shkolla letrare e françeskanëve - Biblioteka Kombëtare dhe ...
shkolla letrare e françeskanëve - Biblioteka Kombëtare dhe ...
shkolla letrare e françeskanëve - Biblioteka Kombëtare dhe ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
këtij qarku kohor. Vepra themelore e<br />
tij është jeta, qëndresa, humaniteti i<br />
ruajtur thellë, kur njeriu vështirë<br />
mund të mbetej njeri: nën diktaturën<br />
e zezë.<br />
Vepra që la Pllumi para se të<br />
shkonte, Rrno vetëm për me tregue,<br />
është kujtim <strong>dhe</strong> dëshmi personale e<br />
sociale. Një pasqyrë në të cilën duhet<br />
të shikohemi thellë, për të mësuar e<br />
për të mos harruar.<br />
Me Fishtën e Pllumin do të<br />
shoqërohemi veçan në vijim, për t’i<br />
kapur cepet e shekullit të<br />
<strong>françeskanëve</strong> shqiptarë.<br />
III. ATË GJERGJ FISHTA<br />
Vepra <strong>letrare</strong> e Gjergj Fishtës është<br />
më e gjera e shkollës <strong>letrare</strong> të<br />
<strong>françeskanëve</strong>. Vepra që mban e<br />
reflekton shenjat themelore të kësaj<br />
shkolle.<br />
Kjo vepër, pavarësisht zhanreve, në<br />
esencë mbetet poezi.<br />
Fishta botoi librat e njohur lirikë<br />
Mrizi i Zanavet <strong>dhe</strong> Vallja e Parrizit,<br />
në të cilët kryqëzohen temat<br />
at<strong>dhe</strong>tare e të besës. Vargu i Fishtës<br />
është klasik. Diskursi - herë<br />
himnizues, përkushtues e herë kritik,<br />
gjithherë substancial, meqë merr e jep<br />
të gjallë jetën shqiptare. Fishta thuri<br />
poezinë e lavdit e të adhurimit në<br />
modelin biblik e oral, mallkoi si<br />
malësor, vuajti, u rebelua, u rrëmbye e<br />
u trenua si shqiptar.<br />
Lahuta e Malcís është epi nacional<br />
i shqiptarëve; vepër që kurorëzoi<br />
përpjekjet e autorëve tanë për të<br />
shkruar epin. Ajo ka model themelor<br />
kulturën orale shqipe, epikën shqipe,<br />
Kângët kreshnike. Ep që s’hyn në<br />
poetikën klasike të zhanrit. Fishta<br />
strukturoi tekstin e tij duke kënduar<br />
një temë në disa variante, për të fituar<br />
mozaikun e shfaqjeve të jetës<br />
shqiptare në luftën kundër sllavëve,<br />
në luftën për liri.<br />
Lahutën e Malcís e karakterizojnë<br />
Karl Prennushi, Fishta, Justin Rrota e Shtjefën Gjeçovi<br />
veprimet e larta, madhështore, shpesh<br />
legjendare. Diskursi është kryesisht<br />
heroik, ndërsa situatat - dramatike.<br />
Gjithë kjo prodhon një tekst<br />
dinamik, përkundër gjerësisë epike.<br />
Fishta jeton brenda tekstit si<br />
strukturues, zbulues/krijues e<br />
komentues. Strukturuesi lidh fijet e<br />
rrjetit të gjerë intertekstual që jeton<br />
brenda Lahutës së Malcís; krijuesi<br />
zgjedh diskursin, figurën, artikulon<br />
emocionin, vë diskursin nën shenjën<br />
e subjektivitetit, thur tekstin e<br />
hipertekstin, ligjëron në këngë<br />
autoriale (si Lugati); komentuesi del<br />
në rrjetin e ideve <strong>dhe</strong> të deklarimeve<br />
të hapura përballë situatave.<br />
Lahuta e Malcís është monument<br />
letrar, por e<strong>dhe</strong> vepër e identitetit<br />
shqiptar.<br />
Satirat e Fishtës tematikisht, në<br />
radhë të parë, janë politike e sociale.<br />
Vepra më e njohur satirike e tij është<br />
Anzat e Parnasit, e cila satirizon<br />
politikën e sociumin shqiptar të<br />
kohës, duke kaluar paprerë nga<br />
persona të caktuar te dukuritë. Këtu<br />
figura <strong>letrare</strong> reduktohet e shpesh<br />
tretet <strong>dhe</strong> Fishta flet pa u mbuluar,<br />
ligjëron në qarkun e diskurseve<br />
mimetike.<br />
LETËRSIA<br />
Vepra dramaturgjike e Fishtës, siç<br />
tregojnë metatekstet (kangë melodra -<br />
matike, poem melodramatik, melodram<br />
barituer, melodram) <strong>dhe</strong> siç del nga<br />
analiza e tekstit, janë këngë, poezi. Fishta<br />
ligjëron me figurat e formulat e tij tipike<br />
të lavdit e të mallkimit. Situata<br />
dramatike ka pak, me përjashtim të<br />
tragjedisë Juda Makabé; veprat e tilla të<br />
Fishtës janë poezi me strukturë formale<br />
dramaturgjike.<br />
Vepra më e njohur dramaturgjike e<br />
Gjergj Fishtës është Juda Makabé, një<br />
tragjedi e trajtave klasike, me temë<br />
biblike. Prijësi i zgjedhur, Juda<br />
Makabé, tradhtohet, at<strong>dhe</strong>u humbet<br />
lirinë. Teksti mbyllet duke vajtuar<br />
humbjen e lirisë <strong>dhe</strong> duke mallkuar<br />
tradhtarët.<br />
Juda Makabé shenjon secilën kohë<br />
e secilin vend, në situatën e rëndë, të<br />
zezë, kur njerëzit tradhtojnë/flijojnë<br />
prijësin që kanë zgjedhur vetë.<br />
Tematikisht e ndryshme,<br />
melodrama Sh’Françesku i Asizit, u<br />
botua brenda Valles së Parrizit, më<br />
1925. Siç nënvizon Fishta në<br />
paratekst, u shkrua “mas ravës së<br />
melodramit në prozë t’A. Ugheti-t”<br />
<strong>dhe</strong> u shfaq për të shënuar 700vjetorin<br />
e themelimit të Urdhrit<br />
VITI 5 NUMRI 1 PRILL 2008<br />
7
Change language