ORHAN BİNGÖL'E 67. YAŞ ARMAĞANI A FE - Gazi Üniversitesi

Ankara Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Orhan Bingöl’e 67. Yaş Armağanı olarak hazırlanmışbu kitap, Bingöl’ün yurtiçi ve yurtdışındaki yakın meslektaşlarının, çalışma arkadaşlarının ve öğrencilerinin hazırladığı,büyük bir çoğunluğu Klasik Arkeoloji alanında yazılmış toplam 50 makaleden oluşmaktadır.The present Festschrift honors Prof. Dr. Orhan Bingöl, one of the distinguished faculty members of the Department of Archaeologyat Ankara University, on his 67th birthday. It includes fifty articles, mostly in the field of Classical Archaeology, written by hisnational and international colleagues, collaborators, and former students.• Tulga ALBUSTANLIOĞLU• Serdar AYBEK• Abdulkadir BARAN• Alix BARBET• Işık BİNGÖL• Cengiz ÇETİN• İnci DELEMEN• M. Baki DEMİRTAŞ• Nuran DEMİRTAŞ• Boris DREYER• Aygün EKİN-MERİÇ• Bekir ESKİCİ• Diane FAVRO• YAZARLAR / AUTHORS •• Nina FENN• Çiğdem GENÇLER-GÜRAY• Onur GİRGİN• Volkmar von GRAEVE• Friedmund HUEBER• Fahri IŞIK• Musa KADIOĞLU• Lars KARLSSON• Volker KÄSTNER• Görkem KÖKDEMİR• Antonio LA MARCA• Sabine LADSTÄTTER• Sebastiana LAGONA• Christopher S. LIGHTFOOT• Hans LOHMANN• Thuri LORENZ• Emre MADRAN• Meral ORTAÇ• Zeynep ÇİZMELİ-ÖĞÜN• A. Coşkun ÖZGÜNEL• Deniz ÖZKUT• Serdar Hakan ÖZTANER• Erhan ÖZTEPE• Ömer ÖZYİĞİT• Hatice PAMİR• Wulf RAECK• C. Brian ROSE• Ayşe ÇALIK-ROSS• Nuran ŞAHİN• Martina SEIFERT• Erika SIMON• Volker Michael STROCKA• Y. Selçuk ŞENER• Oğuz TEKİN• Billur TEKKÖK• Özlem VAPUR• Carina WEISS• Peter WEISS• Burkhardt WESENBERG• Fikret K. YEGÜL• Şahin YILDIRIMORHAN BİNGÖL’E 67. YAŞ ARMAĞANIA FESTSCHRIFT FOR ORHAN BİNGÖL ON THE OCCASION OF HIS 67TH BIRTHDAY

Orhan Bingöl’e67. Yaş ArmağanıA Festschrift for Orhan Bingöl on the occasion of his 67th BirthdayAnkara2013

Tüm metnin yayım hakkı saklıdır. Tanıtım için yapılacak kısaalıntılar dışında editörün yazılı izni olmaksızın hiçbir yollaçoğaltılamaz.ISBN: 978-605-620-41-6-61. Baskı 2013EditörGörkem KökdemirRedaction(İngilizce-Almanca)Dr. Mutlu ErHacettepe Üniversitesi, Alman Dili ve EdebiyatıDerya Perk ErAnkara Üniversitesi, Alman Dili ve EdebiyatıBetül YalçınkayaAnkara Üniversitesi, Alman Dili ve EdebiyatıYıldız DirmitBaşkent Üniversitesi, Amerikan Kültür ve EdebiyatıKapak ResimMagnesia 1989, Çarşı Bazilikası,Prof. Dr. Orhan Bingöl ve Skylla Başlığı.Kapak ve Sayfa TasarımMustafa HoruşYayınlayanŞükrü DevrezYayıneviBilgin Kültür Sanat Yayıncılıkwww.bilginkultursanat.comSelanik 2 cad. 68/4 Kızılay AnkaraTel: 0 312 419 85 67Fax: 0 312 419 85 68Baskı ve CiltBaşak Matbaacılık ve Tan. Hiz. Ltd. Şti.Anadolu Bulvarı Meka Plaza NO:5/15Gimat/ANKARATel: 0312 397 1617 Faks: 0312 3970307

Orhan Bingöl’e67. Yaş ArmağanıA Festschrift for Orhan Bingöl on the occasion of his 67th BirthdayEditor/Edited byGörkem Kökdemir

İÇİNDEKİLER / CONTENTSÖNSÖZ / FOREWORD _____________________________________________________________ 9SUNUŞ / PREFACE_ _______________________________________________________________ 11PROF. DR. ORHAN BİNGÖL _________________________________________________________ 13İMPARATORLUK MERMER OCAKLARINDA KARŞILAŞILAN“R”, “RMA” VE “VFR” KISALTMALARININ OCAK ORGANİZASYONUNDAKİ YERİ_ _______________ 25Tulga ALBUSTANLIOĞLUTHE RECENT CONTEXT AND REVISINGFOR DATING PROPOSAL OF METROPOLIS STOA________________________________________ 35Serdar AYBEK / Aygün EKİN-MERİÇA NEW AEOLIC STYLE PILASTER CAPITAL FROM KARIA_ _________________________________ 53Abdulkadir BARANUN TOMBEAU PEINT PALÉOCHRÉTIEN À İZNİKPermanence et changements dans la peinture romaine en Turquie___________________________ 67Alix BARBETARKEOLOJİK KAZI ALANINDA ÖNLEYİCİ KORUMA _______________________________________ 83Cengiz ÇETİNPERGE’DEN PERGAMON TİPİNDE HARAP BİR HERME: TAŞIN ÖMRÜ_ ______________________ 103İnci DELEMENMAGNESIA ARTEMİS TAPINAĞI DİŞ SIRASI VE ‘ALTIN ORAN’_ _____________________________ 111M. Baki DEMİRTAŞDAS STADION, DIE SITZINSCHRIFTENUND DIE GESELLSCHAFT VON MAGNESIA AM MÄANDER_________________________________ 117Boris DREYERARKEOLOJİK VE SANAT ESERLERİNİN KORUNMASINDA TEMİZLİĞİN ÖNEMİVE LAZER TEKNOLOJİSİ ÜZERİNE____________________________________________________ 133Bekir ESKİCİOFF THE GRID: RESISTING, ADJUSTING,AND REENVISIONING THE ROMAN ORTHOGONAL URBAN PLAN___________________________ 141Diane FAVROEIN FESTLICH DEKORIERTES TRINKGEFÄß AUS PRIENE__________________________________ 159Nina FENNMENDERES MAGNESİASI THEATRON KAZISI CAM BULUNTULARI__________________________ 171Çiğdem GENÇLER-GÜRAYZUM ARCHAISCHEN GIEBELSCHMUCK AUS DEM APHRODITEHEILIGTUM IN MILET.EINE ERGÄNZUNG_ _______________________________________________________________ 181Volkmar von GRAEVEOrhan Bingöl’e 67. Yaş ARMAĞANI5

ANASTYLOSIS IS A SERIOUSLY NECESSARY METHOD OF RESEARCHAN PRESENTATION AT SITES WHERE COLLAPSED BUILDINGS ARE EXCAVATED______________ 193Friedmund HUEBERZUR ANATOLISCHEN DEMETER_ ____________________________________________________ 207Fahri IŞIKANAZARBOS ZAFER TAKI: RESTİTÜSYON VE TARİHLEME ÖNERİSİ_ ________________________ 237Musa KADIOĞLUTHE BUILDING TECHNIQUES IN THE FORTIFICATION TOWERS OF LABRAUNDA_ ______________ 261Lars KARLSSONDIE CELLAMAUERN DES ARTEMISTEMPELS VON MAGNESIA AM MÄANDER_________________ 273Volker KÄSTNERSOME EGYPTIAN INFLUENCESON THE TEMPLE OF ARTEMIS IN MAGNESIA ON THE MEANDER___________________________ 289Görkem KÖKDEMİRKYME HELLENİSTİK SUR DUVARI_ ___________________________________________________ 301Antonio LA MARCATHYMIATERIEN DER JÜNGEREN RÖMISCHEN KAISERZEIT AUS EPHESOS___________________ 317Sabine LADSTÄTTERKYME E LA MACEDONIA___________________________________________________________ 339Sebastiana LAGONAA GLASS VESSEL WITH DOUBLE-LINE LETTERINGIN THE METROPOLITAN MUSEUM OF ART, NEW YORK___________________________________ 353Christopher S. LIGHTFOOTDIE MACHT DER LIEBE: LAERTES UND ANTIKLEIA AUF DEM SOGENANNTENSISYPHOS-KRATER MÜNCHEN 3268_ ________________________________________________ 363Hans LOHMANNSATYROI ANMERKUNGEN ZU EINEM BRIEF AUS DEM JAHRE 1488________________________ 379Thuri LORENZASPENDOS TİYATROSU ONARIM PROJESİ BİR ÖN SUNUŞ_________________________________ 389Emre MADRAN / Nuran DEMİRTAŞBOLU MERKEZ, MUDURNU, YENİÇAĞA VE DÖRTDİVAN İLÇELERİANTİK ÇAĞ TARIM TEKNOLOJİSİ: PRES AĞIRLIK TAŞLARI (LİTUSLAR)_______________________ 407Meral ORTAÇHADRİANOPOLİS MAKEDONYA KULESİ KURTARMA KAZILARINDAELE GEÇEN NÜRNBERG JETONLARI__________________________________________________ 433Zeynep ÇİZMELİ-ÖĞÜNSMINTHEION’DAN BRONZ ARTEMİS FİGÜRÜ___________________________________________ 439A. Coşkun ÖZGÜNEL6 A Festschrift for Orhan Bingöl on occasion of his 67th Birthday

