9 Temmuz 1937; Makyevelizmin, kemalizme dönüştürülen

9 Temmuz 1937; Makyevelizmin, kemalizme dönüştürülen 

versiyonu Kürdistan’da lider kesimi yok etme de kullanılır. Alşan Bey’i, 

Zarife Hanım’ın erkek kardeşine, Zarife Hanım ve Alşer (Alîşêr) 

Efendi’yi, Seyd Rıza'nın oğlunu, Seyd Rıza'nın kardeşinin oğlu Reyberê 

Qopo’ya öldürtmek. 

Sevê Evin Çiçek 

Türk devletini idare edenler 1921 Koçgiri soykırımından sonra yeni bir 

Kürd ulusal gelişmesinden korkarlar. Gelişmeyi durdurmayı hedeflerler. Alşan ve 

Heyder Bey’lerin ulusal duyğularını bilirler. Alşan ve Heyder Beyler ; Mustafa 

Kemal’in milletvekilliği teklifini red eden, Kongre’ye değer vermeyen, itibar 

etmeyen, kendilerini temsil eden parlamento olarak görmeyen, uzak durmayı 

yeğleyen Koçgiri’li iki kardeş. Koçgiri bölgesindeki jenosidi bizzat yöneten 

M.Kemal o günün koşullarından dolayı doğrudan bu iki kardeşi öldürtemez. 

Onların mal varlıklarına el koydurtur ve sürgüne göndertir. Sürgün sonrası 

Alşan-Heyder Beyler, Koçgiri’ye dönerler. 

Kemalistler tarafından Kürd halkının, bölgenin hassasiyeti gözönüne alınır. 

Onlar, kendilerinin doğrudan öldüremedikleri Kürd ulusunun bağımsızlığının 

tutkunu, Kürd halkına kendi toprakları üzerinde özgür, bağımsız yaşamayı 

yakıştıran, layık gören, osmanlı sömürgeciliğine tahamülleri olmayan bu iki 

önderi, iki kardeşi bölge insanının, yakınlarının eliyle öldürtmeyi planlarlar. 

Bölge insanını birbirine düşmanlaştırmak, birbiriyle vuruşturmak, intikama 

yöneltmek, güvensizlik, kayğı, korku yaratmak isterler. Bundan dolayı da nasıl ki 

Seyd Rıza’nın yakınlarını daha sonra Dêrsim’de taraftarları yapıp istihbaratçı, can 

1

alıcı olarak kullandılarsa, Koçgiri’de de Zarîfe Hanım’ın kardeşi Gaxur’u Kürd 

ulusal direnişinin önderlerinden Alşan ve Heyder Bey’leri öldürtmek için ikna 

ederler. Gaxur, Koçgiri aşiretinin Îbîkî boyundandır. En önemlisi de Zarife 

hanımla kan bağı vardır. 

Alşan ve Heyder Bey’lerin babası olan Mistê Paşa’yı da daha önce Sêwaz (Sivas) 

da zehirlerler. 

Neden ; a-Mıstê Paşa’nın Mart ayındaki Kürd ulusal günlerini özel 

müsabakalarla günlerce kutlatması. 

b-Animizm inancına göre,-bügünkü deyimle içi boşaltılarak, özüne 

yabancılaştırılarak adı Alevilik yapılan-olan ibadet günlerini, Çarşema Sur’u, 

doğanın uyanışını kitlesel olarak karşılamaları, kitlesel olarak ibadet etmeleridir. 

Bundan dolayıdırki « allahsız-dinsiz-kafir » olarak değerlendirmeye tabi 

tutulurlar. 

Mıstê Paşa, osmanlının Sêwaz-Sevastia-Sivas vilayeti yetkilieri 

tarafından merkeze davet edilmiş ve yemeğine zehir katılması sonucu 

öldürülmüştü. Onun aynen babaları gibi ulusal, dinsel, kültürel kimliklerine sahip 

çıkan çocuklarını da yine osmanlı bürokratı, osmanlı sarayının en güvenilir 

padişah yaverlerinden, T.C.ni şekillendirenlerden makyavelist Mustafa Kemal 

öldürtmek için özel proğram yapar. O, asker ve siyasetçi olarak elindeki siyasi 

gücü sınırsız bir şekilde diktatörlüğün geleceğini garantiye almak için kullanır. O, 

osmanlı ajan-asker yetiştirme okullarında osmanlı işgalciliğinin devam 

ettirilmesinin, sömürge edinme başarısının koşulunun halkları iknadan çok, 

şiddet-zor kullanma yoluna başvurulmasıyla sağlandığını öğrenir. Bu anlayışı 

ilke edinir ve sürekli gündemde tutar. 

M.Kemal, kendisinin bizat yöneticisi olduğu ve Koçgiri’de de 

kadroları bulunan « özel büro » sunun -bugünkü Ergenekon- özel kadrolarını 

görevlendirir. Onlar da Gaxur’u tespit ve ikna ederler. Gaxur, kendisine verilen 

proğrama göre hareket eder. Kendisine verilen bombayla 1921 Koçgiri ulusal 

kurtuluş hareketinin diplomasisini yapan Alşan Bey’i öldürür. Gaxur, Alşan ve 

Heyder Bey’leri birlikte öldürmek ister. Haydar Bey tesadüfen kurtulur. Daha 

2

sonra Qereçayır köyünden Katuli’de Gaxur’u öldürür. Gaxur’un eliyle Alşan Bey’in 

canını alanlar daha sonra Gaxur’u da öldürtürler. Pazarlıklar, projeler bilinmez. 

Alşan Bey’in öldürülmesi üzerine ağıtlar yakılır. Söylenilen iki ağıttan kısa bir 

kesit ; 

Bejna Alşan Begê şıvlı şekır 

Xadê rındiya Alşan Begê çekır. 

Gaxur zalım bonbe avıt 

Tılli bêçiyên Alşan Begê jêkır. 

Giya rıstiye dı ber bendê 

Gaxur mal şewıti 

Alşan Beg ani firsendê….. 

***** 

Miro miro mirê miran 

Tu mezine 12 aşiran….. 

Alşan Bey’in mezarı yöre halkı tarafından ziyaret edilir. İnsanların 

Alşan Bey’e değer vermeleri, mezarını ziyaret etmeleri Angora-Ankara’dan 

Zara’da ki görevlilere emir verip, onu öldürtenleri rahatsız etmeye devam eder. 

İkinci bir emir üzerine Zara’dan gönderilen topla, Alşan bey’in mezarı top atışına 

tutularak yıkılır. Kendisinin bedenini bombayla parçalatanlar, mezar taşlarını da 

topla parçalarlar. Koçgiri’de sürekli olarak korku üretilir ve yayılır. O Alşan Bey 

ki, Sêwaz’da Mustafa Kemal’le görüşürken, « Kürdlerin kendi devletlerini kurma, 

bağımsız yaşama hakları vardır. Bu haktan dolayı da sizin önerilerinizi kabul 

etmiyoruz. » diyen Kürd beyidir. 

Alşer Efendi’nin bir yakının anlatımları ve soyağacı. 

Sosin Keleş (New-York) ; « Benim dedemle Alşer Efendi amca 

çocukları, yeğendirler. Zarife Xanım, Alşer Efendi’nin hanımı, Gaxur’un kız 

kardeşidir. Benim kayınpederim, Çulfan köyünden olan Gaxur’un torunudur. 

Zarife Xanım, benim kayınpederimin halasıdır. Eşim, Gaxur’un oğlunun 

torunudur. Gaxur’un üç oğlu var. Qollo, Remo, Axa (Eziz). Benim eşim Axa’nın 

3

torunudur. Gaxur’un üç eşi varmış. Eşlerinden biri olan Pemix, babamın 

halasıdır. 

Alşer Efendi’nin babası bizim köyden, Kewreş’den-asimil edilmiş adı 

Karataş-Azgêr köyüne taşınmış. Onlara Muso’giller denir. Alşer Efendi’nin 

babasının adı Muso’ymuş. Bazı yakınlarımızda Gemecug ve Qadıkoy köylerine 

gidip yerleşmişler. 

Kele Çawuş, Muso, Çaqo, Heso, Gonco (dedemin babası) 

kardeştirler. Kele Çawuş’un çocukları ; Nuro, Allık, Huso, Taao, Wezo. Gonco, 

Kewreş köyünde kalıyor. Kardeşleri ise diğer köylere gidiyorlar. Çaxo ölüyor. 

Çaxo’unu eşi, 1921 Koçgiri jenosidinden sonra her üç oğlunu alıp Canik’in 

(Samsun) Bafra ilçesine gidip, oraya yerleşiyor. Sadece onlar değil, Koçgiri’den 

başkaları da gitmişler. 

Alşer Efendi, Azgêr köyünde doğmamış. O, Kewreş köyünde 

doğmuş. Orada büyüyor ve Azgêr köyünde Gulaxa, bu isteği kabul etmiyor. 

Gulaxa, Dursun Kanber’in dedesidir. Alşer Efendi, Xatun’u kaçırıyor. Gulaxa o 

günün şartlarında zengin bir insan. Kızı Xatun’u bir ağayla, varlıklı biriyle 

evlendirme niyetinde. Alşer Efendi onun ölçülerine göre yoksul. Bundan dolayı 

evlilik istemini red ediyor. Xatun’u, Alşer Efendi’nin elinden alıyorlar. Evlilik 

önleniyor. Kız kaçırma, kızın kaçması biz de çok normaldir. Bu girişim hep 

anlaşmayla sonuçlanır. Bunlarda ise böyle olmuyor. 

Alşer Efendi, Xatun’un kendisinden uzaklaştırılmasını 

kabullenemiyor. Gulaxa’yı bir konuda suçluyor. Gulaxa gözaltına alınıyor ve 

hapse atılıyor. İçerdeyken de ölüyor. Bu gelişmeden sonra Alşer Efendi’nin 

babası Muso’yu Kewreş’de istemiyorlar. Tatsızlık çıkıyor. Muso, Azgêr köyünde 

olan amcası Xido’nun yanına gidiyor ve o köye yerleşiyor. Çıkan gerilimden 

dolayı Kele Çawuş ve Çaxo’da köyden taşınıyorlar. Îbîkê dînin oğlu Hesik, Allikê 

Fatikê nin kardeşinin oğlu, çok yiğit bir erkekmiş. Artık ne oluyorsa, bu 

gelişmelerden dolayı öldürülüyor. 

Babam, Koçgiri jenosidi sırasında 7 yaşındaymış. Geçmişi, soykırımı 

anlatırdı. Kendisi kaçakçılık yapıyordu. Çît bölgesinde tanınıyor. Kendisine Allıkê 

Haco veya Qacaxçi Allık derlerdi. Güney Kürdistan’a gidip mal getirirdi. Güneye 

gidişinde gidip Baytar Nurî Dêrsimî ile görüşmüş. Benim hatırladığım kadarıyla 

1973 yılı olmalı. Babam, Baytar’la görüştüğünde abimin A.B.D.de okumaya 

gittiğini söylediğinde, O, çok mutlu oluyor ve « Ben biliyordum ki Alşer Efendi’nin 

soyundan gelenler okuyacaklar, öğrenecekler, öğretecekler ve biz kürdlerin 

ulusal davasına sahip çıkacaklar. İdeallerimiz, amaçlarımız sahipsiz ve yerde 

kalmayacaklar. » diyor. 

Annem şimdi 90 yaşında. Bu bilgileri annemden aldım. Onun 

anlattığına göre Baytar Nuri, Alşer Efendi’yi birlikte Dêrsim’den ayrılmaları için 

ikna etmeye çalışmış. Ama Zarife Hanım bu isteği hep red etmiş. Kesinlikle 

Dêrsim’den ayrılmak istememiş. Annem onların gidişi red ederken neler 

söylediklerini, hangi nedenleri ortaya koyduklarını bilmiyor. Baytar’ın iki kızı 

varmış.Kewreş köyünde yerleşik olan kabileler; Ibiki, Gegel, Pewrızi, Gamıx, 

Zerıki. Biz İbiki boyundanız. » 

Alşer, Alşêr, Arşer, Arşêr, Alişer, Alişêr, Alişir isimleriyle kendisinden 

bahsedilen Koçgiri’li özgürlükçü için yakınları Alşer ismini kullanıyorlar. Bundan 

dolayı da en doğru ismin Alşer olduğuna kanaat getirdim. Alşan Bey için 

Koçgiri’de Alşan Bey denirken, T.C.deki kayıtlarda Alişan denmekte. Alşan ve 

Alşer Koçgiri’ye özgü iki erkek ismidir. 

Alşer Efendi 1882’de Koçgiri’nin Kewreş köyünde dünyaya geliyor. Baba 

tarafından Koçgiri aşiretinin İbiki boyundandır. Sêwaz’ta (Sivas) öğrenim 

görüyor. Bir süre Mustafa Paşa’nın katipliğini yapıyor. Katipliğinden dolayı 

4

Koçgiri'deki aşiretler arasında tanınan, sevilen bir insan oluyor. O, otorite 

sahibidir. Koçgiri ve Dêrsim aşiretleri arasında birlik oluşturandır. Akrabası olan 

Zefê (Zarife) ile evlenir. Kürt dili üzerinde çalışması olur. Beyitleri ve sazı ile halk 

arasında birliği ve ülke sevgisini işler. 1914’de özgür bir Kürdistan için 

çalışmalara başlar. Ruslarla görüşür. Ermeni'lerle ilişki sağlar. Sêwaz, Meleti ve 

Dêrsim'de çalışmaların sorumluluğunu alır. Zêrenig’de Osmanlının örgütlerini 

tasfiye eder. Kürt organizasyonunu harekete geçirir. 1919’da Kürdistan Teal-i 

Cemiyeti'ne bir mektup göndererek, « Dêrsim ve Koçgiri Kürdlerinin kendilerine 

bağlı olduklarını » bildirir. « Tümüyle cemiyete bağlıyız » der. 

Edebiyatçı, öğrenci yetiştiren sanatçı, diplomat, askeri örgütleyici, 

önder olan bu Kürd aydını ile ilgili olarak atama yoluyla Büyük Millet Meclisine 

çağrılanlar, mebus yapılanlar neler söylüyorlardı. 

Angora’da (Ankara) Büyük Millet Meclisindeki tartışmalar sırasında; 

Fevzi Efendi (Erzingan): “ ...İşte Umraniye'den Dersim dahi etkilenmiştir. 

Ümraniye’de nedenler ve sebepler pek çoktur. Fakat siyasi amaç olmadığı 

tahakkuk etmiştir. Birincisi Alişo gibi bir iki fesadın etkilemesinin ürünüdür...” 

03. 10. 1921 

Pılemori (Pülümür) idari amiri, Bursalı Emin Bey Erzincan’ı temsilen 

milletvekilidir) : “...Bizim bölge arkadaşlarınca bilinen Alişir adındaki 

tümör.......(....)....Bu adi haydutluğa siyasi bir renk vererek, bundan 

yararlanmak amacıyla kendisi de içinde meydana atılmıştır. Fakat kalemi ile 

atılmıştır....” 04. 10. 1921 (1) 

Alşer Efendi bölge de idari yöneticidir. Koçgiri ulusal kurtuluş 

hareketinin başlatılması için Kürdistan ordusu oluşturulur. Gelişmeler üzerine 

Angora'daki yöneticiler onun idam fermanını hazırlarlar. O, sömürgecilerin 

hakkında verdiği kararları umursamaz. İç ihanetler, teslimiyet sonucu birliğin 

sağlanamaması ve yenilgiye doğru gidiş karşısın da Doğu Dêrsim'e çekilir. 

Dêrsim'de Kürdistan devletini oluşturma girişimlerini sürdürür. Örgütleyici, 

direnişçi olarak 1937 harekatın da yer alır. Ordu ve askeri planları hazırlar ve 

uygular. O dönem gelişmeleri yakından izleyen yabancı ülkelerin askeri ateşeleri 

gelişmeleri kendi üst birimlerine haber verirler. Bir askeri ateşenin Mayıs 

1937’de hazırladığı rapor ve gerçekler ; 

“Dersim gizli belge 

N 141/Is 

ÖZEL NOT 

GİZLİ 

Türkiye 

Yeni Kürd ayaklanamsı 

20 Mayıs 1937 

İki yıldan beri, hükümet tarafından Kürtlere ilişkin olarak alınan önlemlere 

rağmen, Kürdler, türkler tafından idare edilen kendi kürd bölgelerindeki türk 

yönetime karşı enerjik bir biçimde karşı çıkmaya devam ediyorlar. Türk 

5

hükümetinin, Kürd hanedanlarını zorla sürgüne göndermesi, onların topraklarına 

zorla el koyması, aşiretler arasındaki birliği engelleme çabaları, sadece türke 

karşı Kürdün kinini artırmaktan başka bir işe yaramıyor. 

