samsun ili yaŠmeyve - sebze üretim ve ihracatında pestisit ...
samsun ili yaŠmeyve - sebze üretim ve ihracatında pestisit ...
samsun ili yaŠmeyve - sebze üretim ve ihracatında pestisit ...
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
İÇİNDEKİLERSayfaÖnsöz1. Giriş 12.Tarım Ve Çevre İlişkileri 22.1. Pestisit Uygulamaları Ve Çevre 43.Samsun İli Üretim Ve İhracatında KimyasalKalıntıların Önlenmesi 63.1. Samsun İli Sebze Üretimi Ve İhracatı 63.1.1. Samsun İli Sebze Üretimi 63.1.2.Samsun İli Sebze İhracatı 73.2.Avrupa’da Yaş Mey<strong>ve</strong> Ve Sebze SektörüKontrol Mekanizması, İhracatımıza OlasıEtkileri 93.3. Yaş Mey<strong>ve</strong> Sebze İhracatında Kalıntı Sorunu 113.4. Kalıntı Sorununun Aşılması Ve Yaş Mey<strong>ve</strong>Sebze İhracatının Artırılması İçin YapılmasıGerekenler 124. Pestisit Uygulamaları 204.1.Pestisit Nedir 204.2.Samsun İli Zirai İlaç Kullanımı Ve Miktarları 214.3.Pestisit Kullanımı Ve PestisitlerinEkosistemdeki Davranışları 215.Zirai İlaçların Ruhsatlandırılması <strong>ve</strong> Denetimi 24
ÖnsözBüyük bir tarımsal potansiyele sahip olan ülkemizde <strong>ve</strong>Samsun <strong>ili</strong>mizde, tarımsal üretimi hızla attırtmak <strong>ve</strong> dahafazla <strong>ve</strong> daha kaliteli ürünleri dış pazarlara satmakzorunluluğundayız. Bu da tarımsal potansiyelden en üstdüzeyde yararlanmayı gerektirir. Birim alandan elde edilenürün miktarını artırmada sulama, gübreleme, toprak işleme,ıslah ne kadar önemli ise zirai mücadele de o denli önemlidir.Bu açıdan tarım ilaçları (<strong>pestisit</strong>ler), <strong>ve</strong>rimli <strong>ve</strong>ekonomik tarımsal üretim için halen vazgeçilmezlik niteliğitaşımayı sürdürmektedir. Ancak gü<strong>ve</strong>nli tüketim, insan <strong>ve</strong>çevre sağlığı yönünden kritik bir önem taşımaktadır.Uygulama <strong>ve</strong> kullanım sırasında gerekli koşullarauyulmadığında, insan yaşamını <strong>ve</strong> çevreyi tehdit edensonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Zirai ilaçları doğru <strong>ve</strong>olabildiğince az <strong>ve</strong> kontrollü kullanarak tarımsal faaliyetlerisürdürmek zorundayız.Bu nedenle hazırlanan bu çalışmanın ilg<strong>ili</strong> taraflarafaydalı olmasını d<strong>ili</strong>yorum.Sadullah KİRENCİİl Müdürü
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan SağlığıSamsun <strong>ili</strong>nde 2006 yılı <strong>ve</strong>rilerine göre yaklaşık 1.035.406ton <strong>sebze</strong> üretimi gerçekleştirilmiştir. Baklası yenen <strong>sebze</strong>ler6.958 hektarla <strong>sebze</strong> ek<strong>ili</strong>şinin %17’sini oluşturur.Samsun <strong>ili</strong>nin toplam 40.864 ha. <strong>sebze</strong> ek<strong>ili</strong>şinin %56’sıyani 23.059 hektarını <strong>mey<strong>ve</strong></strong>si yenen <strong>sebze</strong>ler oluşturur. Yaprağıyenen <strong>sebze</strong>ler 10.653 hektarla Samsun <strong>ili</strong> <strong>sebze</strong> ek<strong>ili</strong>şinin%26’sını oluşturur. Bu üretimin 360.320 tonunu lahana, 221.108tonunu domates, 185.156 tonunu biber, 111.406 tonunu karpuz,85.320 tonunu fasulye, 68.221 tonunu hıyar, 56.822 tonunupatlıcan oluşturmaktadır. Türkiye’de Samsun <strong>ili</strong> <strong>sebze</strong>üretimiyle yıllar <strong>ve</strong> ürünler itibariyle 1. <strong>ve</strong>ya 6. sırada yeralmıştır. Samsun lahana <strong>ve</strong> kabak üretiminde 1. sırada, biber,taze fasulye <strong>ve</strong> hıyar üretiminde 2. sırada <strong>ve</strong> patlıcanüretiminde 6. sırada yer almıştır.3.1.2.Samsun İli Sebze İhracatıSebzede başlıca dış pazarlarımız; Rusya Federasyonu,Almanya, Suudi Arabistan, Romanya, Avusturya, İngiltere,Hollanda <strong>ve</strong> Belçika’dır.Türkiye'nin, tarımsal üretimde sahip olduğu çeşitl<strong>ili</strong>ğin birgöstergesi olarak yıllık yaklaşık 24 milyon ton düzeyindekiüretimi ile dünya yaş <strong>sebze</strong> üretiminde özel bir yeri vardır.Ayrıca yaş <strong>sebze</strong> sektörü, ülkemiz tarımsal üretiminde sahipolduğu pay, oluşturduğu istihdam <strong>ve</strong> milli gelire sağladığı ila<strong>ve</strong>katkı <strong>ve</strong> tarım ürünleri ihracatımız açısından önemli bir yere sahipbulunmaktadır.Türkiye de her bölgeye yaş <strong>sebze</strong> üretimi yayılmış olmaklabirlikte bilhassa <strong>sebze</strong>de ticari amaçla yapılan üretiminyoğunlaştığı bölgelerin başında Ege, Akdeniz, Karadeniz <strong>ve</strong>Marmara bölgesinde önem taşır.İklim <strong>ve</strong> toprak özellikleri Karadeniz bölgesinde Samsun <strong>ili</strong><strong>sebze</strong> tarımın merkezi haline getirmiştir.Üretimde <strong>ve</strong> hasat sonrası işlemlerde kalite standartları neölçüde artarsa ihracatımızda aynı oranda artacaktır.Türkiye’nin yaş <strong>sebze</strong> ihracatını artırarak pazarda hak7
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıettiğimiz konuma kavuşmak <strong>ve</strong> kaliteli Türk malı imajınınoluşmasını sağlamak ancak üretim <strong>ve</strong> ihracatın entegre olmasıylamümkün olabilecektir.Samsunda <strong>sebze</strong> üretimde <strong>ve</strong>rim <strong>ve</strong> kalitenin arttırılmasıkadar üretilen ürünlerin sağlıklı <strong>ve</strong> talep doğrultusundapazarlanması da zorunludur.Tarım ürünleri ihracatımızın yaklaşık %60’nın AB’ye <strong>ve</strong>Rusya Federasyonuna yapıldığı <strong>ve</strong> bitki sağlığı konusundakidüzenlemelerde dikkate alındığında, bölgemizde pazarlamasistemlerinin geliştirilmesine yönelik politikalar önemkazanmaktadır.Ayrıca ülkenin <strong>ve</strong> dolayısıyla Samsun yereliningelişmesinde büyük öneme sahip olan dış ticaretin en önemliayağı ihracattır.İhracatçı birliklerinin daha çok başarılı olmaları için ABmevzuatı ile çelişen mevzuat AB normlarına uyarlanmalıdır.Samsun <strong>ili</strong>nde dış pazardaki çeşit <strong>ve</strong> talep değişiklikleriihracatçı birliklerince belirlenip, üretim desenininyönlendirilmesi faydalı olacaktır.Ayrıca Samsunda AB’ye uyum çerçe<strong>ve</strong>sinde çıkan <strong>ve</strong> yaş<strong>mey<strong>ve</strong></strong>-<strong>sebze</strong> ihracatında İyi Tarım Uygulamaları, HACCP, KaliteYönetim Sistemleri hakkında bilgilendirme çalışmaları büyük biraşama kazanmıştır.TR831 Samsun <strong>ili</strong>nden Almanya, Hollanda, RusyaFederasyonu başta olmak üzere birçok ülkeye az da olsa <strong>sebze</strong>ihracatı yapılmaktadır.Bafra <strong>ve</strong> Çarşamba ovalarımızda küresel pazarınisteklerine uygun, istenilen standartta <strong>ve</strong> ambalajda kaliteliürünleri üretici <strong>ve</strong> ihracatçı b<strong>ili</strong>nci oluşmaya başlamıştır.Türkiye’nin <strong>ve</strong> Samsun <strong>ili</strong>nin en önemli ovalarından olanBafra <strong>ve</strong> Çarşamba ovalarından (ulaşım bakımından diğer <strong>sebze</strong>üretim ovalarına göre daha avantajlı) Rusya Federasyonu <strong>ve</strong> TürkCumhuriyetlerinin <strong>sebze</strong> ihtiyacı karşılanab<strong>ili</strong>r. Uluslar arasıSamsun hava limanına kargo servisi <strong>ve</strong> yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>sebze</strong> içinsoğuk hava deposu kurulması çalışmaları başlamıştır.8
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan SağlığıTürkiye’nin dördüncü büyük limanı olan Samsun limanıihracat için modernize ed<strong>ili</strong>p daha rantabl olabilmesi içinözelleştirilme çalışması başlatılmıştır. Bu kadar büyük <strong>sebze</strong>potansiyeline sahip <strong>ili</strong>mize yerli <strong>ve</strong> yabancı <strong>sebze</strong> ihracatçılarıda<strong>ve</strong>t edip ürünlerin potansiyel tanıtımı yapılmayabaşlanmıştır.3.2. Avrupa’da Yaş Mey<strong>ve</strong> Ve Sebze Sektörü KontrolMekanizması, İhracatımıza Olası EtkileriAvrupa’da pazarlama ağında hakim olan grup üretici birlikleri,üretici birlikleri ile iş yapan Avrupa yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>sebze</strong>perakendecileri; belediye, üretici birl<strong>ili</strong>kleri <strong>ve</strong> özel sektörüntemsilcilerinden oluşan hal’lerdir.Freshfel Avrupa, Avrupa’da yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>sebze</strong> tedarik zinciri ileilg<strong>ili</strong> görüşmelerin yapıldığı birliklerden birisidir. Birliklersektörün Avrupa <strong>ve</strong> uluslararası alanda menfaatlerini korumakta<strong>ve</strong> konu ile ilg<strong>ili</strong> ticari <strong>ve</strong> yasal gelişmeler hakkında üyeleregüncel bilgiler <strong>ve</strong>rmektedir. Ayrıca sektör temsilcilerinin birarada bulunacağı, görüşlerin paylaşılacağı, uluslararası taze ürünsektör ticaretinin geliştirilmesi, sektörün rekabet edeb<strong>ili</strong>rliği <strong>ve</strong>etkinliğinin tartışılabileceği ortamlar sunmaktadır.Avrupa’da yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong> sektörünün tüm aktörleri olanüretici birlikleri, ithalatçılar, ihracatçılar, distribütörler, toptancılar<strong>ve</strong> servis tedarikçilerini freshfel gibi birlikler bir aradatoplamaktadır.Tüketicilerin harcanab<strong>ili</strong>r gelir seviyelerinin artması, eğitimdüzeylerini yükselmesi ile birlikte b<strong>ili</strong>nçlenme <strong>ve</strong> perakendecilerarasındaki rekabetin yükselmesine bağlı olarak gıda gü<strong>ve</strong>nliğininönemi giderek artmaktadır.Tüketici taleplerini karşılamak üzere perakendeci <strong>ve</strong>uluslararası alanda faaliyet gösteren tedarikçiler özel birtakımçiftlik sertifikasyon kuralları uygulamaya başlamışlardır. Amaç,uluslararası tarım standartlarının uyumunu, şeffaf olmasını <strong>ve</strong>bütünlüğünü sağlamaktır. Bölgesel bir girişim olarak başlayanancak dünyadaki uygulamaları giderek artan <strong>ve</strong> kendi içerisinde9
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıbir takım kuralları olan bu eğ<strong>ili</strong>m EUREPGAP uygulaması olupyaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong>yi konu almaktadır.Türkiye dünyanın önemli yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong> üreticilerindenbirisidir. Ancak, Türkiye'de yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong> üretimi miktaritibariyle önemli olmasına karşın ihracata konu olan <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong><strong>sebze</strong> çeşitlerinin uluslararası piyasalarda talep edilen çeşitlereuygun olmayışı, üretimden tüketime kadarki süreçte miktar <strong>ve</strong>kalite kayıplarının yüksekliği bu düşüklüğün en önemli nedenleriarasındadır.Yaş Mey<strong>ve</strong> Sebze <strong>ve</strong> Narenciyede 2007 yılı ilk dokuzayında bir önceki yılın aynı dönemine göre miktarda %14’lük,değerde ise %31’lik bir artış meydana gelmiştir. Gruplariçerisinde ise, taze <strong>sebze</strong> miktarda %60’lık değerde ise %70’likbir artış göstermiş <strong>ve</strong> 2007 yılı ilk dokuz aylık dönemde429.873.439 $’lık değerle ilk sırada yer almıştır.2007 yılı ilk dokuz aylık dönemde Yaş Mey<strong>ve</strong>de Türkiyegeneli en fazla ihracatı yapılan ürün değerde 147.148.681 $ <strong>ve</strong>miktarda 57.216.986 kg ile kiraz, vişne olmuştur. Bunu sırasıylaüzüm, çilek <strong>ve</strong> incir izlemiştir.2007 yılı ilk dokuz aylık dönemde Yaş Sebzede Türkiyegeneli en fazla ihracatı yapılan ürün değerde 265.101.322 $ <strong>ve</strong>miktarda 332.670.887 kg ile domates olmuştur. Bunu sırasıylabiber, soğan <strong>ve</strong> patates izlemiştir.Narenciyede 2007 yılının ilk dokuz aylık döneminde birönceki yılın aynı dönemine göre değerde %1’e yakın bir artışgörülürken miktarda ise (-) %20’lik bir azalış meydanagelmiştir. Narenciye içerisinde limon; miktarda %8’lik azalış,değerde ise %10’luk bir artış göstermiş <strong>ve</strong> 2007 Yılı (Ocak –Eylül) döneminde 88.581.356 $’lık değerle ilk sırada yer almıştır.Türkiye yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong> ihracatının önemli bir bölümünüAlmanya (%26.41), Rusya %22, Hollanda (%12.15), Fransa(%9.09) <strong>ve</strong> Yunanistan (%9.03) gibi çoğunluğu AB üyesi ülkelereyapmaktadır (AİB, 2004).AB pazarında Türkiye’nin pazar payını korumak <strong>ve</strong>geliştirmek; hedef pazarlardaki talebe bağlı yeni gelişmelerin <strong>ve</strong>10