REPRESENTATION OF ARCHAEOLOGICAL HERITAGE:IN CONSIDERATION WITH THE INTEGRATED ARCHITECTURAL DOCUMENTATION_____________ 447Deniz ÖZKUTSALAMİS “GRANİT FORUM (?)” ALANI’NDA ELE GEÇEN BİR GRUP MİMARİ ELEMAN___________ 461Serdar Hakan ÖZTANERSALAMİS’TEN KİREÇTAŞI İKİ HEYKELCİK_ _____________________________________________ 477Erhan ÖZTEPEAYVALIK’TA 19.YÜZYILDAN KORİNTH DÜZENİNDE BİR PROSTYLOS TAPINAK YAPISI:PANAGIA PHANEROMENI AYAZMASI _________________________________________________ 485Ömer ÖZYİĞİTHATAY ARKEOLOJİ MÜZESİ AL MİNA KOLEKSİYONUNDAN BİR KRATERVE GEÇ DEMİR ÇAĞDA AL MİNA’DA YEREL SERAMİK ÜRETİMİ_ ___________________________ 523Hatice PAMİRZU DEN GRÜNDEN DER VERLEGUNGVON STÄDTEN IM UNTEREN MÄANDERGEBIET_________________________________________ 535Wulf RAECKTHE EGYPTIANIZING OF ROME IN THE WAKE OF ACTIUM_ _______________________________ 543C. Brian ROSECLEVELAND SANAT MÜZESİ JONAH HEYKELCİKLERİ_ ___________________________________ 559Ayşe ÇALIK-ROSS / Onur GİRGİNKLAROS’TA BULUNMUŞ “LYRE PLAYER”(LYRA ÇALANLAR) GRUBU’NDAN SKARABOİD BİR MÜHÜR________________________________ 567Nuran ŞAHİNORNAMENT ODER BILDELEMENT? ÜBERLEGUNGENZU DEN GESTALTUNGSPRINZIPIEN GEOMETRISCHER BILDDARSTELLUNGEN________________ 575Martina SEIFERTJUPITER, MARS, QUIRINUS UND CONCORDIA_ _________________________________________ 587Erika SIMONCELSUS ODER AQUILA? ZUR PANZERSTATUE ISTANBUL 2453_ ___________________________ 597Volker Michael STROCKAARKEOLOJİK ALANDA YAPI MALZEMELERİNİN KORUNMASI:TEMEL YAKLAŞIMLAR, YÖNTEM VE UYGULAMA BİÇİMLERİ_ ______________________________ 611Y. Selçuk ŞENERWEIGHTS OF CYZICUS IN BANDIRMA MUSEUM_________________________________________ 625Oğuz TEKİNANTİK ÇAĞDA BOYA KULLANIMI_ ____________________________________________________ 631Billur TEKKÖKMENDERES MAGNESİASI HYPOKAUSTLU YAPI KAZILARINDAELE GEÇEN İTHAL KALİTELİ SERAMİKLER_ ____________________________________________ 641Özlem VAPUROrhan Bingöl’e 67. Yaş ARMAĞANI7

ARKEOLOJİK ALANDAYAPI MALZEMELERİNİN KORUNMASI:TEMEL YAKLAŞIMLAR, YÖNTEMVE UYGULAMA BİÇİMLERİY. Selçuk ŞENERAbstract: In the archeological sites, the antiques composed of buildings and archeological remainsthat existed before or found with the excavation have been deteriorated in various degrees due totime, earthquakes, wars, their building techniques, their usages, restorations and other interventions,environmental/ climate conditions and material types. Thus they need conservation and restorationinterventions in varying degrees. The conservation-restoration practices are always shaped accordingto idiosyncrasies of architectural context such as the preservation status of the building to be intervened,its surrounding, and the qualities of the material. The solution of the problems start with identification ofbuilding/ decoration materials, determining the problems/ deteriorations in the building and the buildingmaterials and their resources (the environmental and climate factors and interventions) and is completedwith determining the appropriate conservation – restoration methods and their application. On the issueof conservation of building materials, the results of the researches and practices prepared in varyingscales are shared with public everyday and their numbers increase gradually. The studies conductedmake the perception of the problems and choosing the solutions easier, the path to professionalenrichment is opened through transmitting and sharing experience. With this article, which is preparedfor serving this aim, the basic problems faced in the buildings found with the excavations are classifiedunder certain titles, solution advices that suggest preservation, and the practically applicable types ofapproach-method-practice are mentioned, and in this way it is desired to make contribution by forminga guideline for the occupational staff who make practices of building materials preservation.1. GirişArkeolojik alanlarda, kazı öncesinde mevcut ve/veya kazıyla ortaya çıkan değişik fonksiyonlara sahipbinalar ve kalıntılarından oluşan bir mimari varlıksöz konusudur. Mevcut kalıntılar gerek tek yapı(kaleler gibi) gerekse bir kompleks (Allianoi SağlıkYerleşimi gibi) ve antik bir kent bölümüne (EphesosAntik Kenti, Yamaç Evler gibi) veya bütününe(Magnesia Maeandrum Antik Kenti gibi) ait birveya birden çok dönemde yaşanmışlık izlerini yansıtanözellikler taşımaktadırlar ve zamana, depreme,savaşlara, yapım tekniklerine, kullanıma, onarım vediğer müdahalelere, bölgesel özelliklere, çevre/iklimşartlarına ve malzeme niteliklerine göre değişik ölçülerdebozulmalara 1 uğrayarak, çeşitli derecelerdekonservasyon ve restorasyon müdahalelerine ihtiyaçduymaktadırlar.1Eskici ve diğ. 2007, 387-390; Eskici ve diğ. 2009,169-170; Madran2002, 64-71; Madran – Özgönül 2005, 39-56; Ahumbay 2004,38-58.Orhan Bingöl’e 67. Yaş ARMAĞANI611

Arkeolojik Alanda Yapı Malzemelerinin Korunması: Temel Yaklaşımlar, Yöntem ve Uygulama BiçimleriKoruma-onarım uygulamaları, müdahale edilecekyapının korunmuşluk durumu, bulunduğu çevreve malzeme nitelikleri gibi her zaman için kendisinehas özelliklerine göre şekillenmektedir. Sorunlarınçözümünde, genelde yapıdaki yapım ve dekorasyonmalzemelerinin tanınması, sorunların, bozulmalarınve bunların kaynağının (çevresel ve iklimsel etkenlerinve müdahalelerin) tespiti, uygun korumaonarımyöntem ve uygulamaların belirlenmesi vebunların hayata geçirilmesi yolu izlenmektedir.Arkeolojik alandaki mimari kalıntıların korunmasındamevcut durumun “Stabil hale getirilmesive iyileştirilmesi” genel kabul gören ve daha çok benimsenenbir yaklaşım 2 olarak kabul edilmektedir.Ancak pratikteki uygulamalarda gerek tespit ve belgeleme,gerekse müdahale aşamalarında olsun, korumadayeterli/yetersiz, uygun olan/olmayan farklıuygulama biçimleriyle 3 karşılaşılmaktadır. Korumakaygısıyla, acil sorunlara karşı bir an önce müdahaleisteği ve daha çok da imkânsızlıklar nedeniyle tümsorunlara çözüm getirilmeden gerçekleştirilen kısmionarımlar, hatalı malzeme kullanımları, meslekibilgi ve tecrübeye sahip meslek elemanı yerine işçiustaile yapılan müdahaleler ve/veya aşırıya kaçan-amacını aşan- onarım örnekleri bu konuda en çokeleştirilecek uygulama biçimlerini oluşturmaktadır.Tarihi ve arkeolojik alanda yapı malzemelerininkorunması konusunda ideal çalışma yöntemlerinibelirlemek amacıyla, gerek yurt içinde ve gerekyurt dışında her geçen gün çeşitli ölçekte hazırlananaraştırma sonuçları ve uygulamalar (rapor, makaleve kitap ölçeğinde) kamuoyu ile paylaşılmakta vesayıları giderek artmaktadır 4 . Yapılan her türlü çalışma,bir taraftan sorunları algılamayı ve bunlarakarşı çözümlerin seçilmesini kolaylaştırmakta, diğerbir taraftan da tecrübe aktarımlarıyla ve deneyimpaylaşımlarıyla koruma alanındaki mesleki zenginleşmeninyolunu açmaktadır. Bu amaca hizmetetmesi düşünülerek hazırlanan bu makaleyle arkeolojikalanda kazıyla ortaya çıkan yapılardaki temelsorunlar belirli başlıklar altında toplanmış, korumayıöngören çözüm önerilerine ve temel yaklaşımyöntem-uygulamabiçimlerine yer verilmiş, böylelikleyapı malzemelerini koruma uygulaması yapanmeslek elemanlarına bir tür kılavuz oluşturularak,katkı sağlanmak istenmiştir.2. Yapısal Sorunların GiderilmesiYapısal sorunların giderilmesi amacıyla alınacakönlem ve uygulamalar, karşılaşılan sorun tiplerinegöre başlıklar altında incelenebilir.2.1. Eksik örgü alanları ve örgü yenilemesinedayalı müdahaleler:Ayak, duvar, örtü, geçiş gibi yapı elamanları örgülerindedökülmeler, kayıplar ve eksik alanlar, çevreve iklim şartlarına açık sergilenen her türlü yapıdaen çok karşılaşılan yapısal sorunlardandır. Bu türbozulmalar, bazen büyük ölçekli bir örgü bölümünün,bazen de kısıtlı alanlarda örgü malzemesindekidökülmeler şeklinde görülmektedir.Örgüdeki, taş sıralarının dökülmesi ve/veyagöçük, yıkıntı şekilde oluşan bu tür kayıplar, estetikgörünümü bozması yanında geriye kalan bölümlerinde sağlamlığını etkileyen bir risk unsuru oluşturmaktadır.Bu tür bozulma oluşumları yapı bölümlerinde,ilerleyen zamanlarda bozulmanın büyümesi,genişlemesi ve yeni yıkıntılar halinde kendini gösterecek“tehlike ve tehdit” oluşturmaktadır.234Madran – Özgönül 2005, 79, 86-87; Kuban 2000, 102.Eskici 2007, 259-267; Eskici ve diğ. 2007, 381-398.“Kazı ve Konservasyon”, “Arkeolojik alandaki buluntular içinkonservatörün rolü”, “Toprak altı ve üstündeki objeler”, “Kazıbuluntularına ilk yardım”, “Kazıdaki yapıların korunması vetanıtımı”, “Kazıdaki mozaik, alçı ve sıvaların korunması”, “Taşyapılarda anastilosis’i tasarlamak ve uygulamak”, “Kazılardakonservasyon ve 1956’da Unesco’nun önerileri”, “Unesco1956. Arkeolojik kazılara uyarlanabilecek uluslararası özellikleribelirleyen öneriler” gibi makaleleri toplayan ICCROM yayınıözellikle hatırlanmalıdır. La Conservazione Sulla Scavo Arkeologica,Con Particolare riferimento all’area Mediterrranea, CCA-ICCROM.Roma (1986).Bu tür sorunlarda yapılması gerekli en temelmüdahale, eksik örgü bölümlerinin gerektiğindekoruma amaçlı yeni örgü yapımlarıyla sağlamlaştırılması,güçlendirilmesi (sağlamlığının tekrar oluşturulmasıile korunma risklerinin ortadan kaldırılması)olmalıdır.Müdahale yaklaşımı ve uygulama yapılırkendikkat edilmesi gerekli hususlar şu şekilde sıralanabilir:612 A Festschrift for Orhan Bingöl on occasion of his 67th Birthday

