OVI1GF

18 RAPHAEL | ADAM SMITHTakdim 19SMITH’I HÂLÂ ÖNEMLI KILAN NEDIR?Adam Smith, birbirinden oldukça farklı zihniyet ve disiplinemensup insanlar için önemli bir şahsiyettir. Zira en solundan ensağına kadar neredeyse tüm zihniyet gruplarına, iktisatçısındanfelsefecisine, sosyoloğuna ve daha pek çok bilim dalına mensupkişilere ilham kaynağı olacak düşünceleri Smith’te bulmakmümkündür. Zira Smith esas olarak özgürlükleri esas alan liberalbir kişilik olarak bilinse de, yer yer radikal sosyalist düşünceyeyarayacak malzemeleri bile üretebilen bir düşünürdür.Aslında bütün bunlardan da önemlisi, bize göre Smith’i bukadar önemli kılan, onun âdeta bir çağı kapatıp başka bir çağınaçılmasına öncülük etmesidir. Bilindiği gibi, Smith’in içindedoğup büyüdüğü Batı Avrupa ve özellikle de Büyük Britanya,15. Yüzyıl’dan itibaren hız kazanan merkantilizm sayesindebüyük bir sermaye birikimine sahip olmuştur. Merkantilizm,başta İngiltere olmak üzere pek çok Batı Avrupa ülkesine kıymetlimaden düşkünlüğü ve bunun getirdiği denizaşırı sömürgecilikile birlikte ticarî kapitalizm (merkantilizm) yoluyladünyayı ve onun nasıl yönetileceğini öğretmiştir. Dünyayıve onda var olan zenginlikleri daha iyi keşfeden merkantilisttüccarlar, ülkeler ve düşünürler, milletlerin zenginliklerininkaynağını daha yakından öğrenme gayreti içine girmişlerdir.O dönem İngiliz düşünürleri için önemli bir entelektüel gayretolarak görülen iktisadî değerin oluşum şekli ve zenginliğiyaratan kaynaklar meselesi, özünde bir ahlak felsefecisi olanSmith için de vazgeçilmez bir araştırma konusu olmuştur. Aslındabu konuda tek ve ilk kafa yoran kişi elbette Smith olmamıştır,ancak O bu meselenin kalıcı tohumunu ekmiş, ardındangelenler de bu tohumun daha gür bir şekilde yeşermesinisağlamışlardır.Bir 18. Yüzyıl İngiliz düşünürü ve ahlak felsefecisi olarakAdam Smith’in 1776 yılında yayınladığı Milletlerin Zenginliğikitabı, hâlâ dünya ekonomik düzenine yön veren kapitalizminbaşyapıtı olarak kabul edilir. Smith’in, o ana kadarki temel uğraşıalanı ahlak felsefesidir. Nitekim, o alanda 1759’da Ahlakî DuygularTeorisi isimli ünlü bir esere de imzasını atmıştır. Smith’inbunun dışında hukuk, edebiyat, belagat ve astronomi gibi alanlardada eserleri, verdiği dersler ve konferanslar olmuştur.Ancak, onu bugün bile bu kadar önemli kılan Milletlerin Zenginliğieseri olmuştur. Zira Smith bu eseriyle önceleri Batı dünyasındabaşlayan, ardından dünyanın diğer yanlarına da yayılankapitalist zenginleşme modelinin öncüsü olmuştur. Zaten onunpeşinde olduğu temel soru da, milletlerin zenginliğinin kaynağınınne olduğudur. Aslında Smith’in yanıtını aradığı soru ilebugün İngiltere’nin de üyesi olduğu Avrupa Birliği’nin de diğerkapitalist (veya bu sistemi kabul etmeyen) ülkelerin de peşindekoştuğu şey, aynı kapıya çıkmaktadır; ülkelerini daha müreffehhâle getirmenin yollarını aramak. Bunun için bugün dünyanınevrensel bir ilke olarak kurumsallaştırmaya çalıştığı ilkeler, yineyaklaşık iki buçuk asır önce Smith’in ortaya koyduğu uluslararasıserbest ticaret yoluyla milletlerin işbölümü çerçevesinde mübadelehacmini artırmak suretiyle zenginleşme düşüncesindenbaşka bir şey değildir. O nedenle, kabul etmek gerekir ki, AdamSmith’in fani bedeni fena olsa da, vazettiği düşünceleri aslındafani dünyamızda her geçen gün daha da güçlenerek yeniden dirilmektedir.Nitekim, “Mayıs 1979’da Keith Joseph, Thatcher’inilk kabinesinde Sanayi Bakanı olarak görevi devraldığında, üstdüzey memurlarına Milletlerin Zenginliği’ni ve Adam Smith’indaha önceki kitabı olan Ahlakî Duygular Teorisi’ni de içeren bir‘okuma listesi’ göndermiştir” (Raphael, 1985: 1).