hızı elkitabında gösterilen değerlere uygun olmalı, iyi9

içim yapması içinde bıçak yaprağı eksenininparmak merkezlerini eşit mesafede geçmeli veyatam parmak ekseninde olmalıdır.Parmaklar: Bıçağın düzgün ve verimliçalışabilmesi için bıçak parmaklarının eşit aralıktave aynı hizada bulunmaları gerekir. Parmakların önve arkasında varsa eğrilikler düzeltilir.e) Tabla Helezonu: Biçilerek tablaya dökülentoplananürün helezon kanatları ile tablanın ortasınataşınır, buradan helezon parmakları vasıtasıyla sapgötürücü elevatöre ulaştırılır. Hasat edilen ürününkuvvetli veya zayıf oluşuna göre yapılması gerekenhelezon kanadı ile tabla sacı arasındaki açıklık;kuvvetli üründe biraz fazla ve ayarı mümkünse10

helezon önde, zayıf üründe bu aralık az ve helezonbiraz geride olmalıdır.Tabla arka sacı ile helezon kanadı arası açıklığıbakım ve kullanma kitabında belirtilen ölçülerdeolmalı. Bu açıklığı helezonu ileri-geri almaksuretiyle ayarlamak için tablanın sağ yan tarafındabir ayar kısmı varsa oradan, mümkün değilsearkadaki sıyırıcı sac silotlu delikleri vasıtasıylayapılmalıdır. Helezonun orta kesiminde bulunanyedirici parmakların helezon kenarından dışarıyaçıkan uzunlukları da ayarlanabilmektedir. Zayıfüründe bu uzunluk fazla, kuvvetli üründe ise kısaolmalı. Helezonun hızı helezona hareket verendişlileri değiştirmek suretiyle ayarlanabilir, yüksekhız ürünün dışarı atılmasına sebep olur.11

f) Sap Elevatörü : Helezonun yedirdiği ürünübatör ve kontrbatöre nakleder.Her iki yanlardabulunan zincir üzerine bağlanan dişli lamalardanoluşan veya başka şekilde yapılan sap elevatörününzincir gerginliği ayarlanabilmektedir. Batöründüzgün beslenmesi için gerginlik iyi ayarlanmalı.Elevatör kanalının üst kapağından yapılanmuayenede taban sacı ile lama arasında hasat edilenürünün çeşidine göre küçük daneli ürünlerde vehububatta 2-3 mm,iri daneli mısır gibi olanlarda 10-15 mm’lik bir aralık bulunmalıdır.g) Taş Tuzağı: Kontrbatörün önünde bulunanve elevatörle gelmesi muhtemel olan taş ve toprakgibi cisimlerin toplandığı kanaldır. Batör vekontrbatörün zarar görmemesi için belirli aralıklarlatemizlenmelidir.4. Dövme Düzeni12

a) Batör: Batör, dövme işlemini yapan sağlısollu olarak yerleştirilmiş batör miline bağlısilindirik bir çatıdan oluşmuştur. İyi dövmeyapabilmesi için batörün belli bir hıda dönmesi vekontrbatör ile arasında bulunan ön ve arkaaçıklıklarının belirli bir ölçüde olması gerekir.Biçerdöverlerin büyüklüğü ve yapısına görebatörlerin ortalama çapı 40-70 cm, uzunlukları ise70-130 cm arasındadır, dönüş hızları işlenen ürünebağlı olarak 300-1200 devir/dakika arasında değişir.Çalışma esnasında batörlerin belli bir çevre hızınaulaşması gerekir, bu nedenle küçük çaplı batörleryüksek devirde, büyük çaplı batörlerde düşük birdevirde çalışırlar. En iyisi hasat edilen ürünün cinsve çeşidine göre biçerdöver el kitabında yazılı batördevri sağlanmalıdır.Batör-Kontrbatör ön ve arka açıklığının hatalıayarlanması dane kırılmasına veya danelerinbaşaktan tamamen ayrılmadan kesmikli çıkmasınaneden olur. Bu aralıklar ürün girişi olan önde birazfazla, çıkış kısmı arkada ise biraz azdır. Biçerdöverel kitabında ürün cins ve çeşidine göre bu aralıklarınne kadar olacağı belirtilmektedir.(Örnek: John Deere955 modelinde 7-14 mm’dir.)b) Kontrbatör: Batörün altında bulunan veızgara şeklinde yapılmış bir kısımdır. Kontrabördaima batöre paralel olmalıdır. Bu paralellik zamanzaman kontrol edilmelidir. Taş tuzağının dolması,13

erken ve yeşil otlu ürün hasadında kontrbatörızgaraları tıkanır.5. Ayırma Düzenia) Yöneltme Tamburu: Batörden gelen sap vekontrbatör ızgaralarından sağır eleğe dökülmeyiparta kalan % 10 kadar daneyi yayarak sarsaklaraulaşmasını temin eder.b) Perde: Yöneltme tamburunun arkasındabulunur. Tamburdan fırlatılan danelerin sarsakdışına gitmeden sarsağın içine düşmesini temin eder.c) Sarsaklar: Yöneltme tamburunungönderdiği sap ile içersinde bulunan daneninbirbirinden ayrılmasını ve sapların sap haznesikanalı ile tarlaya dökülmesini temin ederler.14