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıyeni oluşumların incelenmesine <strong>ve</strong> bunlara göre ülke içi üretiminşekillendirilmesine dayanmaktadır. Türkiye’nin, sahip olduğuiklim, toprak <strong>ve</strong> su avantajları ile sürdüreb<strong>ili</strong>r bir üretimpotansiyelini ihracat ile uyumlu hale dönüştürmesi gerekmektedir.Bu durum, üreticinin teknik hizmet almasını, paketleme <strong>ve</strong>pazarlamasını ortaklaşa yapabileceği bir örgütlenme yapısınıoluşturmasını gerektirmektedir.3.3. Yaş Mey<strong>ve</strong> Sebze İhracatında Kalıntı SorunuTürkiye tarımında entansifleşme eğ<strong>ili</strong>mlerine paralel olarak,yüksek <strong>ve</strong>rim <strong>ve</strong> kaliteyi sağlayabilmek için diğer girdiler yanındatarımsal mücadelenin yapılması önem kazanmıştır. Ancakülkemizde tarımsal mücadele ile genellikle ilaçlı mücadeleanlaşılmakta <strong>ve</strong> bunun dışındaki yöntemler uygulama yönündenfazla önem taşımamaktadır.İlaç kullanımının neden olduğu başlıca sorunlar, b<strong>ili</strong>nçsizilaç kullanımı <strong>ve</strong> ilaç kullanımındaki kontrol mekanizmasınınyetersizliği nedeni ile oluşan çevre kirl<strong>ili</strong>ği <strong>ve</strong> besinlerdeki ilaçkalıntılarının neden olduğu sağlık riskleridir.İlaçların yoğun <strong>ve</strong> b<strong>ili</strong>nçsiz bir biçimde kullanımı, ilaçlarınçevreye bulaşmasına <strong>ve</strong> doğal dengenin bozulmasına nedenolabilmektedir. Bunun için ilaç seçiminde olanaklar çerçe<strong>ve</strong>sinde,geniş spektrumlu olmayan, seçici, toprak <strong>ve</strong> suda çabukparçalanan <strong>ve</strong> çevreye minimum zarar <strong>ve</strong>ren ilaçlara öncelik<strong>ve</strong>rilmelidir.AB ülkelerinin kalıntı limitleri konusunda farklı mevzuatları<strong>ve</strong> ülkelere göre farklı uygulamaları vardır. Örneğin; Alman GıdaKalıntı Yönetmeliğine göre, bu ülkede ruhsatlı olmayan bir ilacınkalıntısına rastlanılması halinde kabul edileb<strong>ili</strong>r kalıntı limiti 0,01ppm olarak belirlenmiştir. Ancak bu uygulama, Türkiye’nin deiçinde bulunduğu üçüncü ülkelerden alınan ürünlereuygulanırken, İspanya, Yunanistan <strong>ve</strong> Fransa gibi üye ülkelerdenalınan aynı üründe kabul edileb<strong>ili</strong>r kalıntı limitinin 1 ppm gibiyüksek değerde tutularak bu ülkelere daha toleranslı davranıldığıgörülmektedir.11
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan SağlığıAlmanya’nın ülkemiz çıkışlı bir üründe 0,02 ppm birkalıntıya rastlaması <strong>ve</strong> bu değerin Türk Gıda Kodeksine görekabul edileb<strong>ili</strong>r olmasına rağmen ürünlerimiz insan sağlığınazararlı kabul edilerek, bu durumu Avrupa Komisyonunun HızlıAlarm Sistemi (RASFF) kapsamında AB ülkelerine bildirirken,İspanya çıkışlı aynı üründe bunun yüz katı olan 1 ppm kalıntıyarastlaması halinde ise insan sağlığına zararsız kabul edilmektedir.Ülkemizde biberde ruhsatlı olduğu <strong>ve</strong> üreticiler tarafındangü<strong>ve</strong>nli bir şekilde kullanıldığı halde, Almanya’da ruhsatlıbulunmayan bu ilaçlar için yok denecek düzeyde istenen 0,01ppm kalıntı değerine ulaşmak çok zordur. Aynı durum baştaüzüm başta olmak üzere ihraç etmiş olduğumuz birçok <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong><strong>sebze</strong> içinde geçerlidir.İspanya <strong>ve</strong> İtalya gibi ülkeler kendi üretimlerinde <strong>ve</strong>ülkelerinde uyguladıkları zirai ilaçlarla ilg<strong>ili</strong> Maksimum KalıntıLimitleri AB <strong>ve</strong>ya Almanya mevzuatına göre belirlenen yüksekise, alıcı ülkeye dilekçe ile müracaat ederek kendi limitlerini buülkelerde de uygulatmışlardır.İhracatımızın büyük bir kısmı AB ülkelerinegerçekleştirilmekte olup, Almanya’nın ülkemiz çıkışlı ürünlereuyguladığı bu olumsuz durum nedeniyle Türk ürünlerininAvrupa’daki imajı olumsuz yönde etkilenmekte <strong>ve</strong> gelişmiş ABülkelerine yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>sebze</strong> ihracatımızı da zorlaştırmaktadır.3.4. Kalıntı Sorununun Aşılması Ve Yaş Mey<strong>ve</strong> Sebzeİhracatının Artırılması İçin Yapılması GerekenlerYaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>sebze</strong> ihracatında yaşanan sorunlar doğal olaraküretici kesimine de olumsuz yansımaktadır. Ülkemiz yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong>sektörüne gerekli dinamiğin tekrar kazandırılarak üretimde <strong>ve</strong>ihracatta karlılığın oluşturulması, uluslararası pazarlarda rekabetşansının yakalanabilmesi için üretim <strong>ve</strong> ihracat aşamasındagerekli <strong>ve</strong> yeterli teşviklerin, kredilerin sezon öncesi devreyesokulmasına büyük ihtiyaç vardır.Tarım Ve Köyişleri Bakanlığının, ülkemiz <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>sebze</strong>üretimi <strong>ve</strong> sektörel yapıda, Avrupa Birliği kriterleri, ülkemizin12
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıuluslararası taahhütleri, çevre, iyi tarım uygulamaları <strong>ve</strong> kalitegü<strong>ve</strong>nce sistemleri konusunda AB müzakereleri <strong>ve</strong> uyumuçerçe<strong>ve</strong>sinde bir tercih ortaya koyması gerekmektedir. Tüm plan<strong>ve</strong> programlar öncelikle üretici birlikleri aracılığı ile küçükişletmelerin organize edilmesi, standardizasyon <strong>ve</strong> kaliteninartması ile üretimin kayıt altına alınması gerekir. Ya da büyükişletmeler teşvik edilerek yeniden bir organizasyona gidilmelidir.Tüm plan <strong>ve</strong> programları öncelikle bu tercihin üzerine inşa etmekdaha doğru olacak <strong>ve</strong> geçiş sürecini kısaltacaktır.Ülkesel ihracatımızın büyük çoğunluğu AB ülkeleri <strong>ve</strong>Rusya federasyonuna olmaktadır. AB ülkelerinde yaşayanlarıninsan <strong>ve</strong> çevreye duyarlı üretim metotları ile üretilmiş ürünleritercih etmeleri yeni bir pazarlama anlayışının ortaya çıkmasınaneden olmuştur. Bunun en iyi örneği EUREPGAPuygulamalarıdır. İyi tarım uygulamalarına ait yönetmeliğinin içpiyasa, dış piyasa ayrımı <strong>ve</strong> bölge gözetmeksizin uygulanması <strong>ve</strong>denetiminin sağlanması ülkemiz için en doğru uygulama şekliolacaktır. Bu yönde bir uygulamaya gidilmesi halinde, mevcutüretimde hastalık <strong>ve</strong> zararlılarla mücadelede yanlış <strong>ve</strong> b<strong>ili</strong>nçsizilaç kullanılması, limitlerin üzerinde kalıntı oluşması, hasat <strong>ve</strong> sonilaçlama dönemine uyulmaması önemli ölçüde engellenecektir.Ülkemizde artış gösteren üretimin ihracat yolu iledeğerlendirilememesi, bunun yanı sıra, AB ülkeleri dışındaRusya <strong>ve</strong> diğer bölge ülkelerinin ülkemizden gü<strong>ve</strong>nli <strong>ve</strong> kaliteliürün ithalatı yapamaması, bu yüzden ülkemizin gü<strong>ve</strong>n<strong>ili</strong>rl<strong>ili</strong>ğini<strong>ve</strong> kalite imajını her geçen gün yitirmesine neden olmaktadır.Üstelik bu sorun, giderek büyüyüp bir açmaz olarak önümüzegelecek yapıdadır.İyi tarım uygulamaları kapsamında, sertifika almış üretici,ihracatçı <strong>ve</strong> paketlemeciye, çevre <strong>ve</strong> kalite gü<strong>ve</strong>nliksertifikalarının, yazılımların temini için belli bir süre nakdi teşvikuygulanması üretici açısından özendirici olacak <strong>ve</strong> sisteminyaygınlaşmasına olumlu etki yapacaktır.Yeni nesil ruhsatlı ilaçların, kaliteli bitki besleyicilerininkullanılmasının üretimde yaratacağı maliyet farklarının, küçük13
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıçiftçilerin danışman mühendis kullanmaları halinde oluşacakmaliyetlerin ilk senelerde devletimizce sübvanse edilmesiçiftçimizi özendirmek, doğruya yönlendirmek bakımından yararlıolacaktır.Tarım <strong>ve</strong> Köyişleri Bakanlığı tarafından kalıntı limitlerininAB nezdinde yeniden gözden geçirilmesi ile insektisit etk<strong>ili</strong>maddelerinin limitlerinin arttırılması sağlanmalıdır. Ayrıca, içpiyasa limitlerinin de AB limitlerine uyarlanmasında yararbulunmaktadır.Gelişmiş ülkelerin piyasalarında, tüketicilerin artık kalitekadar üründeki ilaç <strong>ve</strong> kimyasal kalıntı limitlerine de dikkatetmektedirler. Tarım ürünleri <strong>ve</strong> gıda ihracatında zirai ilaç <strong>ve</strong>kimyevi madde kalıntısı nedeniyle yaşanan sorun, devlet desteğiile aşılmaya çalışılmaktadır. İhracat yönelik tarım <strong>ve</strong> gıdaürünlerinde laboratuar analiz, kalite <strong>ve</strong> sağlıkla ilg<strong>ili</strong>belgelendirme masraflarının yarısı, devlet desteği olarakkarşılanması kararı alınmıştır. Böylece, özellikle Avrupa Birliği(AB) <strong>ve</strong> Rusya'ya yönelik ihracatta ilaç <strong>ve</strong>ya kimyasal maddekalıntısı nedeniyle yaşanan sorun aşılmış olacaktır.Rusya Federasyonu ile Akdeniz <strong>mey<strong>ve</strong></strong> sineğinde yaşanansorunlar bitki <strong>ve</strong> bitkisel ürün ihracında denetim sistemialınmasını gündeme getirmiştir. Ürün denetim sisteminin amacı:1. Rusya Federasyonuna Karantina Zararlılarından temizbitkisel ürün ihracı2. Kaliteli <strong>ve</strong> <strong>pestisit</strong> kalıntısı limitlerin altında gü<strong>ve</strong>n<strong>ili</strong>rürünlerin ihracı3. Uluslararası (ISPM-12) "International Standards forPhytosanitary Measures" harflerinin kısaltması olup;herhangi bir ahşap ambalajda hiçbir zararlının ya dalarvasının bulunmadığından emin olunabilmesi için IPPC(Uluslararası Bitki Koruma Konvansiyonu) tarafındanbelirlenen bir standarttır. ) standartlarında Bitki SağlıkSertifikası (BSS) Düzenlenmesi <strong>ve</strong> SertifikalardaUygulama Birliğinin sağlanması4. Sertifikalarda sahtec<strong>ili</strong>ğin önlenmesi olarak belirlenmiştir.14
