ARHITEKTURA I GRAD SREDNJEG VEKA POREKLO I RAZVOJ ...

ARHITEKTURA I GRAD SREDNJEG VEKA 

POREKLO I RAZVOJ SREDNJOVEKOVNIH NASELJA 

• NE POSTOJI DOVOLJNO PODATAKA KOJI BI MOGLI 

POMOĆI DA SE POTPUNO RASVETLI RAZVOJ NASELJA 

TOKOM SREDNJEG VEKA 

• NIZ OBLASTI KOJE SU NEDOVOLJNO POZNATE KAO 

ŠTO SU HIGIJENA, GRADJEVINSKO ZAKONODAVSTVO, 

SAOBRAĆAJ, A SVE TO JE OD ZNAČAJA ZA 

POZNAVANJE PROCESA NASELJAVANJA 

• ZA POJEDINE REGIONE EVROPE POSTOJE NAUČNE 

STUDIJE O GRADSKIM, SEOSKIM ILI MANASTIRSKIM 

OBLICIMA NASELJA U SREDNJEM VEKU, ALI JE TO 

NEDOVOLJNO DA BI SE U POTPUNOSTI STVORILA 

REALNA I OPŠTA SLIKA O ŽIVOTU U 

SREDNJOVEKOVNIM NASELJIMA 

• ZA CELOVITO POZNAVANJE OVOG PERIODA TREBALO 

BI BOLJE ISTRAŽITI URBANI RAZVOJ VIZANTIJE, KAO I 

ONIH DELOVA EVROPE KOJI SU U DUŽEM 

VREMENSKOM PERIODU BILI POD ZNAČAJNIM 

UTICAJEM ISLAMSKOG URBANIZMA

KARTA SREDNJOVEKOVNIH TRGOVACKIH PUTEVA

ARHITEKTURA I GRAD SREDNJEG VEKA 


• VIZANTIJSKI URBANIZAM JE JOŠ UVEK 

NEDOVOLJNO POZNAT, 

• VELIKI GRADOVI, KAO ŠTO SU CARIGRAD, SOLUN, 

SERDIKA (SOFIJA), DONEKLE SU ARHEOLOŠKI 

ISTRAŽENI, ALI SE OKO REKONSTRUKCIJA 

PREDLOŽENIH NA OSNOVU TIH ISTRAŽIVANJA 

STRUČNJACI NE SLAŽU U POTPUNOSTI, 

• ZA SADA NE POSTOJI SINTETIČKA STUDIJA 

URBANIZACIJE U VIZANTIJI, 

• SLIČNO VAŽI I ZA RAZVOJ NASELJA NA ZAPADU, 

IAKO SE RASPOLAŽE SA DALEKO VEĆIM BROJEM 

PODATAKA, 

• VEOMA JE TEŠKO NA OSNOVU RASPOLOŽIVIH 

PODATAKA NAPRAVITI KLASIFIKACIJU 

SREDNJOVEKOVNIH NASELJA, POGODNU ZA 

NAUČNO RAZMATRANJE.

REKONSTRUKCIJA SREDNJOVEKOVNOG CARIGRADA

OSTACI 

SREDNJOVEKOVNOG 

HEPTAPIRGIONA I 

GRADSKIH ZIDINA 

SOLUNA 

POZAR U SOLUNU 1917. 

IZGORELI STARI DELOVI 

GRADA

RIMSKI I SREDNJOVEKOVNI OSTACI SERDIKE (SOFIJA)

SREDNJOVEKOVNO 

UTVRDJENJE (KREMLJ) I 

GRAD MOSKVA


• POSTOJI TEŠKOĆA DA SE NAPRAVI OPŠTI 

PREGLED RAZVOJA NASELJA, ZATO ŠTO 

SU RAZNI UZROCI I OKOLNOSTI OD 

REGIONA DO REGIONA, OD GRADA DO 

GRADA I OD SELA DO SELA, 

USLOVLJAVALI RAZLIČITE SHEME ULICA I 

DRUGIH JAVNIH PROSTORA 

• U SREDNJEM VEKU JOŠ UVEK SU VEOMA 

RAZLIČITE I ISTORIJSKE, PRAVNE, 

EKONOMSKE, A NAROČITO DRUŠTVENE I 

RELIGIJSKE KARAKTERISTIKE DA BI SE 

MOGLO GOVORITI O CELOVITOSTI 

URBANIH PROCESA.


• ZBOG ČITAVOG NIZA NAVEDENIH OKOLNOSTI, U 

NAUCI POSTOJE DVA PRISTUPA OVOM PROBLEMU, 

KOJI SE RAZLIKUJU PO NAČINU POSMATRANJA 

RAZVOJA NASELJA U SREDNJEM VEKU: 

1. HRONOLOŠKI ILI TERITORIJALNI PREGLED 

SREDNJOVEKOVNIH GRADOVA I DRUGIH NASELJA, 

KOJI SE ZASNIVA NA ISTORIJSKOJE METODI U KOJOJ 

SE OPISUJU POJAVE I PRIMERI, UZ NIZ ILUSTRACIJA; 

2. KLASIFIKACIJA SHEMA NASELJA, KOJE UKAZUJU 

NA MOGUĆE POREKLO I RAZVOJ TIPOVA NASELJA 

• NA OSNOVU PRVOG METODA URADJENA JE, NA 

PRIMER, VELIKA ISTORIJA URBANIZMA (HISTOIRE DE 

L’ URBANISME) FRANCUSKOG AUTORA PJER 

LAVEDANA, KOJI JE PROBLEME REŠAVAO NA BAZI 

OPŠTIH ČINJENICA PRIMENJENIH NA POJEDINAČNE 

SLUČAJEVE. 