Biçerdöverin kapasitesine göre tek veya 3-7 adetsarsak ünitesinin yan yana gelmesi ile oluşmuştur.Alt kısmında içine dökülen daneleri üst eleğeboşaltan bir tava mevcuttur. Bu tavalar sık sıkkontrol edilerek temiz olmaları sağlanmalıdır.Sarsaklar bir krank milinden hareket alarakçalışırlar, ayırma işlemini ve sap akışını iyiyapabilmeleri için krank devri istenen devirdeolmalı. Sarsaklar aşırı yüklenirse iyi ayırmayapamayacağından daneler sapla beraber tarlayadökülür.6. Temizleme Düzeni1 – Sağır elek, 2 – Sağır elek uzantısı, 3 – Üst elek,4 – Alt elek, 5 – Kesmik helezonu, 6 – Danehelezonu, 7 – Vantilatör, 8 – Yönlendirme kanatlarıDövme sonucu meydana gelen dane-sap-samankarışımından dane ve bir kısım samanlar sağır eleğedökülür. Sağır elek üst ve alt eleğin bağlı bulunduğu15

elek kasası (beşik) bir krank mili ile ileri geri hareketeder. Bu hareket karışımın sağır elek üzerine eşitoranda yayılarak meyil yönü olan üst eleğe doğruilerlemesini temin eder. Üst eleğe dökülen karışımvantilatörün meydana getirdiği rüzgârla ayrılmayabaşlar, saman gibi hafif kısımlar arkaya doğruüflenerek dışarı atılır, daneler üst ve alt eleklerdengeçerek dane helezonu haznesine gelir ve depoyataşınır. Tamamen dövülmeyip kesmik şeklinde kalanbaşaklar üst eleğin sonunda kesmik kanalınadökülür, bu kanaldan da helezon ile tekrar dövülmeküzere batör ve kontrbatöre gönderilir.a) Sağır Elek: Sağır elek kontrbatörün altındave üst eleğe doğru meyilli olarak yerleştirilmiştir.Sağır eleğin ucunda 2–3 mm. kalınlığında tellerdenyapılmış tarak şeklinde bir uzantı bulunur. Saman,kavuz ve daneler bu uzantının aralarından üst eleğinön ucuna düşerken sap, saman, kesmik ve daneninbir kısmı da üst eleğin ortalarına doğru giderler.Böylece üst eleğin eleme yükü ve kalitesine katkıdabulunmuş olur.16

) Üst Elek: Üst elekler, değişik ürünlerinhasadı ile tamir ve bakım gibi durumlarda sökülüptakılabilirler. Kontrbatör ve sarsaklardan gelenkarışım önce sağır eleğe düşer, buradan da beşiğinsalınımı ile dane, saman, kavuz kesmik ve diğeryabancı maddeler üst eleğe gelir. Rüzgârın etkisiylesavrulmaya karşı dirençsiz sap, kavuz ve saman gibimaddeler dışarı atılır. Savrulmaya orta dirençgösteren kesmik üst elek uzantısına kadar sürüklenir,savrulmaya dirençli olan daneler ise alt eleğedüşerler. Meyilli çalışmalarda ise üst elek üzerindekimalamanın tek taraflı yığılmasını önleyen bölmelevhaları kullanılır. Bu levhalara ilave yapılarakyükseklikleri artırılabilmektedir.c) Üst Elek Uzantısı: Görevi kesmiği ayırmakolup, biçerdöverlerin çoğunda bulunur. Üst eleğinsonunda ve bu eleğin devamı şeklinde ilave bir17

