këtu

Çiftet
Mbrojtja nga
shtatzënia
Të drejtat
Sida
Shtatzënia

Përmbajtja
Organet gjenitale të femrës 2
Organet gjenitale të mashkullit 4
Mbrojtja nga shtatzënia 5
Të drejtat e juaja 13
Sëmundjet të cilat përhapen me anë të kontaktit seksual 14
Aids-i ose Sida 16
Shtatzënia 18
Ndërprerja e shtatzënisë (Aborti) 20
Broschüre für Migrantinnen in der Schweiz / Albanisch / PLANES 2004
Mënyra e përdorimit të mjeteve kontraceptive,
shtatzënia, dhe vet përjetimi i lindjes ndryshon
nga vendi në vend.
Të flitet për seksaualitet poashtu Kjo broshurë iu
dedikohet femrave të vendeve tjera të cilat kanë
migruar këtu në Zvicër.
Ne dëshirojmë që kjo broshurë t’ju njohi më
mirë me përvojën e këtueshme, si edhe t’ju
ndihmojë veçanërisht për të zgjedhur momentin
më të përshtatshëm për një shtatëzani të re të
përjetuar në kushte sa më të mira prej të gjithë
familjes
Në Zvicër ka kudo qëndra të këshillimit për
planifikimit familjar dhe mbrojtjes nga sida, si edhe
ku mund të flitni dhe të informoheni.
Një listë me adresa të ndryshme gjendet në
internet, në faqen e PLANeS www.plan-s.ch.

Organet gjenitale të femrës
Vagina
Hymen (cipa
e vajzërisë)
2
-VULVA- Organi gjenital i jashtëm femror i cili përbëhet nga dy buzë
të mëdha e dy të vogla, ku në mbrendësi të buzëve të vogla gjindet
hyrja e vaginës dhe e uretrës (kanalit urinor) e cila shërben për
nxjerrjen e urinës nga mëshikëza e urinës jasht. Mbi qarjen e vaginës
gjindet klitorisi i cili luan rol të rëndësishëm në kënaqësin seksuale
të femrës.
Është një kanal me gjatësi 7-10cm i cili mund të zgjërohet dhe të
ngushtohet. Në këtë kanal gjatë marrëdhënieve seksuale depërton
penisi(organi i mashkullit), e gjithashtu ka rol në lindjen e fëmijës, si
dhe rrjedhjën e gjakut menstrual. Dëshira seksuale provokon lëngun
vaginal i cili ndihmon hyrjen e penisit në vaginë.
Hymeni është një cipë e hollë e cila ndodhet në hyrje të vaginës
forma e së cilës ndryshon prej femrës në femër. Qarja e hymenit apo
pëlcitja e tijë nga marrëdhënia e parë seksuale përcjellet me
gjakderdhje por jo tek të gjitha femrat.
Tubat
Ovaret
Uterusi (Mitra)
Endometri
Qafa e mitrës
Vagina
Uterusi
(mitra, ani)
Ovaret apo
vezoret
Tubat uterine
(vëzëpërquesit)
Cikli i
femrës
menstruacioni
Gjatë
periudhës...
Është hapësirë ku zhvillohet fëmija (beba). Mitra ka formë të
dardhës, pjesa e sajë e ngusht gjendet poshtë, në fundë të vaginës ku
mund të preket me gishta nji e ngritur disi e fortë e kjo është qafa e
mitrës,me një vrimëz që lejon kalimin e spermatozoideve dhe gjakut
menstrual. Mbrendësia e uterusit përbëhet nga tri shtresa të cilat
shërbejnë për ciklin menstrual, si dhe për pranimin e vesë së
fekonduar.
Këto janë organe qifte që kanë madhësinë dhe formen e bajameve,
apo të arrës. Kanë rrole në tajimin e hormoneve seksuale dhe për
pjekjen e vezës.
Këto kanë formen e gypit me gjatësi 10-15 cm. Shërbejnë për
përquarjen e vezës që del nga vezoret gjerë te mitra. Fekondimi i
vezës me spermatozoid bëhet në vezëpërques prej nga pastaj veza e
fekonduar zbret në mitër ku zhvillohet embrioni (fëmija). Mund të
ndodhë që veza e fekonduar të mbetet në vezëpërques dhe aty të
zhvillohet embrioni - gjë që paraqet rrezik për shëndetin e gruasë.
Është periudha kohore nga dita e parë e menstruacioneve e deri në
ditën e parë të menstruacioneve të ardhshme. Kjo periudhë kohore
zgjatë prej 21 deri 35 ditë. Cikli fillon zakonisht në moshën 11-15
vjeçare, dhe mbaron rrethë moshës 45-55 vjeçare. Dalja e vezës
ndodhë 15 ditë para se të lajmrohet gjakderdhja e ardhshme. Nëse
gruaja në ketë periudhë kohore ka marrëdhënie seksuale atëherë ajo
mund të mbetët shtatzëne.
Dalja e vezës asnjëhere nuk ndodh në të njejtën kohë, prandaj
nuk mundemi të bazohemi në këtë shenjë, në mënyre që të
mbrohemi nga një shtatzëni e padëshiruar.