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan SağlığıBu amaçlara ulaşmak için:1. Rusya Federasyonuna Karantina Zararlılarından temiz bitkiselürün ihracı:a. Bitkisel ürünlerin Rusya Federasyonu'na ihraç kapısı olarak10 İl belirlenmiştirb. Karantina İnspektörleri için karantina zararlıları konusundaperiyodik eğitimler başlatılmıştır.c. Taze <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>sebze</strong> ihracatında paketlemelerin sadeceÇalışma izni <strong>ve</strong> Gıda sic<strong>ili</strong> almış paketleme yerlerindenyapılmasını <strong>ve</strong> buraların karantina etmenlerinden temizolmasının denetlenmesi titizlikle yapılmaktadır.d. Bitki Koruma uzmanları <strong>ve</strong> Karantina uzmanları tarafındantarlada Karantina zararlılarının mücadelesinin yapılıpyapılmadığı kontrol edilmektedir.e. Zirai Karantina servisleri zararlı organizma teşhisinimümkün kılacak şekilde Alet donanımı ile takviyeedilmiştir.2. Kaliteli <strong>ve</strong> <strong>pestisit</strong> kalıntısı limitlerin altında gü<strong>ve</strong>n<strong>ili</strong>r ürünlerinihracı:a. Analize gidecek numuneler AB 2002/63 nolu numune almadirektifine alınmakta <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nli bir şekilde Kalıntı analizlaboratuarlarına ulaştırılmaktadır.b. Yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong>lerin nitrat <strong>ve</strong> zirai mücadele ilacıyönünden kalıntı analizleri yapılmakta <strong>ve</strong> temiz olanlaraGıda Gü<strong>ve</strong>nlik/Sağlık Sertifikası <strong>ve</strong>rilmektedir.c. Daha önce Rusya Federasyonu 'na kalıntılı ürün gönderdiğibildirilen firmaların kontrolleri <strong>ve</strong> denetimleri daha hassasolarak yapılmaktadır.3. Uluslararası ISPM-12 standartlarında Bitki sağlık SertifikasıDüzenlenmesi <strong>ve</strong> Sertifikalarda Uygulama Birliğininsağlanmasıa. Rusya Federasyonuna Sağlık sertifikası düzenlemeyle ilg<strong>ili</strong>10 <strong>ili</strong>n ISPM-12 eğitimleri tamamlanmıştır.15
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıb. Rusya Federasyonuna gönderilen sertifikalarda RusyaFederasyonu istekleri ile uluslararası kurallara uyulmasıhususlarında gerekli uyarılar yapılmıştır.c. Hazırlanacak BSS da 10 <strong>ili</strong>n de aynı standartları kullanması<strong>ve</strong> farklılıkların ortadan kaldırılması için gerekli önlemleralınmıştır.4. Sertifikalarda sahtec<strong>ili</strong>ğin önlenmesi:a. Rusya Federasyonuna ihraç edilen yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong>lerinlisteleri aşağıda <strong>ve</strong>rildiği şekilde günlük olarak RusyaFederasyonuna gönderilmektedir.b. Rusya Federasyonuna ihraç edilecek ürünlerdegörevlendirilen inspektör <strong>ve</strong> Gıda Kontrolörlerinin imzasirkülerleri hazırlanarak Rusya Federasyonunagönderilmiştir.c. Bitki sağlık sertifikaları <strong>ve</strong> Gıda Gü<strong>ve</strong>nlik/sağlıkSertifikaları gü<strong>ve</strong>nliğini sağlamak için hologramuygulaması başlatılmıştır.Amaçlara Ulaşmak İçin Kullanılan Yöntemler:1. İhracatçının yapmış olduğu başvuru ile işlem başlatılmaktadır.2. Ürünün yetiştirildiği alan Bakanlık Bitki Koruma ŞubeMüdürlüğü uzmanlarınca karantina zararlıları yönüyle kontroledilmektedir. Bu muayene sonucu Üretim Yeri MuayeneRaporu hazırlanmaktadır.3. Çalışma izni <strong>ve</strong> gıda sic<strong>ili</strong> iş yeri belgesi,4. AB' nin 2002/63 nolu numune alma direktifi doğrultusundaalınan numuneler İl Kontrol Laboratuarına gönderilerek ürünün<strong>pestisit</strong> nitrit/nitrat analizlerinin yapılması talep edilmektedir.5. Bakanlık <strong>ve</strong> yetkilendirilmiş laboratuarlarında uluslar arasıyöntemler kullanılarak analizler yapılmakta temiz bulunanürünlere Gıda Gü<strong>ve</strong>nliği/Sağlık Sertifikası düzenlenmektedir6. Gıda Gü<strong>ve</strong>nliği Sağlık Sertifikasının düzenlenmesinimüteakiben Karantina Müdürlüğüne bu evrakla başvurudansonra Karantina kontrolleri başlamaktadır.16
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığı7. Zirai karantina numune alma <strong>ve</strong> analiz yönetmeliğine görepaketleme tesislerine gelen ürünlerin karantina etmenleribakımından makro <strong>ve</strong> mikroskobik kontrolleri yapılmaktadır.Amaçlara Ulaşmak İçin Yapılan Düzeltici FaaliyetlerRusya Federasyonu'na yapılan bitki <strong>ve</strong> bitkisel ürünihracatında yaşanan sorunlar ile ilg<strong>ili</strong> olarak düzeltici faaliyetlerdevreye sokulmuştur. Bu faaliyetler çözüm üretme yanındainspektorlerin çalışmalarını yönlendirme noktasında dauygulamaları rahatlatmıştır. İhracatımızı olumsuz etkileyenAkdeniz <strong>mey<strong>ve</strong></strong> sineği (Ceratitis capitata) <strong>ve</strong> Kalifornia çiçektripsi F. occidentalis karantina etmenleri <strong>ve</strong> bitki sağlıksertifikalarının hatalı düzenlenmesi konuları göz önündebulundurularak;BSS'larında parti numarası, GTİp numaraları yazılması <strong>ve</strong>ISPM 12 standardına uygun olarak BSS'nin doldurulmasındahassas davranılması, yazı metninin İng<strong>ili</strong>zce olması, el yazısıylayazılmaması, kurum mührünün okunaklı olması, botanik isimlerineksiksiz yazılması, konusunda yayınlanan direktifler.Taze Sebze <strong>ve</strong> Mey<strong>ve</strong> ihracatı aşamasında yasal bir zorunlulukolan Çalışma İzni <strong>ve</strong> Gıda Sic<strong>ili</strong> olmayan işyerlerine BSSdüzenlenmernesi <strong>ve</strong> bu işletmelere ihracat izni <strong>ve</strong>rilmemesi, hızlıalarm sisteminde <strong>pestisit</strong> kalıntısının izlenileb<strong>ili</strong>rliği, üreticilerinb<strong>ili</strong>nçlendirilmesine yönelik eğitimlerin yapılması,Rusya Federasyonu'na yapılan kayısı ihracatında F.occidentalis tespit edilmesin den dolayı bu konuda makroskobik<strong>ve</strong> mikroskobik kontrolleri yapan inspektorlerin ciddi bir şekildeuyarılması, gerektiğinde göre<strong>ve</strong> giderken iki inspektörüngörevlendirilmesi <strong>ve</strong> kontrollerin Zirai Mücadele AraştırmaEnstitülerinin düzenlemiş olduğu eğitimler doğrultusundayapılması hakkında direktif. Hatalı Bitki Sağlık Sertifikasıdüzenleyen <strong>ve</strong>ya Karantina etmenleriyle bulaşık ürünlere BSSdüzenleyen İnspektörlerin İnspektörlük yetkilerinin geri alınmasıile ilg<strong>ili</strong> İnspektör yönetmeliği yürürlüğe girmiştir.Rusya Federasyonuna ihraç edilecek ürünlerde Karantina17
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıetmenleri F. occidentalis <strong>ve</strong> C. capitata başta olmak üzereteşhisIeri, biyolojik dönemleri ile makroskopik <strong>ve</strong> mikroskopikontrollerde hataların minimuma indirilmesi için zararlıorganizmaların tanınması <strong>ve</strong> nasıl aranması gerektiği konularındaZirai Mücadele Araştırma Enstitüsü uzmanlarınca uygulamalıeğitimler düzenlenmiş <strong>ve</strong> bu eğitimler 3’er aylık aralıklarlaperiyodik hale getirilmiştir.Ülkelere Yazılacak Ek Deklarasyon Şartları• RUSYA FEDERASYONUTaze Sebze içinThe goods are free from Spodoptera littoralis,Frankliniellaoccidentalis and Bemisia tabaci.Kuru <strong>mey<strong>ve</strong></strong>,Sebze,vb. içinThe goods are free from Trogoderma granarium.Kesme Çiçek içinThe goods are free from Frankliniella occidentalisTaze Üzüm içinThe goods are free from Frankliniella occidentalis.Narenciye içinThe goods are free from Ceratitis capitata and Frankliniellaoccidentalis.Taze şeftali <strong>ve</strong> kayısı içinThe goods are free from Ceratitis capitata,Franklinellaoccidentalis and Grapholita molesta.İSRAİLTüm taze <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> Sebzeler içinThe goods are free from Quadraspitiotus perniciosus.AVUSTRALYA VE YENİZELLANDATüm kuru ürünlerdeThe goods are free from Trogoderma granarium.18
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan SağlığıAVRUPA BİRLİĞİ ÜYESİ DEVLETLERYapraklı gönderilen bitki ihracatındaThe plants are free from Bemisia tabaci.Liriomyza sativa, Amauromyza maculosa and Thrips palmido not occur in Turkey.Narenciye içinFullfil(s) items 16.2(a),16.3 (a),16.4 (a),and 16.5 (c) ofAnnex-IV-A-1 ,of Plant Health Directi<strong>ve</strong> ( 2000/29/EC.) asamendedAVRUPA BİRLİĞİ ÜYESİ DEVLETLERKesme çiçekler içinThe cut flowers are free from Bemisia tabaci.Liriomyza sativa ,Amauromyza maculosa,Spodopteraeridania,S.frugiperda,S.litura and Thripspalmi do not occur in TurkeyARJANTİNTüm Kuru ÜrünlerdeThe goods are free from Trogoderma granariumHİNDİSTANBuğday içinTamim No 43' de belirtilen şartlar yazılır.İhracatta Sağlık Sertifikasında Belirtilmesi Gereken BazıÖnemli Şartlar• Kuru incir, fındık, antep fıstığı <strong>ve</strong> bunların her türlüürünlerinin ihracatında Gıda Sağlık Sertifikasının(Aflotoksinle ilg<strong>ili</strong> analiz raporunun) fotokopisi deistenerek bitki sağlık sertifikası ile uyumlu olmasınadikkat ed<strong>ili</strong>r.• Patates ihracatı öncesinde numune alma yönetmeliğineuygun alınan numune en yakın Zirai MücadeleAraştırma Enstitüsüne analize gönder<strong>ili</strong>r. Olumlu sonuççıkması halinde gerekli kontroller de yapılarak ihracınaizin <strong>ve</strong>r<strong>ili</strong>r.19
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığı4. Pestisit Uygulamaları4.1. Pestisit NedirTarımsal faaliyetle iştigal eden bir çok kişi tarım ilaçlarını<strong>pestisit</strong> olarak tanımlamakta yada algılamaktadır. Aslında <strong>pestisit</strong>“pest” zararlı “cid” öldürücü yani zararlı öldüren maddeanlamındadır. Dolayısıyla sadece sentetik kimyasallar değil bazıbitkisel kökenli hatta mikroorganizma kökenli preparatlar dahilpek çok madde tarımda zararlı organizmaları öldürmek <strong>ve</strong>yazararlarını engellenmek amacıyla <strong>pestisit</strong> adı altındaruhsatlandırılmakta <strong>ve</strong> kullanılmaktadır. Pestisit, herhangi biristenmeyen canlının (pest) yayılmasını engelleyen, uzaklaştıran yada ondan koruyan her türlü bileşik ya da bileşikler karışımıdır.Türkiye’de <strong>pestisit</strong>ler çoğunlukla b<strong>ili</strong>nçsiz <strong>ve</strong> kontrolsüzkullanılmaktadır. Bu durum ülke insanımızın sağlığını <strong>ve</strong>çevremizi olumsuz etkilemesi yanı sıra, konu AB’ye uyumprogramı açısından <strong>ve</strong> tarım ürünü dış satımımız yönünden çokönemlidir.Ticari olarak satılan <strong>pestisit</strong> preparatları; etk<strong>ili</strong> madde, dolgumaddesi <strong>ve</strong> diğer maddeler olmak üzere üç ana unsurdan meydanagelir. Etk<strong>ili</strong> madde; <strong>pestisit</strong> içindeki esas öldürücü ana unsurdur.Tek başlarına kullanılmaları sorunlu <strong>ve</strong> güç olduğundan preparatiçinde formülasyona göre değişen farklı oranlarda bulunur. Dolgumaddesi ise etk<strong>ili</strong> maddeyi taşıyan <strong>ve</strong> formülasyon tipinidoğrudan belirleyen sıvı <strong>ve</strong>ya katı haldeki unsurdur.Pestisitlerin kullanılmasından sonra ürün üzerindekikalıntılarının MRL değerinin altına düşebilmesi için <strong>pestisit</strong>inçeşidine <strong>ve</strong> bitkinin türüne göre belirli bir süre geçmesigerekmektedir. İşte <strong>pestisit</strong>in son kullanımı ile ürünün hasadıarasında geçmesi gereken süreye bekleme süresi denilmektedir.Tüketicileri korumak <strong>ve</strong> MRL değerini aşan kalıntıyıönleyebilmek için <strong>pestisit</strong>leri sadece ruhsatlı olduğu kültürlerde,önerildiği dozda <strong>ve</strong> bekleme süresine uyarak kullanmak gerekir.Pestisitlerin kültür bitkilerinde meydana getirdiği zehirlietkiye fitotoksisite denir. Pestisitin çeşidi, formülasyonu, dozu,20