hava miktarı ve hava akımı sağlam daneleri eleklerinarka tarafından tarlaya ve kesmik kanalınadökmeyecek, danelerin elek üzerinde düzenli akışınıtemin edecek ve daneleri saman, kavuz gibimaddelerden temizleyecek şekilde olmalıdır. Havamiktarı ve akımı ürünün çeşidine göre vantilatörünkapaklarını açıp kapamak veya vantilatör hızınıdeğiştirmekle yapılır.1. Vantilatör, 2. Yönlendirme plakası, 3. Hava kanalıf) Dane Helezonu: Alt elekten geçerektemizlenen daneler dane helezonu haznesinedökülür, buradan elevatörle dane deposuna gider.g) Kesmik Helezonu: Üst ve alt eleklerdenkesmik kanalına dökülen ve helezon haznesindetoplanan dane ve kesmikler ikinci defa dövülmeküzere bir elevatörle batör ve kontrbatöre gönderilir,danelerin kesmik kanalına dökülmesi arzu edilmez,çünkü ikinci defa işlemede dane kırılma ve19

ezilmeleri meydana gelir. Kesmik elevatörünün dezincir gerginliği normal olmalıdır.h) Dane Deposu: Biçerdöverin iş hacminegöre depo büyüklüğü değişir. Depoya gelen ürününkontrolü ve doluluğunu kontrol için depo operatörünarka kısmına yerleştirilmiştir. Deponun içersindebulunan dane yayma helezonu ile depoya gelendaneler her tarafa yayılarak deponun düzgündolması sağlanır. İkinci bir helezon ile depodakidanenin dışarı boşaltılması sağlanır.7. Biçerdöver Kullanma TekniğiBiçerdöverin kullanıldığı hasat zamanısınırlıdır. Hububatlar 8 aylık emeğin sonunda hasatolgunlukları 1–2 hafta gibi çok kısadır. Danedekinem oranı 12–14 olunca hasat edilirler. İlimizde20

hububat hasat mevsimi hava koşullarına göre 23–28Haziran’da Bafra ilçemizde başlayıp, Ağustos ayınınortalarına doğru Lâdik ilçemizde biter. Hububatlarınürün hasat olgunlukları zamanı kısıtlı olduğundan busüre iyi değerlendirilmeli bunun içinde önceliklebiçerdöver sahipleri makinelerini belgelioperatörlere kullandırmalı, iyi bir iş planlamasıyapılmalı, makine biçim tekniğine uygun-doğrukullanılmalı ve eksiksiz günlük bakımları yapılmalı.a) İş Planlaması: Operatör iş planlamasını iyiyapmalı, biçim tekniğini iyi uygulamalı, biçimde veköşe dönüşlerde avantaj ve dezavantajları iyihesaplamalıdır. Bir iş planında dikkat edilmesigereken hususlar şunlardır:- Bir operatörün sürekli ve kesintisizçalışamayacağı dikkate alınarak belgeli ikinci biroperatöründe bulundurulması,- Tarladan tarlaya geçişlerde, yollarda zamankaybına sebep olmamak için yol durumuna görebiçim sırası tespit edilmeli,- Akaryakıt ve yağ ikmalleri dikkate alınarakyedekleri bulundurulmalı,- Ürünün tarladan alınıp boşaltılacağı yerdikkate alınarak yeterli sayıda kamyon veya römorkbulundurulmalı,- Çalışma sırasında meydana gelebilecek arızave hasarlar göz önüne alınarak yeterli miktarda parçave avadanlık bulundurulmalı.21

) Tarlaya Giriş: Hasada başlamadan öncebiçilecek ürünün hasat olgunluğuna geldiğindenemin olunmalı, akşam nem düşünce hasatbırakılmalı, gündüz nem kalkıncaya kadar dabeklenilmelidir. Biçerdöverin depo kapasitesi vetarla verimi dikkate alınarak tarlanın parsellerebölünüp bölünemeyeceği kararlaştırılır. Büyüktarlalarda her bir veya iki turda aynı yeregelindiğinde deponun boşaltılacağı hesaplanmalı.Tarla mümkün olduğu kadar az parsellere ayrılmalı,parsellerin uzun kenarları rüzgâr veya ürünün yatışyönünü yana alacak şekilde olmalıdır. Biçilecekürün biçerdöverin sağ tarafına alınarak dönüşleryapılmalı, Çünkü kabin merdiveni, depo, boşaltmaelevatörü ve ayarlanabilecek yerler genelliklebiçerdöverin solunda bulunmaktadır. Hasatesnasında biçerdöver düz kullanılıp, zikzaklardan22

mümkün olduğunca kaçınılmalı. Tarlaya ürün işlemeve biçme organlarına hareket verildikten sonragirilmelidir. Tarlaya girişten 30 m. sonra ayarlarınuygun olup olmadığı kontrol edilmeli ve hassasayarları yapılmalıdır.c) Köşe Dönüşler: İlk köşelerin yapılması içinbiçerdöver tarlaya girdiği gibi yön değiştirmedentabla bıçaklarının tarlayı terk etmesine kadar devamedilir, tarlanın yan tarafları uygunsa sağa 90 derecemanevra yaparak köşe dönüşü yapılmalıdır. Tarlakenarı elverişli değilse ilk köşe dönüşü kısamanevralarla dönülmelidir. Devam eden dönüşlerdeise tabla ürünü terk edene kadar doğru gidilir, 2-3 mhafif sağa gidilerek durulur, tam sol yapılarak birbiçim genişliği geri gelinir, tabla genişliğince biçimyapmak üzere tarlaya tekrar girilerek biçime devamedilir.23