...së menstruacioneve femra guxon të lahet, të bëjë dush dhe ti
pastrojë flokët. Ajo mundë të ushtrojë edhe sport ose të notojë pasi ta
ketë vendosur tamponin.
3

Organet gjenitale të mashkullit
Derdhja
(ejakulimi)
4
Tëstikujt
Penisi
Me rëndsi!
Pjesa e jashtme e organit gjenital mashkullor përbëhet nga
penisi dhe testikujt. Në mbrendësi gjinden kanalet e
farës(spermatozoideve), fshikëza seminale dhe prostata.
Fshikëza seminale
Tëstikujt
Kanali
përdredhës
Prostata
Penisi
Tëstikujt janë gjëndra seksuale mashkullore të cilat kanë dy
funksione:
◆ Të prodhojnë në mënyrë të vazhdueshme nga mosha e pubertetit
e deri në vdekje SPERMATOZOIDE - (faren mashkullore)
◆ Prodhojnë hormonin specifik mashkullor testosteronin i cili
derdhet në gjak dhe luan një rolë të rëndësishëm në aftësinë
seksuale
Luan rolë në derdhjen e urinës dhe spermes. Gjatë dëshirës seksuale
penisi forcohet nga rritja e qarkullimit të gjakut, e ky forcim e
mundëson futjen e penisit në vaginë.
Prostata prodhon një lëng me të cilin perzihen spermatozoidet, lëng
i cili gjatë ejakulimit del nga koka e penisit hove -hove.
Gjatë ereksionit penisi sekreton një pikë të vogël langu që mund të
përmbaj spermatozoide kjo do të thotë, që metoda e tërheqjes në
çastin e fundit gjatë marrëdhënies seksuale,nuk është një metodë e
sigurtë e mbrojtjes nga shtatzënia. Për këtë arsye para çdo
marrëdhënie seksuale duhet të përdoret prezervativi.
Pilula ëstroprogestative
Pilula
progestative
Ku gjinden ?
Sa kushton ?
Mbrojtja nga shtatzënia
Metodë ideale e të mbrojturit nga shtatzënia nuk ekziston. Ekzistojnë
shumë metoda të mbrojtjes, prandaj është me rëndësi që vetë të
vendosni për metodën e cila juve ju konvenon më së shumti. Në këtë
broshurë keni mundsi të informoheni me nji përshkrim të shkurtër
për të gjitha llojet e mundshme të mbrojtjes nga shtatzënia që
përdoren në Zvicër, efikasitetin e tyre, çmimin si dhe mundsitë e
furnizimit me to. Sqarimet më të hollësishme mund ti merrni në
këshillimore për planifikimin e familjes (falas) ose te mjeku
Pilula (hapa) është një mjet hormonal për mbrojtjen kundër
shtatzënisë. Bën shumë efekt nëse pihet në mënyrë të rregullt çdo
ditë, në të njëjtën kohë. Në rast harrese prej më shumë se 12 orësh,
mbrojtajta prej sajë s’ka garanci.
«Pilula»:
◆ Një pauzë prej 7 (apo 6) ditësh duhet marrë parasysh pas 21
(apo 22) hapave. (Ekzistojnë disa lloje që mund të merren
pa ndalesë).
Gjakderdhja bëhet gjatë pauzës.
Sigurimi është i garantuar gjatë pauzës.
◆ Kujedes: pauza nuk duhet të zgjatet kurrë.
«Minipilula» :
◆ Pasi të mbarohet një pllakë, vazhdoni menjëherë me një pllakën
të re pa bërë pauzë edhe pse mund të keni gjakderdhje.
◆ Menstruacionet mund të pakësohen, të çrregullohen,ose të mos
vijnë fare.
◆ Ato mund të përdoren edhe nga nënat që kanë fëmijë në gji.
◆ Duhet të merren çdo ditë në të njëjtën kohë.
Kujdes, verifikoni: ekzistojnë lloje minipilulash që duhet të
merren pa tjetër në të njëjtën orë sepse vetëm dy orë harrese
paraqet rrezik.
«Pilula» dhe «Minipilula» shpërndahen në farmaci vetëm me
recetë nga mjeku.
Ekzistojnë lloje të shumta me kompozicione të ndryshme. Një vizitë
mjeksore do ju lejon që të zgjidhni llojin që ju përshtatet dhe nèe rast
problemi mund ta ndërroni.
15.- deri 25.- në muaj.
5

6
Spiralja
Ku mund të mirret ?
Sa kushton ?
Injeksione
3 mujore
(Depo provera)
Sa kushton ?
Implanti
hormonal
Spiralja është një gjësend (objekt) plastik i vogël me gjatësi 2,5-3,5 cm.,
i mbështjellur me një tel të hollë bakri. Duke i falenderuar një fije të
najllonit të ngjitur për te, mjeku ose mjekja e nxjerrin spiralen me
lehtësi.
