Büyük Taarruz'da Türk Süvarisi - Afyon Kocatepe Üniversitesi

ÖZET
Atatürk’ün önderli¤inde gerçeklefltirdi¤imiz Büyük Taarruz sonras›nda
kazand›¤›m›z Baflkumandan Zaferi Türk Milleti’nin var olma savafl›n›
kazand›¤› bir zaferdir. Bu zaferle Türk Milleti hiçbir zaman esaret alt›na
al›namayaca¤›n› ve Anadolu’nun Türk yurdu oldu¤u gerçe¤ini bir kez daha
dünyaya kabul ettirmifltir. Zaferin kazan›lmas›nda büyük rolü olan Türk
Süvarisi de savafl s›ras›nda üzerine düflen görevi fazlas›yla yerine getirmifltir.
Anahtar Sözcükler: Atatürk, Büyük Taarruz, Türk Topçusu, Baflkomutan
Zaferi
ABSTRACT
BÜYÜK TAARRUZ’DA TÜRK
SÜVAR‹S‹
Turkish Cavalry at The Great Attack
Selman YAfiAR*
Turkish Victory of the Great Attack gained under the leadership of Atatürk
after the Great Attack is a victory won in which is the existence war of the
Turkish Nation. With this battle, Turkish Nation has put across one more time
the reality of Anatolia’s being a Turkish Country. Turkish Cavalry, who had
a significance role in the winning of the victory, has completed the tasks
assigned and performed more than what was requested.
Key Words: Atatürk, Great Attack, Turkish Cavalry, Turkish Victory of
The Great Attack
***
Türk ordusunun kazand›¤› Sakarya Zaferi sonras›nda Yunanl›lar, Eskiflehir-
Afyonkarahisar hatt›na yerleflmiflti. Türk kuvvetleri, Yunan ordusu karfl›s›nda
toplan›rken bir yandan da taarruz etmek düflüncesindeydi. Bu amaçla daha
15 Ekim 1921’de birliklere haz›rl›k emri verilmiflti. "Sad (Kutlu) Taarruz
plan›" ad›yla an›lan bu plan o anda uygulanamam›fl, fakat taarruz haz›rl›klar›na
devam karar› al›nm›flt›r (HAT‹PO⁄LU, 1988: 134,135).
* Dr., Ege Üniversitesi Atatürk ‹lkeleri ve ‹nk›lâp Tarihi Bölümü
SAYFA 6244 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A⁄USTOS 2008

Haz›rl›klar›n tamamlanmas›yla flekillenen Taarruz plan› düflman›n baflka
bir yerde toplanmas›na imkan verilmeden yokedilmesi esas›na göre
haz›rlanm›flt› (ÇAYCI, 2002: 256). Akarçay ile Çi¤iltepe aras› taarruzun a¤›rl›k
merkezi olarak belirlenmiflti. 36 km. olan bu yarma cephedeki I.Ordu’ya ba¤l›
5.Süvari Kolordusu Koçhisar’dan hareket ederek Ah›r Da¤lar›’n› afl›p Çayhisar,
K›rka üzerinden Sincanl› Ovas›’na taarruz edecekti (ATABEK, 1997: 394).
Böylece Yunan ordusunun ikmal ve irtibat yollar› kesilecek, Yunan mevzilerinin
gerisine taarruz edilerek derinlikteki Yunan ihtiyatlar›yla muharebe edilerek
bu kuvvetlerin cepheye müdahalesi önlenecekti (GÖRGÜLÜ, 1992: 17).
II.Ordu’ya ba¤l› olan ve Afyonkarahisar’›n do¤usunda bulunan Süvari F›rkas›
düflman›n 1.ve 2.mevzilerini aflarak Eskiflehir, Afyonkarahisar hatt›ndaki
Dö¤er Köyü’ne ve 9.düflman f›rkas›na taarruz edecekti (ATABEK, 1997: 394).
Taarruz haz›rl›klar› çerçevesinde, Sakarya Zaferi sonras›nda süvari
kolordusu 1.Orduya ba¤lanarak Dinar’a gönderildi. Buradan Ilg›n’a gelen
Süvari Kolordusu eksiklerini tamamlamaya bafllad›. Binicilik okulu aç›larak
subaylar e¤itilmeye baflland›. Atatürk, ikmal ve e¤itim iflleri sürerken
haz›rl›klar› denetlemek amac›yla, yan›nda Sovyet Rusya Büyükelçisi Aralof
ile Azerbaycan Cumhuriyeti Elçisi Abilof oldu¤u halde Ilg›n’a geldi. Atatürk
ve konuklar›n›n önünde süvariler taraf›ndan düzenlenen gösteri baflar›yla
tamamland›.