d) Yatık Ürünün Biçilmesi: Yatık ürününbiçilmesi sırasında dane kaybı biraz daha fazla olur.Bu kaybı azaltmak için öncelikle ayarlar iyiyapılmalı ve ürün tek tarafa yatmışsa yandan biçimyapılmalıdır.A. Yanlış seçilmiş biçim yönüB. Doğru seçilmiş biçim yönüe) Rüzgarlı Havada Biçim: Rüzgarlı havadabiçim dane kayıplarını artırır, rüzgar biçilmiş ekinitabladan alıp tarlaya atacak derecede esiyorsa hasadaara verilmelidir. Kabinsiz biçerdöverlerde rüzgâr24

yana alınıp biçim yapılmalıdır, aksi halde operatörtozdan rahatsız olarak iyi biçim yapamaz.f) Meyilli Arazilerde Biçim: Meyilli tarlabiçimi biçerdöver ve operatör için zor bir biçimdir.Üniversal biçerdöverler fazla olmayan meyilliarazilerde iyi biçim yapabilecek şekildehazırlanmışlardır. Meyilli arazi biçimindekarşılaşılan zorluklar;- Meyil yana alındığında biçerdöverindevrilme ihtimali artar, ürün işleme organları gidiştesağa dönüşte sola doğru daha fazla yüklenecektir.Bazı biçerdöverlerde tek taraflı yüklenmeye engelolmak için perdeler konmuştur.- Meyil hareket yönünde ise iniştebiçerdöverin amuda kalkmasına ve ürün işlemeorganlarına aşırı yüklenme, çıkışta ise yeteriz işlemedurumu ortaya çıkacaktır. Ülkemizde çok meyilliarazilerde hububat ekimi fazla yapılmaz, yapılanyerlerde de diğer hasat ve harman makinelerikullanılır. Yine de biçerdöver kullanılacaksa bayırtipi biçerdöverler kullanılmalı veya üniversalbiçerdöverlerde bazı yapısal değişiklikler yapılmalı.Yapısal değişiklikler;- Aksiyel akışlı batör kullanarak sarsaklarındevreden çıkması ile depo daha arkaya ve dahaaşağıya yerleştirilerek amuda kalkma ve yanadevrilme güçleştirilmiştir.25

- Ürün işleyici organların aşırı veya yetersizbeslenmesini engellemek için ilave yönlendirici veyaengeller yerleştirilmektedir.- Ön tekerlek aralığı genişletilerek devrilmeihtimali azaltılmaktadır.8. Hasatta Dane Kayıplarının TanınmasıDane kaybını belirlemek sadece kontrolörlerindeğil, operatör ve ekin sahiplerinin de göreviolmalıdır. Bunun için operatör hasada başlamadanönce tarlayı, kontrolörler ve ekin sahipleri öncebiçilmemiş alanı kontrol ederek hasat öncesikayıpları tespit etmelidir.Kayıp varsa oranını belirleyerek biçerdöverkayıplarından düşülmelidir. Ayrıca hasat edilen alan,kesmik elevatörü ve depo da kontrol edilerek hasattaoluşan kayıplar takip edilmeli ve giderilmesineçalışılmalıdır.26

Hasat edilen alan kontrol edilirken;-Biçme genişliği boyunca sapından kopmuşbaşaklar varsa; Dolap hızı, biçerdöverin ilerlemehızına göre çok fazladır. Dolap ekinin sapına doğruçok fazla indirilmiştir. Dolap çok kaldırılıp, dolappervazları başaklara vurmaktadır.-Tabla kenarı boyunca sıra halindeyatırılmış veya kırılmış ancak biçilmemiş ekinvarsa; Sap ayıracı yoktur veya varsa da ayarlarıdüzgün yapılmamıştır.- Dolap genişliği boyunca kesilmiş saplıbaşak varsa: Dolabın ileri-geri, aşağı-yukarı vedevir ayarı yanlıştır.Tabla helezonun sıyırıcıya olan mesafesi çokfazladır. Tabla taban sacına olan mesafesi dartutulmuştur. Parmaklar eksik ya da yüksekliğiuygun ayarlanmamıştır.- Biçilen kısımda biçilmemiş ekin varsayani bayrak bırakılmışsa: Parmak veya bıçaklardaeksiklik vardır, kesme düzeni ayarları yanlıştır, içsap ayırıcı yoktur veya düzgün ayarlanmamıştır,- Destede az dövülmüş veya dövülmemişbaşaklar varsa: Batör devri düşüktür, batörkontrbatör aralığı fazladır.- Destedeki saplar arasında daneler varsa:Sarsaklar tıkalıdır, sarsak önünde perde yoktur,sarsak üstü yardımcı düzenler yoktur, sarsak devriuygun değildir.27