• DRUGI METOD OTVARA NOV, KRITIČKI PRAVAC 

PROUČAVANJA I PRIMER TAKVOG TUMAČENJA SU 

CITY SHAPED I CITY ASSEMBLED AUTORA SPIRE 

KOSTOFA


• JOŠ DVE TEŠKOĆE, ZBOG KOJIH SE 

PROUČAVANJE RAZVOJA NASELJA SMATRA 

IZUZETNO SLOŽENIM SU: 

1. NEDOVOLJNO RAZJAŠNJENI PROCESI 

TRANSFORMACIJE ANTIČKOG URBANIZMA U 

SREDNJOVEKOVNE OBLIKE (PERIOD, KOJI SE 

ČESTO POGREŠNO DEFINIŠE KAO MRAČNI 

SREDNJI VEK, ZBOG NEPOZNAVANJA 

TAČNIH ČINJENICA NA OSNOVU KOJIH BI SE 

RASTUMAČILI PROCESI NASELJAVANJA U 

OVOM VEOMA DELIKATNOM ISTORIJSKOM 

RAZDOBLJU; 

2. ANONIMNOST STVARALACA KOJI SU 

UČESTVOVALI U PROCESU KREIRANJA 

NASELJA, KOJA, ZATO, PREDSTAVLJAJU 

KOLEKTIVNI IZRAZ STVARALAČKIH 

VREDNOSTI.


• TRANSFORMACIJA IDEJA O RAZVOJU NASELJA, 

KROZ RAZNE POJAVNE OBLIKE, TRAJE U DUŽEM 

PERIODU (OKO 500 GODINA). 

• NAKON STABILIZACIJE OVIH IDEJA, PROCES 

NASELJAVANJA JE POSTAO IZUZETNO AKTIVAN I 

TO PRVO U ITALIJI (OKO 1.000.GOD.) GODINE, A 

NEŠTO KASNIJE JE TAJ PROCES ZAHVATIO CELU 

EVROPU 

• NEMOGUĆE JE HRONOLOŠKI FIKSIRATI TIPOLOGIJU 

SREDNJOVEKOVNIH NASELJA 

• NAJMANJA GREŠKA JE PODELA RAZVOJA 

NASELJA NA DVA VELIKA VREMENSKA PERIODA, 

KOJI NAJVIŠE ODGOVARAJU PROCESIMA KOJI SU 

SE ODVIJALI NA TERITORIJI NEKADAŠNJEG 

RIMSKOG CARSTVA. 

1. PRVI PERIOD TRAJAO JE OD RASPADA RIMSKOG 

CARSTVA KRAJEM V VEKA DO KRAJA X STOLEĆA 

2. DRUGI PERIOD TRAJAO JE OD KRAJA X VEKA DO 

XIV, XV ILI ČAK I XVI VEKA, U ZAVISNOSTI OD 

CIVILIZACIJSKOG RAZVOJA POJEDINIH PODRUČJA.


• PRVI PERIOD KAO ISTORIJSKU PODLOGU IMA: 

- DEKADENCIJU, ODNOSNO POSTEPENO 

PROPADANJE RIMSKE IMPERIJE, NAROČITO OD IV 

VEKA KADA JE DOŠLO DO PODELE CARSTVA 

- STVARANJE TZV. VARVARSKIH DRŽAVA NA 

POJEDINIM DELOVIMA TERITORIJE RIMSKE IMPERIJE 

- POJAVU I SLOŽENI, RAZNOVRSNI RAZVOJ 

FEUDALNOG DRUŠTVA. 

• OSNOVNE KARAKTERISTIKE OVOG PERIODA SU: 

A. SKUPLJANJE NARODA U VEĆA I DOBRO 

UTVRDJENA RIMSKA NASELJA, PRI ČEMU SE 

OBUHVATA I NEŠTO ŠIRA ZONA IZVAN ZIDINA, 

B. STVARANJE MALIH NASELJA NA STRATEGIJSKI 

VAŽNIM POLOŽAJIMA I OKO SEDIŠTA SEOSKIH ŽUPA, 

C. STVARANJE NASELJA OKO MANASTIRSKIH 

CELINA I 

D. STVARANJE NASELJA OKO UTVRDJENIH 

GRADOVA (BURGOVA).