Bu arada haz›rl›klara da devam ediliyordu. E¤er tak›mlar› kar›fl›k
oldu¤undan ve atlar› rahats›z etti¤inden yeni e¤er tak›mlar› yapt›r›ld›.
Veteriner ve nalbant tak›mlar› tamamland›. Konya menzilinden iafle tanzim
edildi. Kuleli lisesinden ve Harbiye okulundan kaç›p, Ankara talimgâh›nda
kurs gören genç subaylar alaylara verildi. Bu subaylar, Kurmay Binbafl›
Kurtcebe komutas›nda aç›lan binicilik okulunda kurs gördüler. Tümenlere
tatbikatlar yapt›r›ld›. Ayr›ca süvari birliklerinde bulunan toplar da yenilendi
(ALTAY, 1970: 314-318). Birliklerin ihtiyac› olan nal ve m›h k›smen Konya ve
birlik imalâthanelerinden, k›smen de sat›n alma yoluyla karfl›lan›yordu.
Birliklerde iki ay süreli nalbant kurslar› aç›lm›flt›. Ilg›n’›n Arslan köyünde
5.Kolordu hayvan hastanesi bulunmaktayd›. Bu hastane Büyük Taarruz
harekât› bafllamadan önce Sand›kl›’n›n güneyindeki Kayal›’ya tafl›nm›flt›r
(Türk ‹stiklal Harbi,1967: 300).
Taarruz öncesinde iki ordunun silah ve asker durumu yaklafl›k olarak
eflitti. Yunan tümeninin personeli Türk tümenlerine göre %25 fazlayd›. Türk
ordusunun da süvari üstünlü¤ü bulunuyordu. Türk kuvvetlerinin 5 süvari
tümeni, Yunan kuvvetlerinin ise 1 süvari tümeni vard› (30 A¤ustos Zaferi:
23). Bu arada, Yunan kuvvetlerinin de yeni süvari teflkilâtlar› yapmaya
bafllad›klar› haber al›nmaktayd› (ALTAY, 1970: 331).
SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A⁄USTOS 2008
SAYFA 245

Türk Süvarilerinin, Büyük Taarruz öncesi, 1 A¤ustos 1922’deki konumlar›
flöyleydi: 5.Süvari Kolordusu; Karargâh› ile Ilg›n’da Bat› Cephesi ihtiyat›,
2.Süvari Tümeni; ‹shakl›’da, 1.Süvari Tümeni; Çak›llar’da ve 14.Süvari Tümeni
de Do¤anhisar’da idi (ERCAN, 1992: 106).
Taarruzun baflar›ya ulaflabilmesi için taarruz birliklerinin 1/3 oran›nda
fazla olmas› düflünülmekteydi. Yap›lan bütün haz›rl›klara ra¤men ancak
Yunanl›lara yak›n bir kuvvet oluflturulabilmiflti. Yunanl›lar makineli tüfek ve
uçak kuvvetinde üstündü. Türk kuvvetleri ise süvari say›s› bak›m›ndan
Yunanl›lardan fazlayd›. Bunda Baflkomutan Atatürk’ün rolü büyüktür. Çünkü
Atatürk, taarruz, bask›n ve takip harekâtlar›nda süvarinin üstünlü¤ünü çok
iyi bilmekteydi. Bu yüzden de harekât öncesi güçlü süvari birliklerinin
oluflturulmas›n› emretmifltir. Bu emir do¤rultusunda yap›lan haz›rl›klar
sonucunda, 5.Süvari Kolordusunun(seyyar hastane, hayvan hastanesi ve
nakliye kollar› hariç) Büyük Taarruz öncesi mevcudu flöyle oluflmufltur: (BAL,
2007: 205, 211).
Kor.Kh.
ve Ba¤l›
Birlikleri
1.Süvari
Tümeni
2.Süvari
Tümeni
14.Süvari
Tümeni
Toplam
Subay
50
171
174
155
550
Er
1050
2750
3240
2860
9900
Hayvan
500
2650
3710
2620
9480
Tüfek
450
1530
1940
1530
5450
Makinal›
Tüfek
Haz›rl›klar›n› tamamlayan Süvari Kolordusu 24 A¤ustos akflam› Sand›kl›’ya
varm›flt›r (ALTAY, 1970: 331). Akflehir’in güneyinde de¤iflik yerlerde bulunan
Süvari Kolordusunun taarruz yerine toplanmas› çok güç flartlar alt›nda
gerçeklefltirilmifltir. As›l taarruz birliklerinin sol taraf›na y›¤›nak yapacak olan
Süvari Kolordusu yürüyüflünün ço¤unu geceleyin hiçbir iflaret vermeyecek
flekilde gerçeklefltirmifltir. ‹smet ‹nönü hat›ralar›nda bu görevin zorlu¤unu
flu flekilde belirtmifltir: "Bu y›¤›na¤› yapmakta, bu tertibat› ifllemekte ve sonuna
