Kujdesi spitalor për fëmijë - ICHRC

Vlerësimi i triazhës dhe trajtimi 1 

Vlerësimi dhe diagnoza 37 

Problemet e të posalinurit dhe foshnjës 41 

Reanimimi 42 

Infeksioni bakterial serioz 48 

Pesha e ulët në lindje 53 

Verdhëza 57 

Kolla apo frymëmarrja e vështirësuar 69 

Pneumonia 72 

Kollë apo ftohje 82 

Fishkëllimë 83 

Stridor 91 

Pertusis 98 

Tuberkuloza 101 

Diarrea 109 

Diarrea akute 111 

Diarrea perzistente 122 

Dizenteria 127 

Temperatura 133 

Malaria 139 

Meningjiti 148 

Fruthi 154 

Septikemia 158 

Tifoja 159 

Infeksioni i veshit 161 

Infeksioni i traktit urinar 163 

Artriti septik dhe osteomieliti 165 

Ethja hemorragjike Krime-Kongo 166 

Ethja dengue 172 

Kequshqyeshmëria e rëndë 177 

Fëmijët me HIV/AIDS 203 

Terapia antiretrovirale 211 

Problemet e shpeshta kirurgjike 231 

Problemet e të posalindurit 238 

Lëndimet 243 

Problemet abdominale 254 

Infeksionet kirurgjike 260 

Kujdesi përkrahës 265 

Ushqyeshmëria 265 


Dhembja 279 

Anemia 280 

Oksigjeni 285 

Lodrat dhe terapia me lojra 289 

Monitorimi i përparimit të fëmijës 293 

Këshillimi dhe lëshimi nga spitali 297 

Procedurat praktike 307 

Dozimi/regjimi i barnave 329 

Madhësia e pajisjes 359 

Lëngjet intravenoze 361 

Vlerësimi i statusit nutritiv 363 

Mjetet ndihmëse të punës dhe diagramet 373 

Problemet abdominale, kirurgjike 254 

Anemia 280 

Vlersësimi dhe diagnoza 37 

Astma 87 

Bronkioliti 85 

Kollë apo ftohje 82 

Këshillimi dhe lëshimi nga spitali 297 

Ethet hemorragjike Dengue 166 

Diarrea, akute 111 

Diarrea, perzistente 122 

Difteria 94 

Dizenteria 127 


Vlerësimi i triazhës dhe trajtimi 1 


Inhalimi i trupit të huaj 104 

Pamjaftueshmëria e zemrës 106 

HIV/AIDS 203 

Lëndimet 243 

Malaria 139 

Malaria, cerebrale 139 

Mastoiditi 161 

Fruthi 154 

Meningjiti 148 

Monitorimi i përparimit të fëmijës 293 

I posalinduri, verdhëza 57 

I posalinduri, pesha e ulët në lindje 53 

I posalinduri, reanimimi 42 

I posalinduri, infeksioni bakterial serioz 48 

I posalinduri, problemet kirurgjike 238 

Ushqyeshmëria 265 

Oksigjeni 285 

Dhembja 279 

Pertusisi 98 

Eksudati pleural dhe empiema 81 

Pneumonia, jo e rëndë 80 

Pneumonia, e rëndë 78 

Pneumonia, shumë e rëndë 73 

Artriti septik dhe osteomieliti 165 

Septikemia 158 

Kequshqyeshmëria e rëndë 177 

Infeksioni kirurgjik 260 

Lodrat dhe terapia me lojra 289 

Tuberkuloza 101 

Tifoja 159 

Infeksionet e traktit urinar 163 

Krupi viral 92 

Ky libër xhepi është për përdorim nga mjekët, infermieret dhe punëtorët 

tjerë shëndetësor me përvojë, që janë përgjegjës për kujdesin ndaj fëmijëve 

të vegjël në nivelin e parë referues, në vendet në zhvillim. Ky paraqet 

udhërrëfyes klinik bashkëkohor, që janë të bazuar në rishqyrtimin e dëshmive 

të botuara, që janë në dispozicion sipas ekspertëve të lëmive, si për 

kujdesin spitalor edhe për atë ambulantor në spitalet e vogla, ku janë në 

dispozicion pajisjet themelore laboratorike dhe barnat dhe produktet medicinale 

jo të shtrenjta. Në disa rrethana, këta udhërrëfyes mund të përdoren 

edhe në qendrat e mëdha shëndetësore, ku një numër i vogël i fëmijëve 

të sëmurë mund të pranohen për kujdes spitalor. 

Udhërrëfyesit kërkojnë që spitali të ketë (1) kapacitetin për të kryer hulumtime 

të caktuara themelore – siç është ekzaminimi i strishos së gjakut 

për parazitë të malaries, matja e hemoglobinës apo vëllimit qelizor 

dhe glikemisë, grupi i gjakut dhe përputhshmëria e tij dhe mikroskopimi 

themelor të LCS dhe urinës – dhe (2) barnat esenciale në dispozicion për 

kujdes ndaj fëmijëve të sëmurë seriozisht. Opcionet e trajtimit të shtrenjtë, 

siç janë antibiotikët e rinjë apo ventilimi mekanik nuk janë përshkruar. 

Këta udhërrëfyes përqendrohen në menaxhimin spitalor të shkaktarëve 

kryesor të vdekshmërisë së fëmijëve, siç janë pneumonia, diarea, kequshqyeshmëria 

e rëndë, malaria, meningjiti, fruthi dhe gjendjet e ndërlidhura. 

Ky libërxhepi mbulon problemet e të posalindurit dhe gjendjet kirurgjike të 

fëmijëve, që mund të menaxhohen në spitalet e vogla. 

Detajet e principeve themelore të udhërrëfyesve mund të gjenden në dokumentet 

e rishqyrtimit teknik, të botuara nga OBSh-ja dhe në dokumentet 

përcjellëse. Ky libër xhepi është pjesë e një serie dokumentesh dhe veglash, 

që përkrahin Menaxhimin e Integruar të Sëmundjeve të Fëmijëve 

(MISF). Këta udhërrëfyes janë të aplikueshëm në shumicën e regjioneve 

të botës dhe mund të adaptohen nga vendet e ndryshme për të përmbushur 

nevojat e tyre specifike. 

Për informata plotësuese ju lutemi kontaktoni: 

Department of Child and Adolescent Health 

and Development (CAH) 

World Health Organization 

20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland 

Tel +41-22 791 3281 • Fax +41-22 791 4853 

E-mail cah@who.int 

Website http://www.who.int/child-adolescent-health 

ISBN 92 4 154670 0 

KUJDESI 

SPITALOr 

PËr 

FËMIJË 

OBSh 

LIBër xHEpI 

Kujdesi spitalor për 

fëmijë 

UDHërrëFyES për MENAxHIMIN 

E SëMUNDjEvE të përGjItHSHME ME 

BUrIME të KUFIzUArA 

Organizata Botërore 

e Shëndetësisë 

A 

B 

C 

Algoritmi i reanimimit neonatal 

30 SEKOnDA 

30 SEKOnDA 

30 SEKOnDA 

I/e lindur me kohë? 

Lëngu amnional i kthjelltë? 

Frymëmarrja ose qarja? 

Tonusi muskulor i mirë? 

JO 

ä Të ngrohet 

ä Pozicionoje; nëse është e 

nevojshme pastro rrugët e 

frymëmarrjesa ä Thaje, stimuloje, repozicionoje. 

Apneik 

ose 

FZ < 100 

FZ < 60 

FZ < 60 

LINDjA 

ä Vlerëso frymëmarrjet, FZ 

dhe ngjyrën. 

ä Jep oksigjenin 

shtesë 

Cianoza 

perzistente 

FZ > 60 

Frymëmarrja 

FZ > 100, por 

cianotik 

ä Apliko ventilimin me presion 

pozitiv* 

ä Apliko ventilimin me presion 

pozitiv*. 

ä Apliko kompresionin në gjoks. 

ä Jep adrenalinë. 

PO 

Frymëmarrja 

FZ > 100 

dhe rozë 

rozë 

Ventilimi 

efektiv 

FZ>100 

dhe rozë 

Kujdesi rutinor 


ä nëse ka nevojë të 

pastrohen rrugët 

e frymëmarrjes 

ä Të thahet 

ä Vlerëso ngjyrën 

Kujdesi vëzhgues 

Kujdesi pas 

reanimimit 

* Intubimi endotraktual mund të merret në konsideratë në disa etapa

triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë 

SHENjAt EMErGjENtE 

Nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim (et), kërko ndihmë, merë 

gjak për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho malarie, Hb) 

vLErëSO trAjtO 

Mos e lëviz qafën nëse lëndimi 

vertebrave cervikale është i mundshëm 

rrugët e frymëmarrjes NDONJË SHENJË Nëse ka aspiruar trup të huaj 

dhe frymëmarrja POZITIVE ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes 

Frymëmarrja e bllokuar, 

në fëmijën me asfiksion (Diag.3) 

apo 

Nëse nuk ka aspiruar trup të huaj 

Cianozë qendrore, 

ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes 

apo 

(Diag.4) 

Distres respirator i rëndë ä Jepi oksigjen (Diag 5) 

ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë 

Qarkullimi 

Duart e ftohta me: 

Rimbushje kapilarike 

NDONJË SHENJË 

POZITIVE 

Kontrolloje për 

kequshqyeshmëri 

më të gjatë se 

3 sekonda, 

dhe 

Puls të dobët dhe të shpejtë 

të rëndë 

ä ndale çdo gjakderdhje 

ä Jepi oksigjen (Diag 5) 


Nëse nuk ka kequshqyeshmëri 

të rëndë: 

ä Vendose vijën IV dhe fillo 

lëngjet shpejt (Diag 7) 

nëse nuk mund të vendosni 

vijë IV periferike, vendose 

vijën intraoseale apo jugulare 

të jashtme (shih faqe 310, 312) 

Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë: 

Nëse ka letargji apo pavetëdije: 

ä Jepi glukozë IV (Diag 10) 

ä Vendose vijën IV dhe jepi 

lëngje (Diag 8) 

Nëse nuk është letargjik apo 

pavetëdije: 

ä Jepi glukozë oral apo me 

tubë nG 

ä Vazhdo menjëherë me 

vlerësimin dhe trajtimin e plotë 

SHENjAt EMErGjENtE 

Nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim(et), kërko ndihmë, mere gjakun 

për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho të malaries, Hb) 

vLErëSO 

trAjtO 

Mos e lëviz qafën nëse lëndimi i pjesë 

cervikale është i mundur 

Koma/konvulsionet 

ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes (Diag 3) 

NËSE KA KOMË 

Komë 

ä nëse ka konvulsione, jepi diazepam apo 

APO KONVULSIONE 

apo 

paraldehid rektal (Diag 9) 

ä Vendose fëmijën e pavetëdijshëm (nëse 

Konvulsione (tani) 

dyshohet në lëndim koke apo qafe, 

stabilizo qafën së pari) (Diag 6) 


Dehidrim i 

rëndë 

(vetëm në fëmijët 

me diarre) 

Diarre dhe dy nga 

të mëposhtmet: 

DIARREA 

dhe 

DY SHENJA 

POZITIVE 



Letargji 

Sytë e fundosur 

Rrudha lëkurore kthehet 

shumë ngadalë 

të rëndë 

ä Sigurohu që fëmija ta ketë ngrohtë. 

Nëse nuk ka kequshqyeshmëri të rëndë: 

ä Kyçe vijën IV dhe fillo dhënien e 

lëngjeve shpejt sipas Diag 11 dhe 

Planit C të trajtimit të diarresë në 

spital (Diag 13, faqe 114) 

Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë: 

ä Mos kyç vijë IV 

ä Vazhdo menjëherë me vlerësimin dhe 

trajtimin e plotë (shih seksionin 1.3, faqe 

18) 

SHENjAt prIOrItArE 

Këta fëmijë kanë nevojë për vlerësim dhe trajtim të shpejtë 

Foshnje e imtë e sëmurë (

LIBËr xhepI 

Kujdesi spitalor 

për fëmijë 

Udhërrëfyes për menaxhimin 

e sëmUndjeve të përgjithshme me 

bUrime të kUfizUara 

Organizata Botërore 

e Shëndetësisë

Libër xhepi i kujdesit spitalor për fëmijë: udhërrëfyes për menaxhimin e sëmundjeve 

të përgjithshme me burime të kufizuara. 

titulli në origjinal: 

WhO Library Cataloguing-in-publication data 

pocket book of hospital care for children: guidelines for the management of 

common illnesses with limited resources. 

1.pediatria 2.kujdesi i fëmijëve 3.spitalet 4.fëmija i hospitalizuar 

5.vendet në zhvillim 6.Udhërrëfyes praktik 7.doracakët 

i.Organizata botërore e shëndetësisë. 

isbn 92 4 154670 0 (nLm classification: Ws 29) 

© World health Organization 2005. rishtypur 2006. 

të gjitha të drejtat e rezervuara. botimet e Organizatës botërore të shëndetësisë mund të 

sigurohen prej WhO press, World health Organization, 20 avenue appia, 1211 geneva 

27, switzerland (tel: +41 22 791 2476; fax: +41 22 791 4857; email: bookorders@who. 

int. kërkesat për leje për përkthim apo shumëzim të botimeve të Obsh-së – qoftë për 

shitje apo shpërndarje jokomerciale – duhet drejtuar në WhO press, në adresën e 

mësipërme (fax: +41 22 791 4806; email: permissions@who.int). 

titujt e të punësuarve dhe prezantimet e materialeve në këtë botim nuk përfshijnë 

shprehjen e opinionit të kujtdo qoftë apo çkado qoftë nga ndonjë pjesë e Organizatës 

botërore të shëndetësisë, në lidhje me statusin legal të cilitdo shtet, territor, qytet apo 

regjion apo të autoriteteve të tij, apo në lidhje me caktimin e kufijve apo vijave kufitare. 

vijat e pikëzuara në harta paraqesin vijat kufitare të përafërta, për të cilat ndodhë që të 

mos ketë akoma pajtueshmëri të plotë. 

përmendja e kompanive specifike apo produkteve të caktuara, nuk nënkupton se ato 

janë të theksuara apo rekomanduara nga Organizata botërore e shëndetësisë, në 

krahasim me të tjerat të natyrës së ngjashme, që nuk janë përmendur. me përjashtim 

të gabimeve dhe lëshimeve të mundshme, emrat e produkteve bazë janë dalluar me 

germat e mëdha fillestare. 

janë ndërmarrë të gjitha masat e arsyeshme nga Organizata botërore e shëndetësisë 

për të verifikuar informatat e përfshira në këtë botim. sidoqoftë, materiali i botuar 

është shpërndarë pa garancion të çfarëdo lloji, qoftë të shprehur apo të nënkuptuar. 

përgjegjësia për interpretim apo përdorim të materialit mbetet në lexuesin. në asnjë 

rast Organizata botërore e shëndetësisë nuk do të jetë përgjegjëse për dëmtimet që 

kanë pasuar prej përdorimit të këtij libri. 

përgatitur me numër minimal ilustrimesh 

shtypur në prishtinë, 2007

Përmbajtja 

parathënie e botimit shqip xiv 

mirënjohje xv 

parathënie xvii 

shkurtesat xix 

diagrami 1. fazat në menaxhimin e fëmijës së sëmurë të shtruar në spital: 

përmbledhje e elementeve kyçe xx 

KaPitulli 1. triazhimi dhe gjendjet emergjente 1 

1.1 përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin 

triazhues emergjent 2 

triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë 4 

menaxhimi i foshnjës me asfiksion (ngulfatje) 6 

menaxhimi i rrugëve të frymarrjes në fëmijën me asfiksion 8 

si të jepet oksigjen 10 

vendosja e fëmijës pa vetëdije 11 

jepi lëngje iv shpejt për shok, fëmijës pa kequshqyeshmëri të rëndë 12 

jepi lëngje iv për shok fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë 13 

jepi diazepam apo paraldehid përmes rektumit 14 

jepi glukozë iv 15 

trajto dehidrimin e rëndë në gjendje emergjente 16 

1.2 Listë për vlerësim të shenjave emergjente dhe prioritare 17 

1.3 Listë për dhënien e trajtimit emergjent fëmijës me 

kequshqyeshmëri të rëndë 18 

1.4 elemente diagnostike të fëmijëve që paraqiten me një gjendje emergjente 19 

1.4.1 fëmija që paraqitet me një problem të rrugëve të frymëmarrjes 

apo frymëmarrje të rëndë 19 

1.4.2 fëmija që paraqitet me shok 21 

1.4.3 fëmija që paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulzione 22 

1.5 helmimet më të shpeshta 25 

1.5.1 principet e helmeve të gëlltitura 25 

1.5.2 principet e helmimeve me kontakt me lëkurë apo sy 27 

iii

KujdeSI SpItaLOr pËr fËmIjË 

iv 

1.5.3 principet e helmeve të inhaluara 28 

1.5.4 helmet specifike 28 

përmbajtjet korozive 28 

përmbajtjet e vajgurit 28 

përmbajtjet organo-fosforike dhe karbamatet 28 

paracetamoli 29 

aspirina 30 

hekuri 30 

monoksidi i karbonit 31 

1.6 kafshimi i gjarpërit 31 

1.7 thumbimi i akrepit 34 

1.8 burimet tjera të helmimit 35 

KaPitulli 2. Qasja diagnostiKe ndaj fëmijës së sëmurë 37 

2.1 Lidhshmëria me qasjen e misf-it 37 

2.2 marrja e anamnezës 37 

2.3 Qasja ndaj fëmijës së sëmurë dhe ekzaminimi klinik 38 

2.4 hulumtimet laboratorike 39 

2.5 diagnoza diferenciale 39 

KaPitulli 3. Problemet e të Posalindurit dhe foshnjës së vogël 41 

3.1 kujesi rutinor për të posalindurin në lindje 42 

3.2 reanimimi neonatal 42 

3.3 kujdesi rutinor për të gjitha foshnjat e porsalindura pas lindjes 46 

3.4 parandalimi i infeksioneve të të porsalindurit 46 

3.5 menaxhimi i fëmijës me asfiksion perinatal 47 

3.6 shenjat e rrezikshme në të posalindurit dhe foshnjat e vogla 47 

3.7 infeksioni bakterial serioz 48 

3.8 meningjiti 49 

3.9 kujdesi përkrahës për të posalindurin e sëmurë 51 

3.9.1 mjedisi termik 51 

3.9.2 menaxhimi i lëngjeve 51

pËrmBajtja 

3.9.3 terapia me oksigjen 52 

3.9.4 temperatura e lartë 53 

3.10 foshnjet me peshë të ulët në lindje 53 

3.10.1 foshnjet me peshë të lindjes ndërmjet 2.25 dhe 2.5 kg 53 

3.10.2 foshnjet me peshë të lindjes ndërmjet 1.75 dhe 2.25 kg 53 

3.10.3 foshnjet me peshë të lindjes nën 1.75 kg 54 

3.11 enterokoliti nekrotizues 56 

3.12 problemet tjera të përgjithshme të të posalindurit 57 

3.12.1 verdhëza 57 

3.12.2 konjuktiviti 59 

3.12.3 keqformimet kongjenitale 60 

3.13 foshnjat e nënave me infeksion 60 

3.13.1 sifilisi kongjenital 60 

3.13.2 foshnja e nënës me tuberkulozë 61 

3.13.3 foshnja e nënës me hiv 61 

dozat e barnave më të shpeshta për të posalindurit dhe foshnjet me pUL 62 

KaPitulli 4. Kolla aPo frymëmarrja e vështirësuar 69 

4.1 fëmija që paraqitet me kollë 69 

4.2 pneumonia 72 

4.2.1 pneumonia shumë e rëndë 73 

4.2.2 pneumonia e rëndë 78 

4.2.3 pneumonia (jo e rëndë) 80 

4.2.4 eksudati pleural dhe empiema 81 

4.3 kollë apo ftohje 82 

4.4 gjendjet që paraqiten me fishkëllimë 83 

4.4.1 bronkioliti 85 

4.4.2 astma 87 

4.4.3 fishkëllima me kollë apo ftohje 91 

4.5 gjendjet që paraqiten me stridor 91 

4.5.1 krupi viral 92 

4.5.2 difteria 94 

v


4.6 gjendjet që paraqiten me kollë kronike 96 

4.7 pertusisi 98 

4.8 tuberkuloza 101 

4.9 inhalimi i trupit të huaj 104 

4.10 insuficienca e zemrës 106 

vi 

KaPitulli 5. diarea 109 

5.1 fëmija që paraqitet me diarre 110 

5.2 diarea akute 111 

5.2.1 dehidrimi i rëndë 112 

5.2.2 dehidrimi i mesëm 115 

5.2.3 nuk ka dehidrim 119 

5.3 diarea perzistente 122 

5.3.1 diarea a rëndë përzistente 122 

5.3.2 diarea perzistente (jo e rëndë) 126 

5.4 dizenteria 127 

KaPitulli 6. temPeratura 133 

6.1 fëmija që paraqitet me temperaturë 133 

6.1.1 temperatura që zgjat mbi 7 ditë 136 

6.2 malaria 139 

6.2.1 malaria e rëndë 139 

6.2.2 malaria (jo e rëndë) 145 

6.3 meningjiti 148 

6.4 fruthi 154 

6.4.1 fruthi i rëndë i komplikuar 154 

6.4.2 fruthi (jo i rëndë) 157 

6.5 septikemia 158 

6.6 ethet tifoide 159 

6.7 infeksionet e veshit 161 

6.7.1 mastoiditi 161 

6.7.2 pezmatimi akut i veshit të mesëm 162 

6.7.3 pezmatimi kronik i veshit të mesëm 163

pËrmBajtja 

6.8 infeksionet e traktit urinar 163 

6.9 artriti septik apo osteomieliti 165 

6.10 dengue 166 

6.10.1 dengue e rëndë 167 

6.11 ethja hemorragjike krime kongo 172 

6.12 ethja hemorragjike me sindrom veshkor 174 

KaPitulli 7. KeQushQyeshmëria e rëndë 177 

7.1 diagnoza 178 

7.2 vlerësimi fillestar i fëmijës së kequshqyer rëndë 178 

7.3 Organizimi i kujdesit 180 

7.4 trajtimi i përgjithshëm 180 

7.4.1 hipoglikemia 181 

7.4.2 hipotermia 182 

7.4.3 dehidrimi 183 

7.4.4 disbalansi elektrolitik 185 

7.4.5 infeksioni 186 

7.4.6 mungesa e mikronutrientëve 187 

7.4.7 riushqimi fillestar 188 

7.4.8 rritja kompenzuese 192 

7.4.9 stimulimi senzorik 194 

7.4.10 kequshqyeshmëria në foshnjat


KaPitulli 8. fëmijët me hiv/aids 203 

8.1 fëmija i infektuar me hiv (i dyshuar apo konfirmuar) 204 

viii 

8.1.1 diagnoza klinike 204 

8.1.2 këshillimi 205 

8.1.3 testimi dhe diagnostikimi i infeksionit me hiv në fëmijë 207 

8.1.4 klasifikimi klinik 208 

8.2 terapia antiretrovirale (tar) 211 

8.2.1 barnat antiretrovirale 212 

8.2.2 kur të fillohet një terapi antiretrovirale 213 

8.2.3 efektet anësore të terapisë antiretrovirale dhe përcjellja 214 

8.2.4 kur të ndërrohet trajtimi 218 

trajtimi tjetër për fëmijën hiv-pozitiv 218 

8.3.1 imunizimi 218 

8.3.2 profilaksa me Cotrimoxazole 214 

8.3.3 të ushqyerit 220 

8.4 menaxhimi i gjendjeve të lidhura me hiv 220 

8.4.1 tuberkuloza 220 

8.4.2 Pneumonia me Pneumocystis jiroveci (ish carinii) (pCp) 221 

8.4.3 pneumoniti intersticial limfoid (piL) 221 

8.4.4 infeksionet me këpurdha 222 

8.4.5 sarkoma kaposhi 223 

8.5 bartja e hiv-it dhe të ushqyerit në gji 223 

8.6 vizita kontrolluese 224 

8.7 kujdesi paliativ dhe terminal 225 

KaPitulli 9. Problemet e Përgjithshme KirurgjiKe 231 

9.1 kujdesi para, gjatë dhe pas operacionit 231 

9.1.1 kujdesi para operacionit 232 

9.1.2 kujdesi gjatë operacionit 233 

9.1.3 kujdesi pas operacionit 236 

9.2 problemet e të porsalindurit 238 

9.2.1 buza dhe qiellza e çarë 238 

9.2.2 Obstruksioni i zorrëve në të posalindurit 239

pËrmBajtja 

9.2.3 efektet e murit abdominal 240 

9.2.4 mielomeningocela 241 

9.2.5 dislokimi kongjenital i tërdhokullare 241 

9.2.6 talipes equino-varus (shputa e rrafshët) 242 

9.3 Lëndimet 239 

9.3.1 djegiet 239 

9.3.2 parimet e kujdesit për plagën 247 

9.3.3 frakturat 249 

9.3.4 Lëndimet e kokës 253 

9.3.5 Lëndimet e kraharorit dhe barkut 254 

9.4 problemet abdominale 254 

9.4.1 dhembja abdominale 254 

9.4.2 apendiciti 255 

9.4.3 Obstruksioni i zorrëve pas periudhës së të porsalindurit 256 

9.4.4 invaginimi 257 

9.4.5 hernia umbilikale 258 

9.4.6 hernia inguinale 258 

9.4.7 hernia incarcerata 259 

9.4.8 prolapsi i rektumit 259 

9.5 infeksionet që kërkojnë ndërhyrje kirurgjike 260 

9.5.1 abcesi 260 

9.5.2 Osteomieliti 264 

9.5.3 artriti septik 262 

9.5.4 piomioziti 262 

KaPitulli 10. Kujdesi PërKrahës 265 

10.1 menaxhimi nutritiv 265 

10.1.1 përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri 266 

10.1.2 menaxhimi nutritiv i fëmijëve të sëmurë 274 

10.2 menaxhimi i lëngjeve 277 

10.3 menaxhimi i temperaturës 278 

10.4 kontrollimi i dhimbjes 279 

ix


10.5 menaxhimi i anemisë 280 

10.6 transfuzioni i gjakut 281 

x 

10.6.1 ruajtja e gjakut 281 

10.6.2 problemet me transfuzionit të gjakut 281 

10.6.3 indikacionet për transfuzionit të gjakut 281 

10.6.4 dhënia e transfuzionit të gjakut 282 

10.6.5 reaksionet e transfuzionit 283 

10.7 terapia me oksigjen 285 

10.8 Lodrat dhe terapia me lojë 289 

KaPitulli 11. monitorimi i PërParimit të fëmijës 293 

11.1 procedurat monitoruese 293 

11.2 tabela monitoruese 294 

11.3 auditi i kujdesit pediatrik 294 

KaPitulli 12. Këshillimi dhe lëshimi nga sPitali 297 

12.1 Caktimi i kohës së lëshimit nga spitali 297 

12.2 këshillimi 298 

12.3 këshillimi mbi të ushqyerit 299 

12.4 trajtimi shtëpiak 300 

12.5 kontrollimi i shëndetit të nënës 300 

12.6 kontrollimi i statusit të imunizimit 301 

12.7 komunikimi me punëtorët shëndetësor të nivelit parësor 302 

12.8 sigurimi i kujdesit gjatë vizitave kontrolluese 303 

Për lexim të mëtutjeshëm 305 

shtojcat 

shtojca 1. procedurat praktike 307 

a1.1 dhënia e injeksioneve 309 

a1.1.1 intramuskular 309 

a1.1.2 subkutan 310 

a1.1.3 intradermal 310

a1.2 procedurat për dhënien e lëngjeve parenterale 312 

a1.2.1 vendosja e një kanile iv të qëndrueshme 

në venë periferike 312 

a1.2.2 infuzioni intraoseal 314 

a1.2.3 kanulimi i venës qendrore 314 

a1.2.4 preparimi i venës 317 

a1.2.5 kateterizmi i venës umbilikale 318 

a1.3 plasimi i tubës nazogastrike 319 

a1.4 punksioni lumbal 320 

a1.5 vendosja e drenit torakal 322 

a1.6 aspirimi supra-pubik 324 

a1.7 matja e glikemisë 325 

shtojca 2. dozat/regjimet e barnave 329 

shtojca 3. madhësia e pajisjes për fëmijë 359 

shtojca 4. Lëngjet intravenoze 361 

shtojca 5. vlerësimi i statusit nutritiv 363 

shtojca 6. mjetet ndihmëse të punës dhe diagramet 373 

indeKsi 375 

diagramet 

pËrmBajtja 

diagrami 1. fazat në menaxhimin e fëmijës së sëmurë të shtruar në spital: 

përmbledhje e elementeve kyçe xx 

diagrami 2. triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë 4 

diagrami 3. si të menaxhohet fëmija me asfiksion (ngulfatje) 6 

diagrami 4. si të menaxhohen rrugët e frymëmarrjes në fëmijën me 

frymëmarrje të bllokuar (apo që sapo ka ndërprerë frymëmarrjen) 

kur nuk dyshohet në traumë qafe 8 

diagrami 5. si të jepet oksigjen 10 

diagrami 6. si t’i vendoset fëmija pa vetëdije 11 

diagrami 7. si t’i jepen lëngjet iv shpejt fëmijës pa kequshqyeshmëri 

të rëndë 12 

diagrami 8. si të jepen lëngjet iv për shok fëmijës me 


diagrami 9. si të jepet diazepam (apo paraldehid) rektal 14 

xi


diagrami 10. si të jepet glukozë iv 15 

diagrami 11. si të trajtohet dehidrimi i rëndë në gjendje emergjente 

pas menaxhimit fillestar të shokut 16 

diagrami 12. reanimimi neonatal 43 

diagrami 13. plani C i trajtimit të diarresë: trajtoje shpejt dehidrimin e rëndë 114 

diagrami 14. plani b i trajtimit të diarresë: trajto dehidrimin e mesëm 

me Ors 117 

diagrami 15. plani a i trajtimit të diarresë: trajto diarrenë në shtëpi 120 

diagrami 16. të ushqyerit e rekomanduar për fëmijën e sëmurë dhe 

të shëndoshë 275 

xii 

tabelat 

tabela 1. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me ndonjë problem në 

rrugët të frymëmarrjes apo frymëmarrje të vështirësuar 20 

tabela 2. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me shok 20 

tabela 3. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me letargji, 

pavetëdije apo konvulzione 23 

tabela 4. diagnoza diferenciale e foshnjës së vogël (më pak se 2 muajsh) 

që paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulzione 24 

tabela 5. helmimi: sasia e thëngjillit të aktivizuar në dozë 26 

tabela 6. diagnoza diferenciale e fëmijës, që paraqitet me kollë apo frymëmarrje 

të vështirësuar 71 

tabela 7. klasifikimi i rëndesës së pneumonisë 72 

tabela 8. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me fishkëllimë 84 

tabela 9. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me stridor 92 

tabela 10. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me kollë kronike 97 

tabela 11. diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me diarre 111 

tabela 12. klasifikimi i shkallës së dehidrimit në fëmijët me diarre 111 

tabela 13. dhënia e lëngjeve iv, fëmijës me dehidrim të rëndë 113 

tabela 14. dieta për diarre perzistente, dieta e parë: e bazuar në 

nisheste, me përqëndrim të zvogluar qumështi (pak laktozë) 124 

tabela 15. dieta për diarre perzistente, dieta e dytë: pa qumësht (pa laktozë) 

me cereale të reduktuara (misheste) 125 

table 16. diagnoza diferenciale e temperaturës pa shenja të lokalizuara 134

pËrmBajtja 

table 17. diagnoza diferenciale e temperaturës me shenja të lokalizuara 135 

table 18. diagnoza diferenciale e temperaturës së shoqëruar me 

ndryshime në lëkurë 136 

table 19. diagnozat diferenciale e temperaturës që zgjatë mbi 7 ditë 138 

table 20. itinerari për menaxhimin e fëmijës me kequshqyeshmëri 


table 21. vëllimet e f-75 për ushqimin e fëmijëve të kequshqyer 189 

table 22. sistemi i kategorizimit klinik pediatrik sipas Obsh-së për hiv 209 

table 23. klasët e barnave antiretrovirale, të rekomanduara për përdorim, 

në fëmijët në kushte varfërie 212 

table 24. regjimet e mundshme të trajtimit të zgjedhjes së parë për 

fëmijët me hiv 212 

table 25. përmbledhje e indikacioneve për fillimin e tar në fëmijë, 

bazuar në klasifikimin klinik 215 

table 26. efektet e shpeshta anësore të barnave antiretrovirale 216 

table 27. definimi klinik dhe Cd4 i dështimit të trajtimit me tar në 

fëmijë (pas 6 muajsh apo më shumë të tar-it) 217 

table 28. madhësia e tubës endotraheale, sipas moshës 234 

table 29. vëllimi i gjakut të fëmijëve sipas moshës 236 

table 30. pulsi dhe shtypja normale e gjakut në fëmijë 236 

table 31. shembuj të ushqimeve lokale 276 

table 32. kërkesat për lëngje mbajtëse 277 

table 33. kalendari i vaksinimit institutit kombëtar të shëndetit publik të 

kosovës 301 

table 34. diagrami i peshës për moshë për fëmijë 363 

table 35. refereca e normalizuar e Obsh/nChs-së për 

pesha-për-gjatësi (49–84 cm) dhe pesha-për-lartësi 

(85–110 cm), sipas gjinisë 369 

xiii

Parathënie e botimit shqip 

pas një serie të mrekullueshme librash mjekësor praktik nga seria “menaxhimi 

i integruar i shtatzënisë dhe lindjes” të shqipëruar nën përkujdesjen e zyrës 

së Organizatës botërore të shëndetësisë në prishtinë, tani për profesionistët 

shëndetësor në fushën e pediatrisë vjen në shqip edhe një libër akoma më praktik 

dhe më i përdorueshëm, libri i xhepit “kujdesi spitalor për fëmijët”. 

institucionet dhe profesionistët shëndetësor të kosovës kanë kuptuar dhe i janë 

përkushtuar seriozisht qëllimit parësor të strategjisë shëndetësore të kosovës 

– fillimit të shëndetshëm të jetës. përkundër treguesve akoma jo të kënaqshëm 

të shëndetit të fëmijëve kosovar përparimet janë të pamohueshme, qoftë në 

cilësinë e shërbimeve, qoftë në rezultatet e tyre. 

në vijën e këtyre përpjekjeve ishte edhe zbatimi i strategjisë së misf-it (menaxhimi 

i integruar i sëmundjeve të fëmijëve) në kpsh. Që kjo të mos mbetet një 

përpjekje e izoluar dhe pa përgjigje në nivelet më të larta të kujdesit shëndetësor, 

strategjia e misf-it është prezantuar dhe zhvilluar edhe në kujdesin shëndetësor 

dytësor. shtysa më e madhe për përgatitjen në shqip dhe përshtatjen në 

kontekstin kosovar të këtij libër-xhepi ishte pikërisht fakti se ky libër xhepi është 

pjesë e serisë së dokumenteve dhe instrumenteve që mbështesin misf-in dhe 

është konsistente me udhërrëfyesit e misf-it për menaxhimin ambulantor të 

fëmijëve të sëmurë. 

aq më tepër që ky libër xhepi është një udhërrëfyes për menaxhimin e sëmundjeve 

më të shpeshta me burime të kufizuara, që janë aq reale për kontekstin 

kosovar. Libri iu dedikohet mjekëve, infermiereve me përvojë dhe profesionistëve 

tjerë shëndetësorë me përvojë, përgjegjës për kujdesin e fëmijëve të 

vegjël në nivelin e parë referues në vendet në zhvillim. 

në procesin e adaptimit, të paraparë edhe nga autorët e librit, janë kryer disa 

intervenime të domosdoshme të mbështetura në literaturën më të re pediatrike. 

për dallim nga materiali bazë i misf-it i adaptuar për kosovë në librin 

e xhepit nuk është hequr pjesa që ka të bëjë me malarien. arsyeja kryesore 

e mosndërhyrjes në këtë pjesë ka qenë: globalizimi gjithnjë e më i madh që 

mundëson qarkullimin e shpejtë dhe të papenguar të njerëzve të thjeshtë dhe 

të profesionistëve shëndetësor. 

duhet falënderuar në mënyrë të veçantë për përkushtimin dhe kontributin e 

madh në pasurimin, përditësimin dhe përshtatjen e përmbajtjes së librit të 

gjithë anëtarët e grupit adaptues: prof. dr. mujë shala, prof. asoc. merita 

berisha, ass. dr. drita salihu - zajmi, dr. minavere hoxha, dr. njazi shala, dr. 

selim thaçi, dr. drita telaku, dr. mërgime batusha, dr. valdet hashani, dr. 

skënder syla, dr. agron gashi dhe dr. sami Uka. një falënderim i veçantë i 

takon edhe prof. dr. isme humolli që përgatiti për botimin shqip materialin për 

ethen hemorragjike që është bërë kohën e fundit një problem shëndetësor për 

kosovën. faleminderojmë veçmas edhe dr. valdet hashani për autoktorizimin 

e ilustrimeve të librit. 

në aspektin praktik libri vjen në format që mund të bartet me vete nga mjekët, 

infermieret dhe profesionistët shëndetësor gjatë punës së tyre të përditshme. 

do të shpërndahet falas duke iu falënderuar kontributit të zyrës së Obsh-së. 

mbetemi me shpresë se do të shërbejë për ngritjen e mëtejshme të cilësisë 

së shërbimeve shëndetësore pediatrike dhe në përmirësimin e treguesve të 

shëndetit të popullatës sonë më të re.

mirënjohje 

ky libër xhepi është rezultat i një përpjekje ndërkombëtare të koordinuar 

nga departamenti i shëndetit dhe zhvillimit të fëmijëve dhe adoleshentëve i 

Organizatës botërore të shëndetësisë. 

një mirënjohje të veçantë ia kemi borxh dr harry Campbell, Universiteti i 

edinburgut, skoci për koordinimin e përgjithshëm të përgatitjes së kapitujve 

të dokumentit dhe kontributin e dukshëm në kapituj të veçantë. 