1936’da Elaziz’de oluşturulan ve kürd bölglelerinin yönetimi ile görevlendirilen 

4.Ordu Askeri Müffetişliği hiç bir katkıda bulunamıyor. Kürd aşiretlerine ne para, 

ne rüşvet ne de tehditlerle boyun eğdiremiyor, onların birliğini parçalamayı 

başaramıyor. 

Gerek idareci niteliği, gerekse enerjisiyle tanınan Genel Müfettiş 

General Abdullah, « Kürdistan’ın bu çetin bölgesinde karayolu şebekesini inşa 

ederek ve bu bölgede askeri garnizonlar kurup, köylerde jandarma karakollarını 

inşa ederek Kürdistan’da temizlik hareketını gerçekleştireceğine » inanıyor. 

Bunun için sarfedilen harcamalar oldukça büyük. Ama alınan sonuçlar çok az 

inandırıcı. 

Alpdoğan, 1937 yılının başında aşiretlere karşı son derece yuşak 

davranmayı denedi ama onurlu Kürdler dünkü baskıları hemen unutamıyorlardı. 

Genel askeri müffetiş, yeniden güç kullanmayı denedi. Genel Müffetiş Nisan 

ayının ortalarında beylerin, aşiret ağalarının Nazimiye’de toplanmalarını 

istiyerek, onlarla bölge yönetiminin yeniden organizasyon proğramı üzerinde 

fikir alış verişi teklifinde bulundu. 

Kürd şefleri hiç bir kuşkuya düşmedem Nazımiye’ye geldiler. Onlar toplanır 

toplanmaz Genel Müffetiş onların hepsini tutuklattı ve Elaziz’e doğru yollara 

sürdü. Dersimli Kürdler, gelişmeyle ilgili olarak haber alınca silahlanıp, 

tutuklananların peşlerine düştüler. Hanzan cıvarında askeri konvoya saldırlar. 

Elazığ yolu üzerindeki askeri birliği ortadan kaldırdılar. 

Türkler buna aniden müdahale ettiler. 4. Ordu Müffetişliği’nden iki askeri 

tugayı herekete geçirdiler. Kürdlerin yaşadığı bölgeler, askerlerce işgal edildi. 

Askerlerin gelişini haber alan Kürdler köylerini boşalttılar. Dağlık ve ormanlık 

kesime çekildiler ve gerilla savaşına başladılar. 

General Abdullah’a gelince, askeri birliklerini Nazımiye ve Kuruçan çevrelerine 

çekti. Ama ayaklanan Kürdler, türklere karşı beklenmedik sürpriz saldılar 

düzenliyor ve onlara oldukça ağır kayıplar verdiriyorlar. Bir kaç subay öldürüldü, 

hatta General Abdullah’ın ise yaralanmış olduğu (doğrulanmadı) bildiriliyordu. Bu 

saldırılarda Kürdler sayısız mavzer, 18 mitralyöz ve oldukça önemli askeri 

malzemeye el koydular. 

Kürdler tarafından boşaltılmış bölgelere askeri baskılar yapan kara kuvvetleriyle 

işbirliği yapan hava kuvvetleri, yararlı olmayan hedefleri bombalıyorlardı. 

Kuşkusuz hava kuvvetleri bombardımanları gerçekleştirdiler. Ama ormanlarda 

gizlenen Kürdlere karşı bu bombardımanlar hiç de başarılı olmadılar. 

Askeri otorite Dersim bölge ayaklanmasını izole etmek için çaba harcıyor ve 

ayaklanmanın bütün Kürdistan’a yayılmasından korkuyor. 

Olayların ağır vahimliği Türkiye kamuoyundan en ince bir biçimde gizleniyor. 

Hükümet, Dersim için yeni önlemler alıyor. Dersim’deki gelişmelerle ilgili 

haberlerin ülke de yayınlanmasını engelliyor. Kürd tutukluları uzun süre 

gözetimde tutmaktan çekiniyorlar. Genellikle onları serbest bırakıyorlar. 

6

Elaziz’in bir kaç ileri geleni İstanbul’a kaçmayı başardı. Onlar 

Elazığ’a gönderilen 47 subayın Çinçinik yolu üzerinde ayaklanan Kürdler 

tarafından öldürüldüklerini haber verdiler. Askeri yönetim ise öldürülen bu 

subayların ailelerine henüz ölüm haberlerini vermiş değil. Şimdilik Ankara’da 

Genelkurmay Başkanlığı, Dersim bölgesi hakkında bilgi sahibi olan ve bu bölge 

de kullanılabilecek subayları arıyor. Zorla sürgüne gönderilen Kürd 

hanedanlarını, uzun yıllardan beri Kürdistan vilayetlerinden uzak kalanları, 

Dersimdekileri pasifleştriciler olarak kullanma olasılığı düşünülüyor.” (2) 

Sengal Hanım’ın anlatıklarından çıkan sonuçlar; Alşer Efendi 

ve Zarife Hanım 

Sengal Hanıma göre Alşer Efendi ve Zarife Xanım’ın 

öldürülmelerini organize eden Rayvero Qoop’u öldürenler; Mîstefaê Hêmêdê 

Mirzaliê Silemani ve Cebrail’dirler. Sengal Xanım, torunu Ibrahim’le yaptığı 

soyleşide, Ibrahimin kendisine “Alişer hakkında birşeyler biliyor musun? Alişer 

Efendi’yi gördunüz mû?” sorularını cevaplar. Bizler açısından çok önemli olan 

açıklamalrda bulunur. 

“Alişêr Efendi’yi biz gördük, O, Alişer Efendi zaten bir peygamberdi. 

-Yanınıza geldi mi? Burada kendi gözlerinle gördün m? 

Alişer Efendi? Sıma Alişer di? Alişêr Efendi ma di, u hora Peyğamber 

vi, Aliser Efendi. Mı 've ho çımunê ho di, ame na Goza Xırğe, u sıro ke pırd vesa, 

ame bınê Zağge uza. Uza ey kıtavê ho dêne wendene, vake, na kıtavê mı vano 

ke, tı na hurendiya ho de mırena. Hama o kamo ke tu kıseno ki, Haq hêfê tu 

ceno. Kıtavê ho dêne wendene. 

Evet, ben kendi gözlerimle gördüm. Köprüyü yaktıkları zaman bu 

Goza Xırğe’ye geldi. Zağge’nin alt kısmına gelmişti. Orada, Alişer Efendi kendi 

7

kitabını okutuyordu. Diyordu ki, bu kitabım buyurur ki, sen burada, kendi 

toprağında öleceksin. Ama seni öldürecek kişiden de Heq-Hak intikamını alacak. 

Kendi yazdığı kitabı okutturuyordu. 

-Yani onun okumuşluğu ve kitabı da mı vardı? 

Kıtavê u wendisê dey bi? Hıya, wendisê ho zofo. Waxto ke 

Qoçgiri qırr kerdi, u u waxt ra xelesiyo, amo wertê ma. Amo wertê yanê Avasu 

de vi. Avasu ra ki amo uza. Bıraê horê vaji, ma ki cêre sime, ma tavi jümini di, 

Alişer Efendi. 

Evet o çok bilgindi. Çok okumuştu. Qoçgiri kırımında-soykırımında 

Alişêr o vakit kurtulmuş aramıza gelmişti. Başka bir deyişle, Abbasanların 

aransında idi. Abbasanların arasından oraya geldi. Kardeşime söyliyeyim. Biz 

aşağıdan gittik. Biz doğal olarak birbirimizi, Alişêr Efendi’yi gördük. 

-Neler söylüyordu peki? 

Savatene? Sevazo, qesey kerdene, sekero, o ki nia qulê jê ma vi. 

Alişêr Efendi uza vi. Alişêr Efendi ke si Holıka Gule de, uza yi ke uza mendi, uza 

têpia Rayvere Qopi mılet ard ser, tı diyo nêvane Rayvero Qopi teres vi yo. Ey 

mılet uzara ard , uzara yi dos kerdi vi, zona? Aliser Efendi 've Bırarzay ra 've 

Cınıya ho xele day pêro, pee coy esker kotive zere, hurd bojiyê hermete nia 

sıkıti vi, hurd bojiyê hermete. A yi uza kıst, zona? Mend payızo pee de, Ivraime 

mı gosê ho ke? Na Hesê Sodi naniyo hona weso, u Hesê Sodi si vi, ke u vıle dey 

nia gırıyoooo.... vılê dinu nia gırıyoooo.... nia amo ro zeke tı vılê de diki vısnene 

'ra... Nia de, meyıtê ho nêpoe. Deme ke seyıd kerde, o gırıyo.. khul amo peyser, 

hen meyıtê ho vınete, Holıka Gulera, wertalığê ma u Avasude ra. He, tu hesna? 

Yi vatenê, yanê mılet vatenê, nêpoe, tavi seyıd biye, seyıd biye. 

Neler söylesin. Konuşuyordu. O da bizim gibi bir insandı. Alişer 

Efendi oradaydı. Alişer Efendi gidince Holıka Gulê de kalıyordu. Onlar orada 

kalınca, sonra Rayvere Qop saldırıya geçiyor. Görüyor musun? Bazıları saldırıyı 

yapanın Raywero Qopo teres olduğunu söylemiyorlar. 

Rayvere Qop onun yerini tesbit etmişti, biliyor musun? Alişer 

Efendi, yeğeni ve hanımı epeyce savaşmışlardı. Sonra askeri birlik içeri 

girmişti. Zarife Hanım’ın her iki kolunu böyle kırmışlardı. Bayanın her iki 

kolunu...... Onları orada öldürdüler biliyor musun? Sonra sonbaharın son ayında, 

İbrahim’im, bu söylediklerimi iyi dinle kulağında olsun. Bu Hesê Sodi, burada 

hala hayattadır, yaşıyor. O, Hesê Sodi, Holıka Gulê’ye gitmişti. Bakıyor ki, 

Alişer Efendi’nin boynu, diğerlerin boyunları kendi kendine kaynaşarak 

kapanmış. Sanki koparılan bir horozun boynunun kaynaşan boynu gibi. Bakın, o 

kadar süre geçmesine rağmen cesetleri çürümemiş. Demekki şehid olmuşlar. 

Kesilen boyun kaynamış, yara üstünü kapamış, çürümemiş cesetler öyle 

yerlerinde kalmışlar. Holika Gulê, Abbasanlar ile bizim Demenanlar arasında 

bulunan bir yerdir. Duydun mu. Millet diyordu ki cesetleri çürümemiş. Doğal 

olarak şehid olmuşlar. Evet şehid olmuşlar.” 

-Ninem Melek Hanım sizinle birlikte miydi? 

8

Meleke u sırede made nêviye, a endi amey vi dewa Khalike tu, 

amey vi Xezeriye de vi....Ma ke vejiame 'ro Vılê Xeleku, eke esker amo, 

amo, amoooo... na dina gureta, keno ke Wawele kuya, keno ke Wawele 

kuyo... Na vore kınıte na Mırzali, na Seydali esti vi werte. Ey 've Hemê 

Cıvê Khêji ra lekan napa, esker keno ke Boğazê Sosın kuyo, vora ha! 

vora ha! some, a yinu uza de nay pa, nay pa, esker çarna 'ro têser, çarna 

'ro têser, çarna 'ro têser corde çarna de Ğez. Eke esker ke çarna de Ğez. 

A u esker ke cêra de, na Mırzê Sare, na Bırarzaê na Xal Hemedê Mirzê 

Sili, u dırvetıno. U dırvetınê ho ma berdo pee Ğez de, kerdo zare ewk, 

nia kerdo zarê sikori, têde vıneto, dı hire teney ki corde serê vınete. 

Uzade u dırvetıno, horê tey fetelneme, Qorude dewa Harçık de napa, 

dırvetıno. Bıraê horê vajine, ma u uza no ro. Vake, waxto ke esker coro 

cera de, sezıt kerdo ke na lone de qul esto, zona? Vake, jü dest u boji 

semernay wo, vake, "weyyy... vake, ez sino qula Rayverê Qopi, sino, 

sino ke mı Reyvere Qop kıst, vake, ez nêson qula Demenu? sino Qula 

dey, Qula Demenu nêson?" Dest u pay semernay we, vake, waxto ke 

bêro, na Cıvê Xal Hemedi, na Cıv 've na Xal Mıstefay vi (Laze Hemê Mirzê 

Sili, biraê Aliyo Qiz), uza leê yi dırvetın de vi. A ninu nay pa çor teney 

eskeri kısti, Cıvrail ramıte ser, çheke yinu 've qaputê yinu cıra gereti, ho 

esti ve leê dırvetınê ho. Ma endi kês dinu ser nêma. » 

Melek Hanım o sırada bizimle birlikte değildi. O, senin dedenin- 

Hemede Senika’nın, Dr.Baran’ın babası- evine Xeceriê’ye gelmişti. Biz dağa 

çıktık. Vılê Xeleku’nun oraya geldiğimizde ne görelim! Baktık ki Türk ordusu’nun 

askeri gelmiş. Çok asker gelmiş ve her tarafı kuşatmışlar, ortalığı tutmuşlar. 

Mahşer günü. Mîrzalî karı kazdı. Bu çocuğumuz Seydali’yi, bizi kazdığı kar 

kuyusunun altına attı. Mirzali ile Hemê Cıvê Khêji ayaklarına lakanları taktılar. 

Asker neredeyse Sosîn boğazına ulaşacaktı. Kar ama ne kar, insan boyu kadar 

kar. Biz öyle kar da yürüyoruz. Mirzali ile Hemê Cıvê Khêji askerlerin üzerine 

ateş açtılar. Askeri kesintiz ateş altında tuttular. Askerler panige kapıldılar ve 

geri çekildiler. Panik sonucu Ğez’e 

Askerler geri çekilince, bu Mirze Sarê-büyük dayı Xal Hemedê Mirzê Sili’nin 

(Melek Hanım’ın Babası) yegeni olan Mirze Saré-, yaralıydı. O yaralı olduğu halde 

biz onu Ğez’in arkasına götürmüştük. Biz onu yaralı halde kayanın kovuğuna, iki 

kaya arasındaki dar bir alana (zarê Şikori) sakladık. Biz kaç sefer kendisi için 

orada, onun yanında kalmıştık. Onu kendimizle birlikte gezdiriyorduk. O, Harçik 

köyünde bacaklarından kurşun yarası almıştı ve yaralıydı. Kardeşime söyliyeyim. 

Biz Mirze Saré’yi oraya bırakmışız. Asker geri dönüp, yukarıdan aşağı gelince, 

Mirze Saré, Ciwe( Cebrail) Xal Hemedi ve Mistefa Hemede Mirzalié Silemani’ye 

diyor ki, ben bu mağarada (lone) insan varlığını sezdim, biliyor musun? Mirze 

Saré’yi bekleyenlerden biri Mıstafaê Hemedê Mirzalîê Silêmanî elini kolunu 

sıvazlayıp, içeri giriyor. “ Weey.....diyor, ben ne göreyim. Ben Rayveré 

Qop’un kulasına (saklandığı yer) girmişim. Gittim, oraya girdim. Ben 

orada Raywere Kop’u (ke mı Reyvere Qop kıst) öldürdüm. Ben 

Demenanların kulasına girmedim. Onun kulasına gittim.” Yani 

Demenanlarn kulasına gitmiyor. Elini kolunu sıvazlayıp gidiyor, gelmek 

üzereyken, bu Ciwe( Cebrail) Xal Hemedi, bu Ciw ile Xal Mistefa Hedeme Mirzalié 

Silemani nin oğlu Alyo Qiz’in kardeşi (Laze Hemê Mirzê Sili, biraê Aliyo Qiz) 

orada o yaralının ( Mirze Saré) yanındalar. Orada hemen ateş açıyorlar, 

Raywer’le birlikte dört askeri de öldürüyorlar. Cebrail hızlı davranıyor. Dört 

askerin kaputları ile silahlarına el koyuyorlar ve kendilerini yaralının bulunduğu 

kaya deligine atıyorlar. Kimse de cesaret edip onların üzerine gelemiyor.”(3) 

9

Yazar Cemal Taş’ın “Roé Kirmanciyê” adlı çalışmasında Hesen 

Aliê Sêy Kemal’in anlattıkları; 

“Alişêr Efendi ile Zarife Xanım Koçgiri’liydiler. Koçgiri soykırmından 

sonra Dêrsim’e gelmişlerdi. Daha sonra Wank’ın karşısındaki mağara da kalmaya 

başladılar. Zarife’nin babasının evi yana, onun bir kadın olduğunu söylemezsin. 

Fes ile puşi bağlardı. O saçlarını döndürüp fesinin altına koyardı, üstüne puşu 

bağlardı. Bir düzme mermiyi böyle, diğerini şöyle atardı. Suware almanı 

omuzlarına gögsünün üstüne bağlardı. Belinde tabancası vardı. Çok güzel bir 

bayandı. Üstte erkekler gibi salte, altta ise panturi giyerdi. 