kadar düflmandan gizleyerek bask›na u¤ramamas› için çok çal›flt›m. Haz›rl›¤a
6 A¤ustos’ta bafllad›m. Yirmi gün sürdü. Son derece zor bir fley. Befl bin atl›.
Bunlar› yürüteceksin, geçitlerin içine sokacaks›n ve yeri bilinmeyecek. Son
SAYFA 246 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A⁄USTOS 2008
-
16
16
16
48
K›l›ç
450
1280
1870
1200
4800
Bomba
150
100
190
180
620
Top
4
Sahra
4
Da¤
4
Da¤
4
Da¤
16

derece zor. Bununla beraber yapt›¤›m›z hareketten bir fleyler seziliyordu.
Fakat ald›¤›m›z tertibat asla anlafl›lamam›flt›r" (‹NÖNÜ, Ekim 1985: 283,284).
Taarruz haz›rl›klar› gizlilik içinde sürerken, Yunanl›lar› flafl›rtmak ve
dikkatlerini baflka yöne çekmek amac›yla 19 A¤ustos’ta 3.Süvari Tümeni
taraf›ndan Ortakç› bask›n› düzenlenmifltir (Türk ‹stiklal Harbi, 1967: 34-37).
Yap›lan haz›rl›klar keflif ve gözetleme yapan Yunan birlikleri taraf›ndan
sezilmifl, fakat Türk ordusundan bir taarruz beklemedi¤i için sadece emniyet
tedbirleri artt›r›lm›flt›r. Hatta taarruz ihtimalini akl›na bile getirmeyen General
Trikopis 25/26 A¤ustos gecesi Afyonkarahisar’da düzenlenen bir baloya
kat›lm›flt›r (BAL, 2007: 206).
Taarruz plân› gere¤i 5.Süvari Kolordusu, üç süvari tümeniyle Çi¤iltepe
ile Toklusivrisi aras›ndan Ah›r da¤lar›n› aflarak Yunanl›lar›n bat› kanad›n›
kuflatacakt› (Türk ‹stiklal Harbi, 1968: 16). 26 A¤ustos günü, Yunanl›lar, Çi¤il
Tepe bat›s›ndaki sarp ve yüksek da¤lar› tutmam›fl, burada 15 km.lik bir aç›kl›k
meydana getirmifller ve bölgenin en yüksek noktas› olan Toklu Sivrisine
yerleflmifllerdi. Aç›k b›rak›lan bölgedeki dar bir geçidin gündüz bir süvari
bölü¤üyle tutuldu¤u, geceleri ise bu bölü¤ün geri çekildi¤i haber al›n›nca
süvari kolordusu için bir geçifl noktas› bulunmufl oldu. Süvari kolordusu,
sahra toplar›n›, tekerlekli araçlar›n› b›rakarak, düflman›n bofl b›rakt›¤› bu da¤
geçidinden geçerek Yunanl›lar›n gerilerine uzanacakt›. (GÖRGÜLÜ, 1992:
17-22). Süvari kolordusu bütün gece yürüyerek sarp olan bu da¤ geçidinden
ilerleyerek birerli kolda dar patikalardan, uçurumlardan geçerek Ah›r da¤›n›
aflmaya bafllad›. Kolordu sabahleyin Sincanl› Ovas›’na indi. Böylece Yunanl›lara
hissettirilmeden cephenin 20 km. içine s›z›lm›fl oldu. Sabah saat 10.00’a do¤ru
da¤lar› aflarak düzlü¤e inen üç tümenin harekât› Yunanl›lar› flaflk›na çevirdi
(BAL, 2007: 206). Süvari Kolordusu, bir tümeni ile K›rka’ya ve Çi¤iltepe
gerisine taarruz etti. ‹ki tümeni ile de Düza¤aç ve Balmahmut’a gitti, Baflkimse’
de Yunan taarruzlar›n› püskürttü.‹zmir-Afyonkarahisar demiryolunu tahrip
etti, telgraf hatlar›n› kesti ve geceyi ovada geçirdi. Türk süvarilerinin bu
hareketleri Yunanl›larda moral bozuklu¤una ve korkuya yol açt› (GÖRGÜLÜ,
1992: 22).