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıuygulama yöntemi, bitkinin çeşidi <strong>ve</strong> yaşı, yüksek sıcaklık baştaolmak üzere çevre koşulları fitotoksisiteyi etkileyen en önemlifaktörlerdir. Pestisitlerin birbiriyle karıştırılarak kullanılmasıuygulamada zaman <strong>ve</strong> ekonomik tasarruf sağlaması açısındanönemlidir. (insektisit+fungisit, insektisit+ insektisit,insektisit+akarisit, akarisit+fungisit vs.). Fitotoksisite konusuna<strong>ve</strong> ilaçların birbirinin özelliklerini bozabileceğine dikkatedilmelidir4.2.Samsun İli Zirai İlaç Kullanımı Ve MiktarlarıKimyasal mücadele tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde dehalen en çok kullanılan bir yöntemdir. Ülkemizde kullanılan ziraiilaç formülasyonlarının %60’ı yerli üretimle karşılanırken, sadece%40’ı hazır formülasyon halinde ithal edilmektedir.2006 yılı Samsun Tarım İl Müdürlüğü <strong>ve</strong>rilerine göre 327.561litre <strong>pestisit</strong> tüketimi olmuştur. Bu tüketim içinde en yüksek pay169.619 litre ile insektisit grubuna aittir.Samsunda plantasyon halinde yetiştirilen Fındık, üretimalanları açısından büyük yer kapladığından hem mevsimseldağılım hemde ürün grubu açısından değerlendirildiğinde en fazlailaçlamanın uygulandığı alanlar olarak göze çarpmaktadır. Üretim<strong>ve</strong> hasat arasındaki sürenin kısalığı nedeniyle sera <strong>ve</strong> örtüaltıüretim alanlarındaki <strong>pestisit</strong> kullanımı insan sağlığı açısındanbüyük önem arz etmektedir. Diğer yandan yazlık <strong>sebze</strong> üretimalanları, <strong>mey<strong>ve</strong></strong> bahçeleri, özellikle çeltik üretim alanları yoğunilaçlama yapılan alanlar olarak göze çarpmaktadır. Kışlık <strong>sebze</strong>üretiminde hemen hemen ilaç kullanılmıyor dedirtecek derecedeilaç kullanımının az olması, iyi tarım uygulamaları ile beraber buürünlerde ileride ihracat şansımız artacaktır.4.3. Pestisit Kullanımı Ve Pestisitlerin EkosistemdekiDavranışlarıTarımsal ürünleri pestlerin zararından koruyarak, birimalandan alınan ürünü kalite <strong>ve</strong> kantite yönünden artırmak için<strong>pestisit</strong>lerin kullanılması kaçınılmazdır. Ancak yetiştirme peryodu21
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığısüresince <strong>ve</strong>ya depolama sırasında yoksun <strong>ve</strong> b<strong>ili</strong>nçsiz <strong>pestisit</strong>kullanımı sonucu, ürünlerde, kullanılan bileşimin kendisi <strong>ve</strong>yaparçalanma ürünleri/metabolitleri kalabilmektedir. Ayrıcaekosistemde olumsuz etkileri de olabilmektedir. Bu konuyubütün olarak düşünen araştırıcılar ürün, çevre <strong>ve</strong> insanı bir bütünolarak düşünmüşler <strong>ve</strong> Entegre Mücadele Sistemi (IPM)geliştirmişlerdir.Tarımsal savaşımın entegre savaş (entegre zararlı yönetimi)görüşüne uygun olarak yürütülmesi gerekmektedir. Entegrezararlı yönetimi dendiğinde ise; tarımsal savaşımda b<strong>ili</strong>nen tümyöntemlerden yararlanan, insan <strong>ve</strong> çevre sağlığına olumsuzetkileri en az olanların uygulanmasına yönelik çalışmalaranlaşılmaktadır.Ülkemizde entansif tarım yapılan bölgelerde <strong>pestisit</strong>kullanımının ülke ortalamasının çok üzerinde olduğu <strong>ve</strong> buyörelerin tüketiminin gelişmiş ülkeler düzeyine ulaştığısöyleneb<strong>ili</strong>r. Yoğun <strong>pestisit</strong> tüketilen Ege <strong>ve</strong> AkdenizBölgelerinin beslenmemizde büyük yeri olan <strong>sebze</strong> <strong>ve</strong> <strong>mey<strong>ve</strong></strong>lerinentansif biçimde yetiştirildiği alanlar olması yanı sıra, ihracatayönelik gıda endüstrimizin hammaddeleri de büyük ölçüde bubölgelerimizden sağlanmaktadır. Üzerinde durulması gereken birnokta da, bu iki bölgemizin yurdumuzun en kalabalıkbölümlerinden olmasıdır.1999-2002 yılları arasında yapılan bir araştırmaya göreülkemizde en çok kullanılan insektisitler Methamidophos,Chlorpyrifos-ethyl, Parathion-methyl, Dichlorvos (DDVP),Endosülfan, Carbaryl <strong>ve</strong> Azinphos-methyl şeklinde olmuştur. Buinsektisitlerden methamidophos, parathionmethyl, dichlorvos,endosülfan <strong>ve</strong> azinphos-methyl çok zehirli, chlorpyrifos-ethyl <strong>ve</strong>carbaryl ise zehirli <strong>pestisit</strong>ler grubuna girmektedirler.Methamidophos etk<strong>ili</strong> maddeye sahip ilaçların üreticilertarafından kontrolsüzce kullanımı nedeniyle bu ilaçların kullanımıTarım <strong>ve</strong> Köyişleri Bakanlığınca reçeteye tabi tutulmuştur. Oysamethamidophos ülkemizde yalnızca pamukta <strong>ve</strong> tütünde kullanımiznine sahiptir.22
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan SağlığıSumasanduram and Coats (1991)’e göre, methamidophos,chlorpyrifos-ethyl, parathion-methyl, DDVP, endosülfan yer altısularına bulaşma riski olan <strong>pestisit</strong>lerdendir. Parathion-methyl,DDVP <strong>ve</strong> carbaryl ise soluduğumuz havayı kirletmepotansiyelindedir. Ayrıca, parathion-methyl <strong>ve</strong> DDVP’nininsanlarda kanser yapıcılık riski vardır. Chlorpyrifos-ethyl,parathion-methyl, endosülfan insanlarda endokrin (iç salgıbezleri) sistemini etkileyebilen bileşiklerdir (Bucker-Davis, 1998;Colborn, 1998). Methamidophos’un kromozomlar üzerindeetkisinin olabileceği de belirtilmektedir (Karabay, 2000).1999-2002 yılları arasında yapılan yukarıdaki araştırmanınfungusit kullanımına dair bulgularına göre Bakır Tuzları ,Mancozeb, Elementer Kükürt, Propineb, Thiram, Maneb <strong>ve</strong>Bronopol en çokkullanılan etk<strong>ili</strong> madde grubunu oluşturmuştur.İnsektisitlerin aksine, fungisitlerin akut toksisite yönündenciddi bir risklerinin ulunmamasına karşın, kronik toksisiteleriönemlidir (Anonymous, 1987). Mancozeb, propineb, thiram <strong>ve</strong>maneb dithiocarbamate grubu üyesidirler. Bu fungisitler sağlık <strong>ve</strong>çevre açısından ciddi riskler taşımaktadırlar. Örneğin EPA <strong>ve</strong>FAO’ya göre mancozeb, propineb, maneb insanlarda kanseryapıcılık açısından riskli fungisitlerdir. Mancozeb, maneb <strong>ve</strong>thiram insanlarda endokrin sistemine de etk<strong>ili</strong>dir, thiram’ın isesinir sistemine etkisi vardır <strong>ve</strong> teratojenik (doğum kusuruoluşturma) riski olan bir fungisittir (Bucker-Davis, 1998;Colborn, 1998; FAO, 1993; Karabay, 2000).Ekosistemdeki davranışları açısından baktığımızda <strong>pestisit</strong>uygulamasından sonra atmosferde toprakta <strong>ve</strong> bitkide değişikolaylar gündeme gelmektedir. Püskürterek uygulananlar,buharlaşarak havaya karışmakta, rüzgarla taşınabilmektedir. Buyolla hedef olmayan organizma <strong>ve</strong> bitkilere ulaşabilmekte,yağışlarla tekrar toprak yüzüne dönebilmektedir.Pestisitler,toprakta parçalanab<strong>ili</strong>r, yüzey akışı içinde çözüneb<strong>ili</strong>r<strong>ve</strong> toprak katı maddelerine tutunarak ezozyonla taşınab<strong>ili</strong>rler.Toprak çözeltisinde çözünen <strong>pestisit</strong>ler su ile aşağı doğru hareketettiklerinde organik madde tarafından adsorbe ed<strong>ili</strong>rler <strong>ve</strong>23
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığımikroorganizmalar tarafından biyolojik parçalanmaya uğrarlar.Parçalanma fotokimyasal <strong>ve</strong> kimyasal yolla da olmaktadır.Buharlaşmanın fazla olduğu dönemlerde <strong>pestisit</strong>ler adsorbe olur,kapillar su ile toprak yüzeyine tekrar dönerler. Bitki tarafındanalınan <strong>ve</strong> bitki özsuyunda çözünen <strong>pestisit</strong>, (sistemik <strong>pestisit</strong>)ksilem doku ile aşağıdan yukarı, floem ile yukarıdan aşağıtaşınabilmektedirler. Bitkide metabolize olarak türevlerinedönüşmektedirler. Tüm bu dönüşüm içinde aşırı <strong>pestisit</strong> kullanımısonucunda özellikle yaprağı yenen <strong>sebze</strong>lerde <strong>ve</strong> toprakta kalıntısorununa dolayısıyla insan sağlığını tehdit etmektedir.5. Zirai İlaçların Ruhsatlandırılması Ve Denetimi5.1. Zirai İlaçların RuhsatlandırılmasıÜlkemizde bitki koruma ürünleri, 6968 sayılı Ziraimücadele <strong>ve</strong> Zirai Karantina kanunu, Zirai mücadele İlaç <strong>ve</strong>aletleri hakkında nizamname, bitki koruma ürünlerininruhsatlandırılması hakkında yönetmelik, bitki koruma ürünlerietiket yönetmeliği, belirli aktif maddeleri içeren bitki korumaürünlerinin kullanımı <strong>ve</strong> piyasaya arzının yasaklanması hakkındatebliğ, bitki koruma ürünlerinde kalite kontrol analizleriniyapacak özel laboratuarlar hakkında yönetmelik hükümleridikkate alınarak ruhsatlandırılmaktadır.Ülkemizde ruhsatlandırma, denenerek <strong>ve</strong> emsalden olmaküzere iki şekilde yapılmakta olup, ruhsatlandırma aşamasındailaçla ilg<strong>ili</strong> toksikolojik, ekotoksikolojik, kalıntı, biyolojiketkinlik, fizikokimyasal özellikler, AB <strong>ve</strong> G-7 ülkelerindekiruhsat <strong>ve</strong> tavsiyeye ait bilgi <strong>ve</strong> belgeler Tarım <strong>ve</strong> KöyişleriBakanlığı Koruma <strong>ve</strong> Kontrol Genel Müdürlüğü’nün bünyesindekurulmuş olan ‘Pestisit <strong>ve</strong> Benzeri Maddeleri Ruhsatlandırma <strong>ve</strong>Değerlendirme Komisyonu’ tarafından değerlendirilmekte <strong>ve</strong>yapılan analiz sonucunda da insan <strong>ve</strong> çevre sağlığı açısındanuygun bulunanlar ruhsatlandırılmaktadır.Türkiye’de tarım ilacı tüketimi ortalama 33.000 tondolayındadır. Bu miktarın %47’si insektisitler, %24’ü herbisitler,24
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığı%16’sı fungusitler, %13’ü de diğer gruplardan oluşmaktadır.Türkiyenin ilaç tüketimindeki pazar payı 230-250 milyon dolardır. 2007 yılı temmuz ayı itibariyle ülkemizde ruhsatlandırılmış410 aktif madde <strong>ve</strong> bu aktif maddeleri ihtiva eden 4.017 adethazır ilaç bulunmaktadır. Bu ilaçların ise yaklaşık %70’ipiyasadadır.5.2. Zirai İlaç Bayilerinin Kontrol Ve Denetimiİlimizde zirai mücadele ilaçlarının teknik talimat <strong>ve</strong> entegretalimatları dışında satış <strong>ve</strong> kullanımlarının önlenmesine yönelikbayi eğitim denetimlerine ağırlık <strong>ve</strong>rilmiştir.2004 yılında uygulamaya başlanan zirai ilaçlarda Barkodsistemi üzerinden İl Müdürlüğümüz denetim elamanlarıtarafından yapılan kontrol <strong>ve</strong> denetimler sırasında mevzuathükümlerine aykırı hareket ettiği belirlenen hakkında gerekliyasal işlemler yapılmaktadır.6.Zirai İlaç Kullanımında Yaşanan SorunlarÜlkemizde Tarım <strong>ve</strong> Köyişleri Bakanlığından ruhsat almışilaçların büyük çoğunluğunda ürün hasatı ile son ilaçlama tarihiarasında bekleme süresi 7-15 arasında değişmektedir. Kısa günaralıklarla hasat yapılması durumunda gerektiğinde yapılacakilaçlı mücadele için ürün bazında tavsiye almış kısa beklemesüreli yeterli ilaç bulunmamaktadır. Bu durum ise, üreticileritavsiye dışı ilaç kullanımına sevk etmektedir.Ülkemizde kullanılan bazı ilaçların Türk Gıda Kodeksinegöre kabul edileb<strong>ili</strong>r limitinin yüksek olması, bu ilacın ülkemizderuhsatlı iken en büyük ihracat kapımız olan AB ülkelerinderuhsatlı olmaması nedeniyle kalıntı sorunları yaşanmaktadır. Busorun karşısında bazı ihracatçı firmaların alıcı ülkelerde kalıntılimiti yüksek olan, ancak ülkemizde örneğin biberde tavsiyesibulunmayan ilaçları biberde tavsiye dışı olarak kullandırtmayoluna gittikleri görülmektedir.Özellikle ihracatta sorun olan <strong>sebze</strong>-<strong>mey<strong>ve</strong></strong>de zirai ilaçkalıntısını önlemek için bazı illerde ''çiftçi taahhüt sistemi''25