Alişêr Efendi biraz yaşlıydı. Çocukları yoktu. Zarifa Xanım, Koçgirili 

Aşiret ağası Alşan Bey’in torunu idi. (Büyük Alşan olmalı) Alişêr Efendi ise onun 

akrabasıydı. Birbirleriyle evlenmişlerdi. Onların memleketinde başkaldırı 

olmuştu. Hükümete karşı savaşmışlardı. Zara’da savaşmışlardı. Bilmiyorum, 

fişekleri mi bitmiş, ne olmuşsa Dêrsim’e gelmişlerdi. 

Alişêr Efendi ile Zarifa Xatun aşiretler arasında barış istiyorlardı. 

Gerçek ismi Alişêr Bey’dir. Kısaca Alişêr Efendi derlerdi. Alişêr Efendi çok 

okumuş, çok bilgindi. O, o vakitlerde çok şeyler bilirdi, konuşurdu. Hergün defter 

ve kalem elindeydi. Yazı yazıyordu. Alişêr Efendi yedi dil bilirdi. Bilge bir 

insandı. Asla kötülük istemiyordu. T.C. hükümeti ile arası yoktu. Hükümet onu 

Sêyd Rıza’dan istemişti. Seyd Rıza, Dêrsim bahtını yıkmadı, son gününe kadar 

ona sahip çıktı. 

Gafet’de kivram vardı. Bir gün Gafat’a gittim. Yol Alişêr Efendi’nin 

mağarasının yanından geçiyordu. Gidip kendilerine konuk oldum. Biraz 

dinlendim. Sonra tekrar yoluma koyuldum. Wank’ın karşısında Gafat’ın altında 

Çermu derler, kayalığın altında mağara var, öte kısmında kaynak suyu var, 

orada evini yapmıştı. Orada kalıyorlardı. Adamcağız orada üç yıl kaldı. Onlar 

orada hindi besliyorlardı. Günün birinde bir hindi uçup, Wank’da geliyor. 

Wanklılar gelip Cermu’da hindiyi yakalıyorlar. Onun Alişêr Efendi’ye ait olduğunu 

biliyorlar. O gece orada bırakıyorlar ve ertesi sabah götürüp Alişêr Efendi’ye 

teslim ediyorlar. 

Her sonbahar geldiginde, Zarife Xatun Wank’a gelir, dört beş katır 

ile adamları alır, Sagnk’a gider, bir yıllık yiyeceklerine yetecek kadar 40-50 

teneke buğday satın alırdı. Buğdaylarını degirmende öğütür, alıp mağaraya 

götürürdü.Turşmeg, Şeğank, Robaig köyleri Hesen Efendi’nin elindeydi. Bir yan 

Sehu’lar, diğer yan Kudu’lardır. Hesen Efendi Kudu’lardandır. Use Seyde ise 

Sexu’lardandır. Kudu ise Mameki’den biraz aşağıdadır, iniş aşağı gelindiğinde 

Segank ve Tursmeg’e inilir. Ama o köyler değerli köylerdir. Dinar ve Robayig 

köyleri Hesen Efendi’nin köyleridirler. Otuz, kırk marabası (topraksız köylü), üç 

tane değirmeni vardı. Toprakları çoktu. Hese Misti giller tahılı ambarlara korlardı. 

Onların, büyük buğday ambarları vardı. Çiçeg buğdayı ekerlerdi. 

Alişer Efendi’nin eşi tahıl satın almak için Turşmeg’e gider. Zarife 

Hanım gidip Şeğank’ta Hesen Efendi’ye konuk oluyor. Onlara Smailê Qeri’nin evi 

denilirdi. Evleri Asurlardan kalmadır. Evlerin büyük ve yanyana üç taş sutunları 

vardı. Üzerilerine ağaç atıp örtmüşlerdi. Ahırlar epeyce büyüktü. Otuz, kırk katır 

bağlanırdı. Duvarların önünden hayvanların yemlikleri yapılmıştı. Taşım 

hayvanları geldiginde o ahırlara bağlardı. Ahırın üstünde ise odalar vardı. Zarifa 

10

Hanım geldiginde hal hatır sorar. Hesen Efendi adamlarına gelen bayanın kim 

olduğunu sorar. 

-Kimdir bu bayan? 

-Alişer Beğ’in eşidir. Beş yük buğday satın almak için gelmiş. 

Zarife Hanım ile birlikte adamları da vardır. Hayvanlarını bağlarlar. 

Zarife Hanım’ın bindigi kısrağa yem verirler. Kendilerine hizmet sunarlar. Sögüs 

yemegini ikram ederler. Tartışır ve yatarlar. Ama Hesen Efendi çok çillek 

adamdır. Misafirine hizmet etmekte kusur etmiyor. Bu bayan gelmiş ben ne 

yapayım? Ruhu çıkıyor. Eskilerin ağaları kadınlar için ölürlerdi, geberirlerdi. 

Kadınlara çok düşkünlerdi. 

Hasan Efendi de onlardan biriydi. Zarife Hanım’la yatmak, cinsel 

ilişkiye girmek istiyor. Gece bayan hizmetçilerinden birinie; “Git Zarife Hanım’a 

de ki Hesen Efendi diyor ki, eğer bu gece benimle yatarsa, ben yarın ona beş 

hayvan yükü ile birlike iki hayvan yükü de benden olmak üzere ihtiyacı olan 

tahılı ücretsiz olarak vereceğim. Tahılı adamlarıma verip, kendilerinin kaldıkları 

yere kadar da yollarım. 

Hizmetçi kadın, Zarife Hanım’ın yanına gider, kendisiyle biraz 

sohbet eder ve kendisine; “Zarife Hatun, ağam diyor ki” Eğer bu gece 

benimle yatarsa, yarın beş hayvan yükünün yanı sıra iki hayvan yüküde 

benden, ücretsiz olmak üzere yükleri yükletirim. Onun bulunduğu yere 

kadar da adamlarımla birlikte yollarım.” 

Hizmetçi kadın böyle konuşunca, O da başını kaldırıp; “ Git o 

ağanadeki, her hayvan kendi seviyesindeki yemlikten yem yer. Eşek ise hiç bir 

zaman, atın seviyesindeki yemlikten yem yiyemez.” 

Pepug kuşu bayanın yaylasına konsun, ötsün. Hizmetçi kadın geri 

dönüp Hesen Efendi’ye Zarife Hanım’ın söylediklerini aktarıyor. Hesen Efendi’nin 

kafası önüne düşüyor. Hiç bir şey söylemiyor. Ne söylesin ki imkânı mı var? 

Zarife Hanım, o gece sabaha kadar uyuyamıyor. Oturduğu yerde 

sabahlıyor. Sabah gün agarınca da adamlarına sesleniyor; “Hayvanları dışarı 

çıkarın. Eğer ben bilseydim, bunlar böyledirler. Ben bu ev de yemek de 

yemezdim.” 

Kısrağını dışarı çıkarır, zengiyi bağlar, biner, sürer. Hesê Mışti’nin 

evi Hesen Efendi’nin evinin biraz yukarısındadır. Hesê Mışti’nin evine gider. 

Kendisi karşılanır. O, oturur ve “Buğdayınız var mı?” Sorusunu sorar. 

Onlar ise “Vardır.”derler. 

Zarife Hanım adamlarına döner ve “Gidin buğdayı kontrol edin.”der. 

Adamları gider buğdayı görür ve kontrol ederler. Zarife Hanım’a “Biz buğdayı 

beğendik. Değerli bir ürün bilgisini verirler.” 

Zarife Hanım, “O halde beş katır yükünü ölçün, ve dışarı 

getirin.”der.Buğdayı ölçüp galelere korlar ve dışarı taşırlar. Zarife Hanım cebine 

el atar, diğer yandan da Hesê Mışti’ye “ Buğdayın bedeli ne kadardır?” sorusunu 

sorar.Hesê Mışti, tutarı belirtir. 

Zarife Hanım kesesinden altınları çıkarır, sayar ve verir. 

11

O zaman bir altın beş mecidiye idi. Mecidiyeler ise gümüşten 

yapılmaydılar. Bir mecidiye yirmi kuruştu. Satın aldığı buğdayını yükler, 

gideceği yere kadar götürür. Onlar Gafet’in altında üç yıl kaldılar. 

Türk hükûmeti sürekli olarak Seyd Rızay’a elçiler gönderdi ki 

Koçgirilileri teslim etsin. Seyd Rıza ise “ Koçgirililer, Dêrsimlilerin bahtına 

düşmüşler. Biz onları teslim etmeyiz.”derdi. Alişêr Efendi, Dêrsime gelir gelmez 

sürekli olarak aşiretler arasında barış istedi. Barış sağlamak için uğraştı. 

Alişêr Efendi, Raywer Qop’a “ Sen hükümeti ağzından düşürmüyorsun. Kendine 

dikkat et. Onlarla dostluk olmaz.”diyor. Hükümet ise Qop’u ikna ediyor.” Eğer 

siz Alişêr Efendi’yi öldürseniz, asker dağdan geri çekilir, geri döner.” 

Qopo ise Zeynel Ali yi görüyor. Ona diyorki, “Sen Alişêr’i öldürürsen 

asker çekilecek, suyun karşı tarafı senin, bu tarafı da benim olacak.” 

Yani toprağı bölüşüyorlar. Artık kendisi reis olacak. Haydi sen söyle 

Mewrandır, Mewran. Sen hükümetten daha mı akıllısın Qopo? Sonra asker dağa 

çıktı. Millet dara düştü. Alişêr Efendi ile Zarife Hanım hazırlandılar ki Rusya’ya 

gideler. Zeynel, Wank’lı Efendi ve Qopo, gidip onları öldürdüler. Alişêr Efendi 

ölmeden önce Seyd Rızay’a haber yolluyor. “Beş gün daha bizi ele vermeyin, 

koruyun. Beş gün sonra ben Rusya ‘da olacağım. Ben oraya kavuşur kavuşmaz 

siz hiç merak etmeyin.” 

Alişêr Efendi, Sultan Baba yaylasında yol gereksinimlerini tedarik 

ediyor. O gün yol yemeklerini hazırlıyorlar. T.C. alayı, Bokır mıntıkasındadır. 

Qopo ise boş durmuyor ve Zeynel’i tembih ediyor. O gün gidip onları 

öldürecekler. Zarife Hanım hiç bir zaman silahını bırakmazdı. Sürekli silahlıydı. 

Gece gündüz düzmeleri boyundaydı. Öldürüldüğü gün yeğeni ve yeğeninin eşi 

oradaydılar. Öldürme timi kaşı taraftan mağaraya doğru ilerlerken, Zarife Xanım 

onları görüyor ve Alişêr Efendi’ye “ Kivran Zeynel geliyor. Kivran Zeynel budur 

geliyor. Ama yanında silahlı adamlar var. Yanlarında yabancılar var. Kendini 

koru. Bir bahtsızlık yapmasınlar.” Alişêr Efendi ise; “Biz altı yıldır buradayız. 

Kimse bize kötü bir söz söylemedi. Sen niye öyle yersiz sözler söylüyorsun? 

Korkma.” 

Alişêr Efendi, gelenleri karşılamaya gider. Onları kaldıkları 

mağaranın içine kadar götürür. Birlikte otururlar. Hal hatır sorarlar. Mağaranın 

kapısı geniştir. Aniden Alişêr Efendi’ye ateş ederler. Zarife Hanım yerinden atılır, 

fırlar ve tabancasını alır, onlara doğru ateşler. Kurşun, İbê Mıroşi ve Efendi’nin 

gipikindan önden girer, arkadan çıkar. Kurşunun biri de Mïstêy Alibeg’in çapraz 

kayışına isabet eder. Onlar ateşlerler ve bayan yere düşer. Orada başlarını kesip, 

götürüp Bokır dağındaki alaya teslim ederler.Qop’un kemikleri rahat durmasın. 

Rapbero Qoop, o dakika orada değilmiş. Misto Qır oradaymış. Misto Qır’ın 

yeğeni Zeynel oradaymış. Pupug kuşu senin babanın yaylasına konsun Raywer. 

Sen bu mileti nasıl kandırdın ve birbirine düşürdün. Raywer, itin gunahını bile 

boynuna alırdı. Sen bu insanları nasıl birbirine düşürtün, fırıldakları nasıl 

çevirdin? Alişêr Efendi’nin altınlarını ise Pulur’un ağası olan Mahmud Ağa’nın 

yeğeni Nurali yedi. Zeynel’in karısı Nurali ile evlendi. O altınlar Zeynel’e nasip 

olmadı.” (4) 

Alşer Efendi ve Zarife Hanım’la ilgili söylenilen ağıtlar, şiirler. 

Zarifé 

Bezna hu derga baria, tî vana rié hu, jî asm û roza 

Lewe Alişer de şirina délal û pak û qimeta 

12

Né vana ez, vana ma ime, 

Çinévéia Kurdistan ia Zarifa 

Ekhe kote’ra raé tî vana maina rextkerdia zerda 

Çe ho de côanîka,teverde jî mordemeka 

Nermo ilvan sano dormé saré hu 

Pişto giredo mia ho’ra 

duzmé qêrqêsûnû esto séré şéné hu ser 

nüa bîrnena raa čéndermuné tîrku Zarifa 

cengavera coamerdu’ra jedê çekh erzena 

nisané cena nana pa pée kemeru’ra 

mêriki lewée daé de tîm bié jî tâyrû 

Axaé Kocgiri wuairé mal u milki ê 

Dewûji véré çeveré bonune yîne de naléné 

Halé kîrmancû vêsneno zeria aa bélé 

Lawukî vatene,bervéné, çîmu’ra hierşi amené 

Çeke hu guret şié Dersim pêrodaisê çereni ča nê verda 

Côkaro saré hu da seveta xelaşiana Kirmancu 

Pers me kerene kewrau , yîne rew saré hu berd roth tirkû 

Yîne saré kewraune hu birnai eve bîraku 

Qewul nê kerd Zarifa wuastena Miste Khori 

çekhe çarné’ra zagone yî ser 

eve çereni roé hu da, raa pêrodaiskaria ho de 

Vatene,Ma bî mîrimé khé saré yine ma vind kéré 

Xainu, çîme wêsanu welate ma viran û talan kerd 

Kewrai eve desté kéwrau amei kistene 

Ma’ra nê verdai Mordeme rindi, têde pia berdi qirkerdi 

Mîsté Khori vêsna qedena Kocgiri, sîré ard Dersim ser de 

Gîle kou’ra hona mendi vi perodaiskari côkaro, tersonik tersai 

Zarifa Xanîm, ma yî derdu qeitan hu vira nê keme 

Nika,domonê ma, ma vera silav dané cengaveria sima. 

Zarife 

Cengawewera azadia ma vié Zarifa 

Gégané jî Ğezala, gégané jî şerra 

Raa azadia welate ma ’de can û dil vié 

Uste’ra hu ser, çek gire dai sevata welati 

Pêrodaisê Zarifa Xanim xof est zéré dîsmeni 

Delalé zéré ma de çef û wess bié 

Esq û khûlûnê welat’ra nê wess bié 

Adır bê vêsno çe mordemuné xıravınu 

Xainu nê wuast khe a bi vino murode hu 

Dormé Dersîmî çaralî guretî vî 

Welaté ma tola kerd, pê deste ma nê guret Kîrmancu 

Kurdistan kerdî vî xan û xîravé, zu Dersim mendi vî 

Khéla péene de juyina pêrodaisî nê mendî vi 

Delalé vatene, koé Dersimî ma’re çe o 

Namé Kîrmancu qê vindî nê beno 

Hata khe zu kîrmanc rié na dina de bî mano 

Avdila pasai vatî vi na sene coanıka 

Rayver çıxaşî zernu wuazena ez dan to 

Tu ho ra su mî’re sarê yîne bia 

Zeynelî sarê yîne cî’ra kerdi 

13

Dîsmenu çef ra deste hu héné kerdi, 

Alişer vano 

Ma vame, na çî juina, na séné braia nêa nena 

Tîrkû her çié ma gureto,hale ma hêşiria 

Čengé tirku de mîleté ma qîr bi qedia 

Vêsan û têsan vîme Çeûne ma de sorxaz çine vî 

Her ča de yîne ma kerdime herrê bari,niştro ma ser 

Nê wuazene qê poşta ma’ra endi béréne wuar 

Ala rèe niadénê dûlgeriné binû de derd û ciran 

Bîné lîngûne tîrkude kess nê mendo na dina de ma’ra qêéri 

Ju ma bime bomm, ma boa hérénié gureta çik a? 

Bérene têde pia juvime ra’urjîme lingune hu ser 

Ma khe ewrû sarê nê werda hu ser çek nê gûret desté ho 

Meste têdê Kîrmancû dina’ra daré wé, bene vindi sonê 

Kîrmanc çûtîr coamerdia hu cirtè kerdene osneno’ra dina 

Ma kî hen juvime, mufrézé tîrku ma ver hen vozdane sone 

Sîma rînd şehr bî kerene, mufreze tîrku kamo ma kami me? 