Obsh do të dëshironte të falenderojë personat në vijim për përgatitjen dhe 

kontributin e tyre në kapituj: 

dr ann ashworth (britani e madhe); dr. stephen bickler (shba); dr jacqueline 

deen (filipine), dr trevor duke (png/australi); dr greg hussey 

(afrikë jugore); dr michael english (keni); dr stephen graham (malavi); 

dr elizabeth molyneux (malavi); dr nathaniel pierce (shba); dr haroon 

saloojee (afrika jugore); dr barbara stoll (shba); dr giorgio tamburlini 

(itali); dr bridget Wills (vietnam); dhe fabienne jäger (zvicër) për ndihmë 

në procesin e rishqyrtimit dhe revidimit. 

Obsh-ja u është mirënjohëse personave në vijim për rishqyrtimin e dorëshkrimit 

në faza të ndryshme: 

L. adonis-koffy, bregu i fildishtë; e. agyei-yobo, ganë; m. agyemang, 

ganë; r. ahmed, maldives; e. akrofi-mantey, ganë; h., almaraz monzon; 

a. amanor, ganë; e. aranda, bolivi; W. , asamoah, ganë; C. assamoi bodjo, 

bregu i fildishtë; a. bartos, bolivi; z. bhutta, pakistan; U. bodhankar, indi; 

L. bramante, itali; L. bravo, filipine; d. brewster, vanuatu; j. bunn, bem; 

k. bylsma, ganë; C. Casanovas, bolivi; n. Chintu, zambi; b. Coulter, bem; 

s. Cywes, afrikë jugore; a. da Cunha, brazil; s.-C. daka, kamboxha; a. 

deorari, indi; g.f. ding, kinë; v. doku, ganë; p. enarson, francë; j. erskine, 

gambi; f.a. eshgh, iran; a. falade, nigeri; j. farrar, vietnam, C. frago, 

filipine; m. funk, ganë; s. C. galina, rusi; e. gallardo, filipine; r. gie, 

afrika jugore; a. grange, nigeri; a. hansmann, gjermani; h. hartmann, 

gjermani; s. heinrich, kamboxha; e.m. hubo, filipine; r. ismail, indonezi; 

p. jeena, afrikë jugore; a. jhukral, indi; s. junge, zvicër; v. kapoor, indi; 

m. kazemian, iran; n. kesaree, indi; e. keshishian, rusi; h. t. kim, vietnam; 

e. kissi Owusu, ganë; a. klufio, ganë; j. kouawo, bregu i fildishtë; 

m. krawinkel, gjermani; b. kretschmer, gjermani; C. krueger, gjermani; 

a. krug, afrikë jugore; m. Langaroodi; j. Lawn, bem; j. Lim, filipine; W. 

Loening, afrikë jugore; m.p. Loscertales, spanjë; C. maclennan, australi; 

xv


xvi 

a. madkour, egjipt; i. mahama, ganë; d. malchinkhuu, mongoli; n. manjavidze, 

gjeorgji; p. mazmanyan, armeni; d. mei, kinë; a. mekasha, etiopi; 

C.a. melean gumiel, bolivi; C. meng, kamboxhë; W. min, kinë; h. mozafari, 

iran; k. mulholland, australi; a. narang, indi; s. nariman, iran; k.j. nathoo, 

zimbabve; k. nel, afrikë jugore; s. k. newton, ganë; k. Olness, shba; k. 

pagava, gjeorgji; v. paul, indi; i. rahman, sudan; m. rakha, egjipt; s.e. 

razmikovna, rusi; r. rios, kil; h. rode, afrikë jugore; e. rodgers, figji; 

i. ryumina, rusi; i. sagoe-moses, ganë; g. sall, senegal; L. C. sambath, 

kamboxha; W. sangu, tanzani; j. schmitz, francë; f. shann, australi; p. 

sharma, nepal; m. shebbe, keni; L. sher, afrikë jugore; n. singhal, kanada; 

d. southall, bem; j.-W. sun, kinë; g. swingler, afrikë jugore; t.t. tam, 

vietnam; e. tanoh; m. taylor, ganë; e. teye adjase, ganë; i. thawe, malavi; 

m. timite-konan, bregu i fildishtë; p. torzillo, australi; r. turki, tunizi; f. 

Uxa, itali; d.-h. Wang, kinë; d. Woods, afrikë jugore; b.j. Wudil, nigeri; 

a.j. yao, bregu i fildishtë. 

kontribute të vlefshme janë siguruar nga grupet e sëmundjeve ngjitëse dhe 

jongjitëse dhe departamentet e Obsh-së të parandalimit dhe rehabilitimit 

të paaftësive/lëndimeve, politikave të barnave dhe produkteve medicinale 

esenciale, teknologjia esenciale e shëndetit, hiv/aids-i, të ushqyerit për 

shëndet dhe zhvillim, mbrojtja e mjedisit të njerëzor, shëndeti riprodhues dhe 

hulumtimet, roll back malaria, stop tuberkulozës dhe vaksinat dhe produktet 

biologjike si dhe nga zyrat regjionale të Obsh-së. 

Obsh-ja dëshiron të falenderojë organizatat në vijim që kanë kontribuuar në 

përpilimin e këtij libri të xhepit: 

agjensionin australian për zhvillim ndërkombëtarë (ausaid); institutin për 

shëndetin e fëmijës irCCs “burlo garofolo”, trieshtë, itali; dhe asociacionin 

ndërkombëatër të pediatërve.

Parathënie 

ky libër xhepi është për përdorim nga mjekët, infermimeret me përvojë dhe 

punëtorët tjerë shëndetësor me përvojë, të cilët janë përgjegjës për kujdesin 

ndaj fëmijëve të vegjël në nivelin e parë referues në vendet në zhvillim. ky 

paraqet udhërrëfyes klinik bashkëkohor, të cilët janë të bazuar në rishqyrtimin 

e dëshmive të botuara që janë në dispozicion nga ekspertët e lëmive, për 

kujdesin spitalor dhe atë ambulantor në spitale te vogla ku pajisjet themelore 

laboratorike dhe barnat themelore dhe ato jo të shtrenjta janë në dispozicion. 

në disa rrethana këta udhërrëfyes mund të përdoren në qendra më të mëdha 

shëndetësore, ku një numër më i vogël i fëmijëve të sëmurë mund të pranohen 

për kujdes spitalor. 

Udhërrëfyesi kërkon që spitali të ketë (1) kapacitetet për të kryer hulumtime të 

caktuara themelore – siç janë ekzaminimi i strishove të gjakut për parazitë të 

malaries, matje të hemoglobinës apo vëllimit të qelizave, glikemisë, grupit të 

gjakut dhe reaksionit të përputhshmërisë, mikroskopimit themelor të LCs dhe 

urinës, përcaktimit të bilirubinës për të posalindurit, radiografisë së kraharorit 

dhe pulsoksimetrisë – dhe (2) barnat themelore në dispozicion për përkujdesjen 

e fëmijëve seriozisht të sëmurë. Opcionet e trajtimit të shtrenjtë, siç janë antibiotikët 

e rinjë apo ventilimi mekanik, nuk janë përshkruar. 

këta udhërrëfyes përqendrohen në menaxhimin spitalor të shkaktarëve kryesor 

të vdekshmërisë së fëmijëve, siç janë pneumonia, diarea, kequshqyeshmëria 

e rëndë, malaria, meningjiti, fruthi dhe gjendjet e ndërlidhura me këto. ata 

përmbajnë udhëzime mbi menaxhimin e fëmijëve me hiv infeksion, të të 

posalindurve me probleme dhe të menaxhimit kirurgjik të fëmijëve. detalet 

e principeve themelore të udhërrëfyesve mund të gjinden në dokumentet 

teknike rishqyrtuese të publikuara nga Obsh-ja. gjithashtu nga Obsh-ja është 

botuar edhe një libër shoqërues dokumentesh, i cili jep detajet e ngarkesës së 

sëmundjeve, bazën patofiziologjike dhe teknike themelore të udhërrëfyesve 

për përdorim nga studentët e mjekësisë/infermierisë, apo si pjesë e aftësimit 

në shërbim të punëtorëve shëndetësor. baza e mbështetur në dëshmi e këtyre 

rekomandimeve është publikuar në ueb faqen e Obsh-së gjithashtu. (shih për 

lexim të mëtutjeshëm, faqe 301.) 

ky libër xhepi është pjesë e serisë së dokumentave që mbështesin menaxhimin 

e integruar të sëmundjeve të fëmijëve (misf) dhe është konsistent më udhërrëfyesit 

e misf-it për menaxhimin ambulantor të fëmijëve të sëmurë. ky është 

paraqitur në format që mund të bartet nga mjekët, infermieret dhe punëtorët 

xvii


tjerë shëndetësor gjatë punës së tyre të përditshme dhe kështu të jetë në 

dispozicion për të ndihmuar drejtimin e menaxhimit të fëmijëve të sëmurë. 

Librat standard të pediatrisë duhet konsultuar për gjendjet më të rralla që nuk 

janë mbuluar në këtë libër xhepi. këta udhërrëfyes janë të aplikueshëm në 

shumicën e regjioneve të botës dhe mund të adaptohen nga vendet e caktuara 

për të përmbushur nevojat e tyre specifike. faqet e zbrazta janë lënë në fund 

të secilit kapitull për të lejuar secilin lexues të veçantë që të shtojë shënimet 

e veta – për shembull gjendjet e rëndësishme vendore që nuk janë mbuluar 

në këtë libër xhepi. 

Obsh beson se adaptimi i tij i gjerë do të përmirësojë kujdesin e fëmijëve në 

spitale dhe do të çojë në shkallë më të ulëta të vdekshmërisë. 

xviii

shkurtesat 

aids sindromi i 

imunodeficiencës 

së fituar 

avpU shkalla e thjeshtë e 

vetdijëshmërisë (vigjilent, 

reagon në zë, reagon në 

dhimbje, pavetëdije) 

shgj shtypja e gjakut 

Cmv cytomegalovirus 

LCs lëngu cerebrospinal 

ehd ether hemorragjike 

dengue 

dtp difteri, tetanus, pertusis 

shsd shok sindromi dengue 

pzi programi i zgjeruar i 

imunizimit 

gf gauge francez 

g6pd glukozo 6-fosfat 

dehidrogjenaza 

hiv virusi i imunodeficiencës 

humane 

shU sindromi hemolitik uremik 

im injeksioni intramuskular 

misf menaxhimi i integruari 

sëmundjeve të fëmijëve 

iv injeksioni intravenoz 

pvj presioni i venës jugulare 

piL pneuminiti intersticial 

limfoid 

pL punksioni lumbal 

ng nazogastrik 

pOLiO poliovaksina 

Ors tretësira orale rehidruese 

trO terapia rehidruese orale 

ppC pneumonia pneumocystis 

carinii 

pCv vëllimi i thatë i qelizave 

ppd purified protein derivative 

(derivati i pastër i 

proteinës – i përdorur në 

testimin për tuberkulozë) 

resomal tretësirë rehidruese për 


trd/rda toleranca e rekomanduar 

ditore 

ds devijimi standard 

sp sulfadoxine-pyrimetha 

mine 

ist infeksionet seksualisht të 

transmetueshme 

tb tuberkuloza 

tmp trimethoprim 

tpha treponema pallidum 

hemaglutinimi 

smx sulfamethoxazole 

itU infeksioni i traktit urinar 

vdrL veneral disease 

research laboratories 

(laboratoret për kërkimet 

e sëmundjeve venerike) 

Le numri i leukociteve 

Obsh Organizata botërore e 

shëndetësisë 

°C shkallë Celsius 

°f shkallë fahrenheit 

n shenjat apo simptomat 

diagnostike 

ä rekomandimet e trajtimit 

xix

xx 

dIagramI 1. fazat në menaxhimin e fëmijës së sëmurë të 

shtruar në spital: përmbledhje e elementeve kyçe 

trIaZhImI 

(të pranishme) 

l kontrolloje për shenja emergjente jepi trajtIm emergjeNt 

deri në stabilizim 

(mungojnë) 

l kontrolloje për shenjat apo gjendjet prioritare 

aNameNZa dhe eKZamINImI 

(përfshirë vlerësimin e statusit të imunizimit, statusit nutritiv dhe të ushqyerit) 

l kontrollo së pari fëmijën me gjendje emergjente apo prioritare 

huLumtImet LaBOratOrIKe dhe tË tjera, nëse kërkohen 

numëro dhe shqyrto dIagNOZat daLLueSe 

zgjidhi dIagNOZat KrYeSOre (dhe diagnozat dytësore) 

planifiko dhe fillo trajtImIN SpItaLOr planifiko dhe fillo 

(përfshirë kujdesin përkrahës) trajtImIN amBuLaNtOr 

pËrCILLe për shenjat e Organizo KONtrOLLËN, 

— përmirësimit nëse kërkohet 

— komplikimeve 

— dështimit të trajtimit 

(nuk përmirësohet apo problem i ri) (përmirësim) 

rIVLerËSO vazhdo trajtimin 

për shkaqet e dështimit të trajtimit pLaNIfIKO LËShImIN 

rIShQYrtO dIagNOZËN 

LËShOje NË ShtËpI 

rIShIKO Organizo kujdesin e vazhduar 

trajtImIN apo KONtrOLLËN në spital 

apo bashkësi

Kapitulli 1 

Triazhimi dhe gjendjet 

emergjente 

1.1 Përmbledhje e hapave në 

vlerësimin dhe trajtimin 

triazhues emergjent 2 

Triazhimi i të gjithë fëmijëve 

të sëmurë 4 

Menaxhimi i foshnjës 

me asfiksion 6 

Menaxhimi i rrugëve të 

frymëmarrjes në 

fëmijën me asfiksion 8 

Si të jepet oksigjeni 10 

Vendosja e fëmijës pa 

vetëdije 11 

Jepi lëngjet IV shpejt për 

shok fëmijës pa 


Jepi lëngjet IV për shok 

fëmijës me kequshqyeshmëri 


Jep diazepam apo paraldehid 

përmes rektumit 14 

Jep glukozë IV 15 

Trajtoje dehidrimin e rëndë 

në gjendje emergjente 16 

1.2 Listë për vlerësim të 

shenjave emergjente 

dhe prioritare 17 

1.3 Listë për dhënien e trajtimit 

emergjent fëmijës me 


1.4 Elemente diagnostike të 

fëmijëve që paraqiten me 

një gjendje emergjente 19 

1.4.1 Fëmija që paraqitet me 

një problem të rrugëve 

të frymëmarrjes apo 

frymëmarrje të rëndë 19 


shok 21 


letargji, pavetëdije apo 

konvulzione 22 

1.5 Helmimet më të shpeshta 25 

1.5.1 Principet e helmeve të 

gëlltitura 25 

1.5.2 Principet për helmimet 

me kontakt me lëkurë 

apo sy 27 

1.5.3 Principet e helmeve 

të inhaluara 28 

1.5.4 Helmet specifike 28 

Përmbajtjet 

korrozive 28 

Përmbajtjet 

e naftës 28 

Përmbajtjet 

organo-fosforike 

dhe karbamatet 28 

Paracetamoli 29 

Aspirina 30 

Hekuri 30 

Monoksidi i karbonit 31 

1.6 Kafshimi i gjarpërit 31 

1.7 Thumbimi i akrepit 34 

1.8 Burimet tjera të 

helmimit 35 

1 

1. VTTE

1. VTTE 

PërmblEdhjE E haPaVE në VlErësimin dhE TrajTimin TriazhuEs EmErgjEnT 

Triazhimi është proces i kontrollimit të shpejtë të fëmijës së sëmurë, menjëherë 

pas arritjes në spital, me qëllim që të identifikohen: 

2 

— ata me shenja emergjente, që kërkojnë trajtim emergjent të menjëhershëm; 

— ata me shenja prioritare, të cilëve duhet t’u jepet prioritet deri sa presin 

në radhë, ashtu që ata të mund të vlerësohen dhe trajtohen pa u vonuar; 

— rastet jo urgjente, që nuk kanë as shenja emergjente, as prioritare. 

Shenjat emergjente përfshijnë: 

n frymëmarrjen e bllokuar 

n distresin e rëndë respirator 

n cianozën qendrore 

n shenjat e shokut (duart e ftohta, rimbushja kapilarike më e gjatë se 3 sekonda; 

pulsi i dobët, i shpejtë) 

n komën 

n konvulsionet 

n shenjat e dehidrimit të rëndë në fëmijët me diarre (letargji, sy të fundosur, kthim 

shumë të ngadalshëm të rrudhës lëkurore—dy nga cilatdo prej këtyre). 

Fëmijët me shenja emergjente kërkojnë trajtim të menjëhershëm për të shmangur 

vdekjen. 

Shenjat prioritare (shih më poshtë, faqe 5) përcaktojnë fëmijët që janë në rrezik më 

të madh nga vdekja. Këta fëmijë duhet vlerësuar pa vonesa të panevojshme. 

1.1 Përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin 

triazhues emergjent (VTTE) 

Procesi i vlerësimit dhe trajtimit triazhues emergjent është përmbledhur në 

Diagramet në faqet 4–16. 

Së pari, kontrolloje për shenjat emergjente. 

Kontrolloje për shenjat emergjente në dy faza: 

• Faza 1. Nëse ka ndonjë problem me rrugët e frymëmarrjes apo frymëmarrje, 

fillo trajtimin e menjëhershëm për të rikthyer frymëmarrjen. 

• Faza 2. Shpejt përcakto nëse fëmija është në shok apo pavetëdije, apo me 

konvulsione, apo ka diarre me dehidrim të rëndë. 

Nëse janë gjetur shenja emergjente: 

• Thirre një profesionist shëndetësor me përvojë nëse është në dispozicion,

PërmblEdhjE E haPaVE në VlErësimin dhE TrajTimin TriazhuEs EmErgjEnT 

por mos e vono fillimin e trajtimit. Ruaje qetësinë dhe puno me punëtorët 

tjerë shëndetësor, të cilët mund të jenë të nevojshëm për të dhënë trajtimin, 

sepse fëmija shumë i sëmurë mund të ketë nevojë për disa terapi në të njëjtën 

kohë. Profesionisti shëndetësor, me më së shumti përvojë, duhet të vazhdojë 

vlerësimin e fëmijës (shih Kapitullin 2, faqe 37), për të përcaktuar të gjitha 

problemet themelore dhe për të zhvilluar planin e trajtimit. 

• Kryej hulumtimet emergjente (glikeminë, strishon e gjakut, hemoglobinën). 

Dërgoje gjakun për përcaktim grupi dhe reaksionin e përputhshmërisë, nëse 

fëmija është në shok, apo duket të jetë me anemi të rëndë, apo gjakderdhë 

dukshëm. 

• Pas dhënies së trajtimit emergjent, vazhdo menjëherë me vlerësimin, diagnostikimin 

dhe trajtimin e problemeve të fshehta. 

Tabelat e diagnozave diferenciale më të shpeshta për shenjat emergjente, janë 

paraqitur prej faqes 20 e tutje. 

Nëse nuk është gjetur asnjë shenjë emergjente, kontrolloje për shenjat prioritare: 

n Foshnje e imtë, e sëmurë, e moshës nën 2 muajsh 

n Temperaturë e lartë 

n Trauma apo gjendje të tjera kirurgjike urgjente 

n zbehje (e rëndë) 

n helmim 

n dhimbje (e madhe) 

n distres respirator 

n shqetësim, iritabilitet i vazhdueshëm apo letargji 

n referim (urgjent) 

n Kequshqyeshmëri: humbje e rëndë peshe 

n Edem i të dy këmbëve 

n djegie (të mëdha) 

Këta fëmijë kanë nevojë për vlerësim të shpejtë (pa pritur në radhë), për të 

përcaktuar trajtimin e mëtutjeshëm të nevojshëm. Kaloje fëmijën me një shenjë 

prioritare në krye të radhës për t’u vlerësuar i pari në vijim. Nëse fëmija ka traumë 

apo problem tjetër kirurgjik, siguroje ndihmën kirurgjike atje ku gjendet. 

3 

1. VTTE

1. VTTE 

diagrami 2. Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë 

shEnjaT EmErgjEnTE 

nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim (et), kërko ndihmë, merë 

gjak për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho malarie*, hb) 

VlErësO TrajTO 

Mos e lëviz qafën nëse lëndimi 

i pjesës cervikale është i mundur 

rrugët e frymëmarrjes NDONJË SHENJË nëse ka aspiruar trup të huaj 

dhe frymëmarrja POZITIVE ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes 

n Frymëmarrja e bllokuar, 

në fëmijën me asfiksion (Diag.3) 

apo 

nëse nuk ka aspiruar trup të huaj 

n Cianozë qendrore, 

ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes 

apo 

(Diag.4) 

n Distres respirator i rëndë ä Jepi oksigjen (Diag 5) 


Qarkullimi 

NDONJË SHENJË 

Duart e ftohta me: POZITIVE 

n Rimbushje kapilarike 

më të gjatë se Kontrolloje për 


3 sekonda, 

të rëndë 

dhe 

n Puls të dobët dhe të shpejtë 

*Në vendet endemike apo sipas indikacionit 

4 

ä Ndale çdo gjakderdhje 

ä Jepi oksigjen (Diag 5) 


nëse nuk ka kequshqyeshmëri 

të rëndë: 

ä Vendose vijën IV dhe fillo 

lëngjet shpejt (Diag 7) 

Nëse nuk mund të vendosni 

vijë IV periferike, vendose 

vijën intraoseale apo jugulare 

të jashtme (shih faqe 314, 316) 

nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë: 

Nëse ka letargji apo pavetëdije: 


ä Vendose vijën IV dhe jepi 

lëngje (Diag 8) 

Nëse nuk është letargjik apo 

pavetëdije: 

ä Jepi glukozë oral apo me 

tubë NG 

ä Vazhdo menjëherë me 

vlerësimin dhe trajtimin e plotë

diagrami 2. Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë (vazhdim) 

shEnjaT EmErgjEnTE 

nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim(et), kërko ndihmë, merë gjakun 

për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho të malaries*, hb) 

VlErësO 

TrajTO 

Mos e lëviz qafën nëse lëndimi i 

pjesëscervikale është i mundur 

Koma/konvulsionet 

ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes (Diag 3) 

NËSE KA KOMË 

n Komë 

ä Nëse ka konvulsione, jepi diazepam apo 

APO KONVULSIONE 

apo 

paraldehid rektal (Diag 9) 

ä Vendose fëmijën e pavetëdijshëm (nëse 

n Konvulsione (tani) 

dyshohet në lëndim koke apo qafe, 

stabilizo qafën së pari) (Diag 6) 


dehidrim i 

rëndë 

(vetëm në fëmijët 

me diarre) 

Diarre dhe dy nga 

të mëposhtmet: 

DIARREA 

dhe 

DY SHENJA 

POZITIVE 



n Letargji 

n Sytë e fundosur 

n Rrudha lëkurore kthehet 

shumë ngadalë 

të rëndë 

ä Sigurohu që fëmija ta ketë ngrohtë. 

nëse nuk ka kequshqyeshmëri të rëndë: 

ä Kyçe vijën IV dhe fillo dhënien e 

lëngjeve shpejt sipas Diag 11 dhe 

Planit C të trajtimit të diarresë në 

spital (Diag 13, faqe 114) 

nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë: 

ä mos kyç vijë IV 

ä Vazhdo menjëherë me vlerësimin dhe 

trajtimin e plotë (shih seksionin 1.3, faqe 

18) 

shEnjaT PriOriTarE 

Këta fëmijë kanë nevojë për vlerësim dhe trajtim të shpejtë 

n Foshnje e imtë e sëmurë (

1. VTTE 

6 

diagrami 3. menaxhimi i foshnjës me asfiksion (ngulfatje) 

Goditjet në shpinë 

Shtypjet e krahërorit 

ä Shtrije foshnjën në 

dorën apo kofshën 

tënde me pozitë 

kokëposhtë 

ä Jepi 5 goditje në shpinë 

me rrënjën e dorës 

ä Nëse obstruksioni 

perziston, ktheje 

foshnjën dhe bëja 5 

shtypje në kraharor me 

2 gishtërinj, një gisht 

nën thimthat e gjirit në 

vijën e mesme (shih 

diagramin) 

ä Nëse obstruksioni 

perziston, kontrolloje 

gojën e foshnjës për 

ndonjë obstruksion që 

mund të largohet 

ä Nëse është e 

domosdoshme, 

përsërite sekuencën me 

goditje shpine

diagrami 3. menaxhimi i fëmijës me asfiksion (mbi 1 vjet 

moshë) 

Goditja e shpinës për të liruar rrugët e 

frymëmarrjes në fëmijën me asfiksion 

ä Jepi fëmijës 5 goditje në shpinë me 

rrënjën e dorës deri sa fëmija është 

ulur, në gjunjë apo shtrirë 

ä Nëse obstruksioni perziston, dil 

mbrapa fëmijës dhe kalo duart 

përreth trupit të fëmijës; bëje grusht 

njërën dorë mu nën sternum të 

fëmijës; vendose dorën tjetër mbi 

grusht dhe shtyje lartë në abdomen 

(shih diagramin); përsërite këtë 

manipulim të Heimlich-ut 5 herë 

ä Nëse obstruksioni perziston, 

kontrolloje gojën e fëmijës për 

ndonjë obstruksion që mund të 

largohet 

ä Nëse është e domosdoshme, 

përsëriti goditjet në shpinë 

Manipulimi Heimlich në fëmijën 

më të rritur me asfiksion 

7 

1. VTTE

1. VTTE 

8 

diagrami 4. menaxhimi i rrugëve të frymëmarrjes në fëmijën 

me frymëmarrje të bllokuar (apo që sapo ka ndërprerë 

frymëmarrjen) kur, nuk dyshohet në traumë qafe 

Fëmija i vetëdijshëm 

1. Inspekto gojën dhe 

largo trupat e huaj, 

nëse janë të pranishëm 

2. Pastro sekretet prej 

grykës 

3. Le të zgjedhë fëmija 

pozitën më të përshtatshme 

për vete. 

Fëmija i pavetëdijshëm 

1. Përkulja kokën siç 

është treguar 

2. Inspekto gojën dhe 

largo trupat e huaj, 

nëse janë të pranishëm 

3. Pastro sekretet prej 

grykës 

4. Kontrollo rrugët e 

frymëmarrjes duke 

shikuar për lëvizjet e 

krahërorit, dëgjuar për 

zhurmat e frymëmarrjes 

dhe ndjerë për 

frymëmarrje 

n FOSHNja 

Pozita neutrale për të hapur rrugët e frymëmarrjes 

së një foshnjeje 

n Fëmija më i rriTur 

Pozita e nuhatjes për të hapur rrugët e 

frymëmarrjes në një fëmijë më të rritur 

Shiko, dëgjo, ndjej për frymëmarrje

diagrami 4. si të menaxhohen rrugët e frymëmarrjes në 

fëmijën me frymëmarrje të bllokuar (apo që sapo ka 

ndërprerë frymëmarrjen) kur trauma e qafës apo lëndimi 

i mundshëm i vertebrave cervikale nuk dyshohet 

1. Stabilizo qafën, siç është paraqitur në Diagramin 6 

2. Inspekto gojën dhe largo trupat e huaj, nëse janë të pranishëm 

3. Pastro sekretet prej grykës 

4. Kontrollo rrugët e frymëmarrjes, duke shikuar për lëvizjet e krahërorit, 

dëgjuar për zhurmën e frymëmarrjes dhe ndjerë për frymëmarrje 

Përdore shtyrjen e nofullës pa përkulje të kokës. Vendosi gishtat 4 dhe 

5 prapa këndit të nofullës dhe lëvize atë lartë ashtu që fundi i nofullës të 

jetë i shtyrë përpara, në 90° ndaj trupit 

Nëse fëmija akoma nuk merë frymë, 

pasi keni kryer të gjitha si më sipër, 

ventiloje me balon dhe maskë 

9 

1. VTTE

1. VTTE 

10 

diagrami 5. si të jepet oksigjen 

jepi oksigjen përmes kanulave 

nazale apo kateterit nazal 

n Kanulat nazale 

ä Vendosi kanulat brenda vrimave 

të hundës dhe fiksoji me shirit 

ngjitës. 

n Kateteri nazal 

ä Përdore tubin e madhësisë 8 FG 

ä Mate distancën prej faqes anësore 

të hundës deri në buzën 

e brendshme të vetullës 

me kateter 

ä Fute kateterin deri në 

këtë thellësi 

ä Fiksoje me shirit ngjitës 

Fillo dhënien e oksigjenit 

1–2 litra/minutë (shih faqe 

285–289)

diagrami 6. Vendosja e fëmijës së pavetëdijshëm 

n Nëse nuk dyshohet në traumë të qafës: 

ä Ktheje fëmijën në krah, për të zvogëluar rrezikun prej aspirimit. 

ä Mbaje qafën lehtë të ekstenduar dhe stabilizoje, duke i vendosur 

mbështetjen në njërën dorë 

ä Përkule njërën këmbë, për të stabilizuar pozitën e trupit 

n Nëse dyshohet në traumë qafe: 

ä Stabilizoje qafën e fëmijës dhe mbaje fëmijën shtrirë në shpinë: 

ä Lidhi me shirit ngjitës ballin dhe 

mjekrën e fëmijës anash dërrasës 

së fortë, për të siguruar këtë 

pozitë 

ä Parandalo lëvizjet e qafës 

përmes mbështetjes së 

kokës së fëmijës (p.sh. 

me përdorimin e qeseve 

njëlitërshe të lëngut IV 

në secilën anë) 

ä Nëse vjell, ktheje 

në krahë, duke 

mbajtur kokën në 

vijë me trupin. 

11 

1. VTTE

1. VTTE 

12 

diagrami 7. si t’i jepen lëngjet iV shpejt për shok fëmijës 

pa kequshqyeshmëri të rëndë 

ä Nëse fëmija është i kequshqyer rëndë, vëllimi i lëngjeve dhe shpejtësia e 

dhënies ndryshon, kështu që sigurohu që fëmija të mos jetë i kequshqyer 

rëndë 

Shoku në fëmijën pa kequshqyeshmëri të rëndë - Diagrami 7 

Shoku në fëmijën me kequshqyeshmëri të rëndë - Diagrami 8 (dhe 

seksioni 1.3, faqe 18) 

ä Kyçe një vijë intravenoze (dhe merë gjak për hulumtime laboratorike 

emergjente). 

ä Fillo me Ringer laktat apo tretje fiziologjike – sigurohu që infuzioni të 

rrjedhë mirë. 

ä Jepi 20 ml/kg sa më shpejt që të jetë e mundur. 

Vëllimi i ringer laktatit 

apo tretësirës fiziologjike 

mosha/pesha (20 ml/kg) 

2 muajsh (

diagrami 8. si t’i jepen lëngjet iV për shok fëmijës me 

kequshqyeshmëri të rëndë 

Jepe këtë trajtim vetëm nëse fëmija ka shenja të shokut dhe është letargjik apo ka 

humbur vetëdijen: 

ä Kyçe një vijë IV (dhe merë gjak për hulumtime laboratorike emergjente) 

ä Peshoje fëmijën (apo llogarite peshën), për të llogaritur vëllimin e lëngut, që duhet 

dhënë 

ä Jepi lëngje IV 5 ml/kg për 1 orë. Shfrytëzo një nga zgjedhjet vijuese (sipas radhitjes 

së preferuar), në bazë të asaj se cilën e keni në dispozicion: 

— Ringer laktat me 5% glukozë (dekstrozë); apo 

— tretësirë gjysmë-fiziologjike me 5% glukozë (dekstrozë); apo 

— tretësirë gjysmë e koncentruar e Darrov-it me 5% glukozë (dekstrozë); apo nëse 

këto nuk janë në dispozicion, 

— Ringer laktat. 

Pesha Vëllimi i lëngut iV Pesha Vëllimi i lëngut iV 

jepja për 1 orë (15 ml/kg) jepja për 1 orë (15 ml/kg) 

4 kg 60 ml 12 kg 180 ml 

6 kg 90 ml 14 kg 210 ml 

8 kg 120 ml 16 kg 240 ml 

10 kg 150 ml 18 kg 270 ml 

ä Mate pulsin dhe frekuencën e frymëmarrjes në fillim dhe çdo 5–10 minuta. 

Nëse ka shenja përmirësimi (pulsi dhe frekuenca respiratore ngadalësohen): 

— jepi infuzion IV 15 ml/kg të përsëritur për 1 orë; pastaj 

— kalo në rehidrim oral apo me tubë nazogastrike me ReSoMal (shih faqe 183), 

10 ml/kg/h deri në 10 orë; 

— fillo riushqimin me ushqim fillestar F-75 (shih faqe 188). 

Nëse fëmija nuk përmirësohet pas 15ml/kg IV të parë, presupozo se fëmija mund të 

ketë shok septik: 

— jepi lëngje IV mbajtëse (4 ml/kg/h) deri sa pret për gjak; 

— kur të sigurohet gjaku, jepi gjak të plotë të freskët, me shpejtësi 10 ml/kg 

ngadalë, për 3 orë (përdorë qeliza të koncentruara, nëse ka insuficiencë zemre); 

pastaj 

— fillo riushqimin me ushqim fillestar F-75 (shih faqe 188); 

— fillo trajtimin me antibiotik (shih faqe186). 

Nëse fëmija përkeqësohet gjatë rehidrimit IV (frymëmarrja ngrihet për 5 frymëmarrje/min 

apo pulsi për 15 goditje/min), ndërpreje infuzionin sepse lëngu IV mund të 

përkeqësojë gjendjen e fëmijës. 

13 

1. VTTE

1. VTTE 

14 

diagrami 9. dhënia e diazepamit (apo paraldehidit) rektal 

n jep diazepam rektal: 

ä Merre dozën nga ampula e diazepamit në shiringë (1 ml) të tuberkulinës. 

Llogarite dozën sipas peshës së fëmijës, kur është e mundur. Pastaj hiqe 

gjilpërën dhe shtoja një tubë plastik nga sistemi i infuzionit. 

ä Fute tubin e shtuar në shiringë në rektum 4 deri 5 cm dhe injekto tretësirë 

diazepam. 