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıuygulaması başlatılmıştır. Üzüm <strong>ve</strong> Kayısıda başlatılan pilotuygulama, turunçgiller için de yaygınlaştırılacak. Pilotuygulamadan alınacak sonuçlara göre, sistemin 2008'denitibaren ülke genelinde, tüm <strong>sebze</strong>-<strong>mey<strong>ve</strong></strong> içinyaygınlaştırılması öngörülmektedir.Tarım ürünleri toplandıktan sonra, gıda aşamasındalimitlerin üzerinde ilaç kalıntısı varsa Gıda Kanunu gereğiyaptırım uygulanmaktadır. Ama üretim aşamasında yanlışilaç kullanımı konusunda bir yaptırım yok. Böylece ilaçkullanımı tarlada kontrol altına alınmış olacak.”Pestisitlerin b<strong>ili</strong>nçsiz <strong>ve</strong> kontrolsüz kullanımı en çok insansağlığı <strong>ve</strong> çevre üzerinde olumsuz etkilere neden olmaktadır.Ayrıca zararlı organizmaların ilaçlara dayanıklılık kazanmasıekonomik açıdan ciddi kayıplara neden olmaktadır. Tarımilaçlarının ya yüksek dozda <strong>ve</strong> kullanım kurallarına uyulmadan yada amaç dışında kullanımı nedeniyle zehirlenmeler ortayaçıkmaktadır. Türkiye’de, zirai mücadele ilacı kaynaklızehirlenmelerin, zehirlenme nedenleri arasında ikinci sıradagelmektedir.B<strong>ili</strong>nçsiz <strong>ve</strong> gereksiz uygulamalar doğal dengeyi bozmakta,faydalı organizmaların ilaçlardan daha çok etkilenip azalmalarına,bunun sonucunda zararlıların daha da artmasına <strong>ve</strong> sonuçta dahasık ilaçlamalara neden olmaktadır. Kaçak <strong>ve</strong> sahte ilaçlarınkullanımı ile ilg<strong>ili</strong> doğaya <strong>ve</strong> çevreye <strong>ve</strong>rebilecek zararları da gözardı etmemek gerekmektedir. Ayrıca ülkemiz yasa <strong>ve</strong>yönetmeliklerine göre kontrolden geçmemiş, gü<strong>ve</strong>nliğikanıtlanmamış bu tür ilaçların doğrudan üründe <strong>ve</strong>ya gıdazincirindeki üretimlerde bırakacakları yüksek ya da tanımsızkalıntı miktarları ile risk oluşturacağı gerçeği de b<strong>ili</strong>nmelidir.Kaçak <strong>ve</strong> sahte ilaçların yarattıkları sorunlardan biri deyakalanmaları halinde imha edilmeleri zorunluluğudur.Ülkemizde kimyasal madde imha kapasitelerinin kısıtlı olması <strong>ve</strong>imha masrafları devlete ek yük getirmektedir.26
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığı7. İlaç Kalıntı seviyeleri İle ilg<strong>ili</strong> Mevzuat <strong>ve</strong> Çalışmalar7.1 Türk Gıda KodeksiTürk Gıda Kodeksi, Üretici <strong>ve</strong> tüketici menfaatleri ile halkınsağlığını korumak, gıda maddelerinin tekniğine uygun <strong>ve</strong> hijyenikşekilde üretim, hazırlama, işleme, muhafaza, depolama, taşıma <strong>ve</strong>pazarlanmasını sağlamak üzere gıda maddelerinin özelliklerinibelirlemek amacıyla hazırlanmıştır. Bu Yönetmelik; gıdalarınkalite <strong>ve</strong> hijyenle ilg<strong>ili</strong> özelliklerini, katkı maddelerini, aromamaddelerini, <strong>pestisit</strong> <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>teriner ilaç kalıntılarını, gıdabulaşanlarını, ambalaj <strong>ve</strong> işaretleme, depolama <strong>ve</strong> taşımakurallarını, numune alma <strong>ve</strong> analiz metotlarını kapsar. Türk GıdaKodeksi’nin Pestisit kalıntı Limitlerinin uygulama esaslarınıdüzenleyen 12. maddesi tekrar gözden geçirilerek, Alman GıdaKalıntı Yönetmeliğinde olduğu gibi Ülkemizde ruhsatlı olmayanbir bitki koruma ürününün (zirai ilacın) kalıntısına rastlanılmasıhalinde kabul edilebilecek Maksimum Kalıntı Limiti belirlenerekburada yer <strong>ve</strong>rilmelidir.Yine, Türk Gıda Kodeksine dayanılarak hazırlanan <strong>ve</strong> 11Ocak 2005 tarih <strong>ve</strong> 25697 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarakyürürlüğe giren ‘Gıdalarda Maksimum Bitki Koruma ÜrünleriKalıntı Limitleri Tebliği’nde ülkemizde ruhsatlı olan bazı ziraiilaçların tavsiye edildiği ürünlerle ilg<strong>ili</strong> Maksimum KalıntıLimitlerine yer <strong>ve</strong>rilmediği görülmektedir. Başta biber olmaküzere yöremizde iç <strong>ve</strong> dış pazara yönelik olarak yetiştirilenürünlerde tavsiyeli ilaçlarla ilg<strong>ili</strong> Maksimum Kalıntı Limitlerinin(MRL) belirlenmesi gerekmektedir.7.2.Maksimum Rezüdi Limiti/Seviyesi (Mrl)Gıda maddeleri üzerinde <strong>ve</strong> içinde insan sağlığına zararsızkabul edilerek, bir kilogram üründe bulunmasına müsaade edilenm<strong>ili</strong>gram <strong>ve</strong>ya ppm cinsinden ilaç miktarı Maksimum RezidüLimiti (MRL) olarak ifade edilmektedir.Maksimum Rezidü Limiti, normal beslenme alışkanlıkları<strong>ve</strong> tüketilen besin maddesi miktarı yanında kullanılan ilacın27
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıcinsine, çevre koşullarına <strong>ve</strong> uygulamanın yapıldığı bitki türünebağlı olarak her ülke için ayrı ayrı saptanır. Bu yüzden de herülkede farklıdır. Bu nedenle Codex Alimentarius gibi kuruluşlarile tüm ülkeler ürün bazında Maksimum Rezidü limiti (MRL)listelerini oluşturmuşlardır.Ülkemizde uygulanacak Maksimum Kalıntı Limiti listesi iseTürk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’ne göre hazırlanan ‘GıdalardaMaksimum Bitki Koruma Ürünleri Kalıntı Limitleri Tebliğindebelirtilmiştir. Bu tebliğde yer alan maksimum kalıntı limitleri EK-1 <strong>ve</strong> EK-2 olarak iki liste şeklinde düzenlenmiştir.EK-1; Avrupa Birliği direktifleri yanında CodexAlimentarius <strong>ve</strong> Tarımsal ürünlerde 8/9/1995 tarih <strong>ve</strong> 22398 sayılıResmi Gazete’de yayımlanan “Zirai Mücadelede Kullanılan <strong>ve</strong>Benzeri Maddelerin Ruhsatlandırılma Usul <strong>ve</strong> Esasları HakkındaYönetmelik”e göre ülkemizde ruhsatlandırılmış bitki korumaürünlerinin kabul edileb<strong>ili</strong>r en yüksek kalıntı limitleri ALARA(As low as reasonably achievable) prensibi de dikkate alınarakhazırlanmıştır. EK-l’de <strong>ve</strong>rilen kabul edileb<strong>ili</strong>r en yüksek limitlerürünlerin piyasaya arzında dikkate alınarak uygulanmaktadır.Ürünlerde kalıntılarının EK-1’deki limitlere uygun olmamasıhalinde üretici sorumlu tutulmaktadır.EK-2’de ise sadece Avrupa Birliği direktiflerinde yer alanmaksimum kalıntı limitleri yer almaktadır.7.3. Mrl Harmonizasyon ÇalışmalarıAvrupa Birliğinde <strong>pestisit</strong>lerin bitki koruma ilaçları olarakkullanımı 91/414/EEC direktifiyle düzenlenmiştir. Bu direktifAB’de bitki koruma ürünlerinin yetkilendirilmesini harmonizeetmeye çalışmaktadır. Bu direktife göre <strong>pestisit</strong>lerin gü<strong>ve</strong>nliğitoksikolojik olarak çok iyi incelenmeden ruhsatlandırılamazlar.Günümüzde AB’de yaklaşık 250 <strong>pestisit</strong> için MRL değeri tespitedilmiş durumdadır. Maksimum kalıntı limiti gıda <strong>ve</strong> yemlerdebulunabilecek yasalarla da izin <strong>ve</strong>rilmiş en yüksek seviyedir. Buseviye kesinlikle toksikolojik bir seviye değildir. Ancak insansağlığını tehdit etmeyen seviye olarak kabul edileb<strong>ili</strong>r.28
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan SağlığıBu bağlamda maksimum kalıntın seviyesi; iyi tarımuygulamalarının kullanıldığı gözetimli tarla denemeleriyletarımsal ürünlerdeki <strong>pestisit</strong> kalıntılarının saptanması, ABtüketicileri, ulusal tüketiciler <strong>ve</strong> alt grup tüketicileri için(bebekler) günlük kalıntı miktarlarının saptanması da dikkatealınarak hesaplanmaktadır. Ayrıca toksikolojik testler ile günlükkabul edileb<strong>ili</strong>r dozlar(ADI) hesaplanmaktadır. Eğer MRL’ibelirlenecek gıda için günlük kalıntı alım miktarı kabul edileb<strong>ili</strong>rgünlük alım miktarından (ADI) düşük ise, tarla denemesi ilebelirlenen kalıntı seviyesi MRL olarak belirlenmektedir. Eğer tamtersi bir durum söz konusu ise <strong>pestisit</strong>in uygulama şartları gözdengeçir<strong>ili</strong>r. Çözüm bulunamıyorsa o <strong>pestisit</strong> için tanımlamaseviyesinde MRL tespit ed<strong>ili</strong>r.AB, tarımda kullanılan <strong>pestisit</strong>lerin üye ülkelerde farklılimitlere sahip olması <strong>ve</strong> bu nedenle yaşanan sorunların çözümüamacıyla MRL Harmonizasyon çalışmalarına başlamışbulunmaktadır. B<strong>ili</strong>ndiği üzere ülkemizde yetişen fakat ABülkelerinde yetişmeyen ürünler için AB’nde limitler genellikleyok anlamına gelen 0.01 ppm gibi limitler uygulanabilmekte bunedenle zaman zaman AB üyesi, alıcı ülkelerde <strong>pestisit</strong> sorunuyaşanabilmektedir. Bu benzeri sorunları yaşanmaması için mutlaksurette AB’nin bu çalışmalara Tarım <strong>ve</strong> Köyişleri Bakanlığımızuzmanlarının katılımı sağlanarak ülkemiz tarım ürünleriihracatının önünün kapatılması önlenmelidir.7.4.Mrl Değerlerinin Aşılması Ve İnsan SağlığıGünümüzde tüketiciler, kaliteli, lezzetli <strong>ve</strong> fiyat bakımındanuygun gıda maddelerini talep etmenin yanı sıra tükettikleri gıdamaddelerinin çevre <strong>ve</strong> insan sağlığına zararlı olmamasına özengöstermektedirler.Tüketicilerin bu ihtiyaçlarını karşılayabilmek için ürünlerçeşitli hastalıklara <strong>ve</strong> zararlılara karşı ilaçlama yapılmak suretiylekorunmaktadır. Pestisit kalıntı seviyeleri, gıdanın kalitesi <strong>ve</strong>gü<strong>ve</strong>nliği bakımından önemli olduğu için ürünler “MÜMKÜNOLDUĞUNCA AZ-FAKAT GEREKTİĞİ KADAR”29
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıprensibine uygun olarak ilaçlanmaktadır. AB, gıdalardaki <strong>pestisit</strong>kalıntı seviyelerinin izlenmesi <strong>ve</strong> kontrol edilmesi için genişkapsamlı standartlar koymuştur <strong>ve</strong> her sene üye ülke raporları <strong>ve</strong>izleme programı sonuçları doğrultusunda hazırladığı bir raporuyayınlamaktadır. Pestisit kalıntılarının görünen değil fakat gerçekriskinin anlaşılması bu raporun sonuçlarının doğru yorumlanmasıbakımından önemlidir.Bitkilerdeki ilaç kalıntısı, kullanılan ilacın cinsine, ilacınuygulama zamanına, çevre koşullarına, ilacın ayrışma(dekompoze olma) süresine, uygulamanın yapıldığı bitki türüne,uygulama zamanı ile ürünün hasat ed<strong>ili</strong>şi arasındaki süreye <strong>ve</strong>diğer birçok etkene bağlı olarak farklılık gösterir. Bu miktarlarher ülke için normal beslenme alışkanlıkları <strong>ve</strong> tüketilen besinmaddesi miktarına göre saptanır. Bu yüzden de her ülkedefarklıdır. Örneğin Almanya ile Türkiye'deki kalıntı miktarlı farklı.Almanya daha çok et <strong>ve</strong> süt ürünlerinde hassas biz ise <strong>sebze</strong>lerde.Aslında Türkiye'nin tarım ürünlerinde kabul ettiği kalıntımiktarlarında sorun yok hatta bazı değerlerin Almanya'dan bileiyi olduğunu söylemek mümkün. Ama önemli olan uygulama.Sebze <strong>ve</strong> <strong>mey<strong>ve</strong></strong>lerde hasadın yaklaştığı dönemde kalıntısüresi kısa olan ilaçları tercih etmek gerekir. Örneğin kalıntısüresi 21 <strong>ve</strong>ya 14 gün olanların yerine 3, 5 <strong>ve</strong>ya 7 gün olanlarıkullanmak insan <strong>ve</strong> çevre sağlığı açısından en doğru olanıdır.Özellikle domates, biber, patlıcan vb. gibi kısa aralıklarla hasatedilen ürünlerde bu çok daha önemlidir. Bir çok ilaç da bazenb<strong>ili</strong>nçsiz olarak karıştırılarak kullanılmaktadır. İlaçlarınkarıştırılması bitkilerde şekil bozukluğuna neden olmaktadır.Maksimum <strong>pestisit</strong> kalıntı seviyeleri (MRL- MaximumResidue Le<strong>ve</strong>l), İyi Tarım Uygulamalarına (Good AgriculturalPractice-GAP) dayalı arazi deneylerinde bulunan kalıntılarıngerçek değerlendirmesi sonucunda <strong>ve</strong> ALARA-as low asreasonably achievable (Mümkün Olduğunca Az) prensibiuygulanarak belirlenmektedir. İlk aşamada; her bir ürün içindeğişik iklim şartları gösteren bölgelerde arazi deneyleri birkaçyıl boyunca yürütülmekte böylece değişik ürün yetiştirme30