Y. Selçuk ŞENERÖrgü göçük ve yıkılmaları bulunan ayak, duvarve örtü bölümleri müdahale öncesinde mümkünolduğu ölçüde grafik (çizim) ve fotoğrafik (genel vedetay fotoğraflarla) belgelenmelidir. Belgeleme çalışmalarıbinadaki veya bina bölümlerindeki değişimibütün açıklığıyla (örneğin sonrasında hazırlanacaktanıtım panolarıyla) sunulmasını kolaylaştıracaktır.Örgüde eksik kısımların yeni örgüyle tamamlanmasıçalışmaları, duvarın dayanıklılığı, sağlamlığı,yeni bir çözülme, dökülme söz konusu olduğundabaşvurulan bir müdahale olmalıdır. Aksitakdirde korumada temel yaklaşım olarak kabuledilen “En az müdahale” ilkesine ters bir yaklaşımsergilenebilir. Koruma amaçlı yapılan her müdahalenineserin mevcut özgün dokusuna yeni birek olacağı unutulmamalıdır. Müdahalelerin amacı,esere özgün biçiminin yeniden kazandırılması değil;mevcut halin (olduğu gibi) korunmasını sağlamakolmalıdır.Örgüdeki yenileme uygulamalarında özgünmalzemeyle uyuma dikkat edilmelidir. Bu bağlamda,taş duvarda benzer taş, tuğla duvarda tuğla vekireç harçlı örgüde, yine benzer nitelikli kireç harçkullanılması en uygun çözüm olacaktır. Duvar örgümalzemesiyle uyum göstermeyen (örneğin kolay vehızlı çalışma ve kolay kullanım dolayısıyla, mimarionarımlarda daha çok tercih edilen çimentolu harçgibi) malzemelerin kullanımı, özgünle (örgü malzemesiylefarklı geçirgenlik, sertlik yanında barındırdığıyüksek tuz oranıyla) uyumsuz hatta ilerleyenzamanda örgüye ve duvara zarar verecek yeni bozulmalaroluşturacağından kullanılmamalıdır.Örgü yenilemelerinde özgün duvar örgü malzemesiylebenzer taşlar ve harç türlerinin kullanılmasıgereklidir. Ancak müdahale edilen alanda, “YapılanRestorasyonun Belirtilmesi” esasına da saygı duyularak,özgün örgü dokusundan ayrılabilecek nitelikteözellikler de taşıması gereklidir. Bu uygulama için;- Özgün harç renginden farklı renkte harç kullanılabilir.Örneğin özgün harca göre daha açıktondaki renge sahip bir harç kullanımı tercihedilebilir. Belki de en kolay uygulama şeklidir.- Yeni duvar, özgün duvardan 1-2 cm kadar içteörülerek belirtme sağlanabilir. Ancak bununuygulanması deneyimli usta gerektirdiğindenzor olabilir.- Yeni örgü alanının çevresi renkli bir harç ileişaretlenerek belirginleştirilebilir. Bu uygulamayaygın olarak mimari onarımlarda kullanılmaktadır;ancak dikkatin tümünü üzerindetopladığı için estetik açıdan uygun değildir.- Örgü taşları arasında derz dolgularını oluşturanharcın uygulama biçiminde (hem yüzey derzharcı yerine, örgüden 2-3 mm içte kalan çökermederz uygulaması gibi) değişiklik yapılarakbelirtme sağlanabilir. Bu belirtme uygulamasıtürü en kolay ve etkili uygulama biçimi olarakkabul edilebilir. Nitekim uygulama sonrası duvarustası bu derzleri kolaylıkla kazıyarak istenilençökertme biçimini sağlayabilir- Özgün duvarda, yapılacak her türlü tamamlamalardarestorasyondaki “Belirtme” esasınariayet edilirken bazen aşırıya kaçılmaktadır.Örneğin sarı ve tonlarında renkteki taşlarlaörülmüş bir duvarda belirtme amacıyla beyaztaştan örgü gibi algıda çarpıcı etkiler taşıyan uygulamalarasıkça rastlanmaktadır. Belirtmede,amacını aşan bu tür uygulamalardan sakınmakamacıyla tamamlamada kullanılan malzemelerdenitelik (benzer taş, benzer tuğla, benzer harçgibi) özellikleri yanında, estetik (benzer renk,benzer harç karışımı gibi) algıya ve uyuma dadikkat edilmelidir.2.2. Yıkılma, düşme, dağılma riski taşıyanörgü bölümlerinde güçlendirme:Bozulma ayak, duvar ve örtü gibi yapı elamanlarındamevcut örgünün bir bölümünün kaybı veyaörgüsü kısmen veya büyük oranda dağıldığı için yükdengesi değişmesiyle zayıflaması şeklinde açıklanabilir.Zayıflamış örgü alanlarında, basit sarsıntılarlaveya örgüden belirli taş sıralarının dökülmesiyle bilegöçük riski artmaktadır. Bu tür bozulma oluşumlarıilerleyen zamanlarda bozulmanın ilerlemesi ile yeniyıkıntılar halinde kendini gösterecek tehlike veyatehdit oluşturmaktadır.Orhan Bingöl’e 67. Yaş ARMAĞANI613

Arkeolojik Alanda Yapı Malzemelerinin Korunması: Temel Yaklaşımlar, Yöntem ve Uygulama BiçimleriBu tür sorunlarda yapılması gerekli en temelmüdahale, mevcut duvar bölümlerinin lokal, destekörgülerle sağlamlaştırılması, güçlendirilmesi (sağlamlığınıntekrar oluşturulması ile korunma risklerininortadan kaldırılması) olmalıdır.Müdahalelerde temel yaklaşımları ve uygulamayapılırken dikkat edilmesi gerekli hususları şu şekildesıralayabiliriz:Örgü göçük ve yıkılmaları bulunan duvarlarmüdahale öncesinde mümkün olduğu ölçüde grafik(çizim) ve fotoğrafik (genel ve detay fotoğraflarla)belgelenmelidir. Belgeleme çalışmaları, binadakiveya bina bölümlerindeki değişimi bütün açıklığıyla(örneğin sonrasında hazırlanacak tanıtım panolarıgibi) sunulmasını kolaylaştıracaktır.Güçlendirme, duvar örgülerinin “En az müdahale”ile (kısmen yeniden örülen kısımlar sayesinde)dayanıklılığının ve sağlamlığının sağlanabileceği duvarbölümleri söz konusu olduğunda başvurulan birmüdahale olmalıdır. Yapılacak uygulamanın amacı,eserin özgün biçiminin yeniden kazandırılması değil;mevcut halin (güçlendirme yapılarak yıkılmasınınengellenmesi amacıyla) korunmasını sağlamakolmalıdır.Güçlendirme amaçlı yeni örgü yapımı uygulamalarında,özgün malzemeyle uyuma dikkat edilmelidir.Bu bağlamda, kireç harçlı duvarlarda, yinekireç harç kullanılması en uygun çözüm olacaktır.Duvar örgü malzemesiyle uyum göstermeyen malzemelerinkullanımı, özgünle (çimentolu harçlargibi) uyumsuz, hatta ilerleyen zamanda örgüye veduvara (nem yoğunlaşması ve tuz oluşumu gibi) zararverecek yeni bozulmalar oluşturacağından kullanılmalarındankaçınılmalıdır.Örgü yenilemelerinde, özgün duvar örgü malzemesiylebenzer taşların, tuğlaların ve harç türlerininkullanılması gereklidir. Ancak müdahale edilenalanda “Restorasyonu yapılan alanların belirtilmesi”esasına da saygı duyularak, özgün duvar dokusundanayrılabilecek nitelikte özellikler (bkz. derz dolguyenilemesi) taşıması gereklidir.2.3. Yıpranmış örgü (taş-tuğla) malzemelerininyenilenmesi:İşlevsel (taşıyıcılık görevi gibi) ve fiziksel (yüzeydeniçe doğru ilerlemiş kayıp, çürüme gibi) bütünlüğünüyitirmiş durumda olan malzemelerin değiştirilerekyenilenmesi işlemi 5 de özgün (duvarın, örtününvb.) yapısal bütünlüğün korunmasının sağlanması bakımındangerekli bir restorasyon yöntemidir. Duvarörgüsünde rastlanan aşırı (daha çok örgüde taşıyıcılıközelliğini yitirerek) yıpranmış durumdaki taş ve/veyatuğla malzeme, özgün nitelikte ve benzer özelliklergösteren yenileriyle değiştirilmelidir. Uygulamadayeni eklenenin (işçilik, renk, doku gibi) özgündenayırt edilmesini sağlayan restorasyondaki“Belirtme”esasına özellikle dikkat edilmelidir.2.4. Derz boşalmaları ve harç (derz) dolgularınınyenilenmesi:Taş, tuğla örgülerde malzemeler arasında bağlantısağlayan derz harçlarındaki dökülme ve kayıplar(derz boşalmaları) açıkta sergilenen yapılarda ensık karşılaşılan yapısal sorunlardandır.Derz dolgularının dökülmesi, genelde harç yüzeylerinden(ufalanmalarla) başlayarak içe doğruilerlemekte, oluşan bozulma duvar, örtü içlerine sugirişini kolaylaştırmakta, yağışla ıslanma ve sonrasındakuruma sırasında örgü taşına göre daha zayıfolan harçların büyük oranda dökülmeleriyle sonuçlanan(örgü taşı veya tuğlasının serbest kalmasıylagörülen) örgü zayıflamalarına yol açmaktadır. Derzharçlarının dökülmesiyle veya boşalmasıyla oluşanboşluklara toz ve toprağın dolması, rüzgârla ve/veyadiğer yollarla (kertenkeleler gibi boşluklara girenhayvanların dışkıları gibi) taşınan tohumlarla dabitki ve ağaç köklerinin gelişmesi, derz harçlarınındiğer çevresel etkilerle birlikte daha çok tahrip olmasınave sonuçta örgü bütünlüğünü tehdit edendaha büyük boyutlu sorunların ortaya çıkmasına yolaçmaktadırlar.Bu tür soruna karşı yapılacak en etkili çözüm,en basit tanımlamayla derz dolgularının yenilenme-5Eskici 2007, 258.614 A Festschrift for Orhan Bingöl on occasion of his 67th Birthday