ä Mbaji kofshët bashkë për disa minuta. 

diazepam i dhënë rektal Paraldehid i dhënë 

10 mg/2ml tretësirë rektal 

mosha/pesha doza 0.1ml/kg doza 0.3–0.4 ml/kg 

2 javë deri 2 muajsh (

diagrami 10. si të jepet glukozë iV 

ä Kyçe vijën IV dhe merë gjak për hulumtimet laboratorike emergjente 

ä Kontrollo glikeminë. Nëse është e ulët (

1. VTTE 

16 

diagrami 11. si të trajtohet dehidrimi i rëndë në gjendje 

emergjente pas menaxhimit fillestar të shokut 

Për fëmijët me dehidrim të rëndë por pa shok, referoju planit C të trajtimit të 

diarresë, f.114. 

Nëse fëmija është në gjendje shoku, së pari përmbaju udhëzimeve në 

Diagramin 7 dhe 8 (faqe 12 dhe 13). Kalo në diagramin e tashëm, kur pulsi i 

fëmijës bëhet më i ngadalshëm dhe rimbushja kapilarike më e shpejtë. 

ä Jepi 70 ml/kg tretësirë të Ringer laktatit (apo, nëse nuk është në dispozicion, 

tretësirë fiziologjike) për 5 orë foshnjes (mosha

VlErësimi i shEnjaVE EmErgjEnTE dhE PriOriTarE 

1.2 Listë për vlerësimin e shenjave emergjente dhe prioritare 

n Vlerëso rrugët e frymëmarrjes dhe frymëmarrjen (a, B) 

A duket frymëmarrja e fëmijës e bllokuar? Shiko dhe dëgjo për të përcaktuar 

nëse ka lëvizje të pakta ajri gjatë frymëmarrjes. 

A ka distres respirator të rëndë? Frymëmarrja është shumë e vështirësuar, fëmija 

përdorë muskujt ndihmës për frymëmarrje (bën lëvizje me kokë), merë frymë 

shumë shpejt dhe fëmija duket se lodhet lehtë. Fëmija nuk është në gjendje të 

ushqehet shkaku i distresit respirator. 

A ka cianozë qendrore? Ekziston mavijosje e gjuhës dhe mukozave të gojës. 

n Vlerëso qarkullimin (për shok) (C) 

Kontrollo nëse duart e fëmijës janë të ftohta? Nëse po: 

Kontrollo nëse koha e rimbushjes kapilarike është më e gjatë se 3 sekonda. 

Apliko presion për të zbardhur thoin e gishtit të madh të dorës apo këmbës për 

3 sekonda. Përcakto kohën prej momentit të lirimit deri në rikthimin e plotë të 

ngjyrës së kuqërremtë. 

Nëse rimbushja kapilarike zgjatë më shumë se 3 sekonda, kontrollo pulsin. A 

është i dobët dhe i shpejtë? Nëse pulsi radial është i fuqishëm dhe jo shumë i 

shpejtë, fëmija nuk është në shok. Nëse nuk mund të ndjesh pulsin radial të një 

foshnje (më pak se 1 vjeç), ndjeje pulsin radial apo, nëse foshnja rri shtrirë pulsin 

femoral. Nëse nuk mund të ndjesh pulsin brahial në një fëmijë, ndjeje karotiden. 

Nëse dhoma është shumë e ftohtë, mbështetu në puls për të përcaktuar nëse 

fëmija mund të jetë në shok. 

n Vlerësoje për komë apo konvulsione apo status tjetër mendor jonormal (C) 

A është fëmija në komë? Kontrollo nivelin e vetëdijes në shkallën AVPU/VZDhP: 

V vigjilent, 

z reagon në zë, 

dh përgjigjet në dhimbje, 

P pavetëdije. 

Nëse fëmija nuk është i zgjuar dhe vigjilent, përpiqu të zgjosh fëmijën duke i folur 

apo duke ia tundur dorën. Nëse fëmija nuk është zgjuar, por përgjigjet në zë, ai 

është letargjik. Nëse nuk reagon fare, pyete nënën nëse fëmija ka qenë i përgjumshëm 

në mënyrë jonormale apo vështirë për ta zgjuar. Shiko nëse fëmija përgjigjet 

në dhimbje, apo nëse ai nuk reagon në stimulime me dhimbje. Nëse ndodh kjo, 

fëmija është në komë (i pavetëdijshëm) dhe ka nevojë për trajtim emergjent. 

Nëse fëmija ka konvulsione? A ka lëvizje spazmodike të përsëritura në një fëmijë 

që nuk reagon? 

17 

1. VTTE

1. VTTE 

TrajTimiT EmErgjEnT Për FëmijëT mE KEQushQyEshmëri Të rëndë 

n Vlerësoje për dehidrimin e rëndë nëse fëmija ka diarre (D) 

A ka fëmija sytë e fundosur? Pyete nënën nëse sytë e fëmijës janë më të fundosur 

se zakonisht. 

A kthehet prapa rrudha lëkurore shumë ngadalë (më gjatë se 2 sekonda)? Tërhiqe 

lëkurën e abdomenit ndërmjet kërthizës dhe anash për 1 sekondë, pastaj liroje 

dhe vështroje. 

n Vlerësoje për shenjat prioritare 

Deri sa e vlerëson për shenja emergjente, do të kesh vërejtur disa shenja të 

mundshme prioritare: 

18 

A ka distres respirator (jo të rëndë)? 

A është fëmija letargjik apo në vazhdimësi iritabil apo i shqetësuar? 

Kjo është vërejtur kur e ke vlerësuar për komë. 

Vëreji shenjat tjera prioritare (shih faqe 5). 

1.3 Listë për dhënien e trajtimit emergjent fëmijës me 

kequshqyeshmëri të rëndë 

Gjatë procesit të triazhimit, të gjithë fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë do 

të identifikohen si fëmijë që kanë shenja prioritare, që do të thotë se kërkojnë 

vlerësim dhe trajtim të shpejtë. 

Disa fëmijë me kequshqyeshmëri të rëndë do të gjinden gjatë vlerësimit triazhues 

me shenja emergjente. 

• Ata me shenja emergjente për “rrugët e frymëmarrjes dhe frymëmarrja” dhe “komë 

apo konvulsione” duhet pranuar trajtimin emergjent gjegjës (shih diagramet në faqet 

4–16). 

• Ata me shenja të dehidrimit të rëndë, por jo me shok, nuk duhet rehidruar me lëngje 

IV. Kjo për shkak se diagnoza e dehidrimit të rëndë është e vështirë në kequshqyeshmërin 

e rëndë dhe shpesh keqdiagnostikohet. Dhënia e lëngjeve IV i vë këta 

fëmijë në rrezik nga tejhidrimi dhe vdekja prej insuficiencës së zemrës. Kështu që, 

këta fëmijë duhet rehidruar në mënyrë orale, me përdorimin e tretësirës speciale 

rehidruese për kequshqyeshmëri të rëndë (ReSoMal). Shih Kapitulli 7 (faqe 179). 

• Ata me shenja të shokut janë vlerësuar për shenja të mëtutjeshme (letargji apo 

pavetëdije). Kjo për shkak se në kequshqyeshmërin e rëndë shenjat emergjente të 

zakonshme për shok mund të jenë të pranishme edhe atëherë kur nuk ka shok fare. 

— Nëse fëmija është letargjik apo pavetëdije, mbaje ngrohtë dhe jepi 10% glukozë 

5 ml/kg IV (shih Diagrami 10, faqe 15), dhe pastaj lëngje IV (shih Diagrami 8, 

faqe 13, dhe Vërejtjen e dhënë më poshtë).

FëmijëT Që ParaQiTEn mE gjEndjE EmErgjEnTE 

— Nëse fëmija është zgjuar, mbaje ngrohtë dhe jepi 10% glukozë (10 ml/kg) 

përmes gojës apo tubës nazogastrike dhe vazhdo menjëherë me vlerësimin 

dhe trajtimin e plotë. Shih Kapitulli 7 (faqe 177) për detaje. 

Vërejtje: Kur jep lëngje IV, trajtimi për shok ndryshon prej atij për fëmijën e ushqyer 

mirë. Kjo për shkak se shoku nga dehidrimi dhe sepsa është e mundur të shoqërojnë 

njëri tjetrin dhe këto është vështirë të diferencohen vetëm në bazë klinike. Fëmijët me 

dehidrim përgjigjen në lëngjet IV (frekuenca e frymëmarrjes dhe pulsit bjen, rimbushja 

kapilarike shpejtohet). Ata me shok septik dhe pa dehidrim nuk do të përgjigjen. Sasia 

e lëngjeve të dhëna duhet përcaktuar sipas përgjigjes së fëmijës. Shmangiu tejhidrimit. 

Përcille pulsin dhe frymëmarrjen në fillim dhe çdo 5–10 minuta, për të kontrolluar nëse 

ka përmirësim ose jo. Vërej se lloji i lëngut IV gjithashtu mund të dallojë në kequshqyeshmërin 

e rëndë dhe shpejtësia e infuzionit është më e ngadalshme. 

Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë kërkojnë vlerësim dhe trajtim të shpejtë, për t’u 

përballur me problemet serioze, siç janë hipoglikemia, hipotermia, infeksioni i rëndë, 

anemia e rëndë dhe problemet që mund të çojnë në verbërim sysh. Është njësoj e 

rëndësishme që të ndërmerret aksion i shpejtë, për të parandaluar disa prej këtyre 

problemeve, nëse ato nuk kanë qenë të pranishme në kohën e pranimit në spital. 

1.4 Elementet diagnostike të fëmijëve, që paraqiten me 

gjendje emergjente 

Teksti vijues siguron udhëzimet për qasje në diagnozë dhe diagnozë diferenciale 

të gjendjes prezantuese, për të cilën është siguruar trajtimi emergjent. Pasi të 

kesh stabilizuar fëmijën dhe t’i kesh ofruar trajtimin emergjent, përcakto shkakun 

themelor të problemit, për të qenë në gjendje që të ofrosh trajtim kurativ specifik. 

Listat dhe tabelat vijuese sigurojnë disa udhëzime, të cilat ndihmojnë me diagnozë 

diferenciale dhe janë plotësuar me tabelat në Kapitullin simptomë specifik. 

1.4.1 Fëmija që paraqitet me ndonjë problem në rrugët e frymëmarrjes 

apo frymëmarrje të vështirësuar 

anamneza 

• Fillimi i simptomave: të zhvilluara ngadalë apo me fillim të papritur 

• Episode paraprake të ngjashme 

• Infeksion të traktit të sipërm respirator 

• Kollë 

— kohëzgjatja në ditë 

• Anamneza e asfiksionit 

• Prezentë që nga lindja, apo e fituar 

• Statusi i imunizimit 

— BCG, DTP, MMR (vazhdon në faqen 21) 

19 

1. VTTE

1. VTTE 

Fëmija Që ParaQiTET mE ndOnjë PrOblEm në rrugëT E FrymëmarrjEs 

aPO FrymëmarrjE Të VëshTirësuar 

Tabela1. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me ndonjë problem në 

rrugët e frymëmarrjes apo frymëmarrje të vështirësuar 

Diagnoza apo shkaktari themelor Në favor të 

pneumonia — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar dhe temperaturë 

— Zhvillim gjatë disa ditëve, përkeqësim 

— Krepitacione në auskultim 

astma — anamneza për fishkëllima rekurente 

— Ekspirium i zgjatur 

— Fishkëllimë apo hyrje e zvogëluar e ajrit 

— Reagim në bronhodilatator 

aspirim i trupit të huaj — anamneza e ngulfatjes së papritur 

— Fillim i papritur i stridorit apo distresit respirator 

— Hyrje fokale e zvogëluar e ajrit apo fishkëllimë 

absces retrofaringeal — Zhvillimi i ngadalshëm gjatë disa ditëve, përkeqësim 

— paaftësi për të gëlltitur 

— temperaturë e lartë 

Krup — Kollë në formë të kuisjes 

— Zë i shterur 

— i shoqëruar me infeksion të traktit të sipërm respirator 

Difteri — Dukje e qafës si dem, si pasojë e rritjes së nyejve 

limfatikë 

— Grykë e skuqur 

— Membrana faringeale ngjyrë hiri 

— pa Dtp vaksinim 

Tabela 2. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet në gjendje shoku 

Diagnoza apo shkaktari themelor Në favor të 

Shok hemorragjik — anamneza për traumë 

— Vendet gjakderdhëse 

Shok sindromi Dengue — Epidemi apo sezon e njohur e dengues 

— anamnezë për temperaturë të lartë 

— purpura 

Shok kardiak — anamneza për sëmundje zemre 

— Venat e qafës dhe mëlçia të rritura 

Shok septik — anamneza e sëmundjes febrile 

— Fëmija shumë i sëmurë 

— Epidemi e njohur e infeksionit meningokoksik 

Shok i shoqëruar me — anamneza për diarre profuze 

dehidrim të rëndë — Epidemi e njohur e kolerës 

20

• HIV infeksion i njohur 

• Anamneza familjare për astmë 

Ekzaminimi 

• Kollë 

— cilësia e kollës 

• Cianozë 

• Distres respirator 

• Gjëmim 

• Stridor, zhurmë jonormale të frymëmarrjes 

• Përpëlitje e flegrave të hundës 

• Enjtje e qafës 

• Krepitacione 

• Fishkëllimë 

— e gjeneralizuar 

— fokale 

• Hyrje e zvogëluar e ajrit 

— e përgjithshme 

— e pjesërishme 

1.4.2 Fëmija paraqitet në gjendje shoku 

anamneza 

• Fillim akut apo i papritur 

• Traumë 

• Gjakderdhje 

• Anamnezë e sëmundjes kongjenitale apo reumatike 

• Anamnezë e diarresë 

• Ndonjë sëmundje febrile 

• Epidemi e njohur e etheve dengue 

• Epidemi e njohur e etheve hemorragjike 

• Epidemi e njohur e meningjitit 

• Temperaturë 

• Në gjendje të ushqehet 

Ekzaminimi 

• Vetëdija 

• Ndonjë vend gjakderdhës 

• Venat e qafës 

• Madhësia e mëlçisë 

• Petehiet 

• Purpurat 

Fëmija ParaQiTET në gjEndjE shOKu 

21 

1. VTTE

1. VTTE 

Fëmija Që ParaQiTET në lETargji, mE VETëdijE Të humbur aPO mE 

KOnVulsiOnE 

1.4.3 Fëmija që paraqitet në letargji, me vetëdije të humbur apo 

me konvulsione 

anamneza 

Përcakto nëse ka anamnezë për: 

• temperaturë 

• lëndim koke 

• mbidozim barnash apo gëlltitje toksinesh 

• konvulsione: Sa kanë zgjatur ato? A ka pasur konvulsione febrile paraprake? 

Epilepsi? 

Në rast të një foshnjeje më të vogël se 1 javësh, shqyrto: 

• asfiksionin e lindjes 

• lëndimin në lindje. 

Ekzaminimi 

I përgjithshëm 

• verdhëz 

• zbehje e rëndë palmare 

• edeme periferike 

• niveli i vetëdijes 

• petehie. 

Koka/qafa 

• shtangim/rigjiditet qafe 

• shenjat e traumës së kokës apo lëndime të tjera 

• madhësia e bebëzës dhe reagimi në dritë 

• fontanella e tendosur apo e fryrë 

• pozitë jonormale. 

hulumtimet laboratorike 

Nëse dyshohet në meningjit dhe fëmija nuk ka shenja të presionit të rritur intrakranial 

(bebëza të pabarabarta, pozitë rigide, paralizë e gjymtyrëve apo trungut, 

frymëmarrje e parregullt), kryeni punksionin lumbal. 

Në regjionet malarike, përgatite strishon e gjakut. 

Nëse fëmija është pa vetëdije, kontrollo glikeminë. Kontrollo shtypjen e gjakut 

(nëse keni manzhetë të përshtatshme në dispozicion) dhe kryeje mikroskopimin 

e urinës, nëse është e mundur. 

Është me rëndësi të përcaktohet koha sa ka qenë fëmija pa vetëdije dhe 

AVPU/VZDhP rezultati i tij (shih faqe 17). Kjo shkallë e komës duhet përcjellur 

22


KOnVulsiOnE 

Tabela 3. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me letargji, pavetëdije 

apo konvulsione 

Diagnoza e shkaktarëve themelor Në favor të 

Meningjit a,b — Shumë iritabil 

— Qafë rigide apo fontanella të fryra 

— petehie (vetëm meningjit meningokoksik) 

Malaria cerebrale (vetëm në — Strishoja e gjakut pozitive për parazit të malaries 

fëmijët e ekspozuar në — Verdhëz 

përcjelljen e P. falciparum; — anemi 

shpesh sezonale) — Konvulsione 

— Hipoglikemi 

Konvulsione febrile (pa — Episode paraprake të konvulsioneve të shkurta kur 

gjasa të jenë është febril 

shkaktare të pavetëdijes) — të shoqëruara me temperaturë 

— Mosha 6 muajsh deri 5 vjeç 

— Strishoja e gjakut normale 

Hipoglikemia (gjithmonë kërko — Glikemi e ulët; reagon në trajtim me glukozë c 

shkakun, p.sh. malaria e rëndë, 

dhe trajtoje shkaktarin për të 

parandaluar përsëritjen) 

lëndim koke — Shenjat apo anamneza e lëndimit të kokës 

Helmim — anamneza e gëlltitjes së helmit apo mbidozimit të barit 

Shok (mund të shkaktojë — perfuzioni i dobët 

letargji, pavetëdije, por nuk — pulsi i shpejtë, i dobët 

besohet të shkaktojë konvulsione) 

Glomerulonefriti akut me — Shtypja e ngritur e gjakut 

encefalopati — Edeme periferike apo të fytyrës 

— Gjak në urinë 

— Zvogëlim apo ndërprerje e urinimit 

Ketoacidozë diabetike — Glikemi e lartë 

— anamnezë e polidipsisë dhe poliurisë 

— Frymëmarrje acidotike (e thellë, e mundimshme) 

a Diagnoza diferenciale e meningjitit mund të përfshijë encefalitin, abscesin cerebral apo meningjitin tuberkular. 

Nëse këto janë të shpeshta në regjionin tuaj, rishiko librat standarde të pediatrisë për udhëzime të mëtutjeshme. 

b punksioni lumbal nuk duhet kryer nëse ka shenja të presionit të rritur intrakranial shih faqet 149, 320). 

punksioni lumbal pozitiv është kur ekziston lCS i turbullt në inspektimin vizual të drejtpërdrejtë. Ekzaminimi 

i lCS tregon një numër jonormal të leukociteve (>100 qeliza polimorfonukleare në ml). Duhet kryer përcaktimi 

i numrit të qelizave, nëse është e mundur. Sidoqoftë, nëse kjo nuk është e mundur, atëherë lCS i turbullt 

në inspektim vizual të drejtpërdrejtë duhet konsideruar pozitiv. Konfirmimi bëhet përmes glukozës së ulët në 

lCS (0.4 g/litër), organizmave të identifikuar nga ngjyrosja e 

Gramit apo kultura pozitive, kur këto janë në dispozicion. 

c Glikemia e ulët është

1. VTTE 


KOnVulsiOnE 

rregullisht. Tek të posalindurit (më pak se 1 javësh), vërej kohën ndërmjet lindjes 

dhe fillimit të pavetëdijes. 

Shkaktarët tjerë të letargjisë, pavetëdijes apo konvulsioneve, në disa regjione 

të botës përfshijnë encefalitin japonez, ethet hemorragjike dengue, tifoide dhe 

temperaturën rekurente. 

Tabela 4. Diagnoza diferenciale e foshnjës së vogël (më pak se 2 muajsh) që 

paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulsione 

Diagnoza e shkaktarëve themelor Në favor të 

asfiksioni i lindjes — Fillimi në 3 ditët e para të jetës 

Encefalopati hipoksike iskemike — anamneza e lindjes së vështirë 

traumë e lindjes 

Hemorragji intrakraniale — Fillimi në 3 ditët e para të jetës në foshnje me 

peshë të ulët në lindje apo premature 

Sëmundja hemolitike e të — Fillimi në 3 ditët e para të jetës 

porsalindurit, kernikterus — Verdhëz 

— Zbehje 

— infeksion bakterial serioz 

tetanus neonatal — Fillimi në moshën 3–14 ditësh 

— iritabilitet 

— Vështirësi në të ushqyer në gji 

— trizmus 

— Spazmë muskulor 

— Konvulsione 

Meningjit — letargji 

— Episode apneike 

— Konvulsione 

— Qarje me zë të theksuar 

— Fontanella e tendosur/fryrë 

Sepsë — temperaturë apo hipotermi 

— Shok 

— i sëmurë serioz pa shkaktarë të dukshëm 

24

1.5 Helmimet më të shpeshta 

Dysho në helmim në ndonjë sëmundje të pasqaruar, në fëmijën paraprakisht të 

shëndoshë. Shiko librat standard të pediatrisë, për menaxhimin e ekspozimit në 

helme specifike dhe/apo ndonjë burim lokal ekspertize në menaxhimin e helmimit, 

për shembull qendrën e toksikologjisë. Principet e menaxhimit të gëlltitjes të 

vetëm disa nga helmet më të shpeshta janë dhënë këtu. Keni kujdes se mjekësia 

tradicionale (alternative) mund të jetë burim helmimi. 

diagnoza 

Përcaktohet në bazë të anamnezës së marrë prej fëmijës apo përkujdesësit, prej 

ekzaminimit fizik dhe rezultateve të hulumtimeve, kur kjo është e mundur. 

n Zbulo të gjitha detajet e agjentit helmues, sasinë e gëlltitur dhe kohën e 

gëlltitjes. 

Përpiqu të identifikosh agjentin e saktë të përfshirë, duke kërkuar për të parë 

ambalazhin, kur kjo është e rëndësishme. Verifiko nëse ndonjë fëmijë tjetër ka 

qenë i përfshirë. Simptomat dhe shenjat varen nga agjenti i gëlltitur, kështu që 

ndryshojnë shumë – shih më poshtë. 

n Kontrolloje për shenjat e djegies, në apo përreth gojës, apo për stridor (lëndim 

laringal), që sugjeron gëlltitjen e agjentëve korroziv. 

ä Prano të gjithë fëmijët që kanë gëlltitur hekur, pesticide, paracetamol apo 

aspirinë, narkotik, barna antidepresive; fëmijët që kanë gëlltitur qëllimisht 

dhe ata, të cilëve u është dhënë bari apo helmi aksidentalisht nga fëmijët apo 

të rriturit tjerë. 

ä Fëmijët që kanë gëlltitur produkte korrozive apo vajguri, nuk duhet dërguar në 

shtëpi pa vëzhgim për 6 orë. Korrozivët mund të shkaktojnë djegie ezofageale, 

të cilat menjëherë mund të mos jenë të dukshme dhe produktet e vajgurit, nëse 

aspirohen mund të shkaktojnë edemë të mushkërive, e cila mund të marrë 

disa orë për t’u zhvilluar. 

1.5.1 Principet për helmet e gëlltitura 

hElmimET më Të shPEshTa 

Lavazha e lukthit (largimi i helmit prej lukthit) është më efektiv brenda një ore 

që nga gëlltitja dhe pas kësaj kohe ka pak dobi, përveç me agjentët që shtyjnë 

zbrazjen gastrike apo në pacientët që janë pa vetëdije. Vendimi nëse të provohet 

kjo duhet të marrë parasysh secilin rast veç e veç dhe duhet të vlerësojë përfitimet 

e mundshme kundruall rreziqeve me secilën metodë. Lavazha e lukthit nuk do 

të garantojë se të gjitha substancat janë larguar, kështu që fëmija akoma mund 

të jetë në rrezik. 

25 

1. VTTE

1. VTTE 

PrinciPET Për hElmET E gëllTiTura 

Kundërindikacionet për lavazhë lukthi janë: 

26 

— rrugët e pambrojtura të frymëmarrjes, te fëmija pa vetëdije 

— gëlltitja e produkteve korrozive apo të vajgurit, deri sa të ketë rrezik prej 

toksicitetit serioz. 

ä Kontrolloje fëmijën për shenja emergjente (shih faqe 2) dhe kontrolloje për 

hipoglikemi (faqe 181). 

ä Përcakto agjentin specifik dhe largoje apo absorboje atë, sa më parë që të jetë 

e mundur. Trajtimi është më efektiv nëse jepet sa më parë që të jetë e mundur 

pas helmimit, ideale do të ishte brenda 1 ore. 

• Nëse fëmija ka gëlltitur kerozine, naftë apo produkte me bazë vajguri (vërej se 

pesticidet më të shpeshta janë në tretës me bazë vajguri), apo nëse goja dhe 

gryka e fëmijës është djegur (për shembull me zbardhues, pastrues tualeti 

apo acid baterish), atëherë mos e bëni fëmijën të vjell, por jepi ujë të pijë. 

ä Kurrë mos përdorë kripën e kuzhinës si një emetik, sepse kjo mund të jetë 

fatale. 

ä Nëse fëmija ka gëlltitur helme të tjera 

ä Jepi karbon medicinal të aktivizuar, nëse është në dispozicion dhe mos nxit 

vjelljen; jepja nëpër gojë apo me tubë NG sipas tabelës së mëposhtme. Nëse 

ia jep përmes tubës NG, kujdes veçanërisht që tuba të jetë në lukth. 

Tabela 5. Sasia e karbonit medicinal të aktivizuar në dozë 

Fëmijët deri në një vjet moshë: 1 g/kg 

Fëmijët 1 deri 12 vjet moshë: 25 to 50 g 

adoleshentët dhe të rriturit: 25 to 100 g 

• Përzieje karbonin në 8–10 pjesë ujë, p.sh. 5 g në 40 ml ujë. 

• Nëse është e mundur, jepja krejt sasinë për një herë; nëse fëmija ka vështirësi për ta toleruar këtë, 

doza e karbonit medicinal duhet ndarë. 

ä Nëse karboni medicinal nuk është në dispozicion, atëherë nxite vjelljen, 

por vetëm nëse fëmija është i vetëdijshëm, përmes ngacmimit të pjesës 

së pasme të grykës së fëmijës me shpatull apo dorëz të lugës; nëse kjo 

nuk ka sukses, jepi një emetik siç është ipekakuana pediatrike (10 ml për 

moshat 6 muajsh deri 2 vjeç apo 15 ml për mbi 2 vjeç); nëse kjo nuk ka 

sukses, atëherë provo ngacmimin e pjesës së pasme grykës së fëmijës 

sërish. Vërejtje: ipekakuana mund të shkaktojë vjellje të përsëritur, përgjumje 

dhe letargji që mund të ngatërrojë diagnozën e helmimit. 

lavazha e lukthit 

Bëje këtë në institucionet e kujdesit shëndetësor, vetëm nëse personeli është i 

aftësuar në këtë procedurë dhe nëse gëlltitja ka ndodhë vetëm disa orë më parë

PrinciPET Për hElmET në KOnTaKT mE lëKurë aPO sy 

dhe është e rrezikshme për jetë, dhe nuk ka pasur gëlltitje të derivateve korrozive 

apo të vajgurit. Sigurohu që aparati aspirues të jetë në dispozicion në rast se 

fëmija vjell. Vendose fëmijën në pozitë në krahun e majtë, me kokë poshtë. Mate 

gjatësinë e tubës që duhet plasuar. Plasoje tubën 24–28 gagësh francez nëpër 

gojë në lukth, duke qenë se tuba nazogastrike e madhësisë më të vogël nuk është 

e mjaftueshme, që të lëshojë copëzat siç janë tabletat. Sigurohu që tuba është 

në lukth. Kryeje lavazhën me 10 ml/kg të peshës trupore të tretësirës fiziologjike 

(0.9%) të ngrohtë. Vëllimi i lëngut për lavazhë, që kthehet duhet të jetë përafërsisht 

i barabartë me atë që jepet. Lavazha duhet vazhduar deri sa tretësira e kthyer e 

lavazhës të jetë e pastër nga materia e caktuar. 

Vërej se intubimi traheal mund të jetë i nevojshëm, për të zvogëluar rrezikun 

prej aspirimit. 

ä Jepi antidotin specifik nëse kjo indikohet 

ä Ofroi kujdesin e përgjithshëm. 

ä Mbaje fëmijën nën mbikëqyrje për 4–24 orë, varësisht nga helmi i gëlltitur 

ä Mbaje fëmijën e pavetëdijshëm në pozitë shërimi. 

ä Shqyrto transferimin e fëmijës në spitalin e nivelit të ardhshëm referues, kur kjo 

është e përshtatshme dhe ku kjo mund të bëhet sigurt, nëse fëmija është pa vetëdije, 

apo ka nivelin e përkeqësuar të vetëdijes, ka djegie në gojë dhe grykë, është në 

distres të rëndë respirator, është cianotik apo është në insuficiencë zemre. 

1.5.2 Principet e helmimeve me kontakt me lëkurë apo sy 

Kontaminimi i lëkurës 

ä Largo të gjithë rrobat dhe gjësendet personale dhe shpërlaji mirë të gjitha 

regjionet e ekspozuara me sasi të madhe të ujit të vakët. Përdore sapunin dhe 

ujin për substanca të yndyrshme. Personeli që merr pjesë duhet të kujdeset 

që të mbrojë veten prej kontaminimit sekondar, përmes veshjes së dorëzave 

dhe përparëses. Rrobat e zhveshura dhe efektet personale duhet ruajtur të 

sigurta në qese plastike, të tejdukshme që mund të mbyllen, për pastrim të 

mëvonshëm apo hedhje. 

Kontaminimi i syve 

ä Shpërlaji sytë 10–15 minuta me ujë rrjedhës të pastër apo tretje fiziologjike, 

duke pasur kujdes që shpëlarja të mos hyjë në sy. Përdorimi i pikave anestetike 

të syve do të ndihmojë shpëlarjen. Rrotullo kapakët e syrit dhe sigurohu që të 

gjitha sipërfaqet të shpërlahen. Në rast të një acidi apo baze shpërlaje deri sa 

pH-ja e syrit të kthehet dhe të mbetet në normale (rikontrollo pH 15–20 minuta 

pas ndërprerjes së shpëlarjes). Kur është e mundur, syri duhet të kontrollohet 

hollësisht nën ngjyrosje fluoreshente për shenjat e dëmtimit korneal. Nëse ka 

dëmtim të dukshëm konjuktival apo korneal, fëmija duhet vizituar urgjentisht 

nga një oftalmolog. 

27 

1. VTTE

1. VTTE 

PrinciPET E hElmEVE TE inhaluara 

1.5.3 Principet e helmeve te inhaluara 

ä Largoje nga burimi i ekspozimit. 

ä Jepi oksigjen shtesë, nëse kërkohet. 

Inhalimi i gazrave irituese mund të shkaktojë ënjtje dhe obstruksion të rrugëve të 

sipërme të frymëmarrjes, bronhospazëm dhe pneumoni të vonuar. Mund të jenë 

të nevojshme intubimi, bronkodilatorët dhe përkrahja me ventilim. 

1.5.4 Helmet specifike 

Komponimet korrozive 

Shembujt—hidroksidi i natriumit, hidroksidi i kaliumit, acidet, zbardhësit 

apo dezinfektuesit 

ä Të mos nxitet vjellja apo përdoret karboni medicinal i aktivizuar, kur janë gëlltitur 

korrozivë, duke qenë se kjo mund të shkaktojë dëmtime më të mëdha në gojë, 

grykë, rrugë të frymëmarrjes, ezofag dhe lukth. 

ä Jepi qumësht apo ujë sa më parë që të jetë e mundur, për të holluar agjentin 

korroziv. 

ä Pastaj mos i jep fëmijës asgjë nëpër gojë dhe organizo konsultën kirurgjike, 

për të kontrolluar për dëmtim/rupturë ezofagu, nëse është e rëndë. 

Komponimet e vajgurit 

Shembujt—vajguri, terpentina, nafta 

ä mos nxit vjelljen as mos jep karbon medicinal të aktivizuar meqë inhalimi mund 

të shkaktojë distres respirator me hipoksemi si pasojë e edemit pulmonar dhe 

pneumonisë lipoide. Gëlltitja mund të shkaktojë encefalopati. 

ä Trajtimi specifik përfshin terapinë me oksigjen nëse ka distres respirator (shih 

faqe 285). 

Komponimet organofosforike dhe karbamate 

Shembujt: organofosforikët – malationi, parationi, TEPP (tetraa-thylpyrophosphat), 

mevinfos (Phosdrin); dhe karbamatet – methiokarb, karbaril 

Këto mund të absorbohen nëpër lëkurë, gëlltiten apo inhalohen. 

Fëmija mund të ankohet për vjellje, diarre, shikim të turbulluar apo dobësi. Shenjat 

janë ato të aktivizimit të tepërt të parasimpatikusit: salivacion, djersitje, lotim, 

puls të ngadalësuar, bebëza të vogla, konvulsione, dobësi/shtangim muskujsh, 

pastaj paralizë dhe humbje e kontrollit të fshikëzës, edem pulmonar, depresion 

respirator. 

28

Trajtimi përfshin: 

ParacETamOl 

ä Largo helmin përmes shpërlarjes së syve apo larjes së lëkurës (nëse është në 

sy apo në lëkurë). 

ä Jepi karbon medicinal të aktivizuar, nëse helmi është gëlltitur dhe atë brenda 

1 ore prej gëlltitjes. 

ä Të mos shkaktohet vjellja sepse shumica e pesticideve, janë në tretës me bazë 

vajguri. 

ä Në gëlltitje serioze ku karboni medicinal i aktivizuar nuk mund të jepet, shqyrto 

aspirimin e kujdesshëm të përmbajtjes së lukthit, përmes tubës NG (rrugët e 

frymëmarrjes duhet të mbrohen). 

ä Nëse fëmija ka shenja të aktivizimit të tepër të parasimpatikusit (shih më lartë), 

atëherë jepi atropine 15–50 mikrogram/kg IM (p.sh. 0.015–0.05mg/kg) apo 

përmes infuzionit intravenoz për 15 minuta. Synimi kryesor është të zvogëlohet 

sekretimi bronkial, ndërsa të shmanget toksiciteti i atropinës. Auskultoje kraharorin 

për shenjat e sekretimit respirator dhe përcille frekuencën respiratore, 

frekuencën e zemrës dhe shkallën e komës (nëse kjo është e përshtatshme). 

Përsërite dozën e atropinës çdo 15 minuta, deri sa të mos ketë sekretim 

respirator dhe frekuenca e pulsit dhe ajo respiratore të kthehet në normale. 

ä Kontrolloje për hipoksemi me puls oksimetër, nëse është e mundur, kur jep 

atropinë, meqenëse kjo mund të shkaktojë çrregullime zemre (aritmi ventrikulare) 

në fëmijët hipoksik. Jep oksigjen nëse saturimi me oksigjen është nën 90%. 

ä Nëse ka dobësi muskulore, jepi pralidoxime (kolinesterazë riaktivizues) 

25–50mg/kg të zbutur me 15 ml ujë, përmes infuzionit IV për 30 minuta, të 

përsëritur një apo dy herë, apo të përcjellur me një infuzion intravenoz të 10 

deri 20 mg/kg/orë, siç është e domosdoshme. 

Paracetamol 

ä Nëse nuk kanë kaluar më shumë se 1 orë që prej gëlltitjes jepi karbon medicinal 

të aktivizuar, nëse ka, ose nxite vjelljen DERI SA TË MOS kërkohet një antidot 

oral (shih më poshtë). 

ä Vendos nëse ka nevojë për antidot apo jo, për të parandaluar dëmtimin e 

mëlçisë: gëlltitja e 150 mg/kg apo më shumë, apo niveli toksik 4 orësh i 

paracetamolit kur ky është e mundur të përcaktohet. Antidoti është më shpesh 

i nevojshëm për fëmijët më të rritur, që aksidentalisht gëlltisin paracetamol, 

apo kur prindërit mbidozojnë gabimisht fëmijët e tyre. 

ä Nëse nuk kanë kaluar më shumë se 8 orë nga gëlltitja, jepi methionine oral 

apo acethylcysteinë IV. Methionina mund të përdoret nëse fëmija është me 

vetëdije dhe nuk vjell (

1. VTTE 

asPirina dhE salicilaTET TjEra 

ä Nëse kanë kaluar më shumë se 8 orë prej gëlltitjes, apo fëmija nuk mund të 

marrë trajtim oral, jepi acetilcistein IV. Vërej se vëllimi i lëngjeve të përdorura 

në regjimin standard është shumë i madh për fëmijët e vegjël. 