Va mordem bî mîro nê mano bê welat 

Endi beso zîlmo khe tîrku ardo saré ma serdé 

Tirki ho ho’re vane “ Kîrmancî herré maé” 

Ma nê wuzeme rié tirku bi vinime welate ho de 

Domone ma tirku ju hessu û vergu vinene 

Tirki jî hessu her çi wene sero ki mija hu kene 

Vane Kîrmancî mordem nié,va têde pia bî mîre, 

Ma guréeme,pozeme amé ver, 

Tirki eve zor desté ma’ra céné béné 

Xêrê çekune gîranu’ra bié cengaver 

Yiyè khe verva taburune lazu danê pêrô, béné wuairé xêri 

Yiye khe çeune ho’de nisene ro, mordem niè, tuaire nê bené 

Dîsmen pê hale ma huyno 

Ma Kongre mongre tuha ki nê wuazeme, 

Pôşta ma nê nîsé, Pôşta ma’ra béré wuar, ma’re nê ve bar 

Zavîtûne yîne astike ma vîlesnai ro,astike ma koti qêdênaî 

Ma zoneme her çiye na welati pasai wené 

Côka seré welate ma mîz û dumané voré gureto 

Çekê maé girşi khe deste ma de bî vîéné 

Kess tîrkû’ra nê tersene 

Bêguman dewlete dulgeri hevaltiya Kongra kene 

Mufreze tirku Kirmancu qîrkene, kîsene 

Dulgeri tei nê niadané nê vinene 

Fîrna wendiskarune ma qonax û taxtû de hewa ra wa 

Yîye khe hevaltiya Kongra kené bê bextié kené 

Ma zoneme dismeno tirk baqîl o, hilekâr o 

Pôşta wendiskarune ma wess tîmar keno 

Hata khe kare hu xelesna,qedena berd ser 

Dismen Pôşta wendiskarune ma tîmar keno 

Yîye khe raştia welati hona fam nê kene 

Ma khe ju vime, beme wuaire karê welate hu 

Ma vane endi zîmîston besso, 

va zîmîston şerro endi usari me vindo bero. 

14

Pénia kare Miste Khori qirkerdena ma wa 

Bérené ewru roza pêrodaisa 

Berene bine ala Kirmancu 

Teslim biané merdena 

Pénia kare Miste Khori qirkerdena ma wa 

Eve juina ma raştia ma gam est vê şié 

Tirki kamié khe ma sero bi ve qomutan 

Misto Khor nê wuazeno kess yî’ra avê şero 

Bomu,xeğu eve taxtu xapneno 

Kurdistan khe çine vi ez taxt se bi kerine 

Yine eve risvet juina ma kerdé xiravè 

Ne wuazeme khe Çhime vêsani sero ma’ro bi vé bela 

Riyê yine ra welate qîr bi qêdia, daria we vêsania’ra 

Welat khe azad ne vi ez taxt se bi kerine 

Ma nika, seveta domonune hu halenu vîrazeme 

Name mî Alişer o, verva dîsmeni de perodaiskar o çerro 

Rozune xelas û azad biyana welate ma moron 

Bésé nê kerdene khe rau’ra şéréné 

Yî maé ma ki ağa û pasaé ma bî 

Şî hu roth Mîsté Khori,gînai waro peide qîneser mendi 

Şî bi hêşir û berdeştié Mìste Khori 

Welat de her roz gonia şaé rişina hardi serde 

Were yine de werdêna dewléte wess vîé 

Nê la lao Hesen Xeiri, na Anqera to’re çixaş bia şirené 

Sima qè nê hesnéné, çikenia Qoçgiri 

Sima qè nê vinené Qoçgiri vêsno, qêdeno 

Qoçgiri naleno, çikeno bîne boa ğezalbondi’ra 

Mìsto Khor sîma ra vano,” ez jarru sero sond won 

Bérénée ma ve braié zu vime,” 

Fîrsat khe koth’ra Mìste Khori dest, sîma’a kess wess nê verdano 

Ma sondé Tîrku’ra qê bawer nê kemé 

Yîne çhimuné ho sayno nezelno welate ma Kirmancû 

Dewleta tirku dêwê ma vêsnai,mîlete ma qîrkerd, welate ma kerd virané 

Ma vêsan û têsan û rutrupal mendime zere gemu de 

Vass çine vi khe çel û çûkê ma ho ho re borene 

Zav û jeçê ma bîne voré, torgè siliè de mend 

Serd’ra bê nê weşi, lingé hu bivi kung 

Bésée nê kerdene khe rau’ra şéréné 

Mordemi berdi dai kistenné seferbeglia ali osmani de 

Yîye peide mendi têdê pia berdi qîrkerdi qedenai 

Dayîku bésé nê kerd bîs xelesné domonune qiskheku 

Ma zoné me khe zavutune Nurettin Pasai, 

Zulm û zordarié ardé sarée ma serdé 

Mordeme dirvetini şaset kerdi, têdê ne weşî berdi qîr kerdi. 

Nê la lao eve sondé pasaune tirkû qê hu me xapné 

Mezelûne Pi û Khalkûne hu bi arene çhîmune hu ver. (5) 

15

Kontur-gerilla, bugünkü anlamıyla Ergenekon’a bağlı çalışan “JİTEM ” 

elemanı olan jandarma albay Nazmi Sevgen’in anlatımıyla Alşer Efendi ve Zarife 

(Zefê) Hanım “.......Alişir öldüğü zaman 9 Temmuz 1937’de tahminen elli beş 

yaşlarındaydı. Alişir'i ilk defa siyaset ve kötülük sahasında Koçgiri aşireti reisi 

Mustafa’nın (Paşa) katibi olarak görüyoruz. Dersim alanında tanınması 1.Dünya 

Savaşı’nda Erzincan'da Ruslarla işbirliği ettiği zamana tesadüf eder. 

Erzincan'da Rusların müteahhidi olarak ortaya çıkan Alişir, Rus 

kumandanlığından orduya ağır alışveriş etmek üzere yedi yüz Türk altını yanına 

da bir manga kadar Rus askeri ve on at almış. Munzur dağlarını aştıktan sonra 

Rusların elinden hayvanlarını zorla alıp, askerlerden de üçünü esir ederek 

Dersim'e yürümüştür. 

Bu olay esasen Türk düşmanı olan Erzincan'da ki Rus komutanı 

Lahof'un büsbütün Türkler aleyhine harekete geçmesine sebep olmuştur. Alişir, 

Dersim'e geldikten sonra « Ovacık » da ki halk gücünden oluşan alayın katibi 

olmuş, alayın Rusları önlemek üzere Munzur dağı mıntıkasına hareketinde 

beraber gitmiş, bir süre de « Sebil Baba » dağında kalmıştır. 

Büyük harpten sonra Koçgiri’ye geri dönen Alişir, eski görevi olan 

Koçgiri aşireti reisi Mustafa « Paşa » nın oğlu olan Alişan Bey'in sekreterliğini 

yapmıştır. İşte Alişir’i burada memleket ve devlet aleyhindeki hareketlerin 

başında bir beyin olarak görmek üzereyiz. Alişir’i Koçgiri aşireti reisi Mustafa 

« Paşa » kendisin de bazı yetenekler görerek yetiştirmiş, onu özellikle sık sık 

Dersim'e göndererek Dersim aşiretleri üzerinde etkili ve aktif olmasını 

sağlamıştır. 

Alişir, zeki, karıştırıcı ve cesurdur. Çok güzel Türkçe okur ve yazar. 

Dersim'de elimize geçmiş bir çok siyasi, eleştirel şiirleri, yazıları vardır. Kendisine 

bu bölgenin kurtarıcısı süsünü vermiş, daima öyle görünmek istemiştir. Onda 

Kürtlük düşünce ve amacı da vardır. İşte bu düşünce ve amaçlarıdır ki birinci 

dünya savaşı antlaşması sonrası Alişiri bütün kirli, fesatçı amaçları ile ortaya 

çıkarmıştır. 

Sevr Muahedesine, Kürdlerin ekseriyet teşkil ettikleri yerlere 

muhtariyet idaresi verileceği mealinde bir madde konulmuş olması Kürdleri 

ümidlere düşürmüştü. Bu sırada Koçgirili Mustafa « Paşa »nın oğlu Haydar Bey 

İstanbul’a giderek Kürd Teâl-i Cemiyetine girmiş, Koçgiri’ye avdetine 

« Ümraniye » de cemiyetin bir şubesini açmıştı. 

Şubenin riyasetini de deruhde eden Haydar Bey, Dersim’deki aşiret 

reisleriyle sair mütenffizleri, Koçgiri’nin ileri gelenlerini cemiyete kaydetmiş. Kürd 

amâline müteallik eserlerle beraber cemiyetin nâşiri efkârı olan kürdçe « Jin » 

gazetesini de getirterek işe bu noktadan hız vermişti. 

İyi bilmek lazımdırki Haydar Bey bu işleri yapacak, başarabilecek bir 

adam değildir. Perdenin arkasında Alişir vardır. Asıl faal, muharrik olan odur. 

Nihayet Alişir’i 1920 senesi martın da maskelerini atarak, gerçek 

siyasi kimliğiyle Dersim'de, Ovacık ve Hozat'ta halka kışkırtıcı hitabeler verirken 

görüyoruz. Yanında Refahiye'nin Şadıllı aşireti reisi Paşa Bey ve arkadaşları 

vardır. Alişir bu cesareti Kürt Teal-i Cemiyeti reisi Abdulkadir'den almıştır. Çünkü 

16

Dersim'e gelmeden bir süre önce Koçgiri'nin Armudan köyünden Mıgırdıç isminde 

bir ermeniyi özel amaçla İstanbul'a göndermiş, bu vasıta ile Seyyid 

Abdulkadir'den talimat almıştır. 

Alişir Dersim'deki konuşmalarını Türkçe yapmıştır. Dersimli'ler ve 

Koçgiri'ler zazaca konuşurlar, aralarında lehçe farkı vardır. Bu sebeple Koçgiri'li 

Zaza, Dersim'li Zazanın söylediğini anlıyamaz ” (6) 

Dêrsim ve Koçgiri'de büyük oranda kürdçenin kurmanci lehçesi 

konuşulmaktadır. Batı Dêrsim-Koçgiri bölgesinin Zara ve Hafik ilçelerinde 

yaşayan kürdlerin bir bölümü “dımıli-kırmançki ” lehçesi konuşmaktadırlar. Diğer 

yerleşim yerlerinde kurmanci lehçesi konuşulur. Doğu Dersim'in ilçelerinde de 

her iki lehçe konuşulmakta. Alşer Efendi türkçe konuşmuş olsa o günün 

şartlarında Kürdler kendisini nasıl anlayacaklardı? Ki Osmanlı İmparatorluğu’nun 

resmi dili osmanlıcaydı. O, osmanlıcayla öğrenim görmüştü, türkçeyle değil. 

Osmanlıca da ; kürdçe, farsça, arapça karışımdan oluşmuştu. Ermenice, rumca, 

arnavutça danda kelimeler alınmıştır. Alşer Efendi, Osmanlı İmparatorluğu’nun 

idari işlerini yaparken bu dili kullanıyordu. Kendi halkıyla kendi anadilini konuşur. 

Kewreş ve Azgêr köylüleri tümüyle Koçgiri kürdçesini konuşurlar. 

Alşer Efendi osmanlıca da yazmıştır. Şiirlerinde bu durum açıkça 

görülüyor. Kendi ana dilinin kurmanci lehçesiyle de yazmıştır. Dımılki-kırmançki 

yazmış olması da büyük olasılık. Bu lehçeyi bilmemesi mümkün değil. Yıllarca 

dımılki lehçesini konuşanlarla iç içe yaşıyor. Alşer Efendi’nin bilinen beyitleri bu 

günde Animist « Alevi » Kürdler tarafından zevkle dinleniliyorlar. 

Onun şiirleri kendisi sağken basılmış. O dönemin Teşkilad-ı 

Mahsusa’sı « Özel Büro » görevlileri tarafından basılan, basılmayan şiirlerine el 

konulmuştur. İstihbarat, sabotaj, adam kaçırtma, öldürtmeyle, görevli olan 

N.Sevgen, sömürgeciliği en doğal hak olarak gördüğü, kemalizme hizmet 

sunduğu, anti-kürd olduğu için rahatlıkla Alşer Efendi’nin aleyhine yazıyor. 

Kemalizmin temel prensibi; « Aslolan şey amaçtır. » Amaçların 

hangi yolda elde edildiği önemli değildir. İstihbaratçıların en büyük 

özelliklerinden biri de “yalan haber” yapma, bilgisizlendirme, 

dezenformasyondur. Nazmi Sevgen ’de en üst komutanı Mustafa Kemal’in 

makyavelist anlayışını benimsemiş bir ajan-asker olarak amaca hizmet için 

bilgisizlendirmeye gidiyor. Öyle ya aldatmak isteyen biri, mutlaka aldanacak 

birini bulur. Aldatmak, kandırmak, bilgisizlendirmek, en üst basamağında 

M.Kemal’in bulunduğu dikta rejiminin temel kıstaslarından biridir. 

“Alişir Kürtçe de şiir yazmış, şiirler söylemiştir. Bunlarda aynı 

sebeple Dersim'de yer tutmamış, okunamamış, bellenememiştir. Bunun içindir ki 

Alişir'in fikri faaliyeti Dersim'i çorak bulmuştur. Alişir karıştırıcı sözleri ile Ovacık 

ve Hozat'ta tahmin ettiği alaka ve temayülü bulamamıştır. Dersim denizinde 

fırtına ancak kendi aşiretlerinin işareti ile kopar. Zaten Dersimliler daha evvel 

büyük devletlere telgraf çekerek Osmanlı hükümetinden ayrılmak istemediklerini 

bildirmişlerdi” (7) 

O dönem de bütün haberleşme birimleri ittihatçıların denetim 

altındadır. Osmanlı’ya ait olan haberleşme birimlerinde görev alanlar İttihad-ı 

Terakki’nin Angora’ya yerleşmeye başlayan kadrolarına, Kongreye hizmet 

17

etmektedirler. Kürdlerin haberi olmadan, kürdler adına, uluslararası diplomasi 

yapılan değişik merkezlere, telgraflar çekilmiştir. 

Kürdler tarafından verilen telgraf metinlerinin ise nasıl 

değiştirildiğini ya da nelerin eklenip, çıkarıldığını hangimiz biliyoruz ki? Köyünde 

oturan aşiret ağasının ittihatçıların kendisi adına telgraf çektiklerinden haberdar 

olması mümkün degil. (Çewlık-Çolık) Bingöl’ün, Dêrsim’in, (Diarbekır) 

Diyarbakır’ın, (Erzerum) Erzurum’un, (Bilis) Bitlis’in, (Sêwaz) Sivas’ın kürdü 

kendi adına ittihatçılar tarafından Paris’e ve diğer merkezlere telgraf 

gönderildiğinden nasıl haberdar olacak ? 

“Alişir buna da bir sebep bulmakta gecikmedi. Denildi ki "Osmanlı 

memurlarının etkisi ile Dersimli'ler gerçek amaçlarını anlatamamış, 

gösterememişlerdir.” Amaçları bağımsız Kürdistan hükümetine katılmak ve 

onun özünü teşkil etmektir. Alişir tarafından bu içerik de, anlamda hazırlanan 

uyarı yazısı, diplomatik not, Kürd Teal-i-Cemiyeti aracılığıyla büyük devletlere 

gönderildi. 

Ne garip tecelli dir ki, bu sırada Koçgiri aşireti reislerinden Alişan 

Bey Refahiye kaymakamlığı vekaletin de bulunuyor, kardeşi Haydar Bey’in ve 

bilhassa Alişir'in siyasi faaliyetlerinden güya habersiz, onlarla tamamen alakasız 

bulunuyordu. 

Alişir’in Dersim'de ektiği fesat tohumları bu sırada filiz vermeye, 

tesirini göstermeye başladı. Esas olarak Ovacık kazasının Tarpazin nahiyesi eski 

müdürü Mustafa Ağa Kemah köylerine gelerek “Asker toplanmasına 

padişahın emri olmadığını, Dersimlilerin asker vermeyeceklerini, 

Kemahlılarında vermemelerini ” tembih etti ve bunu temine çalıştı. 

Artık isyan fikri genelleşmişti....(....)...Esas olarak Bolucan nahiyesinin 

Karaibo köyünden Deli Esat oğlu Rıfat 20 kadar adamı ile halkı Türk olan Günlü 

çiftliğini bastı, köylülerin bir çoğunu öldürdükten sonra, emvalini de yağma 

ettikten sonra, çiftlik halkına hitaben “ Siz Ermenilere yaptınız, biz de size 

yapıyoruz. Dersim aşiretleri geliyor. Biz Sivas’ı işgal edeceğiz ve sonra 

Ankara'ya gidip Milli Hükümeti (buna kongre diyorlardı)'de 

devireceğiz.” dedi. 