◆ Zëvendësimi i spiraleve moderne bëhet një herë në 5 vite
◆ Spiralja është metodë e mirë e mbrojtjës sidomos për gratë të cilat
kanë lindur (kanë femijë)
◆ Pas vendosjes së spirales femra mund të ketë hemoragji
(gjakëderdhje), ose dhimbje në fundë të barkut të ngjajshme me
ato të menstracioneve-por këto shenja nuk janë të rrezikshme.
Poqëse dhimbjet janë të shpeshta, apo keni mungesë të
menstruacioneve duhet të kërkoni gjithsesi ndihmën e mjekut.
Po ashtu është me rëndësi që në dy javët e para pas vendosjes së
spirales të evitohen kontaktet seksuale, si dhe mos të përdoren
tampona për thithjen e gjakut
Pas një konsultimi me mjekun, spiralja vendoset në mitër nga ana e
tij (mjekut).
80 - 250 sFr. së bashku me shpenzimet e vendosjes së saj në mitër.
Ekzistojnë gjithashtu edhe implantet që shpërndajnë progesterone.
(më i shtrenjti: 280 sFr. + vendosja)
Këto injeksione (gjilpëra) mirren te mjeku apo gjinekologu çdo 10 -
12 javë.
◆ Me marrjen e tyre menstracionet mund të çrregullohen apo fare
të ndërprehen
◆ Me ndërprerjen e marrjes së injeksionit 3 mujor gjakëderrdhja
dhe frytësimi rregullohen spontanisht. Zgjatja kohore e
rregullimit të ciklit menstrual dhe frytësimit ndryshon prej
femrës
në femër, tek disa mund të jetë më e shkurtër e tek disa më e gjatë
Implanti që vendoset nën lëkurë vihet dhe hiqet nga mjeku me
anestezi lokale. Ajo është e efektshme gjatë një periudhe 3 vjeçare
dhe efekti i saj fillon 8 orë pas vendosjes.
◆ Eshtë një shkop i vogël plastik që përmban një hormon me progesteron.
Ai vendoset nga mjeku nën lëkurë, në pjesën e brendshme
të krahut. Ai është pothuajse i padukshëm por mund ta ndjejmë
nën lëkurë.
◆ Implanti mund të provokojë një menstruacione të çrregullta, ose
ardhjen e tyre.
◆ Menjëherë pas heqjes së implantit, gruaja mund të mbetet shtatëzënë.
Sa kushton ?
330 sFr. vetëm për produktin.
Kondomi
(prezervativi)
Prezervativi, pariseri ose goma. Në treg gjinden me emra dhe modele
të ndryshme. Prezervativët me shenjën "OK", "CE", "MD", "NF"
janë më të sigurta.
◆ Prezervativët është mirë që të përdoren gjatë çdo marrëdhënje
seksuale, pra edhe gjatë menstruacioneve
◆ Nëse kondomi dëmtohet gjatë kontaktit seksual dhe sperma
mbetet në vaginë, që të pengohet shtatzënia e padëshirueshme
duhet të mirret ,,pilula pastaj”
Ku mund të blihen ? Kondomi blihet në barnatore, drogeri, kiosk apo në shtëpi të
mallrave, blihen pa recetë.
Sa kushton ? Ndërmjet -.50 sFr. - 2 sFr. varësisht nga modeli.
Femidom
(prezervativi
për femra)
Kondomi është ivetmi mjet mbrojtjës i cili në mënyrë efikase
mbronë nga shtatzënia e pa dëshirueshme, nga sëmundjet
ngjitëse seksuale (sifilisi, gonoreja) dhe nga Sida.
Është një membranë e hollë plastike e cila vendoset në murin e
vaginës:
◆ Femidom është shumë solidë, siguria e sajë varet nga vendosja e
saktë e sajë. Vendoset para marrëdhënjes seksuale dhe është
vetëm për një përdorim
Ku mund të gjindet ? Blihet në barnatore, drogeri, kiosk dhe në shtëpia mallrash siq është
”Coop”- i - blihen pa recetë.
Sa kushton ? Afërsishtë 10 sFr për 3 copa.
7

Pilula
,,Pastaj”
Ku mund të gjindet ?
Sa kushton ?
Spermicidet
Ku mund të gjinden ?
8
Sa kushton ?
Pilula ,,Pastaj” (Pille danach, contraception d’urgence, contraccezione
d’urgenza) aplikohet në raste urgjente- dmth. pas një
marrëdhënje seksuale të pa mbrojtur me qëllim që ta pengoj një
shtatzëni të paplanifikuar:
◆ kur kondomi pelcet, ose rrëshqet
◆ kur harohet të mirret pilula
◆ kur nuk janë apliku në mënyrë të sigurtë metodat për mbrojtje nga
shtatzënia
◆ ose nëse janë përdorë metoda të pa sigurta për mbrojtje nga
shtatzënia
✔ Pilula, ,,Pastaj” mirret sa ma shpejtë që është e mundur më se
largu 72 orë apo 3 ditë nga marrëdhënja e pa mbrojtur
Në farmaci, pa recetë (që nga viti 2002).
Pilula ,,Pastaj” përshkruhet nga mjeku apo gjinekologu dhe merret
me anë të recetës në barnatore.
Rreth 30 sFr.