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıuygulamaları, zararlı <strong>ve</strong> hastalık oluşma olasılığı <strong>ve</strong> havakoşullarındaki değişim dikkate alınmaktadır.İkinci aşamada, AB <strong>ve</strong> üye devletlerden bağımsız uzmanlargıdalardaki <strong>pestisit</strong> kalıntılarının potansiyel zararlarına uzun <strong>ve</strong>kısa süreli maruz kalınma risklerini değerlendirmektedir. Uzundönemli (kronik) riskler için Acceptable Daily Intake-ADI(Kabul Edileb<strong>ili</strong>r Günlük Em<strong>ili</strong>m) <strong>ve</strong> kısa dönemli(akut) riskleriçin Acute Reference Dose-ArfD (Maksimum Referans Miktarı)sınır seviyeleri belirlenmiştir. MRL değerleri her zaman içinzirai kullanım şekline dayandığından ADI <strong>ve</strong> ArfDseviyelerinin altında bulunmaktadır.ADI değeri; bir insanın sağlığına zarar <strong>ve</strong>rmeden yaşamıboyunca günlük olarak alabileceği <strong>pestisit</strong> değeridir. ArfD değeri;insanın sağlığına zarar <strong>ve</strong>rmeden bir günde alabileceği maksimumpesitisit değeridir. Pestisit kalıntıları nedeniyle maruz kalınanrisk; yenilen gıda miktarına <strong>ve</strong> kimyasal maddelere karşıduyarlılığa bağlı olduğu için ADI <strong>ve</strong> ArfD değerleri hesaplanırkenbebek <strong>ve</strong> çocuklar gibi hassas grupların gıda tüketim şekilleridikkate alınmaktadır. MRL seviyesinin altındaki <strong>pestisit</strong> kalıntıseviyeleri insan sağlığına zarar <strong>ve</strong>rmemektedir. Peki MRLseviyesinin ara sıra aşılması durumunda ne olmaktadır? İyi TarımUygulamalarına uygun olarak hareket edilmediği örneğin, ilaçüzerindeki kullanma talimatları yerine getirilmediği <strong>ve</strong>ya hasatzamanına yakın ilaçlama yapıldığı durumlarda ürünlerdeki <strong>pestisit</strong>kalıntı seviyesi MRL değerinin üzerinde çıkabilmektedir. MRLseviyesinin aşılması her zaman için insan sağlığına tehdit olarakdüşünülmelidir. AB yasası ile uyumlaştırılması düşünülenMRL’lerin, ADI <strong>ve</strong> ArfD seviyeleri dikkate alınmaksızıngü<strong>ve</strong>n<strong>ili</strong>r en düşük seviyelerde belirlenmesinin olumsuz yanetkiler doğuracağı aşikardır. MRL’ler daha aşağı çekileceği içingerçekte insan sağlığı için herhangi bir tehlike yokken düşükMRL seviyelerinin aşılması nedeniyle daha fazla sayıda uyarıyapılmasına neden olacaktır. Ayrıca bu durum yanlış yorumlara<strong>ve</strong> hatta kasıtlı olarak yanlış sunumların yapılmasına ortamyaratmış olacaktır.31
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığı7.5. Yaş Mey<strong>ve</strong> Sebzede Zirai İlaç Kalıntılarını İzlemeVe DeğerlendirmeZirai ilaçların uygulandığı tarım ürünleri <strong>ve</strong> gıda maddeleriüzerinde <strong>ve</strong>ya içinde kalan etk<strong>ili</strong> madde <strong>ve</strong> parçalanma ürünlerinezira ilaç kalıntısı denilmekte <strong>ve</strong> bir kilogram üründe m<strong>ili</strong>gram<strong>ve</strong>ya ppm cinsinden ilaç miktarı olarak ifade edilmektedir.Zirai ilaçlar tavsiye edildiği bitkiler üzerine uygulandıktanbelirli bir süre sonra ışık, sıcaklık, yağış, nem, iklim koşulları gibiçevre faktörlerinin etkisiyle belirli bir zaman içinde parçalanarakayrışır <strong>ve</strong> üründe zehirli olabilecek kalıntı miktarı İnsan sağlığınazarar <strong>ve</strong>rmeyecek düzeyin altına düşer.Yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong>de zirai ilaç kalıntı durumunubelirlemek amacıyla 2002 yılında Bakanlığımızca uygulamayakonulan Pestisit kalıntıları İzleme Programı çerçe<strong>ve</strong>sinde;İlimizde yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong>lerin pazara sunulduğu mahallerdendenetim, ihracat, ithalat <strong>ve</strong> özel istek üzerine örneklememetoduyla alınan <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong> numuneleri İl Kontrollaboratuarında analiz ettirilerek kalıntı durumu izlenmektedir.Analiz sonucu ürünlerde kalıntıya rastlanması halinde geriyedönük takip <strong>ve</strong> izleneb<strong>ili</strong>rlik yapılarak, 5179 Sayılı GıdaMevzuatı çerçe<strong>ve</strong>sinde ilg<strong>ili</strong>ler hakkında gerekli yasal işlemleryapılmaktadır.7.6.Hızlı Alarm SistemiÜlkemizden Avrupa Birliği ülkelerine ihraç edilen gıdamaddelerinde gerek AB sınırında <strong>ve</strong> gerekse kentte gıdagü<strong>ve</strong>nliğine yönelik yapılan kontrollerde tespit edilenolumsuzluklar Avrupa Komisyonu Sağlık <strong>ve</strong> TüketicininKorunması Genel Müdürlüğü tarafından RASFF (Hızlı AlarmSistemi) kapsamında Tarım <strong>ve</strong> Köyişleri Bakanlığı Koruma <strong>ve</strong>Kontrol Genel Müdürlüğüne <strong>ve</strong> tüm AB ülkelerine iletilmektedir.Avrupa Komisyonundan RASFF kapsamında yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong><strong>sebze</strong>lerde bildirim alan firmalara AB üye ülkelerine yapacaklarısonraki ihracatlarda bildirme konu olan ürüne yönelik Tarım <strong>ve</strong>Köyişleri Bakanlığından Gıda Gü<strong>ve</strong>nliği/Sağlık Sertifikası alma32
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığızorunluluğu getirilmiştir. Bu durum yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>sebze</strong> gibi çabukbozulabilen ürünlerin analiz sürecinde bekletilmesindenkaynaklanan kalite bozukluğu gibi sorunlarla karşılaşılmaktadır.Bu durum ise İhracatımızı olumsuz yönde etkilemektedir.8. Yaş Mey<strong>ve</strong> Sebzelerde Pestisit KalıntılarınınÖnlenmesine Yönelik Tarım <strong>ve</strong> Köyişleri BakanlığıProgram Ve Projeleri8.1.İyi Tarım UygulamalarıGenel olarak, tarımsal üretim çevreyi destekleyici bir özelliktaşısa da, yanlış uygulamalar <strong>ve</strong> tek hedef olarak <strong>ve</strong>rim artışınındikkate alınması, tarımsal faaliyeti çevreyi tehdit edenunsurlardan birisi haline getirmiştir. Sebze yetiştiric<strong>ili</strong>ği, yoğungirdi kullanımı nedeniyle bu konuda özel bir durum arzetmektedir. Bu durumdan kurtulmanın en akılcı yolu, dünyadason yıllarda önemli gelişmeler gösteren entegre mücadeleyöntemleriyle sürdürüleb<strong>ili</strong>r tarım ayrıca iyi tarım <strong>ve</strong> organiktarım teknikleridir.Bu kapsamda İYİ TARIM UYGULAMALARI; çevre,insan <strong>ve</strong> hayvan sağlığına zarar <strong>ve</strong>rmeyen bir tarımsal üretimiyapmak, doğal kaynakları korumak, tarımda izleneb<strong>ili</strong>rlik <strong>ve</strong>sürdürüleb<strong>ili</strong>rlik ile gıda gü<strong>ve</strong>nliğini sağlamak amacını taşır.Tarım <strong>ve</strong> gıda ticareti alanında üretim <strong>ve</strong> tüketim çevreleri(hükümetler, çiftçiler, gıda işleme firmaları, perakendeciler vb),gıda gü<strong>ve</strong>nliği, kalite <strong>ve</strong> çevre ile ilg<strong>ili</strong> sorunlara günümüzde dahafazla ilgi göstermeye başlamışlardır. Temelde, tarımsal üretime<strong>ili</strong>şkin çevresel, ekonomik <strong>ve</strong> sosyal sürdürüleb<strong>ili</strong>rliğinsağlanmasını hedefleyen bu uygulamalar çerçe<strong>ve</strong>sinde geçtiğimizyıllarda öncelikle düşük dış gird<strong>ili</strong> tarım <strong>ve</strong> organik tarımuygulamalarına yönelik çalışmalar yapılmış <strong>ve</strong> son yıllarda da İyiTarım Uygulamaları (GAP) üzerinde yoğun çalışmalarbaşlatılmıştır.GAP, tarımsal üretimin planlanması, kayıt altına alınarakgeliştirilmesi, pazarlanması, gü<strong>ve</strong>nli ürünlerin gıda gü<strong>ve</strong>nlik33
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığızinciri içinde tüketicilere ulaştırılması ile ilg<strong>ili</strong> bütün iş <strong>ve</strong>işlemler olarak tanımlanab<strong>ili</strong>r. Bu anlamda GAP çevreye duyarlı,asgari hijyen standartlarını karşılayan, kimlik-kayıt sistemi olan<strong>ve</strong> yaygın kabul gören bir tarım biçimidir. 1980’li <strong>ve</strong> 1990’lıyıllarda Entegre Savaşım Yöntemi (IPM), Entegre Yetiştiric<strong>ili</strong>kYöntemi (ICM), Tarımın Korunması (CA) <strong>ve</strong> Entegre BesinYönetimi (INM) gibi konular gündeme gelmiştir. İyi TarımUygulamaları, IPM, ICM,CA <strong>ve</strong> INM’nin, gıda gü<strong>ve</strong>nliği, kaliteyönetimi, ekonomik üretim, çevresel <strong>ve</strong> sosyal sürdürüleb<strong>ili</strong>rlikkonularının genel prensipleri ile entegre edilmesidir.FAO tarafından ortaya konan GAP 11 ana başlık altındatoplanmıştır. Bunlar: Toprak, su, bitkisel <strong>ve</strong> yem bitkileri üretimi,bitki koruma, hayvansal üretim, hayvan refahı, hasat, çiftlik içiişleme <strong>ve</strong> depolama, enerji <strong>ve</strong> atık yönetimi, insan refahı, sağlığı<strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nliği ile yaban hayatı <strong>ve</strong> çevre konularıdır.Günümüzde GAP’ı en kapsamlı şekilde ele alan uygulama,1999 yılında Avrupalı perakendecilerden oluşan bir organizasyontarafından hazırlanmış olan EUREPGAP isimli (EUREP: Euro-Retailer Produce Working Group – Avrupa PerakendecilerÇalışma Grubu; GAP: Good Agricultural Practices – İyi TarımUygulamaları) protokoldür. Bu belge, tarımsal ürünlerinüretimindeki GAP standartlarını sunmakta, aynı zamanda buuygulamayı takip eden üreticilerin sertifika almasını talepetmektedir. Avrupa’da şekillenen Eurepgap belgesini diğer İyiTarım Uygulamalarından farklı kılan temel nokta, GAPprensiplerinin bir kalite gü<strong>ve</strong>nce sistemi olan HACCP prensipleriile birleştirilmiş olmasıdır. Diğer bir ifade ile, EUREPGAPbelgesi sadece İyi Tarım Uygulamalarının prensiplerini <strong>ve</strong>rmeklekalmayıp, bunlara uyulması için alınması gereken önlemleri,uygunluk kontrollerini <strong>ve</strong> uygunsuzluk halinde alınması gerekentedbirleri de ortaya koymaktadır.EUREPGAP tarafından talep edilen GAP standartları 5konuyu kapsamaktadır:Yaş Mey<strong>ve</strong> <strong>ve</strong> Sebze, Çiçek <strong>ve</strong> Süs Bitkileri, Entegre Tarımİşletmeleri Gü<strong>ve</strong>nce Sistemi, Entegre Su Ürünleri Gü<strong>ve</strong>nce34