• DRUGI PERIOD POČINJE KRAJEM X VEKA, 

ODNOSNO POČETKOM XI VEKA I TO U SVIM 

ZEMLJAMA EVROPE 

• U DRUŠTVENOM I POLITIČKOM ŽIVOTU 

DOŠLO JE DO SLOŽENIH REORGANIZACIJA, 

PRI ČEMU JE, USLED EKONOMSKOG 

PROSPERITETA, POJAČANA ARHITEKTONSKA 

I URBANISTIČKA AKTIVNOST 

• OVAJ POLET OBUHVATIO JE NEKOLIKO 

OBLIKA URBANOG RAZVOJA: 

A. RAZVOJ NASELJA NA ANTIČKIM 

KORENIMA, ODNOSNO NA NASELJIMA 

RIMSKOG POREKLA. 

B. SPONTANO FORMIRANJE NASELJA 

C. FORMIRANJE NASELJA PREMA UNAPRED 

UTVRDJENIM PLANOVIMA


• PRVI PERIOD 

A. SKUPLJANJE NARODA U NEKADAŠNJA VEĆA I 

DOBRO UTVRDJENA RIMSKA NASELJA 

VEĆ U III VEKU STANOVNIŠTVO JE POČELO DA 

ZASIĆUJE RIMSKE GRADOVE, DOŠLO JE DO 

DEMOGRAFSKE KRIZE ŠTO JE IZAZVALO VELIKU 

GLAD, NEHIGIJENU I DRUGE PROBLEME SLIČNE 

DANAŠNJIM U VELIKIM AGLOMERACIJAMA 

POČEO JE PROCES U U SUPROTNOM SMERU: LJUDI 

SU NAPUŠTALI GRAD I U POTRAZI ZA RADOM I 

HRANOM NASELJAVALI SU “VILE RUSTIKE” KOJE SU 

BILE CENTRI VELIKIH POLJOPRIVREDNIH DOBARA 

GRADOVI SU POČELI DA PROPADAJU VELIKOM 

BRZINOM, TAKO DA SU ČAK JEDNOM ZABRANJENE 

MIGRACIJE IZ GRADOVA U SELA 

TO JE BILA PRVA KLICA PROCESA IZ KOJEG ĆE SE 

RAZVITI SREDNJOVEKOVNI URBANIZAM.


• KONTRAST IZMEDJU GRADOVA KOJI SU 

OPADALI I RURALNIH CENTARA, KOJI SU 

SE TEK ORGANIZOVALI, BIO JE UPADLJIV. 

• OVOM PROCESU KOJI JE ZAPOČEO JOŠ U 

DOBA JEDINSTVENOG RIMSKOG CARSTVA, 

NAROČITO SU DOPRINELE VARVARSKE 

NAJEZDE NAKON KOJIH SU POJEDINI 

GRADOVI POTPUNO PROPALI 

• PRIMER: GRAD SALONA U BLIZINI 

DIOKLECIJANOVE PALATE.

REKONSTRUKCIJA 

DIOKLECIJANOVE 

UTVRDJENE PALATE 

OSTACI RIMSKOG GRADA SALONE

DIOKLECIJANOVA PALATA 

NEPREKIDNO NASELJAVANA 

OD SREDNJEG VEKA DO 

DANAS

STANOVANJE U I UZ 

ZIDINE DIOKLECIJANOVE 

PALATE U SPLITU 

SREDNJOVEKOVNE 

KAPELE UZ ULAZ U 

VESTIBIL

SREDNJOVEKOVNI GRAD 

ARL RAZVIO SE 

NASELJAVANJEM 

RIMSKOG AMFITEATRA


• SNAGA ZA SREDNJOVEKOVNU OBNOVU GRADOVA 

MOBILISALA SE PRVO U SEVERNOJ ITALIJI, 

DELOVIMA NEMAČKE I FRANCUSKE, GDE SU U VI 

VEKU ZAVLADALI MEROVINZI. 

• STABILIZACIJOM LANGOBARDA U SEVERNOJ ITALIJI, 

GRAD JE PONOVO DOBIO ODBRAMBENU ULOGU I 

DOMINACIJU NAD ODREDJENOM TERITORIJOM. 

• NAJZNAČAJNIJI FAKTOR JE BIO VERSKI, PA SU ZATO 

DOMINANTNU ULOGU IMALI EPISKOPSKI CENTRI KAO 

ŠTO SU MILANO, KELN, MEC, VERDUN. ARAS, 

KOMBREJ. 

• DEFINITIVNO JE RASTOČEN SISTEM POGRANIČNIH 

UTVRDJENJA RIMSKE IMPERIJE, TZV. LIMES, PRI 

ČEMU SU SE RAZNA PLEMENA RAŠIRILA PO EVROPI 

(FRANCI, BURGUNDI, VANDALI, LANGOBARDI, 

BAVARCI, ANGLI, SAKSONCI, SLOVENI). 

• GRADOVI SU BILI OPLJAČKANI I DEVASTIRANI, ALI SU 

ZADRŽALI OBLIK U KOJEM SE JASNO IZDVAJALA 

ANTIČKA URBANA SHEMA.

SREDNJOVEKOVNI 

VERDEN POSLE 

RAZARANJA U I 

SVETSKOM RATU 

OSTACI 

SREDNJOVEKOVNOG 

ZIDA I MLINA U 

VERDENU


• U ŠPANIJI JE PROPADANJE GRADOVA BILO 

ZAUSTAVLJENO OSVAJANJEM OD STRANE ARAPA, 

NAROČITO JUŽNIH DELOVA. 