Y. Selçuk ŞENERsi “Pointing”dir. Uygulama sırasında dikkat edilmesigerekli hususlar şu şekilde sıralanabilir.Müdahale edilecek alanlarda, kapsamlı grafik(görünüş çizimi üzerinde dolgu yapılan alanlarınişaretlenmesine dayalı bir haritalandırma işlemigibi) ve fotoğrafik (genel ve detay fotoğraflama gibi)belgelemelerin yapılması gereklidir.Yenilenen derz dolgusunda kullanılan malzemeninözgün ile uyumlu (benzer nitelikte) kireçharcı olması gereklidir. Yeni harcın, özgün harçtandaha açık renkte olması (biraz) ve bağlayıcı olarakkireç kaymağı kullanılması en uygun çözüm olacaktır.Bu şekilde hem belirtme esası gerçekleştirilecek;hem de özgün duvar ile benzer niteliklere sahip derzdolgu harcı kullanılabilecektir.Derz dolgu yenilemeleri, “En az müdahale” ilkesidoğrultusunda yalnızca dökülmüş derz boşluklarındauygulanmalıdır. Korumayı temel alan buyaklaşımla yalnız soruna müdahaleyi hedef alan veözgün durumunda aşırı değişiklik getirmeyen başarılıbir uygulama sağlanmış olacaktır.Yeni harç yapımlarında reçete aranmasındansakınılmalı, çözümün özgün duvar malzemesindegizli olduğu hatırlanmalıdır. Nitekim özgün harçlardayapılacak arkeometrik incelemelerle, harç oranve karışımları elde edilebilecek, yeni yapımlarda buoran temel alınarak yapılan denemeler içerisinden“benzer” nitelikte, ancak restorasyonda “Belirtme”ilkesini de sağlayacak harç nitelikleri oluşturulabilecektir.2.5. Duvar üstlerindeki açılmalar ve capping(şapkalama) uygulaması:Kazıyla ortaya çıkan yapı kalıntılarında sık karşılaşılandiğer bir sorun duvar üstlerinin, dökülme,kayıp ve açılmalar ile yağış (yağmur ve kar) ve dış etkilere(karasal iklim bölgelerinde sıcaklık düşüşüyledon olaylarına) açık hale gelmesi halidir. Nitekim butür sorunu bulunan yapılarda, kazıyla ortaya çıkanve çoğunlukla örtüsü tamamen veya kısmen yıkılmışduvarlar, kısa süre içerisinde dağılmaya, çökmeye,yıkılmaya ve/veya örgü malzemesinde kayıplar vermeyebaşlamaktadır.Soruna karşı yapılması gereken en etkili korumamüdahalesi, bozulma ilerlemesinin durdurulması veyeni bozulma oluşumlarının önlenmesi amacıyla sorunluduvar üstlerinin capping (şapkalama) adı verilenyeni ve kısıtlı bir ek örgü ile kapatılarak önlemalınması olmalıdır. Capping, mevcut duvarın özellikleyağışlarla su almasının engellenmesi amacını taşıyan,aslında suyun varlığında ortaya çıkacak nem,tuz, don ve bitki oluşumlarıyla, harçlarda ufalanma,derz harcı ve örgü malzemesi kayıpları şeklinde karşımızaçıkacak bozulmalara karşı önlem oluşturmakamacıyla gerçekleştirilen bir uygulamadır.Duvar üstlerindeki açılmadan dolayı oluşan sorunlarıngiderilmesi için yapılacak müdahaleler veuygulamada dikkat edilmesi gerekli hususlar şu şekildesıralanabilir:Capping uygulaması yapılması gerekli alanlarbelirlenmeli ve bu alanların durumu öncelikle (çizimleve fotoğrafla) belgelenmelidir.Müdahale, üst kenarları yıkık ve örgü açılmalarıbulunan duvarlarda uygulanabilirCapping uygulaması, üst kısmı yıkık duvar örgüsünün,taşlar arasındaki derz dolgu alanlarınınmoloz taş ve harçla kapatılması ve yağışla veya sızarakörgü içine işleyecek suyun engellenerek korunmasıamacını taşımaktadır. Uygulamayla ayrıcadış etkenlere karşı daha zayıf duruma geçen özgünduvarın değil, üstteki eklentinin bozulması, periyodikbakımla duvar bütünlüğünün devamının sağlanmasıhedeflenmektedir. Uygulamada (gerek görülenözel durumlarda), ilk harç katı (tabakası) içerisine(dıştan görünmeyecek biçimde, kenarlardan 1 cm.içerde tutulan), ince bitümlü kâğıt yerleştirilerek sugirişinin önlenmesi düşünülebilir. Böylelikle üsttekiilave bozulsa bile duvarın risk alması engellenir. Buek önlem, özellikle üstü daha düz bırakılacak (tuğlasırlarından oluşan duvar gibi) örgülerde yeni eklentigörünümünden kaçınılmasını kolaylaştıracaktır.Kesme, kaba yonu kaplama ve moloz taş örgülüduvarlarda yapılan capping uygulamalarındaduvar üst bölümlerinde ortada daha yüksek yanlardadaha alçak, genelde 10-15 cm kadar yükseklikkazandıracak biçimde yapılabilir. Böylelikle yağışınOrhan Bingöl’e 67. Yaş ARMAĞANI615

Arkeolojik Alanda Yapı Malzemelerinin Korunması: Temel Yaklaşımlar, Yöntem ve Uygulama Biçimleriüstten aşağıya ve yanlardan atılması için su akışısağlanacaktır. Bu ek kısım yanlardan görülmeyecekbiçimde ve ek bir “dış şapka” görünümünde (klasikHarpuşta uygulaması) algılanmaması gerekir. Busorun cepheleri kaplama taş örgülü duvar üstlerinde,daha çok ortadaki dolgu bölümlerinde (orta kısımlarındamoloz taşlı) yükseltme ile giderilebilir.Bu tür bir uygulamayla duvarın bütünlüğünde değişiklikyapılmayacak, yalnızda özgün duvar üstü,çevre şartları etkilerine karşı kapatılarak yalıtılmışolacaktır.Yapılan tüm uygulamalarda özgüne benzerkireçli harçlar kullanılmalıdır. Kolaycılığa kaçançimento harç uygulamaları, kısa zamanda (farklısertlik ve genleşme yapıları nedeniyle) örgüden ayrılmalarave yeni bozulma (daha az geçirimsizliğiylenemin diğer kısımlara aktarılması ve barındırdığıtuzdan kaynaklı ile tuz çıkışı) oluşumlarına nedenolarak yeni sorunları beraberinde getirecek ve yapılanuygulamanın yetersiz ve geçersiz kalmasına nedenolacaktır.2.6. Kazısı devam eden mimari buluntulardamalzeme koruma:Arkeolojik alanlarda kazısı tamamlanan bölümlerdışında kalan alanların çoğu, toprak dolgusunumuhafaza etmektedir. Koruma müdahalelerinde geneldekabul edilen iş sıralaması tüm alanın kazılması,bina ve mekânların öncelikle açığa çıkartılması,koruma sorunlarının tespit edilmesi (nedenleriylebirlikte) ve bunun sonucunda bir koruma planınınhazırlanması ve bunun uygulamaya geçirilmesi şeklindedir.Ancak, arkeolojik alanlarda iklimsel şartlarnedeniyle yaz sezonuna sıkışan çalışmalar, bilimselkaygıyla bir yapı bölümündeki kazı çalışmalarınınancak birbirini takip eden sezonlarda (uzun sürede)bitirilmesini; aynı zamanda da koruma müdahalelerininyapılmasını zorunlu kılar. Bu durumda, sorunlarıve çözüme yönelik müdahaleleri şu şekildesıralayabiliriz:.Kazı alanında ortaya çıkan yapı kalıntılarındagüçlendirme, derzlerde ve örgüde sağlamlaştırmaamaçlı yenileme ve capping uygulamaları gerektiğindekazı ile birlikte sürdürülebilir bir çalışmadır.Bu tür müdahaleler, mevcut mimari kalıntının sürekliliğinisağlayacak en temel koruma yöntemidir.Kazıyla ortaya çıkan (yeni açılan) mekânlar veyapı kalıntıları, yukarıda belirtilen tüm mimari korumauygulamaları açısından irdelenmeli ve gerektiğindeönlem amaçlı müdahaleye tabi tutulmalıdır.Bu konuda kazı başkanının kazı alanındaki (basitonarım) müdahale yetkisi yanında, bölge korumakurulu da bilgilendirilerek acil müdahaleler süratleuygulama bulabilmelidir.Duvarlarında örgü kayıpları görülen içi toprakdolgulu mekânlarda, kazı sürecinde ve ortaya çıktığıanda kapsamlı örgü onarımına dayalı yenilemeleryapmak yerine, mümkünse “kuru duvar örgüsü” ilegeçici nitelikli güçlendirme ve sağlamlaştırma yapılması,zemin ve tabanlarda (mümkünse alan üstünde)geçici kapatma uygulamalarına başvurulması,ortaya çıkacak tüm duvar örgüsü ve dokusunun algılanmasınınbeklenmesi, asıl müdahalelerin (kalıcırestorasyonun) kazı sonrasında (kazı işlemlerinintamamlanması) gerçekleştirilmesi geçerli bir yaklaşımolarak kabul edilmelidir. Bu yaklaşımla, bir taraftantümü algılanamayan mekân ve duvar bölümlerindeolası hatalı uygulamalar engellenmiş olacak;diğer taraftan da mevcudun geçici tedbirlerle korunmasısağlanacaktır.2.7. Bitkisel gelişimle mücadele:Duvar örgüsünde ve örtüde, derz boşluklarındave/veya örgü malzemelerindeki yarık-çatlaklardagelişen ağaç, ot vb. gelişmiş bitkilerin varlığı diğerarkeolojik malzemeler kadar yapı kalıntıları vemalzemelerinin korunmasında önemli bozulmalarortaya çıkartan sorun türlerinden birisidir. Nitekimbitki ve ağaçlar, örgü boşluklarına yerleşerekbaşlangıçta ince kökleriyle derz harçlarının ufalanmasınave dökülmesine, ilerlemiş bozulmalarda isekök ve gövdeleriyle taş ve tuğla örgü malzemelerinindökülmelerine varan kayıplara yol açmakta,hatta oluşturdukları derin yarık ve çatlaklarla duvarbütünlünü tehdit eden riskler oluşturmaktadır. Bitkiselgelişimle mücadele genelde iki aşamalı yapılmaktadır.616 A Festschrift for Orhan Bingöl on occasion of his 67th Birthday