- Deste altındaki toprakta daneler varsa:Biçerdöver ilerleme hızı fazla veya batör devriyüksek olup fazla malama oluşmuş ve temizlemedüzeni aşırı yüklenmiştir, Dövme düzenine kesmikelevatöründen çok fazla dane gelmiştir. Sarsak devridüşük, elemanlar tıkalıdır, sarsak önüne perdeüstüne de yardımcı elemanlar takılmamıştır, beşikdevri düşük, üst ve alt elek çok kapalı veya tıkalıdır,deflektör ayan yanlıştır, rüzgârlık devri çok fazlaolup tarlaya dane atmakladır. Rüzgârlık devri çok azolup üst elek üzerindeki malzemeden daneyiayıramayıp bu malzeme ile birlikte dane atmaktadır.28

Kesmik elevatörü ve depo kontrol edilirken;- Kesmik elevatörüne fazla miktarda danegeliyorsa: Üst elek ve alt elek tıkalı, kapalı ve delikaçıklığı dar ayarlanmıştır.- Depoda fazla miktarda kesmik varsa;Ürün yeterince dövülmemiş ve temizleme düzeninefazla kesmik gönderilmiştir, üst elek ve uzantısı ilealt elek ayarlan düzgün ayarlanmamıştır.- Depoya kavuz, saman ve toz gibi atıkparçacıklar geliyorsa: Biçerdöver ilerleme hızınınfazla, batör-kontrbatör aralığının açık olmasındandolayı temizleme düzeni fazla yüklenmiştir. Batördevri çok yüksek olup sapı fazla parçalayaraktemizleme düzenini aşırı yüklemiştir. Rüzgârlıkdevri düşük veya yönlendiriciler yanlış29

ayarlanmıştır. Üst ve alt elekler fazla açık, üst elekuzantısı çok dik ayarlanmıştır- Depoda kırık dane varsa: Kontrbatör tıkalıolabilir, batör-kontrbatör arası açıklık çok azdır,batör-kontrbatör açıklığı uygun fakat batör devriçok fazladır, alt elek az veya tamamen kapalıdır.Elevatörün zincir gerginliği ve yüksekliği düzgünayarlanmamıştır.9. Dane Kaybı Ölçümü ve Çiftçilerin RolüÇiftçilerimiz yaklaşık sekiz aylık emeğininkarşılığını alacağı zaman, biçerdöverle hasattayapılan hasarlarla kaybolmasına müsaade etmemelive işlerinin düzenli gitmesini sağlamalı. Bunun içinde öncelikle tarlasını Belgeli Operatörlere teslimetmeli, zira belgesiz çalışanlar İl ve İlçe Gıda Tarımve Hayvancılık Müdürlüğü kontrolör ekiplerince30

hasattan men edilip biçerdöverleri bağlanır, ikincibir operatör buluncaya kadar da zaman kaybı olur.Ayrıca çiftçi hasat esnasında tarlasının başındabulunmalı, operatöre istekli çalışma imkânısağlanmalı ve kendince biçerdöveri kontroletmelidir.Çiftçi yapacağı kontrolde;Biçilmemiş alanı inceleyip hasat öncesikayıpları görmeli, bunların biçerdöver veya operatörhatasından kaynaklanmadığı bilinmelidir. Bukayıplar dane kaybı ölçümünde dikkate alınmalıdır.Tarlada sigara içme dâhil, yangına karşı gerekli tümtedbirleri almalıdır. Hasat edilen yerlere, namlu venamlu altına bakarak dane ve başak kayıpları olupolmadığına bakmalıdır. Biçerdöverin deposunabakıp toz, kesmik veya kırık dane olup olmadığınabakmalıdır.Bu kontrollerde;- Tabla genişliğince gördüğü dane, başak vebaşakçıklar biçme düzeninin- Destedeki ovalanmış fakat kavuzunu terketmemiş daneler, dövme ve ayırma düzenlerinin.- Deste arasındaki daneler, ayırma düzeninin.- Deste altındaki daneler, temizlemedüzeninin- Depodaki kesmik, toz ve kırık daneler isedövme ve temizleme düzeninin ayarsızlıklarındankaynaklanmaktadır.31