• ARAPI SU VEĆ U VIII VEKU OBNOVILI 

POLJOPRIVREDU, TRGOVINU I ZANATSTVO 

• NAJŽIVLJI GRADOVI SU KORDOBA, GRANADA, 

TOLEDO, SEVILJA I MALAGA. 

• KORDOBA JE, PREMA IZVORIMA IZ X VEKA, IMALA 

200.000 KUĆA, 600 DŽAMIJA, 900 KUPATILA I ČAK 

NEVEROVATNIH 1.000 000 STANOVNIKA 

• U TRENUTKU KADA SU ARAPI NAPUŠTALI 

KORDOBU, KATOLIČKI KRALJ JE IZDAO PRVO 

NAREDJENJE DA SE PORUŠE SVA KUPATILA KAO 

NEMORALNE INSTITUCIJE, ŠTO SVEDOČI O 

TADAŠNJOJ RAZLICI U CIVILIZACIJSKOM STEPENU 

KULTURE ŽIVLJENJA.

TOLEDO

EL GREKO - TOLEDO


• OKOSNICA URBANOG RAZVOJA U SUŠTINI JE BILA 

CRKVENA ORGANIZACIJA, KOJA JE TOKOM CELOG 

SREDNJEG VEKA OSTALA IZUZETNO AKTIVNA I 

KREATIVNA. 

• PO SEOSKIM ŽUPAMA TO SU BILE PAROHIJSKE 

CRKVE OKO KOJIH SE OKUPLJALO 

POLJOPRIVREDNO STANOVNIŠTVO, A U GRADOVIMA 

SU TO BILE KATEDRALE, KOJE SU SLUŽILE KAO 

STOŽER ZA OKUPLJANJE GRADSKOG 

STANOVNIŠTVA. 

• DUHOVNA OBNOVA GRADOVA I SELA BILA JE VRLO 

SKROMNA, ZASNIVALA SE NA INDIVIDUALNOM 

DELOVANJU ISTAKNUTIH SNAŽNIH LIČNOSTI. 

• U CRKVI U TO BILI POJEDINI SVETI OCI, A U 

PROFANOM DRUŠTVU MAHOM LJUDI SA DVORA ILI 

SAMI VLADARI, KAO ŠTO SU TO BILI TEODORIH 

VELIKI ILI KARLO VELIKI

SREDNJOVEKOVNI GRAD KREMA (CREMA) SA 

CRKVOM U SREDISTU


• SREDINOM IX STOLEĆA GRAD JE IZGLEDAO 

VEOMA SKROMNO, AKO SE IZUZMU POJEDINI 

KOJI SU BILI PRAVE CRKVENE ILI 

TRGOVAČKE METROPOLE. 

• VELIKA SEOBA NARODA SE BILA SLEGLA I 

ZAVRŠIO SE, DELIMIČNO, JEDAN SLOŽEN I 

JOŠ UVEK NEDOVOLJNO RASVETLJEN 

PERIOD. 

• DUGO JE VLADALO OPŠTE MIŠLJENJE DA SU 

PROCESI NASELJAVANJA VARVARSKIH 

PLEMENA POTPUNO UMRTVILI 

GRADJEVINSKU DELATNOST, NAROČITO U 

TRANZITNIM PODRUČJIMA EVROPE (U KOJA 

SE UBRAJA I PANONSKA NIZIJA).


• SMATRALO SE DA SU VARVARI ZAUZIMALI 

GRADOVE, PRI ČEMU SU SE 

STAROSEDEOCI POVLAČILI NA SELA I 

POLJSKA DOBRA. NAPUŠTENI GRADOVI SU 

PROPADALI, JER VARVARI NISU IMALI 

KULTURU KOJA BI IM OMOGUĆILA DA 

PRIHVATE ODREDJENE CIVILIZACIJSKE 

TEKOVINE ANTIKE. 

• POKAZALO SE DA JE TO BILO SAMO 

DELIMIČNO TAČNO, JER SU MNOGI 

VARVARSKI VLADARI BILI OBRAZOVANI NA 

ANTIČKIM ILI VIZANTIJSKIM TRADICIJAMA I 

ZNALI SU KAKO DA PRIMENE NASLEDJENE 

ELEMENTE GRADITELJSTVA.

ARHEOLOSKI NALAZI 

TEODORIHOVE PALATE U 

RAVENI I NJENA 

PREDSTAVA U CRKVI SAN 

APOLINARE NUOVO


• STANOVNIŠTVO SE MEDJUSOBNO POMEŠALO I 

ASIMILIRALO DO IX VEKA, KADA JE GLAVNA 

PREOKUPACIJA TOG NOVOSTVORENOG 

STANOVNIŠTVA BILA DA OBNOVI ILI IZGRADI 

NOVE ODBRAMBENE ZIDINE OKO GRADA I DA 

DOBIJE POVLASTICE, KOJE SU TADA DAVALI 

KRALJEVI, PAPA I EPISKOPI. 