Y. Selçuk ŞENER2.7.1. Mevcut bitkilerin yaşamlarına son verilmesiBu tür bitki köklerinin temizlenmesi için özgünyapı malzemelerine zarar vermeyen herbisit türü(yabancı ot öldürücü) zirai ilaçlar kullanılmaktadır.Sıvı halde satılan ürün su içinde seyreltilerek ağaç,ot ve sarmaşıkların taze yaprakları üzerine püskürtmeyöntemiyle uygulanır. Bu şekilde uygulanan ürünyapraklardan köklere inerek birkaç hafta içinde etkiliolmakta ve bitkilerin köklerinden kurumasına yol açmaktadır.Mücadelenin (bitkisel gelişimin her bahardayenilendiği düşünüldüğünde) tek başına yapılmasıdurumunda yeterli sonuç vermeyeceği ve her bahardöneminde tekrarlanması gerektiği unutulmamalıdır.2.7.2. Yeni bitki gelişiminin engellenmesiBitkisel gelişimle mücadele uygulamanın ikincive önemli aşamasını oluşturmaktadır. Birinci aşamadakurutularak temizlenen bitkilerin yenidenoluşumunu engellemek için yapılmaktadır. Uygulama,bitki gelişiminin görüldüğü örgü bölümleri ileözellikle derz boşluklarında, mevcut toprak dolguların(rüzgârla taşınan) temizlenmesi arkasından yenibir toprak dolgu ve tohum birikiminin engellenmesiamacıyla da boşlukların uygun harç dolgularla (bkz.derz dolgu uygulaması-pointing) kapatılması şeklindegerçekleştirilmelidir. Müdahaleye yaklaşım veçalışma aşamalarında derz dolgu uygulamalarındakikriterler geçerlidir.2.8. Neme karşı alınacak tedbirler:Arkeolojik alanda yer alan yapı kalıntılarındaneme karşı önlem alınması yapı ve yapı malzemelerininkorunması bakımından önem arz etmektedir.Alınması gerekli önlemleri şu şekilde sıralayabiliriz:2.8.1. Toprak dolguların temizliği ve drenajsisteminin tesisiBina içleri ve çevresinde biriken toprak dolgu,yapı ve yapı malzemeleri için önemli bir nem kaynağınıoluşturmaktadır. Mevcut yapı malzemelerininyağışlar ve nemden korunmaları için alanda kazıçalışmalarının tamamlanması, toprak dolgularınmümkün olduğunca temizlenmesi, mevcut dolgununmakul seviyede indirilmesi ve beden duvarlarıile toprak ilişkisinin mümkün olduğunca kesilmesigerekmektedir. İkinci aşamada, yapılar çevresinde(mümkünse) yağış suyunun atılması için bir drenajsisteminin oluşturulması, bu sayede zemin suyununyapıya, duvarlara işlemesinin önüne geçilmesi (kaynaktannem sorunun kesilmesi) gereklidir.2.8.2. Niteliksiz Onarımların ayıklanmasıArkeolojik alanda yer alan yapı kalıntılarındaözellikle son dönemlerde yapılan çimento harçlıörgü, tamamlama ve derz dolgu gibi özgün taş, tuğla,harç ve sıva malzemeler üzerinde tuzlanma, ufalanmave dökülmeye yol açan niteliksiz onarım uygulamalarıkaldırılmalıdır. Örgülerde çimento harçlıörgü ve derz onarım uygulamalarının kaldırılaraktamamen ayıklanması ve özgün yapım tekniklerine(bkz. örgü tamamlama ve derz dolgu uygulamaları)göre yenilenmesi gereklidir. Bu uygulama yalnızgörsel değil; aynı zamanda hem yapı elamanlarınınhem de malzemelerin korunması için de gereklidir.2.8.3. Kapatma, örtü uygulamalarıYapı kalıntılarının yağışlar ve sonrasında oluşacakneme karşı korumanın en temel uygulama biçimlerindenbirisidir. Kazıyla ortaya çıkan, duvar ve örtüsistemlerinde sorunlar bulunan yapılarda mimariöğeler yanında, mimariye bağlı harç, sıva, kaplamalar,taş-tuğla-opus sectile ve mozaik taban döşemeleriile diğer tüm dekoratif nitelikli malzemelerin korunmasıiçin yukarıda sayılan müdahaleler yetersiz kalacaktırve mümkünse tesis edilecek bir örtü sistemialtında korunması gerekir. Geçici örtü sistemlerindekoruma fonksiyonu ön plana alınmakta iken; kalıcıörtü sisteminde hem fonksiyon, hem de ayrıca alanve/veya yapı ölçeğinde estetik kaygı da aranmalıdır.Bu nedenle büyük boyutlu yapılarda kısmi kapatma,örtü sistemlerine de başvurulabilmektedir.3. Malzeme Koruma ve OnarımıYapı malzemeleri üzerinde farklı bozulma türlerinegöre gerçekleştirilmesi ön görülen koruma çalışmalarışu şekilde sıralanabilir:Orhan Bingöl’e 67. Yaş ARMAĞANI617

