HAZİRAN 2019 YIL:1 SAYI:4“Şehrin sitesi, şehrin dergisi”www.eskisehir.netOSMANLI DÖNEMESKŞEHR’NDE MASONLUKVE KADINLAR KONGRESEskişehir’in ilk gazetesi olarak bilinen“Nimet”in sayfalarında bir telgraf metninigörene kadar bu konu gündemimizdeyoktu. “Nimet gazetesi okumanotlarım” “Eskişehir.Net” dergisi Temmuz-2019sayısında yayınlanmıştı. Okuma notları arasındakibu telgrafa -daha sonra- yakından bakmaktakigayemiz; Masonluk teşkilatı ve faaliyetlerihakkında yapılan tartışmalara yenisinieklemek yahut hedef göstermek değil Osmanlıbasınının gösterdiği genişlik ve çeşitliliğin içindekiyerel bir gazeteden hem şehir tarihinehem de konuya dair tamamlayıcıbilgiler sunmaktır.Telgrafı daha doğru yorumlayabilmekamacıyla konu ile ilgili literatürtaraması yaptık ve OsmanlıDönemi Anadolu’sunda masonikyapılanmalara yönelik başta İzmirolmak üzere Ankara, Mersin, Manisa,Elazığ, İskenderun, Kuşadası, TURANFERİDEKayseri ve Erzurum’un yanı sıraEskişehir’in de adının geçtiğinigördük. Yaptığımız araştırmalarda Eskişehirekseninde detaylı bilgilere rastlamadık lakinNimet gazetesinde yer alan telgraf suretindemason faaliyetleri ve teşkilat yapısına dairEskişehir’den ipuçları bulunmaktadır.Masonluğun son iki yüz yılı hakkında kaynaklardabazı bilgiler mevcut ise de öncesi;efsaneler, mitler ve sırlarla örülü bir duvargibidir. Esasen mason kelimesi de Fransızca“duvar ustası” anlamındaki “maçon”dan gelirve masonlara “farmason” veya “franmason” dadenildiği kaynaklarda belirtilmektedir.Nitekim bizim ele alacağımız telgrafta da“farmason” ismi geçmektedir.Kaynaklarda masonların -tüm dünyada olduğugibi- hem Osmanlı topraklarında hem deTürkiye Cumhuriyeti’nde -dönem dönem- oldukçaetkin çalıştıklarına dair bulgular mevcut.Zira Diyanet İslam Ansiklopedisi “Masonluk”maddesinde ve birçok kaynakta Türk MasonCemiyetinin 1935’te Atatürk’ün talimatı üzerinekapatıldığı bilgisi yer almaktadır. 1948’detekrar açılıncaya kadar geçen süre “uyku dönemi”diye ifade edilmektedir hatta. AncakEskişehir’de çıkan yerel bir gazetenin ilk sayfadaverdiği haberi ışığında; 1912 yılında oturmuşteşkilat yapısı ile bir mason cemiyetininvarlığından bahsedilebilir. Telgrafta “Eskişehir”ismi vurgulanmamakla birlikte başka bir yeradı da verilmemiştir. Muhtemelen şehrin içindeolduğu herkesçe bilindiğinden belirtmeye ihtiyaçduyulmamıştır. Adı “Farmason Cemiyeti”olan teşkilatın “kadın” ve “erkek” olmak üzereiki kolu mevcuttur. Kadın kolunun başındakikişiye “reise”, erkek kolunun başına ise “reis”denmektedir.Söz konusu telgraf, Farmason Cemiyeti kadınlarkolunun düzenlediği olağanüstü kongredealınan kararı barındırıyor ve kararla ilgilibilgi notu, cemiyetin erkek kolunun reisinegönderilmiş. Her nasılsa bir şekilde gazetenineline geçmiştir. Haberin ilk sayfada verilişi,ayrıca dikkate değerdir. Kimden geldiği gizlenerekisim yerine üç nokta konmuş. “… den …vürûd eden telgraf-name suretidir.” şeklindebir girişten sonra telgraf içeriği, yine özelisimler gizlenerek aynen veriliyor.Söz konusu telgraf, “Kadınlar FarmasonKongresi” ile ilgilidir. Bu, “olağanüstü” birtoplantıdır. Toplantının başında “Reise Hanımböyle nâ-bî-vakt kongreye davetininesbabını” yani vakitsizce, ansızın gerçekleştirilenkongrenin sebebini açıklıyor. Cemiyetüyelerinden bir kadının şikâyet başvurusuüzerine bütün farmason kadınlar toplantıyadavet edilmiştir. Kongrede şikâyet konusuhakkında -telgraftaki ifadeyle- “hararetlimüzakerelere girişilmiş”tir. Şikâyetin konusuise “Farmason kadınların hayat ü sefahat-iesrarengiz-ânelerini ifşaya sebebiyet verenerkekler”dir.Anlaşılan farmason kadınların mahremi, özelhayatı ile ilgili bazı hususların afişe edilmesisöz konusu… İfadeye bakıldığında “ifşayasebebiyet”te herhangi bir kasıt görünmüyorama dolaylı da olsa sonuçta başkalarının bilinmesiistenmeyen mahrem konular ortaya saçılmıştır.