Koçgiri olayının başlangıcında Alişir'de efendisi Alişan gibi yine 

Dersim'e geldi. Çünkü Koçgiri hazırdı. Koçgiri ile birlik Dersim'i de hazırlamak ve 

ortak harekete geçirmek lazımdı. Nihayet Alişir, naili meram olmuştu. 8 Mart 

1921’de Koç Uşağı aşireti reisi Bra İbrahim’i tahrik ederek onu iki yüz kadar 

avenesiyle beraberine alıp Kemahın Hoğus köyüne gelmiş, Polis Munzur 

namındaki sergerdeyi yüz kadar maiyetiyle Üskübürk köyüne sevk etmişti. Bu 

sırada o havalide bulunan Kemah Kaymakamı ile jandarma komutanını bir 

baskınla esir etmişler ve 9 Mart 1921 günü her iki eşkiya kümesi Terkilok 

köyünde yerleştikten sonra bu mıntıkada faaliyetlerine devam etmişlerdir. 

Kuruçay Kaymakamı Talât Bey’in Kuruçay’ın Sime köyünde 

bulunduğunu haber alan eşkiya oraya yürüyerek Talât Bey’i tutmuş ve 

soymuşlardır. Cür’etlerini arttıran bu hâdise üzerine Kuruçay’a yürümüşler, 

hükümet dairelerini yağma ve memurları esir ederek alıp götürmüşlerdir. Bu 

mel’unane ve bâğiyane hareketlerine sebep ve âmili Alişirdir. Mevcudu beş yüze 

18

yakın olan ve Alişir’in komutasında bulunan bu güruhu 14 Mart 1921’de 

Ümraniye’ye yürürken görüyoruz. Alişir’in peşine takıp sürüklediği Dersim kuvayi 

muavenesi ! Koçgiri’nin merkezine doğru yaklaşmaktadır. 

Dikkat çekicidir asilerin Büyük Millet Meclisine çektikleri telgrafta 

Alişir'in de imzası vardır. Kendisine çok cazip bir de sıfat eklemiştir. Sadattan 

Alişir.Bu Alişir’in kaleminden çıkmıştır. O, böyle bir yazı işini 27 Mart 1921 

tarihinde Sin’e vukubulan taarruzu müteakip, maslûb Seyyid Rıza’nın Elâzığ’da 

IV.Umum Müfettişliğe gönderdiği arizeyi de yazmak suretiyle tekrar yapmıştır. 

Böyle siyasi ve manalı yazılarda yeteneği vardır. 

Nihayet devletin kahir ve kadir eli 24 Nisan 1921’de Koçgiri 

hâdisesini yerinde söndürmüş, Alişir de mukadder olan âkibetinden bir müddet 

için kendisini kurtararak Dersim’e firar ve iltica etmişti. Dersim’e firar tarihi olan 

Nisan 1921’den ölüm tarihi olan 9 Temmuz 1937 tarihine kadar on altı sene 

zarfında Alişir, Tunceli’de hemen hiç bir siyasi faaliyette bulunmamış fakat o 

tarihten itibaren maslûb Seyyid Rıza’nın da yanından ayrılmamıştır. Bu sebeple 

onu yine maskelenmiş olarak Seyyid Rıza’nın arkasında görmek kabildir. Bu 

sırada fırsat buldukça gizliden gizliye halkı tahrik ve teşciden fariğ olmamıştır. 

Onun biraz da tahrikâmız olan Dersim hakkındaki şu manzumesi 

fikri mel’unanesinin bariz bir tezahürüdür. 

Gönül gel gezelim Munzur dağını 

Ne hoş memlekettir ili Dersim’in 

Seyran eyliyelim Sultan dağını 

Ne hoş çiçektir gülü Dersim’in 

Nice padişahlar geldi cihana 

İlim almak için düştü gümana (sanma, şüphe) 

Her bir çeşit atmış bir yana 

Kesilmemiş kıylü kali (halısı) Dersim’in 

Aslanlar yurdudur tilkiler girmez 

Gerçekler sırrıdır akıllar ermez 

Evliyalar gülüdür zalimler dermez 

Ona bağlıdır yolu Dersim’in 

Merdan-i Hüdaya (Yiğit, yüce tanrıya) kim ki yaklaşır 

İmdada kavuşur, hemen ulaşır 

Cüşa gelir, şimşek gibi savaşır 

Etrafı yıkar seli Dersim’in 

Aşair (aşiretler) cömerd (mert) hakkın rahına (malını rehineye koyan) 

Sultan Munzur durmuş kıblegahına (kuzey rüzgarı, herkesin darlıkta baş 

vurduğu kapı) 

Sultan baba derler onun Şahına (padişah, dal, budak) 

Atılır topları beli (evet) Dersim’in 

Takinin Şeyh Ahmed ced-i alası (soyunun başı, soy) 

Seyyid ile Şeyh Hasan onun binası 

Şükür Hakka geçmiş onların duası 

Cümleye üstündür eli Dersim’in 

Son kıt’ada işaret ettiği « taki » nazmda kullandığı mahlasıdır….(…)… Alişir 

mütareke günlerinde, Koçgiri’den Dersim’e geldiği zaman yeni oluşturulmak da 

19

olan Milli Hükümeti küçültme, değersiz göstermek için şöyle bir mısra da 

uydurmuş, bunu bir müddet elindeki sazına da söyletmiştir. 

“Ayağında kundura 

Gittim düştüm tandıra 

Padişahın haberi yok 

Bunu eden kongre” 

Alişir'in eşi Zarife'de dikkate değer, layık bir tiptir. Kocasının mücadelesinde 

bu kadının etkisi çoktur. Kocasına silahlı olarak her zaman eşlik etmiş ve gayrete 

getirmiş, çalışma isteğini güçlendirmiş, yüreklendirmiştir. Sonuç da oda 

kocasıyla beraber kaçınılmaz sona ermiş, fakat bu anda dahi Vank'lı Efendi 

adında birisinin canına kıymıştır. 

Alişir, Dersim'e geldikten sonra bir süre Agdat'da Koç uşağı aşireti 

alanında kalmış, 1936 yılında Abbas Uşağı aşireti mıntıkasına gelerek, 1936 

kışını asılarak öldürülmüş olan Seyyid Rızanın Sohson dağındaki evinde ve 

kısmen Vank köyünde geçirmiştir. 

1937 senesi ilkbaharında Kafat köyü çıvarındaki mağaraya geçmiş ve 

orada hayatını korumaya çalışmıştır. Koç ve Ferhad Uşağı aşiretlerine karşı 

devletçe yapılan harekat ve neticesini bir manzumede toplamak istemiş, bunda 

devleti keklikle sembolize etmiştir....(....)... 

Alişir Dersim'deyken Koçgiri'deki akrabalarıyla haberleşmiştir. Bilhassa 

yeğeni Mustafa'nın dikkate değer bir mektubu elimize geçmiştir. Mustafa 

mektubunda amcasına nasihat etmekte, devletin bağışına sığınarak af 

dilemesini, dağlar da dolaşmaktan vazgeçmesini, bilhassa Tunceli kanununun 

yayınlanmasından yararlanmasını tavsiye ve rica etmektedir. Başkaları da aynı 

tavsiyelerde bulunmuşlardır. 

Kaldıkları yerde bırakılan şeyler, gördüğümüz bazı mektuplar bunu 

kuvvetlendirilmiştir. Fakat Alişir sürekli kaçmış, sayısız suçlarının sonuçlarından 

korkmuştur. 

Alişir, Koçgiri’den geldikten sonra Dersim’de hiç bir işe karıştırılmamıştır. 

Bunun iki sebebi vardır. 

1-Aşiret reislerinin, Alişir’in mevkilerini işgal etmesinden korkarak onu 

yanlarına yaklaştırmamaları, 

2-Dersim de aşiretlerin ancak reislerine bağlı bulunmaları. 

Buna rağmen Dersim’de herkes ondan « Alişir Efendi » diyerek hürmetle 

bahsederdi. Son zamanlarda bir miktar keçi ve koyun tedarik ederek, bunlardan 

elde ettiği ve dışardan aldığı yağları Hozat'a sevk etmek, satmak süratiyle gelir 

elde etmeye başlamıştı. Yaşadığı yerde bulduğumuz bir kaç mektup yağ alış - 

verişini göstermektedir. Halktan zahire toplayarak geçinmeye çalıştığına güzel ve 

manzum bir misal daha veriyoruz. Alişir bu bu mektubu, Bahtiyar Aşireti reisi 

Yusuf Ağa’nın oğlu şaki ve maktul Şâhine yazmıştır. Hitap dikkate şayandır ; 

Ey hain semavet (sema, gökler) ey lem’al (parlama, parıltı) şecaat (yiğitlik, 

yüreklilik) 

Ali hem-i (bütün) menbaai (kaynak) sehavet (cömertlik, el açıklığı) 

Zatı kerem zatına eylerim arzı (sunma, yer, toprak) necat (kurtulma) 

20

Selam ve dualarla ihtiramat (sayğılar) 

Sensin ezelden muhibb-i (muhabetli, seven) hanedan (büyük aile) 

Sana şayestedir (yaraşır, uygun) hem şöhret ve şan 

Namın layıktır şanına nam-ı Bahtiyar (mutlu, bahtlı, ocak) 

Daim (her zaman) muîn (yardımcı) olsun Hayder-i Kerrar (döne döne 

saldıran, yürekli yiğit) 

Bu sene zuhur (oluşmak) etti bir darlık (yokluk, kıtlık) 

İşte gönderdim Hazreti Teberi 

Elbette halimizden verecek haberi 

Emanet zahiresini (ambarda saklanan yiyecek) Butkane (bir köy ismi) 

Kaldırmasan köyden büyük iane (yardım için toplanan yardım parası) 

Ummamız (ümidimiz, beklentimiz) budur zatınızdan (şahsınızdan) bu sene 

Hak kerimdir elbet gelecek sene 

Ümid ile gönderdim bu manzum mektubu 

Necabetin (soyun) büyüktür bilirsiniz üslubu (yöntem) 

Bir diğerinde ise toprağa, doğaya olan sevgisini, hayranlığını dile 

getirmektedir.Dersim’i kutsallaştırmaktadır, yüceltmektedir. 

Alişir 9 Temmuz 1937 cuma günü, Kafat köyü çıvarın da karısı Zarife ile 

gizlenmiş olduğu mağara da, kendisi gibi Dersim'in kötülükler, günahlar 

tarihinde yeri ve adı bulunan Zeynel tarafından karısı ile beraber öldürülmek 

suretiyle kaçınılmaz sona ermiştir. Alişir Dersim'in Genel Kurmayı diye 

anılırdı...”.(8) 

Resmi tarihi yazanlar kendilerinden bir öncekini, öncekileri kaynak 

olarak kullanmayı alıskanlık haline getirmişlerdir. Rahmi Apak ise “ ....İlk 

olaylarda halkı tahrikte ön ayak olan Alişir'in rolü büyüktü. Koçgiri 

ayaklanmasında bu adam elebaşı durumunda ve pek çok kötülüklerinde başı 

olarak ileri atılmıştı....” der. (Rahmi Apak, Türk İstiklal Harbi) (9) 

Kürdistan dogası bir yandan yasamı zorlastırsa da diger yandan 

barındırdıgı canlıları muhafaza da eder. Onlara hayatta kalabilmeleri için kucak 

açar. « Karagöl gediği ; Eşkiya gediğidir. Kemah’a gider. Seyit Rıza’nın yanında 

ve himaye ettiği Koçgirili soyguncular ve eşkiyalar bu boğazdan 

geçerler…..(…)…. Koçgirili Alişir’in etrafta yaptığı menfi propagandanın halk 

üzerindeki etkisi de büyüktü. Bu durum dolayısıyla Yukarı Abbas uşağı aşireti 

reisi Seyit Rıza ; Haydaran, Demenan, Yusufan, Kureyşan aşiretlerine adamlar 

göndermek suretiyle bunların hükümet aleyhine ittifakını sağlamış oldu. » (10) 

Koçgiri kürdlerinin ulusal kurtuluş hareketi hazırlığı yaptığını tespit eden 

İttihad-ı Terakki Partisi mensupları hareketin örgütlendirilmesi sırasında, kürdler 

tam olarak birliklerini sağlayamadan saldırıya geçerler. Osmanlı 

İmparatorluğu’nun bütün imkanlarını kullanarak jenosidlerini gerçekleştirirler. 

Birlik sağlanamamış, Koçgiri yalnız kalmıştır. Mücadeleye devam etme kararlılığı 

içindedirler. Alşer Efendi ve eşi, yoldaşı, mücadele arkadaşı Zarife'nin Koçgiri'de 

kalma olanakları yoktur. Koçgirili diğer Kürd direnişçileri gibi onlarda teşkilatçıkontra 

Osmanlı yöneticilerinin ellerinin kendilerine ulaşamayacağı Doğu Dêrsim'e 

gitmeye karar verirler. Alşer Efendi, Dêrsim'de sazını Kürd ulusunun 

mensuplarını uyandırmak, ulusal birliği sağlamak için en uygun araç olarak 

kullanır. Osmanlı zulmünü, kürdlerin kendi kendilerini yönetme haklarının 

olduğunu, bölge insanının kimliklerinin farklılığını işlediği deyişleriyle halkı 

21

ilinçlendirir. Bir yandan da Osmanlı İmparatorluğu’nun sömürgelerini yönetme 

tarzının mirası olan ve bölge de de rahatsızlık veren aşiretler arasındaki 

kavgaları, çatışmaları en aza indirgemeye çalışır. Kan davalı olan aşiret 

mensuplarını barıştırıp, biraraya getirip bireysel enerjilerini ulusal enerjiye, 

osmanlı sömürgeciliğine karşı koyuşa çevirtmeye çalışır. Onlar, Kürd halkının 

birikiminin, bilgisinin, becerisinin, cesaretinin, otoritesinin, sınır karşıtı hislerinin 

sömürgeciliğe karşı kullanılması için çaba sarf ederler. Alşer Efendi’nin beyitleri 

dilden dile dolaşır. 

Alşer Efendi, ittihatçı-teşkilatçı Mustafa Kemal’in makyavelist yönünü onun 

pratiklerinden dolayı tespit eder ve kişiliğini çok iyi algılar. M.Kemal, siyasette 

her türlü ahlak yasasını hiçe sayan, dürüstlükten yoksun siyaseti savunan, 

siyasette başarıya ulaşmak için her yola, her araca başvurmayı siyasetin gereği 

olarak benimseyen, amaca ulaşmak için her türlü araca başvurmanın meşru ve 

mübah olduğunu kabul eden kişidir. O, Makyavel’in şu düşüncesini ilke etmiştir ; 

« İkna yoluyla hiçbir zaman başarı sağlanamaz. Zorlama gücüne sahip olanlar 

her zaman başarılı olurlar. Silahlı peygamberlerin zaferlere ulaşmaları, 

silahsızların yenilmiş olmalarının nedeni budur….(..)… Temel de aslolan şey 

amaçlardır. Bu amaçların hangi yolda elde edildiği ise o kadar önemli değildir. » 

A.Efendi, M.Kemal’in, Kürdleri oyalama, kandırma, sorunları sürece 

yayma, çürütme politikasını çözmüştür. Bundan dolayı da aşağıdaki dörtlüğü 

söyler; 

“Sarı paşa 

Çetelerden sonra girip savaşa 

Geçmiştir başa 

Ankara'da otağına kurulup 

Bizi oyalamakla 

Başlamış işe” 

Niyazi Ahmet Banoğlu ; iki meslek sahibidir. Asıl görev « Özel 

Büro »elemanı, kadrosudur. İkinci görev ; Dêrsim’de Özel Büro-Bu günkü 

Ergenekon-Jitem elemanı olarak görev yaparken gazeteci kimliği taşır. O, Özel 

Büro’nun gazeteci ve yazarıdır. İnci dergisindeki yazılarında sürekli Kürd halkını 

aşağılar. Onların bütün kimliklerine hakaret etmeyi bir meziyet, yücelik sayar. 

Gazetecilik adı altında ırkçılık yapar. « İptidai…. » Dêrsimli mi ilkeldi, vahşiydi, 

Dêrsimlinin bütün değerlerine saldıran, değişik jenosidler gerçekleştiren dikta 

mı ? Dêrsimli mi işgalciydi ? Kimin ülkesini işgal etti ? Dêrsimli vali hangi ülkeye 

gidip de, orada yerleşik olan halkın kutsal mekanında pisliğini yaptı, ziyaretini 

yaktı, yıktı ? Kimin inancını, dilini, kültürünü yasakladı ? Kimin mülkiyetine 

devlet adına el koydu ve şiddet kullanarak müslümanlaştırdığı, hilafete 

tapmalarını sağladığı kendi öz memeleketlerinden göçertiği halklara sundu ? 