‹smet ‹nönü, hat›ralar›nda, Yunan kuvvetlerinin Türk Süvarileriyle ilgili
düflüncelerini, Trikopis’le konuflmas›n› flöyle anlatmaktad›r: "General Trikopis’e
sordum;
-Biz Akflehir’e yan dönmüfl vaziyette taarruz ediyoruz. Niçin Akflehir
istikametine bir taarruz yapmad›n›z?
Trikopis:
SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A⁄USTOS 2008
SAYFA 247

-Süvariniz arkam›za düfltü telafl ettik.
Böyle hareketlerde Fahrettin Altay’›n müstesna bir kabiliyeti vard›r. Hiç
tahmin edilmeyen da¤l›k arazide geçitlerden süvari f›rkalar›n› hiç kimseye
duyurmadan flimale geçirdi ve düflman›n arkas›nda cirit atmaya bafllad›.
Sadece görünüflü, düflman kumandanlar›n›n akl›n› da, bütün tertiplerini de
alt üst etti. Nitekim Trikopis, anlatt›¤›na göre, bizim süvarimizi arkalar›nda
görünce, tertip almaya teflebbüs bile edememifl, böyle bir fleye imkân olmad›¤›
kanaatine varm›fl." (‹NÖNÜ, Ekim 1985: 293).
Büyük bir cesaret ve fedakarl›kla düflman hatlar›n›n gerilerine sarkmay›
baflaran Türk Süvarisi, Yunan ihtiyatlar›n›n hareketlerini geciktirmifl ve
görüldükleri zaman Yunan birliklerinde pani¤e yol açm›fllard›r (KOLLU,
Temmuz 1992: 554). Yunanl›lar Türk Süvarilerini gördü¤ü zaman ilerleme
yönünü ve cephedeki konumunu de¤ifltirmek zorunda kalm›flt›r. Atatürk,
Türk Süvarilerinin Büyük Taarruz’un kazan›lmas›ndaki rolünü 4 Ekim 1922
tarihinde TBMM’nde yapt›¤› konuflmas›nda flöyle aç›klam›flt›r:
"Bütün bu muharebat olurken, süvarilerimiz tamamen düflman k›taat›n›n
gerilerinde olmak üzere, hareket ediyordu. Meselâ: Olucak’ta ve Baflkilise’de
bazen piyade gibi, atefl muharebesi yapt› ve fakat ekseriya k›l›c›n› çekti ve
dört nala düflman saflar› içerisine girdi. Arkadafllar! Süvarilerimizin burada
gösterdi¤i hamaset tasavvurun fevkindedir ve gayri kabil-i tasvirdir. Henüz
muharebeye girmifl taze düflman f›rkalar›n› görür görmez süvarilerimiz
tahammül edemiyorlard›, bunlar› tevkif etme¤e imkân yoktu ve derhal k›l›c›n›
çekiyor ve düflman›n içerisine dal›yorlard› ve hakikaten; bu kahramanl›k
sayesinde garba çekilmek isteyen düflman k›taat› durma¤a ve vaziyet alma¤a
mecbur edildi ve o esnada bir taraftan piyadelerimiz ve topçular›m›z yetiflti
ve düflman› tekrar muharebeye mecbur ettik." (Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri
I, 1997: 272-275).
26 A¤ustos günü yap›lan muharebeler sonunda takip emrini alan tümenler
akflama do¤ru ovaya ilerlemeye bafllad›. Böylece Yunan kuvvetlerinin
tepelerden ovaya dökülünce, sabah al›namayan Çi¤iltepe de akflam 17.30’da
al›nm›fl oldu.
27 A¤ustos günü ö¤leden sonra geri çekilen 1.Süvari Tümeni Balmahmut
istikametinde; 2.Süvari Tümeni Baflkimse üzerinden Yelgedi¤i’ne, Yunan
ordusunun gerisine düflecek flekilde taarruza geçti. Bu tümen Y›ld›r›m Kemal
‹stasyonu’nu tahrip etti, demiryolundaki birliklerle çarp›flt›. 14.Süvari Tümeni
ise bir alay› ile Karacaören kuzeyinde, bir alay› ile Taz›lar’da, bir alay› ile
K›z›lca güneydo¤usunda akflama kadar muharebe etti.