• UTVRĐIVANJE GRADOVA JE BILO SASVIM 

OPRAVDANO, S OBZIROM DA JE EVROPA TADA 

BILA PONOVO UGROŽENA OD STRANE NOVIH 

OSVAJAČA, MADJARA S JEDNE STRANE, I 

SARACENA ISLAMSKE VERE, S DRUGE 

STRANE. 

• TO JE BIO PERIOD KADA SU POČELA DA SE 

STVARAJU PODGRADJA (SUBURBIUM) U KOJA 

SU, TAKODJE, POČELI DA SE NASELJAVAJU 

GRADJANI I DA SE UTVRDJUJU.


• TAKO JE DOŠLO DO DIFERENCIJACIJE NAČINA 

ŽIVOTA STANOVNIKA U UTVRDJENIM GRADOVIMA I 

ONIH KOJI SU ŽIVELI U NEKADAŠNJIMA VILAMA, 

DAKLE NA OTVORENIM, NEUTVRĐENIM PROSTORIMA 

• OVA DRUŠTVENA TRANSFORMACIJA, KOJA JE 

POČELA JOŠ U VIII VEKU, ZA POSLEDICU JE IMALA I 

TRANSFORMACIJU STRUKTURE STANOVNIKA U 

GRADU 

• NAJVEĆI PODSTICAJ RAZVOJU GRADOVA DALA JE 

TRGOVINA 

• U ITALIJI POČINJU DA SE ISTIČU GRADOVI VENECIJA, 

BARI, NAPULJ, AMALFI, ĐENOVA, KOJI SU MEDJU 

PRVIMA USPOSTAVILI TRGOVAČKE POMORSKE 

PUTEVE SA ISTOČNIM KRAJEVIMA I VIZANTIJOM


• VIZANTIJA I POJEDINE ISLAMSKE DRŽAVE SU 

TIM GRADOVIMA DALI GARANCIJE I 

POVLASTICE, KOJE SU IM OMOGUĆAVALE DA 

UVOZE SKUPOCENU ROBU, TEKSTIL I ZAČINE, 

POMOĆU KOJIH SU SE BOGATILI NE SAMO 

POJEDINCI, VEĆ I CELI GRADOVI. SLIČNO JE 

BILO I SA POJEDINIM GRADOVIMA NA JUGU 

FRANCUSKE. 

• EKONOMSKIM RAZVOJEM NAJVIŠE SU 

PROSPERIRALI ONI TRGOVCI KOJI SU ŽIVELI 

UNUTAR GRADOVA I KOJI SU TRGOVALI NA 

TRŽNICI UNUTAR GRADSKIH ZIDINA. 

• TA TRŽNICA JE BILA ZADRŽALA IME FORUM I 

RAZLIKOVALA SE OD ONE KOJA SE, U 

ODREDJENIM INTERVALIMA ODRŽAVALA 

IZVAN ZIDINA GRADA.

SREDNJOVEKOVNI 

ISTANBUL SA 

DELOVIMA GRADA 

KOJE SU KORISTILI 

TRGOVCI IZ ZAPADNIH 

ZEMALJA

RAVELO 

SREDNJOVEKOVNI TRGOVACKI GRAD AMALFI


• SPOLJNI TRGOVI KASNIJE SU SE 

PRIPAJALI GRADU I POSTALI SU VEOMA 

VAŽNI ZA GRADSKU ORGANIZACIJU, 

STVARAJUĆI ODREDJENE TRGOVAČKE 

ZONE 

• SVE DO KRAJA X VEKA NISU POSTOJALI 

DUĆANI, VEĆ SE SVA TRGOVINA 

OBAVLJALA PO TRŽNICAMA KOJE SU 

RADILE JEDNOM NEDELJNO ILI NA 

GODIŠNJIM SAJMOVIMA.


B. STVARANJE NASELJA NA ODBRAMBENIM 

POLOŽAJIMA I OKO CENTARA SEOSKIH ŽUPA 

• U PRVA TRI VEKA FORMIRANJA FEUDALNOG 

DRUŠTVA, OD VI. DO IX. veka, SELA POD ZAŠTITOM 

GOSPODARA ILI CRKVE BILA SU OD POSEBNOG 

ZNAČAJA ZA RAZVOJ NOVOG DRUŠTVENOG 

PORETKA 

• TADA SE STVARAJU NOVI CENTRI KAO DELO 

STANOVNIKA NEKADAŠNJIH RIMSKIH 

MUNICIPIJUMA, PORUŠENIH I POHARANIH ZA VREME 

VARVARSKIH INVAZIJA 

• NOVI CENTRI SU NASTAJALI U ZONAMA KOJE SU 

MOGLE LAKŠE DA SE BRANE, DALJE OD JAKIH 

SAOBRAĆAJNICA KOJIMA SU PROLAZILI OSVAJAČI, 

KAO I DALJE OD PRIMORSKIH DELOVA KOJI SU BILI 

IZLOŽENI NAPADIMA S MORA 

• PRAVI KRAJEVI ZA RAZVOJ NASELJA U OVO DOBA 

BILI SU BRDOVITI PREDELI, TEŠKO PRISTUPAČNI I 

SAKRIVENI


• DVA VAŽNA FAKTORA: 

- SEOSKO DRUŠTVO NIJE BILO FEUDALNOG 

POREKLA I NJEGOV STATUS SE U PRAVNIM 

ODNOSIMA REGULISAO CIVILNOM ILI 

CRKVENOM VLAŠĆU, KAKO BI SE, KROZ 

POSTEPENI PROCES, USMERIO KA FEUDALNO 

KONSTITUISANOM DRUŠTVENOM UREDJENJU. 