Bu kontrollerde dane kaybı ve diğer eksikliklervarsa operatör uyarılmalı, uyarılara aldırmayanoperatörleri de muhtarlıklar kanalıyla en yakın İlçeve İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerinebildirmelidirler.Dane Kaybı ÖlçümüÇiftçiler için dane kaybını belirlemede en iyimetot iki karış metodudur. Bu metot biçerdöverlerinne oranda dane kaybı verdiğine kabaca bir fikirverir. Bir karış tahminen 20-25 cm civarında olup,iki karışta yani 50x50‘lik bir kare baz alınır veçizilir, kare içindeki daneler sayılır, dekara verimdedikkate alınarak tahmini dane kaybı bulunur.32

Örnek; aşağıdaki cetvel kullanılarak, verimin400 kg olduğu bir tarlada kare içinde bulduğumuzdane sayısı 18 ise %1, dane sayısı 36 ise %2, danesayısı 54 ise %3’tür.İlimizde kabul edilebilir dane kaybı %3olduğuna göre kabaca verimi 400 kg olan tarlada ikikarışa iki karışlık bir kare içinde dane sayısı 54’tenfazla ise dane kaybı fazla olduğu anlaşılır.Operatör uyarılır ve düzelmezse İlçe ve İl GıdaTarım ve Hayvancılık Müdürlüklerinden yardımistenir.33

DekaraVerim (kg)%1 kayıpiçin danesayısı%2 kayıpiçin danesayısı%3 kayıpiçin danesayısıİki Karışlık Alanda BulunanDane Sayısına Göre %‘lik Dane Kaybı100 200 300 350 400 450 500 600 7005 9 13 16 18 20 22 27 3110 18 26 32 36 40 44 54 6215 27 39 46 53 60 66 81 93İlimizde Dane KayıplarıYılı Dane Kaybı (%) Yılı Dane Kaybı (%)2000 1,75 2006 1,512001 1,52 2007 1,452002 1,74 2008 1,382003 1,50 2009 1,182004 1,38 2010 1,162005 1,32 2011 1,1310. Biçerdöverlerin BakımıBiçerdöverlerin saatlik iş ücreti diğermakinelere göre yüksek olduğundan kaybedilecekzamanın telafisi, hasat dönemi sınırlı olduğu içinmümkün değildir. Hasat döneminde olumsuz birdurumla karşılaşmamak için biçerdöverlerin doğruve eksiksiz bir bakıma ihtiyaçları vardır.Biçerdöverlerde bakım üç başlık altında toplanır.Bunlar;34

a) Hasat Öncesi Bakım-Eğilmiş, bükülmüş, delinmiş ve yırtılmışsaclar düzeltilmeli, onarılmalı ve boyanmalıdır.-Dışarıdan yapılacak ayarlar ile özelliklekapakları bulunmayan bölümlerin ayarlarıyapılmalıdır.-Yıpranmış veya az yıpranmış bıçak, cıvata,somun, yatak, gergi, takoz, kayış ve zincir gibimalzemeler yenilenmelidir.-Motorda korozyon önleyici yağ varsa tavsiyeedilen yağ ile değiştirilmelidir.-Akü kontrol edilerek tam şarj edilmelidir.-Yağlama planına göre bütün yerleryağlanmalıdır.- 500 ve 1000 saatlik bakımlar yapılmalı.Bu bakımlar yapıldıktan sonra emniyettedbirleri alınarak motor yarım gazda çalıştırılır.Motor çalışma sıcaklığına ulaştıktan sonra tam gazaalınarak ürün işleme düzenleri çalıştırılır. 05-1 saatsonra motor stop edilerek aşağıdaki kontrolleryapılmalıdır.-Sürtünerek çalışan bıçak, kasnak veyataklarda ısınma olup olmadığı elle kontrol edilir.-Akıcı yağ ile yağlanan motor ve dişlikutularında sızma olup olmadığına bakılır.-Hidrolik silindirlerin havası alındıktan sonrahidrolik deposunun yağ seviyesi kontrol edilmelidir.-Motor yakıt donanımında sızdırma olupolmadığı kontrol edilir.35