Kimin milyarları bulan değerdeki taşınmaz varlıklarını gasp edip, devlet adına 

sattı ? Kimin köyünü yaktı ? Her askeri seferle kimin çoğalmasını engelledi, 

kimin nufusunu azalttı ? Kimi toprağından sürgün etti ? Kimin çocuğunu özel 

projeler sonucu yatılı okula alıp kürdleştirdi. Dedeyi-nineyi ve torunu birbirine 

yabancılaştırdı ? Kimin köyüne zorla cami yaptırdı ? Kimin dağına, bağına, 

mağarasına zehirli gazlar atarak « fareler gibi zehirledi » ? Kimin can 

damarlarını kesti ve toprağı üzerinde açlığa mahkum etti ? 

22

1938 öncesi, Rayv(b)er ve Dêrsim`de soykirim faaliyetlerini yürüten 

subaylardan biri. (11) 

Niyazi Ahmet Banoğlu, « Dersim Medeniyete Açılırken »başlığını 

kullanıyor. Yapılan yollar, köprüler, okullar, kışlalar, karakollar vasıtasıyla Dêrsim 

medeniyete değil, sömürgeciliğe açıldı. 1937-38’de amaç o bölgeyi 

sömürgeleştirme, insanları bütün değerlerinden, kimliklerinden uzaklaştırma, 

yabancılaştırma, asimile etmedir. Bundan dolayı Dêrsim halkının yarattığı kültür, 

medeniyet aşağılanır, tarımar edilir. 

Sömürgeciliği kabul etmeyen, teslim olmayan « vahşi, ilkel » oluyor. 

Amerika kıtasındaki yerlilerden kırk milyonunu jenosidlere tabi tutan ispanyollar 

ve ingilizlerde « vahşi, ilkel »diyorlardı. Ama bu gün hala o yerlilerin yaptıkları 

binalardaki mimariyi, fiziksel hesaplarla taşların yerleştirilmesini, güneşin 

mevsime göre binanın içine girişinin sağlanmasını, kullanılan tekniği 

çözemiyorlar ve şaşkınlıklarını gizlemeden belgesellerde anlatıyorlar. Yerliler 

ilkellerdiyse, niye onlara ait medeniyeti, kültürü onlardan çalarak kendi 

ülkelerine taşıdılar ? Niye onların altından yaptıkları heykelleri devlet saraylarına 

götürme gereği duydular ? 

23

Amerika kitasinin yerlileri. 

Yerliler ilkeldiylerse bu gün neden « modern tıb » hastalıklara çözüm 

bulamıyorda, yerlilerin binlerce yıl önce deneyimler sonucu tespit ettikleri 

bitkilerden yapılan doğal ilaçları kullanma mecburiyeti duyuyorlar ? Yerlilerin 

terapilerini öğreniyorlar ve uyguluyorlar. Doğayı anlamaya çalışıyorlar. 

Dêrsimli bayanın kök boya kullanarak yaptığı halılar, kilimler, heybeler, 

önlükler zor kullanılmak suretiyle gasp edildi. Bu eşyalar, subayların, idari 

yöneticilerin evlerinde zengin görünüm vermek amacıyla kullanıldılar. Onlar, 

Dêrsimli bayanın emeğinin bedelini ödeyerek mi almışlardı ? Hayır. Asırlar 

boyunca kuşaktan kuşağa korunan günlük araç gereçler, antika özelliği taşıyan 

metalden, taştan veya ağaçtan yapılma bütün el eserleri çalınmış ve işgalci ordu 

mensuplarının evlerinde, bürolarında dekorasyon olarak kullanılmıştır. 

Ölü veya diri Dêrsimlinin takıları, süs eşyaları üzerinden alınmış, alanlar bu 

zihnet eşyalarını yakın çevrelerine hediye olarak sunmuşlardır, kendilerine 

sermaye yapmışlardır. « Dêrsimli vahşi »nin yarattığı değerlerde vahşi olmalı! 

Uygara, gelişmişe hizmet sunacak seviye de olmamalı, güne cevap vermemeli, 

dokunulmamalı ! Modern, çağdaş T.C. görevlileri niye vahşilerin maddi 

zenginliklerine el uzattıp gasp ettiler ki ? Niye ölülerin altın dişlerini söküp aldılar 

ki ? Medeni olmak, ceset-mezar soygunculuğu, ölünün altın dişini sökmekse bu 

bakış Özel Büro-JİTEM elemanına özgüdür. 

M.Kemal’in komutası altında Dêrsim jenosidini yöneten diğer komutanların 

Dêrsim’de amaca, hedefe varmak için kaleyi içten fetetmenin yolu olan yerli 

ajan-eleman bulma, kullanma projeleri sonucu Zeynel ajanlaştırılmıştır. Niyazi 

Ahmet Banoğlu, okuru algılamaz, soru soramaz canlı yerine koyuyor. Sadece 

yerel çekememezlik, tepki sonucu Alşer Efendi’nin başı kesilmiş izlenimi 

yaratıyor. Mustafa Kemal dahil o dönem de Dêrsim bölgesinde jenosid suçunu 

işleyen diktanın bütün kadrolarını temizleyen, gizleyen hamleler yapıyor. 

1925’den itibaren Dêrsim’e yönelik yapılan soykırım hazırlıklarını, 1936-38 

Jenosid sürecin de yapılanları, yaşanılanları bilmeyen de konuya sadece yerel bir 

sorun olarak algılayacak. 

24

Nazmi Sevgen kesilen başların resimlerini niye çekti ? Mağara’da bulunan 

bütün eşyalara niye el koydunuz ? Niye bu çifte ait eşyaları yakınlarına iade 

etmediniz ? Niye bu çiftin arşivini ilgili okurlara sunmuyorsunuz ? Öldürme 

eylemi gerçekleştirildikten sonra Zeynel’e Elazığ’da hangi görev verilmişti ? Niye 

sadece Alşer Efendi’nin öldürülmesinden bahsediyorsunuz ? Zarife Hanım’ı 

öldürtüğünüzü niye gizliyorsunuz ? Zeynel’in özelliği neydiki üst birimlerinizden 

izin alarak kendisiyle görüşebildiniz ? « Zeynel, Elâzığ’a geldiği vakit alâkadar 

makamlardam müsaade alarak otele dâvet etmiş, onunla uzun uzun 

konuşmuştum » diyorsunuz. Demek ki Zeynel sıradan bir Dêrsimli değildi ! 

Sıradan cinayetler işlememişti. Üst birimleriniz için önemli bir şahsiyetti. 

Niyazi Ahmet Banoğlu, Özel Büro görevlisi olarak Zeynel’i daha çok hangi 

konularda sorguladınız ? « Medeniyete açtığınız » Dêrsim’in bu « vahşi yerlisi » 

sizin için ne ifade ediyordu ? Dêrsimlilerin sosyal ilişkilerini, sosoyolojik yapıyı 

hangi kurum adına araştırıyordunuz ? 

Zeynel’e kimlerin idam edilişlerini seyrettirdiniz ? İdam iplerini O « iptidaî-ilkel » 

emi çektirdiniz ? « Kendini ilk defa idam esnasında gördüğü zaman bu koca 

adamdan beklenmiyen bir hayret gösteren Zeynel, ruhunu ve dimağını 

çerçeveleyen müstesna gösterişi dışında tam, beş değil altı, yedi asır geride 

kalmış iptidaî insanın düşünüşünden ileri gidemiyordu. » diyorsunuz. Cümle 

aralarında « Zeynel’in tipik bir türk » olduğunu belirtiyorsunuz. « İptidai » 

sıfatıyla Türk ırkından olan insanlara da hakaret etmiş olmuyor musunuz ? 

Bölgeyi türk gösterme çabanız ve hakaretleriniz birbirlerini çürütmüyorlarmı ? 

Rayber’de Dêrsim’li vahşi bir yerli değil miydi ? Dêrsim’li beyaz donlu Rayber’in 

özelliği neydi de ingiliz fötr şapka, kıravat, çizme ve takım elbiseyle « medeni 

erkek » kılığına büründürdünüz !? Nasıl oluyordu da T.C.Ordusunun nazi bıyıklı 

medeni subayı Rayber gibi bir iptidainin koluna girerek fotograf çektiriyordu ? 

Rayber’in üzerindeki kostümü M.Kemal’mi, İsmet İnönü’mü kendisine hediye 

etmişti ? Neye bedel, karşılık olarak ? Rayber’e daha sonra hangi görevleri 

verdiniz ? Rayber, Ğez’deki mağaralarda, Sosın dağlarında T.C.Ordusu 

subaylarıyla birlikte ne yapıyordu ? 

Amerika kıtası yerlisini diğer yerlilere karşı kullanan, onun saçlarını 

kestirten, kostum giydirten, başına fötr şapka koydurtan, onu geleneksel 

elbiselerinden, kolyelerinden, kuş tüylerinden yapılma başlığından uzaklaştıran, 

onu annesinden, babasından farklı bir tabloya « modern adam » tablosuna 

yerleştiren ispanyol veya ingiliz devlet görevlisiyle sizin farkınız nedir ? Amaç ve 

araçlarınız bir değil mi ? Niye farklı olanı yok etme de bu kadar isteklisiniz ? Her 

kültür dünya halkları için bir zenginlik değil mi ? 

« Kutu Deresine (Çheme serxanu) Yolculuk 

Dersim’in erkânıharbi diye anılan Ali Şir, taraftarlarının gayretlerini artırmak için 

şu manzumeyi yazıp her tarafa yaymıştı. « Gönül gel gezelim Munzur Dağını….. 

Manzume daha çok uzamaktadır ve Dersime hiç bir yabancının giremeyegeği 

anlaşılmaktadır. Bu Ali Şir, başka bir manzumesinde (Tayyare sesleri bize vız 

gelir) diyordu. » (12) 

« Dersim’in Erkânıharbi Ali Şir’i öldüren Zeynel neler anlattı ? 

Kutlu deresine yaklaşmak, kutlu deresini görmek imkânsızlaşmıştı. Çünkü 

teyyarenin bombaları bu dereye sığınanlara tesir yapmıyordu. O günlerde de 

Dersimli erkânıharp denen meşhur Ali Şir öldürülmüştü. 

25

Birinci umum harpte Erzincanda Ruslarla birleşerek onların et 

müteahhitliğini de yapan bu hain sergerde, daha sonraları Koçgiri aşireti reisi 

Mustafa Paşa’nın kâtipliğini yapmağa başlamış ve Dersimlileri hükûmet aleyhinde 

kışkırtmağa devam etmişti. 

Ali Şir’in menfi faaliyeti senelerce devam etmişti. 9 temmuz 1937 yılında, 

gene Dersimli bir düşmanının kurşuniyle can veren Ali Şir, Dersimliler için 

hakikaten bir kuvetti. Okuma yazmasından başka müfsit zekâsı ile kabileleri 

birbirine katmak (birleştirmek), sonra müstakil bir Dersim kurmak gibi 

hayallerle binlerce günahsız insanın ölümüne sebep olmuş ve hükûmeti yıllarca 

uğraştırmıştır. Ali Şir’i öldüren Zeynel, Dersim’in tipik bir siması idi. Heykel gibi 

bir vucudu, yılmaz bir cesareti vardı. 

Bu haberi alır almaz Zeynel’i aradım. Tam bir Türk tipi olan bu dağ adamı, 

ilk defa ayna görüyor, ilk defa medeni bir şehre geliyor, elektiriği görüyordu. 

Zeynel, Ali Şir’i nasıl öldürdün ? 

-Kurşunla vurdum. Sonra başını kestim. 

Neden yaptın bu işi ? 

-Fena mı yaptım ? Dersim’i kötülüklerden kurtardım işte… 

Zeynel, hükûmete yaranmak için değil, muhakkak ki eski bir intikamını almak 

için yapmıştı. Fakat sebebini söylemekte bir menfaat görmediği için 

söylemiyordu » (13) 

« Meşhur Ali Şir’i öldüren Zeynel, Elâzığ’a geldiği vakit alâkadar 

makamlardam müsaade alarak otele dâvet etmiş, onunla uzun uzun 

konuşmuştum. Bakılmaya kıyılamayacak levent bir yapısı vardı. Sıktığını 

avuçları içinde tuzla buz haline getirebilecek olan bu pos bıyıklı, yüzünden kan 

damlayan Dersimli, hakiki bir Türk tipi idi. Ali Şir’i öldürmüştü amma, 

Dersimliliğini bırakmıyor ve bir türlü o yaşına kadar bellediği yaşayışından 

başkasını kabul etmiyordu. 

-Peki diyordu, bizim kimseye zararımız yok…yâni hükûmete bir düşmanlığımız 

yoktur. Kabile arasındaki husumete gelince, bundan hükûmete ne ?...Ben onu 

öldürürüm, O, beni öldürür. Tasası hükûmete mi düştü ? 

Zeynel’in üç de maiyeti vardı. Onlar, önce oturmak istememişlerdi. Ben ısrar 

edince Zeynel de işaret etti. Oturdular ve ellerini önlerine kavuşturarak 

kımıldamadan durdular. Ismarladığımız çayı içmek istemediler. Gene Zeynel’in 

müsaadesiyle içtiler. 

Ben asıl onlarla konuşmak Dersimlilerin hakiki karakterlerini canlı misallerle 

tespit etmek istiyordum. » (14) 

« Kesik başın resmini alırken ürperdim, tüylerim diken diken oldu. 

Günlerce o baş gündüz hayalimde, gece rüyamda yaşadı….diyen Nazmi 

Sevgen. » « Dersim’in erkânıharbi diye anılan Ali Şir’i öldüren ve bu suretle 

asilerin kol ve kanatlarını kıran Zeynel ile olan bir konuşmamı da tarfsilatıyle 

kaydediyorum. 

26

Hiciv dolu ve çok güzel selis bir ifade ile yazılmış şiirleri, mahrem 

kitaplar meyanında basılmıştı. Türkçe kadar kürtçe de bilen türkçe de şiirler 

yazan Ali Şir Kürd Taali Cemiyeti reisi Seyid Abdulkadir ile muhaberede 

bulunmuştu. 

1921 yılında Koçuşağı aşiretini teşvik ederek köyleri bastıran ve bu şekilde 

huzursuzluk çıkaran Ali Şir hükûmet dairelerini de bastırıyor memurları 

soyduruyordu…(…)….1921 yılında Koçgiri âsilerini tenkil için yapılan bunca 

fedakarlık ve bunca kuvvet bu millete pek pahalıya mal olmuştu. Ali Şir bir yılan 

gibi başı ezilen isyandan sonra kendisi de 1937 isyanına kadar kış uykusuna 

çekilmiş Dersim dağlarında uyumuştu. 1937’de onu sade « Sadattan » değil, 

« Dersim’in erkânıharp », « milli şairi » olarak da görüyoruz. 

Tayyyare seslerinin bir « sinek vızıltısı » olduğunu terennüm eden bir 

kahramandı ( !) Ali Şir söz de padişahı sever, padişah taraftarı imiş gibi milli 

hükümet kurulduğu vakit bir herze daha yumurtlamıştı. « Ayağında 

kundura…. » 

Kongura dan maksat Erzurum, Sivas kongresi…ve bir aralık Sivas 

kongresi üzerine yürümek isteyen Dersimliler gurubu da, onun ilhamı ve 

onun telkini ile fetihler yapacaktı. Ali Şir hükûmetten daima kaçmış, ömrünü 

dağlarda, kaya oyuklarında geçirmişti. Onun yakınları kendisini hükûmete teslim 

olmaya davet etmişler, hepsini reddetmişti. Bu davet, davet edenler 

cehaletlerinden, davete icabet etme (memesi olmalı) sini de, şüphesiz Ali Şir’in 

zekâsından ileri geliyordu. 

« Dersim’in erkânı harbi » diye anılan Ali Şir‘i öldüren ve bu suretle asilerin 

kol ve kanatlarını kıran Zeynel ile olan bir konuşmamı da tafsilâtı ile 

kaydedeyim. Zeynel, pehlivan yapılı, iri fakat güzel cüsseli bir erkek güzeliydi, 

kıpkırmızı kanlı yüzü, pos ve gür bıyıklarına rağmen, dünya erkekleri arasında bir 

müsabaka yapılsa, birinciliği muhakkak Zeynel alırdı. 

Ali Şir’i öldürdüğü gün kendisine yüz altın verilmişti. Fakat Zeynel’in bu cinayeti 

cumhuriyet hükümetine ve orada çarpışan kuvvetlere bir iyilik olsun diye 

yaptığına kani değildi. Çünkü maalesef o da Dersim’in kötü an’anelerinin esiri idi 

ve Ali Şir’i düşmanı olduğu için öldürmüştü. Kendini ilk defa idam esnasında 

gördüğü zaman bu koca adamdan beklenmiyen bir hayret gösteren Zeynel, 

ruhunu ve dimağını çerçeveleyen müstesna gösterişi dışında tam, beş değil altı, 

yedi asır geride kalmış iptidaî insanın düşünüşünden ileri gidemiyordu. Onu en 

çok meraklandıran şey teyyare idi ve büyük arzusu da tayyareye binmek, 

İstanbul’a gelmek idi. Zeynel’in üç, dört yakın adamı ile Elâzığ’ da kaldığı motelin 

salonuna davet ederek görüşmüştüm. Yanyana ve adamları ile gurup halinde 

resimleri çektirdik, kendisine ve adamlarına çay ısmarladım. Adamları ağızlarını 

açmıyor, iki elleri dizlerinde, tazim ile duruyorlardı. 