SAYFA 248 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A⁄USTOS 2008

Ö¤leden sonra saat 15.30’da Kolorduya ulaflan emir gere¤i 1.Süvari Tümeni
Balmahmut’a yöneldi. 2.Süvari Tümeni Afyonkarahisar-Kütahya demiryolunu
‹hsaniye’de kesmek üzere görevlendirildi. 14.Süvari Tümeni Uflak’tan gelecek
Yunan Tümenine karfl› bat› yan emniyetini sa¤lama görevini üstlendi. 2.Tümen
demiryolunu kestikten sonra, 1.Tümene kat›lacakt›. Fahrettin Pafla yapt›¤›
bu manevralarla Büyük Sincanl› ve Afyonkarahisar ovalar›ndaki Yunan
birliklerini iki tümenle kuzeyden çevirmeyi düflünmüfltü. Saat 18.45’te takip
emrinin gelmesiyle 2.Süvari Tümeni bütün gece yürüyerek sabaha karfl›
E¤ret’e ulaflt›. 14.Süvari Tümeni de Olucak’a varm›flt›. Fahrettin Pafla uygulad›¤›
bu taktikle, Sincanl› Ovas›’n› Alt›ntafl Ovas›’ndan ay›ran, hakim yükselti olan
‹lbulak Da¤›’na el atm›flt›. Böylece Sincanl› Ovas›’ndaki Yunan kuvvetlerinin
geri çekilmesi önlenecek, Alt›ntafl Ovas›’ndaki kuvvetlerin de güneye inerek
buradaki kuvvetlerle birleflmesi engellenecekti (GÖRGÜLÜ, 1992: 26,27).
Akflamüzeri, 5.Süvari Kolordusu Küçükköy(Y›ld›r›m Kemal) dolaylar›nda
Afyonkarahisar’dan Dumlup›nar’a ve Uflak’a giden yollar› kesmiflti. Fahrettin
Pafla, Yunan 2.Kolordusuna bask›n yapmak amac›ndayd›. Bu yüzden bir
tümeni burada b›rakarak 27-28 A¤ustos gecesi, ‹lbulak Da¤› üzerinden E¤ret
istikametinde ilerlemeye karar verdi. Ancak Yarbay Suphi komutas›ndaki
14.Tümen, gece Yunan birlikleriyle karfl›laflmamak için dolambaçl› yollar
takip etti¤i için gerilerde kald›. Kurmay Yarbay Zeki’nin öndeki 2.Tümeni de
gece karanl›¤›nda ikiye ayr›ld›. Bir alay› Bayramgazi istikametine gitti. Böylece
iki tümenle var›lmas› düflünülen E¤ret Köyü’ne iki alay ulaflabildi. Köyde
bulunan Yunan Kolordusu’nun hiç savafla girmemifl 9.Tümeni çad›rl› ordugahta
bulunuyordu. Yunan kuvvetlerinin mevcudu 12.000 iken Türk süvarisi 1200
atl›dan ibaretti. Yap›lan bask›n sonucu zarar gören Yunanl›lar›n toparlanmalar›
üzerine Türk Süvarileri Olucak istikametine çekildi. Bayramgazi istikametinde
ilerleyen Süvari Alay› da General Trikopis’in karargâh›na ve yak›ndaki bir
Yunan müfrezesine rastlad›. Bir hayli kar›fl›kl›k ç›kard›ktan sonra mevziye
giren Yunan topçusunun atefli üzerine Olucak istikametinde çekildi. 23.Tümen
Köprülü’deki Yunan Tümenine baflar›l› bir bask›n yapt›¤› s›rada Bayramgazi’de
de Trikopis bask›na u¤ram›flt›. 14.Tümen ise Baflkimse bölgesinde Franko’nun
kontrolündeki 1. ve 7.Tümenlerle muharebeye tutuflmufltu. Yunan
kuvvetlerinin komutan› Franko hat›ralar›nda, bu gece bask›n›n›n morallerini
çok bozdu¤unu ve Türk kuvvetlerini gören askerlerinin "Türk Süvarileri"
diye ba¤›rarak kaçmaya bafllad›klar›n›, subaylar›n gayretlerine ra¤men pani¤in
önlenemedi¤ini ve askerlerini ancak Dumlup›nar’da toplamaya muvaffak
olduklar›n› söylemifltir. Dumlup›nar’a çekilen Franko’nun komutas›ndaki
birlikler, Y›ld›r›m Kemal bölgesinde b›rak›lan 1.Süvari Tümeniyle karfl›laflm›flt›r.
Ancak Albay Mürsel komutas›ndaki tümenin say›s› az geldi¤inden, Franko’nun
1. ve 7. Tümenleriyle Albay Plastras müfrezesi, 1.Süvari tümeninin çevresinden
SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A⁄USTOS 2008
SAYFA 249

dolaflarak Dumlup›nar mevziine çekilmeyi ve buradaki 2.Yunan Tümeniyle
birleflerek ‹zmir istikametini kapatmay› baflarm›flt›r.