-Elektrik donanımı ve devrelerinin çalışıpçalışmadığı kontrol edilir.b) Çalışırken Bakım- Motor yağı ve yakıtın durumu kontrol edilir.- Radyatör su seviyesi ve akü seviyesi kontroledilir- Şanzıman, dişli kutusu ve hidrolik yağseviyesi kontrol edilir.- Lastik havaları kontrol edilir.- Radyatör, davlumbaz, radyatör petekleri vb.yerler günde iki-üç kez temizlenmeli.- Bıçaklar dahil tüm yağlama yerleri kontroledilir, grasörlüklere gres basılır.- Tabla ve boğaz elevatörleri temizlenmeli.- Taş tuzağı ve kontrbatör ızgaraları günde enaz bir kere temizlenmeli (otomatik temizleyiciolanlar hariç).- Elek ve sarsak ızgaraları temizlenmeli.- Bütün kayış ve zincirler kontrol edilmeli.c) Hasat Sonrası Bakım-Biçerdöver güneş, rüzgâr, sıcak, soğuk, yağışve mekanik etkilerden korunmak üzere kapalı biryerde muhafaza edilmesidir.-Esnek malzemeler aşırı yükten kurtarılıp,yerinden sökülmeden şekil bozulmaları meydanagelmeyecek kadar gevşetilmelidir.36

-Zincirler hasat sezonu bitince mazot-yağkarışımı içinde korunmalıdır.-Hava ile temas eden kısımlarındaki artık, tozve diğer kirler temizlenmelidir.-Akü canlı tutulmalı ve iyi muhafaza edilmeli- Motora koruyucu yağ konarak muhafazaedilmelidir. Koruyucu yağ konmazsa iki haftada birçalıştırılarak motor iç yüzeylerinin yağ ile kaplıhalde bulundurulmasına dikkat edilmelidir.11. Biçerdöverlerde Emniyet KurallarıBiçerdöverlerde kazalara neden olabilecekmekanizmalar oldukça fazladır. Bunun için dikkatedilmeli ve kazalara karşı emniyet tedbirlerinemutlaka uyulmalıdır. Bu tedbirler şunlardır:-Biçerdöverler belgeli operatörler tarafındankullanılmalı, işin fazla olduğu durumlarda ikinci biroperatörde olmalıdır. Operatörler aç, susuz veyorgun çalışmamalı.-Operatör ve bakıcılar tulum giymeli, tulumyoksa bol ve saçaklı elbiselerden kaçınılmalı.-Sürücü mahallinde operatörden başkasıbulunmamalı ve hareket halindeki biçerdöverebinilmemeli.-Operatör el frenini çekmeden biçerdöveri terketmemeli.-Başkalarının bulunabileceği yerlerde gerigidişlerde yardım istenmeli.37

-Bıçaklar çalışırken sıcaklığı el ile kontroledilmemeli.-Hareket eden aksam durdurulmadıkçamüdahale edilmemeli, hareketli parçalardakiherhangi bir gevşeme ve boşluk hemen giderilmelive giderildikten sonra biçerdöver çalıştırılmalı.-Tabla ve dolabın altına girilmesi gerekiyorsaönce aşağı inmeleri ve emniyet tedbirleri alınmalı.-Temizleme, yağlama ve ayar yapılırken öncemotor stop edilmeli ve hareketli bütün parçalarındurması beklenmeli.-Egzoz gazının zehirli etkisi nedeniylebiçerdöver kapalı yerde çalıştırılmamalı ve motorayakın yerde uzun süre durulmamalı.Karayolunda Seyrederken-Biçerdöver “G” sınıfı sürücü belgelitarafından kullanılmalı ve trafik kurallarınauyulmalı.-İlkyardım çantası ve gece-gündüz için gerekliuyarı tertibatı olmadan yola çıkılmamalı.-Vites boşa alınıp yokuş aşağı inilmemeli.-Ani fren yapılmamalı.-Tabla, tabla taşıyıcısına yüklenerek çekilmeli.-Aydınlatma ve ikaz cihazları çalışır durumdaolmalı.-Tabla taşıyıcısında sinyal, park ve frenlambaları çalışır durumda olmalı.38

-Yokuş aşağı seyrederken 20 km/saat hızıgeçmemeli.Yangına Karşı Tedbirler-Rüzgârlı havada çalışılmamalı, az rüzgârlıhavalarda rüzgâr biçilmemiş yönden esecek şekildeyana alınmalı.-Yangın durumunda, yangının biçilmiş yeregeçmesi engellenmeli.-Çabuk tutuşan malzemeler sık sıkbiçerdöverden temizlenerek uzaklaştırılmalı.-Bıçakların aşırı ısınmaması için bıçakbaskıları sıkı olmamalı.-El freni ve kayışlarda yağsız sürtünmelersonucunda sıcaklık yükseleceğinden buralar gereğikadar gergin tutulmalıdır.-Yağlanabilen sürtünmeli yataklar, güç kaybınıazaltmak ve ısınmayı engellemek için yağlıbulundurulmalı.-Kibrit veya çakmakla aydınlatmayapılmamalı, yakıt deposu kontrol edilmemeli,akaryakıt ikmali yapılırken sigara içilmemeli, ateşleyaklaşılmamalı ve çevreye yakıt dökülmemeli.-Silindir, segman ve pistonu aşınmışmotorların egzozundan fazla kıvılcım çıktığındansap ve ekin üzerine egzoz yöneltilmemeli.-Egzoz çıkışı yere yakın olan araçlar tarlayasokulmamalı, bunlarla çalışma zorunluluğu varsaegzoz çıkışına tel kafes konulmalı.39

