Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
8<br />
1.1 TARİHÇE<br />
<strong>Gümrük</strong>, devletlerin egemenlik alanlarının bir ifade biçimi <strong>ve</strong> hazinelerinin<br />
önemli bir gelir kaynağı olmuştur. Ülkeler, topraklarına giren<br />
kişiler, ticari mallar <strong>ve</strong> her tür maddeleri ülkenin gü<strong>ve</strong>nliği, ekonomisi,<br />
hükümranlık, halkın sağlığı gibi faktörleri korumak <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rgi<br />
sağlamak amaçlarıyla sınırlarda denetlemeye tabi tutmuşlardır.<br />
Türk <strong>Gümrük</strong> İdaresinin Anadolu Beyliklerinden Osmanlı İmparatorluğuna,<br />
Osmanlı İmparatorluğundan Türkiye Cumhuriyeti Devletine<br />
kadar gelişerek devam eden uzun bir gelişim öyküsü olduğu<br />
bilinmektedir.<br />
Osmanlı İmparatorluğu döneminde gümrük gerek iç gerekse dış ticaret<br />
kapsamında yapılan her türlü ticari maldan alınan <strong>ve</strong>rgi anlamında<br />
kullanıldığı gibi, gümrük işlemlerinin yapıldığı idari <strong>ve</strong> depo alanları için<br />
de kullanılmıştır. Tanzimat Fermanından önce iç <strong>ve</strong> dış ticarette alınan<br />
<strong>ve</strong>rgiler şer’i <strong>ve</strong> örfi hukuka dayanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda<br />
gümrükler, Tanzimat’ın ilanından önce İltizam <strong>ve</strong> Emanet usullerine<br />
göre toplanmıştır. İltizam usulünde gümrükler arttırma ile 1-3 yıl süre<br />
ile mültezimlere ihale edilmiştir. Emanet usulünde ise gümrük <strong>ve</strong>rgileri<br />
gümrük eminleri <strong>ve</strong> memurları vasıtasıyla hazine hesabına alınmış<br />
olup, emanet usulünün yürürlükte olduğu dönemde gümrük eminleri<br />
doğrudan hazineye bağlı olarak çalışmıştır. 1859 yılında bazı taşra<br />
gümrük eminleri hazine yerine <strong>İstanbul</strong> <strong>Gümrük</strong> Eminliğine bağlanmıştır.<br />
1861 yılında ise Rüsumat Emaneti kurularak taşradaki <strong>Gümrük</strong><br />
Emanetleri müdürlük statüsüne getirilmiştir.<br />
Eminönü <strong>Gümrük</strong> Başmüdürlüğü<br />
Eminönü yakasında yeni bir gümrük binasının inşası, 19. yüzyılın sonlarında rıhtımın<br />
düzenlenmesi sırasında ele alınan konulardan biridir. Bina 1910 yılında bitirilmiş olup,<br />
binanın cephesinin bir bölümü 1915 tarihli fotoğraftan tanımlanabilmektedir.<br />
Osmanlı İmparatorluğu döneminde gerek iç gerekse dış ticaret<br />
açısından <strong>İstanbul</strong>’un ayrı bir yeri olmuş, kentte deniz yoluyla yapılan<br />
ticari faaliyetlerin çekim alanını ise Haliç’in her iki yakası<br />
oluşturmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’nun tüm limanlarından<br />
gelen malların gümrük işlemlerinin yapıldığı aynı zamanda<br />
<strong>Gümrük</strong> Emininin de makamının bulunduğu binanın<br />
Eminönü’nde eski deniz surlarının önünde, şimdiki Galata<br />
Köprüsü yakınlarında yer aldığı belirtilmektedir. Eminönü<br />
isminin de Osmanlı zamanında burada bulunan <strong>Gümrük</strong><br />
Emininden geldiği bilinmektedir.<br />
1909-1923 yıllarında <strong>Gümrük</strong>ler, Umum Müdürlük şeklinde<br />
Maliye Vekaleti’ne bağlanmış, Rüsumat Umum <strong>Müdürlüğü</strong><br />
adı altında faaliyetini sürdürmüştür. 1923-1931 yılları<br />
arasında bu yapı aynen korunmuştur.<br />
Kurtuluş Savaşı sonrası Lozan Anlaşması nedeniyle bir<br />
bekleme dönemi geçirilmiş, Cumhuriyet döneminin ilk<br />
uygulaması 1929’da yürürlüğe giren 1499 sayılı “<strong>Gümrük</strong><br />
Tarifesi Kanunu” olmuştur. Bu tarife uygulaması nedeniyle<br />
artan kaçakçılık faaliyetlerini önlemek için, 02.06.1929<br />
tarihinde 1510 sayılı “Kaçakçılığın Men <strong>ve</strong> Takibi Kanunu”<br />
yürürlüğe konulmuştur.<br />
Osmanlı Devleti <strong>Gümrük</strong>lerinin 1277(1861) senesinden itibaren <strong>Gümrük</strong> Emaneti tarafından<br />
idare edilmesine, gümrük emini, muhasebeci <strong>ve</strong> diğer memurların tayinlerine dair Sultan<br />
Abdülmecit Han’ın fermanı.<br />
30.12.1929 tarihinde 1909 sayılı Kanunla gümrükler<br />
müstakil bir bakanlık olarak teşkilatlandırılarak “<strong>Gümrük</strong> <strong>ve</strong><br />
İnhisarlar Vekâleti” kurulmuş, kaçakçılıkla mücadele görev<br />
<strong>ve</strong> yetkisi de bu Bakanlığın bünyesine <strong>ve</strong>rilmiştir. 1931’de<br />
kaçakçılıkla mücadele amaçlı yarı askeri “<strong>Gümrük</strong> Muhafaza<br />
Umum Kumandanlığı” kurulmuştur. 29.03.1932<br />
tarihli <strong>ve</strong> 1989 sayılı Kanunla Maliye Bakanlığına bağlı<br />
olan Tekel İdare <strong>ve</strong> İşletmeleri de bu Bakanlığa bağlanarak<br />
Bakanlığın kuruluşu tamamlanmıştır. 1945 yılında yürütülen<br />
Türkçeleştirme çalışmaları uyarınca, 12 Nisan tarihinden<br />
itibaren Bakanlıkların <strong>ve</strong> Meclis İç Tüzüğünün Türkçe<br />
FAALİYET RAPORU <strong>2016</strong>
Change language