Janë materje kimike për mbrojtje nga shtatzënia. Këto materje i bëjnë
spermatozoidet të paafta për mbarsim. Përdoren para mardhënjeve
seksuale. Këto preparate veprojnë vetëm në mënyrë lokale dhe
gjenden në formë kremi, në doza të vogla për nji përdorim, në formë
qiri, tamponi ose shkume.
Në barnatore - pa recetë.
Prej 1,20 sFr. për krem -me përdorim të njëhershëm, deri 3,65 sFr.
për tampon.
Diafragma
Ku mund të gjindet ?
Sa kushton ?
Metodat e
shenjave
termike
Diafragma është një mjet mbrojtës prej gome në formë gjysëm sfere
e rrethuar nga një unazë elastike. Femra e vendos vetë para
marrëdhënjes seksuale në mbrendësi të vaginës në mënyrë që ajo
kompletë të mbulojë qafën e mitres. Në këtë mënyrë pengohet hyrja
e spermatozoidëve mbrenda në uterus (mitër).
Përdorimi i diafragmës duhet shoqëruar gjithnjë nga një krem
spermicid. Ajo mund të përdoret disa herë.
Para se të vendoseni për diafragmen, gjithsesi duhet të konsulltoheni
me mjekun i cili duhet të vendos për madhësinë e përshtatshme.
Diafragma blihet në barnatore.
30 - 35 sFr. për nji diafragmë.
Me anë të kësaj metode femra i përcjell shenjat e ciklit të vetë
menstrual. Duke i numëruar ditët fertile (ditët kur mund të mbetet
shtatzëne) dhe ato jofertile. Gjatë ditëve fertile femra nuk guxon të
ketë marrëdhënje seksuale. Përdorimi i kësaj metode kërkon
motivimin e mirë e të dy partnerëve.
Kjo metodë mund të ndihmoj edhe atëhere kur shtatzënia është e
dëshiruar.
9

Sterilizimi i
mashkullit
dhe i femrës
10
Ku duhet drejtuar ?
Sa kushton ?
Sterilizimi është metoda më e sigurt mbrojtëse dhe e vetmja me një
rezultat definitiv. Është e përshtatshme para se gjithash për personat
të cilët nuk dëshirojnë të kenë më fëmijë.
Është mirë që para se të vendosni për këtë metodë të konsultoheni me
mjekun apo në këshillimoren për planifikim familjar.
◆ Tek femrat sterilizimi nuk
ndryshon jetën e saj
seksuale, ajo mbetët e njejtë,
menstruacionet vazhdojnë si
përpara deri në periudhen e
menopauzës
◆ Vazektomia tek meshkujt nuk
e ndërron jetën seksuale. Prap
vjen tek ereksioni, orgazmi
dhe sperma e cila pas një
kohe nuk do të përbën më
spermatozoide.
Disa javë pas ndërhyrjes,
spermi nuk përmban më
spermatozoide. Ndërkohë, një
mjet mbrojtjeje i efektshëm është mëse i domozdoshëm.
Te gratë është i domosdoshëm një operacion me narkozë të plotë dhe
qëndrim në spital 2-3 ditë. Operacionin e kryen gjinekologu apo
kirurgu.
Tek meshkujt vazektomin e bënë kirurgu apo urologu.
Shpenzimet për këtë sterilizim nuk i bartë arka shëndetësore por
pacijenti vetë.
Tek meshkujt operacioni është më i lehtë dhe më pak kushton.
Para operacionit mund të informoheni gjerësisht tek mjeku.
Metodat e
pasigurta të
mbrojtjës
nga
shtatzënia
Metodat e poshtëshënuara nuk duhet asnjëherë të përdoren nëse
nuk dëshironi të mbeteni shtatzënë.
Këto metoda nuk janë mjaftë të sigurta.
Numrimi i ditëve...
Kjo metodë është e pasigurt meqenëse femra nuk është makinë.
Sëmundjet e ndyshme, ndërimet e fuqishme emocionale, lodhja,
problemet e ndryshme, mundë të shpejtësojnë apo të ngadalësojnë
pjekjen e vezës dhe daljen e sajë.
Coitus interruptus (ejakulimi jashta vaginës)...
...ose të ashtuquajturit -me u ruajtë -është metodë e pasigurt sepse
mjafton që mashkulli vetëm për një moment të vonohet gjatë
tërheqjës së penisit nga vagina, apo gjatë ereksionit mundë të ndodhë
që një pikë e vogël lëngu sperme të derdhet në vaginë dhe të
shkaktojë shtatzëninë e padëshiruar.
Spermicidet (në formë shkume apo kreme)...
...Përdorimi vetëm i spermicideve nuk është i sigurtë Ato duhet të
përdoren se bashku me kondomin ose diafragmen. Përjashtohen
spermicidet Benzaltex.
Dushi vaginal...
...është i pasigurt meqenëse spermatozoidet mund të depërtojnë
mbrenda, në mitër (anë) për disa sekonda, është pra e pa mundur që
këtë proqes femra ta pengojë me kohë.
11

Pas përfundimit
të mbrojtjes
nga shtatzënia
e padëshiruar
a mund të
mbetëm prapë
shtatzëne?