Për fëmijët

ä Nëse vendosë për të dhënë trajtimin me antidot, jepi deferoksamine (50 mg/kg 

IM deri në maksimum prej 1 g) përmes injeksionit të thellë IM, të përsëritur 

çdo 12 orë; nëse është shumë i sëmurë, jepi infuzion 15 mg/kg/orë deri në 

maksimum prej 80 mg/kg në 24 orë. 

helmimi me monoksid karboni 

ä Jepi 100% oksigjen për të shpejtuar largimin e monoksidit të karbonit (vërej 

se pacienti mund të duket i kuqërremtë, por akoma mund të jetë hipoksemik) 

deri sa shenjat e hipoksisë të zhduken. 

ä Përcille me puls oksimetër, por kujdes sepse ky mund të tregoj vlera të rrejshme. 

Nëse je në mëdyshje, orientohu nga prania apo mungesa e shenjave 

klinike të hipoksemisë. 

Parandalimi 

ä Mëso prindërit që të mbajnë barnat dhe helmet në kuti të përshtatshme dhe 

larg prej fëmijëve 

ä Këshilloi prindërit mbi ndihmën e parë, nëse kjo iu ndodh sërish në të 

ardhmen 

— Mos e nxit fëmijën që të vjell, nëse ai ka gëlltitur kerozine, vajguri apo 

produkte vajguri apo nëse goja dhe gryka e fëmijës kanë qenë të djegura, 

as nëse fëmija është i përgjumur. 

— Nxite fëmijën të vjell, nëse ka marrë barna apo helme të tjera, duke stimuluar 

pjesën e pasme të grykës. 

— Dërgoje fëmijën në institucion shëndetësor sa më parë që të jetë e mundur, 

bashkë me të dhënat mbi substancën gjegjëse p.sh. kutinë, etiketën, 

mostrën e tabletës, copëzat, etj. 

1.6 Kafshimi i gjarpërit 

n Kafshimi i gjarprit duhet marrë në konsideratë nëse ekziston çfarëdo dhimbje 

e fuqishme apo ënjtje e gjymtyrës, apo në cilëndo sëmundje të pasqaruar që 

paraqitet me gjakderdhje apo shenja neurologjike jonormale. Disa kobra ngulin 

helmin në sytë e viktimave, duke shkaktuar dhimbje dhe inflamacion. 

diagnoza e helmimit 

n Shenjat e përgjithshme përfshijnë shokun, vjelljen dhe kokëdhimbjen. Ekzamino 

kafshimin për shenjat si nekrozë lokale, gjakderdhje apo rritje e ndjeshme e 

nyejve limfatik lokal. 

n Shenjat specifike varen nga helmi dhe efektet e tij. Këto përfshijnë: 

— Shokun 

hElmimi mE mOnOKsid KarbOni 

31 

1. VTTE

1. VTTE 

KaFshimi i gjarPëriT 

32 

— Ënjtjen lokale, që gradualisht mund të zgjerohet lartë nëpër gjymtyrën e 

prekur 

— Gjakderdhje: e jashtme prej gingivave, plagëve apo ulcerave; të brendshme 

sidomos intrakraniale 

— Shenjat e neurotoksicitetit: vështirësi apo paralizë respiratore, ptozë, paralizë 

bulbare (vështirësi gëlltitjeje dhe të të folurit), dobësi gjymtyrësh 

— Shenjat e dobësimit muskulor: dhimbje muskulore dhe urinë e zezë 

n Kontrollo hemoglobinën (kur është e mundur, duhet të vlerësohet koagulimi 

i gjakut). 

Trajtimi 

Ndihma e parë 

ä Imobilizo gjymtyrën për të zvogëluar lëvizjet dhe absorbimin e helmit. Nëse 

kafshimi ka gjasë të ketë ndodh nga një gjarpër që ka helm neurotoksik, apliko 

bandazh të fortë në gjymtyrën e prekur prej gishtërinjve deri në vendet mbi 

vendin e kafshimit. 

ä Pastro plagën. 

ä Nëse ka ndonjë nga shenjat e mësipërme, transportoje në spitalin i cili ka 

antihelmin sa më parë që është e mundur. Nëse gjarpri tashmë është mbytur, 

merre me vete në spital. 

ä Shmangiu prerjes së plagës, apo aplikimit të lidhëses shtrënguese. 


Trajtimi i shokut/arrestit respirator 

ä Trajto shokun, nëse është i pranishëm (shih faqet 3, 15 dhe 16). 

ä Paraliza e muskujve respirator mund të zgjas disa ditë dhe kërkon intubim 

dhe ventilim mekanik apo manual (me maskë apo tubë endotraheale dhe 

qese), përmes ndërrimit të personelit dhe/apo të afërmve deri sa të kthehet 

funksioni respirator. Kujdes sepse sigurimi i mirë i tubës endotraheale është 

i rëndësishëm. Një alternativë është kryerja e trakeotomisë elektive. 

Antihelmi 

n Nëse ka shenja sistemike apo shenja të rënda lokale (ënjtje e më shumë se 

gjysmës së gjymtyrës apo nekrozë e rëndë), jepi antihelmin nëse e ke. 

ä Përgatite epinefrinën IM dhe klorfeniraminën IV dhe qëndro gati, në rast të 

paraqitjes së reaksioneve alergjike (shih më poshtë). 

ä Jepi antihelm monovalent, nëse dihet lloji i gjarprit. Jepi antihelm polivalent 

nëse lloji nuk dihet. Përmbaju udhëzimeve të dhëna në përgatitjen e antihelmit.

Doza për fëmijë është e njëjtë sikur për të rritur. 

— Zbute helmin në 2–3 vëllime të tretësirës fiziologjike 0.9% dhe jepe 

intravenoz për 1 orë. Jepe më ngadalë fillimisht dhe përcille nga afër për 

anafilaksi apo reaksione tjera të padëshirueshme. 

ä Nëse paraqitet urtikarie që kruhet, shqetësim, temperaturë, kollë apo frymëmarrje 

e vështirësuar, atëherë ndërpreje antihelmin dhe jepi epinefrin 0.01 

ml/kg prej tretësirës 1/1000 apo 0.1 ml/kg prej tretësirës 1/10,000 subkutan 

dhe 250 mikrogram/kg klorfeniramin IM apo IV/SC. Kur fëmija të stabilizohet, 

rifillo ngadalë infuzionin me antihelm. 

ä Më shumë antihelm duhet dhënë pas 6 orëve, nëse ka përsëritje të moskoagulimit 

të gjakut apo pas 1–2 orësh nëse pacienti vazhdon të gjakderdhë shumë, 

apo ka shenja neurotoksike apo kardiovaskulare të përkeqësuara. 

Transfuzioni i gjakut nuk duhet kërkuar nëse është dhënë antihelmi. Funksioni 

koagulues kthehet në normal, vetëm pasi që faktorët e koagulimit të prodhohen 

nga mëlçia. Efekti i antihelmit në shenjat neurologjike jonormale është i ndryshëm 

dhe varet nga lloji i helmit. 

ä Nëse nuk ka përgjigje në infuzionin e antihelmit, ky duhet përsëritur. 

ä Antikolinesterazat mund të ndryshojnë shenjat neurologjike të shkaktuara 

nga disa lloje gjarpërinjsh (shih librat standard të pediatrisë për detaje të 

mëtutjeshme). 

Trajtimi tjetër 

Konsultimi kirurgjik 

Kërko mendimin e kirurgut, nëse ka ënjtje të madhe në gjymtyrë dhe e njëjta 

është pa puls, apo shumë e dhimbshme apo ka nekrozë lokale. 

Kujdesi kirurgjik do të përfshijë: 

— Prerjen e indit të vdekur prej plagës 

— Prerjen e membranave fasciale, për të liruar presionin në pjesët e gjymtyrës, 

nëse është e domosdoshme 

— Transplantimin e lëkurës, nëse ka nekroza të zgjeruara shumë 

— Trakeotomia (apo intubimi endotraheal) nëse paraqitet paraliza e muskujve 

të përfshirë në gëlltitje 

Kujdesi përkrahës 

ä Jepi lëngje orale apo përmes tubës NG sipas kërkesave ditore (shih faqe 277). 

Mbajë shënime të sakta për marrjen e lëngjeve dhe diurezën. 

ä Siguro qetësim adekuat të dhimbjeve 

ä Ngrite gjymtyrën nëse është e ënjtur 

KaFshimi i gjarPëriT 

33 

1. VTTE

1. VTTE 

Thumbimi i aKrEPiT 

ä Jep antitetanus profilaksë 

ä Trajtimi me antibiotik nuk kërkohet, deri sa të mos ketë nekrozë të indit në 

vendin e plagës 

ä Shmangi injeksionet intramuskulare 

ä Përcille me shumë kujdes menjëherë pas pranimit, pastaj çdo orë së paku 24 

orë duke qenë se helmimi mund të zhvillohet shumë shpejt. 

1.7 Thumbimi i akrepit 1 

Thumbimi i akrepit mund të jetë shumë i dhimbshëm disa ditë. Efektet sistemike 

të helmit janë shumë më të shpeshta në fëmijë, sesa në të rritur. 

diagnoza e helmimit 

Shenjat e helmimit mund të zhvillohen brenda disa minutave dhe janë pasojë e 

aktivizimit të sistemit nervor autonom. Këto përfshijnë: 

n shokun 

n shtypjen e rritur apo të ulur të gjakut 

n pulsin e shpejtë dhe/apo të parregullt 

n mundimin, vjelljen, dhimbjen abdominale 

n vështirësitë në frymëmarrje (pasojë e insuficiencës së zemrës), apo insuficiencën 

respiratore 

n dridhjet dhe spazmat muskulor 

ä Kontrolloje për shtypje të ulët apo të rritur gjaku dhe trajtoje nëse ka shenja 

të insuficiencës së zemrës (shih faqe 107). 

Trajtimi 

Ndihma e parë 

ä Transportoje në spital sa më parë që të jetë e mundur. 


Antihelmi 

ä Nëse ka shenjat e helmimit të rëndë, jepi antihelmin e akrepit, nëse e keni në 

dispozicion (sikur më lartë për infuzionin e antihelmit të gjarprit). 


ä Trajtoje insuficiencën e zemrës, nëse është e pranishme (shih faqe 106). 

ä Merre në konsideratë përdorimin e prazosinës, nëse ka edem pulmonar (shih 

librat standard të pediatrisë). 

34


ä Jepi paracetamol oral apo morfinë IM, varësisht nga rëndesa. Nëse është 

shumë rëndë, infiltro vendin me 1% lidokainë, pa epinefrinë. 

1.8 Burimet tjera të helmimit 

ä Përmbaju të njëjtave principe të trajtimit, si më lartë. Jepe antihelmin, kur 

është në dispozicion, në rast të efekteve të rënda lokale apo sistemike. 

Në përgjithësi, therjet helmuese të merimangave mund të jenë të dhimbshme, 

por rrallë kanë për pasojë helmimin sistemik. Antihelmi është në dispozicion për 

disa lloje siç janë merimanga vejusha dhe merimanga banane. Peshqit helmues 

mund të japin dhimbje shumë të rëndë lokale por, sërish, helmimi sistemik është 

i rrallë. Therjet e kandilit të detit nganjëherë janë shumë të rrezikshme për jetë. 

Apliko uthull në copë pambuku për të denatyruar proteinat në lëkurë. Brithat 

e ngjitshëm duhet të largohen me kujdes. Fërkimi i therjes mund të shkaktojë 

shpërndarje të mëtutjeshme të helmit. Antihelmi mund të jetë në dispozicion. 

Doza e antihelmit të kandilit të detit dhe merimangave duhet përcaktuar sipas 

sasisë së helmit të injektuar. Dozat e larta kërkohen për therje të shumëfishta, 

simptoma të rënda apo paraqitje të vonuar. 

1 Jo tipike për Kosovë! 

burimET TjEra Të hElmimiT 

35 

1. VTTE

1. VTTE 

Shënime 

36

Kapitulli 2 

Qasja diagnostike 

ndaj fëmijës së sëmurë 

2.1 Lidhshmëria me qasjen 

e MISF-it 37 

2.2 Marrja e anamnezës 37 

2.1 Lidhshmëria me qasjen e MISF-it 

Ky libër-xhepi në qasjen e vet është i bazuar në simptoma, dhe atë me simptoma 

që përcjellin sekuencat e udhërrëfyesve të MISF-it: kolla, diarreja, temperatura. 

Diagnozat gjithashtu përputhen ngushtë me klasifikimet e MISF-it, përveç se 

ekspertiza dhe mundësitë hulumtuese, që janë në dispozicion në kushte spitali 

mundësojnë që klasifikimet si “sëmundje shumë e rëndë” apo “sëmundje shumë 

e rëndë febrile” të definohen më saktë, duke bërë të mundur diagnozat e tilla si 

pneumoni shumë e rëndë, malarie e rëndë dhe meningjit. Klasifikimet për gjendjet 

si pneumoni dhe dehidrim përcjellin të njëjtat principe sikur edhe MISF-i. Foshnjat 

e vogla (deri 2 muajsh) janë shqyrtuar ndaras (shih Kapitulli 3), sikur në qasjen e 

MISF-it, por udhërrëfyesit mbulojnë gjendjet që paraqiten në lindje, si asfiksioni 

në lindje. Fëmija i keq-ushqyer rëndë gjithashtu është shqyrtuar veçmas (shih 

Kapitulli 7), meqenëse këta fëmijë kërkojnë kujdes dhe trajtim të veçantë nëse 

duhet të zvogëlohet vdekshmëria e lartë. 

2.2 Marrja e anamnezës 

Marrja e anamnezës në përgjithësi duhet filluar me ankesën e tanishme: 

Pse e keni sjellur fëmijën? 

2.3 Qasja ndaj fëmijës së sëmurë 38 

2.4 Hulumtimet laboratorike 39 

2.5 Diagnoza diferenciale 39 

Më pas kalohet në anamnezën e sëmundjes së tanishme. Kapitujt simptomëspecifik, 

japin disa udhëzime mbi pyetjet specifike, që janë të rëndësishme 

për t’u shtruar në lidhje me këto simptoma specifike dhe të cilat ndihmojnë në 

diagnozën diferenciale të sëmundjes. Këto përfshijnë anamnezën personale, 

familjare dhe sociale, si dhe anamnezën e mjedisit. Më vonë mund të lidhet me 

porositë e rëndësishme këshilluese siç janë fjetja në shtrat me rrjetë sipër, për 

fëmijët në regjionet me malarie, të ushqyerit në gji apo shprehitë higjienike në 

fëmijën me diarre, apo zvogëlimin e ekspozimit në ajrin e ndotur shtëpiak, në 

fëmijët me pneumoni. 

37 

2. diagnoza

2. diagnoza 

Qasja diagnostike ndaj fëmijës 

Sidomos për foshnjat e vogla, anamneza e shtatzënisë dhe lindjes është shumë 

e rëndësishme. Në foshnjat dhe fëmijët e vegjël, anamneza e të ushqyerit bëhet 

esenciale. Sa më të mëdhenj fëmijët aq më të rëndësishme janë informatat mbi 

percentilët e zhvillimit dhe sjelljen e fëmijës. Pos anamnezës së siguruar prej 

prindit apo përkujdesësit, në fëmijërinë e hershme edhe një fëmijë më i rritur do 

të kontribuojë me informata të rëndësishme. 

2.3 Qasja ndaj fëmijës së sëmurë dhe ekzaminimi klinik 

Të gjithë fëmijët duhet ekzaminuar plotësisht, ashtu që të mos harrohet asnjë 

shenjë e rëndësishme. Sidoqoftë, për dallim nga ekzaminimi sistematik i të 

rriturve, ekzaminimi i fëmijëve duhet organizuar në mënyrën, që fëmija të 

shqetësohet sa më pak që të jetë e mundur. 

• Të mos shqetësohet fëmija pa nevojë. 

• Lëre fëmijën në duar të nënës, apo përkujdesësit. 

• Vëzhgo sa më shumë shenja që të jetë e mundur, para se ta prekësh fëmijën. 

Kjo përfshin 

38 

— A është fëmija vigjilent, i interesuar dhe shikon përreth? 

— A duket fëmija i përgjumur? 

— A është fëmija iritabil? 

— A vjell fëmija? 

— A është fëmija në gjendje të thithë, apo të ushqehet në gji? 

— A është fëmija cianotik apo i zbehur? 

— A ka shenja të distresit respirator? 

• A përdorë fëmija muskulaturën ndihmëse për frymëmarrje? 

• A ka retraksion të kafazit të krahërorit? 

• A duket se fëmija merr frymë shpejt? 

• Përcakto frekuencën e frymëmarrjes. 

Këto dhe shenja të tjera, të gjitha duhen kërkuar dhe regjistruar para se fëmija të 

shqetësohet. Pastaj, mund t’i kërkoni nënës apo përkujdesësit që të zbulojë me 

kujdes kafazin e krahërorit, për të shikuar për retraksion apo për të numëruar 

frymëmarrjet. Nëse fëmija është i shqetësuar apo qanë, duhet të lihet për pak kohë 

me nënën e vet, me qëllim që të qetësohet, apo mund të kërkohet nga nëna që ta 

vendosë në gji, para se të maten shenjat kyçe si frekuenca respiratore. 

Pastaj, vazhdo me shenjat që kërkojnë prekjen e fëmijës, por janë më pak 

shqetësuese, siç janë dëgjimi në kraharor. Do të fitoni informata pak të dobishme, 

nëse dëgjoni në kraharor të fëmijës që qanë. Kështu që, shenjat që përfshijnë 

ndërveprimin me fëmijën, siç është regjistrimi i temperaturës, apo testimi për 

turgorin e lëkurës, duhet lënë për fund.

2.4 Hulumtimet laboratorike 

Hulumtimet laboratorike zgjidhen në bazë të anamnezës dhe ekzaminimit dhe 

ndihmojnë që të kufizohen diagnozat diferenciale. Hulumtimet laboratorike 

themelore vijuese duhet të jenë në dispozicion, në të gjitha spitalet e vogla që 

ofrojnë kujdes pediatrik në vendet në zhvillim: 

• hemoglobina apo vëllimi i qelizave (PCV) 

• strishoja e gjakut për parazit të malaries 

• glikemia 

• mikroskopimi i LCS dhe urinës 

• grupi i gjakut dhe reaksioni i përputhshmërisë 

• testimi për HIV. 

Në përkujdesjen e të porsalindurit të sëmurë (me moshë nën 1 javë), bilirubina 

e gjakut është hulumtim esencial. 

Indikacionet për këto teste janë skicuar në seksionet gjegjëse në këtë libër-xhepi. 

Hulumtimet tjera, siç janë puls oksimetria, radiografia e krahërorit, hemokultura 

dhe mikroskopimi i fecesit, mund të ndihmojnë në rastet e komplikuara. 

2.5 Diagnozat diferenciale 

Hulumtimet laboratorike 

Pas përfundimit të vlerësimit, shqyrtoni gjendjet e ndryshme që mund të shkaktojnë 

sëmundjen e fëmijës dhe krijo listën e diagnozave të mundshme diferenciale. 

Kjo ndihmon që të siguroheni që të mos ngrihen supozime të gabuara, të mos 

vihet diagnozë e gabuar dhe të mos harrohen probleme të rralla. Mbani mend se 

fëmijët e sëmurë, mund të kenë më shumë se një diagnozë apo problem klinik, 

që kërkon trajtim. 

Seksioni 1.4 dhe Tabela 1–4 (faqe 19–24) paraqet diagnozat diferenciale për 

gjendjet emergjente, që hasen gjatë triazhimit. Tabelat e mëtutjeshme të diagnozave 

diferenciale, simptomë-specifike për problemet më të shpeshta mund të 

gjenden në fillim të secilit kapitull dhe japin detaje të simptomave, të dhënave 

nga ekzaminimi dhe rezultateve të hulumtimeve laboratorike, të cilat mund të 

përcaktojnë diagnozat kryesore dhe ndonjë diagnozë dytësore. 

Trajtimi duhet planifikuar dhe filluar pasi të jetë përcaktuar diagnoza kryesore 

dhe ndonjë diagnozë apo problem dytësor. Përsëri, nëse ekzistojnë më shumë 

se një diagnozë apo problem, rekomandimet për trajtim, për të gjitha këto duhet 

të merren së bashku. Është e domosdoshme, që të shqyrtohet lista e diagnozave 

diferenciale sërish në fazë më të vonë, pas vëzhgimit dhe përgjigjes në trajtim, 

apo në dritën e gjetjeve të reja klinike. Diagnoza mund të korrigjohet në këtë fazë, 

apo mund të përfshihen në shqyrtim diagnoza plotësuese. 

39 

2. diagnoza

2. diagnoza 

Shënime 

40

Kapitulli 3 

Problemet e të porsalindurit 

dhe foshnjës së vogël 

3.1 Kujdesi rutinor për të 

porsalindurin në lindje 42 

3.2 Reanimimi neonatal 42 

3.3 Kujdesi rutinor për të gjitha 

foshnjat e porsalindura 

pas lindjes 46 

3.4 Parandalimi i infeksioneve 

të të porsalindurit 46 

3.5 Menaxhimi i fëmijës 

me asfiksion perinatal 47 

3.6 Shenjat e rrezikshme në 

të porsalindurit dhe 

foshnjat e vogla 47 

3.7 Infeksioni i rëndë bakterial 48 

3.8 Meningjiti 49 

3.9 Kujdesi përkrahës për të 

porsalindurin e sëmurë 51 

3.9.1 Mjedisi 

termik 51 

3.9.2 Menaxhimi i lëngjeve 51 

3.9.3 Terapia me oksigjen 52 

3.9.4 Temperatura e lartë 53 

3.10 Foshnjat me peshë 

të ulët në lindje 53 

3.10.1 Foshnjat me peshë 

në lindje ndërmjet 

2.25 dhe 2.5 kg 53 


në lindje ndërmjet 

1.75 dhe 2.25 kg 53 


në lindje nën 

1.75 kg 54 

3.11 Enterokoliti nekrotizues 56 

3.12 Problemet tjera të 

përgjithshme të të 

posalindurit 57 

3.12.1 Verdhëza 57 

3.12.2 Konjuktiviti 59 

3.12.3 Keqformimet 

kongjenitale 60 

3.13 Foshnjat e nënave me 

infeksion 60 

3.13.1 Sifilizi kongjenital 60 

3.13.2 Foshnja e nënës 

me tuberkulozë 61 

3.13.3 Foshnja e nënës 

me HIV 61 

Dozat e barnave 

më të shpeshta për të porsalindurit 

dhe foshnjet me PUL 62 

41 

3. Foshnjat

3. Foshnjat 

Kujdesi rutinor për të porsalindurin në lindje 

Ky kapitull ofron udhëzime për menaxhimin e problemeve në të porsalindur dhe 

foshnje të vogla prej lindjes deri në moshën 2 muajsh. Përfshinë reanimimin 

neonatal, zbulimin dhe menaxhimin e sepsës neonatale dhe infeksioneve tjera 

bakteriale dhe menaxhimin e foshnjave me peshë të ulët dhe shumë të ulët në 

lindje (PShUL). Tabelat e barnave për barnat e përdorura më së shpeshti në të 

porsalindur dhe foshnje të vogla janë përfshirë në fund të këtij kapitulli, gjithashtu 

janë paraqitur dozat për foshnjat me peshë të ulët në lindje dhe prematurë. 

3.1 Kujdesi rutinor për të porsalindurin në lindje 

Shumica e foshnjave kërkojnë vetëm kujdes të thjeshtë përkrahës në lindje dhe 

pas lindjes. 

ä Tere foshnjën me peshqir të pastër. 

ä Vëzhgoje foshnjën, (shih diagramin 12) deri sa e fshin. 

ä Jepja foshnjën nënës sa më parë që të jetë e mundur, veja në kraharor/abdomen. 

ä Mbuloje foshnjën për të parandaluar humbjen e nxehtësisë. 

ä Inkurajo fillimin e të ushqyerit në gji, brenda orës së parë. 

Kontakti lëkurë-me-lëkurë dhe të ushqyerit e hershëm në gji janë mënyrat më të 

mira për të mbajtur foshnjën ngrohtë dhe për të parandaluar hipoglikeminë. 

3.2 Reanimimi neonatal 

Për disa foshnje nevoja për reanimim mund të parashikohet: atyre që linden 

nga nënat me sëmundje kronike, ku nëna ka pasur vdekje të mëparshme fetale 

apo neonatale, nëna me pre-eklampsi, në shtatzënitë e shumëfishta, në lindjet e 

parakohshme, në prezantimet anormale të fetusit, me kordon të prolabuar, kur 

kemi të bëjmë me lindje të zgjatur apo rupturë membranash, lëng të ndotur me 

mekonium. 

Sidoqoftë, për shumë foshnje, nevoja për reanimim nuk mund të parashikohet 

para lindjes. Kështu që, 

• qëndro i përgatitur për reanimim në çdo lindje, 

• përmbaju hapave të vlerësimit nga diagrami 12. 

42

diagrami 12. algoritmi i reanimimit neonatal 

a 

B 

C 

30 SEKonDa 

30 SEKonDa 

30 SEKonDa 

I/e lindur me kohë? 

Lëngu amnional i kthjelltë? 

Frymëmarrja ose qarja? 

Tonusi muskulor i mirë? 

JO 


ä Pozicionoje; nëse është e 

nevojshme pastro rrugët e 

frymëmarrjesa ä Thaje, stimuloje, repozicionoje. 

Apneik 

ose 

FZ < 100 

FZ < 60 

FZ < 60 

lindja 

ä Vlerëso frymëmarrjet, FZ 

dhe ngjyrën. 

ä Jep oksigjenin 

shtesë 

Frymëmarrja 

FZ > 100, por 

cianotik 

Cianoza 

perzistente 

ä apliko ventilimin me presion 

pozitiv* 

FZ > 60 

ä apliko ventilimin me presion 

pozitiv*. 

ä apliko kompresionin në gjoks. 

ä Jep adrenalinë. 

PO 

Frymëmarrja 

FZ > 100 

dhe rozë 

rozë 

Ventilimi 

efektiv 

FZ>100 

dhe rozë 

Kujdesi rutinor 


ä nëse ka nevojë 

të pastrohen 

rrugët e frymëmarrjes 

ä Të thahet 

ä Vlerëso ngjyrën 

Kujdesi vëzhgues 

Kujdesi pas 

reanimimit 

* Intubimi endotraktual mund të merret në konsideratë në disa etapa 

43 

3. Foshnjat

3. Foshnjat 

44 

diagrami 12. reanimimi neonatal 

Nuk ka nevojë të goditet me shuplakë foshnja, mjafton fshirja për 

stimulim. 

A. Rrugët e frymëmarrjes 

ä aspiro rrugët e frymëmarrjes - nëse lëngu amnial është i ndotur me mekonium 

aspiro gojën, hundën dhe orofaringun; 

— nëse foshnja nUK qan dhe nUK lëviz gjymtyrët atëherë aspiro gojën 

dhe trakenë. 

— nëse foshnja qan, përkundër pranisë së mekoniumit të dendur, MoS aspiro 

fare. 

B. Frymëmarrja 

ä Zgjedhja e madhësisë së maskës: Madhësia 1 për foshnjat me peshë normale, 

madhësia 0 për foshnjat e vogla (nën 2.5 kg) 

ä Ventilimi me balon dhe maskë në shpeshtësi 40–60 frymëmarrje/minutë 

Sigurohu që kraharori ngrihet në secilin shtypje në qese dhe në foshnjat 

shumë të vogla, sigurohu që kraharori nuk lëviz tepër. 

C. Qarkullimi 

ä 90 shtypje të koordinuara me 30 frymëmarrje/min (3 shtypje: 1 frymëmarrje 

çdo 2 sekonda). 

ä Vendosi gishtat e mëdhenj, mu nën vijën që lidhë thimthat në sternum (shih 

më poshtë). 

ä Shtype 1/3 e diametrit a-P të krahërorit. 

Korrigjo pozitën e kokës për të 

hapur rrugët e frymëmarrjes dhe për 

ventilim me balon. 

Kujdes të mos hiperekstendohet qafa 

Korrigjo pozitën e duarve 

për masazhë kardiake në të 

porsalindurit. Gishta e mëdhenjë 

përdoren për shtypjen mbi sternum

diagrami 12. reanimimi neonatal 

Qesja vetfryrëse reanimuese 

e të porsalindurit me maskë 

të rrumbullakët 

Puthitja e maskës mbi fytyrë: 

madhësia e duhur 

dhe pozita maska e mbajtur maska tepër maska tepër 

e maskës tepër poshtë e vogël e madhe 

drejtë keq keq keq 

Ventilimi i të porsalindurit 

me balon dhe maskë 

Tërhiqe nofullën përpara 

kah maska me gishtin e 

tretë të dorës që mban 

maskën 

Të mos hiperekstendohet 

qafa 

Puthitja joadekuate 

nëse dëgjoni rrjedhjen e ajrit 

prej maskës, krijoni puthitje 

më të mirë. Rrjedhja më e 

shpeshtë është ndërmjet 

hundës dhe faqeve. 

45 

3. Foshnjat

3. Foshnjat 

Kujdesi rutinor për të gjitha foshnjat e porsalindura pas lindjes 

3.2.1 Ndërprerja e reanimimit 

nëse foshnja edhe pas 10 minutash reanimim: 

• Nuk merë frymë dhe mungojnë të rrahurat e zemrës: ndërpreji përpjekjet. 

• Sqaroja nënës se foshnja ka vdekur dhe jepja atë që ta mbajë nëse dëshiron. 

3.3 Kujdesi rutinor për të gjitha foshnjat e porsalindura pas 

lindjes (dhe për të porsalindurit e lindur jashtë dhe të 

sjellur në spital) 

ä Mbaje terur në dhomë të ngrohtë larg prej rrymimit të ajrit, të mbuluar mirë 

ä Mbaje fëmijën me nënën, në të njëjtën dhomë 

ä Fillo të ushqyerit në gji brenda orës së parë 

ä Le të ushqehet foshnja në gji, sipas kërkesës, nëse është në gjendje të thithë 

ä Jepi vitaminë K (fitomenadione), sipas udhërrëfyesve kombëtarë 

1 ampulë (1 mg/0.5ml apo 1 mg/ml) IM një herë 

(Të MoS përdoret ampulë 10 mg/ml) 

ä Mbaje kordonin umbilikal të pastër dhe të thatë 

ä apliko yndyrë antiseptike apo pika/yndyrë antibiotikësh për sy (p.sh. yndyrë 

tetracikline për sy) në të dy sytë një herë, sipas udhërrëfyesve kombëtarë 

ä Jepi vaksinën BCG dhe për hepatit B; 

3.4 Parandalimi i infeksioneve të të porsalindurit 

Shumë infeksione të hershme të të porsalindurit mund të parandalohen 

përmes: 

• Higjienës themelore të mirë dhe pastërtis gjatë lindjes së foshnjës 

• Vëmendjes së veçantë për kujdesin ndaj kërthizës 

• Kujdesit për sy 

Shumë infeksione të vona të të porsalindurit mund të fitohen në spitale. Këto 

mund të parandalohen përmes: 

• Të ushqyerit ekskluziv në gji 

• Procedurave strikte për larjen e duarve për tërë personelin dhe familjarët, 

para dhe pas prekjes së fëmijës 

• Mospërdorimit të ujit për lagështimin e ajrit në inkubator (ku Pseudomonasi do 

të kolonizojë lehtë) apo përmes shmangies së inkubatorëve (me shfrytëzimin 

e përkujdesjes së nënës në vend të tij). 

• Të gjitha procedurat të kryhen në kushte sterile 

46

• Praktikave të pastërta dhe të sigurta të injektimit 

• Heqjes së vijave intravenoze, kur nuk janë më të domosdoshme 

• Shmangies së transfuzioneve të panevojshme të gjakut 

3.5 Menaxhimi i fëmijëve me asfiksion perinatal 

asfiksioni mund të jetë rezultat i mungesës së furnizimit të organeve me oksigjen 

para, gjatë apo menjëherë pas lindjes. Trajtimi fillestar është reanimimi efektiv 

(shih më lartë). 

Problemet në ditët e para pas lindjes: 

asFiKsi perinatal 

ä Konvulsionet: trajtoi me fenobarbiton (shih faqe 49), kontrolloje glukozën. 

ä Apnea: e shpeshtë pas asfiksionit të rëndë në lindje. nganjëherë e shoqëruar 

me konvulsione. Menaxhoje me oksigjen përmes kateterit nazal dhe reanimoje 

me balon dhe maskë. 

ä Paaftësia për të thithur: ushqeje me qumësht përmes tubit nazogastrik. Kujdes 

prej zbrazjes së vonuar të stomakut, e cila mund të çojë në regurgitim të 

ushqimit. 

ä Tonusi i dobët motorik. Mund të jetë i/e flashkët apo të ketë shtangim gjymtyrësh 

(spasticitet). 

Prognoza: mund të parashikohet përmes kthimit të funksioneve motorike dhe 

aftësisë për thithje. Foshnja që është aktive, normalisht zakonisht do të bëjë më 

mirë. Foshnja që edhe një javë pas lindjes akoma është e flashkët apo spastike, nuk 

reagon dhe nuk mund të thithë, ka lëndim të rëndë të trurit dhe do ketë përmirësime 

të pakta. Prognoza është më pak e zymtë për foshnjat që kanë kthyer disa funksione 

motorike dhe kanë filluar të thithin. Situata duhet diskutuar në mënyrë të ndjeshme 

me prindër, gjatë gjithë kohës së qëndrimit të fëmijës në spital. 

3.6 Shenjat e rrezikshme në të porsalindur dhe foshnje të vogla 

Të porsalindurit dhe foshnjat e vogla shpesh paraqiten me simptoma dhe shenja 

jospecifike, të cilat tregojnë sëmundje të rëndë. Këto shenja mund të jenë të pranishme 

në lindje, pas lindjes, gjatë qëndrimit në spital, në të porsalindurit që shtrohen 

në spital. Menaxhimi fillestar i të porsalindurit që paraqitet me këto shenja synon 

stabilizimin e fëmijës dhe parandalimin e përkeqësimit. Shenjat përfshijnë: 

Paaftësinë për të thithur gji 

Konvulsionet 

Përgjumjen apo pavetëdijen 

Frekuencën respiratore më të vogël sesa 20/min apo apnen (ndërprerjen e 

frymëmarrjes për >15 sekonda) 

Frekuencën respiratore më të madhe sesa 60/min 

47 

3. Foshnjat

3. Foshnjat 

inFeKsioni BaKterial serioz 

Gjëmimin 

Retraksionin e rëndë të kafazit të krahërorit 

Cianozën qendrore 

MEnaXHIMI EMERGJEnT i shenjave të rrezikshme: 

ä Jepi oksigjen përmes kanulave nazale apo kateterit nazal, nëse foshnja e vogël 

është cianotike apo në distres të rëndë respirator. 

ä Bëje ventilimin me balon dhe maskë (faqe 45), me oksigjen (apo ajër dhome 

nëse oksigjeni nuk është në dispozicion) nëse frekuenca respiratore është 

tepër e ngadalshme (

Pustula të shumta apo të theksuara në lëkurë 

Skuqje umbilikale 

që zgjerohet në lëkurën peri- 

umbilikale apo 

umbilikusi, që kullon qelb. 