İşte buna sebebiyet veren farmasonerkeklerin cemiyetten tardına (kovulmasına,sürülmesine, uzaklaştırılmasına) yönelik düzenlenentoplantıda oylama yapılmış ve “müttefikan”yani oy birliği ile şikâyet konusu erkeklerin“cemiyetten tardına” karar verilmiştir.Yalnız bu kararın erkekler farmason reisinetebliğine sıra gelince yine oylama yapılmışve “ekseriyetle” yani oy çokluğu ile bir kararçıkmıştır. İlk bakışta çelişkili görünüyor. Belkide posta kanalıyla bildirilmesi yönünde itirazedenler çıkmıştır yahut da başka bir manası,sebebi vardır.Sonuç olarak “tafsilat-ı postadır” şeklindeson bulan telgraf “Erkekler Farmason Reisi …Beyefendi”ye gönderilmiştir.“Tafsilat-ı posta”dan hareketle cemiyettekikararların demokratik yollarla alındığını düşünebiliriz.Mason dendi mi erkek cinsi akla gelirken OsmanlıDönemi’nde cemiyetin kadın yapılanmasınıgösteren bu telgraftaki ifadelerde “ErkeklerFarmason Reisi”ne bir “öneri” veya “talep”söz konusu değildir, ondan herhangi bir onayvermesi de beklenmemektir. Bilâkis doğrudan“ifşaya sebebiyet veren erkeklerin cemiyettentardına karar verilmiştir”. Buna göre kadınve erkek yapılanması arasında bir hiyerarşigörünmemektedir, belki de cemiyetten atılmahususunda kesin-bağlayıcı hükümler bulunduğundanonaya lüzum da kalmamış olabilir.Bütün özel isimleri gizleyerek veren Nimetgazetesi; telgraf metninden sonra yaptığı yorumdabir ismi hedef gösterir ve FarmasonCemiyeti’nden çıkarılacaklar arasında “EdhemRuhi” de bulunsa gerektir, der. Bahsi geçenolayla ilgili bazı duyumları paylaşır. Nimet’egöre şikâyetçi farmason kadınlar arasında EdhemRuhi Bey’in kendi kız kardeşi de vardır,hatta “asıl mesele evlerinde kopan bir kıyametüzerine vuku bulmuş.”tur. Haber yazısının sonundaşu cümleler yer alıyor: “Acaba bu … birbaskın mı…. Bunlar … ne baskından … ne basılmaktanutanacak adamlar değildir…”O dönemde herkesçe bilinen bir ismi verdiktensonra kız kardeşinin ismini de -dolaylıolarak- vermiş oluyor zaten ve o “üçnokta”ların da pek bir manası kalmıyor esasında.Aynı dönemde Eskişehir’de çıkarılan “Hakikat-AnadoluSesleri” gazetesine baktığımızdaNimet gazetesinin “Edhem Ruhi”yi karalayanyayın yaptığına dair açıklamalara rastlıyoruz.(Tabi bahsedilen, aynı kişiyse…)Aslında Nimet gazetesini -kendisinden çok-“Hakikat-Anadolu Sesleri” gazetesinden gıyabenbiliyoruz.Her ikisinin farklı siyasi görüşlere hizmetettikleri, sert bir dille birbirlerini eleştirdikleri“Hakikat-Anadolu Sesleri” gazetesinin sayfalarındananlaşılıyor.Nimet gazetesinin kinayeli yorumla sunduğubu haber; “Nükte” başlığını taşıyor. Nükte dendimi her ne kadar zarif, esprili söz akla gelsede kelimenin asıl anlamı “herkesin anlayamadığıince mana”dır. Haberin bu başlık altındaverilmesi ayrıca manidardır. Gazete hakkındatelgraf metninin yayınlandığı 16 Temmuz 1912tarihinde verilen bilgiler ise şöyle: Adının hemenaltında “Şimdilik haftada 3 defa neşrolunur.”yazıyor.Haftada 3 kez yayınlanan bu gazetenin sermuharriri,yani başyazarı Mehmed BurhaneddinBey’miş.Abone şartları ile ilgili “Memâlik-i Ecnebiyeiçin seneliği 15 franktır.” açıklamasından gazeteninyurt dışına da gönderildiğini anlıyoruz.“İdare Yeri” adresi olarak “Eskişehir’de TaşbaşındaNumara: 10” ibaresi yer alıyor.26Eskişehir.net
HAZİRAN 2019 YIL:1 SAYI:4“Şehrin sitesi, şehrin dergisi”www.eskisehir.netKadınlar Farmason KongresKongre Hakkında Blg Notu İçeren Telgraf Metnnn Br KısmıNmet Gazetes27Eskişehir.net
Change language