28 A¤ustos günü ö¤leye do¤ru 2. ve 14. Süvari Tümenleri Olucak bölgesinde
birleflmifltir. Yel gedi¤inden geçip Dumlup›nar’a gitmeye çal›flan Trikopis
kontrolündeki birliklerin taarruzu üzerine, bu birlikleri bir süre oyalad›ktan
sonra Alt›ntafl’a çekilmifltir. Böylece Türk süvarileri yapt›klar› muharebe ve
manevralar› sonucunda tarihi bir rol oynam›fllard›r. Türk Süvarilerin
hareketleriyle, ‹lbulak Da¤›’n›n kuzeyinde kalan Trikopis grubu ile,
güneyindeki Franko grubunun birleflmesi önlenmiflti. Akflam saatlerinden
itibaren de Türk piyadeleri bu birliklerin aras›nda yerini ald›. Ayr›ca Fahrettin
Pafla, iki tümenini Alt›ntafl’a çekmekle, 2.Ordu’dan önce Kütahya yolunu
kapatm›fl oldu (GÖRGÜLÜ, 1992: s.31,32).
Toklu Sivrisi’nde görevlendirilen 6.F›rka’n›n süvari hücumuyla buradaki
2.Yunan F›rkas› Balmahmud’dan geri çekilmiflti. Bu s›rada, Afyonkarahisar’›n
güneyindeki Yunan kuvvetleri de geriye at›lm›flt›. (ATABEK, 1997: 401).
6.F›rka ve 61.Tümen ‹hsaniye-Gazl›öl hatt›na kadar ilerlemiflti (GÖRGÜLÜ,
1992: 30). Türk ordusuna mensup bir süvari f›rkas› E¤ret Köyü’ndeki bir
Yunan piyade f›rkas›na taarruz ederken Toklu Sivrisi karfl›s›ndaki 6.F›rka da
taarruz haz›rl›¤›na bafllam›flt› (ATABEK, 1997: 401). Süvari Tümeni Dö¤er’i
alarak Alt›ntafl istikametinde ilerleyerek Kütahya-Afyonkarahisar yolunu
tutarak ordunun kuzey yan emniyetin almak üzere kuzeye yönelmifl ve geceyi
Hac›beyli’de geçirmiflti.
29 A¤ustos günü ö¤leye do¤ru 2.Ordu’nun Süvari Tümeni Genifller-
Kurtköy bölgesine geldi. Meclis Muhaf›z taburunu da emrine alan Tümenin
hedefi Kütahya’y› kurtarmak ve ‹nönü bölgesine ulaflmakt›. Tümen geceyi
Alt›ntafl’›n kuzeyinde geçirdi. Alt›ntafl bölgesinde bulunan Süvari Kolordusu
yorgun bir durumdayd›. Bir Tümeni ise Yunan kuvvetleriyle temas halindeydi.
Kolordu, Yunan kuvvetlerinin kuzeybat›ya çekilmesini engelleyecek flekilde
tertiplenmiflti. Dumlup›nar yolu kesildikten sonra, Türk Süvari Kolordusu
Trikopis grubunun Murat Da¤› kuzeyinden Gediz’e çekilmesini önlemek
amac›yla bu istikameti kapatmak için harekete geçti. General Trikopis’in befl
Tümenine karfl›l›k Türk ordusunun sekiz piyade ve üç süvari tümeni
kullan›lacakt› (GÖRGÜLÜ, 1992: 30-37).
29/30 A¤ustos gecesi Türk birliklerinin güneyden dört tümenli 4.Kolordu
ile, 23.Tümenin taarruzlar› devam ederken kuzeyden de süvari harekât›
bafllam›flt›. Böylece her taraftan atefl alt›na al›nan Trikopis, Çalköy’e çekilme
emri vermifltir. Trikopis bu manevras›yla Çalköy’de toplad›¤› birliklerle
K›z›ltafl Vadisi’nden geri çekilmeyi düflünmekteydi. Bu s›rada Çalköy
SAYFA 250 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A⁄USTOS 2008

do¤rultusunda ilerleyen Albay Kallidopulos komutas›ndaki 12.Yunan Tümeni,
Yarbay Mehmet Suphi’nin idare etti¤i 14.Süvari Tümeninin bask›n›na u¤rad›.
30/31 A¤ustos gecesi Trikopis ve Diyenis grubuna ba¤l› yaklafl›k 7000 Yunan
askeri vadiden kaçt› (BAL, 2007: 207).
Yunan ordusu Baflkomutan› Trikopis Çal köyde esir al›nd›. 1 Eylül akflam›
Uflak, Türk Süvarileri taraf›ndan saat 19.30’da iflgalden kurtar›ld› (ÖZG‹RAY,
1998: 43).