- KASTELI, KOJI SU SE PO PRVI PUT 

KONSTITUISALI JOŠ U II VEKU, NASTAVILI SU 

DA IGRAJU ULOGU UTVRDJENOG SEDIŠTA 

ODREDJENOG PODRUČJA. 

• UTICAJNA POJAVA AGLOMERACIJA ČIJE 

POREKLO BAZIRA NA VOJNIM POTREBAMA 

(NA PRIMER, SAN MINIATO BLIZU FIRENCE, 

KOJI JE PREDSTAVLJAO NUKLEUS NA 

STENAMA NAPRAVLJEN ZA POTREBE 

CARSKOG NAMESNIKA.)

SAN MINIATO BLIZU FIRENCE


• INSTITUCIJA ŽUPA NAJVIŠE SE RAZVIJALA U 

OTONSKOM PERIODU NA ZAPADU, 

• POSTOJALE SU DVE GLAVNE KATEGORIJE ŽUPA: 

1. POD ZAŠTITOM CRKVE, KOJA IH JE KASNIJE 

PRIPAJALA SEBI KAO SVOJA IMANJA, 

2. POD ZAŠTITOM FEUDALNE GOSPODE. 

• U X I XI VEKU, ŽUPE, ODNOSNO SEOSKE PAROHIJE 

SU POSTALE CENTAR ŽIVOTA 

• MNOGE ŽUPE SU BILE POTPUNO SAMOSTALNE I 

PREDSTAVLJALE SU SEOSKA JEZGRA IZVAN 

UTICAJA GRAĐANSTVA I PLEMSTVA 

• TO SU PRVE ORGANIZACIJE SLOBODNOG 

SEOSKOG STANOVNIŠTVA I KLICA SEOSKIH 

KOMUNA. 

• ITALIJANSKA TOPONOMASTIKA UKAZUJE NA 

POREKLO MNOGIH URBANIH CENTARA, KOJI SU SE 

RAZVILI IZ ŽUPA.

LLANGYNWYD 

CRKVA –CENTAR PAROHIJSKE ZUPE


• MOGUĆNOST DA SE NAPRAVI TIPOLOŠKA 

KLASIFIKACIJA, KAKO ZBOG RAZNOVRSNOSTI 

SHEMA, TAKO I ZBOG GEOGRAFSKIH 

USLOVLJENOSTI NIJE MOGUĆA 

• TO SU EMBRIONALNE FORME, KOJE SE NAKON XI 

VEKA MANIFESTUJU KAO URBANE CELINE, JASNO 

RAZVIJENE I POTPUNE. 

• U FRANCUSKOJ JE DALJI RAZVOJ BIO RAZVIJEN U 

FORMI POKLONÂ (HOSTIS), KOJI SU U XI I XII VEKU 

PRERASLI U VELIKU URBANIZACIJU NASELJA. 

• NA TERITORIJI CENTRALNE EVROPE, GERMANI I 

SLOVENI SU BILI GLAVNE ETNIČKE GRUPE, KOJE SU 

SE STALNO NASELILE GERMANI SU RAZVIJALI 

NASELJA EKSTENZIVNOG TIPA, A SLOVENI 

NEORGANSKOG KARAKTERA. NJIHOVA 

SPECIFIČNOST SU BILI TRGOVI U SREDINI NASELJA I 

OVOIDALNI OBLIK ZAŠTITNIH ZIDINA. 

• U BRITANIJI SU SE RAZVIJALA DVA TIPA NASELJA: 1. 

U GRUPI I 2. U LANČANOM OBLIKU (MALE 

AGLOMERACIJE GALA I ŠKOTA- HAMLETI).

CESKE BUDJEVICE (BUDWEIS)

FORMIRANJE SELA U ENGLESKOJ


FUMONE NA POVOLJNOM 

ODBRAMBENOM 

POLOZAJU


C. STVARANJE NASELJA OKO MANASTIRSKIH CELINA 

• OBLIK MONAŠTVA NA ISTOKU I NA ZAPADU 

RAZLIKOVAO SE OD POČETKA, IAKO JE DO 1054. 

GODINE FORMALNO POSTOJALA SAMO JEDNA 

CRKVA 

• U OVOJ EPOHI, KADA SE SVE VIŠE POTVRDJIVALA 

VERSKA I MATERIJALNA ULOGA CRKVE, MANASTIRI 

SU BILI VLASNICI VELIKIH ZEMLJIŠNJIH POVRŠINA, 

KOJE SU DOBIJALI BILO KAO POKLON BILO KAO 

BENEFICIJU. 

• U ITALIJI SU POSTOJALI IZUZETNO VELIKI POSEDI 

RIMSKE CRKVE, RAVENSKE CRKVE, A U MALOJ AZIJI 

OLIMPIJSKOG MANASTIRA U VITINIJI, SV. SAVE 

JERUSALIMSKOG, SV. JOVANA STUDITSKOG U 

CARIGRADU.