,,Cilat metoda
janë efikase?”
,,Cilën metodë
e përdorni
kur e keni
fëmijën
në gji?”
12
Pyetje - përgjigje
Sterilizimi i femrës dhe i mashkullit janë metoda ireverzibile (të
pakthyshme). Me të gjitha metodat tjera fertiliteti (aftësia për të
mbetur shtatzënë) kthehet menjëherë apo pas një kohe relativisht të
shkurtër psh. tek injeksionet pas 3 muajve, kjo kohë është variabilendonjëherë
pritet gjerë në një vitë, ndonjëherë më pakë.
Asnjë metodë nuk është 100% efikase. Efikasiteti varet nga
aplikimi korrekt i metodës së mbrojtjës.
✔ Metoda tepër të sigurta: sterilizimi i gruas apo i burrit,
inxheksioni tremujor me Depo Provera,spiralja me progresteron,
implantimi.
✔ Metoda të sigurta: pilula, implanti, minipilula, spiralja.
✔ Metoda disi të sigurta: prezervativi i mashkullit, diafragma,
metoda e shenjave termike, spermicidi Benzaltex, prezervativi i
femrës.
Metoda pak të sigurta: metoda Ogino-Knauss ose numërimi i
✗ ditëve, tërheqja, derdhja jashtë vaginës, dushi vaginal,
spermicidet.
Pas lindjes ekziston mundsia për të mbetur shtatzën edhe para
lajmërimit të menstracionit të parë. Kështu që një shtatzëni e tillë pas
lindjes është e pa dëshirueshme. Gjatë kësaj periudhe gratë
këshillohen të përdorin metoda të cilat nuk ndikojnë në qumshtin e
nënës dhe nuk e dëmtojnë foshnjën.
E këto metoda janë:
◆ prezervativi
◆ minipilulat
◆ depo Provera
◆ Që nga muaji i tretë, për nënat me fëmijë në gji: spirale, implant.
Spermicidi Benzaltex mund të përdorët edhe gjatë kohës kurr i ipet
gji foshnjës. Për përdorimin e sakt të preparatit informohuni në
këshillimore.
Pavarësishtë nga nacionaliteti dhe statusi i juaj keni të drejtë në përkujdesje dhe informata.
Ju keni të drejtë të informoheni dhe sqarimet e mjekut apo personelit mjeksor ti kuptoni.
Shtroni pyetjet tuaja mjekut, dhe nëse është nevoja i shenoni ato para vizitës mjekësore.
Nëse keni vështërsi gjuhësore që të kuptoheni, atëhere mund ta merni dikend, i cili do të
ju përkthen. Shumë ente shëndetsore kanë përkthyesit e vetë. Me rastin e vizitës mjekësore
apo këshillimit në një qendër për planifikimin familjar, keni të drejtë ta merrni me vete
një person të afërt.
Nëse paguani një
sigurim shëndetsor
Nëse ju nuk keni sigurim
mjeksorë
Kontributet e amnis
Të drejtat e femrës
Një femër me jetë aktive seksuale, preferohet që një herë në vit të
bëjë një kontroll te gjinekologu.
Nëse keni vështërsi të shkoni të një gjinekolog mashkull, atëherë pa
dyshim mund të gjeni një gjinekologe në regjionin tuaj të banimit.
Poashtu ka gjasa të gjendet një mjek apo mjeke që flet në gjuhen
tuaj. Sa i përket të mbrojturit nga mbarsimi juve ju përket ta
zgjidhni metoden që juve ju përshtatët ,ta ndroni atë në varësi nga
zhvillimet tuaja jetësore dhe lindjeve tuaja.
Në Zvicër sigurimi shëndetsor është obligativ. Të huajt pa leje
qëndrimi të shumtën e rasteve nuk kanë sigurim shëndetsor.
...atëherë arka e juaj do ti marë përsipër shpenzimet e poshtëshënuara:
✔ Konsultimi: Me rastin e konsultimit me një mjek apo mjeke arka
i merrë shpenzimet pas tërheqjes së Franshizës - dhe përqindjes
të regulluar me kontratë, të cilën e merrë vetë i siguruari përsipër.
✔ Amnija: Shpenzimet për kontrollat te një mjek apo mjeke /
7 kontrolla gjatë shtatzënisë te mamitë, shpenzimet e lindjes,
shpenzimet për vizita pas lindjes gjerë 10 ditë, kontrolla pas
lindjes nga mamija si dhe 3 këshillime për dhënjen e gjirit i merrë
plotsishtë arka e juaj shëndetsore.
✔ Ndërprerja e shtatzënisë: Shpenzimet për ndërprerjen e
shtatzënisë do ti marë arka e juaj shëndetsore, natyrisht pas
tërheqjes së Franshizës që ju takon juve.
Mbrojtja nga shtatzënija: Kontraceptivët (mjetet mbrojtse
✗ nga shtatzënija) duhet vetë ti pagueni.
… ju mund të interesoheni më përpara për çmimin e veprimeve të
ndryshme mjekësore që do të paguhen nga ju. Në rast se vështirësie,
mund ti drejtoheni shërbimit social.