30 A¤ustos günü kazan›lan Baflkomutan Zaferi sonras›nda Atatürk 1
Eylül’de, "Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir. ‹leri!" emrini verdi (Askeri Tarih
Belgeleri Dergisi, Ocak 1994: 141-143). Birlikler o gün dinlendiler ve
tertiplendiler. Süvari Kolordusu Gediz üzerinden Selendi-Kula-Salihli-‹zmir
istikametinde ilerledi (GÖRGÜLÜ, 1992: 40).Yunanl›lar çekilirken masum
halka iflkence yapm›fl, birço¤unu da öldürmüfltü. Fakat Türk Ordusunun
5.Süvari Komutan›, Yunanl›lar›n bu vahfletine karfl›l›k, 1 Eylül 1922’de
saat:11.45’te yay›nlad›¤› bir emirle, iflgalden kurtar›lan yerlerdeki Rum halka
ve esirlere karfl› olumsuz bir davran›fl yap›lmamas›n› ve korunmalar›n›
istemiflti (SÜER, 1992: 174).
Süvari Kolordusu, 6 Eylül’de Milne hatt›n› aflarak k›sa bir muherebe
sonras›nda Salihliye ulaflt› ve 9 Eylül’de ‹zmir’e girdi (‹NÖNÜ, Ekim 1985:
298). Nazilli-Ayd›n-Söke istikametinde de, bölgede bulunan 3.Süvari Tümeni
ile Menderes Müfrezesi taraf›ndan takip harekât› yürütüldü. Geri çekilen
Yunanl›lar yer yer direnmek istedilerse de baflar›l› olamad›lar. Türk piyadeleri
de Süvarilerle beraber ayn› gün ‹zmir’e girdiler. Böylece Türk birlikleri
muharebe ederek her gün ortalama 50 km., yaklafl›k olarak toplam 450 km.
ilerlemifl oldu. Böylece Türk ordusu, 14 A¤ustos’tan beri her gün yürüyüfl
yapm›fl ve 5 gün muharebe etmifltir.
16 Eylül’e kadar ‹zmir civar›ndaki bölgeler iflgalden kurtar›ld›. Bursa
istikametine çekilen Yunan kuvvetleri, Mürettep Süvari Tümeni ile takviye
edilen 3.Kolordu ve Kocaeli grubu ile takip edildi. Bu takip harekât›ndan
kurtulabilen Yunan birlikleri 18 Eylül’de Band›rma’dan vapurlara binerek
kaçt›lar.
Böylece 15 May›s 1919’dan 18 Eylül 1922’ye kadar 3 y›l, 4 ay süren Yunan
iflgali sona ermifl oldu. Türk Süvarileri, Yunanl›lara son darbenin indirildi¤i
Büyük Taarruz ve Baflkomutanl›k Savafl› esnas›nda büyük yararl›l›klar
göstermifllerdir. 26 A¤ustos günü 1.Ordunun piyade tümenleri taarruza
bafllamadan önce, 5.Süvari Kolordusu Ah›r da¤lar›n› aflarak, düflman gerisinde
serbest manevra imkân› bulmufl ve özellikle 1.Kolordu birliklerinin ilk görevi
olan cephenin yar›lmas›n› kolaylaflt›rm›flt›r. Süvari Kolordusu harekât›n
SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A⁄USTOS 2008
SAYFA 251

devam› süresince düflman derinli¤inde kuvvetlerle muharebe etmifl, onlar›n
cepheye yard›mlar›n› ve cepheden çekilenlerle birleflmelerini önlemifl,
düflman›n ikmal ve komuta-kontrol düzenini bozmufltur. Taarruzdan önce
Ah›r da¤lar›n›n geçilmez denilen patikalar›n› gece karanl›¤›nda geçerek
düflman derinli¤ine dalma manevras› ile zaferin kazan›lmas›n› kolaylaflt›rm›flt›r.
5.Kolordunun 1.Kolordu karfl›s›ndaki takviyeli 1.Piyade Tümenini sa¤
kanad›ndan kuflatmas›, 1.Kolordunun kuflatma manevras›n› kolaylaflt›rm›fl
ve Yunan kuvvetlerinin büyük k›sm›n›n Afyonkarahisar üzerine do¤ru
itilmesini sa¤lam›flt›r. 1.Kolordunun geliflen harekât› da 4.Kolordunun
harekât›n› kolaylaflt›r›m›fl›r. Böylece as›l kuflatmay› yapan 1.Ordu, Yunan
birliklerinin büyük k›sm›n› do¤uya do¤ru atarak bat›dan ve dolay›s›yla
geriden kuflatma kanad›n› kapatm›flt›r. Bu manevra sonucu, 4 gün süren
muharebelerden sonra Yunanl›lar›n 5 piyade tümeni Çal köyünün güneyinde
çembere al›narak imha edilmifltir (GÖRGÜLÜ, 1992: 40-48).