Fontanella e fryrë 

(shih më poshtë) 

trajtimi 

Terapia me antibiotikë 

ä Pranoje në spital 

ä Kur janë në dispozicion hemokulturat, siguro hemokulturën para fillimit të 

antibiotikëve 

ä Për cilëndo nga këto shenja, jepi ampicilin (apo penicilinë) dhe gentamicinë 

(për doza shih faqe 62–66) 

ä Jepi cloxacillin (nëse është në dispozicion), në vend të penicilinës, nëse ka 

pustula të zgjeruara të lëkurës apo abscese, duke qenë se këto mund të jenë 

shenjë e infeksionit Stafilokoksik 

ä Shumica e infeksioneve bakteriale serioze në të porsalindur, duhet trajtuar me 

antibiotik për së paku 10 ditë 

ä nëse nuk përmirësohet në 2–3 ditë, mund të jetë e nevojshme të ndryshohet 

trajtimi me antibiotik apo foshnja të referohet 


ä Jepu të gjitha foshnjave të sëmura të moshës

3. Foshnjat 

meningjiti 

Shenjat e përgjithshme 

Përgjumje, letargji apo pavetëdije 

Thithje e dobësuar 

Iritabilitet 

Qarje me zë të thekshëm 

Episode apneike 

Shenja më specifike 

Konvulsione 

Fontanellë e fryrë 

Bëje punksionin lumbal (PL) nëse dyshon në meningjit, deri sa foshnja të ketë 

apne apo të mos ketë përgjigje motorike në stimulim. 

trajtimi 

Antibiotikët 

ä Jepi ampicillin dhe gentamicin, apo një cefalosporine nga gjenerata e tretë, 

siç është ceftriaxone (50 mg/kg çdo 12 orë (mund të shkaktojë llum biliar që 

çon në zverdhje)) apo cefotaxime (50 mg/kg çdo 6 orë) për 3 javë. 

ä antibiotikët alternativë janë penicilina dhe gentamicina (shih faqe 65–66). 

Kloramfenikoli është një alternativë, por nuk duhet përdorur në prematurë/të 

porsalindur me peshë të ulët (shih faqe 64). 

ä nëse ka shenja të hipoksemisë, jepi oksigjen (shih faqe 52). 

Konvulsionet 

ä Trajto konvulsionet me fenobarbiton (doza goditëse prej 20 mg/kg). nëse 

konvulsionet perzistojnë, jepi doza të mëtutjeshme prej 10 mg/kg fenabarbiton, 

50 

Fontanella normale Fontanella e fryrë 

 

 

Fontanella e 

fryrë – shenjë 

e meningjitit 

në foshnjat e 

vogla me një 

fontanellë të 

hapur

deri në maksimum prej 40 mg/kg (shih faqe 49). Shikoje për apne. nëse është 

e nevojshme, vazhdo me fenobarbiton në doza mbajtëse prej 5 mg/kg/ditë. 

Kontrolloje për hipoglikemi. 

3.9 Kujdesi përkrahës për të porsalindurin e sëmurë 

3.9.1 Mjedisi termik 

ä Mbaje foshnjën e vogël të terur dhe të mbështjellur mirë. 

ä Kësula apo kapela është e dobishme, për të zvogëluar humbjen e nxehtësisë. 

Mbaje dhomën të ngrohtë (së paku 25 °C). Mbajtja e foshnjës së vogël në 

kontakt të afërt lëkurë-me-lëkurë me nënën (“kujdesi i nënës kengur”) për 24 

orë në ditë, është po aq efektiv sa edhe përdorimi i një inkubatori apo mjeti të 

jashtëm ngrohës, për të shmangur hipoterminë. 

ä Kushtoi kujdes të veçantë shmangies së hipotermisë së foshnjës gjatë ekzaminimit 

dhe hulumtimit. 

ä Rregullisht verifiko nëse temperatura e foshnjës është mbajtur në nivelin 

36.5–37.5 °C rektal, apo 36.0–37.0 °C aksillare. 

3.9.2 Menaxhimi i lëngjeve 

Kujdesi përKrahës për të porsalindurin e sëmurë 

Inkurajo nënën që të ushqejë në gji më shpesh, për të parandaluar hipoglikeminë. 

nëse nuk është në gjendje të ushqehet, jepi qumësht të shtrydhur gjiri përmes 

sondës nazogastrike. 

• Ndërpreje të ushqyerit oral, nëse ka obstruksion të zorrëve, enterokolit 

nekrotizues apo të ushqyerit nuk tolerohet, p.sh. është i ndikuar te rastet e 

distenzionit të rritur abdominal apo nëse foshnja vjell gjithçka. 

• Ndërpreje të ushqyerit oral në fazën akute në foshnjat, që janë letargjike apo 

pavetëdije, apo kanë konvulsione të shpeshta. 

nëse jepen lëngje IV, zvogëloje shpejtësinë e dhënies së tyre, me rritjen e racioneve 

me qumësht. 

Foshnjat që thithin mirë, por kanë nevojë për vijë IV për antibiotikë, duhet të 

jenë në minimumin e lëngjeve IV, për të shmangur mbingarkimin me lëngje, ose 

shpërlaje kanilën me 0.5 ml naCl 0.9% dhe mbylle. 

Shtoje sasinë e lëngjeve të dhëna gjatë 3–5 ditëve të para (sasia e përgjithshme, 

orale dhe IV). 

Dita 1 60 ml/kg/ditë 



Pastaj shtoje në 150 ml/kg/ditë 

Kur foshnjat i tolerojnë racionet orale mirë, këto mund të rriten deri në 180 

ml/kg/ditë pas disa ditësh. Por kujdes me lëngjet parenterale, të cilat shpejt 

51 

3. Foshnjat

3. Foshnjat 

terapia me oKsigjen 

mund të tejhidrojnë fëmijën. Kur jepni lëngje IV, mos e tejkaloni këtë vëllim, deri 

sa foshnja të mos jetë e dehidruar apo nën fototerapi apo ngrohëse rrezatuese. 

Kjo sasi është marrja e PËRGJITHSHME e lëngjeve, që i nevojitet foshnjës dhe 

marrja orale duhet të merret parasysh kur llogaritet sasia IV. 

• Jepi më shumë lëngje, nëse është nën ngrohësen rrezatuese (x 1.2–1.5) 

Të MoS përdoret glukoza IV dhe uji (pa natrium) PaS 3 ditëve të para të jetës. 

Foshnjat mbi 3 ditëshe kanë nevojë për pak natrium (për shembull, 0.9% naCl 

/5% glukozë). 

Përcille infuzionin IV me shumë kujdes. 

• Përdore fletën përcjellëse. 

• Llogarite shpejtësinë e rrjedhjes 

• Kontrollo shpejtësinë e rrjedhjes dhe vëllimin e dhënë çdo orë 

• Peshoje foshnjën përditë 

• Shikoje për ënjtje fytyre: nëse paraqitet, pakësoi lëngjet IV deri në nivelin 

minimal, apo ndërprei lëngjet IV. Fillo ushqyerjet me qumësht, përmes tubës 

nazogastrike apo ushqyerjeve në gji, sa më parë që të jetë e sigurt për t’u bërë 

kjo. 

3.9.3 Terapia me oksigjen 

ä Jepi trajtim me oksigjen foshnjës së vogël me ndonjërën prej këtyre që 

vijojnë: 

52 

cianoza qendrore 

gjëmim me secilën frymëmarrje 

vështirësi në të ushqyer, si pasojë e distresit respirator 

retraksion i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit 

tundje koke (p.sh. lëvizje tundëse të kokës, sinkrone me respiracionet që 

indikojnë distresin e rëndë respirator) 

Kur puls oksimetri është në dispozicion, duhet të përdoret për të drejtuar 

terapinë me oksigjen. oksigjeni duhet dhënë, nëse saturimi me oksigjen 

është nën 90% dhe rrjedhja e oksigjenit duhet rregulluar për të pasur saturim 

ndërmjet 92% dhe 95%. oksigjeni mund të ndërpritet, sapo fëmija mund të 

mbajë saturimin mbi 90% në ajrin e dhomës. 

Degëzat nazale janë metodë e preferuar për dhënien e oksigjenit në këtë grupmoshë, 

me shpejtësi prej 0.5 litër në minutë. Sekretet e trasha prej grykës mund 

të pastrohen me aspirim të kohëpaskohshëm, nëse ato janë problematike dhe 

foshnja është tepër e dobët për t’i pastruar ato. oksigjeni duhet ndërprerë kur 

gjendja e përgjithshme e foshnjës përmirësohet dhe shenjat e mësipërme më 

nuk janë të pranishme.

3.9.4 Temperatura e lartë 

temperatura e lartë 

Për kontrollimin e temperaturës së lartë në foshnjat e vogla, të mos përdoren 

barna antipiretike, siç është paracetamoli. Kontrollo mjedisin. Nëse është e 

domosdoshme zhvishe fëmijën. 

3.10 Foshnjat me peshë të ulët në lindje 

3.10.1 Foshnjat me peshë të ulët në lindje ndërmjet 2.25 dhe 2.5 kg 

Këto foshnje zakonisht janë të afta që të fillojnë vet thithjen pas lindjes. ato 

kanë nevojë që të mbahen ngrohtë dhe për kujdes për kontrollimin e infeksionit, 

përndryshe nuk kërkojnë kujdes të veçantë. 

3.10.2 Foshnjat me peshë të lindjes ndërmjet 1.75 dhe 2.25 kg 

Nganjëherë këto foshnje kanë nevojë për kujdes të veçantë, por normal mund të 

qëndrojnë me nënat e tyre për t’ua siguruar ushqimin dhe ngrohtësinë, sidomos 

nëse mund të mbahet kontakti lëkurë-me-lëkurë. 

ushqimi. Fillo ushqyerjet brenda 1 ore 

prej lindjes. Shumë nga këto foshnje do 

të jenë në gjendje të thithin. Foshnjat që 

mund të thithin duhet ushqyer në gji. 

atyre që nuk mund të ushqehen në gji, 

duhet dhënë qumësht të shtrydhur gjiri 

,me gotë dhe lugë. Kur foshnja thithë 

mirë prej gjirit dhe shton peshë, zvogëlo 

ushqyerjet me gotë dhe lugë. 

Shih foshnjat së paku dy herë në ditë, 

për të vlerësuar aftësinë për t’u ushqyer, 

marrjen e lëngjeve apo praninë 

e ndonjë SHEnJE TË RREZIKSHME 

(faqe 47) apo shenjat e infeksionit 

bakterial serioz (faqe 48). nëse 

cilado nga këto shenja është e 

pranishme, ata duhet përcjellur 

nga afër, në dhomën neonatale në 

mënyrë të ngjashme me foshnjat 

me peshë shumë të ulët në lindje 

(shih më poshtë). 

Rreziku i mbajtjes së fëmijës në 

spital (p.sh. marrja e infeksioneve 

nozokomiale), duhet peshuar 

kundruall përfitimit të mundshëm 

prej sigurimit të kujdesit 

më të mirë. 

Mbajtja e fëmijës ngrohtë: fëmija ka kontakt 

me lëkurën e nënës, është i mbështjellur 

me rrobat e saj dhe koka i është mbuluar që 

të parandalohet humbja e nxehtësisë. 

53 

3. Foshnjat

3. Foshnjat 

Foshnjat me peshë të lindjes nën 1.75 Kg 

3.10.3 Foshnjat me peshë të lindjes nën 1.75 kg 

Këto foshnje janë në rrezik nga hipotermia, apnea, hipoksemia, sepsa, mostolerimi 

i ushqimit dhe enterokoliti nekrotizues. Rreziku rritet sa më e vogël që të jetë 

foshnja. Të gjitha foshnjat me peshë të ulët në lindje duhet pranuar në Kujdesin 

e Veçantë apo Njësinë Neonatale. 

trajtimi 

ä Jepi oksigjen me kateter nazal apo degëza nazale, nëse ka ndonjë shenjë të 

hipoksemisë 

Temperatura 

• Jepi gji, vendose në kontakt lëkurë-me-lëkurë 

në gjoksin e nënës, apo mbaje të veshur në 

dhomë të ngrohtë. Shishja me ujë të ngrohtë 

e mbështjellur në peshqirë, mund të jetë e 

dobishme për mbajtjen e foshnjës ngrohtë, 

nëse nuk ka burim të energjisë për ngrohje. 

Syno temperaturën themelore të trupit prej 

36–37 °C me këmbë të ngrohta dhe të 

kuqërremta. 

Lëngjet dhe ushqimet 

• Nëse është e mundur jepi lëngje intravenoze 

në shpejtësi 60 ml/kg/ditë për ditën e 

parë të jetës. Më së miri është të përdoret 

shishja intravenoze (100 ml) ku 60 pika=1 

ml dhe kështu 1 pikë në minutë=1 ml në 

orë. nëse foshnja është mirë dhe aktive, 

jepi 2–4 ml të qumështit të shtrydhur çdo 2 

orë, përmes tubës nazogastrike, varësisht 

nga pesha e foshnjës(shih faqe 51). 

• Nëse foshnjat shumë të vogla janë në 

ngrohëse rrezatuese apo fototerapi, ata 

kanë nevojë për më shumë lëngje sesa 

vëllimet “e shpenzuara zakonisht” (shih 

faqe 51), por kujdes i madh duhet kushtuar rrjedhjes së saktë të lëngut intravenoz, 

duke qenë se tejhidrimi mund të jetë fatal. 

• Nëse është e mundur, kontrollo glikeminë çdo 6 orë, deri sa të vendoset të 

ushqyerit enteral, sidomos nëse foshnja ka apne, letargji apo konvulsione. 

Foshnjet me PShUL mund të kenë nevojë për tretësirë 10% të glukozës. Shto 

10 ml të glukozës 50% në çdo 90 ml të glukozës, 4.3% + 1/5 e tretësirës 

fiziologjike, apo përdore glukozën 10% në tretësirë ujore. 

54 

Vendose foshnjën për kujdes 

të nënës kangur. Vërejtje: pas 

mbështjelljes së fëmijës, koka 

nevojitet të mbulohet me kësulë 

apo kapelë për të parandaluar 

humbjen e nxehtësisë.

• Fillo të ushqyerit kur gjendja e foshnjës është stabile (zakonisht në ditën e 

dytë, mund të jetë e mundur në ditën e parë në foshnjat më të pjekura). Fillo 

ushqyerjet, nëse nuk ka distenzion abdominal apo ndjeshmëri, peristaltika e 

zorrëve është e pranishme, mekoniumi është nxjerrë dhe nuk ka apne. 

• Përdore Diagramin përshkrues. 

• Llogariti sasitë e sakta për ushqyerje dhe itinerarin e racioneve. 

• Rrite sasinë në bazë ditore, nëse tolerohet mirë. 

• Kur fillon ushqyerjet me qumësht, fillo me 2–4 ml çdo 1–2 orë, përmes tubës 

nazogastrike. Disa foshnje me PShUL, që janë aktive mund të ushqehen me 

gotë dhe lugë apo me pikatore, e cila duhet sterilizuar para secilës ushqyerje. 

Përdore vetëm qumështin e shtrydhur të gjirit, nëse është e mundur. nëse vëllimi 

2–4 ml është toleruar pa vjellje, pa distenzion abdominal, apo pa aspirim 

gastrik të më shumë se gjysmës së ushqyerjeve, vëllimi mund të rritet për 

1–2 ml në racion çdo ditë. Zvogëloi apo ndërpriti ushqyerjet nëse paraqiten 

shenjat e tolerimit të dobët. Syno të kesh të ushqyerit të vendosur në 5–7 ditët 

e para, ashtu që vija IV mund të hiqet, për të shmangur infeksionin. 

• Racionet mund të rriten gjatë 2 javëve të para të jetës deri në 150–180 ml/ 

kg/ditë (racionet çdo tri-katër orë prej 19–23 ml për foshnjën prej 1kg dhe 

28–34 ml për foshnjën prej 1.5 kg). Duke u rritur foshnja, rillogarite vëllimin 

e ushqyerjeve, duke u bazuar në peshën më të lartë. 

Antibiotikët dhe sepsa 

Faktorët e rrezikut për sepsë janë: foshnjat e lindura jashtë spitalit apo të lindura 

nga nënat jo të shëndosha, pëlcitje membranash >24 orë, foshnje të vogla (afër 

1 kg). 

Prania e ndonjë SHEnJE TË RREZIKSHME (faqe 47), apo shenjat tjera të infeksionit 

bakterial serioz (faqe 48). 

ä Fillo trajtimin me antibiotik. 

Foshnjat me peshë të lindjes nën 1.75 Kg 

Apnea 

• Kafeinë citrati dhe aminofilina parandalojnë apnen në foshnjat premature. 

Kafeina është e preferuar, nëse është në dispozicion. Doza goditëse e kafeinë 

citratit është 20 mg/kg oral apo IV (e dhënë ngadalë gjatë 30 minutave). Doza 

mbajtëse duhet përshkruar (shih faqe 63). 

nëse kafeina nuk është në dispozicion, jepi dozën goditëse të aminofilinës prej 

10 mg/kg oral apo përmes injeksionit intravenoz gjatë 15–30 minutave (shih 

faqe 63). Doza mbajtëse duhet përshkruar. 

• Nëse monitori i apnesë është në dispozicion ky duhet përdorur. 

55 

3. Foshnjat

3. Foshnjat 

enteroKoliti neKrotizues 

lëshimi dhe përcjellja e foshnjave me peshë të ulët në lindje 

Foshnjat me peshë të ulët në lindje mund të lëshohen kur: 

• nuk kanë shenja të RREZIKSHME, apo shenja të infeksionit serioz 

• shtojnë peshë vetëm me ushqim në gji 

• mund të mbajnë temperaturën e tyre në kufij normal (36–37 °C), në një krevat 

të hapur 

• nëna është e sigurt dhe e aftë të përkujdeset. 

Foshnjave me peshë të ulët në lindje, duhet dhënë të gjitha vaksinat e përcaktuara 

me kalendar, në kohën e lindjes dhe ndonjë dozë e dytë, që është e përshtatshme 

në kohën e lëshimit. 

Këshillimi në lëshim 

Këshilloni prindërit para lëshimit mbi 

• të ushqyerit ekskluziv në gji 

• mbajtjen e foshnjës ngrohtë 

• shenjat e rrezikshme për kërkim kujdesi 

Foshnjat me peshë të ulët në lindje, duhet përcjellur çdo javë për peshë, vlerësim 

të të ushqyerit dhe shëndetin e përgjithshëm, deri sa të arrijnë peshën 2.5 kg. 

3.11 Enterokoliti nekrotizues 

Enterokoliti nekrotizues (EKn, një infeksion zorrësh) mund të paraqitet në foshnjat 

me peshë të ulët në lindje, sidomos pasi ushqyerjet enterale të kenë filluar. Është 

më i shpeshtë në foshnjat me peshë të ulët në lindje, që ushqehen me qumësht 

artificial, por mund të paraqitet edhe në foshnjat e ushqyera në gji. 

Shenjat e përgjithshme të EKN janë: 

Distenzioni abdominal apo ndjeshmëria 

Mostolerimi i ushqyerjeve 

Vjelljet me përmasa vreri apo lëng me përmasa vreri në tubën nazogastrike 

Gjak në jashtëqitje 

Shenjat e përkeqësimit të përgjithshëm përfshijnë: 

apnen 

Përgjumjen apo pavetëdijen 

Temperaturën apo hipotermin 

56

trajtimi 

ä ndërpreji ushqimet enterale. 

ä Plasoje tubën nazogastrike dhe lëre atë në drenazh të lirë. 

ä Fillo një infuzion IV me glukosalinë (shih faqe 51 për shpejtësinë e infuzionit). 

ä Fillo antibiotikët: jepi ampicillin (apo penicillin) dhe gentamicin dhe metronidazole 

(nëse është në dispozicion) për 10 ditë. 

nëse foshnja ka apne apo ndonjë shenjë tjetër të rrezikshme, jepi oksigjen me kateter 

nazal. nëse vazhdon apnea jepi aminofilin apo kafeinë IV (shih faqe 51). 

nëse foshnja është e zbehtë, kontrolloje hemoglobinën dhe jepi transfuzion 

nëse Hb

3. Foshnjat 

verdhëza 

• Sifilizit kongjenital (faqe 60) apo infeksioneve tjera intrauterine 

• Sëmundjes së mëlçisë, si hepatitit apo atrezionit biliar 

• Hipotiroidizmit 

hulumtimet për verdhëzën anormale 

Përshtypja klinike e verdhëzës duhet konfirmuar përmes matjeve të bilirubinës, 

kur është e mundur. Hulumtimet varen nga diagnoza e besuar dhe testet që janë 

në dispozicion, por mund të përfshijnë: 

• Hemoglobinën apo vëllimin e qelizave të gjakut (PCV) 

• Hemogramin për të kërkuar për shenjat e infeksionit bakterial serioz (numri i 

lartë apo i ulët i neutrofileve me >20% të formave të brezit), dhe për të parë 

për shenjat e hemolizës 

• Grupi i gjakut të foshnjës dhe nënës dhe testi Coombs 

• Serologjia e sifilizit, siç është testi VDRL 

• Kontrollimi i G6PD, testet funksionale të tiroides, ultratingulli i mëlçisë 

trajtimi 

ä Fototerapia nëse 

• Verdhëza është nga dita e 1 rë 

• Verdhëza e theksuar që përfshin shuplakat dhe shputat e këmbëve 

• Prematuriteti dhe verdhëza 

• Verdhëza si pasojë e hemolizës 

Trajtimi i verdhëzës bazuar në nivelin e bilirubinës në serum 

58 

Fototerapi eksanguinotransfuzion a 

Foshnje e shëndoshë prematurë apo me Foshnje e shëndoshë prematurë apo me 

në termin ndonjë faktorë rreziku b në termin ndonjë faktorë rreziku 

mg/dl µmol/l mg/dl µmol/l mg/dl µmol/l mg/dl µmol/l 

Dita1 Çfarëdo verdhëze e dukshme c 15 260 13 220 

Dita 2 15 260 13 220 25 425 15 260 

Dita 3 18 310 16 270 30 510 20 340 

Dita 4 dhe tutje 20 340 17 290 30 510 20 340 

a Eksanguinotransfuzioni nuk është përshkruar në këtë libër xhepi. Këto nivele të bilirubinës serumike janë 

përfshirë në rastin e eksanguinotransfuzionit, nëse është i mundur, apo në rast se foshnja mund të transferohet 

shpejt dhe sigurt në një institucion tjetër ku eksanguinotransfuzioni mund të kryhet. 

b Faktorët e rrezikut përfshijnë zhvillimin e vogël (më pak se 2.5 kg në lindje, apo të lindur para javës së 37-të 

të gestacionit), hemolizë dhe sepsë. 

c Verdhëz e dukshme, kudoqoftë në trup në ditën 1.

KonjuKtiviti 

Vazhdoni fototerapinë deri sa niveli i bilirubinës serumike është më i ulët sesa 

niveli i pragut, apo deri sa foshnja të jetë mirë dhe të mos ketë më verdhëz të 

shuplakave dhe shputave. 

nëse niveli i bilirubinës është shumë i ngritur (shih tabelën) dhe eksanguinotransfuzioni 

mund të kryhet sigurt, shqyrto këtë mundësi. 

Antibiotikët 

ä nëse dyshohet në infeksion apo sifiliz (faqe 60), trajtoje për infeksion të rëndë 

bakterial (faqe 61) 

Antimalarikët 

ä nëse temperatura është e pranishme dhe foshnja është prej regjionit malarik, 

kontrollo strishot e gjakut për parazit të malaries dhe jepi antimalarik, nëse 

është pozitive 

Inkurajo të ushqyerit në gji 

3.12.2 Konjuktiviti 

sytë e ngjitshëm dhe konjunktiviti i lehtë 

ä Trajtoje në mënyrë ambulantore 

ä Tregoi nënës se si t’ia pastrojë sytë me ujë apo qumësht gjiri dhe se si të 

aplikojë yndyrën në sy. nëna duhet të pastrojë duart e saj para dhe pas. 

ä Thuaji nënës që të pastrojë sytë dhe aplikoja në sy yndyrën 4 herë në ditë, për 

5 ditë 

Jepi nënës një tubet me 

• Tetraciklinë, yndyrë për sy APO 

• Kloramfenikol, yndyrë për sy 

Gjatë trajtimit të fëmijës. Rivlerëso 48 orë pas fillimit të trajtimit, nëse nuk ka 

përmirësim. 

Konjuktiviti i rëndë (shumë qelb dhe/apo ënjtje e kapakëve të syve) është shpesh 

pasojë e infeksionit gonokoksik. Trajtoje në mënyrë ambulantore, duke qenë se 

ka rrezik nga verbërimi dhe ka nevojë për rishqyrtim dy herë në ditë. 

ä Pastroja sytë për të pastruar sa më shumë që është e mundur qelb. 

ä Ceftriakson (50 mg/kg deri në gjithsejtë 125 mg IM nJË HERË). 

59 

3. Foshnjat

3. Foshnjat 

KeqFormimet Kongjenitale 

GJITHaSHTU përdori si është përshkruar më lartë: 

ä Tetraciklinë, yndyrë për sy aPo 

ä Kloramfenikol, yndyrë për sy 

Gjithashtu trajto nënën dhe partnerin e 

saj për IST: amoksicillin, spectinomicin 

apo ciprofloksacin (për gonorre) dhe 

tetracikline (për Klamidie), varësisht 

nga modeli i rezistencës në vend. 

Referoju udhërrëfyesve mbi kontrollimin 

e IST-ve. 

3.12.3 Keqformimet 

kongjenitale 

Shih Kapitulli 9 (faqe 231) për: 

• Buzë dhe qiellzë të çarë 

• Obstruksion të zorrëve 

• Defekt të murit abdominal 

• Meningomielocelë 

• Dislokim kongjenital të kërdhokullave 

• Shputë të shtrembëruar - equinovarus 

3.13 Foshnjat e nënave me infeksion 

3.13.1 Sifilizi kongjenital 

shenja klinike 

Shpesh peshë e ulët në lindje 

Shuplakat dhe shputat: rash i kuq, njolla të hirta, vezikular apo qërim lëkure 

‘Rrufë’: rinit me bllokim hundësh, që është shumë infektiv 

Distenzion abdominal, si pasojë e mëlçisë dhe shpretkës së madhe 

Verdhëz 

anemi 

Disa foshnje me PShUL me sifiliz kanë shenja të sepsës së rëndë me letargji, 

distres respirator, petehije lëkure apo gjakrrjedhje tjetër 

nëse dyshon në sifiliz, kryej testin VDRL, nëse është e mundur 

60 

Oftalmia neonatorum. Kapakët e 

ënjtur të skuqur të syve me qelb

trajtimi 

ä Të porsalindurit asimptomatik, të lindur nga gratë VDRL apo RPR-pozitive, 

duhet të marrin 50 000 njësi/kg të benzatin benzyl penicillin, në një dozë të 

vetme intramuskulare. 

ä Foshnjat simptomatike kërkojnë trajtim me: 

— prokain benzil penicillin 50 000 njësi/kg në dozë të vetme ditore, për 10 

ditë 

apo 

— benzil penicilinë 50 000 njësi/kg çdo 12 orë IM, apo IV për 7 ditët e para 

të jetës dhe pastaj çdo 8 orë për 3 ditët vijuese. 

ä Trajtoje nënën dhe partnerin për sifiliz dhe kontrolloje për infeksionet tjera 

seksualisht të transmetueshme. 

3.13.2 Foshnja e nënës me tuberkulozë 

nëse nëna ka tuberkulozë aktive të mushkërive dhe ka qenë trajtuar për më 

pak se dy muaj para lindjes, apo ka qenë e diagnostikuar me tuberkulozë 

pas lindjes: 

• Risiguro nënën se është e sigurt për të ushqyer në gji foshnjën e saj; 

• Mos i jep vaksinën kundër tuberkulozës (BCG) në lindje; 

Jepi izoniazid profilaktik, 5 mg/kg të peshës trupore, përmes gojës, një herë 

në ditë; 

• Në moshën gjashtë javësh, rivlerëso foshnjën, duke vërejtur shtimin e peshës 

dhe duke kryer një radiografi të krahërorit, nëse është e mundur; 

• Nëse ka ndonjë gjetje sugjeruese të sëmundjes aktive, fillo trajtimin e plotë 

anti-tuberkular, sipas udhërrëfyesve kombëtarë; 

• Nëse foshnja ka bërë më mirë dhe testet janë negative, vazhdo izoniazidin 

profilaktik, për të përmbyllur trajtimin gjashtë muajsh; 

• Shtyje dhënien e vaksinës BCG deri në dy javë pas përfundimit të trajtimit. Nëse 

është dhënë tashmë BCg, përsërite BCG dy javë me vonë, pas përfundimit 

të trajtimit me izoniazid. 

3.13.3 Foshnja e nënës me HIV 

Shih Kapitulli 8 (faqe 203) për udhëzime. 

Foshnja e nënës me tuBerKulozë 

61 

3. Foshnjat

3. Foshnjat 

dozat e Barnave më të shpeshta për të porsalindurit 

Dozat e barnave më të shpeshta, për të porsalindurit dhe foshnjat me peshë të ulët në lindje 

pesha e fëmijës në kg 

62 

Bari dozimi Forma 1–


Bari dozimi Forma 1–

3. Foshnjat 



64 

Bari doza Forma 1–



3. Foshnjat 


66 



Shënime 

67 

3. Foshnjat

3. Foshnjat 

Shënime 

68

Kapitulli 4 

Kollë apo frymëmarrje e 

vështirësuar 

4.1 Fëmija që paraqitet me kollë 69 

4.2 Pneumonia 72 

4.2.1 Pneumonia shumë 

e rëndë 73 

4.2.2 Pneumonia e rëndë 78 

4.2.3 Pneumonia 

(jo e rëndë) 80 

4.2.4 Eksudati pleural 

dhe empiema 81 

4.3 Kollë apo ftohje 82 

4.4 Gjendjet që paraqiten 

me fishkëllimë 83 

4.4.1 Bronkioliti 85 

Kolla apo frymëmarrja e vështirësuar janë probleme të shpeshta në fëmijët e 

vegjël. Shkaktarët janë prej atyre më të lehtë, sëmundjeve të shërueshme vetvetiu 

deri tek ata të rëndë, sëmundje të rrezikshme për jetë. Ky kapitull siguron 

udhëzime për menaxhimin e gjendjeve më të rëndësishme, që shkaktojnë kollën, 

frymëmarrjen e vështirësuar, apo të dyja në fëmijët e moshës 2 muajsh deri 5 

vjeç. Diagnoza diferenciale e këtyre gjendjeve është përshkruar në Kapitullin 

2. Menaxhimi i këtyre problemeve në foshnje

4. kolla 

kollë apo frymëmarrjE E vësHtirësuar 

• ekspozimit ndaj dikujt me tuberkulozë, (apo kollë kronike) në familje 

• anamnezës për asfiksion (ngulfatje), apo fillim të papritur të simptomave 

• HIV infeksionit të njohur 

• anamnezës së imunizimit: BCG, DTP, MMR 

• anamnezës personale apo familjare për astmë. 

Ekzaminimi 

I përgjithshëm 

• cianozë qendrore 

• gjëmim, përpëlitje e flegrave të hundës, fishkëllimë, stridor 

• tundje e kokës (lëvizja e kokës e sinkronizuar me inspirim, që tregon distres 

të rëndë respirator) 

• presioni i rritur i venës jugulare (PVJ) 

• zbehje e rëndë shuplakash. 

Krahërori 

• frekuenca respiratore (numëroje gjatë një minute, kur fëmija është i qetë) 

frymëmarrje e shpejtuar:

Tabela 6. Diagnoza diferenciale e fëmijës, që paraqitet me kollë apo frymëmarrje 

të vështirësuar 

Diagnoza Në favor të 

pneumoni — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar 

— Retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit 

— temperaturë 

— Kërcitje të ashpra në auskultim 

— përpëlitje e flegrave të hundës 

— Gjëmim 

— tundje koke 

Malarie — Frymëmarrje e vështirësuar, në fëmijën febril 

— Strishoja e gjakut: parazitemi e lartë 

— Ka jetuar apo udhëtuar në regjione malarike 

— Në malarien e rëndë: frymëmarrje e thellë (acidotike)/retraksion i pjesës 

së poshtme të krahërorit 1 

— Krahërori i pastër në auskultim 

anemia e rëndë — Zbehje e rëndë e shuplakave 

— Hemoglobina

4. kolla 

pnEumonia 

Tabela 6. Vazhdim 


Eksudat/ — Matitet i thellë në perkusion 

empiem — Hyrja e ajrit mungon 

pneumotoraks — Fillim i papritur 

— Hipersonoritet në perkutim në njërën anë të krahërorit 

— Zhvendosje në mediastinum 

pneumoni — Fëmija i moshës 2–6-muajsh me cianozë qendrore 

pneumocistike — Kraharorë i zgjeruar tepër 

— Frymëmarrje e shpejtuar 

— Gishtat në formë të shkopit të daulles 

— Ndryshime në radiografi të krahërorit, por krahërori i pastër në auskultim 

— Mëlçia, shpretka, nyjet limfatike të rritura 

— testi për HiV pozitiv i nënës apo fëmijës 

4.2 Pneumonia 

Pneumonia zakonisht është shkaktuar nga viruset apo bakteret. Episodet më 

serioze shkaktohen nga bakteret. Sidoqoftë, nuk është e mundur që të përcaktohet 

shkaktari specifik, në bazë të tipareve klinike apo pamjes së radiografisë së 

krahërorit. Pneumonia është klasifikuar si shumë e rëndë, e rëndë apo jo e rëndë, 

duke u bazuar në tiparet klinike, me trajtim specifik për secilën prej tyre. Terapia 

me antibiotik nevojitet në të gjitha rastet. Pneumonia e rëndë dhe shumë e rëndë 

kërkon që në spital të jepet trajtim plotësues, siç është oksigjeni. 

Tabela 7. Klasifikimi i rëndesës së pneumonisë 

Shenjat apo simptomat Klasifikimi Trajtimi 

n Cianoza qendrore pneumoni — pranoje në spital 

n Distresi i rëndë shumë e rëndë — Jepi antibiotikun e rekomanduar 

respirator (p.sh. tundje — Jepi oksigjen 

koke) — Menaxho rrugët e frymëmarrjes 

n i/e paaftë për të pirë — trajto temperaturën e lartë nëse është e 

pranishme 

n Retraksioni i krahërorit pneumoni — pranoje në spital 

e rëndë — Jepi antibiotikun e rekomanduar 

— Menaxho rrugët e frymëmarrjes 

— trajto temperaturën e lartë, nëse është e 

pranishme 

n Frymëmarrje e shpejtuar pneumoni — Kujdes shtëpiak 

≥60 frymëmarrje/minute , — Jepi antibiotik të përshtatshëm për 5 ditë 

në një fëmijë të moshës

Tabela 7. Vazhdim 

Shenjat apo simptomat Klasifikimi Trajtimi 

pnEumoni sHumë E rëndë 

≥40 frymëmarrje/minutë, në një menjëherë 

fëmijë të moshës 1–5 vjeç — Kontrollo pas 2 ditësh 

n Kërcitje të qarta në 

auskultim 

n pa shenja të pneumonisë, nuk ka pneumoni, — Kujdes shtëpiak 

apo pneumonisë së rëndë kollë apo ftohje — Zbute grykën dhe lehtësoje kollën 

apo shumë të rëndë me barna të sigurta 

— Këshilloje nënën kur të kthehet 

— Kontrolloje pas 5 ditësh, nëse nuk 

përmirësohet 

— Nëse kollitet për më shumë se 30 

ditë, përmbaju udhëzimeve për 

kollitje kronike (shih faqe 96) 

4.2.1 Pneumoni shumë e rëndë 

diagnoza 

Kollë apo frymëmarrje e vështirësuar dhe së paku një nga të mëposhtmet: 

n cianozë qendrore 

n paaftësi për të thithur në gji apo pirë, apo vjell gjithçka 

n konvulsione, letargji apo pavetëdije 

n distresi i rëndë respirator. 

Pos kësaj, disa apo të gjitha shenjat tjera të pneumonisë, apo pneumonisë së 

rëndë, mund të jenë të pranishme, siç janë: 

— frymëmarrja e shpejtë: mosha

4. kolla 


74 

 

 

jashtë 

frymëmarrje 

brenda 

Retraksioni i pjesës së 

poshtme të kafazit të 

krahërorit: me inspirim, 

pjesa e poshtme e kafazit 

të krahërorit futet brenda 

Përpëlitja e flegrave 

të hundës: me 

inspirim, vrimat e 

hundëve fryhen jashtë 

jashtë brenda 

frymëmarrje 

 

— sonoritet jonormal (i ulur mbi eksudatin pleural, i rritur mbi konsolidimin 

lobar) 

— fërkim pleural. 