Arkeolojik Alanda Yapı Malzemelerinin Korunması: Temel Yaklaşımlar, Yöntem ve Uygulama Biçimleri3.1. Taş koruma ve onarımı:3.1.1. Yüzey kirliliği ve temizlik uygulamalarıAçıkta sergilenen taş yüzeylerinde yüzeysel birikim,siyah tabaka, leke ve boya kalıntıları gibi sonradanoluşan kirlenmeler farklı yoğunluklarda karşımızaçıkmaktadır.Toz, toprak, çamur kuş pisliği gibi maddelerinyüzeyde birikmesiyle oluşan, malzeme üzerini örtücünitelikteki kirlilik türleri doğal veya sentetikfırça türleri gibi mekanik yöntemlerle temizlenmesimümkündür. 6Açıkta sergilenen taş yüzeylerini kaplayan siyahtabaka ve mikrobiyolojik patina (alge, liken vb. gibimikro organizma) oluşumlarının temizlenmesi özgünrenk ve dokunun ortaya çıkartılması bakımındangerekli ve önemli bir koruma işlemidir. Bu türkirleri farklı yöntemlerle temizlemek mümkündür:Temizlik yöntemleri mekanik, düşük basınçlı su kullanımı(atomizasyon ve nebulizasyon yöntemleri),kimyasal çözeltilerin kullanımı, özel killerin kullanımı,lazer kullanımı, biyolojik paketleme ve mikrokumlama olmak üzere çeşitlenmektedir 7 .Mikro kumlama yöntemi, daha çok geniş cepheyüzeylerinde, siyah tabaka, sert ve yüzeye yapışıkbirikimler ve mikrobiyolojik patina gibi kirliliklereyaygın kullanılan 8 temizlik yöntemidir. Uygulamadayüzey kiri ve alttaki özgün taş niteliğine göre seçilenfarklı sertliklerdeki (2,5 - 7 arasında değişen sertlikderecesi) metal tozları, cam kürecikler ve taş tozlarıyanında öğütülmüş fındık, ceviz, vb. gibi meyvekabuğu tozları (50-150 mikrometre boyutunda)aşındırıcı olarak kullanılmaktadır. Genelde 0,5 - 3atmosfer basınçla (daha çok 1 bar altı kabul görür)ve belirli bir mesafeden (20-40 cm gibi) yüzeye püs-678Bkz. Eskici ve diğ. 2007, 388-389.Lazzarini – Tabasso 1986, 107-165.Arkeolojik alanda, kazıyla ortaya çıkan yapı kalıntılarındakarşılaşılan sorunlar daha çok toprak altı ortamda meydanagelen, yüzeyde sert kabuk ve tabakalar oluşturan kalkeroluşumları ile kalıntıların gün ışığına çıkartılmaları sonrasındayoğun neme bağlı olarak taş, sıva ve harç yüzeylerinde gelişen(alge liken gibi) mikroorganizma oluşumları ve şehir ortamıveya yakınlarında özellikle kireç taşı veya mermer yüzeylerindegörülen siyah tabaka oluşumlarıdır. Bu tür kirlenmeler genişyüzeyleri kapsadığından mikro kumlama yöntemiyle temizlik,yaygın uygulama bulmaktadır.kürtülen bu tozlar, aşındırıcı etkisiyle yüzeydeki kirlenmeyimekanik olarak temizlemektedir 9 .Yapıların cephelerinde taş, tuğla, sıva vb. gibimalzeme yüzeylerinde boyalı yazılardan kaynaklanankirler sıkça görülen problemlerden birisidir. Butür kirlilik unsurlarının kimyasal yöntemlerle temizlenmesimümkündür. Kir türüne göre seçilen çözücüler,kağıt tozu vb. nötr paketleme malzemelerineemdirilerek yüzeye kaplanır ve kiri yumuşatması/çözmesi beklenir. Yumuşayan, kabaran, çözünenkir, paketin kaldırılması sonrasında orta sertliktekibir fırça ile fırçalanır, pamuk ve sünger yardımıylasilinerek yüzeyden alınır. İşlem sonrasında yüzeyinsuyla yıkanması ve kimyasal etkiden arındırılmasınadikkat edilmesi gereklidir.3.1.2. SağlamlaştırmaSağlamlaştırma, aşınma, dökülme, çatlama veparça kayıpları bulunan malzemenin güçlendirilmesive durumlarının iyileştirilmesi amacıyla yapılanmüdahaleleri kapsamaktadır. Ufalanma, aşınma vedökülme görülen yüzeylerin reçine uygulamasıylasağlamlaştırılması, yarık ve çatlakların dolgulanmasıçevre etkilerine karşı yapılması gerekli sağlamlaştırmauygulamalarıdır.Ufalanma, aşınma görülen yüzeyler ile ince çatlakve yarıklarda silikatlı, silikonik reçineler ile bunlarınkarışımları kullanılmaktadır. Yüzeyde fırça vepüskürtme ile uygulanan bu tür reçine karışımlarıçatlaklara şırınga edilerek kullanılmaktadır 10 .Çatlak ve yarık oluşumları reçine uygulamalarıyanında gerektiğinde bağlantının sağlanması içingüçlü yapıştırıcılarla birleştirilmeli ve sonuçta kireçliharç ile kapatılmalıdır. Hazırlanan dolgu harcı, kullanılacağıalanın yüzey rengine göre pigmentlerle(harç karışımı içerisine katılarak) renklendirilmelidir.Dolguda kullanılacak harç, uygulama öncesindeyapılan çok sayıdaki deneme arasından seçilmelidir.Dolgu harçlarında bağlayıcı olarak kaymak (taş kireçtensöndürülerek bekletilmiş) veya hidrolik kireç,9Bkz. Lazzarini – Tabasso 1986, 107-165; Eskici 1997, 387;Eskici 2009, 773-784.10Eskici ve diğ. 2007, 388.618 A Festschrift for Orhan Bingöl on occasion of his 67th Birthday

Y. Selçuk ŞENERagrega olarak da ince elenmiş taş tozu (uygulanacaktaşla aynı tür taş tozu ve kırığı), tüf tozu 11 ve renklendiricipigmentler kullanılmaktadır.3.1.3. Kırık parçaların birleştirilmesiTaşlarda kırık parçalar kendi içlerinde çift bileşenli(reçine ve sertleştirici) epoksi türü yapıştırıcıtürleri kullanılarak birleştirilmelidir. Ağırlığı ve gerilimiyüksek kırıkların yapıştırılması sırasında belirlinoktalardan paslanmaz çelik veya fiberglas çubuklar(daha çok kabul gören) ile takviye edilmesi işleminkalıcılığı bakımından gereklidir. Bu tür desteklerinörgü içersindeki taşlara yerleştirilmesi gerektiğinde,taşın dışından “karot matkap” ile açılan boyuna birdelik uygulamasına başvurulabilir.3.1.4. Parça kayıplarında plastik tamamlama(imitasyon) uygulamasıBüyük boyutlu eksilmelerde benzer niteliktekitaşlarla değiştirme, yenileme veya tamamlamayapılabilir. Küçük boyutlu parça kopmaları veyakayıpları bulunan taşlarda ise harç ile tamamlamayoluna gidilebilir. Tamamlanacak alanlarda (taşıyıcıniteliği bulunmayan taşlar için), orijinal doku verenge uygun kireç esaslı harç türleri kullanılmalıdır.Yarık, çatlak onarımlarında kullanılan harç karışımoranları (tane türü ve boyutu değiştirilerek) plastiktamamlamalar için de uygulanabilir.3.1.5. Yüzey KorumaDoğal silisyum esaslı şeffaf, buhar geçirimliliğineve su itici özelliklere sahip nano-teknolojik (nano silis)ürün türlerinin bu amaçla kullanımı mümkündür.Sıvı halde kullanıma hazır olarak üretilen koruyucu,püskürtme yapılarak ve/veya fırça ile yüzeye uygulanaraktaş yüzeylerine emdirilmektedir. Taşlarda gözeneklerikapatmadan yüzeyde bir tür “nano” boyuttacam kaplama oluşturarak su tutunmasını ve su emiliminiengelleyen malzeme, suya bağlı (nem, tuz çıkışı,don oluşumu, mikrobiyolojik tabaka oluşumu gibi)bozulma oluşumlarını da engellemektedir.3.2. Sıva Koruma:3.2.1.Yüzeydeki kirlerin temizlenmesiSıva yüzeylerindeki toz, toprak ve çamur gibihafif kirler, önce yumuşak kıl fırçalar, ardından danemli pamuk, sünger yardımıyla temizlenebilir 12 .Sıva yüzeylerinde suda çözünmeyen tuzların birikerekoluşturduğu yapışık, bitişik (kalker oluşumlarıgibi) kirlerin temizliğinde kimyasal paketlemeile önce kirlerin yumuşatılması, daha sonra ise diğermekanik yöntemlerle (bisturi uygulaması gibi) yüzeydenkaldırılmasına başvurulabilir 13 . Benzer serttabakaların temizliğinde taş malzemelerde bahsedilentemizlik işlemine benzer mikro kumlama yöntemide kullanılabilir. Ancak burada, belirlenen kriterleryanında, kullanılan granül sertliklerinin (örneğinmeyve çekirdekleri tozları gibi) daha da yumuşakyapıda olması, ön denemelerle alınan sonuçlara göreuygulamanın yapılmasına dikkat edilmesi gereklidir.Nemin yoğun olduğu bölgelerde karşılaşılanmikrobiyolojik (alge ve likenler gibi su yosunu türü)oluşumların temizliğinde, öncelikle yüzey tabakalarımekanik (fırça ve bisturi ile temizlik ve mikrokumlamagibi) olarak kaldırılmakta, daha sonra gelişiminengellenmesi amacıyla yüzeyde “biyosit” uygulamasıyapılarak önlem alınmaktadır. “Biyosit” uygulamasımikroorganizma oluşumlarının dezenfektasyonunuöngördüğünden işlem sonrasında yüzeyin iyice yıkanarakkimyasal etkiden arındırılması gereklidir 14 .3.2.2. Dolgu ve tamamlamaSıvalarda bozulma sonucu oluşan lakuna (eksikkısım) alanları uygun renk ve dokuya sahip harçdolgular ile tamamlanmalıdır. Yapılacak çalışma sıvalardaolası kayıpların ve yeni bozulmaların oluşmasınınengellenmesi için önemlidir. Harç karışımlarının,uygulama yapılacak özgün sıvanın harçoranlarına (analiz sonuçlarına) göre hazırlanmasıönemlidir. Aşağıda verilen oranlar örnek oluşturabilir.11Miletos Apollon Tapınağı’ndaki çatlak dolgularında öğütülmüşpişmiş toprak, seramik pudrasının harca sağlamlık verilmesiamacıyla kullanıldığı bilinmektedir.12Eskici, 2005, 29.13Eskici, 2005, 30.14Eskici 2005, 30.Orhan Bingöl’e 67. Yaş ARMAĞANI619