Yunan askerleri geri çekilirken masum halk› öldürmüfl, birçok kasaba ve
köyü yak›p y›km›flt›r. Bu süre içinde Türk süvarileri h›zl› hareket ederek
Yunanl›lar›n bu faaliyetlerini de engellemifltir(Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri
III, 1997; 59).
SONUÇ
Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün komutas›nda
gerçeklefltirdi¤imiz Büyük Taarruz ve Baflkomutan Meydan Muharebesi ile
Anadolu’daki Yunan iflgali sona ermifltir. Bu zaferin kazan›lmas›nda Türk
Ordusu subay› ile eri ile üzerine düfleni fazlas›yla yerine getirmifltir. Türk
Süvarisi de savafl s›ras›nda gösterdi¤i çeviklik ve kabiliyetle zaferde büyük
pay sahibi olmufltur.
SAYFA 252 SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A⁄USTOS 2008

KAYNAKÇA
ALTAY, Fahrettin. (1970), On Y›l Savafl 1919-1922 ve Sonras›, ‹nsel Yay›nlar›, Dilek Matbaas›.
Askeri Tarih Belgeleri Dergis, (Ocak 1994), Y›l:43, Say›:97, Belge No:2626.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I. (1997), Türk ‹nk›lâp Tarihi Enstitüsü Yay›nlar›.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri III. (1997), Türk ‹nk›lâp Tarihi Enstitüsü Yay›nlar›.
ATABEK, Ömer Fevzi. (1997), Afyon Vilayeti Tarihçesi, (Haz:Turan Akkoyun), Afyon: Afyon
Kocatepe Üniversitesi Yay›nlar›.
BAL, R›dvan. (2007), "Milli Mücedele’de Süvariler", Askeri Tarih Araflt›rmalar› Dergisi,
A¤ustos 2007, Y›l:5, Say›:10, Genelkurmay Bas›mevi, Ankara, ss.201-211.
ÇAYCI, Abdurrahman. (2002), Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Milli Ba¤›ms›zl›k ve Ça¤dafllaflma
Önderi (Hayat› ve Eseri), AKDTYK, Ankara: Atatürk Araflt›rma Merkezi Yay›nlar›.
ERCAN, Tevfik. (1992), "Türk ‹stiklâl Harbi Büyük Taarruz’a Haz›rl›k ve 26 A¤ustos 1922",
Büyük Taarruz, Genelkurmay Bas›mevi, Ankara, ss.103-118.
GÖRGÜLÜ, ‹smet. (1992), Büyük Taarruz, Ankara: Genelkurmay Bas›mevi.
HAT‹PO⁄LU, M.Murat. (1988), Yunanistan’daki Geliflmelerin Ifl›¤›nda Türk Yunan ‹liflkilerinin
101 Y›l›(1821-1922), Ankara: Türk Kültürünü Araflt›rma Enstitüsü Yay›nlar›:75.
‹NÖNÜ, ‹smet. (1985), Hat›ralar, (Haz:Sebahattin Selek), 1.Kitap, Bilgi Yay›nlar›, Olgaç
Bas›mevi, Ankara Ekim.
KOLLU, Atilla. (Temmuz 1992), "Büyük Zafer(Öncesi ve Sonras› ‹le)," Atatürk Araflt›rma
Merkezi Dergisi, Cilt:VIII, Say›:24, ss.481-560.
30 A¤ustos Zaferi, 30 A¤ustos Zaferinin 50.Y›ldönümü An›s›, Genelkurmay Harp Tarihi
Baflkanl›¤›.
ÖZG‹RAY, Ahmet. (1998), "‹zmir’den Uflak’a Yunan Harekât›(1919-1922), Atatürk Araflt›rma
Merkezi Dergisi, Cilt:XIV, Say›:40, ss.37-48.
SÜER, Hikmet. (1992), "Büyük Taarruz’da Takip Harekât›(31 A¤ustos-18 Eylül 1922)", Büyük
Taarruz, Ankara: Genelkurmay Bas›mevi, ss.169-208.
Türk ‹stiklal Harbi. (1968). Cilt:II, K›s›m:6, 2.Kitap, Ankara: Genelkurmay Bas›mevi.
SOSYAL BiLiMLER DERGiSi / CiLT: X, SAYI: 2, A⁄USTOS 2008
SAYFA 253