Tre libra të bibliotekës kastriotase në përqasje me heraldikën ...
Tre libra të bibliotekës kastriotase në përqasje me heraldikën ...
Tre libra të bibliotekës kastriotase në përqasje me heraldikën ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
n<br />
n<br />
n<br />
n<br />
«Riprogramimi qelizor», d.m.th. akti<br />
vizimi i një grupi gjenesh që bëj<strong>në</strong> <strong>të</strong><br />
kthehet prapa “orën biologjike” <strong>të</strong> qelizës<br />
deri <strong>në</strong> stadin embrional ka qe<strong>në</strong><br />
një nga syni<strong>me</strong>t kryesore shkencore<br />
<strong>të</strong> vitit. Për perspektivat që ky zbulim<br />
hap <strong>në</strong> mjekimin e sëmundjeve <strong>të</strong> pashëruesh<strong>me</strong><br />
si Alzhei<strong>me</strong>r, Parkinson e<br />
distrofi<strong>të</strong>, revista e mirënjohur Science<br />
e ka kurorëzuar si zbulimin shkencor <strong>të</strong><br />
vitit 2008.<br />
Edhe kë<strong>të</strong> vit, <strong>në</strong> numrin e saj <strong>të</strong> fundit<br />
Science publikoi klasifikimin e zbuli<strong>me</strong>ve<br />
më do<strong>me</strong>thë<strong>në</strong>se <strong>të</strong> këtyre dymbëdhje<strong>të</strong><br />
muajve dhe formuloi para shiki<strong>me</strong>t për<br />
vitin që vjen: neuroshkencat, bozoni i<br />
Higgsit dhe acidifikimi i oqeaneve <strong>me</strong>ndohen<br />
si surprizat 2009.<br />
Më posh<strong>të</strong> një përmbledhje e klasi fikimit<br />
nga vendi i dy<strong>të</strong> deri <strong>në</strong> <strong>të</strong> dhje tin:<br />
2. Plane<strong>të</strong>t jash<strong>të</strong>diellorë<br />
Në vendin e dy<strong>të</strong> Science ka vë<strong>në</strong><br />
<strong>të</strong> ashtuquajturit “exoplanets”. Për herë<br />
<strong>të</strong> parë më 2008 astronomët vëzhguan<br />
drejtpërsëdrejti plane<strong>të</strong> orbitan <strong>të</strong><br />
jash<strong>të</strong> sistemit to<strong>në</strong> diellor falë teknikave<br />
speciale teleskopike <strong>të</strong> afta <strong>të</strong><br />
da lloj<strong>në</strong> dri<strong>të</strong>n e dobët <strong>të</strong> plane<strong>të</strong>ve<br />
nga ajo pakëz më e for<strong>të</strong> e “yjeve <strong>të</strong> tyre<br />
<strong>të</strong> referimit”.<br />
4<br />
Science:<br />
10 zbuli<strong>me</strong>t<br />
e vitit 2008<br />
Përmblodhi Roland Leli<br />
3. «Katalogu» i gjeneve tumorale<br />
Në vend <strong>të</strong> tre<strong>të</strong>, edhe pse që këtu e<br />
posh<strong>të</strong> nuk flitet për një klasifikim <strong>të</strong><br />
vërte<strong>të</strong> por ve<strong>të</strong>m për një lis<strong>të</strong>, <strong>në</strong>nvizon<br />
revista, ndodhet “katalogu” i zgjeruar i<br />
gjeneve <strong>të</strong> pranishëm <strong>në</strong> tumoret. Midis<br />
këtyre mund <strong>të</strong> për<strong>me</strong>nden ata që lidhen<br />
<strong>me</strong> glioblastomën dhe tumorin pankreatik.<br />
4. Superpërçuesit e rinj<br />
Më 2008 u zbuluan materiale <strong>të</strong> reja<br />
<strong>me</strong> bazë hekuri <strong>të</strong> af<strong>të</strong> <strong>të</strong> përçoj<strong>në</strong> elektricitetin<br />
pa rezistencë dhe <strong>në</strong> temperatura<br />
shumë <strong>të</strong> larta.<br />
5. Proteinat <strong>në</strong> pu<strong>në</strong><br />
Kë<strong>të</strong> vit kërkuesit ka<strong>në</strong> patur shumë<br />
surpriza gja<strong>të</strong> vëzhgimit <strong>të</strong> proteinave<br />
gja<strong>të</strong> “orarit <strong>të</strong> tyre <strong>të</strong> pu<strong>në</strong>s” d.m.th.<br />
kur lidhen <strong>me</strong> receptorët e qelizave dhe<br />
modifikoj<strong>në</strong> gjendjen <strong>me</strong>tabolike, duke<br />
kontribuar kështu <strong>në</strong> përcaktimin e karakteristikave<br />
<strong>të</strong> indeve.<br />
6. Energji<strong>të</strong> e ripër<strong>të</strong>ritsh<strong>me</strong><br />
Kë<strong>të</strong> vit u njoh edhe rëndësia e teknikave<br />
<strong>të</strong> reja për magazinimin e tepricave<br />
<strong>të</strong> energjisë elektrike <strong>të</strong> prodhu ar<br />
nga panelet solare apo nga centralet eolike<br />
(<strong>të</strong> erës).<br />
7. Embrionet <strong>në</strong> formim<br />
Imazhe <strong>të</strong> mahnitsh<strong>me</strong> erdhën nga filmi<strong>me</strong><br />
<strong>të</strong> detajuara si asnjëherë më parë,<br />
mbi zhvillimin embrional. U bë i mundur<br />
regjistrimi dhe analizimi i formimit <strong>të</strong> një<br />
kafshe që përdoret shpesh <strong>në</strong> laboratorët e<br />
kërkimit, peshku zebër, nga dita e parë pas<br />
konceptimit deri <strong>në</strong> kompletimin e krejt<br />
organizmit.<br />
8. Dhjami “i mirë”<br />
Në luf<strong>të</strong>n kundër mbipeshës, një progres<br />
<strong>të</strong> dukshëm mund <strong>të</strong> përfaqësoj<strong>në</strong><br />
njohuri<strong>të</strong> e reja mbi karakteristikat dhe<br />
funksionin e <strong>të</strong> ashtuquajturit “dhjami<br />
i mirë”, i njohur ndryshe edhe “dhjami i<br />
bardhë”.<br />
9. Masa protonike<br />
Hapa përpara ja<strong>në</strong> kryer edhe <strong>në</strong> modelet<br />
matematikore për <strong>të</strong> parashikuar<br />
<strong>me</strong> sak<strong>të</strong>si masën e neutroneve dhe protoneve.<br />
10. «Festivali» i gjenomës<br />
Progrese u bë<strong>në</strong> edhe <strong>në</strong> fushën e<br />
vargëzimit <strong>të</strong> gjenomave: nga ajo e mamuthëve<br />
deri tek pacien<strong>të</strong>t <strong>me</strong> tumor.<br />
Teknikat ja<strong>në</strong> bërë gjithnjë e më <strong>të</strong> shpejta<br />
<strong>në</strong> krahasim <strong>me</strong> a<strong>të</strong> për vargëzimin e<br />
gjenomës së parë humane.<br />
ANASH–Approaching Science • Viti III • Numri 5, 2008
Change language