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan SağlığıSistemi, Kah<strong>ve</strong> (yeşil)GAP, kapsamı <strong>ve</strong> amaçları bakımından esasen tüm ülkelerdeizlenmesi gereken bir uygulamadır. Ancak GAP’nınuygulanab<strong>ili</strong>rliği, ülkelerin gelişmişlik düzeyi <strong>ve</strong> tarımsal altyapıları ile yakından ilg<strong>ili</strong>dir. Ülkemizde olduğu gibi işletmelerinönemli bir kısmının küçük ölçekli, çiftçilerin büyük bir kısmınıneğitim düzeyinin düşük <strong>ve</strong> çiftçi örgütlenmesinin yetersiz olduğugelişmekte olan ülkelerde söz konusu yeni standartlara uyumdaciddi anlamda sıkıntılar yaşanması muhtemeldir.Türkiye’nin Akreditasyon işlemlerini uluslararası normlarauygun olarak yürütmesi <strong>ve</strong> Avrupa Akreditasyon Birliği’ne üyeolması, ülkemizde <strong>ve</strong>rilen sertifikaların uluslararası alandatanınması <strong>ve</strong> Samsun’da böyle bir laboratuvarın 9 konudaakredite olması ihraç ürünlerimizin önünde teknik engellerinkaldırılması açısından önemli bir avantajdır.Ülkemizde yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>sebze</strong> üretiminde büyük paya sahipolan TR831 Samsun <strong>ili</strong>, üretici <strong>ve</strong> ihracatçısının önemlisorunlarına çözüm olabilecek <strong>ve</strong> bölgemizin Avrupa ülkelerinedaha fazla ürün satabilmesine olanak <strong>ve</strong>recek bu protokolgereklerinin üretici <strong>ve</strong> ihracatçı tarafından benimsenmesi içinçalışmalar yapılmaktadır. Bu kapsamda, Tarım <strong>ve</strong> KöyişleriBakanlığımız EUREPGAP Protokolünün daha detaylıincelenmesi ile, üretici <strong>ve</strong> ihracatçılarımızın bilgilendirilmesi <strong>ve</strong>alınacak önlemlerin belirlenmesi amacı ile bir teknik komiteoluşturmuştur. Bu komite aracılığı ile üreticilerimizinb<strong>ili</strong>nçlendirilmesi <strong>ve</strong> EUREPGAP standartlarına uyumungerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong>ihracatı açısından önemli potansiyele sahip olan bölgemizdeSamsun Tarım İl Müdürlüğü koordinasyonunda 2005 yılıiçerisinde İyi Tarım Uygulamaları kapsamında bir projeuygulanmaya başlanmıştır. Bu proje 2006-2007 yılında da artarakdevam etmektedir. Samsun İlimiz daha öncede belirttiğimiz gibikışlık <strong>sebze</strong> üretiminde dünyada en mükemmel ekolojik şartlarasahiptir. Samsun İlinde bulunan <strong>sebze</strong> üretim yatağı olarakb<strong>ili</strong>nen Bafra <strong>ve</strong> Çarşamba ovalarında ikinci ürün olarak İyi35
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıtarım Uygulamaları kapsamında Samsun Tarım İl Müdürlüğü <strong>ve</strong>Özel İdare kaynaklı “İTU kışlık Sebze Üretim Projesi”başlatılmıştır.Kışlık <strong>sebze</strong>lerin iç <strong>ve</strong> dış Pazar talepleri yüksektir. Ayrıcayetiştiric<strong>ili</strong>ği kolay olup, üretim sürecinde yoğun kimyasalkullanımı gerekmemektedir. Adaptasyon kab<strong>ili</strong>yetleri yüksek <strong>ve</strong>çeşitl<strong>ili</strong>k çok fazladır. Tarlada bekletme süresi <strong>ve</strong> raf ömrüuzundur. En önemlisi de Samsun ekolojisine çok uygundur.Saydığımız bu nedenlerle kışlık <strong>sebze</strong> yetiştiric<strong>ili</strong>ği projeyealınmış üretiminin artırılması, dış pazara satış yapmahedeflenmiştir.8.2. Organik TarımOrganik tarım, bozulan ekolojik dengeyi yeniden tesisetmek, bitki, hayvan <strong>ve</strong> insan sağlığını korumak, organik ürünler<strong>ve</strong> bu ürünlerin üretimi için kullanılacak girdilerin üretiminisağlamak, organik üretimi yaygınlaştırmak, organik ürünleretalebi artırmak, tüketiciye sağlıklı, kaliteli organik ürünlersunmak, organik ürün <strong>ve</strong> girdi ithalatını disipline etmek, organikürün ihracatını geliştirmek, bitkisel, hayvansal <strong>ve</strong> su ürünlerinin<strong>ve</strong> bu üretimler için kullanılan her türlü girdilerin organik tarımmetoduna uygun bir şekilde üretmek, işlemek, ambalajlamak,etiketlemek, depolamak <strong>ve</strong> taşımak, yurt içinde <strong>ve</strong> dışındapazarlamada her aşamanın kontrolünü yapmak amacını taşır.Organik tarım, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucukaybolan doğal dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana <strong>ve</strong>çevreye dost üretim sistemlerini içermekte olup, esas itibariylesentetik ilaçlar <strong>ve</strong> gübrelerin kullanımının yasaklanmasınınyanında organik <strong>ve</strong> yeşil gübreleme, müna<strong>ve</strong>be, toprağınmuhafazası, bitkinin direncini artırma, parazit <strong>ve</strong> predatörlerdenyararlanmayı tavsiye eden, bütün bu olanakların kapsamlı birsistemde oluşturulmasını talep eden, üretimde miktar artışını değilürünün kalitesinin yükselmesini amaçlayan bir üretim şeklidir.Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu(IFOAM) tüm dünyada organik tarım faaliyetlerinin36
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıliderliğini yürütmektedir. Ayrıca Birleşmiş Milletler Gıda-Tarım Örgütü (FAO), Dünya Ticaret Organizasyonu (WTO),Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) gibi uluslararasıkuruluşlarla da ekolojik üretimle ilg<strong>ili</strong> sıkı bir işbirliğiyapmaktadır.Ekim 2004 yılında yayınlanan kapsamlı OECD raporundakırsal kalkınmanın <strong>ve</strong> organik tarımın önemine işaret ederek işgücünün %30’dan fazlası tarım sektöründe istihdam edilmesinerağmen, bu sektör Türkiye’nin GSYİH’na yalnızca %12 katkıdabulunmakta <strong>ve</strong> buda bu sektördeki düşük <strong>ve</strong>riml<strong>ili</strong>ğin birgöstergesi olduğunu ispatlamaktadır. Raporda ayrıca Ülkemizintarımsal üretimde geleneksel üretim yöntemlerinin fazlacakullanıldığı, <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong> gibi yüksek katma değerli, emekyoğungerektiren ürünlerin üretimini arttırmak için çok uygundoğal koşullara sahip olunması sebebiyle dış pazarda önemli birfırsat yakalayacağı belirtilmiştir. Ancak bu potansiyelin organiktarımda gerçekleşebilmesi <strong>ve</strong> üreticilerin uygun üretimtekniklerine, yeni çiftçi teknolojilerine <strong>ve</strong> piyasa koşullarınadayanan bir ortamda desteklenebilmesi için tarım sektöründekidanışman, birlik <strong>ve</strong> eğitim hizmetlerinin iyileştirilmesigerekmektedir.Samsun <strong>ili</strong>nde organik tarım üretim sürecinde hem üreticihem aracı kuruluşlar hem de tarım kuruluşları bazında önemliçalışmalar başlatılmıştır. Bu konuda 2001 yılında SAMSİADbünyesinde EKOSAM adında bir şirket kurulmuş <strong>ve</strong> bölgeçiftçisine organik tarım konusunda eğitim <strong>ve</strong>rme amacını güderekilg<strong>ili</strong> kamu kuruluşları ile işbirliği yapmak diğer yönden ticariamaçla Samsunda öncü olabilmek <strong>ve</strong> Samsun’u organik tarımyoluyla dünyaya açabilme çalışmaları başlatmışlardır. Bu şirketinorganik tarım üretimi kapsamında bakliyat, fındık, yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong><strong>sebze</strong>, bal <strong>ve</strong> çay çeşitleri üretimi vardır. Bu ürünlerin bir kısmınıihraç ederken bir kısmını da iç tüketim için piyasayasürmektedirler.Samsun İli Terme ilçesi Evci kasabasında 2004 yılında“Karadeniz Organik Tarım Ürünleri Üreticileri Derneği”37
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıkurulmuştur. Ağırlıklı olarak fındık, elma, çeltik, mısır, ısırganotu, kiraz, şeftali, armut, kivi, ahududu, böğürtlen, Trabzonhurması, ceviz gibi ürünlerde organik üretim yapmaktadırlar.Ayrıca Bakanlığımız <strong>ve</strong> DSİ Genel Müdürlüğünün30.12.2003 tarihinde imzaladığı protokol çerçe<strong>ve</strong>sinde içme <strong>ve</strong>kullanma suyuna tahsis edilen baraj havzalarında organik tarımüretimi yapılması planlanmaktadır. Bu kapsamda uygulama ilketapta 7 baraj havzasında başlamıştır. Samsun İlindeki içme suyubarajı olan Çakmak barajı bulardan biridir. Çakmak barajıhavzasında bulunan üreticilere düzenli olarak organik tarım timitarafından organik tarım eğitimi <strong>ve</strong>rilmektedir.8.3. Zirai İlaçlarda Barkod Sistemi UygulamasıZirai mücadele ilaçlarının firma, toptancı <strong>ve</strong> bayi bazındatakibinin yapılarak, tavsiye dışı ilaç kullanımındankaynaklanabilecek kalıntı, etkisizlik, fitotoksite <strong>ve</strong> çevrekirlenmesi gibi sorunların önlenmesi amacıyla Bakanlığımızca 1Ocak 2004’ten itibaren uygulamaya konan ‘Zirai İlaçlarda BarkodUygulamasına’ <strong>ili</strong>mizdeki tüm bayi <strong>ve</strong> toptancıların geçişisağlanmıştır. Bu uygulamayla zirai ilaçlar bayiden çiftçiye kadarbilgisayar üzerinden izlenerek, hangi bayii’nin kime ne ilacısattığı, hangi üreticinin bu ilacı ne amaçla aldığı <strong>ve</strong> hangi üründekullandığı belirlenmekte <strong>ve</strong> tavsiye dışı ilaç satan <strong>ve</strong> kullananlarhakkında gerekli yasal işlem yapılmaktadır.8.4. Kontrollü Örtü Altı Üretiminin UygulanmasıKontrollü Örtü Altı Üretim Projesi; Örtü altıyetiştiric<strong>ili</strong>ğinde üretimin planlanması, geliştirilmesi,pazarlanması <strong>ve</strong> gerekse gıda gü<strong>ve</strong>nlik zinciri içerisinde kaliteliüretimin tüketiciye ulaştırılması aşamasında, kontrollü üretimsistemini geliştirmek için uygulanmaktadır.27 Aralık 2003 Tarih <strong>ve</strong> 25329 Sayılı Resmi Gazetedeyayımlanan yönetmelik ile yürürlüğe giren “Kontrollü ÖrtüaltıÜretimi”nde yönetmeliğe bağlı olarak çıkarılan Talimat-1 <strong>ve</strong>Talimat-2 doğrultusunda, Samsun Tarım İl Müdürlüğünde38
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan SağlığıKontrollü Örtüaltı Projesi komitesi oluşturulmuştur.Proje örtü altı alanı 500 m²’nin üzerinde olan seralardayürütülecektir. Samsun <strong>ili</strong>nde il müdürlüğü olarak; örtüaltıüretiminde <strong>sebze</strong> hastalık <strong>ve</strong> zararlılarına karşı kullanılacak ziraimücadele ilaçlarının teknik talimatlar doğrultusunda kullanımınısağlama <strong>ve</strong> ilaçlamalar sırasında kontrol etme çalışmalarıyürütülmektedir.Entegre Mücadele (IPM) tekniklerini de kullanarak yapılanüretimle ilg<strong>ili</strong> kayıt cet<strong>ve</strong>lindeki bilgilerin İl Müdürlüğümüzcedeğerlendirilmesi sonucu, kontrollü üretildiği belirlenen ürünleriçin ‘Ürün Orijin Belgesi’ düzenlenerek pazara sunulmaktadır.8.5. Pestisit Kalıntılarını İzleme ProgramıPestisit kalıntılarını izleme programı; Seralarda yetiştirilen<strong>sebze</strong>lerde kullanılan ilaç kalıntılarının önlenmesi <strong>ve</strong> kalıntınınülkemizdeki genel boyutunu belirlemek amacıylauygulanmaktadır.Samsun <strong>ili</strong>nde başta Çarşamba <strong>ve</strong> Bafra ovası olmak üzere<strong>sebze</strong> üretim alanlarında Türkiye ölçeğinde üretim yığınlaşmasımevcuttur. İlimizde bitkisel üretim sektörü, başta yazlık <strong>sebze</strong>ler,kışlık <strong>sebze</strong>ler <strong>ve</strong> örtü altı yetiştiric<strong>ili</strong>ği; (salatalık, domates,marul) olmak üzere tüketiciye her mevsim taze <strong>sebze</strong> sunan,önemli bir sektördür.Sera ortamında yapılan yetiştiric<strong>ili</strong>k, hastalık <strong>ve</strong> zararlılarındaha hızlı gelişmesine sebep olduğu için akabinde yoğun ilaçkullanımı gerektirdiğinden sera ürünlerinde kalıntı problemlerinide beraberinde getirmektedir. B<strong>ili</strong>nçsiz <strong>ve</strong> hatalı ilaç kullanımınıönlemek <strong>ve</strong> böylece ihracatta da önemli problemlere sebep olanilaç kalıntılarının önüne geçilerek gü<strong>ve</strong>n<strong>ili</strong>r tarımsal ürün eldeedilmesini sağlamak <strong>pestisit</strong> kalıntılarını izleme programıyürütülmesini gerekli kılmaktadır.8.6. Entegre MücadeleEntegre mücadele, Entegre Zararlı Yönetimi (IPM) <strong>ve</strong>yaEntegre Zararlı Kontrolü (IPC) olarak da b<strong>ili</strong>nmekte <strong>ve</strong> kısaca,39