ä Nëse puls oksimetri është në dispozicion, siguro një matje të saturimit me 

oksigjen, në të gjithë fëmijët për të cilët dyshohet që kanë pneumoni të rëndë 

apo shumë të rëndë 

ä Nëse është e mundur, kryeje një radiografi për të përcaktuar eksudatin pleural, 

empiemën, pneumotoraksin, pneumatocelen, pneumonin intersticiale dhe 

eksudatin perikardial. 

trajtimi 

ä Pranoje fëmijën në spital. 

Terapia me antibiotik 

ä Jepi ampicillin (50 mg/kg IM, çdo 6 orë) dhe gentamicin (7.5 mg/kg IM, një 

herë në ditë) për 5 ditë; pastaj nëse fëmija përgjigjet mirë, përfundoje trajtimin 

në shtëpi, apo në spital me amoksicilin oral (15 mg/kg, tri herë në ditë) dhe 

gentamicin IM një herë në ditë për 5 ditë të tjera.


ä Në mënyrë alternative jepi ceftriaksonin (80 mg/kg IM apo IV një herë në 

ditë) derisa fëmija të jetë përmirësuar, pastaj vazhdo me cefalosporine orale 

të gjeneratës së tretë, deri në 10 ditë. 

ä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, kalo në gentamicin (7.5 

mg/kg IM një herë në ditë) dhe cloksacillin (50 mg/kg IM apo IV, çdo 6 orë), 

siç është përshkruar më poshtë për pneumonin stafilokoksike. Kur fëmija të 

përmirësohet, vazhdo me cloxacillin (apo dicloxacillin) oral 4 herë në ditë për 

kursin e plotë prej 3 javësh. 

Terapia me oksigjen 

ä Jepu oksigjen të gjithë fëmijëve me pneumoni shumë të rëndë 

ä Kur puls oksimetri është në dispozicion, përdore këtë për të ordinuar terapinë 

me oksigjen (jepu fëmijëve me saturim oksigjeni më pak se 90%, kur ka 

oksigjen në dispozicion) 

ä Përdori kanulat nazale, kateterin nazal, apo një kateter nazofaringeal. 

Përdorimi i kanulave nazale është metoda më e mirë për dhënien e oksigjenit 

foshnjave të vogla. Maska e fytyrës apo maska e kokës nuk rekomandohen. 

Furnizimi me oksigjen duhet të jetë në dispozicion gjatë gjithë kohës. Krahasimi 

i metodave të ndryshme të dhënies së oksigjenit dhe diagramet që tregojnë 

përdorimin e tyre janë dhënë në seksionin 10.7, faqe 285. 

ä Vazhdo me oksigjen deri sa shenjat e hipoksisë (siç janë retraksioni i pjesës së 

poshtme të kafazit të krahërorit apo frekuenca e frymëmarrjes prej ≥70/minutë) 

të largohen. 

ä Kur puls oksimetri është në dispozicion, provo periudhën pa oksigjen, çdo 

ditë në fëmijën stabil. Ndërprite oksigjenin nëse saturimi mbetet stabil mbi 

90%. Nuk ka dobi nga dhënia e oksigjenit pas kësaj kohe. 

Infermieret duhet të kontrollojnë çdo 3 orë, për të verifikuar nëse kateteri apo 

kanulat janë bllokuar me mukus dhe janë në vendin e duhur dhe të gjitha lidhjet 

janë të sigurta. 

Dy burimet kryesore të oksigjenit janë cilindrat dhe koncentruesit e oksigjenit. Është 

e rëndësishme që krejt pajisja të jetë kontrolluar për përputhshmëri dhe të mirëmbahet 

drejtë dhe që personeli të jetë udhëzuar në përdorimin e drejtë të tyre. 

kujdesi përkrahës 

ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39 °C), që duket se është duke shkaktuar 

distresin, jepi paracetamol. 

ä Nëse fishkëllima është e pranishme, jepi bronkodilatator me veprim të shpejtë 

(shih faqe 88). 

ä Largo, me aspirim të kujdesshëm, çfarëdo sekreti të trashë nga gryka, që 

fëmija nuk mund ta pastrojë. 

75 

4. kolla

4. kolla 


ä Sigurohu që fëmija të marrë lëngje mbajtëse ditore, të përshtatshme për 

moshën e fëmijës (shih seksionin 10.2, faqe 277), por shmange tejhidrimin 

(mbingarkesën me lëngje). 

— Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale. 

— Nëse fëmija nuk mund të pijë, plasoje tubën nazogastrike dhe jepi lëngje 

mbajtëse në sasi të vogla të shpeshta. Nëse fëmija është duke marrë lëngje 

në sasi të përshtatshme përmes gojës, të mos përdoret tuba nazogastrike, 

duke qenë se kjo rritë rrezikun prej pneumonisë aspiruese. Nëse është 

dhënë oksigjen në të njëjtën kohë me lëngjet nazogastrike, plasoi të dy 

tubat nëpër të njëjtën vrimë të hundës. 

ä Inkurajo fëmijën që të hajë sa më parë që të mund të marrë ushqimin. 

përcjellja 

Fëmija duhet kontrolluar nga infermieret së paku çdo 3 orë dhe nga mjeku së 

paku dy herë në ditë. Në mungesë të komplikimeve, brenda dy ditësh duhet të 

paraqiten shenjat e përmirësimit (frymëmarrja jo shumë e shpejtë, retraksion 

më i pakët i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit, më pak temperaturë dhe 

aftësi e përmirësuar për të ngrënë dhe për të pirë). 

komplikimet 

ä Nëse fëmija nuk është përmirësuar pas dy ditësh, apo nëse gjendja e fëmijës 

është përkeqësuar, shiko për komplikime apo ndonjë diagnozë tjetër. Nëse është 

e mundur, kryeje një radiografi të krahërorit. Komplikimet më të shpeshta janë 

dhënë më poshtë. 

Pneumonia stafilokoksike. Kjo është sugjeruar nëse ka keqësim të shpejtë 

klinik, përkundër trajtimit, nga pneumatocela apo pneumotoraksi me eksudat 

në radiografi, koke të shumta Gram pozitive në strishon e sputumit, apo rritje të 

fuqishme të S. aureus në kulturën e sputumit, apo lëngun e empiemës. Prania e 

pustulave septike të lëkurës mbështet diagnozën. 

ä Trajtoje me cloxacillin (50 mg/kg IM apo IV çdo 6 orë) dhe gentamicin (7.5 

mg/kg IM apo IV një herë në ditë). Kur fëmija përmirësohet, vazhdo cloxacillin-ën 

orale 4 herë në ditë për kursin e plotë prej 3 javësh. Vërej se cloxacillin-a 

mund të zëvendësohet nga një antibiotik tjetër anti-stafilokoksik siç janë 

oxacillin, flucloxacillin, apo dicloxacillin. 

Empiema. Kjo sugjerohet nga temperatura perzistente dhe shenjat nga ekzaminimi 

fizik dhe nga radiografia e krahërorit. 

ä Diagnoza dhe menaxhimi janë përshkruar në seksionin 4.1.4, faqe 81. 

Tuberkulozi. Fëmija me temperaturë perzistente, për më shumë se dy javë dhe 

shenja të pneumonisë, duhet të vlerësohet për tuberkulozë. Nëse nuk mund të 

gjendet ndonjë shkaktarë tjetër i temperaturës, tuberkulozi duhet të merret parasysh 

dhe trajtimi i tij, bazuar në udhërrëfyesit kombëtarë, mund të fillohet dhe 

duhet vlerësuar reagimin në trajtimin anti-TB (shih seksionin 4.8, faqe 101). 

76


Radiografia normale e krahërorit Pneumonia lobare e zonës së djathtë të poshtme, 

e ndikuar nga konsolidimi (Radiografi) 

Pneumonia stafilokoksike. Tiparet tipike 

përfshijnë pneumatocelen në anën e 

djathtë të ilustrimit dhe një absces me 

një nivel ajri në anën e majtë të ilustrimit 

(radiografi). 

Krahërori i tejzgjeruar. Veçoritë janë 

një diametër i rritur transversal, brinjët 

të drejtuara më horizontalisht, kontura e 

vogël e zemrës dhe diafragma e rrafshuar 

(radiografia). 

Pneumotoraksi. Mushkëria e djathtë (ana e 

majtë e ilustrimit) është kolabuar kah hilusi, 

duke lënë buzën transparente përreth saj, 

pa strukturë mushkërish. Në anën tjetër, 

mushkëria e majtë (ana e djathtë e ilustrimit) 

normale) demonstron zgjerim të shënuar në 

periferi (radiografi). 

Pamja e tuberkulozës miliare: 

infiltrate të vogla të fragmentuara, të shpërndara 

gjerësisht nëpër të dy mushkëritë: “dukja e 

stuhisë së borës” (radiografia). 

77 

4. kolla

4. kolla 

pnEumonia E rëndë 

Fëmijët që janë HIV pozitivë apo tek të cilët dyshohet për HIV. Në fëmijët që 

janë HIV pozitiv, apo tek të cilët dyshohet për HIV, disa aspekte të trajtimit me 

antibiotik janë të ndryshme. Megjithatë pneumonia te shumica e këtyre fëmijëve 

ka të njëjtën etiologji sikur në fëmijët pa HIV, PPK, shpesh në moshën 4–6 muajsh 

(shih faqe 221) është një shkaktarë plotësues i rëndësishëm, që duhet trajtuar 

kur është i pranishëm. 

ä Jepi ampicilin dhe gentamicin 10 ditë, si më lartë 

ä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, kalo në ceftriaxone (80 mg/kg 

IV një herë në ditë për 30 minuta), nëse është në dispozicion. Nëse nuk është 

në dispozicion, jepi gentamicin dhe cloxacillin, si më lartë. 

ä Gjithashtu jepi doza të mëdha të cotrimoxazole (8 mg/kg trimethoprim dhe 

40 mg/kg sulfamethoxazole IV çdo 8 orë, apo oral 3 herë në ditë) për 3 javë. 

Për menaxhimin e mëtutjeshëm të fëmijës, përfshirë edhe profilaksën e PPK 

(shih Kapitullin e HIV-it, faqe 203). 

4.2.2 Pneumonia e rëndë 

diagnoza 

Kollë apo frymëmarrje e vështirësuar dhe së paku njëra prej shenjave vijuese: 

n retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit 

n përpëlitje e flegrave të hundës 

n gjëmim (në foshnjat e vogla). 

n kontrollo nëse ka shenja të pneumonisë shumë të rëndë, siç janë: 

— cianozë qendrore 

— paaftësi për të thithur në gji apo për të pirë 

— vjell gjithçka 

— konvulsione, letargji apo pavetëdije 

— distresi i rëndë respirator. 

Krahas këtyre, disa apo të gjitha shenjat tjera të pneumonisë mund të jenë të 

pranishme: 

n frymëmarrja e shpejtë: mosha

lobar) 

— fërkim pleural. 

Radiografia rutinore e krahërorit rrallë jep informata të cilat do ta ndryshojnë 

menaxhimin e pneumonisë së rëndë, prandaj nuk rekomandohet. 

trajtimi 

ä Pranoje apo referoje fëmijën në spital. 

pnEumonia E rëndë 


ä Jepi benzylpenicillin (50 000 njësi/kg IM apo IV çdo 6 orë) së paku 3 ditë. 

ä Kur fëmija përmirësohet, kalo në amoxicillin oral (25 mg/kg, 3 herë në ditë). 

Kursi i plotë i trajtimit është 5 ditë. 

ä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, apo përkeqësohet, shiko për 

komplikimet dhe trajtoje sipas rrethanave (shih më lartë, siç është përshkruar 

për pneumoninë shumë të rëndë, faqe 58, dhe më poshtë për HIV të dyshuar). 

Terapia me oksigjen 

ä Nëse është lehtë në dispozicion, jepi oksigjen secilit fëmijë me retraksion të 

rëndë të pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit, apo me frekuencë respiratore 

prej ≥70/minutë. Shih seksionin 10.7 (faqe 285). 


Shih më lartë (faqe 75), si është përshkruar për pneumoni shumë të rëndë. 


Fëmija duhet kontrolluar nga infermieret së paku çdo 6 orë dhe nga mjeku së 

paku një herë në ditë. Regjistro frekuencën respiratore dhe temperaturën dhe 

verifiko nivelin e vetëdijes së fëmijës dhe aftësinë për të pirë, apo për t’u ushqyer 

në gji. Në mungesë të komplikimeve, brenda dy ditësh duhet të ketë shenja të 

përmirësimeve (frymëmarrje më e ngadalshme, retraksion më i pakët i krahërorit, 

më pak temperaturë dhe aftësi e përmirësuar për të ngrënë dhe pirë). 

komplikimet 

Fëmijëve të cilët janë HIV pozitiv, apo në të cilët dyshohet për HIV 

ä Jepu ampicillin dhe gentamicin 10 ditë, sikur për pneumoni shumë të rëndë 

ä Nëse fëmija nuk përmirësohet brenda 48 orëve, kalo në ceftriaxone (80 mg/kg 

IV një herë në ditë për 30 minuta) nëse ka. Nëse ky nuk është në dispozicion 

jepi gentamicin dhe cloxacillin, sikur për pneumoni shumë të rëndë. 

79 

4. kolla

4. kolla 

pnEumonia (jo E rëndë) 

ä Fëmijës së moshës 2–11 muajsh gjithashtu jepi doza të larta të cotrimoxazole-it 

(8 mg/kg trimethoprim dhe 40 mg/kg sulfamethoxazole IV, çdo 8 orë apo oral 

3 herë në ditë) për 3 javë. Fëmijës së moshës 12–59 muajsh, jepja këtë vetëm 

nëse ka shenja klinike të PPK (siç janë gjetjet në radiografi të pneumonisë 

intersticiale). 

Për menaxhimin e mëtutjeshëm të fëmijës, përfshirë profilaksën e PPK (shih 

Kapitullin e HIV-it, faqe 203). 

4.2.3 Pneumonia (jo e rëndë) 

diagnoza 

ä Në ekzaminim, fëmija ka kollë apo frymëmarrje të vështirësuar dhe frymëmarrje 

të shpejtë: 

— mosha 2–11 muajsh: ≥50/minutë 

— mosha 1–5 vjeç: ≥40/minutë. 

ä Kontrollo nëse fëmija nuk ka asnjë nga shenjat e pneumonisë së rëndë, apo 

shumë të rëndë, të dhëna më lartë në seksionet 4.1.2 dhe 4.1.1. 

ä Krahas këtyre, shenjat tjera të pneumonisë (në auskultim) mund të jenë të 

pranishme: kërcitjet, zhurma e redukuar e frymëmarrjes, apo një regjion i 

frymëmarrjes bronkiale. 

trajtimi 

ä Trajtoje fëmijën në mënyrë ambulantore. 

ä Jepi amoxicillin (25 mg/kg 3 herë në ditë) për 5 ditë, apo cefalosporinë të 

gjeneratës së dytë (Cefaclor 20-40 mg/kg/ditë në 8 ose 12 orë. 2 

ä Jepi dozën e parë në klinikë dhe mësoje nënën si të jap dozat tjera në shtëpi. 

komplikimet 

Fëmijët që janë HIV pozitiv, apo tek të cilët dyshohet për HIV 

Në fëmijët që janë duke marrë profilaksi për PPK, apo jetojnë në një regjion në 

të cilin kjo u jepet fëmijëve shpesh, trajto pneumoninë me amoxicillin më mirë 

sesa me co-trimoxazole, kur kjo është e mundur. 

kontrolli 

Inkurajo nënën që ta ushqejë fëmijën. Këshilloje atë që të sjell fëmijën sërish pas 

2 ditësh, apo edhe më herët, nëse fëmija sëmuret më shumë, apo nuk është në 

gjendje të pijë, apo të thithë në gji. Kur të kthehet fëmija: 

• Nëse frymëmarrja është përmirësuar (ngadalësuar), ka më pak temperaturë 

dhe fëmija ushqehet më mirë, kryeje trajtimin 3 ditor me antibiotik. 

2 Nelson, Textbook of pediatrics, 16th edition. 

80

• Nëse frekuenca e frymëmarrjes, temperatura dhe ushqyerja nuk janë 

përmirësuar, kalo në antibiotikun e zgjedhjes së dytë dhe këshilloje nënën që 

të kthehet sërish pas 2 ditësh. 

• Nëse ka shenja të pneumonisë së rëndë apo shumë të rëndë, pranoje fëmijën 

në spital dhe trajtoje sipas udhëzimeve të mësipërme. 

4.2.4 Eksudati pleural dhe empiema 

Eksudati plEural dHE EmpiEma 

diagnoza 

Fëmija me pneumoni të rëndë apo shumë të rëndë mund të zhvillojë eksudat 

pleural apo empiemë. 

n Në ekzaminim, krahërori ka matitet në perkutim dhe zhurmat e frymëmarrjes 

janë të zvogëluara, apo mungojnë mbi regjionin e prekur. 

n Fërkimi pleural mund të dëgjohet në ndonjë fazë të mëhershme, para se të 

zhvillohet plotësisht eksudati. 

n Radiografia e krahërorit tregon lëng në njërën apo në të dy anët e krahërorit. 

n Kur empiema është e pranishme, temperatura persiston përkundër terapisë 

me antibiotik dhe lëngu pleural është i turbullt apo qartë purulent. 

trajtimi 

Drenimi 

ä Eksudatet pleurale duhet drenuar, pos nëse janë shumë të vogla. Nëse eksudatet 

janë të pranishme në të dy anët e krahërorit, drenoi të dyja. Mund të jetë e 

domosdoshme që të përsëritet drenimi 2-3 herë, nëse lëngu kthehet. Shih 

Shtojcën A1.6, faqe 322, për udhëzime mbi drenimin e krahërorit. 

Menaxhimi i mëtutjeshëm varet nga karakteri i lëngut të fituar. 

Kur është e mundur lëngu pleural duhet analizuar për proteine dhe përmbajtje 

glukoze, numër të qelizave dhe diferencimin e qelizave, si dhe duhet ekzaminuar 

sipas ngjyrosjes së Gram-it dhe Ziehl-Neelsen-it, si dhe kulturës bakteriale dhe 

të Mycobacterium tuberculosis-it. 


ä Jepi ceftriakson (80 mg/kg IM apo IV në 24 orë) deri sa fëmija të përmirësohet. 

Pastaj vazhdo oral (si më lartë) për gjithsejtë 4 javë. 

äNëse infeksioni me Stafilokokus aureus është përcaktuar, më mirë jepi cloxacillin 

(doza: 50 mg/kg IM apo IV çdo 6 orë) dhe gentamicin (doza: 7.5 mg/kg IM 

apo IV një herë në ditë). Kur fëmija të përmirësohet, vazhdo me cloxacillin 

oral, 4 herë në ditë. Vazhdo trajtimin për 3 javë të plota. 

81 

4. kolla

4. kolla 

GjEndjEt që paraqitEn mE fisHkëllimë 

Dështimi për t’u përmirësuar 

Nëse temperatura dhe shenjat tjera të sëmundjes vazhdojnë, përkundër drenimit 

adekuat të krahërorit dhe terapisë antimikrobiale, vlerësoje për tuberkulozë të 

mundshme. 

ä Një provë me terapi antituberkulare mund të jetë e nevojshme (shih seksionin 

4.7, faqe 101). 

4.3 Kollë apo ftohje 

Këto janë infeksione virale të shpeshta, që shërohen vetvetiu dhe që kërkojnë 

vetëm kujdes përkrahës. Antibiotikët nuk duhet dhënë. Fishkëllima apo stridori 

mund të paraqiten në disa fëmijë, sidomos në foshnje. Shumica e episodeve 

përfundojnë brenda 14 ditësh. Kolla që zgjat 30 ditë e më shumë, mund të jetë 

pasojë e tuberkulozës, astmës, pertusisit apo infeksionit simptomatik me HIV 

(shih Kapitulli 8, faqe 203). 

diagnoza 

Karakteristikat kryesore: 

n kollë 

n sekretim nga hundët 

n frymëmarrje me gojë 

n temperaturë 

n Mungojnë shenjat në vijim: 

— frymëmarrje e shpejtë 

— retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit 

— stridor, kur fëmija është i qetë 

— shenjat e përgjithshme të rrezikshme. 

Fishkëllima mund të paraqitet në fëmijët e vegjël (shih seksionin 4.3, më 

poshtë). 

trajtimi 

ä Trajto fëmijën në mënyrë ambulantore. 

ä Zbute grykën dhe lehtësoje kollën me barna të padëmshme, siç janë pijet e 

ngrohta të ëmbla. 

ä Ule temperaturën e lartë (≥39°C) me paracetamol, nëse kjo është duke 

shkaktuar shqetësim për fëmijën. 

ä Pastro sekretet prej hundës së fëmijës, para ushqyerjeve, me leckë të lagur 

në ujë, e cila është ndrydhur për të formuar fitil me maje. 

ä Mos jep asnjë nga të mëposhtmet: 

— ndonjë antibiotik (ata nuk janë efektiv dhe nuk parandalojnë pneumoninë) 

— barnat që përmbajnë atropinë, kodein apo derivate të kodeinës, apo alkool 

82

(këto mund të jenë të dëmshme) 

— pika medicinale për hundë. 

kontrolli 

Këshilloje nënën të: 

• ushqejë fëmijën 

• shikojë për frymëmarrje të shpejtë apo të vështirësuar dhe të kthehet nëse 

zhvillohet ndonjëra 

• kthehet nëse fëmija sëmuret më shumë, apo nuk është në gjendje të pijë, apo 

të thithë në gji. 

4.4 Gjendjet që paraqiten me fishkëllimë 

Fishkëllima është tingull fishkëllyes i ashpër afër fundit të secilit ekspirium. Kjo 

shkaktohet nga ngushtimi spazmodik i rrugëve distale të frymëmarrjes. Për të 

dëgjuar fishkëllimën, edhe në rastet e lehta, veje veshin afër gojës së fëmijës dhe 

dëgjo frymëmarrjen deri sa fëmija është i qetë, apo përdore stetoskopin për të 

dëgjuar për fishkëllima apo ronke. 

Në dy vitet e para të jetës, fishkëllima është më shumti e shkaktuar nga infeksioni 

respirator viral, siç është bronkioliti apo kolla dhe ftohja. Pas moshës 2 vjeçare, 

shumica e fishkëllimave është pasojë e astmës (Tabela 8, faqe 84). Nganjëherë 

fëmijët me pneumoni paraqiten me fishkëllimë. Është me rëndësi gjithmonë që të 

merret parasysh pneumonia si diagnozë, sidomos në 2 vitet e para të jetës. 

anamneza 

n episodet paraprake të fishkëllimës 

n reagimi në bronkodilatator 

n diagnoza e astmës apo trajtimi afatgjatë për astmë. 

Ekzaminimi 

n fishkëllimë në ekspirium 

n ekspirium i zgjatur 

n tingull perkutor kumbues 

n kraharor i tejfryrë 

n ronke në auskultim. 


Reagim në bronkodilator me veprim të shpejtë 

ä Nëse shkaktari i fishkëllimës nuk është i qartë, apo nëse fëmija ka frymëmarrje 

të shpejtuar, apo retraksion të krahërorit pos fishkëllimës, jepi një bronkodilator 

me veprim të shpejtë dhe vlerësoje pas 15 minutash. Reagimi në bronkodilator 

me veprim të shpejtë ndihmon që të përcaktohet diagnoza themelore dhe 

trajtimi. 

83 

4. kolla

4. kolla 


Tabela 8. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me fishkëllimë 


astma — anamneza e fishkëllimës së përsëritur, disa pa lidhje me kollë apo ftohje 

— tejfryrje e krahërorit 


— Hyrje e zvogëluar e ajrit (nëse është shumë e rëndë, bllokim i rrugëve të 

frymëmarrjes) 

— përgjigje e mirë në bronkodilator 

Bronkiolit — Episodi i parë i fishkëllimës në fëmijën e moshës < 2 vjeç 

— Episode fishkëllime në kohën e bronkolitit sezonal 





— përgjigje e dobët/kurrfare në bronkodilator 

Fishkëllimë — Fishkëllimë e lidhur me kollë apo ftohje 

e shoqëruar me — pa anamnezë familjare apo personale për astmë/ekzemë/temperaturë të 

kollë apo ftohje lartë 





— tenton të jetë më pak e rëndë, sesa fishkëllima e shoqëruar me astmë 

trupi i huaj — anamneza e fillimit të papritur të ngufatjes apo fishkëllimës 

— Fishkëllima mund të jetë e njëanshme 

— Bllokim ajri, me hipersonoritet dhe zhvendosje mediastinale 

— Shenjat e kollabimit mushkëror: hyrje e zvogëluar ajri dhe tingull 

perkutor i dobët 

— pa përgjigje në bronkodilator 

pneumoni — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar 

— Retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit 


— Kërcitje të ashpra 

— përplitje e flegrave të hundës 

— Gjëmim 

Jepi bronkodilator me veprim të shpejtë përmes njërës nga metodat në vijim: 

• salbutamol nebulizator 

• salbutamol përmes inhalatorit me dozë të matur me hapësinor 

• nëse asnjëra nga metodat e mësipërme nuk është në dispozicion, jepi injeksion 

subkutan të epinefrinës (adrenalinë). 

Shih faqe 88, për detaje të administrimit të mësipërm. 

n Vlerëso reagimin pas 15 minutash. Shenjat e përmirësimit janë: 

84

Bronkioliti 

— distres më i vogël respirator (frymëmarrje më e lehtë) 

— retraksion më i vogël i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit 

— hyrje e përmirësuar e ajrit. 

ä Fëmijët që akoma kanë shenja të hipoksisë (p.sh. cianozë qendrore, paaftësi 

për të pirë si pasojë e distresit respirator, retraksion të rëndë të pjesës së 

poshtme të kafazit të krahërorit), apo kanë frymëmarrje të shpejtuar, duhet të 

pranohen në spital për trajtim. 

4.4.1 Bronkioliti 

Bronkioliti është infeksion viral i rrugëve të poshtme respiratore, i cili në mënyrë 

tipike është më i rëndi te foshnjat e vogla, paraqitet në epidemi vjetore dhe karakterizohet 

nga obstruksioni i rrugëve të frymëmarrjes dhe fishkëllima. Virusi 

respirator sincicial është shkaktari më i rëndësishëm. Infeksioni bakterial sekondar 

mund të paraqitet dhe është i shpeshtë në disa rrethana. Menaxhimi i bronkiolitit 

të shoqëruar me frymëmarrje të shpejtuar, apo shenja të tjera të distresit respirator 

është i ngjashëm me atë të pneumonisë. Episodet e fishkëllimës mund të zgjasin 

disa muaj pas një ataku të bronkiolitit, por përfundimisht do të ndërpriten. 

diagnoza 

Karakteristikat tipike të bronkiolitit, në ekzaminim, janë: 

n fishkëllima që nuk lehtësohet as nga tri doza të bronkodilatorit me veprim të 

shpejtë 

n tejfryrja e kafazit të krahërorit, me kumbim (sonoritet) të rritur në perkutim 

n retraksion të pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit 

n kërcitje të imëta në auskultim të krahërorit 

n vështirësi në të ushqyer, thithje apo pirje, si pasojë e distresit respirator. 

trajtimi 

Shumica e fëmijëve mund të trajtohen në shtëpi, por ata me shenjat e mëposhtme, 

të pneumonis së rëndë apo shumë të rëndë, apo bronkiolit të rëndë, 

duhet trajtuar në spital: 

Shenjat e pneumonisë së rëndë apo shumë të rëndë (shih seksionin 4.1.2 

dhe 4.1.1): 

n cianoza qendrore 

n paaftësia për të thithur gji apo pirë, apo vjell gjithçka 

n konvulsionet, letargjia apo pavetëdija 

n retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit 

n përpëlitja e flegrave të hundës 

n gjëmimi (në foshnjat e vogla). 

APO shenjat e distresit respirator: 

85 

4. kolla

4. kolla 

Bronkioliti 

n pengesa të qarta në frymëmarrje 

n vështirësi në pirje, ushqyerje apo të folur. 

Trajtimi me antibiotik 

ä Nëse trajtohet në shtëpi, jepi amoxicillin (25 mg/kg 3 herë në ditë) për 5 ditë, 

apo cefalosporinë të gjeneratës së dytë (cefaclor 20-40 mg/kg/ditë, çdo 8 apo 

12 orë). 

ä Nëse ka distres respirator, siç është retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit 

të krahërorit, por fëmija është në gjendje të pijë dhe nuk ka cianozë qendrore, 

jepi benzylpenicillin (50 000 njësi/kg IM apo IV çdo 6 orë) së paku 3 ditë. Kur 

të përmirësohet fëmija, kalo në amoxicillin oral (25 mg/kg 2 herë në ditë) për 

3 ditë. (Shih fq. 75.) 

ä Nëse ka shenja të pneumonisë së rëndë (cianozë qendrore apo paaftësi për të 

pirë), jepi ceftriakson (80 mg/kg IM apo IV në 24 orë) deri sa të përmirësohet 

fëmija. Pastaj vazhdo përmes gojës për gjithsejtë 10 ditë. 

Oksigjeni 

ä Jepu oksigjen të gjithë fëmijëve me fishkëllimë dhe distres të rëndë respirator 

(sikur për pneumoni: shih seksionin 4.1.1 dhe 4.1.2). 

Metodat e rekomanduara për dhënien e oksigjenit janë përmes kanulave nazale 

apo kateterit nazal. Është gjithashtu e mundur të përdoret kateteri nazofaringeal. 

Kanulat nazale janë metoda më e mirë për dhënien e oksigjenit, për foshnjet e 

vogla: shih faqe 286. 

ä Vazhdo terapinë me oksigjen deri sa shenjat e hipoksisë të mos jenë më të 

pranishme, ndërsa më pas nuk ka dobi nga vazhdimi i oksigjenit. 

Infermierja duhet të kontrollojë çdo 3 orë, nëse kateteri apo kanulat janë në pozitë 

të drejtë dhe jo të bllokuar me mukus dhe nëse të gjitha lidhjet janë të sigurta. 


ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39°C) që duket të jetë shkaktare e distresit, jepi 

paracetamol. 

ä Sigurohu që fëmijët e hospitalizuar të marrin lëngjet mbajtëse ditore të përshtatshme 

për moshën e fëmijës (shih seksionin 10.2, faqe 277), por shmangiu 

tejhidrimit. Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale. 

ä Inkurajo fëmijën që të hajë sa më parë që të mund të pranojë ushqimin. 


Fëmija i hospitalizuar duhet vlerësuar nga infermierja çdo 6 orë (apo çdo 3 orë, 

nëse ka shenja të sëmundjes shumë të rëndë) dhe nga mjeku së paku një herë 

në ditë. Përcille terapinë me oksigjen siç është përshkruar në faqe 287. Shiko 

86

veçanërisht për shenja të insuficiencës respiratore, p.sh. hipoksi të rritur dhe 

distres respirator që çon në rraskapitje. 

komplikimet 

ä Nëse fëmija nuk përgjigjet në terapinë me oksigjen, apo nëse gjendja e fëmijës 

përkeqësohet papritur, kryeje një radiografi të krahërorit për të parë nëse ka 

pneumotoraks. 

Pneumotoraksi tensional i shoqëruar me distres të rëndë respirator dhe zhvendosje 

të zemrës, kërkon qetësim të menjëhershëm, përmes vënies së gjilpërës 

në regjionin e prekur për t’i mundësuar ajrit që është nën presion që të largohet. 

(Pas kësaj, nxjerrja e vazhdueshme e ajrit duhet siguruar përmes futjes së tubës 

torakale, me një hapje nënujore, deri sa rrjedhja e ajrit të mbyllet spontanisht 

dhe mushkëria të zgjerohet). 

4.4.2 Astma 

Astma është gjendje inflamatore kronike, me obstruksion reversibil të rrugëve të 

frymëmarrjes. Kjo karakterizohet nga episodet rekurrente të fishkëllimës, shpesh 

me kollë, që përgjigjet në trajtim me bronkodilator dhe barna anti-inflamatore. 

Antibiotikët duhet dhënë, vetëm kur ka shenja të pneumonisë. 

diagnoza 

Anamneza e episodeve rekurrente të fishkëllimës, shpesh me kollë. Gjetjet në 

ekzaminim mund të përfshijnë: 

n tejfryrje e krahërorit 

n retraksion i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit 

n ekspirium i zgjatur me fishkëllimë të dëgjueshme 

n marrje e zvogëluar e ajrit, kur obstruksioni është i rëndë 

n mungesë e temperaturës 

n përgjigje e mirë në trajtim me bronkodilator. 

astma 

Nëse diagnoza është e pasigurt, jepi një dozë të bronkodilatorit me veprim të 

shpejtë (shih adrenalina/epinefrina (faqe 89) dhe salbutamol (faqe 88)). Fëmija 

me astmë zakonisht do të përmirësohet shpejt, duke treguar shenja siç janë 

zvogëlimi i frekuencën respiratore dhe i retraksionit të krahërorit dhe më pak 

distres respirator. Fëmija me astmë të rëndë mund të kërkojë disa doza para se 

të shihet përgjigja. 

trajtimi 

ä Fëmija me episodin e parë të fishkëllimës dhe pa distres respirator zakonisht 

mund të menaxhohet në shtëpi vetëm me kujdes përkrahës. Bronkodilatori 

nuk është i domosdoshëm. 

87 

4. kolla

4. kolla 

astma 

ä Nëse fëmija është në distres respirator apo ka fishkëllimë rekurrente, jepi 

salbutamol, përmes nebulizatorit apo inhalatorit me dozë të matur. Nëse nuk 

ka nebulizator, jepi epinefrinë subkutan. Rivlerëso fëmijën pas 30 minutave, 

për të përcaktuar trajtimin pasues: 

— Nëse distresi respirator është shëruar, dhe fëmija nuk ka frymëmarrje të 

shpejtë, këshilloje nënën mbi kujdesin shtëpiak me salbutamol të inhaluar, 

apo kur ky nuk është në dispozicion, salbutamol shurup apo tableta orale 


— Nëse distresi respirator perziston, pranoje në spital dhe trajtoje me oksigjen, 

bronkodilator me veprim të shpejtë dhe barna të tjera, siç është 

përshkruar më poshtë. 

ä Nëse fëmija ka cianozë qendrore apo është i paaftë të pijë, pranoje në spital 

dhe trajtoje me oksigjen, bronkodilator me veprim të shpejtë dhe barna të tjera, 

siç është përshkruar më poshtë. 

ä Fëmijëve të pranuar në spital jepu shpejtë oksigjen, një bronkodilator me 

veprim të shpejtë dhe dozën e parë të steroideve. 

88 

Përgjigja pozitive (më pak distres respirator, hyrje më e mirë e ajrit në auskultim) 

duhet parë për 15 minuta. Nëse kjo nuk ndodhë, jepi bronkodilator me 

veprim të shpejtë në intervale 15 minutëshe brenda 1 ore. 

ä Nëse nuk ka përgjigje pas 3 dozave të bronkodilatorit me veprim të shpejtë, 

shto aminofilin IV. 

Oksigjen 

ä Jepu oksigjen të gjithë fëmijëve me astmë që janë cianotik apo vështirësitë 

e të cilëve në frymëmarrje ndërthuren me të folurit, të ushqyerit apo thithjen 

në gji. Shih faqe 86. 

Bronkodilatorët me veprim të shpejtë 

ä Jepi fëmijës një nga tre bronkodilatorët me veprim të shpejtë – salbutamol 

të nebulizuar, salbutamol me inhalator me dozë të matur me hapësinor, apo 

epinefrinë subkutan (adrenalin), siç është përshkruar më poshtë. 

(1) Salbutamoli i nebulizuar 

Burimi i aplikimit për nebulizator duhet të zhvillojë së paku 6–9 litra/minutë. 

Metodat e rekomanduara janë një kompresor ajri, apo cilindër oksigjeni. Nëse 

asnjëra nuk është në dispozicion, shfrytëzo pompën e këmbës, e qëndrueshme 

dhe e lehtë për t’u përdorur, megjithëse është më pak efektive. 

ä Vendose tretësirën e bronkodilatorit dhe 2–4 ml të tretjes fiziologjike sterile në 

dhomëzën e nebulizatorit dhe trajtoje fëmijën deri sa tretësira të harxhohet krejt. 

Doza e salbutamolit është 2.5 mg (p.sh. 0.5 ml të 5 mg/ml tretje nebulizuese). 