Arkeolojik Alanda Yapı Malzemelerinin Korunması: Temel Yaklaşımlar, Yöntem ve Uygulama Biçimleri2 ölçü ince kum veya taş tozu (500 mikrometredenküçük boy)1 ölçü tüf tozu (500 mikrometreden küçük boy)1,5 ölçü hidrolik kireçToprak boya pigmentler (gerekli renk uygumuiçin oranlar deneme ile belirlenmelidir.)Su (harç karışımı için yeterli ölçüde)3.2.3. Sıvalarda bordür uygulamasıKazıyla ortaya çıkan ve açıkta sergilenen binalardayer alan sıvaların taşıyıcıyla bağlantısındakenarlarındaki açılmalar, taşıyıcıdan kopmalar gibisorunlarla sıkça karşılaşılmaktadır. Bu durumdamevcut sıva kenarlarının kireç harçlı bir bordüruygulaması yapılarak sağlamlaştırılması ve kenarboşluklarının harçlı dolgu ile kapatılması gereklidir.Uygulamada kullanılacak bordür harcı için sıvalardalakuna dolgu-tamamlamada önerilen harç karışımoranları (kum ve taş tozu boyutu 1000 mikrometrealtına yükseltilerek ve gerektiğinde içerisine ¼ ölçütuğla tozu katılarak) kullanılabilir. Ancak uygulamaöncesinde çok sayıda demenin yapılması, doku, renk(bir ton açık rengin elde edilmesi gibi), karışım vesağlamlık açısından en uygun harcın öncelikle belirlenmesigereklidir.3.2.4. Taşıyıcı bağlantısını yitirmiş sıva, boyalısıvaların sağlamlaştırılmasıTaşıyıcı-sıva (boyalı sıva-duvar resmi) bağlantısınınbulunmadığı alanlarda sağlamlaştırma çalışmalarınıngerçekleştirilmesi gereklidir. Uygulamadabaşlıca şu işlemlere başvurulmalıdır:Öncelikle sorunlu alanlar nitelik (bozulmaderecesi) ve nicelik (alan-büyüklük) olarak tespitedilmelidir. Kendisini taşıyamayan veya dökülmeye,ayrılmaya yatkın sıvalar geçici nitelikte bir önsağlamlaştırma yapılarak korunmalıdır. Ön sağlamlaştırma,sıvanın asıl işlemler öncesinde geçiciolarak taşıyıcıya bağlanmasını tanımlamaktadır.Uygulama, sıva bordürlerine yakın alanlarda yüzeyedüşük oranda akrilik reçineyle (%10 Paraloid B 72,Aseton içinde) Japon kâğıdının yapıştırılması, dahasonra genişliği ~2 cm, uzunluğu ise sıva ve taşıyıcıarasında bağlantıyı sağlayacak ölçüdeki gazlı bez(veya tülbent bezi) ile yapıştırılarak (%15-20 ParaloidB72, Aseton içinde) sıvanın geçici askıya alınarakkorunması şeklinde gerçekleştirilir. Japon kâğıdıuygulaması, sıvanın bez bandın yapıştırılmasındauygulanan yapıştırıcıyı fazla emmesini engellemekve sıva yüzeyinin gerilmelere karşı korumak amaçlıkullanılmaktadır. Tüm sağlamlaştırma işlemleri tamamlanansıvalarda, sırasıyla bağlantı sağlayan gazlıbezler ve Japon kâğıdı tabakası asetona batırılmışfırçalarla yumuşatılarak alınır; sıva yüzeyindeki reçinetabakası ise, yüzeye yayılan ince kağıt mendillere,üzerinden saf asetona batırılmış fırçalarla emdirilerek(birkaç kez tekrarlanan uygulama sonunda)tamamen kaldırılır.Yerinde korunan ancak taşıyıcıyla bağlantısı(kısmen veya büyük oranda) kopan sıvalarda asılsağlamlaştırma işlemi, taşıyıcı-sıva arasına yapılacaksıvı harç enjeksiyonu ile sağlanmaktadır. Uygulamadaöncelikle sıva kenarları bordür harcı uygulamasıile kapatılır. Enjeksiyon için taşıyıcı ile sıva arasınaenjeksiyon amaçlı birer şırınga deliği (sıva bordürleribu delik yerleri için uygundur) açılmalıdır. Delikaçmada ucuna ~2 mm çaplı matkap ucu takılmış elmatkapları kullanılmalıdır. Açılan enjeksiyon deliğinden(çapı en fazla 2 mm ölçüsünde) sıva arkasısulandırılmış alkol (1:1 su içinde) ile ıslatılmalı; ardındangerektiğinde “akrilik reçine” (%10 su içinde)enjekte edilerek zayıflamış olan sıvalar güçlendirilmelidir.Arkasından mevcut boşluklar sıvı harç enjeksiyonuile doldurularak düşmek üzere olan sıvalarınduvara bağlanması sağlanmalıdır. Sıvı harçsertleşene kadar bu bölgeler preslenerek desteklenmelidir.Sıvı harç olarak bu amaca uygun hidrolik kireçesaslı hazır harç türleri kullanılabilir. İnce toz halindekibu karışım suyla (genelde 1:1 ve/veya 1:2 suiçinde) akıcı hale getirilip geniş (~2 mm çapında )uçlu enjektörler ile kenarlardan, çatlak ve yarıklardanakıtılmalıdır. Çatlak ve yarık bulunmayan alanlardaise (boyama ve dekordan yoksun alanlardanseçilen) yüzeyde açılan küçük deliklerden enjeksiyonyapılmalıdır. İşlem, çalışma sonunda enjeksiyondeliklerinin sıvayla bütünlük gösteren ince taneli ag-620 A Festschrift for Orhan Bingöl on occasion of his 67th Birthday

Y. Selçuk ŞENERregaya sahip, pigmentlerle renklendirilmiş ve kireçbağlayıcılı bir harç ile dolgulanması ile tamamlanır.3.2.5. Yüzey korumaTüm konservasyon işlemleri tamamlanan sıvalardayüzey sağlamlaştırma işlemleri için düşükyoğunlukta akrilik reçine çözeltisi (% 4-6 ParaloidB72 veya B44, saf aseton içinde) tek uygulama olarakyapılmalıdır. Yapılan uygulama yüzeyin dış etkilerdenkorunmasını sağlayacağı gibi olası ufalanmave dökülmeleri de engelleyecektir. Ayrıca reçine,özelliğinden dolayı in situ yapılarda sık karşılaşılanduvardaki nem geçişlerine de izin veren uygun biryapıya sahiptir.3.3. Taban döşeme taş-tuğla malzemelerinkorunması:3.3.1. Yüzey kirlerinin temizlenmesiZemin kaplamalarını oluşturan taş ve tuğla döşemedetoprak dolgunun temizlenmesinden sonra,tuğlalar arası derzlere nüfus eden ot ve bitki kökleritemizlenmelidir.Tuğla yüzeylerde oluşan topraklı kirlerin temizlikişleminde, sıvalara benzer hassas mikro kumlamatemizlik yöntemi veya düşük basınçlı su ile yıkamayöntemi kullanılabilir. Uygulamanın (tuğla yüzeylerinhassas yapısı nedeniyle) yüzeyde aşındırmayapılmadan gerçekleştirilmesine dikkat edilmesi gereklidir.3.3.2. Taban kaplamasının sağlamlaştırılmasıTemizlik sonrası, taşıyıcıdan ayrılmış ve taşıyıcıharcı bozulmuş taş-tuğla kaplamalar yeni bir yatakharcıyla yerlerine yerleştirilmelidirler. Yerlerindenayrılmış kırık tuğlaların yerleştirilmesinde önceliklekırık parçalar öncelikle epoksi reçine türleri (reçineve sertleştirici karışımı 1:1) yapıştırılması, işlem tamamlandıktansonra (genelde 24 saatlik süre sonunda)yerlerine yerleştirilmesi şeklinde bir uygulamabenimsenmelidir. Yenilenen yatak harcı için, duvarderz onarımlarında kullanılan kireç bağlayıcı harçmalzeme (daha akışkan halde yayılarak) kullanılabilir.Uygulama gerektiğinde her bir kaplama malzemesiiçin tekrarlanmalı, tuğla yerleri ve konumlarıbüyük dikkatle ve özenle korunmalıdır. Tuğladöşeme onarımında bağlantı sorunu olmayan kaplamalarınbulunduğu alanlarında gereksiz uygulamalardan(hepsinin kaldırılarak yerleştirilmesi gibi)kaçınılması, özgün döşemenin (taşıyıcı harçlarının)korunması için önemlidir.3.3.3. Derz dolgu uygulamalarıTaban döşemesini oluşturan taş, tuğla kaplamalararasında boşalan derzler temizlik işlemindensonra hazırlanacak kireçli bir harç ile dolgulanmalıdır.Uygulamada duvar derzleri için hazırlanacakderz haç malzemesi kullanılabilir. Çalışmanın tuğlayüzeylerine harç bulaştırılmadan ve yüzeyden birmiktar (3-5 mm kadar) aşağıda kalacak biçimde veuniform yapılması restorasyonda hem önleyici korumanın,hem de restorasyonda belirtmenin sağlanmasıiçin gerekli bir uygulama oluşturacaktır.3.4. Mimaride kompozit bütünlüğün (pişmiştoprak, sıva, harç, duvar kaplama vb. elemanlarınbirlikteliğinin) korunması:Arkeolojik alanda kazıyla ortaya çıkarılanmekânların duvar, niş, havuz ve taban gibi bölümlerinde;düz sıva, mermer ve taş kaplama ile bunlarıtaşıyıcıya bağlayan kaplama harçları, ısıtma (hypokaust)sistemine ait pişmiş toprak destekler ve tabandöşemeleri ile su ve ısıtma sistemine ait pişmiş toprakelamanlar (künk gibi) yer almaktadır.Bu tür malzemeler, kazıyla ortaya çıkartılmalarıylagömü ortamındaki (toprağın oluşturduğu)desteklerini ve koruma alanlarını kaybettiklerinden,mimari kalıntılara göre daha hassas buluntulardır.Bu tür mimari ve dekoratif unsurlar, yer aldığı yapıve/veya yapı bölümlerinin fonksiyonları ve kullanımlarınıyansıtan (hamamlarda, konutlarda olduğugibi mekan duvarlarının/tabanlarının taş-mermermozaik-opussectile kaplamalı olduğunu gösterenveya kaplamaları kaybolmuş tabanlardaki yalnızcanegatif izleri bulunan haç kalıntıları gibi) doğrudanbelge niteliği taşımaktadırlar. Bu nedenle mevcutkalıntıların in situ halde (yerinde) korunması gereklidir.Korumaları için aktif ve önleyici korumaOrhan Bingöl’e 67. Yaş ARMAĞANI621