-Zeynel, Ali Şir’i niçin öldürdün ? 

-O, bizim başımıza çok belâlar getirdi. 

Zeynel, yerden göge kadar haklıydı. Ali Şir hakikaten Dersim’in başına birçok 

felâketler getirmişti. Ama, Zeynel, Dersim davasının Ali Şir gibi hareket edenlerin 

temizlenmesi ile tamamıyle sona ereceğine inansa idi, iş Ali Şir’in öldürülmesiyle 

sona ermiyeceğini bilseydi, elbette ki bu işi yapmazdı. Çünkü Zeynel medeni bir 

şehirde yaşamak istiyordu. Dağlara şose yapılmasına aklı ermiyor. 

-Biz o yolları rahat geziyoruz. Büyük araba yoluna lüzum yok, diyordu. 

27

Ve Zeynel silâh yerine sapan, tırpan istiyor, silahın her şeyi halledecegine 

inanıyordu. 

-Zeynel dedim, senin adamların ile, sen yok iken, öbür odada konuşmak 

istiyorum. Senden utanıyorlar. Onlara bazı şeyler soracağım, dediğim zaman, 

Zeynel’in kan fışikıran yüzü bembeyaz kesildi. 

-Ülen etm,e dedim. Soracağım şeyler harbe dair değildir. Nasıl evlenirler ? Nasıl 

yaşarlar ? Onları soracağım. Ve emrivaki yaparak onları salondan odama aldım. 

Gene Zeynel’in emriyle içeri girmişlerdi. Bir tanesi ile konuştum. 

-Zeynel sizin ağanız mıdır ? 

-Evet. 

-Onun için canınızı satar mısınız ? Anlamamıştı. 

-Onun her söylediğini yapar mısınız ? 

Sanki Zeynel kapının önünde kendilerini dinliyormuş gibi korkuyorlardı. 

-Elbette, dediler. 

Ama yapacağınız işin iyi iş olup olmadığına bakmazsınız, değil mi ? 

Tuhaf, tuhaf yüzüme bakıyorlardı. Ağa kötü iş söyler mi ? Demek istiyorlardı. 

Zeyneli fazla üzmek istemedim. Dışarı çıktım. 

-Zeynel, dedim. Adamların seni çok seviyorlar. Yüzü yüzüz. 

-Biz hep kardeşiz, dedi. 

Buna da benim gülmem lâzımdı. Fakat kendi zekâsıyle beni inandırabildiğini 

kabul ederek bu kadarcık numara yapmayı esirgemedi. 

Zeynel’e sordum ; Ali Şir’in türkülerini bilir misin ? 

-Hiç bilmem. 

Yeni not ettiğim bir türküsünü defterimden okudum. 

« Gönül……. » 

Dersimin bütün dünya teşebbüsünü ve tarih boyunca takındığı tavrı ifade 

eden bu türküyü okurken yan gözle onları süzüyorum. Hepsinin gözlerinde dalğın 

bir düşünce vardı. »(15) 

Bu çift nasıl öldürüldü? 

1921'den itibaren Dersim'de yaşamaya başlarlar. Dersim'deki 

yurtseverlerle ilişkileri iyidir. 1937'de Palaxine'de kalırlar. Düzenli olarak Seyd 

Rıza’yla görüşürler. Bu çiftin çocukları olmaz. Alşer Efendi'nin kardeşinin oğlunu 

yanlarına getirirler. O çocuk bu aileye ait olan hayvanlara bakıp kendilerine 

yardımcı olur. 

Seyd Rıza'nın yemek yediği sofrada yalnızca erkekler oturabilirler. Bu geleneği 

Zarife Hanım bozar. O erkeklerle aynı masaya oturan, Seyd Rıza’yla birlikte 

yemek yiyebilen tek kadındır. Seyd Rıza’yla son görüşmelerinde Gogene'de bir 

araya gelirler. Bu anlatım, iddialar hakkında elimde belge yok. Söylenilene göre ; 

Seyd Rıza bu görüşme de bu çifte Dêrsim'ı terk etmeleri önerisinde bulunur. 

Kemalistlerin uzun vadeli çalışmalarıyla Dêrsim’de aşiretlerin birliğini 

bozduklarını, direnişçi kesimin yalnız kaldığını açıklar. T.C.ni yöneten ittihatçıkemalist 

kadronun kendilerinin kellelerini alma düşüncesinde olduklarını his 

ettiğini belirtir. Dêrsim'in sarıldığının, yalnızlaştırıldığının gerçek bir durum 

olduğunu söyler. Kendilerini savunmak için yeterli cephaneye sahip 

olmadıklarına değinir. Dêrsim'ın durumunun dünyaca bilinmesi gerektiğini, Nuri 

Dêrsimi'yle diyaloga girmeleri gerektiğini, Dêrsim dışındaki bölgeler de yaşayan 

Kürdlerin kendilerine destek sunmaları gerektiğine değinir. 

28

Bu çift 1921’den itibaren Doğu Dêrsim’de yaşadıklarına göre kendileri de 

gelişmeleri görüyorlardı. 1921 ve sonrası Dêrsim üzerine düzenlenen seferlerde 

oluşturulan her yönlü tahribatı gözlemliyorlardı. Merkezini Angora’ya taşıyan 

ittihatçıların, yeni adlandırmayla kemalistlerin Dêrsim’deki sosyal, siyasal yapıyı 

çözme, işbirlikçi bulma, istihbarat bağlarını güçlendirme, karakollar, köprüler, 

yollar yapma, aşiret liderlerini Dêrsim’e özgü ulusal direnişden uzaklaştırma, 

pasifleştirme çalışmalarından rahatsız oldukları, tahribatı en aza indirmeye 

çalıştıklarını tahmin etmek zor değil. 

Batı Dêrsim-Koçgirili bu çift T.C. siyasal sistemine, sömürgeciliğine karşı direniş 

de olan Doğu Dêrsim bölgesini nasıl terk edebilirlerdi ? Yaşamları özgürlük 

mücadelesi içinde geçmiş olan bu insanların bölgeyi terk etmeleri, halkı yalnız 

bırakmaları hiç de kolay değildi. Gidişle kendileri sağ kalabilirlerdi. Kendi 

gidişlerinden sonra gerçekleştirilecek soykırımın haberlerini duydukça devamlılık 

arz eden bir huzursuz yaşamayacaklar mıydı ? Onlar kendi canlarını, dersim 

insanının canından üstün görmezler. 

Söylenilene göre bu çift ; Dêrsim'den ayrılmaları durumunda durumun yanlış 

anlaşılabilinecegini, kaçmakla suçlanabileceklerini, ittihatçı-kemalistlerin bu gidişi 

propaganda malzemesi olarak kullanabileceklerini düşünürler. Seyd Rıza'yla 

düşünce alış verişinde, durum değerlenlendirmesinde bulunurlar. Seyd Rıza 

rahat olmalarını, Alişêr Efendi'nin bütün işlemlerde kendisinin imzasını 

kullanabileceğini belirtir. Dêrsim'den ayrılma güzergahını belirtir. Mêras, Dewa 

Pile, Kerte Askerigy Palanas'tan Pırde Muti'ye kadar gece yolculuk yapmaları 

gerekir. 

Bu çiftin öldürülmesinde rol alan kişiler kimlerdi? 

Brüksel’de görüştügüm küçük güneyli (Suriye’nin sömürgesi olan Kürdistan 

parçası) İzzedin Zaxurani, Baytar Nuri Dêrsimi’nin kendisine; “Seyit Rıza bize 

“Reyber haindir. Onu ortadan kaldırın”dedi. Biz Seyd Rıza’ya olan 

saygımızdan dolayı isteğini yerine getirmedik. Rehber o ailedendi. 

Kendisini öldüremezdik.” dediğini belirtti. 

Reyberê Qopo; Seyd Rıza'nın kardeşinin oğludur.Alı Haydar Vezıroğlu nun 

dedesıdır. T.C. yetkilileri kendisini ajanlaştırmışlardır. Bir yandan istihbarat 

toplar, diğer yandan ulaşabildiği kişileri etkileyerek istihbaratçı, işbirlikçi 

yapmaya çalışır. 

Zeynel Top ; Ali Ağa’nın oğludur. Seyd Rıza'nın koruması altında büyür. Aileye 

bağlıdır. T.C.'ye bağlı askeri güç Sin ile Hozat arasındaki alandadır. Bu güce 17'ci 

karargah tümeni adı verilir. General Kamil komutanlığı yapmaktadır. Dêrsim'liler, 

T.C. askeri güçlerine yönelik olarak saldırılar düzenlerler. Zeynel de bu 

saldırılarda yer alır. Reyberê Qopo, Zeynel’in direnişçi gurupta yer aldığını 

öğrenir. Kendisini korkutarak, çeşitli vaatlerde bulunarak T.C. lehine çalışmaya 

ikna etmeye çalışır. Zeynel'e “ Durumun ordu mensuplarınca biliniyor. Bir şeyler 

yapmazsan seni af etmezler. Devlete bağlı güçler Alişêr'in peşindeler. Onun 

ortadan kalkmasıyla Dêrsim'in durumu da düzelecek. ” der. 

Reyber’in amacı, Zeynel'in vasıtasıyla bu çiftin yaşamına son vermektir. 

Böylelikle Abbasan aşireti yöneticileriyle Seyd Rıza arasında gerilim 

29

oluşturulacaktır. Reyber, Nazmi Sevgen ve diğer Özel Büro görevlilerinin 

ajanlaştırma, ikna metodlarını iyi algılamıştır. Kendisini ajanlaştıranların yol 

göstermeleri sonucu Zeynel'i manuple etmeyi, T.C. adına çalışmaya ikna etmeyi 

başarır. 

Seyd Rıza’nın konumu, durumu ilginçtir. Aynı köy de, ev de bir yanda direniş, 

direnişçiler, diğer yanda teslimiyet, işbirlikçilikler bulunmaktadırlar. Seyd 

Rıza’nın yakınında bulunan iki kişi Nazmi Sevgen ve diğer istihbaratçıların özel 

çabaları sonucu T.C.ye bilgi vermeye başlamışlardır. Duyduğuma göre Seyd 

Rıza’nın bir eşi de Diyab Ağa’nın kızıdır. Diyab Ağa’nın duruşu belli. Koçgiri’de 

ulusal anlamda örgütlenme yapılırken, jenosid gerçekleştirilirken O, M.Kemal’in 

mebus olma teklifini red etmeyen, Kongre’de yer alan atama kişidir. Kürd 

birliğini parçalayıp, Angora’ya gitmeyi tercih eder. Kızı aracılığıyla direnişçi 

cephedeki gelişmelerden haberdar olmaması mümkün değil. 

Zeynel, Usê Xıdêy Murt, Efendiyê Wankê, Mıstê Tornê Surê, Celoy Usêy Feri, 

Palaxine'de ki mağaraya doğru yola koyulurlar. Bunlar yalnız değildirler. Diğer 

Özel Büro elemanları da kendileriyle beraberdirler. İlk mermilerin hedefi Alşer 

Efendi'dir. Mistoy Surê, Alşer Efendi’yi öldürür. Zarife Hanım savunmadadır ve 

işbirlikçilerden Efendi'yi vurur. Zarife Hanım yaşına rağmen kendine olan 

güveniyle Mısto’yu da cezalandırmak ister. Yere yuvarlanır. Yerde Mısto’yla 

birbirlerini vurmak için uğraşırlar. Zarife Hanım’ın her iki kolu kolunu kırarlar. Bu 

arada Zeynel mağaraya doğru yönelir, içeri girer. Alişêr Efendi'nin yeğenini ve 

yerde Mistoy'la boğuşan Zarife Hanımı vurur. Nazmi Sevgen ve ekibi tarafından 

ajanlaştırılan, işbirliğine ikna edilen Doğu Dêrsimlilerden biri ölmüş, ikisi de 

yaralanmıştır. 

Alşer Efendi’nin bir yeğeni Kasım 1993’de Frankfurt’da bana yeğenlerinin 

saklanabildiğini belirtmişti. Tam emin değildi. Sosın ise, Alşer Efendi’nin kardeşi 

Qaso Çawış’ın oğlu Uso-Usıv’ın Alşer Efendi’nin yanında olduğunu ve 

öldürüldüğünü anlattı. Usıv, evlidir. 4 kızı vardır. İki kızı Badun köyünde, biri 

Keveli’de, bir diğeri de Azgêr’dê evlidirler. 

Özel Büro’nun yabancı ve yerli elemanları kendilerine verilen emri gereği gibi 

yerine getirmişlerdir. Ayrıca Zarife Hanım ve Alişêr Efendi’nin kafalarını keserek 

eylemlerini başarıyla sonuçlandırdıklarını Teşkilat-ı Mahsusa-Özel Teşkilat-Özel 

Büro’nun o dönemde Dêrsim bölgesinde görevlendirilen çalışma ekibine 

kanıtlamak isterler. Başlar gövdeden koparıldıktan sonra, mağarayı tümden 

ararlar. Bu çifte ait olan değerli eşyaları, doküman-belgeleri, yazışmaları, kitap, 

not defterlerini, diğer maddi varlıkları alırlar. 

Rayber Qopo, Mezikê'de Zeynel'i bekler. Tilagê'ye oradan da karargaha giderler. 

Üsttegmen Nazmi Sevgen kendilerini karşılar. Her iki kürd direnişçinin kesilen 

başları Arnavut Nurettin Paşa'nın yakını Abdullah Alpdoğan'a teslim edilir. 

Abdullah Alpdoğan, Dêrsim’in adını değiştirip "Tunceli " yapandır. 

Magaradaki bütün yazışmalara, notlara niye el konuldu ? Çünkü M.Kemal ve 

çalışma ekibi Dêrsimle ilgili olarak özel jenosid proğramı hazırlamışlardır. Bu 

projelerini başarıya ulaştırmak için de kürdlerin kendi aralarındaki bütün 

yazışmalardan, bilgi alış-verişlerinden haberdar olmak isterler. Alşer Efendi 

kimlerle görüşüyordu ? Kim neredeydi ? Diğer bölgelerde kimler Dêrsim 

bölgesindeki direnişi destekliyorlardı ? Direnişçilerin zayıf ve güçlü 

yanları nelerdi? Kürdler, hangi noktalarda en iyi savunmayı yapabilirlerdi ? 

30

Savunma planları nelerdi ?.....Direnişin merkezi, bilgi bankası o magaraydı. 

Orası ele geçirilmişti. 

Bugünkü adlandırmayla JİTEM’ci Nazmi Sevgen’in bahsettiği mektuplar ve 

belgeler o mağaradan alınmıştır. Mağaradan alınan belgeler Genelkurmay 

yetkilililerine teslim edilir. Dêrsim’de görevlendirilen ordu mensupları ilk 

incelemeleri yapanlardırlar. Bu kişiler M.Kemal ve çalışma ekibini bilgilendirirler. 

Bu bilgilendirmeden sonra M.Kemal ve çalışma arkadaşları Dêrsim’de jenosidi 

kendileri açısından en az zaiyatla, sorunsuz bir şekilde gerçekleştirme projelerini 

hazırlarlar. Nazmi Sevgen anıların da her şeyi açıklamaz. Hangi yöntemlerle 

Kürdleri birbirlerine kırdırdıklarını belirtmez. 

Dêrsimliler sürekli Dêrsime askeri seferler düzenleyen Osmanlı-Türk ordusu 

mensuplarını, onların özel örgütleri aracılığıyla bölge de sosyal yapıyı, ilişkileri 

tespit edip ajan-işbirlikçi bulma, görevlendirme çalışmalarını hafife almanın 

sonuçlarını en ağır şekilde yaşamışlardır. 

Halk kutsal gördüğü dağlarının, ziyaretlerinin, Xızırê Kal’ın bu çifti koruyacağına 

inanır. Başlarına ödül konan iki insan o mağarada ve korumasızdırlar. T.C. 

yetkilileri hafife alınırlar. Korumalar olmuş olsaydı özel ekip o kadar rahat 

mağaraya doğru yol alamazdı. Bir halk aydınını korumaya almazsa, tedbirsiz 

davranırsa elbette ki bu son kaçınılmazdır. Tahmin edilemeyen son yaşanır. 

Kürdler tarafından bu çift için ağıtlar yakılır. 

Alişêr Efendi’nin bir şiiri ulusal birlik sağlanmadan başarıya ulaşamayacağımızı 

anlatması açısından bu gün de önemini korumaktadır. Bölge de söylenen bir 

cümle gerçeği tümüyle yansıtır. “Hükümetin tası dolu bal da olsa parmağını 

batırma! ” Yani devletten uzak dur. 