Pas lindjes në kantonet vijuese ZH, LU, GL, ZG, FR, SH, SG, GR,
TI, VD, NE, mundë të drejtoheni për informata të mëtutjeshme në një
këshillimore për shtatzëne, për planifikimin familjar apo ent social.
13

14
Sëmundjet të cilat përhapen me anë të
kontaktit seksual
Cilat janë
këto?
Si quhen
këto
sëmundje?
Si të
evitohen
(largohen)?
◆ Këto janë sëmundje që përhapen kryesisht me anë të kontakteve
seksuale dhe atakojnë organet seksuale por njëkohsisht edhe
organet tjera të trupit.
◆ Një sjellje korrekte në momentin e caktuar (përdorimi i
kondomit) mund të pengoj bartjen dhe përhapjen e këtyre
sëmundjeve.
◆ Këto sëmundje mund të jenë mjaftë të rrezikshme për shëndetin
e njeriut, ndikojnë poashtu në sterilitetin e personit, dhe poqëse
nuk shërohen mund të jenë edhe vdekjepruese.
◆ Sifilisi apo (luesi), triperi apo (gonorea) Herpesi, verukat
gjenitale (leze, lythi), Aids-i apo Sida, Trichomonas, Hepatiti
(verdhëza apo sarillëku) etj. Disa nga to janë vdekjepruese disa
nga to shërohen lehtë.
Për ti ikur këtyre infeksioneve duhet përdorur prezervativin gjatë
marrëdhënjeve seksuale.
Janë sëmundje që diagnostikohen nga ana e mjekut.
Nëse i vëreni këto shenja duhet ta njoftoni partnerin, ose partneren -
dhe menjëherë të paraqiteni te mjeku.
Marrëdhënjet seksuale të ndërpriten deri sa nuk arrihet shërimi i
plotë. Për Siden duhet respektuar rregullen ,,SAFER SEX” që do ta
lexoni në këtë broshurë.
Simptomet
te femrat
Te mashkujt
Të meshkujt dhe të femrat simptomet janë mjaft sekrete (të
pahetueshme) e ndonjëherë mungojn krejtësisht. Si të vëreni
ndonjë shenjë (simptom) të cilat do ti përmendim më poshtë
menjëherë duhet të lajmroheni te mjeku, në klinikë, këshillimore
për planifikim familijar apo këshillimore për Sidën.
◆ Kruarje, skuqje, dhe djegësim në regjionin e organit gjenital
◆ Djegësim gjatë urinimit apo kullimi me erë të rëndë nga kanali i
urinës
◆ Dhimbje në fund të barkut, jo të shkaktuara nga menstruacionet.
◆ Pigmentime me ngjyrë rose në lëkurë, iritime dhe djegësime të
organit gjenital
◆ Fshikëza të cilat formohen në buzët e vaginës të cilat pëlcasin
dhe pastaj formohen ulqëra
◆ Nga kanali uretral (urinor) kullon qelbi i trashë me ngjyrë të
bardhë në të verdhë
◆ Kruarje dhe djegësim gjatë urinimit
◆ Vezikula, të cilat vërehen në glans (kokë) të organit mashkullor
Gjithsesi duhet përdor PREZERVATIVIN:
◆ gjatë ndrimit të shpesht të partnerit/es
◆ nëse keni më shumë se një partner/e
është me rëndsi të përdorni mjete kontraceptive.
15

Si bartet ky
virus?
Si mundemi
të mbrohemi
nga ky
infektim?
16
Me rëndësi
Aids ose Sida
Sida është një sëmundje e rëndë infektive e cila shkaktohet nga virusi
i ashtuquajtur HIV.
Ky virus e dobëson sistemin mbrojtës të organizmit, rezistenca e të
cilit bie në atë shkallë sa që të mos mund ti përballojë as sëmundjeve
më të rëndomta, si p.sh. gripi, kështu që këto sëmundje bëhen aq
serioze saqë përfundojnë me vdekje.
Nuk ekzistonë vaksinë kundër kësaj sëmundje, mundësitë e shërimit
kanë veprim të kufizuar dhe janë të vështira.
Parandalimi është e vetmja mbrojtje nga Sida.
◆ Bartja bëhet me anë të marrëdhënjeve të pa mbrojtura seksuale
(vaginale, anale ose orale-me anë të gojës) me personin i cili
është bartës i virusit HIV (i infektuar)
◆ Nëpërmjet shiringave dhe gjilpërave të kontaminuara me ketë
virus, nga personi i infektuar
◆ Gjatë shtatzënisë dhe dhënjes gji foshnjës prej nënës së infektuar
në foshnje
◆ Përmes transfuzionit të gjakut të personave të infektuar
Ti përmbahemi regullave të seksit të sigurt:
◆ të përdoret prezervativi gjatë marrëdhënjeve seksuale vaginale,
anale, orale
◆ gjatë menstruacioneve nuk duhet pasur marrëdhënie seksuale
◆ nuk duhet përbi spermen gjatë seksit oral (me gojë) dhe s`duhet
mbajtë spermen në gojë
Personat të cilët marrin drogat me gjilpëra, kursesi nuk duhet të përdorin gjilpëra
josterile.