12. Kontrolde Ceza Gerektiren Durumlara) Biçerdöver Operatör Belgesi bulunmayanbiçerdöver sürücüsü çalıştıran biçerdöver sahiplerive belgesiz biçerdöver kullanan biçerdöveroperatörleri.b) Valiliklerce/İl Gıda Tarım ve HayvancılıkMüdürlüklerince tespit edilen kayıp oranından fazladane kayıplarına sebep olan biçerdöver sahipleri veoperatörleri.c) Hasat olgunluğuna gelmemiş, çiğli ürünlerhasat eden biçerdöver sahipleri ve operatörleri.d) Yangın söndürücüsüz biçerdöver çalıştırtanbiçerdöver sahipleri.e) Yatık ürünleri başak kaldırıcısız hasat edenbiçerdöver sahipleri ve operatörleri.40

f) Ziraat Odası plakası bulunmayan biçerdöverçalıştıran biçerdöver sahipleri.g) Domuz burnu/sap ayırıcı/başak kaldırıcı vb.parçaları bulunmayan ve teknik özellikleri yetersizbiçerdöver çalıştıran biçerdöver sahiplerih) Tescil işlemleri yapılmamış biçerdöverçalıştıran biçerdöver sahipleri.i) Biçim yaptığı arazide biçilmemiş tarlabırakarak o bölgeyi terk eden biçerdöver sahipleri veoperatörleri.j) Valilikçe istişare mahiyette belirlenen biçimücretinden fazla ücret talep eden biçerdöversahipleri.k) Kimliğini bildirmeyen biçerdöver sahibi vebiçerdöver kullanıcıları.Bu yükümlülüklerin bir veya birkaçını ihlaleden operatör ve biçerdöver sahibine işlediği her suçiçin 765 sayılı Türk Ceza Kanununun 526.maddesinin, kabahatler kanununun 32. maddesinegöre ayrı ayrı idari para cezası uygulanır.13. Biçerdöver Operatörü Yetiştirme Kursuİl Müdürlüğümüzce 2001 yılından beri açılanBiçerdöver Operatörleri Yetiştirme kurslarında 2011yılı Mayıs ayına kadar 629 kişiyi eğiterekBiçerdöver Operatörü Belgesi vermiştir. Kurslarımızher yıl 15 Ocak – 15 Mayıs tarihleri arasındayapılmakta olup belge almak isteyenler her yıl 15Nisan’a kadar kayıtlarını yaptırabilirler. En az 1241

kişi olması gereken kurslar 13 iş günü sürmekte veistenilen ilçede açılabilmektedir.İlimizde Açılan Biçerdöver KurslarıYılı Kursiyer Sayısı Yılı Kursiyer Sayısı2001 51 2007 512002 49 2008 512003 - 2009 812004 87 2010 642005 19 2011 862006 58 2012 32T O P L A M : 629 Kişi42

14. Kontrol Ekiplerinin Telefon NumarasıSamsun Merkez 231 37 00 / 236 – 250Bafra 543 12 33Alaçam 622 00 6819 Mayıs 511 20 04Kavak 741 30 28Havza 714 10 81Ladik 771 30 13Vezirköprü 647 10 58Tekkeköy 256 06 59Çarşamba 833 10 51Terme 876 19 13Atakum 437 00 77Canik 238 40 15İlkadım 435 99 93Asarcık 791 20 23Ayvacık 811 40 61Salıpazarı 821 21 13Yakakent 611 27 9243

KaynaklarBiçerdöverler: Hamza DAYLAN, Necati İÇER, MünirÖZTÜRK -Ankara 1989Biçerdöverler: Bekir ENGÜRÜLÜ, Özkan ÇİFTÇİ,K.Sedat KILINÇ. Mesut GÖLBAŞI, H.ÇağatayBAŞARAN, Mustafa AKKUR – Ankara 2001Biçerdöver, Ayar, Kullanma Bakım ve Arızaları:Abdulkadir ERTÜRK, Abdullah ÖZDOĞAN –Ankara 1983Biçerdöverlerde Dane Kayıp Nedenleri ve Ölçme Metodu:K.Sedat KILINÇ, Özkan ÇİFTÇİ – Ankara 1989Biçerdöverlerle Hububat Hasadı: Münir ÖZTÜRK –Konya 200744