MANASTIR SVETOG SAVE JERUSALIMSKOG


• OVA POJAVA JE POSTALA OPŠTE RAŠIRENA, PA SU 

SE MANASTIRI ORGANIZOVALI TAKO ŠTO SU 

PRAVNIM I EKONOMSKIM PROPISIMA CIVILNE 

UPRAVE DODAVALI JOŠ I SPRIRITUALNU VLAST 

• MONAŠTVO NA ISTOKU JE BILO POD SNAŽNIM 

UTICAJEM HELENSKE FILOZOFIJE I RAZNIH SEKTA, 

MEDJU KOJIMA SU DOMINIRALI MISTICIZAM I 

ASKEZA, ODNOSNO ŽIVOT POVUČEN OD OSTALIH 

LJUDI 

• MONASI SU DANE PROVODILI U MOLITVI, A ZNATNO 

MANJE ILI UOPŠTE NE U FIZIČKOM RADU. 

• ZA RAZLIKU OD ISTOKA, NA ZAPADU SU 

HRIŠĆANSKI MONASI BILI U PRVIM REDOVIMA 

BORBE ZA POKRŠTAVANJE STALNO NAILAZEĆIH 

PAGANSKIH, VARVARSKIH PLEMENA I ZATO SU 

ZNATNO VIŠE KONTAKTIRALI SA LJUDIMA. 

• MANASTIRI U ZAPADNOJ EVROPI SU FORMIRANI NA 

KOMUNIKACIJAMA I UZ NASELJA


• OPATIJE SU ZAUZIMALE VELIKE OGRADJENE 

POVRŠINE, NA KOJIMA SU BILE, PORED CRKVE, 

IZGRADJENE KUĆE ZA RAZNE POTREBE, BAŠTE, 

ZGRADE ZA POSLUGU SA SVIM PRIPADAJUĆIM 

SADRŽAJEM ZA ŽIVOT JEDNE VELIKE ZAJEDNICE 

(MAGACINI, MLINOVI, PEKARE, DRVARA, ŠKOLA, 

BOLNICA, ITD.) 

• SVE TO JE BILO RASPOREDJENO PREMA TAČNO 

UTVRDJENOM PLANU 

• RASPOREDI SU BILI UTVRDJENI PRAVILIMA 

MONAŠKIH REDOVA, OD KOJIH SU NAJZNAČAJNIJI 

I NAJPOZNATIJI ZA ISTOČNE REDOVE BILI TIPIK 

SV. SAVE JERUSALIMSKOG I SV. VASILIJA 

VELIKOG 

• ZA ZAPADNE REDOVE TO SU: REGULA SANCTI 

PATRIS BENEDICTI, ZATIM PRAVILA SV. FRANJE 

ASIŠKOG, SV. BENEDIKTA (TEK U XVI veku I 

IGNACIJA LOJOLE).


• OVA RAZLIKA U PRAVILIMA MONAŠKOG PONAŠANJA 

IZAZVALA JE DALJU PODELU U ZNAČAJU MANASTIRA 

NA ISTOKU I ZAPADU 

• TOKOM RATOVA KOJI SU VODJENI U SREDNJEM VEKU, 

MANASTIRI NA ZAPADU SU PREDSTAVLJALI UPORIŠTA 

I CIVILNOG STANOVNIŠTVA, KOJE SE TU OKUPLJALO, 

SKLANJALO I, ISTOVREMENO, POMAGALO U ODBRANI 

I DRUGIM TEKUĆIM POSLOVIMA 

• POSTEPENO JE DOLAZILO DO STAPANJA I 

PROŽIMANJA FUNKCIJA, PA JE, U URBANISTIČKOM 

SMISLU, NASTAO JEDAN FENOMEN DVOJNE ULOGE 

MANASTIRA 

• POSTOJALO JE, PRVO, SAMOSTALNO JEZGRO 

MANASTIRA, SA SVOJOM INTERNOM ORGANIZACIJOM, 

A ZATIM SE PROŠIRIVALO NOVONASTALNO CIVILNO 

NASELJE, PRIBIJENO UZ MANASTIR, KOJE JE 

POSTEPENO DOBIJALO GRADSKI IZGLED 

• TOPONOMASTIKA NEMAČKOG GRADA 

KLOSTERNEUBURG (MANASTIRSKI NOVI GRAD) JE, U 

TOM SMISLU, VEOMA INSTRUKTIVNA.


• OD POLOŽAJA MANASTIRA ZAVISILO JE I 

KOM ĆE TIPU PRIPADATI BUDUĆE 

NASELJE. JEDAN OD NAJVAŽNIJIH 

MANASTIRA U EVROPI BIO JE SEN GALEN, 

KAKO ZBOG SVOJE OSNIVAČKE ULOGE ZA 

GRAD, TAKO I ZBOG SVOJE INTERNE 

ORGANIZACIJE KOJA JE BILA DOVEDENA 

DO NAJSAVRŠENIJEG OBLIKA 

FUNKCIONISANJA. OVAJ MANASTIR JE U 

VII VEKU OSNOVAO SVETI GALEN, A ZATIM 

SE POSTEPENO PRERADJIVAO I 

PROŠIRIVAO.