Nuk mjafton poqëse personi me të cilin keni pasë marrëdhënie të
pambrojtura seksuale të jetë i pastër, i kujdesshëm dhe i
sjellshëm - kjo nuk mbron nga Sida. Gjithësesi pra duhet përdorë
prezervativin (kondomin), apo femrat Femidom.
Si mund ta
vërtetojmë a
jemi të
infektuar
me virusin e
Sida-së?
Kondomi
(prezervativi)
Në bazë të testit. Testi bëhet në mënyrë vullnetare, pas marrëdhënjes
së fundit të pambrojtur. Çdo njeri i infektuar mund të ndihet i
shëndoshë me vite të tëra. Qendrat e ndryshme ofrojnë teste
anonime. Testi mundë të bëhet nga mjeku - mjekja në këshillimore
për Siden, në spitale, në qendrat për planifikimin familjar.
Çmimi për këtë test është prej 30-90 Sfr.
Testi anonim paguhet nga ju, të tjerat merren përsipër nga sigurimi
mjeksorë.
Muammer Kotbafl / AIDS Savaflım Derne¤i / Istanbul
Prezervativi dhe Femidom mbrojnë jo vetëm nga Sida dhe nga
sëmundjet të cilat përcillen me anë të kontakteve seksuale por
edhe nga shtatëzënia e padëshiruar. Duhet respektuar rregullat e
përdorimi të tijë.
Prezervativi vehet para se të futët penisi në vaginë.
Paqetimi i prezervativit hapet me kujdes duke pasë parasysh që mos të dëmtohet me
thonjë apo mjete të mprehta.
Kurrë të vendoset në penis (organin e mashkullit )duhet të mbetet një hapsirë e lirë
në maje të prezervativit e cila shërben si rezervuar i spermës.
Pas derdhjes kondomi duhet me kujdes të largohet në mënyrë që sperma të mos
derdhet në vaginë.
Prezervativi ruhet në vende të ftohta e të thata për arsye se nga dielli e humb efektin.
Përdoret vetëm një herë, dhe pasë përdorimit hidhet në shportën e mbeturinave e jo
në WC -ose në natyrë.
Prezervativi i quajtur goma higjienike apo kondomi mund të blihet në drogeri,
barnatore, kiosk, nëpër distributore automatike të vendosura nëpër stacione
shërbimi, apo WC publike.
17

Nëse jeni
shtatzëne...
Marrëdhënie
seksuale
18
Shtatzënia
Menstruacionet e juaja janë vonuar, prandaj mendoni se keni mbetur
shtatzëne. Për këtë arësye ekziston testi për të vertëtuar nëse jeni apo
jo shtatzëne, dhe ate pakë ditë pas vonesës së menstruacionëve të
juaja. Ky test blehet në barnatore dhe bëhet në shtëpi apo të mjeku
apo në një qendër për planifikimin familjar.
...duhet të bëni kontrolla të rregullta te gjinekologu.
Disa medikamente nuk janë të preferueshme për gratë shtatëzëna.
Lidhur me këtë konsultohuni me mjekun e juaj.
Mamia apo mjeku ju këshillon mbi rrjedhëshmerinë e shtatzënisë,
ushqimin e duhur, rrjedhëshmerinë e lindjes dhe përgjigjet në pytjet
e juaja. Pas lindjes ju mëson për kujdesin e duhur ndaj foshnjës, të
dhënurit gji dhe të ushqyerit e duhur.
Konsumimi i alkoolit dhe i duhanit gjatë shtatzënise dhe dhënjës
gji bebës nuk është i preferueshëm.
Gjersa shtatzënia rrjedhë pa probleme mund të keni gjatë tërë kohës
marrëdhënie seksuale. Nëse keni dyshime të ndryshme apo pyetje
lidhur me këtë mund të pyetni maminë apo mjekun tuaj. Dëshira për
të pasur seks (marrëdhënie seksuale) mund të pësojë ndyshim, por
lidhur me këtë preferohet të bisedoni hapur me partnerin tuaj në
mënyrë që koha e shtatzënisë të jetë harmonike dhe në atë mënyrë
mundësohet që rrjedhëshmëria e marrëdhënieve seksuale ti
përshtatet gjendjes së re të krijuar dmth, shtatzënisë.
Nëse gjatë
shtatzënisë
keni
probleme...
Nëse keni
mbetur
shtatzëne pa
dëshirë...
...ose pyetje sa i përket punës, shëndetit, parave, për të gjitha
problemet e jetës gjatë kësaj përiudhe mund të drejtoheni qendrës
për planifikimin e familjes, ose këshillimores për shtatzëni, (shiko
listën e adresave).
Në këto qendra mund të shprehni lirisht problemet që ju mundojnë,
aty do të merrni këshilla për çdo problem dhe njikohësisht ju
ndihmojnë nëse keni nevojë.
...Nëse keni mbetur shtatzën pa dëshiren tuaj dhe mendoni ta bëni
ndërprerjen e shtatzënisë, bisedoni menjëherë me një person të cilit i
besoni. Shumë gra në situata të tilla nuk e kanë lehtë për të vendosur
- ta mbajnë apo jo frytin. Në qendrat për planifikimin familjar do të
gjeni informata të duhura.