Kjo mund të jepet çdo 4 orë, duke e zvogëluar në çdo 6–8 orë sapo gjendja

e fëmijës të përmirësohet. 

Nëse është e domosdoshme 

në rastet e rënda, kjo mund të 

jepet çdo orë. 

(2) Salbutamoli përmes inhalatorit 

me dozë të matur me 

hapësinor. 

Hapsinorët me vëllim 750 ml. 

ndodhen në shitje. 

ä Fillo me dy shprucime (200 

mikrogram) në dhomëzën 

e hapësinorit. Pastaj vendose 

hapjen e hapësinorit 

në gojën e foshnjës dhe lejo 

frymëmarrjen normale për 

3–5 frymëmarrje. Kjo mund 

të përsëritet çdo 4 orë, duke 

e zvogëluar në çdo 6–8 orë, Shfrytëzo hapësinorin dhe maskën e fytyrës 

pasi të përmirësohet gjendja për të dhënë trajtimin me bronkodilator. 

e fëmijës. Nëse është e domo- Hapësinori mund të bëhet vet prej shishes 

sdoshme në rastet e rënda, së plastikës së pijeve joalkoolike. 

ky mund të jepet deri në disa 

herë në orë, për një periudhë të shkurtër. 

Foshnjet dhe fëmijët e vegjël bashkëpunojnë më mirë kur iu ngjitet maska e 

fytyrës në hapësinor, në vend të shtojcës së gojës. 

Nëse pajisjet komerciale nuk janë në dispozicion, hapësinori mund të bëhet nga 

gota e plastikës, apo nga një shishe plastike një litërshe. Kjo kërkon 3–4 shprucime 

të salbutamolit dhe fëmija duhet të marrë frymë prej pajisjes deri 30 sekonda. 

(3) Epinefrina (adrenalin) subkutane 

ä Nëse dy metodat e mësipërme të dhënies së salbutamolit nuk janë në dispozicion, 

jepi injeksion subkutan të epinefrinës (adrenaline) - 0.01 ml/kg të 

tretësirës 1:1000 (deri në maksimum prej 0.3 ml), të matur saktë me një 

shiringë 1 ml-she (për teknikën e injektimit, shih faqe 309). Nëse nuk ka 

përmirësim pas 15 minutave, përsërite dozën një herë. 

Bronkodilatorët oral 

ä Sapo të përmirësohet fëmija mjaft, sa për t’u lëshuar në shtëpi, nëse nuk ka 

salbutamol për inhalim në dispozicion fare, apo të përshtatshëm, atëherë mund 

të jepet salbutamoli oral (në shurup apo tableta). Doza është: 

mosha 1–5 vjeç: 2 mg çdo 6–8 orë. 

astma 

89 

4. kolla

4. kolla 

astma 

Steroidet 

ä Nëse fëmija ka atak të rëndë akut të fishkëllimës dhe anamnezë për fishkëllimë 

rekurrente, jepi prednisolon oral, 1-2 mg/kg, 3-5 ditë, si një dozë e vetme 

ditore. Nëse fëmija vazhdon të jetë shumë i sëmurë, vazhdo trajtimin deri sa 

të shihet përmirësimi. Steroidet zakonisht nuk përdoren për episodin e parë 

të fishkëllimës. 

Aminofilina 

ä Nëse fëmija nuk përmirësohet pas 3 dozave të bronkodilatorit me veprim të 

shpejtë, të dhëna në intervale të shkurtra si dhe prednisolon oral, jepi aminofilin 

IV – doza fillestare prej 5–6 mg/kg (deri në maksimumin prej 300 mg), të 

pasuar nga doza mbajtëse prej 5 mg/kg çdo 6 orë. Peshoje fëmijën me kujdes 

dhe jepi dozën IV, për së paku 20 minuta dhe e preferueshme për 1 orë. 

Aminofilina intravenoze mund të jetë e rrezikshme në një mbidozë, apo kur jepet 

tepër shpejt. Tejkaloje dozën fillestare, nëse fëmija tashmë ka marrë ndonjë formë 

të aminofilinës në 24 orët paraprake. 

ä Ndërprite dhënien e saj menjëherë, nëse fëmija fillon të vjell, ka frekuencën e 

pulsit >180/min, zhvillon kokëdhimbje apo ka konvulsione. 

ä Nëse aminofilina IV nuk është në dispozicion, një alternativë e mirë janë 

supozitorët e aminofilinës. 

Antibiotikët 

ä Antibiotikët nuk duhet dhënë në mënyrë rutinore për astmë apo fëmijës me 

astmë që ka frymëmarrje të shpejtuar pa temperaturë. Trajtimi antimikrobial 

sidoqoftë është i ndikuar kur ka temperaturë perzistente dhe shenja të tjera 

të pneumonisë (shih seksionin 4.1, faqe 72). 


ä Sigurohu që fëmija të marrë lëngjet mbajtëse ditore të përshtatshme për 

moshën e tij (shih faqe 277). Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale. 

Inkurajo ushqim plotësues adekuat për fëmijët e vegjël, sa më parë që të mund 

të merret ushqimi. 


Fëmija i hospitalizuar duhet vlerësuar nga infermierja çdo 3 orë, apo çdo 6 orë, 

deri sa fëmija të tregojë shenja përmirësimi (p.sh. frekuencë të zvogëluar frymëmarrjeje, 

retraksion të zvogëluar të pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit dhe 

më pak distres respirator), dhe nga mjeku së paku një herë në ditë. Regjistroje 

frekuencën respiratore dhe shikoje sidomos për shenjat e insuficiencës respiratore 

– hipoksi e rritur dhe distres respirator, që çon në rraskapitje. Nëse përgjigja në 

90

trajtim është e dobët, jepi salbutamol më shpesh, deri në një herë çdo 60 minuta. 

Nëse kjo nuk ka efekt, jepi aminofilinë. Përcille terapinë me oksigjen siç është 

përshkruar në faqe 287. 

komplikimet 

ä Nëse fëmija nuk reagon në terapinë e mësipërme, apo gjendja e fëmijës 

përkeqësohet papritur, kryeje një radiografi për të shikuar për shenjat e 

pneumotoraksit. Trajtoje siç është përshkruar në faqe 87. 

kontrolli 

Astma është gjendje kronike dhe rekurente. 

ä Plani i trajtimit afatgjatë duhet bërë duke u bazuar në shpeshtësinë dhe 

rëndesën e simptomave. Ky mund të përfshijë trajtimin e kohëpaskohshëm 

apo të rregullt me bronkodilator, trajtimin e rregullt me steroide të inhaluara 

apo kurse të kohëpaskohshme të steroideve orale. Shih librat standard të 

pediatrisë për më shumë informata. 

4.4.3 Fishkëllima me kollë apo ftohje 

Shumica e episodeve të para të fishkëllimës në fëmijë të moshës < 2 vjeç, janë të 

shoqëruara me kollë dhe ftohje. Këta fëmijë nuk kanë gjasa që të kenë anamnezë 

familjare për atopi (p.sh. temperaturë të lartë, ekzemë, rinit alergjik) dhe episodet 

e tyre të fishkëllimës bëhen më të rralla duke u rritur më shumë. Fishkëllima, nëse 

është shqetësuese, mund të përgjigjet në trajtim me salbutamol në shtëpi. 

4.5 Gjendjet që paraqiten me stridor 

n Stridori është tingull i vrazhdë gjatë inspirimit, që është pasojë e ngushtimit 

të kalimit të ajrit në orofarings, subglotis apo trake. Nëse obstruksioni është 

i rëndë, stridori mund të paraqitet gjithashtu edhe gjatë ekspiriumit. 

Shkaktarët më të mëdhenj të stridorit të rëndë janë krupi viral (i shkaktuar nga 

fruthi apo viruset tjera), trupat e huaj, abscesi retrofaringeal, difteria dhe trauma 

e laringut (Tabela 9 më poshtë). 

anamneza 

n episodi i parë apo episodet rekurrente të stridorit 

n anamneza e ngufatjes (asfiksionit) 

n stridori i pranishëm herët pas lindjes. 

Ekzaminimi 

n dukje e qafës si e buallit 

n sekret nazal i përgjakur 

GjEndjEt që paraqitEn mE stridor 

91 

4. kolla

4. kolla 

krupi viral 

n stridori i pranishëm kur fëmija është i qetë. 

n membrana faringeale gri 

Tabela 9. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me stridor 


Krupi viral — Kollë me kuisje 

— Distres respirator 

— Zë i ngjirur 

— Nëse është pasojë e fruthit, shenja të fruthit (shih faqe 154, 157) 

absces — Ënjtje e indeve të buta 

retrofaringeal — Vështirësi në gëlltitje 


trupi i huaj — anamnezë për ngulfatje të papritur 

— Distres respirator 

Difteria — Dukje e qafës së buallit si pasojë e rritjes së nyejve cervikal dhe 

ënjtjes 

— Gryka e skuqur 

— Membrana faringeale gri 

— Sekret nazal i përgjakur 

— Nuk ka dëshmi të Dtp vaksinimit 

anomali kongjenitale — Stridori i pranishëm që nga lindja 

4.5.1 Krupi viral 

Krupi shkakton obstruksion në rrugët e sipërme të frymëmarrjes, i cili kur është 

i rëndë mund të jetë i rrezikshëm për jetë. Episodet më të rënda paraqiten në 

foshnje. Ky seksion merret me krupin e shkaktuar nga viruse respiratore të 

ndryshme. Për krupin e shoqëruar me fruth, shih faqe 154–157. 

diagnoza 

Krupi i lehtë karakterizohet nga: 

n temperatura 

n zëri i ngjirur 

n kolla me kuisje apo e thatë 

n stridori që dëgjohet vetëm kur fëmija është i shqetësuar. 

Krupi i rëndë karakterizohet nga: 

n stridori kur fëmija është i qetë 

n frymëmarrja e shpejtë dhe retraksioni i pjesës së poshtme të kafazit të 

krahërorit. 

92

trajtimi 

Krupi i lehtë mund të menaxhohet në shtëpi me kujdes përkrahës, përfshirë 

inkurajimin e lëngjeve orale, thithjes në gji apo ushqyerjes, siç është e përshtatshme. 

Fëmija me krup të rëndë duhet shtruar në spital për trajtim si vijon: 

ä 1. Trajtim me steroide. Jepi një dozë të deksametazonit oral (0.6 mg/kg) 

apo një dozë ekuivalente të një steroidi tjetër – shih faqe 339 (deksametazon) 

dhe 347 (prednizolon). 

ä 2. Epinefrin (adrenalin). Si eksperiment jepi fëmijës epinefrinë me nebulizator 

(tretësirë 1:1000). Nëse kjo ka sukses, përsërite jo më shpesh se 

çdo orë, me përcjellje të kujdesshme. Duke qenë se ky trajtim mund të çojë 

në përmirësim brenda 30 minutave në disa fëmijë, ky më shpesh është i 

përkohshëm dhe mund të zgjasë vetëm rreth 2 orë. 

ä 3. Antibiotikët. Këta nuk janë efektiv dhe nuk duhet dhënë. 

Tek fëmija me krup të rëndë, i cili është përkeqësuar, merë në konsideratë 

1. Oksigjenin 

ä Shmangu përdorimit të oksigjenit deri sa të mos ketë obstruksion fillestar të 

rrugëve të frymëmarrjes. 

Shenjat siç janë retraksioni i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit 

dhe shqetësimi, indikojnë nevojën për trakeotomi (apo intubim) më tepër sesa 

nevojën për oksigjen. Për më tepër, përdorimi i kanulave nazale apo kateterit nazal 

apo nazofaringeal mund të shqetësojë fëmijën dhe të precipitojë obstruksionin 

e rrugëve të frymëmarrjes. 

ä Sidoqoftë, oksigjeni duhet dhënë nëse ka obstruksion fillestar të rrugëve të 

frymëmarrjes dhe trakeotomia është menduar si e domosdoshme dhe ka për 

tu kryer. 

2. Intubimi dhe trakeotomia 

ä Nëse nuk ka shenja të obstruksionit fillestar të rrugëve të frymëmarrjes, siç janë 

retraksioni rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit dhe shqetësimi, 

intuboje fëmijën menjëherë. 

ä Nëse kjo nuk është e mundur, transferoje fëmijën urgjentisht në spital ku 

intubimi apo trakeotomia mund të kryhen. 

ä Nëse kjo nuk është e mundur, përcille fëmijën nga afër dhe sigurohu që pajisjet 

për një trakeotomi emergjente janë në dispozicion menjëherë, duke qenë se 

obstruksioni i rrugëve të frymëmarrjes mund të paraqitet papritur. 

Trakeotomia duhet kryer vetëm nga personeli me përvojë. 


ä Trazojeni sa më pak që të jetë e mundur 

krupi viral 

93 

4. kolla

4. kolla 

diftEria 

ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39 °C) e cila duket të jetë shkaktare e distresit, 

jepi paracetamol. 

ä Inkurajo të ushqyerit në gji dhe lëngjet orale. Shmangu lëngjeve parenterale, 

të cilat zakonisht nuk kërkohen. 

ä Inkurajo fëmijën që të hajë sa më parë pasi të mund të pranojë ushqimin. 

Shmangiu përdorimit të tendave të mjegullës të cilat nuk janë efektive. Ato 

ndajnë fëmijën prej prindërve dhe e bëjnë vëzhgimin e gjendjes së fëmijës 

shumë të vështirë. 


Gjendja e fëmijës, sidomos gjendja respiratore, duhet vlerësuar nga infermierja 

çdo 3 orë dhe nga mjeku dy herë në ditë. Fëmija duhet të zë shtratin sa më afër 

dhomës së infermiereve, ashtu që çfarëdo shenje e obstruksionit fillestar të 

rrugëve të frymëmarrjes të mund të zbulohet sa më parë që të zhvillohet. 

4.5.2 Difteria 

Difteria është infeksion bakterial, i cili mund ta 

parandalohet me imunizim. Infeksioni në rrugët 

e sipërme të frymëmarrjes apo nazofaring jep 

membrana gri, të cilat kur janë të pranishme 

në laring apo trake, mund të shkaktojnë stridor 

dhe obstruksion. Përfshirja e hundës jep sekret 

të gjakosur. Toksina e difterisë shkakton paralizë 

muskulore dhe miokardit, i cili është i shoqëruar 

me vdekshmëri të rritur. 

diagnoza 

n Me kujdes ekzamino hundën dhe grykën 

e fëmijës dhe shiko për membrana gri, të 

ngjitshme, të cilat nuk mund të shkoliten 

me strisho. Kujdes i madh nevojitet kur 

ekzaminoni grykën, duke qenë se kjo mund 

të precipitojë obstruksionin e plotë të rrugëve 

të frymëmarrjes. Fëmija me difteri faringeale 

mund të ketë një qafë dukshëm të ënjtur, të 

emërtuar si “qafa e buallit” 

trajtimi 

Antitoksina 

ä Jepi 40 000 njësi të antitoksinës së difterisë (IM apo IV) menjëherë, meqenëse 

vonesa mund të çojë në vdekshmëri të rritur. 

94 

Membranat faringeale 

të difterisë. Vërejtje: 

membranat zgjerohen përtej 

bajameve dhe mbulojnë 

murin faringeal fqinjë.

Antibiotikët 

ä Çdo fëmije që dyshohet të ketë difteri duhet t’i jepet procaine penicillin (50 

000 njësi/kg IM) në ditë për 7 ditë. 

Duke qenë se ekziston një rrezik i vogël i reaksioneve serioze alergjike në serumin 

e kalit në antitoksinë, duhet kryer një test intradermal për të zbuluar tejndjeshmërinë, 

siç është përshkruar në udhëzime dhe trajtimi për anafilaksi duhet të 

mbahet gati. 

Oksigjeni 

ä Shmange përdorimin e oksigjenit, deri sa të mos ketë obstruksion fillestar të 

rrugëve të frymëmarrjes. 

Shenjat siç janë retraksioni i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit dhe 

shqetësimi, ka më tepër gjasë që të tregojnë nevojën për trakeotomi (apo intubim) 

pastaj oksigjen. Për më tepër, përdorimi i kanulave nazale apo kateterit nazal 

apo nazofaringeal mund të shqetësojë fëmijën dhe të precipitojë obstruksionin 


ä Sidoqoftë, oksigjeni duhet 

dhënë nëse ka obstruksion fillestar 

të rrugëve të frymëmarrjes 

dhe trakeotomia duket e domosdoshme 

dhe duhet kryer. 

Trakeotomia/intubimi 

ä Trakeotomia duhet kryer vetëm 

nga personeli me përvojë, nëse 

ka shenja të obstruksionit fillestar 

të rrugëve të ajrit, siç janë 

retraksioni i rëndë i pjesës së 

poshtme të kafazit të krahërorit 

dhe shqetësimi. Nëse paraqitet 

obstruksioni, duhet kryer një 

trakeotomi emergjente. Intu- 

diftEria 

Qafa e buallit – një shenjë e difterisë si 

pasojë e nyejve limfatik të rritur në qafë 

bimi orotrakeal është një alternativë, por mund të zhvendos membranat dhe 

të dështojë që të lehtësojë obstruksionin. 


ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39 °C), që duket të jetë shkaktare e shqetësimit, 


ä Inkurajo fëmijën që të hajë dhe të pijë. Nëse ka vështirësi në gëlltitje kërkohet 

ushqyerja nazogastrike. 

Shmangiu ekzaminimeve apo trazimeve të shpeshta dhe jo të domosdoshme 

të fëmijës. 

95 

4. kolla

4. kolla 

GjEndjEt që paraqitEn mE kollë kronikE 


Gjendja e fëmijës, sidomos statusi respirator, duhet vlerësuar çdo 3 orë nga 

infermieret dhe nga mjekët dy herë në ditë. Fëmija duhet të zë shtratin afër 

dhomës së infermiereve, ashtu që çdo shenjë e obstruksionit fillestar të rrugëve 

të frymëmarrjes të mund të zbulohet sa më parë pasi që të zhvillohet. 

komplikimet 

Miokarditi dhe paraliza mund të paraqiten 2–7 javë pas fillimit të sëmundjes. 

n Shenjat e miokarditit përfshijnë pulsin e dobët, të parregullt dhe praninë e 

insuficiencës së zemrës. Referohu në librat standard të pediatrisë, për detaje 

të diagnozës dhe menaxhimit të miokarditit. 

masat e shëndetësisë publike 

ä Përkujdesuni për fëmijën në një dhomë të ndarë nga personeli, që është 

plotësisht i imunizuar kundër difterisë. 

ä Jepu boster dozën e toksoidit të difterisë të gjithë personave të imunizuar me 

kontakt shtëpiak. 

ä Jepu të gjithë anëtarëve të paimunizuar të familjes një dozë IM benzathine 

penicillin (600 000 njësi atyre të moshës ≤ 5 vjeç; 1 200 000 njësi atyre të 

moshës >5 vjeç). Imunizo ata me toksoid difterie dhe kontrolloi përditë gjatë 

5 ditëve, për ndonjë shenjë të difterisë. 

4.6 Gjendjet që paraqiten me kollë kronike 

Kolla kronike është ajo që zgjat 30 ditë apo më shumë. 

anamneza 

Pyet për 

n kohëzgjatje të kollës 

n kollitje nate 

n kollë paroksizmale, apo të shoqëruar me periudha të rënda, që përfundojnë 

me vjellje apo gulçim 

n humbje peshe (kontrollo diagramin e rritjes, nëse e keni në dispozicion), 

djersitje nate 

n temperaturë perzistente 

n kontakte të afërta me raste të njohura të tuberkulozës, sputum pozitive apo 

me pertusis 

n anamnezë të atakut të fishkëllimës dhe anamnezë familjare për alergji apo 

astmë 

n anamnezë të ngufatjes apo inhalimit të trupit të huaj 

n fëmijë të dyshuar apo të njohur të jetë me HIV-infeksion 

n trajtimin e dhënë dhe përgjigjen. 

96

GjEndjEt që paraqitEn mE kollë kronikE 

Tabela 10. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me kollë kronike 


tuberkulozi — Humbje peshe apo ngecje në rritje 

— anoreksi, djersitje nate 

— Mëlçi dhe shpretkë e rritur 

— temperaturë kronike apo e kohëpaskohshme 

— anamnezë për ekspozim në tuberkulozë infektive 

— Shenjat e lëngut në kraharor (matitet në perkutim/zhurmë e zvogëluar e 


astmë — anamnezë e fishkëllimës rekurrente, shpesh pa lidhshmëri me kollë dhe 

ftohje 



— Hyrje e zvogëluar e ajrit (në obstruksionin shumë të rëndë të rrugëve të 



trupi i huaj — Fillim i papritur i ngufatjes apo stridorit 

— Shenja krahërori të njëanshme (p.sh. fishkëllimë apo tejfryrje) 

— Konsolidim rekurrent lobar 

— përgjigje e dobët në trajtimin mjekësor 

pertusis — paroksizma të kollës, të përcjellura me gulçim, vjellje, cianozë apo apne 

— Hemorragji subkonjuktivale 

— pa anamnezë të imunizimit me Dtp 

— afebril 

HiV — HiV infeksion i njohur apo dyshuar maternal, apo i të afërmve 

— anamneza për transfuzion gjaku 

— Ngecje në rritje 

— Mykth oral 

— parotit kronik 

— infeksion lëkure me herpes zoster (i kaluar apo i pranishëm) 

— limfadenopati e gjeneralizuar 

— temperaturë kronike 

— Diarre perzistente 


Bronkektazi — anamnezë e tuberkulozës apo trupit të huaj të aspiruar 

— Shtim i dobët peshe 

— Sputum purulent, kundërmim i keq i frymëmarrjes 

— Shtrembërim gishtrinjësh 

— Shenja të lokalizuara në radiografi 

absces — Zhurmë e zvogëluar e frymëmarrjes mbi absces 

mushkërish — Shtim i dobët peshe/fëmijë i sëmurë kronik 

— lezione cistike apo kavitare në radiografi të krahërorit 

97 

4. kolla

4. kolla 

pErtusis 

Ekzaminimi 

n temperaturë 

n limfadenopati (e gjeneralizuar dhe lokalizuar, p.sh. në qafë) 

n dobësim 

n fishkëllimë / ekspirium i zgjatur 

n episode apneike 

n hemorragji subkonjuktivale 

n shenja të shoqëruara me aspirim të trupit të huaj: 

— fishkëllimë e njëanshme 

— regjione të zhurmës së zvogëluar të frymëmarrjes, që janë ose të shurdhëra 

ose hipersonore në perkutim 

— devijim i trakesë apo majës së zemrës. 

n shenja të shoqëruara me HIV infeksion (shih faqe 204). 

Udhëzimet e trajtimit për shkaktarët e kollës kronike janë treguar mëposhtë: 

• tuberkulozi (faqe 102) 

• astma (faqe 87) 

• trupi i huaj (faqe 105) 

• pertusis (shih më poshtë) 

• HIV (faqet 211–219). 

4.7 Pertusis 

Pertusis është më i rëndi në foshnjat e vogla, që nuk janë imunizuar akoma. 

Pas një periudhe inkubacioni prej 7–10 ditësh, fëmija zhvillon temperaturë, 

zakonisht me kollë dhe sekretim nazal, të cilat klinikisht janë të padallueshme 

prej kollës apo ftohjes së zakonshme. Në javën e dytë, ka kollitje paroksizmale 

që mund të dallohet si pertusis. Episodet e kollitjes mund të vazhdojnë 3 muaj e 

më tepër. Fëmija është infektues për një periudhë prej 2 javësh deri 3 muaj pas 

fillimit të sëmundjes. 

diagnoza 

Dysho në pertusis, nëse fëmija ka pasur kollë të rëndë për më shumë se dy javë, 

sidomos nëse dihet se sëmundja është duke u paraqitur në vend. Shenjat më të 

dobishme diagnostike janë: 

n Kollitja paroksizmale e përcjellur me gulçim kur merë frymë, shpesh me vjellje 

n Hemorragjia subkonjuktivale 

n Fëmija i paimunizuar kundër pertusisit. 

n Foshnjat e vogla mund të mos gulçojnë; në vend të kësaj, kolla mund të 

98

përcillet nga pezullimi i frymëmarrjes 

(apnea) apo cianoza, apo apnea mund 

të paraqitet pa kollitje. 

n Gjithashtu ekzamino fëmijën për 

shenjat e pneumonisë dhe pyete për 

konvulsione. 

trajtimi 

Trajto rastet e lehta në fëmijët e moshave 

≥6 muajsh në shtëpi, me kujdes përkrahës. 

Prano foshnjat e moshës nën 6 

muajsh në spital; gjithashtu prano çdo 

fëmijë me pneumoni, konvulsione, dehidrim, 

kequshqyeshmëri të rëndë apo apne 

të prolonguar apo cianozë pas kollitjes. 

pErtusis 

Hemorragjia subkonjuktivale e 

dukshme në sklerën e bardhë 

Antibiotikët 

ä Jepi erythromycin oral (12.5 mg/kg katër herë në ditë) 10 ditë. Kjo nuk shkurton 

kohëzgjatjen e sëmundjes, por zvogëlon periudhën e ngjitshmërisë. 

ä Nëse ka temperaturë apo nëse eritromicina nuk është në dispozicion jepi 

cefalosporine orale të gjeneratës së dytë për 5 ditë (cefaclor 20-40 mg/kg/ditë, 

çdo 8 ose 12 orë) për të trajtuar pneumoninë e mundshme dytësore. Përmbaju 

udhërrëfyesve të tjerë për pneumoni të rëndë (shih seksionin 4.1.2, faqe 78). 

Oksigjeni 

ä Jepu oksigjen fëmijëve që kanë ataqe të apnesë apo cianozës, apo sulme të 

rënda të kollitjes. 

Përdori kanulat nazale, mos e përdorë kateterin nazofaringeal apo atë nazal, të 

cilët mund të provokojnë kollitjen. Vendosi kanulat vetëm pak në brendi të vrimave 

të hundës dhe fiksoi me një copë shirit ngjitës mu mbi buzën e sipërme. Duhet t’i 

kushtohet kujdes mbajtjes së vrimave pastër prej mukusit, duke qenë se ky bllokon 

rrjedhën e oksigjenit. Vendose shpejtësinë e rrjedhës 1–2 litra/min (0.5 litra/min 

në foshnjat e vogla). Njomja nuk është e nevojshme me kanulat nazale. 

ä Vazhdo terapinë me oksigjen deri sa shenjat e mësipërme të mos jenë më të 

pranishme, me ç’rast nuk ka vlerë në vazhdimin e trajtimit me oksigjen. 

ä Infermierja duhet ta kontrollojë çdo 3 orë, nëse kanulat apo kateteri janë në 

vend të duhur dhe nuk janë të bllokuar me mukus dhe nëse të gjitha lidhjet 

janë të sigurta. Shih faqe 286 për detaje të mëtutjeshme. 

99 

4. kolla

4. kolla 

pErtusis 

Menaxhimi i rrugëve të frymëmarrjes 

ä Gjatë ataqeve të kollitjes, vendose kokën e fëmijës poshtë dhe përmbys, apo 

anash, për të parandaluar çfarëdo inhalimi të të vjellurave dhe për të ndihmuar 

ekspektorimin e sekretit. 

— Nëse fëmija ka episode cianotike, pastro sekretet prej hundës dhe grykës 

me aspirim të shkurtër dhe të kujdesshëm. 

100 

— Nëse paraqitet apnea, pastro rrugët e frymës menjëherë me aspirim të 

kujdesshëm, bëje stimulimin respirator manual, apo ventilimin me balon 

dhe jepi oksigjen. 


• Shmange sa të jetë e mundur më gjatë, çdo procedurë që mund të nxisë kollitjen, 

siç janë aplikimi i aspirimit, ekzaminimi i grykës dhe përdorimi i tubës 

nazogastrike. 

• Mos jep qetësues të kollës, sedativ, agjent mukolitik apo antihistaminik. 

ä Nëse fëmija ka temperaturë (≥39°C) e cila duket të jetë shkaktare e shqetësimit, 

jepi paracetamol 

ä Inkurajo të ushqyerit në gji apo lëngjet orale. Nëse fëmija nuk mund të pijë, 

plasoje tubën nazogastrike dhe jepi sasi të vogla, të shpeshta të lëngjeve për të 

plotësuar nevojat mbajtëse të fëmijës (shih faqe 277). Nëse ka distres respirator, 

jepi lëngje IV mbajtëse, për të shmangur rrezikun nga aspirimi dhe për 

të zvogëluar nxitjen e kollitjes. Siguro ushqyeshmërinë adekuate duke dhënë 

racione më të vogla dhe më të shpeshta. Nëse vazhdon humbja e peshës 

përkundër këtyre masave, ushqeje fëmijën përmes tubës nazogastrike. 


Fëmija duhet vlerësuar nga infermieret çdo 3 orë dhe nga mjeku një herë në 

ditë. Për të lehtësuar vëzhgimin për zbulimin dhe trajtimin e hershëm të sulmeve 

apneike apo cianotike, apo episodeve të rënda të kollitjes, fëmija duhet 

të zë shtratin në një vend afër dhomës së infermiereve, ku oksigjeni është në 

dispozicion. Gjithashtu mësoje nënën e fëmijës, që të dallojë ataqet e apnesë 

dhe për të lajmëruar infermieret nëse kjo ndodh. 

komplikimet 

Pneumonia. Ky është komplikimi më i shpeshtë i pertusisit, që shkaktohet nga 

infeksioni dytësor bakterial, apo inhalimi i materialit të vjellur. 

n Shenjat që sugjerojnë pneumoninë përfshijnë frymëmarrjen e shpejtë 

ndërmjet episodeve të kollitjes, temperaturën dhe fillimin e shpejtë të distresit 

respirator.

ä Trajtoje pneumoninë në fëmijët me pertusis si më poshtë: 

— Jepi cefalosporine orale të gjeneratës së dytë, (cefaclor 20-40 mg/kg/ditë, 

çdo 8 ose 12 orë) 5 ditë. 

— Jepi oksigjen, siç është përshkruar për trajtimin e pneumonisë shumë të 

rëndë (shih seksionet 4.1.1 dhe 10.7, faqet 73 dhe 285). 

Konvulsionet. Këto mund të rezultojnë prej anoksisë së shoqëruar me një episod 

apneik apo cianotik, apo encefalopatisë së ndërmjetësuar me toksinë. 

ä Nëse konvulsionet nuk ndërprehen brenda dy minutave, jepi një antikonvulsant 

(diazepam apo paraldehid), sipas udhërrëfyesve në Kapitulli 1 (Diagrami 9, 

faqe 14). 

Kequshqyeshmëria. Fëmijët me pertusis mund të bëhen të kequshqyer, si rezultat 

i marrjes së zvogëluar të ushqimit dhe vjelljeve të shpeshta. 

ä Parandalo keushqyeshmërin përmes sigurimit të ushqyeshmërisë adekuate, 

siç është përshkruar më lartë, nën “Kujdesi përkrahës”. 

Hemorragjitë dhe herniet 

n Hemorragjitë subkonjuktivale dhe epistaksa janë të shpeshta gjatë pertusisit. 

ä Kurrfarë trajtimi specifik nuk nevojitet. 

n Herniet umbilikale apo inguinale mund të shkaktohen nga kollitja e dhunshme. 

ä Të mos trajtohen deri sa të mos ketë shenja të obstruksionit të zorrëve, por 

referoje fëmijën për vlerësim kirurgjik pas fazës akute. 

masat e shëndetit publik 

ä Jep imunizimin me DPT çdo fëmije në familje, që nuk është i imunizuar 

plotësisht dhe fëmijës me pertusis. 

ä Jepi boster dozë të DPT fëmijëve të imunizuar paraprakisht. 

ä Jepi erythromycin estolate (12.5 mg/kg 4 herë në ditë) 10 ditë çdo fëmije në 

familje që është i moshës nën 6 muajsh dhe ka temperaturë apo shenja të 

tjera të infeksionit respirator. 

4.8 Tuberkulozi 

tuBErkulozi 

Shumica e fëmijëve të infektuar me Mycobacterium tuberculosis nuk zhvillojnë 

tuberkulozë. Dëshmia e vetme e infeksionit mund të jetë testi pozitiv i lëkurës. 

Zhvillimi i tuberkulozës varet nga kompetenca e sistemit imunitar për t’i rezistuar 

shumëzimit të infeksionit me M. tuberculosis. Kompetenca ndryshon me moshën, 

duke qenë më e dobëta në moshat shumë të reja. HIV-i dhe kequshqyeshmëria 

e zvogëlojnë mbrojtjen e trupit ndërsa fruthi dhe ataqet e kollës përkohësisht 

dëmtojnë fuqinë e sistemit imunitar. Në prani të cilësdo prej këtyre gjendjeve, 

tuberkulozi mund të zhvillohet më lehtë. 

101 

4. kolla

4. kolla 

tuBErkulozi 

Tuberkulozi më së shpeshti është i rëndë kur është i lokalizuar në mushkëri, 

meningje apo veshkë. Nyjet limfatike cervikale, eshtrat, nyjet, abdomeni, veshët, 

sytë dhe lëkura gjithashtu mund të preken. Shumë fëmijë paraqiten vetëm me 

ngecje në rritje, humbje të peshës apo temperaturë të zgjatur. Kollitja për më 

shumë se 30 ditë mund të jetë gjithashtu shenjë prezantuese; në fëmijë, sidoqoftë, 

tuberkulozi sputum pozitiv rrallë diagnostikohet. 

diagnoza 

Rreziku prej tuberkulozës është rritur kur ekziston një rast aktiv (tuberkulozi 

pulmonar ngjitëse, strisho pozitive) në të njëjtën shtëpi, apo kur fëmija është 

i kequshqyer, ka HIV/AIDS, ose ka pasur fruth në disa muajt e fundit. Shqyrto 

tuberkulozin në çdo fëmijë me: 

anamnezë për: 

n humbje të pasqaruar peshe apo ngecje në rritje; 

n temperaturë të pasqaruar, sidomos kur kjo vazhdon për më shumë se 2 javë; 

n kollë kronike (p.sh. kollë për më shumë se 30 ditë, me apo pa fishkëllimë); 

n ekspozim ndaj një të rrituri me një tuberkulozë pulmonare ngjitëse të mundshme 

apo definitive. 

Në ekzaminim: 

n lëngu në njërën anë të krahërorit (hyrje e zvogëluar e ajrit, matitet i plotë në 

perkutim); 

n nyje limfatike të rritura jo të ndjeshme apo absces i nyejve limfatik, sidomos 

në qafë; 

n shenjat e meningjitit, sidomos kur këto zhvillohen gjatë disa ditëve dhe lëngu 

spinal përmban kryesisht limfocitet dhe proteinat e rritura; 

n ënjtje abdominale, me apo pa nyje të palpueshme; 

n ënjtje progresive apo deformim në eshtra apo nyje, përfshirë kurrizin. 

Hulumtimet 

n Përpiqu të sigurosh mostra për ekzaminim mikroskopik të bacileve acidshpejta 

(ngjyrosja Ziehl-Neelsen) dhe për kulturën e bacilit të tuberkulozit. 

Mostrat e mundshme përfshijnë tri aspirate gastrike tesull të mëngjesit, të 

njëpasnjëshme, LCS (nëse klinikisht është i indikuar), lëngu pleural dhe lëngu 

i ascitit. Në bazë të shkallëve të ulëta të zbulimit përmes këtyre dy metodave, 

rezultati pozitiv do të konfirmojë tuberkulozin, por një rezultat negativ nuk e 

përjashton sëmundjen. 

n Siguro një radiografi krahërori. Diagnoza e tuberkulozës mbështetet kur një 

radiografi krahërori tregon model miliar infiltratesh apo fusha perzistente 

102

të infiltrateve apo konsolidimit, shpesh me eksudat pleural, apo kompleks 

primar. 

n Kryeni një test lëkuror PPD. Testi zakonisht është pozitiv në fëmijët me tuberkulozë 

pulmonare (reaksionet prej >10 mm janë sugjestive për tuberkulozë; 

4. kolla 

inHalimi i trupit të Huaj 

104 

2 muajt e parë (faza fillestare): isoniazid + rifampicin + pyrazinamide + 

ethambutol (apo streptomycin) çdo ditë apo 3 herë në javë, 

pasuar nga QOFTË 

6 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + ethambutol çdo ditë; 

APO 

4 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + rifampicin çdo ditë apo 3 herë 

në javë. 