Arkeolojik Alanda Yapı Malzemelerinin Korunması: Temel Yaklaşımlar, Yöntem ve Uygulama Biçimleriyöntemlerine başvurularak mevcut durumlarındaiyileştirilmelere gidilmesi ve yeni bozulmalarınoluşmasının engellenmesi ve devamlarının sağlanmasıgereklidir.Kazıyla ortaya çıkan sıva, harç ve taş kaplamalarvb. gibi hassas malzemelerin korunması, yalnızca bubuluntulara/kalıntılara yapılabilecek bir koruma veonarım müdahalesi ile değil, öncelikle temel korumauygulamalarının (acil müdahale ihtiyaçlarının)giderilmesi, sonrasında ise bulundukları mekânlarlabirlikte bir bütün olarak ele alınması gereken bir korumaprogramına ihtiyaç duymaktadır. Bu konudakisorunlar ve koruma önerileri şu şekilde sıralanabilir:Sıva ve taş gibi hassas nitelikli kaplama malzemelerüzerinde yapılacak tek başına bir müdahalehiçbir zaman onların korunması için yeterliolmayacaktır. Bu nedenle yer aldıkları mekânların,öncelikle çevre (özellikle yağış gibi) şartlarına karşıkorunmalarının ivedilikle sağlanması amacıylamekân üzerlerinin en kısa zamanda geçici bir örtüsistemiyle kapatılması” gereklidir. Bu tür bir “önleyicikoruma müdahalesi” “sıva, harç ve kaplama gibikalıntılardaki dökülmelerin ve kaybın engellenmesiiçin ön şarttır.Bu tür kalıntıların olduğu mekân veya bina bölümlerininkoruma çalışmaları tamamlanıncaya kadarziyaretlerinin kısıtlanması (içeride serbest dolaşımıengelleyen bariyer veya çevresi sınırlandırılmışyürüme yolu gibi) gereklidir. Böylelikle çevre şartlarıyanında, ikinci bir risk (bilinçli veya bilinçsiz olasıtahribat) faktörü de ortadan kaldırılacaktır.Bina, mekân (en azından açığa çıkan mekân bölümlerinin)üzerlerinin geçici bir örtüyle kapatılmasıöncesinde ve sonrasında, mimari koruma için yukarıdaaçıklanan (derz dolgu yenileme, güçlendirme vecapping gibi) acil koruma müdahalelerinin bu alanlardada başlatılması veya en azından birlikte yürütülerektamamlanması gerekmektedir. Nitekim örtü veduvar üstlerindeki yarık veya çatlaktan giren suyunduvarlar kadar yüzeyindeki sıva, harç ve dekoratifkaplamaları da çok etkileyeceği unutulmamalıdır.Tüm bu tedbirlerin alınmasından sonra doğrudanmimariye bağlı hassas malzemelerde gereklikoruma ve onarım müdahalelerinin yapılmasınageçilmelidir. Bu müdahalelerde dikkat edilmesi gerekenen önemli nokta, kalıntıların yerinde (in situ)korunmasını sağlamak, kötü durumlarının (dökülenkaplamanın sağlamlaştırılarak yerinde korunmasıgibi) iyileştirilecek koruma (konservasyon)müdahalelerine başvurmak olmalıdır. Ayrıca aktifkoruma (konservasyon) müdahalelerinin yalnızcakonservasyon eğitimi almış, konusunda deneyimlikoruma meslek elamanlarınca gerçekleştirilmesigerektiği unutulmamalıdır. Yapılması gerekli aktifkonservasyon müdahaleleri genel itibariyle aşağıdakibaşlıklar altında açıklanmıştır:Belgeleme: Çalışma öncesinde tüm kalıntılaryerleri ve durumları ile (fotoğrafik, grafik ve belgeformlarında) belgelenmelidir. Ayrıca malzeme veyapım tekniklerinin daha çok aydınlatılması içinsıva ve harç, taş (ve mermer) kaplama, pişmiş toprakkalıntılarının detaylı analiz ve incelemelerine başvurabilir.Böylece restorasyona da kolaylık sağlayanyapım ve malzeme özelliklerini içeren bilgilenme tamamlanabilecektir.Sağlamlaştırma: Uygulamalar, sıva, harç ve taşkaplamaların taşıyıcı duvarlarıyla zayıflamış veyakopmuş bağlantılarının yeniden sağlanması için yapılaniyileştirme çalışmalarını kapsamaktadır. Sıvıharç enjeksiyonu, kaplama ile lakuna (eksik alanlar)kenarlarına bordür harcı çevirileri, harç ve sıva/alçıyüzeylerinde koruma amaçlı dolgu uygulamaları butür çalışmalar arasındadır.Temizlik: Mevcut kirlilik etkilerinin mekanik,kimyasal veya karma yöntemler kullanılarak kaldırılmasınadayanan temizlik uygulamasını oluşturmaktadır.Bu uygulamalar özgün mevcut dekorunve malzemenin ortaya çıkmasını sağlayacağı gibi,kirlenmenin yol açacağı yeni bozulmaları da engelleyecektir.Temizlik uygulamaları;- Çamur ve toprak izi ve kalıntılarının temizlenmesi- Ot ve gelişmiş bitki ve köklerinin temizlenmesi- Yüzeyde kalker, tuz ve harç tabakalarının temizliğişeklinde (bkz. taş, tuğla ve sıva temizlik işlemleri)çeşitlenebilir.622 A Festschrift for Orhan Bingöl on occasion of his 67th Birthday

Y. Selçuk ŞENERDolgu: Sıva ve taş kaplamalarda bulunan çatlakyarık ve kırık alanları, uygun renk ve doku gösterenkireç harç dolgularla (bkz. taş, tuğla ve sıva korumabölümleri) kapatılmalıdır. Bu tür bir müdahale olası(istenmeyen toz ve toprak gibi) kirlenme ve sonrasındaoluşabilecek ot, bitki, kök gelişiminin önünegeçilmesi için yapılması gerekli bir önleyici korumauygulamasıdır.4. SonuçArkeolojik alanda mevcut ve kazıyla ortaya çıkartılanmimari buluntu ve kalıntılar, çevresel veiklimsel etkiler ve yapılan müdahaleler sonucu oluşanbozulmalarla günümüze ulaşmaktadır. Mevcutbozulma etkilerinin durdurulması ve yeni bozulmaoluşumlarının engellenmesi amacıyla yukarıda açıklananönlemlerin alınması ve etkin, önleyici korumamüdahalelerin yapılması gerekmektedir.Koruma ve onarımda, gerek yapı, gerekse malzemeölçeğinde mevcut buluntunun tarih, kültür vesanat açısından önemli bilgi ve belge yanına saygıduyulması, gereksiz ve uygun olmayan uygulama vemüdahalelerden kaçınılması, özgün malzeme ve dokununyaşatılması temel yaklaşım olmalıdır.Proje ve uygulamalarda, çeşitli ölçülerde tahripolan yapıyı veya buluntuyu aslına döndürme gayretiyerine “temizlik, bakım, sağlıklaştırma, kısmi sağlamlaştırma,güçlendirme” gibi sınırlı müdahalelerletercihleri ile mevcudu, var olanı korumak tercihedilmelidir. Özgün durumun açıklanmasında, algılanmasındaistenen görsellik, yayın çalışmaları yanında,bina yakınına yerleştirilecek bilgi panolarıylasınırlandırılmalıdır.Gerçekleştirilecek bütün koruma-onarım uygulamaçalışmalarının kalıcı olmasını sağlamak veyeni bozulma oluşumlarını önlemek için yapı veyabuluntu periyodik olarak kontrol altında tutulmalı,ihtiyaç halinde koruyucu müdahalelere (bakımamacıyla) başvurulmalıdır.Orhan Bingöl’e 67. Yaş ARMAĞANI623

Arkeolojik Alanda Yapı Malzemelerinin Korunması: Temel Yaklaşımlar, Yöntem ve Uygulama BiçimleriKAYNAKÇAAhunbay 2004 Z. Ahunbay, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. İstanbul (2004) 3Eskici 1997 B. Eskici, “Taş Eserlerin Korunması Üzerine Notlar” Türk Arkeoloji Dergisi 31, 1997,338-392.Eskici 2005Eskici 2007Eskici 2009Eskici ve diğ 2007Eskici ve diğ. 2009B. Eskici, “Side Liman Hamamı Sıva ve Duvar Resimlerini Koruma Çalışmaları”içinde: 20. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (24-28 Mayıs 2004, Konya-T.C. Kültür veTurizm Bakanlığı). Ankara (2005), 27-40.B. Eskici, “Mimari Onarımlarda Malzeme Kullanımı ve Yöntem Sorunları” içinde:Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu - 1(27-29 Eylül 2007, Ankara-TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Ankara Şubesi).Ankara (2007), 257-268.B. Eskici, “Tarihi Bina Onarımlarında Cephe Temizliğinin Önemi Ve YöntemSorunları Üzerine” içinde: Uluslararası Katılımlı Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesive Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu - 2 (15-17 Ekim 2009 Diyarbakır,TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Diyarbakır Şubesi). Ankara (2009), 773-784.B. Eskici – A. A. Akyol – Y.K. Kadıoğlu, “Erzurum Yakutiye Medresesi YapıMalzemeleri, Bozulmalar ve Koruma Problemleri” içinde: 24. Araştırma SonuçlarıToplantısı (29 Mayıs-2 Haziran 2006, Çanakkale-T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı).Ankara (2007), 381-398.B. Eskici – Y.S. Şener – A.A. Akyol – Y.K. Kadıoğlu, “Milet(Balat) İlyas BeyKülliyesi’nde Bulunan Yapılara Ait Özgün Malzemelerin Korunmasına YönelikAraştırma Projesi”, içinde: 26. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (26-30 Mayıs 2008,Ankara-T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı). Ankara (2009), 163-180.Kuban 2002 D. Kuban, Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu. İstanbul (2002).Lazzarini – Tabasso 1986 L. Lazzarini – M.L. Tabasso, İl Restauro Della Pietra. Padova (1986).Madran – Özgönül 2005 E. Madran – N. Özgönül, Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması. Ankara (2005).Madran 2002Torraca 1998E. Madran, Tanzimat’tan Cumhuryet’e Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkinTutumlar ve Düzenlemeler: 1800-1950. Ankara (2002).C. Torraca, Porous Bulding Materials, Materials Science For ArchitecturalConservation. Rome (1998) 3 .624 A Festschrift for Orhan Bingöl on occasion of his 67th Birthday