Në kapitullin e ardhshëm do të gjeni një përshkrim të adresave të
klinikave për abortim në Zvicër.
19

20
Ndërprerja e shtatzënisë (Aborti)
Të drejtat e
një femre
Si veprohet?
Sa kushton e
tërë kjo?
Sipas ligjit zviceran, çdo grua që mbetet shtatzënë, mund të kërkojë
ndërprerjen mjeksore të shtatëzanisë deri në javën e 12 pas fillimit të
menstruacioneve të sajë të fundit.
Nëse ju mendoni të ndërprisni shtatëzaninë merrni menjëherë takim
te mjeku për një konsulte mjeksore, apo një takim këshillimi në
planifikimin familjar.. Ju duhet të konfirmoni vendimin tuaj për
ndërprerjen e shtatëzanisë duke firmosur një kërkesë më shkrim, të
ndërprerjes së shtatëzanisë ku thoni se s’keni rrugëdalje tjetër.
Mbas javës së 12-të, kërkohet një çertifikatë mjekësore, e cila
vërteton se shtatëzania rrezikon jetën e nënës.
Nëse jeni shtatzëne dhe nuk duani ta mbani shtatzëninë atëherë
drejtohuni sa më parë mjekut tuaj apo në një këshillimore për
planifikimin familjar.
Në një qendër për planifikimin e familjes ose në një këshillimore për
gra shtatzëna. Atje do të gjeni persona profesianalisht të pregaditur
që do të ju dëgjojnë, përkrahin dhe informojnë gratis.
Ndërprerja e shtatëzanisë bëhet në spital ose në kabinetin e mjekut.
Ajo mund të bëhet në kushte ambulatore.
Metoda kirurgjikale me thithje është më e shpeshtë. Ekziston
gjithashtu një mënyrë tjetër, me ilaçe, që mund ti japim gjatë 7-të
javëve të para: pirja e Mifégyne me prostaglandine, në ambulancë,
shumë herë me radhë dhe nën mbikqyrjen e mjekut.
Shpenzimet lidhur me ndërprerjen e shtatzënis e bartë arka e juaj
shëndetësore.
Nëse nuk jeni të siguruar pranë ndonjë arke shëndetsore
konsultohuni në ndonjë këshillimore për shtatzëni apo në
këshillimoren për planifikimin familjar ose në nji shtëpi shëndeti.
Impressum _
Broschüre für Migrantinnen in der
Schweiz / Albanisch
PLANeS, Schweizerische Stiftung
für sexuelle und reproduktive Gesundheit
Lausanne, Neuauflage 2004
Teksti dhe përpunimi
Catherine Stangl
Sonia Damián
Nurflen Demirkan-Güvenç
Susana Lara
Miradje Maliqi
Lutka Keller
Zusammenarbeit mit BAG Bundesamt für
Gesundheit.
Grafika
Anne Monard
Kontakte
PLANeS, av. de Beaulieu 9, Postfach 313,
1000 Lausanne 9
Tel. ++ 41 21 661 22 33
Fax ++ 41 21 661 22 34
info@plan-s.ch
www.plan-s.ch
Impressum
I falenderhemi
Gesundheitsförderung Schweiz
BAG
FNUAP
Loterie romande
Stanley Thomas Johnson Stiftung
Migros-Genossenschaft
Caritas Schweiz
Canton de Genève
Aids-Hilfe Schweiz
Porositje
Ju mund të porosisni broshura të tjera falas te:
Aids Info Docu Schweiz
Postfach 5064
Spichergasse 29
3001 Bern
e-mail: bestellungen@aid.ch
www.aidsnet.ch
Tel. 031 318 32 70
Fax 031 311 05 65
Gjuhët: frëngjisht, gjermanisht, italisht,
anglisht, spanjisht, portugisht, turqisht,
shqip, kroatisht, arabisht, tamul.

Bestellung - Commandes - Prenotazioni
Broschüre für Migrantinnen in der Schweiz
Brochure pour les femmes migrantes
Numri
Anglisht Couple, Contraception, Aids... .............
Shqip Çiftet, Mbrojtja nga shtatzënia... .............
Arabisht ... .............
Kroacisht Partnerstvo, Kontracepcija, Aids... .............
Portugalisht Casal, Contrcepção, Sida... .............
Tamil jhk;gj;Ôak;, fUj;jilKiwfs;... .............
Turqisht Birlikte yaflam, Do¤um kontrolü... .............
Spanjisht Pareja, Anticoncepción, Sida... .............
Gjermanisht Partnerschaft, Verhütung, Aids... .............
Frëngjisht Couple, Contraception, Sida... .............
Italisht Coppia, Contraccezione, Aids.. .............
➩
Aids Info Doku Schweiz - Sida Info Doc Suisse
Postfach 5064
Speichergasse 29
3001 Bern
e-mail : bestellungen@aid.ch
www.aidsnet.ch
Brochüre für Migrantinnen
Brochure pour les femmes migrantes
Information material in English and other langages