“Bismillah ( tanrı adı ) diyelim Haktan inayet ( lütuf, iyilik ) 

Ta ezel mahzarı ( şereflenme ) ihsanı ( bağış, lütuf ) Dêrsim 

Muhammed-ı Mustafa şahı velayet 

On iki imamın lisanı ( dil) Dêrsim 

Ceddimiz (soy) Şıx Hasan şahı Xorasan 

Himmeti bizlere olmuş sayeban ( koruyan ) 

İkilik perdesini atalım hemen 

Birlik makamıdır (durulan yer, ermişlerin mezarlarının bulunduğu yer ) zamanı 

Dêrsim”(14) 

Baytar Nuri, Dersimi Alşer Efendi'nin öldürüldüğünde 75 yaşında ve çok sağlıklı 

bir yapıda olduğunu belirtmekte. Zarife Hanım’dan saygıyla bahseder. Onu her 

yönüyle takdir etmektedir. 

“....Alişêr, kendi akrabasından Zarife adında bir kızla evlenmiştir. Zarife dahi, 

kocası gibi Kürt milli davasına bağlı aynı büyük amaçları takip eden eşsiz bir Kürt 

kızı olduğunu yaşamında doğrudan ispat etmiştir. 

Zarife Kürt kadınları arasında milli uyanış için eşsiz bir propagandacı olmuş ve 

Alişêr'in milli faaliyetinde onun sağ kolu ve iş arkadaşı olmuştur. Zarife Alişêr'e 

daima, Kürtçe arkadaş anlamına gelen « heval » sözüyle hitap ederdi. Ne yazık 

ki, duygu ve fikir itibarıyla tam bir birlik olan bu ailenin çocuğu olmamıştır. Zarife 

uzun boylu, iriyarı ve her konuda bir Kürt fizyonomisine sahip simasında bir 

erkek cesaret ve yiğitliği okunan eşsiz bir Kürt kızıydı. Her yıl Dersim'e gider, 

31

milli amaçlar hakkında nutuklar söyler ve aşiretler arasındaki çelişkileri ciddi bir 

hakim gibi hallederdi....” (15) 

İzzedin Zaxurani, Baytar Nuri Dêrsimi ile Halep şehrin de görüştüm. Bana Zarife 

ile ilgili olarak ; “O aslan ki kendi dönemin de okuma- yazma bilen, hem siyasi 

hem de askeri bir Kürt kızıydı. Çok sefer Alişêr bir şey yapmadan önce onun 

düşüncesini sorar, fikrini alırdı. Ona sormadan karar vermezdi. Zarife savaşçıydı. 

Çok sayı da bayan da onunla birlik de savaştılar. Onlar da silahlıydılar. 

Çarpışmalar başlamadan önce silahlı eğitim aldılar, yaptılar.” dedi. “ 

1300 senedir ehli şehavet 

Hem meydandadır hakkı hilafet 

Evladiye ettiğim biat 

Hakkın buda hükmü daim 

Süleyman namıyla Gungar (xunxar-kan içici) 

Müminlere yapılsın ateşten kafes 

Söylensin Şevket -i- ( ululuk ) hem şahı Dersim 

Yarab, lütfet sen bize rahim! (esirgeyen, acıyan) 

Himmet-i evliya her yerde badır 

Kâr etmez bize cihan seran ser (baştan başa) 

Ayrılsın meydana merdan ( erler, yiğitler) Dêrsim 

Yarab lütfeyle bir çarkı döndür 

Erkek erenleri her yere götür 

Evladı ve afradı ( bayanları ) hıfz ( saklama, koruma ) eyle sıtar 

Hem kurtarsın Ehli beyti ( Alevi’lik de kutsal kişiler ) Dêrsim” 

Alşer Efendi bu şiirde zulme karşı herkesin ayağa kalkmasını ve adalet için 

savaşmalarını ister. Ayrıca kendisine, Kürdistan halkına olan inancını dile getirir. 

Dersim'li cengaverlere karşı olan güvenini ve sevgisini belirtir. Allah' dan da 

kadın ve çocukları korumasını diler. İnançları güçlü olan bir Alevidir. Dersimlilerin 

“ Ehli Beyit ”i kurtaracaklarını, kurtarmaları gerektiğini belirtir. Yani Osmanlı’dan 

ve onun devamı olan Kongre üyelerinden Alevilere olan yaklaşımları açısından da 

rahatsızdır. Hem dini, hem ırki baskıyı, saygısızlığı çok net görüyor. Kimsenin 

Dersim’i söküp koparamadığını, teslim alamadığını belirtiyor. Dêrsim’e, 

Dêrsimliye sevgi beslemek de, güvenmek de. 

“Nice Padişahlar geldi cihana (dünya) 

İlim almak için düştü gümana (ummak) 

Her bir çeşit atmış bir yana 

Kesilmemiş kıylü kalı (kökünden söküp koparan)Dersim'in” 

T.C’yi oluşturanlar Kürtlerin hangi kurumlarından yararlandılar ? 

Kürt-Alevilerin sosyalizasyonunu, bağlı oldukları, kutsal gördükleri mekanları 

bilen asker - sivil bürokrasi etkisiz kılma planlarını da ona göre hazırlar. Bu çiftin 

öldürülmesinde yine Animist-Alevi geleneğin de var olan kirvalık (kirivti) kurumu 

kullanılır. Suikast Dêrsim jenosidini bizzat yöneten M.Kemal’in emir-talimatı 

sonucu kendisine bağlı ve Elazığ’da bulunan alt birim görevlilerin eliyle 

gerçekleştirilir. Kürdistan'da ender yetişen aydın tipinin simgesi olan diplomat, 

halk sanatçısı ve askeri komutan Alşer ve onun moral ve güç kaynağı, 

örgütleyici, bağımsızlıkçı kürd kadını Zarife öldürüldükten sonra Dêrsim 

jenosidinin boyutları genişletilir. 

32

Eğer Alşer Efendi öngörüye sahip olan yoldaşı Zarife Hanım’ı dinlemiş olsaydı, 

kirivlik bağını göz önüne almaz ve bu sonucu yaşamazlardı. Onlar, Dersim'de 

yaşadıkları süreç içinde asalakça, başkalarının emeklerini, ürettiklerini yiyerek 

değil, üreterek yaşamayı tercih etmişlerdir. Birbirlerine karşı olan saygıları ve 

dayanışmalarıyla sohbetlere konu olmuşlardır. Bugün de yaşamları ve ilişkileri 

açısından örnek alınması gereken aile şekillenmesine, siyasi ilişkiye sahiptirler. 

Dostları onları anlatıyor 

Gulşa Akkuş; “Zarife ! O, bambaşka bir insandı. O Koçgiri'liydi. Kahraman, şair, 

Kürt davasına inanmış Alşer'in karısıydı. Amcam Kasım oğlu aşiret reisiydi. 

Nazmiye'de kaymakamlıkta yapmıştı. Aşiretler arasında hatiplik yapardı. Seyd 

Rıza'ya çok yakındı. Sık sık birbirlerini ziyaret ederlerdi. Seyd Rıza Agdat'ta 

yaylaya çıkacağımız bir yeri bize temin etti. Oraya « Warê Kasım oğlu » denir. 

Amcama çok misafir gelirdi. Baytar Nuri'ye « Çolık Nuri » derlerdi. Zarife ve 

Alşer’de gelirlerdi. Amcam bu çifte bir ev tahsis etti. Onlarla birlikte yaşadık. 

Zarife cesur, çok akıllı, silahşor, yiğit bir kadındı. Bu kadını hepimiz, herkes 

seviyorduk, seviyoruz. Ben onun adını kızlarımdan birine taktım. Ve onun ismini 

koyduğumu da gizli tuttum. Kızımın aynı onun gibi olmasını istiyordum. 

Zarife'nin ismi dünyada kalsın, kaybolmasın diyordum. Zarife ve Alşer'in 

evlilikleri çok sade ve canlıydı. Bizim orda ki karı - koca ilişkisinden ayrıydı. Biz 

kocalarımızın köleleri gibiydik. Zarife’nin durumu faklıydı. Bu farklılık bizim 

dikkatimizi çekiyordu. Kendi yaşamımı onların yaşamıyla kıyaslardım. Bizim 

yanımız da kaldıkları süre içinde bir sefer olsun kavga ettiklerini, birbirlerine 

kırgın olduklarını görmedim, duymadım. Alşer Efendi de Zarife'nin bir dediğini iki 

etmezdi. Alşer Efendi Zarife'nin ismini kullanmaz, ona hep « Hevalê » derdi. Öyle 

çağırırdı. Kürtleri, Kürdistan’ı ne kadar çok seviyorlardı ? Bunu ben biliyorum. 

Çok, çok büyük bir bağlılıkları vardı. Her şeyleri Kürdistan’dı. Başkalarının 

tayyarelerinin üzerinde uçmadığı bir Kürdistan onların bütün isteğiydi. 

Bir seferinde Zarife'nin yanındaydım. Çiyay Munzur'un Zeranik (Yeşil 

yazı) tarafına bakarak, bir yandan da benimle konuşuyordu. « Bu dağlar umut 

dağlarıdır. Bizim isteklerimizin gerçekleşmemesi diye bir şey olmaz » diyerek 

konuşmasını sürdürdü. Kürtlerin başarılı olacaklarına, kazanacaklarına kesin 

gözüyle bakıyordu. Benim sorularıma, bizlerin sorularına tane tane yorulmadan 

cevap verirdi. Cevap vermekten bıkmazdı. Zevk alarak anlatırdı. 

Amcam kendilerine biraz hayvan vermişti. Zarife'yle birlikte ayran 

yapardık. Meşk yayardık. Oda bizim gibiydi. Ev işlerini de yapardı. Evlerine çok 

sayıda gelen giden olurdu. O aşiret kadınıydı. Misafirperverliği dillere destandı. 

Aşiret mensuplarını zevkle misafir ederdi. Zevkle « xêr hatın » derdi. İnsanlarla 

görüşme onu mutlu ederdi. Onun bir diğer yanı nişancılığıydı. Silah şördü. Her 

zaman « Kollık pışto » sunu (tabancasını) beraberinde taşırdı. Kütüklüğü çapraz 

bağlardı. Kütüklüğü hep mermi doluydu. Bir gün Zerenik'te (Yeşil yazı) Kem 

oğulların harmanın da atış yapılacaktı. Atıcılar, nişancılar arasında Zarife'de 

vardı. Bizim insanlar zaman zaman atış yaparlardı. Çevredeki aşiretlerden de 

atış için gelirlerdi. O gün harmanın öbür ucuna, loğun üzerine bir şişe koydular. 

O şişeye nişan alınacaktı. Kadın, çoluk çocuk herkes izlemeye geldi. İlkin Zarife 

atış çizgisine geçti. O, kollik pıştosu ile ilk atışın da şişeyi vurdu. Seyredenler de 

çığlık koptu. Ve bir süre aralıksız mermiler sıkıldı. Kendini kabul ettirmiş bir 

kadındı. Onun yeri ayrıydı. 

33

Bir seferinde kendisine neden hep burada kalıyorsunuz? Köyünüze 

gitmiyecek misiniz? dedim. Gülerek «Biz artık Dêrsim'liyiz. Dêrsim, Koçgiri 

Küdlerinin yaylasıdır. Bu dağlar da bizim cenazelerimize de yer var. » dedi. Bir 

gün bir şey için evine gittim. İnce uzun boylu, Dêrsim kıyafeti giymiş bir genç 

uzanmıştı. Kendisine hoş gelmişsin dedim. Zarife bana döndü « Gulşê çekinme, 

Şewket yeğenimizdir. Gel biraz otur. » dedi. Adını daha önce duyduğum bu yiğidi 

yakından görmek için oturdum. Zarife, Şewkete doğru bir pusula uzattı « Alşer 

yazdı, oku » dedi. Şevket sesli okudu. 

Zarife misafir ağırlar, bir kadının yaptığı her şeyi yapar ve Kürdlük davası 

için uğraşırdı. Kışlada (Topuzlu köyü, Askeri konak) bir heyete karşı askeri 

hareket yaptılar. Heyeti Pardia Qızık ( küçük Pardi ) köyü arasında pusuya 

düşürüp, yüksek rütbelilerle beraber hepsini teslim aldılar. Her şeye el koydular. 

Birkaç gün sonra aşiret kararıyla teslim aldıkları kişileri serbest bıraktılar. Bu 

askeri harekatta Zarife'de vardı. Abim Hıdır (Xıdır-Xıdo) kavgacıydı, nişancıydı. 

İdare (karanlıkta aydınlatıcı olarak kullanılan çıra vb. şeyler) ile gezen biriydi. Ev 

de o teslim almayı ve çatışmayı anlattı. Sürekli Zarife'yi övdü. « Zarife bizimle 

olsun, Hozat’ı (Xozat) teslim almak iş değil » dedi. Bu kardeşim hiç askerlik 

yapmadı. 1938’de de direnişçilerin içinde dağlarda kaldı. Ah..ah..( Ax..,ax..) 

Zerife ve Alşer Efendi kirivlerinin eliyle öldürüldüler. İsimlerini çocuklarımıza 

verdik. Onları unutmadık. 

Bibliografya 

1- Evin Çiçek, Koçgiri Ulusal Kurtuluş Hareketi, APEC, Stokolm, 1999 

2- Dersime Elaziz Tugayı, Bayburt ve Erzurum alayları sevkedildi. Ayrıca Ankara’dan bir alay 

sevk edildi. Genelkurmay Başkanı Marşal Fevzi Çakmak ile Genelkurmay İkinci Başkanı General 

Assım Elaziz’de bulunuyorlar.” (20 Mai 1937, Secret, Turquie, Nouvelle İnsurection Kurde, 141 / 

1., E.M.A.F., A.T.) 

3- Dr D.R, Jenoside Dêrsim, kîrmançki, Munzur Dergisi, Sayı N°30, Ankara, 2008, s. 4-44, 

(Röportajı yapan, İbrahim KILIÇ Tornê İvraimê Sılê Hemi, Mamekiye, 1976) 

4- Cemal Taş “Roé Kirmanciyê, Tij Yayinlari, Istanbul 2008,s.202-208 

5- Evin Çiçek, Koçgiri Ulusal Kurtuluş Hareketi, APEC, Stokolm, 1999, s. 160, 161, 

162,183 

6,7,8-Nazmi Sevgen, Tarih Dünyası Dergisi, yıl 1, sayı 9, 15 Agustos 1950, İstanbul, s.377, 378, 

379, 380, 381, 395 

9- Rahmi Apak, Türk İstiklal Harbi 

10- T.C. Genelkurmay Harp tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, Seri No: 8, Türkiye Cumhuriyetinde 

Ayaklanmalar (1924-1938), B.Tunceli’nin (Dersim’in) Asayişsizlik Durumu - 1.Cumhuriyet Önceki 

Durum, Ankara, Gnkur. Basımevi, 1972, s. 369, 377 

11-Kârerli Mehmet Efendi, yazilmayan Tarih ve Anilarim(1915-1958), gustos 2007, Kalan 

yayinlari, Ankara, s.408 

12-Niyazi Ahmet Banoğlu, Cehalet, kin, aşk ve ihtiras diyarı Dersim İsyanının iç yüzü, Kutu 

Deresine Yolculuk, İnci, sayı : 1, 1 Aralık 1951, s.34 

13-Niyazi Ahmet Banoğlu, Cehalet, kin, aşk ve ihtiras diyarı Dersim İsyanının iç yüzü, Dersim’in 

Erkânıharbi Ali Şir’i öldüren Zeynel neler anlattı? İnci, sayı : 3, 29 Aralık 1951, s.329) 

14-Niyazi Ahmet Banoğlu, Cehalet, kin, aşk ve ihtiras diyarı Dersim İsyanının iç yüzü, İnci, Sayı : 

6, 9 Şubat 1952, s.33) 

34

15- Niyazi Ahmet Banoğlu, Seyh Sait ve seyit Rıza İsyanının Esrarı, Ali Şir’in kesik başının resmini 

ben aldım…, Yeni İnci, Sayı : 44, 1953, s.48, 49 

16- Nasit Ulug-Tunceli Medeniyete Açılıyor, Cumhuriyet Matbası, İstanbul, 1939, s. 50 

17- Dr.Vet. Nuri Dêrsimi, Kürdistan Tarihinde Dersim, Kürd Aydını Alişêr, 4.baskı, Dilan Yayınları, 

Diyarbakır, 1992, s.279, 280 

Not ; şiirler, belgeler ve resimler yazara, Sevê Evin Çiçek`in arşivine aittir. 

İzinsiz kullanılamaz. 

www.gelawej.net 2006 

Yazışma Adresi: info@gelawej.net 

35

9 Temmuz 1937; Makyevelizmin, kemalizme dönüştürülen

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?