IDEALNI PLAN ZA MANASTIR SVETI GALEN

MANASTIR SVETI GALEN I 

GRAD NASTAO OKO NJEGA

GRAD SEN GALEN

MANASTIR MONTE KASINO 

RUSEVINE 1943. GODINE

POGLED IZ MANASTIRA NA GRAD KASINO

ASIZI – MANASTIR SV. 

FRANJE ASISKOG I GRAD 

RAZVIJEN PO IZOHIPSAMA 

TERENA


KLOSTERNOEBURG I MAKETA MANASTIRA 

OKO KOJEG JE NASTAO GRAD

OPATIJA SITO (CITEAUX) - MAJKA 

CISTERCITSKIH MANASTIRA

BERNARD OD KLERVOA (CLAIRVAUX) – 

OSNIVAC VELIKOG MANASTIRA I 

REFORMATOR MANASTIRSKIH PRAVILA


D. STVARANJE NASELJA OKO UTVRDJENIH 

GRADOVA 

• JOŠ U VREME NASELJAVANJA GOTA I 

LANGOBARDA U ITALIJI GOSPODA SU 

IMALA MOGUĆNOST DA PODIŽU UTVRĐENE 

GRADOVE-BURGOVE U GRANIČNIM 

PODRUČJIMA 

• U HRONIKAMA SE KASTELI POMINJU U V 

veku, KADA SU PODIZANI RADI ODBRANE 

VIZANTIJSKOG EGZARHATA PREMA 

VARVARIMA


• SISTEM BENEFICIJA KOJI SU USTROJILI FRANCI 

OSNAŽIO JE STATUS FEUDALACA TAKO DA SE BROJ 

UTVRĐENIH GRADOVA-BURGOVA UMNOŽIO 

• OD VII DO KRAJA XII veka BURGOVI SU GRAĐENI NA 

OSAMI I NA DOMINANTNOM MESTU 

• ČESTO SU PODIZANI NA NEKADAŠNJIM 

PREROMANSKIM AKROPOLAMA ILI NA TEMELJIMA 

RIMSKIH KASTRUMA 

• U OVOM PERIODU BURGOVI SU GENERISALI RAZVOJ 

PODGRAĐA, KOJI SU SE KROZ VREME UVEĆAVALI I 

POSTAJALI SVE ZNAČAJNIJI 

• FENOMEN JAČANJA FEUDALNIH BURGOVA SA 

PODGRAĐIMA NA RAČUN POSTOJEĆIH GRADOVA (ZA 

VREME KAROLINGA U FRANAČKOJ, NORMANSKOG 

OSVAJANJA ENGLESKE, U DELOVIMA ITALIJE)


• POTREBA ZA FORTIFIKACIJAMA BILA JE VELIKA I U X 

veku TERITORIJA EVROPE JE BILA PREPUNA 

RAZLIČITIH TIPOVA BURGOVA 

• FEUDALAC NIJE MOGAO DA BRANI CEO POSED, VEĆ 

JE UZ SEBE IMAO DVOR I STANOVAO U UTVRĐENOM 

GRADU 

• OSTALO STANOVNIŠTVO NA POSEDU SE SKLANJALO 

U BURG SAMO ZA VREME OPASNOSTI 

• POSTEPENO SE PRIKUPLJALO UZ ZIDINE 

UTVRĐENOG GRADA SA SPOLJNE STRANE I 

NASTAJALA SU PODGRAĐA U KOJIMA SE NAJČEŠĆE 

TRGOVALO 

• ZA RAZLIKU OD OVIH BURGOVA, POJEDINI SU 

PODIZANI DA ZAŠTITE VEĆ POSTOJEĆE, 

ORGANIZOVANE CENTRE, NAJČEŠĆE TRGOVAČKE


• PREMA LAVEDANU NASELJA NASTALA IZ 

BURGOVA DELE SE U TRI KATEGORIJE: 

1. NASELJA NASTALA NA PLATOIMA I U 

BLIZINI POVEZIVANJA DVE REKE, BURG 

ZAUZIMA NAJISTAKNUTIJE MESTO; 

2. NASELJA NASTALA NA PADINAMA ILI U 

PODNOŽJU BRDA NA VRHU KOJEG SE 

NALAZI BURG 

3. GRAD I BURG FORMIRANI U RAVNICI, PO 

PRAVILU UZ REKU (u ovom slučaju grad je 

mogao postojati pre burga)

DOZZA KOD BOLONJE 

GRAD RAZVIJEN NA PLATOU 

UTVRDJENI GRAD KARLSTAJN I PODGRADJE KA RECI

SEGOVIA

MANFREDONIA 

PALOMBARA SABINA

RESDORF – PRIPADA GRUPI NEMACKIH KRUZNIH 

NASELJA SA CENTRALNIM JAVNIM ZELENIM 

PROSTOROM I CRKVOM U SREDINI

ARHITEKTURA I GRAD SREDNJEG VEKA POREKLO I RAZVOJ ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?