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığı"Zararlıların Yönetim Sistemi" olarak ifade edilmektedir. Entegremücadele; kültür bitkisinde zarar oluşturan etmenlerin popülasyondinamikleri <strong>ve</strong> çevre ile <strong>ili</strong>şkilerini dikkate alarak uygun olan tümmücadele metotlarını <strong>ve</strong> tekniklerini uyumlu bir şekildekullanarak, bunların popülasyonlarını ekonomik zarar eşiğininaltında tutmaya yarayan bir hastalık - zararlı yönetim sistemidir.Entegre mücadele, belirli bir agroekosistemde bulunanhastalık, zararlı <strong>ve</strong> yabancı otlar ile mücadelesinin ayrı ayrı değil,birbirlerini tamamlayacak şekilde entegre edilmesini esasalmaktadır. Bu sistemde zararlı etmenlerin tamamen ortadankaldırılması değil, bunların popülasyonlarının ekonomik zararseviyesinin altında tutulması amaçlanır. Ortamda mevcut olandoğal düşmanların korunması <strong>ve</strong> desteklenmesi büyük önemtaşımaktadır. Kimyasal mücadele ise, entegre mücadeleprogramlarında en son başvurulması gereken yöntemdir.Örtüaltı <strong>sebze</strong> yetiştiric<strong>ili</strong>ğinde bütün zararlılar ileyararlıların sayımlarında yapılacak örneklemenin seradaki mevcutpopülasyonu temsil etmesi gerekir. Bu nedenle her zararlı içinörnek alma şekli, örnek sayısı <strong>ve</strong> örnek alma zamanı önemtaşımaktadır.Örtüaltı entegre mücadele; ilaçlara karşı direnç tehlikesiniazaltır. Gıda maddelerindeki ilaç kalıntılarını azaltır. İlaçlamasayısını azalttığı için ekonomiktir <strong>ve</strong> ilaçların insan sağlığına olanzararını azaltır. Biyolojik dengenin korunmasını sağlar. Zararlıpopülasyonlarının baskı altında tutulmasında rol oynayan doğaldüşmanların korunmasını sağlar.Samsun <strong>ili</strong>nde örtüaltı <strong>sebze</strong> yetiştiric<strong>ili</strong>ğinde, hastalık <strong>ve</strong>zararlılarla mücadelede, entegre mücadele tekniklerininbenimsetilerek, gıda gü<strong>ve</strong>nlik zinciri içerisinde kaliteli üretimintüketiciye ulaştırılması hedeflenmektedir. Bu amaçla 2005 yılıitibariyle Samsun İli’nde; 3 İlçede: Bafra’da 10 dekar,Çarşamba’da 50 dekar <strong>ve</strong> Tekkeköy’de 15 dekarlık bir alandaörtüaltı entegre mücadele projesi yürütülmektedir. Bitki KorumaŞubesi olarak; Örtüaltı Sebze Üretiminde, <strong>sebze</strong> hastalık <strong>ve</strong>zararlılarına karşı kullanılacak zirai mücadele ilaçlarının IPM40
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığıtekniklerine göre kullanımının sağlanması <strong>ve</strong> kontrolü çalışmalarıyürütülmektedir.8.7. Tahmin Ve Erken Uyarı ProjesiTahmini <strong>ve</strong> erken uyarı projesi, bitkisel üretimin artırılması,kaliteli <strong>ve</strong> ilaç kalıntısı bulunmayan, ürün elde edilmesi yanı sıradoğal düşmanların korunması desteklenmesi, ilaçlama sayılarınınazaltılması, iş gücü <strong>ve</strong> zaman tasarrufu ile ilaçlara karşı dirençoluşması tehlikesinin azaltılmasını amacını taşımaktadır.Tahmin <strong>ve</strong> erken uyarı projesi, Samsun Merkez <strong>ve</strong>Çarşamba ilçesinde kurulu olan 2 adet Tahmin <strong>ve</strong> Erken Uyarıcihazı ile yürütülmektedir. Samsunda önem arz eden <strong>mey<strong>ve</strong></strong>c<strong>ili</strong>kteözelliklede elma, şeftali <strong>ve</strong> kiraz yetiştiric<strong>ili</strong>ğinde çiftçimizinzamanında ilaçlamalarını yapmamasından dolayı kalite <strong>ve</strong>kantitesi düşük ihracat değeri olmayan ürünler üretilmekte ikenBakanlığımızın ulusal düzeyde uyguladığı Elma EntegreMücadelesi, Şeftali Entegre Mücadelesi <strong>ve</strong> Kiraz EntegreMücadelesi projeleri Tahmin <strong>ve</strong> Erken Uyarı cihazlarındansıcaklık takibi ile bu bitkilerin zararlılarının tüm biyolojileri takipedilmekte, bulunan hastalık <strong>ve</strong> zararlıların popülasyonları <strong>ve</strong>çevre ile <strong>ili</strong>şkilerini dikkate alarak uygun olan bütün mücadelemetotlarını <strong>ve</strong> tekniklerini uyumlu bir şekilde kullanarak hastalık<strong>ve</strong> zararlıların popülasyon yoğunluğunun ekonomik zararseviyesinin altında tutulmasını sağlayan tahmin <strong>ve</strong> erken uyarıprojesi ile üreticiler bilgilendirilmektedir. Mücadele zamanınıntam <strong>ve</strong> kesin olarak belirlenmesi, yine bu bitkilerde sıcaklık, nisbinem, yaprak ıslaklığı takip edilerek önemli <strong>ve</strong>rim kayıplarınaneden olan hastalıklardan bitkileri korumak amacıyla mücadelezamanları tespit edilmekte <strong>ve</strong> İl Müdürlüğü tarafından gerek basınyayın organları, gerekse afiş <strong>ve</strong> ilanlar vasıtasıyla muhtarlık <strong>ve</strong>çiftçilerimize duyurularak mücadele yapmaları sağlanmaktadır.9.Kurumsal Alt Yapı Ve BeklentilerTarım <strong>ve</strong> Köyişleri Bakanlığının önemli görevlerindenbiride tüketicilere sunulan gıdalarda gü<strong>ve</strong>nirliği sağlamaktır. Bu41
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan Sağlığınedenle Samsun İl Müdürlüğü gıda gü<strong>ve</strong>nliğine etki eden ziraiilaçların ürünlerde bırakacağı kalıntının önlenmesine yönelik kısavadede gerekli tedbirleri almaya çalışmaktadır.Geleneksel üretim metodu yerine tarladan sofraya gıdagü<strong>ve</strong>nliğinin sağlanması için üretici birlikleri kanalıyla, Pazartalepleri doğrultusunda entegre mücadelenin gerektirdiğiuygulamaları dikkate alarak üretim planlamasına geçilmesi, yaş<strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>ve</strong> <strong>sebze</strong>de <strong>pestisit</strong> kalıntılarının önlenmesi İlmüdürlüklerinin temel görevleri arasındadır.Zirai mücadele ilaçlarının tavsiyeleri dışında kullanılmalarıdurumunda; fitotoksite, etkisizlik, kalıntı <strong>ve</strong> çevre kirlenmesi gibisorunlarla karşılaşılabilmektedir. Üreticilerimizin ülkemizaçısından stratejik bir öneme sahip olan tarım ürünlerinin baştaihracat olmak üzere pazar değerlerini düşürmemeleri için alandagerekli eğitim <strong>ve</strong> yayım çalışmalarına ağırlık <strong>ve</strong>rilmektedir.Eğitim çalışmalarında üreticilere; başta entegre zararlıyönetimi <strong>ve</strong> biyolojik mücadele olmak üzere, kimyasalmücadeleye alternatif mücadele yöntemleri, zirai ilaçların gü<strong>ve</strong>nli<strong>ve</strong> etkin kullanımı, zirai ilaç kalıntıları <strong>ve</strong> beraberinde getirdiğisorunlar, EurepGAP Protokolü <strong>ve</strong> İyi Tarım Uygulamaları gibikonularda eğitim <strong>ve</strong>rilerek, zirai mücadele konularındab<strong>ili</strong>nçlenmeleri sağlanacaktır.Zirai mücadelede kimyasal mücadeleye alternatif olanbiyolojik mücadeleye <strong>ve</strong> biyoteknik yöntemlere ağırlık<strong>ve</strong>rilmelidir. Kimyasal mücadele zorunlu ise AB ülkelerindekullanılmasına izin <strong>ve</strong>rilen <strong>ve</strong> son ilaçlama ile hasat arası beklemesüresi kısa olan çevre dostu zirai ilaçların ruhsatlandırılmasısağlanmalıdır. Ülkemiz <strong>ve</strong> diğer ülkeler arasındaki rekabet şansınıeşitlemek <strong>ve</strong> ülkemiz ürünlerinin imajının dünya kamuoyundahaksız yere bozulmasını önlemek için lobi faaliyetleri ile ABülkelerinin üye ülkeler karşısında, ülkemiz çıkışlı ürünlereuyguladığı farklı Maksimum Kalıntı Limiti uygulamasınınkaldırılarak, bu konuda üye ülkelere tanınan toleransın ülkemizçıkışlı ürünlere de tanınması sağlanmalıdır.Tarım <strong>ve</strong> Köyişleri Bakanlığı bünyesinde 39 İl Kontrol42
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan SağlığıLaboratuar Müdürlüğü <strong>ve</strong> Bursa Gıda Kontrol <strong>ve</strong> MerkezAraştırma Müdürlüğü yaş <strong>mey<strong>ve</strong></strong> <strong>sebze</strong>de gıda kontrol hizmeti<strong>ve</strong>rmektedir. Ayrıca bakanlığımızca yetkilendirilmiş 19 özel gıdakontrol laboratuvarı ülkemizde faaliyet göstermektedir.Bakanlığımıza bağlı İl Kontrol Laboratuarlarından 8’iakredite olmuş durumdadır. Bunlardan biri de Samsun İl KontrolLaboratuar Müdürlüğüdür. Ülkemizde akredite olmuş laboratuarsayılarının artmasıyla tarımsal ürünlerimize dış pazarda gü<strong>ve</strong>nartacağından ek dış talep yaratılmış olacaktır. Tarım <strong>ve</strong> KöyişleriBakanlığına bağlı Laboratuar müdürlüklerinin amacı, insansağlığını doğrudan ilgilendiren kontrol hizmetlerini günümüzşartlarına uygun metotlarla etkin bir şekilde yaparak,insanlarımızın sağlıklı bir şekilde beslenmesine <strong>ve</strong> ülkeekonomisine katkı sağlamaktır.TKB’nın gıda kontrol hizmetleri zincirinin önemli birhalkasını oluşturan <strong>samsun</strong> İl kontrol laboratuar müdürlüğü 1983yılında bölgesindeki 11 <strong>ili</strong>n her türlü tohumlarının laboratuaranalizlerini yapmak üzere tohumluk kontrol <strong>ve</strong> sertifikasyonlaboratuarı olarak kurulmuştur. 1995 yılından beri ise bu günkükonumu ile Bakanlık Koruma kontrol genel müdürlüğüne bağlımüdürlük halinde hizmet <strong>ve</strong>rmektedir.TKB <strong>ve</strong> AB’nin işbirliği ile yürütülen <strong>ve</strong> finansmananlaşması imzalanan “Gıda denetim Hizmetlerinin geliştirilmesiProjesi” kapsamında Samsun İl Kontrol laboratuarı, alet, ekipman<strong>ve</strong> cihaz yönünden güçlendirilerek, laboratuar elemanlarınınyurtiçi <strong>ve</strong> yurt dışı eğitimleri gerçekleştirilmiştir. Yine bu projekapsamında İl Kontrol Laboratuvarı Network ağı ile akrediteolmuş laboratuarlara bağlanmıştır.KAYNAKLARAkdeniz İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği Yaş Mey<strong>ve</strong> Sebzeİhracatçıları Birliği Değerlendirme Raporu Türkiye Geneli( 2006 / 2007 Ocak - Eylül Dönemi )Aydın, O., Sağlıklı Gıda Arzı İçin Laboratuarlarımızın Önemi VeSamsun İl Kontrol Laboratuar Müdürlüğü.43
Samsun İli Yaş Mey<strong>ve</strong> - Sebze Üretim <strong>ve</strong> İhracatında PestisitKalıntılarının Önlenmesi <strong>ve</strong> İnsan SağlığıDelen, N., Durmuşoğlu, E., Güncan, A., Güngör,N., Turgut, C.,Burçak, A., Türkiye’de Pestisit Kullanımı, Kalıntı VeOrganizmalarda Duyarlılık Azalışı Sorunları TürkiyeZiraat Mühendisliği VI. Teknik Kongre 2005 ANKARAHekimoğlu, B., Altındeğer, M. ,Sebze İhracatında Samsun İlininPotansiyeli <strong>ve</strong> Pazarlama Yaklaşımları.2007 SAMSUN.Hekimoğlu, B., Altındeğer, M. Samsun (TR83) BölgesindeSebzec<strong>ili</strong>k Sektörü Problemleri <strong>ve</strong> Çözüm Önerileri. 2007.Hekimoğlu, B., Altındeğer, M., Korkmaz, N., TR83 Alt BölgeTarım Master Planı., 2006 SamsunOğuzcan, Z. Maksimum Pestisit Kalıntı Seviyelerinin AşılmasıVe İnsan Sağlığı., Akdeniz İhracatçılar Birliği., AR_GEHaberci., Yaş Mey<strong>ve</strong> <strong>ve</strong> Sebze Sirküler No:41 AR-GE DIŞLİŞKİLER/3356. Mersin, 07.03.2005Sayın, C, Mencet, N., Taşçıoğlu, Y., Avrupa BirliğindeEUREPGAP Uygulamaları <strong>ve</strong> Yaş Mey<strong>ve</strong> <strong>ve</strong> Sebzeİhracatımıza Olası Etkileri. Akdeniz Üni<strong>ve</strong>rsitesi, ZiraatFakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Antalya. PestisitKalıntıları Çalışma Grubu Toplantısı Raporu Brüksel 28.Tarım İlaçları Kongre Ve Sergisi Bildiriler Kitabı.25-26 Ekim2007 AnkaraTarım <strong>ve</strong> Köyişleri Bakanlığı Koruma <strong>ve</strong> Kontrol GenelMüdürlüğü., Rusya Federasyonuna Bitki Ve Bitkisel Ürünİhracında Denetim Sistemi.,Ankara - 07.07.2006Tiryaki, O., Nükleer Ve Kromatografik Tekniklerle PestisitKalıntılarının Analiz Edilmesi Türkiye Atom EnerjisiKurumu, Ankara Nükleer Tarım <strong>ve</strong> Hayvancılık AraştırmaMerkezi, Nükleer Tarım Bölümü, 06983, Saray, Ankara.Türk Gıda Kodeksi Gıdalarda Maksimum Bitki Koruma ÜrünleriKalıntı Limitleri Tebliği (Tebliğ No: 2004/42).Yıldız , M., Gürkan, M. O., Turgut, C., Kaya, Ü. Ünal, G.,Tarımsal Savaşımda Kullanılan Pestisitlerin Yol AçtığıÇevre Sorunları. Antalya İli yaş Mey<strong>ve</strong> <strong>ve</strong> Sebze Üretim<strong>ve</strong> İhracatında Zirai İlaç Kalıntılarının Önlenmesi EylemPlanı. 2006 Antalya.44
Change language