3. në rast të meningjitit tuberkular, tuberkulozës miliare apo tB spinale me 

shenja neurologjike, jepi regjimin vijues: 

2 muajt e parë (faza fillestare): isoniazid + rifampicin + pyrazinamide + 

ethambutol (apo streptomycin) çdo ditë apo 3 herë në javë, 

pasuar nga 

7 muajt e ardhshëm (faza vijuese): isoniazid + rifampicin çdo ditë. 

Detajet e regjimit dhe dozat për secilën nga barnat e mësipërme janë dhënë në 

Shtojcën 2, faqe 356. 

Masa paraprake: Shmangiu streptomycin-ës, kur është e mundur, në fëmijët për 

shkak se injeksionet janë të dhimbshme, mund të paraqiten dëmtime ireverzibile 

të nervave, dhe ekziston rreziku nga shpërndarja e HIV-it, si pasojë e përdorimit 

jo të drejtë të gjilpërave dhe shiringave. Shmangu thioacetazone-s në fëmijët që 

dihet se janë të infektuar me HIV, apo kur gjasat për të pasur HIV infeksion janë të 

mëdha, për shkak se mund të paraqiten reaksione të rënda (nganjëherë fatale). 


Konfirmo nëse barnat merren ashtu siç është udhëzuar, përmes vëzhgimit të 

drejtpërdrejtë të secilës dozë. Përcille shtimin e peshës së fëmijës (përditë) 

dhe temperaturën (dy herë në ditë) me qëllim që të kontrollohet për shërimin e 

temperaturës. Këto janë shenjat e përgjigjes në terapi. Kur trajtimi është dhënë 

për tuberkulozë të dyshuar, përmirësimi duhet parë brenda një muaji. Nëse 

kjo nuk ndodhë, rishiko pacientin, kontrollo zbatimin e terapisë dhe rishqyrto 

diagnozën. 

masat e shëndetit publik 

ä Paraqite rastin në autoritetet shëndetësore regjionale përgjegjëse. Sigurohu se 

përcjellja e trajtimit është kryer, siç rekomandohet nga programi kombëtarë i 

tuberkulozit. Kontrollo të gjithë anëtarët e familjes së fëmijës (dhe nëse është 

e domosdoshme, kontaktet në shkollë) për raste të pazbuluara të tuberkulozës 

dhe organizo trajtimin për secilin rast që zbulohet.

4.9 Inhalimi i trupit të huaj 

Kikirikët, farat apo objektet tjera të vogla mund të inhalohen, më së shpeshti 

nga fëmijët e moshës nën 4 vjeç. Trupi i huaj zakonisht ngatërrohet në bronk 

(më shpesh në të djathtin) dhe mund të shkaktojë kolabimin apo konsolidimin 

e pjesës së mushkërisë, në skaj të vendit të bllokimit. Ngulfatja është simptoma 

e shpeshtë fillestare. Kjo mund të pasohet nga intervalet pa simptoma me ditë 

apo javë, para se fëmija të paraqitet me fishkëllimë perzistente, kollë kronike apo 

pneumoni, e cila nuk përgjigjet në trajtim. Objektet e vogla të mprehta mund të 

ngatërrohen në laring, duke shkaktuar stridor apo fishkëllimë. Rrallë objektet e 

mëdha duke u ngatërruar në laring mund të shkaktojnë vdekje të papritur prej 

asfiksionit, përderisa të mos bëhet një trakeotomi emergjente. 

diagnoza 

Inhalimi i trupit të huaj duhet marrë në konsideratë në fëmijët me shenjat 

vijuese: 

n fillim i papritur i ngufatjes, kollës apo fishkëllimës apo 

n pneumoni segmentale apo lobare, e cila nuk përgjigjet në terapinë me antibiotik 

(vërej gjithashtu diagnozën diferenciale të tuberkulozës – shih faqe 97). 

Ekzamino fëmijën për: 

n fishkëllimë të njëanshme; 

n një regjion të zhurmës së zvogëluar të frymëmarrjes, i cili është ose jokumbues 

ose hipersonor në perkutim; 

n devijimi i trakesë apo ictus cordis-it (majës së zemrës). 

Siguro një radiografi krahërori në ekspirium të plotë, për të zbuluar një regjion 

të tejfryrjes apo kolabimit, zhvendosje mediastinale (larg prej pjesës së prekur), 

apo një trup i huaj nëse ai është radio-opak. 

trajtimi 

Ndihma e parë emergjente për fëmijët e ngulfatur. Përpiqu për të zhbllokuar 

dhe nxjerrur trupin e huaj. Menaxhimi varet nga mosha e fëmijës. 

Për foshnje: 

ä Shtrije foshnjën në njërën dorë apo këmbë me kokë poshtë. 

ä Godite shpinën e foshnjës pesë herë me rrënjën e dorës. 

inHalimi i trupit të Huaj 

ä Nëse perziston obstruksioni, ktheje foshnjën mbarë dhe bëja pesë shtypje 

gjoksi me dy gishtërinj, një gisht gjerësi nën nivelin e thimthave, në vijën e 

mesme. 

105 

4. kolla

4. kolla 

insuficiEnca E zEmrës 

ä Nëse obstruksioni perziston, kontrollo gojën e foshnjës për çfarëdo obstruksioni, 

që mund të largohet. 

ä Nëse është e domosdoshme, përsërite këtë sekuencë me goditje shpine sërish. 

Për fëmijët më të mëdhenj: 

ä Deri sa fëmija është ulur, në gjunjë apo shtrirë, godite shpinën e fëmijës me 

rrënjën e dorës. 

ä Nëse obstruksioni perziston, dil prapa fëmijës duke ia kaluar duart tua nën 

sqetulla përreth trupit të fëmijës; bëje njërën dorë grusht mu nën sternum; 

vendose tjetrën dorë mbi të parën dhe shtyni fort lartë në abdomen. Përsërite 

këtë deri në pesë herë. 

ä Nëse obstruksioni perziston, kontrollo gojën e fëmijës për ndonjë obstruksion, 

që mund të hiqet. 

ä Nëse është e domosdoshme, përsërite sekuencën me goditje shpine sërish. 

Pasi ta keni kryer këtë, është me rëndësi të kontrollohet kalueshmëria e rrugëve 

të frymëmarrjes duke: 

n shikuar për lëvizjet e krahërorit 

n dëgjuar për zhurmën e frymëmarrjes dhe 

n ndjerë për frymëmarrje. 

Nëse kërkohet menaxhimi i mëtutjeshëm i rrugëve të frymëmarrjes, shih Diagramin 

4, faqe 8–9. Ky përshkruan veprimet që do të mbajnë rrugët e frymëmarrjes 

hapur dhe do të parandalojnë rënien e gjuhës dhe mbylljen e grykës me të deri 

sa fëmija këndellet. 

ä Trajtimi i mëvonshëm i aspirimit të dyshuar të trupit të huaj. Nëse dyshohet 

në trup të huaj, referoje fëmijën në spital, ku diagnostikimi është i mundur dhe 

objekti mund të “largohet” me bronkoskopi. Nëse ka dëshmi për pneumoni, 

fillo trajtimin me ampicillin dhe gentamicin, sikur për pneumoni shumë të 

rëndë (shih faqe 74), para përpjekjes për të larguar trupin e huaj. 

4.10 Insuficienca e zemrës 

Insuficienca e zemrës mund të shkaktojë frymëmarrje të shpejtë dhe distres 

respirator. Shkaqet themelore përfshijnë sëmundjen kongjenitale të zemrës (zakonisht 

në muajt e parë të jetës), ethet reumatike akute, miokarditin, perikarditin 

supurativ me ngushtim, endokarditin ngjitës, glomerulonefritin akut, aneminë e 

rëndë, pneumoninë shumë të rëndë dhe kequshqyeshmërinë e rëndë. Insuficienca 

e zemrës mund të precipitohet apo përkeqësohet nga mbingarkimi me lëngje, 

sidomos kur jepen lëngje IV, që përmbajnë kripëra. 

106

diagnoza 

Shenjat më të shpeshta të insuficiencës së zemrës, në ekzaminim, janë: 

n Takikardia (frekuenca e zemrës >160/minutë në fëmijët nën 12 muajsh; 

>120/minutë në fëmijët e moshës 12 muajsh deri 5 vjeç). 

n Ritmi i Galop-it me kërcitje bazale në auskultim. 

n Mëlçia e rritur, e dhimbshme. 


Presioni jugular i rritur (PJRr) 

– shenjë e insuficiencës së zemrës 

n Në foshnje – frymëmarrja e shpejtë (apo djersitja), sidomos kur ushqehet 

(shih seksionin 4.1.1, faqe 73, për definimin e frymëmarrjes së shpejtë); në 

fëmijët më të rritur – ënjtje e këmbëve, duarve apo fytyrës apo vena të fryra 

në qafë. 

n Zbehja e rëndë e shuplakave mund të jetë e pranishme nëse anemia e rëndë 

është shkaktare e insuficiencës së zemrës. 

n Nëse diagnoza është e dyshimtë, mund të bëhet radiografia e krahërorit dhe 

kjo do të tregojë zemër të rritur. 

n Mate shtypjen e gjakut nëse është e mundur kjo. Nëse është e rritur merre 

në konsideratë glomerulonefritin akut (shih librat standard të pediatrisë për 

trajtim). 

trajtimi 

Për detajet e trajtimit të sëmundjes themelore të zemrës, konsulto librat standard 

të pediatrisë. Masat kryesore për trajtimin e insuficiencës së zemrës në fëmijët 

jo të kequshqyer rëndë janë si vijon. 

ä diuretikët. Jepi furosemide (frusemide): doza 1 mg/kg duhet të shkaktojë 

107 

4. kolla

4. kolla 


Shënime 

108 

diurezë të rritur brenda 2 orëve. Për veprim më të shpejtë, jepi barin IV. Nëse 

doza fillestare nuk është efektive, jepi 2 mg/kg dhe përsërite pas 12 orëve, nëse 

është e domosdoshme. Pas kësaj, një dozë e vetme ditore prej 1–2 mg/kg, 

oral zakonisht është e mjaftueshme. 

ä digoksina. Shqyrto dhënien e digoksinës (shih Shtojcën 2, faqe 340). 

ä kaliumi plotësues. Kaliumi plotësues nuk kërkohet kur furosemidi jepet i 

vetëm për trajtimin që zgjat vetëm disa ditë. Kur jepet digoksina dhe furosemidi, 

apo nëse furosemidi jepet më gjatë se 5 ditë, jepi kalium oral (3–5 

mmol/kg/ditë). 

ä oksigjeni. Jepi oksigjen nëse fëmija ka frekuencë respiratore prej ≥70/min, 

tregon shenja të distresit respirator, apo ka cianozë qendrore. Shih faqe 

285. 


• Shmangiu përdorimit të lëngjeve IV, kur kjo është e mundur. 

• Përkrahe fëmijën në pozitë gjysmë të ulur me kokën dhe supet e ngritura dhe 

gjymtyrët e poshtme të varura. 

• Ule temperaturën me paracetamol për të zvogëluar ngarkesën e zemrës. 


Fëmija duhet kontrolluar nga infermierja çdo 6 orë (çdo 3 orë deri sa është në 

terapi me oksigjen) dhe nga mjeku një herë në ditë. Përcille edhe frekuencën 

rerspiratore edhe atë të pulsit, madhësinë e mëlçisë dhe peshën e trupit për të 

vlerësuar përgjigjen në trajtim. Vazhdo trajtimin deri sa frekuenca respiratore dhe 

e pulsit të jenë normale dhe mëlçia të mos jetë më e rritur.

Kapitulli 5 

Diarrea 

5.1 Fëmija që paraqitet 

me diarre 110 

5.2 Diarrea akute 111 

5.2.1 Dehidrimi i rëndë 112 

5.2.2 Dehidrimi mesëm 115 

5.2.3 Nuk ka dehidrim 119 

5.3 Diarrea perzistente 122 

5.3.1 Diarrea e rëndë 

perzistente 122 

5.3.2 Diarrea perzistente 

(jo e rëndë) 126 

5.4 Dizenteria 127 

Në këtë kapitull gjejmë udhërrëfyesit e trajtimit për menaxhimin të diarresë akute 

(me dehidrim të rëndë, të mesëm apo pa dehidrim), diarresë perzistente dhe 

dizenterisë, te fëmijët e moshës nga 1 javë deri në 5 vjeç. Vlerësimi i fëmijës me 

kequshqyeshmëri të rëndë është përshkruar në seksionet 7.2 dhe 7.3 (faqe 178- 

180). Tri elementet esenciale për menaxhimin e të gjithë fëmijëve me diarre janë 

terapia rehidruese, shtimi i zinkut dhe të ushqyerit e vazhdueshëm. 

Gjatë diarresë, përmes jashtëqitjeve ujore shënohen humbje të mëdha të ujit 

dhe elektroliteve (natrium, kalium e bikarbonate). Dehidrimi ndodhë kur këto 

humbje nuk zëvendësohen në mënyrë adekuate dhe zhvillohet mungesë e ujit 

dhe elektroliteve. Shkalla e dehidrimit është klasifikuar sipas simptomave dhe 

shenjave të cilat reflektojnë sasinë e lëngjeve të humbura (shih seksionin 2.3 

(faqe 38) dhe 5.1 (më poshtë). Regjimi i rehidrimit zgjidhet sipas shkallës së 

dehidrimit. 

Zinku është mikronutrient i rëndësishëm për shëndetin dhe zhvillimin e fëmijës 

në tërësi. Zinku humbet në sasi të mëdha gjatë diarresë. Zëvendësimi i tij 

është më rëndësi për ta ndihmuar fëmijën për t’u shëruar dhe për t’a mbajtur të 

shëndoshë në muajt e ardhshëm. Është dokumentuar se dhënia shtesë e zinkut 

gjatë episodeve të diarresë e redukton kohëzgjatjen dhe rëndesën e episodeve 

dhe e zvogëlon incidencën e diarresë në 2-3 muajt në vijim. Për këto arsye, të 

gjithë pacientëve me diarre iu duhet zink shtesë, sa më parë pasi që të ketë 

filluar diarrea. 

Gjatë diarresë, zvogëlimi i marrjes së ushqimit dhe absorbimit dhe rritja e kërkesave 

nutritive shpesh shoqërohen dhe shkaktojnë humbjen e peshës dhe ngecjen 

në rritje. Zakonisht, kequshqyeshmëria shkakton diarre më të rëndë, më të gjatë 

dhe më të shpeshtë, krahasuar me diarrenë te fëmijët pa kequshqyeshmëri. Ky 

109 

5. Diarrea

5. Diarrea 

Diarrea 

cikël vdekjeprurës mund të prishet apo thyhet, duke dhënë ushqim të pasur me 

nutrient gjatë diarresë dhe kur fëmija është mirë. 

Antibiotikët nuk duhet të përdorën në mënyrë rutinore. Ata janë të dobishëm 

vetëm për fëmijët që kanë diarre me gjak (me gjasë shigelozë), kolerë të dyshuar 

me dehidrim të rëndë dhe ndonjë infeksion tjetër serioz jo-intestinal, siç është 

pneumonia. Barnat antiprotozoale janë rrallë të indukuara. Barnat “Anti-diarreale” 

dhe anti-emetike nuk duhet dhënë fëmijëve të vegjël me diarre akute apo dizenteri 

perzistente; ato as nuk e parandalojnë dehidrimin, as nuk e përmirësojnë statusin 

nutritiv -bile disa kanë efekte anësore të rrezikshme, e ndonjëherë edhe fatale. 

5.1 Fëmija që paraqitet me diarre 

anamneza 

Anamneza detale nutritive është esenciale për menaxhimin e fëmijës me diarre. 

Po ashtu, hulumto si më poshtë: 

n diarrea 

— frekuenca e jashtëqitjeve 

— kohëzgjatja (numri i ditëve) 

— gjak në jashtëqitje 

n epidemi e mundshme lokale e kolerës 

n përdorim i kohëve të fundit i antibiotikëve për ndonjë trajtim tjetër 

n ataqet e vajit të foshnjës të përcjellura me zbehje. 

ekzaminimi 

Shiko për: 

n shenjat e dehidrimit të mesëm apo dehidrimit të rëndë: 

— i/e shqetësuar apo irrituar 

— letargjik/shkalla e ulur e vetëdijes 

— sytë e fundosur 

— kthim të ngadalësuar të rrudhës së lëkurës së abdomenit 

— i etur/ pi vrullshëm, dobët apo nuk është në gjendje të pijë fare 

n ka gjak në jashtëqitje 

n janë të pranishme shenjat e kequshqyeshmërisë së rëndë 

n masë abdominale 

n fryrje barku. 

Nuk ka nevojë për kulturat rutinore të jashtëqitjes te fëmijët me diarre. 

110

Tabela 11. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me diarre 

Diagnoza Në favor 

Diarrea akute (ujore) — Më shumë se 3 jashtëqitje në ditë 

— Nuk ka gjak në jashtëqitje 

Kolera — Diarrea me dehidrim të rëndë gjatë epidemisë së kolerës 

— Kultura pozitive e jashtëqitjes për V.Cholerae O1 apo O 139 

Dizenteria — Gjak në jashtëqitje (e vërejtur/parë apo e raportuar) 

Diarrea perzistente — Diarrea që zgjatë 14 apo më shumë ditë 

Diarrea me —Ndonjë diarre me shenja të kequshqyeshmëris së rëndë (shih 

kequshqyeshmëri të rëndë faqe 177) 

Diarrea e shoqëruar me — Kursi i trajtimit të fundit me antibiotikë të spektrit të gjerë 

përdorim paraprak të antibiotikëve 

invaginimi — Gjak në jashtëqitje 

— Masë abdominale (kontrolloni me ekzaminim rektal) 

— ataqet e të qarit me zbehje te foshnjat 

5.2 Diarrea akute 

Vlerësimi i dehidrimit 

Te të gjithë fëmijët me diarre, vendos nëse ka dehidrim dhe jep trajtimin adekuat 

(shih tabelën 12 më poshtë). 

Për të gjithë fëmijët me diarre, gjendja e hidrimit duhet të klasifikohet si dehidrim 

i rëndë, dehidrim i mesëm apo nuk ka dehidrim (shih më poshtë) dhe duhet 

dhënë trajtimin adekuat. 

Tabela 12. Klasifikimi i shkallës së dehidrimit në fëmijët me diarre 

Klasifikimi Shenjat apo simptomat Trajtimi 

Diarrea akute 

Dehidrim i Dy apo më shumë prej shenjave ä Jepi lëngje për dehidrim të rëndë 

rëndë të mëposhtme: (shih planin C për trajtimin e 

n letargji/pavetëdije diarresë në spital, faqe 114) 

n sytë e fundosur 

n nuk është i aftë të pijë apo pi dobët 

n lëkura e abdomenit kthehet prapa 

shumë ngadalë (≥2 sekonda) 

Dehidrim i Dy apo më shumë prej shenjave ä Jepi lëngje dhe ushqim për dehidrim 

mesëm të mëposhtme: të mesëm (shih planin B për trajtimin 

n i/e shqetësuar, irrituar e diarresë, faqe 117) 

n sytë e fundosur ä pas rehidrimit, këshilloje nënën për 

n pi me etje, i etur trajtimin në shtëpi dhe kur duhet të 

n lëkura e abdomenit kthehet kthehet menjëherë (shih faqet 116, 

ngadalë 118) 

ä Vizita kontrolluese për 5 ditë nëse 

nuk ka ndonjë përmirësim. 

111 

5. Diarrea

5. Diarrea 

DehiDrimi i rëNDë 

Tabela 12. Vazhdon 

Klasifikimi Shenjat apo simptomat Trajtimi 

Nuk Nuk ka shenja të mjaftueshme për ä Jepni lëngje apo ushqim, për të 

ka dehidrim ta klasifikuar si dehidrim të trajtuar dehidrimin në shtëpi 

mesëm apo të rëndë (shih planin a për trajtimin e 

diarresë, faqe 120) 

ä Këshilloje nënën se kur duhet të 

kthehet menjëherë (faqe 119) 

ä Vizita kontrolluese për 5 ditë, nëse 

nuk ka ndonjë përmirësim. 

5.2.1 Dehidrimi i rëndë 

Fëmijët me dehidrim të rëndë kërkojnë rehidrim të shpejtë IV me mbikëqyrje 

të rreptë, e cila pasohet me rehidrim oral, posa fëmija të fillojë të përmirësohet 

mjaftueshëm. Në vendet ku ka epidemi të kolerës, jepi antibiotikë efektiv kundër 

kolerës. (shih faqen 113). 

Diagnoza 

Nëse te fëmija me diarre janë të pranishme 

dy nga shenjat e mëposhtme, 

atëherë ai duhet diagnostikuar si dehidrim 

i rëndë: 

n letargjia apo vetëdija e humbur 


n lëkura e abdomenit kthehet prapa 

shumë ngadalë (2 sekonda apo më 

shumë) 

n nuk është në gjendje të pijë apo pi 

dobët. 

Sytë e fundosur (futur brenda) 

trajtimi 

Fëmijëve me dehidrim të rëndë duhet 

dhënë menjëherë rehidrimin IV, të përcjellur me terapi rehidruese orale. 

ä Menjëherë fillo me lëngjet IV. Derisa të vendoset shpejtësia e dhënies së pikave, 

trajtoje me tretje të ORS-së, nëse fëmija mund të pijë. 

Vërejtje: Tretësira më e mirë IV është Ringer Laktati (poashtu e quajtur tretësira 

Hartmann për injeksione). Në mungesë të Ringer Laktatit, mund të përdoret tretja 

fiziologjike (0,9% NaCl). Tretja 5% e glukozës (Dekstrozës) nuk është efektive 

dhe nuk duhet përdorur. 

112

Tabela 13. Dhënia e lëngjeve IV, fëmijës me dehidrim të rëndë 

DehiDrimi i rëNDë 

Së pari, jepi 30 ml/kg në: Pastaj, jepi 70 ml/kg në: 

moshën

5. Diarrea 

114 

DiaGrami 13. Plani C i trajtimit të diarresë: 

trajtoje shpejtë dehidrimin e rëndë 

å Përcill shigjetat. Nëse përgjigja është PO vazhdo anash (djathtas). 

Nëse është JO vazhdo poshtë. 

FiLLO këtu 

a mund të 

jepen lëngje 

intravenoze (iV) 

menjëherë? 

JO 

a mund të 

dërgohet fëmija 

për trajtim iV 

(brenda 30 

minutash)? 

JO 

a je i trajnuar 

për të përdorur 

sondën 

nazogastrike? 

JO 

a mund të pijë 

fëmija? 

JO 

referoje 

urGJeNtiSht 

për në spital 

për rehidrim iV 

apo trajtim me 

sondë NG 

PO 

PO 

PO 

ä Fillo menjëherë me dhënien e lëngjeve IV. Nëse 

fëmija mund të pijë, jepi tretje të ORS-së përmes 

gojës derisa të vendosësh dhe rregullosh frekuencën 

e pikave. Jepi 100 ml/kg tretje Ringer (apo, nëse nuk 

ke këtë, tretje fiziologjike NaCl) si më poshtë: 

mOSha Së pari jepi Pastaj jepi 

30 ml/kg në: 70 ml/kg në: 

Foshnjat 1 orë* 5 orë 

(nën 12 muajshe) 

Fëmijët 30 minuta* 2 1 /2 orë 

(12 muajsh deri 5 vjeç) 

* Përsërite prapë nëse pulsi radial është ende i dobët apo nuk 

është i prekshëm. 

n Rivlerëso fëmijën çdo 15-30 minuta. Nëse gjendja 

hidruese nuk është përmirësuar, shtoje numrin e 

pikave. 

ä Poashtu jepi tretje të ORS-së (përafërsisht 5 ml/kg/ 

orë) sa më parë që fëmija të mund të pijë: zakonisht 

pas 3-4 orëve (foshnjat) apo 1–2 orë (fëmijët). 

n Rivlerëso foshnjën pas 6 orëve dhe fëmijën pas 

3 orëve. Klasifiko dehidrimin. Pastaj zgjidhe planin 

adekuat (A, B, C) për të vazhduar trajtimin. 

ä Referoje URGJENTISHT në spital për trajtim IV. 

ä Nëse fëmija mund të pijë, jepi nënës tretje të ORSsë 

dhe tregoi se si t’i jap gllënjka të shpeshta gjatë 

rrugës. 

ä Fillo rehidrimin përmes tubës (gojës) me tretje të 

ORS-së: 20 ml/kg/orë për 6 orë (gjithsej 120 ml/kg). 

n Rivlerëso secilin fëmijë çdo 1-2 orë: 

— Nëse ka vjellje të përsëritura apo distension të 

rritur abdominal, jepi lëngjet më ngadalë. 

— Nëse gjendja e hidrimit nuk është përmirësuar 

pas 3 orëve, dërgoje fëmijën për trajtim IV. 

n Pas 6 orëve, rivlerësoje fëmijën. Klasifikoje dehidrimin. 

Pastaj, zgjidhe planin adekuat për të vazhduar 

trajtimin (A, B, C). 

Vërejtje: Nëse është e mundur, observoje fëmijën së paku 6 

orë pas rehidrimit, për t’u siguruar se nëna mund të mbajë 

gjendjen e hidrimit përmes dhënies së tretjes së ORS-së, 

përmes gojës.

cotrimoxazoli dhe erythromycina (për dozat, shih Shtojcën 2, faqe 329). 

ä Përshkruaj shtesa të Zinkut, sa më parë që të ndalet të vjellurit (shih faqe 118). 

Përcjellja 

Rivlerësoje fëmijën çdo 15 – 30 minuta derisa pulsi radial të jetë i fuqishëm. 

Nëse rehidrimi nuk e përmirëson gjendjen, jepi tretësirë IV më shpejtë. Pastaj, 

rivlerësoje fëmijën së paku çdo orë, me qëllim të verifikimit nëse hidrimi është 

duke u përmirësuar, duke kontrolluar rrudhën e lëkurës, nivelin e vetëdijes dhe 

aftësinë për të pirë. Sytë e fundosur përmirësohen më ngadalë sesa shenjat tjera 

dhe përcjellja e tyre është më pak e dobishme. 

Kur tërë sasia e lëngjeve IV të jetë dhënë, rivlerëso tërësisht gjendjen e hidrimit 

të fëmijës, duke shfrytezuar tabelën 7 (faqe 12). 

• Nëse shenjat e dehidrimit të rëndë janë ende të pranishme, përsëriti infuzionet 

e lëngjeve IV, siç është theksuar më parë. Dehidrimi i rëndë perzistent pas 

rehidrimit IV është i pazakonshëm dhe zakonisht ndodhë te fëmijët që kanë 

jashtëqitje të shpeshta dhe të mëdha ujore në fazën e rehidrimit. 

• Nëse fëmija përmirësohet por prapë tregon shenja të dehidrimit të mesëm, 

ndërpreje trajtimin IV dhe jepi tretje ORS për 4 orë (shih seksionin 5.1.2 më 

poshtë dhe Planin B të trajtimit të diarresë, faqe 117). Nëse fëmija ushqehet 

normalisht me qumësht gjiri, inkurajo nënën për të vazhduar të ushqyerit sa 

më shpesh. 

• Nëse nuk ka shenja të dehidrimit, përcilli udhërrëfyesit në seksionin 5.1.3 

dhe Planin A për trajtimin e diarresë, faqe 120. Kur është e përshtatshme, 

inkurajo nënën për të vazhduar të ushqyerit sa më shpesh me qumësht të 

gjirit. Observo fëmijën për së paku 6 orë, para se ta lirosh, për të konfirmuar 

se nëna është e aftë për të mbajtur gjendjen e hidrimit të fëmijës, duke i dhënë 

tretje të ORS-së. 

Të gjithë fëmijët duhet të fillojnë marrjen e tretësirë së ORS-së (rreth 5 ml/kg/orë) 

me gotë kur mund të pijnë pa ndonjë vështirësi (zakonisht 3-4 orë për foshnjat, 

apo 1-2 orë për fëmijët më të rritur). Kjo ofron bazën dhe kaliumin plotësues, që 

mund të mos jenë dhënë në mënyrë adekuate përmes tretësirave IV. 

Kur dehidrimi i rëndë të jetë përmirësuar, përshkruaje zinkun (shih faqe 118). 

5.2.2 Dehidrimi i mesëm 

DehiDrimi i meSëm 

Në përgjithësi, fëmijëve me dehidrim të mesëm duhet t’iu japim tretje të ORS-së, 

për 4 orët e para në institucionin shëndetësor, kur fëmija është i mbikqyrur dhe 

nëna mësohet se si të përgatisë dhe jap tretjen e ORS-së. 

115 

5. Diarrea

5. Diarrea 


Diagnoza 

Fëmija ka dehidrim të mesëm nëse ka dy apo më shumë shenja të mëposhtme: 

n shqetësim/irritim 

n etje dhe pi me vrull 

n sy të fundosur 

n kthim të ngadalshëm të rrudhës lëkurore të abdomenit. 

Fëmija është në dehidrim të rëndë edhe atëherë kur ka së paku një nga shenjat 

e sipërshënuara dhe një shenjë nga dehidrimi i rëndë (p.sh., shqetësim/irritim 

dhe pi dobët). 

trajtimi 

ä Në 4 orët e para, jepi fëmijës sasit vijuese të përafërta të tretjes së ORS-së, 

duke u bazuar në peshën (apo moshën nëse nuk e di peshën) e fëmijës, siç 

është e treguar në tabelën 14. 

116 

Megjithatë, nëse fëmija dëshiron të pijë më shumë, jepi më shumë. 

ä Tregoi nënës se si t’ia jap fëmijës tretjen e ORS-së, me lugë të çajit për çdo 

1-2 minuta, nëse fëmija është në moshën 2 vjeçare; gllënjka të shpeshta nga 

gota për fëmijët më të vjetër. 

ä Kontrolloje rregullisht për të parë nëse ka ndonjë problem. 

• Nëse fëmija vjellë, prit 10 minuta; pastaj, rifillo dhënien e tretjes së ORS-së 

më ngadalë (p.sh. me lugë për çdo 2-3 minuta). 

• Nëse kapakët e syve të fëmijës janë të fryrë, ndërpreje dhënien e tretjes së 

ORS-së dhe jepi ujë të pastër apo qumësht gjiri. 

ä Këshilloi nënat që ushqejnë me qumësht të gjirit, që të vazhdojnë të ushqyerit, 

sa herë që të dëshirojë fëmija. 

ä Nëse nëna nuk mund të qëndrojë në institucion për 4 orë, tregoi asaj se si 

të përgatis tretjen e ORS-së dhe jepi pako të mjaftueshme të ORS-së, për të 

kompletuar rehidrimin në shtëpi, si dhe për dy ditë të tjera. 

ä Rivlerësoje fëmijën pas 4 orëve, duke e kontrolluar për shenjat e dehidrimit 

të përmendura më parë. 

(Vërejtje: Rivlerësoje fëmijën pa u mbushur 4 orë, nëse ai nuk merrë tretjen e 

ORS-së apo duket se po i keqësohet gjendja.) 

— Nëse nuk ka dehidrim, mësoje nënën për katër rregullat e trajtimit në 

shtëpi: 

(i) jepi lëngje shtesë

DiaGrami 14. Plani B i trajtimit të diarresë: 

trajto dehidrimin e mesëm me tretje të OrS-së 

JEPI SASITË E REKOMANDUARA TË ORS-SË NË KLINIKË, GJATË 

PERIUDHËS 4 ORËSHE. 

ä Përcakto sasinë e tretjes së OrS-së, për t’u dhënë gjatë 4 orëve të para. 

mOSha* Deri në prej 4 deri prej 12 muaj prej 2 vjet 

4 muaj 12 muaj deri 2 vjet deri 5 vjet 

PeSha

5. Diarrea 


118 

(ii) jepi shtesa zinku për 10–14 ditë 

(iii) vazhdo të ushqyerit (shih Kaptinë 10, faqe 265) 

(iv) risille fëmijën menjëherë nëse shfaqet ndonjë nga shenjat e mëposhtme: 

— pi dobët apo nuk është i aftë të pijë, apo ushqehet me qumësht 

të gjirit 

— sëmuret më shumë 

— ka temperaturë të lartë 

— ka gjak në jashtëqitje. 

— Nëse fëmija ende ka dehidrim të mesëm, përsërite trajtimin për 4 orë të 

tjera me tretje të ORS-së, si më lartë dhe fillo t’i ofrosh ushqim, qumësht 

apo lëngje pemësh dhe ushqeje me qumësht gjiri sa më shpesh. 

— Nëse janë zhvilluar shenjat e dehidrimit të rëndë, shih seksionin 5.1.1 (faqe 

112) për trajtim. 

Plani B dhe A i trajtimit në faqe 120 dhe 117 ofrojnë detaje të tjera. 

Jepi shtesa zinku 

ä Tregoi nënës se sa zink të japë 

Deri në 6 muaj 1 /2 tablete (10 mg) çdo ditë 

6 muaj dhe më shumë 1 tabletë (20 mg) çdo ditë 

për 10–14 ditë 

të ushqyerit 

Vazhdimi i të ushqyerit nutritiv është element me rëndësi në menaxhimin e 

diarresë. 

ä Në periudhën fillestare rehidruese 4 orëshe, mos i jep ushqim tjetër përveç 

qumësht të gjirit. Fëmijët që ushqehen me qumësht gjiri duhet vazhduar të 

ushqehen rregullisht dhe sa më shpesh me qumësht gjiri, gjatë episodeve të 

diarresë. 

ä Pas 4 orëve, nëse fëmija ende ka dehidrim të mesëm dhe vazhdon të marrë 

tretje të ORS-së, jepi ushqim çdo 3-4 orë. 

ä Të gjithë fëmijëve mbi moshën 4-6 muaj duhet dhënë pak ushqim, para se të 

shkojnë në shtëpi. 

Nëse fëmija nuk është i ushqyer normalisht me qumësht të gjirit, hulumto mundësinë 

për rilaktacion (p.sh. ristarto të ushqyerit me qumësht të gjirit pasi që të 

jetë ndërprerë – shih faqe 268) apo jepi zëvendësues të zakonshëm të qumështit 

të gjirit. Nëse fëmija është 6 muajsh apo më i vjetër apo vetëm ushqehet me 

ushqim të fortë/solid, jepi ushqime të freskëta të përgatitura – të ziera, qullëra 

apo të bluara. Rekomandohen ushqimet e mëposhtme:

Nuk ka DehiDrim 

• drithërat apo ushqim tjetër nishesteje i përzier me perime, perime barishtore 

dhe mish/peshk, kur është e mundur, me 1-2 lugë çaji të vajit të shtuar, secilës 

shujtë 

• ushqimet lokale të rekomanduara sipas MISF-it në vendin përkatës (shih 

sesionin 10.1, faqe 265) 

• lëngje të freskëta pemësh apo banane të bluara/shtypura për të ofruar kaliumin. 

ä Inkurajo fëmijën për të ngrënë duke i ofruar ushqimin së paku 6 herë në ditë. 

Jepi ushqim të njëjtë pasi që të ndalet diarrea dhe jepi një shujtë shtesë në 

ditë, për së paku 2 javë. 

5.2.3 Nuk ka dehidrim 

Fëmijët me diarre, por pa dehidrim duhet të marrin lëngje shtesë në shtëpi, për 

të parandaluar dehidrimin. Fëmijët duhet të vazhdojnë marrjen e ushqimit të 

përshtatshëm, sipas moshës përkatëse, duke përfshirë edhe të ushqyerit me 

qumësht të gjirit. 

Diagnoza 

Diarrea pa dehidrim duhet të diagnostikohet vetëm nëse fëmija nuk ka së 

paku dy prej shenjave të mëposhtme, që karakterizojn dehidrimin e mesëm 

apo të rëndë: 

n i/e shqetësuar/irrituar 

n letargjik apo i pavetëdije 

n nuk është në gjendje të pijë apo pi dobët 

n i etur apo pi me vrull 


n lëkura e abdomenit kthehet prapa ngadalë apo shumë ngadalë. 

trajtimi 

ä Trajtoje fëmijën si pacient ambulantor. 

ä Këshilloje nënën për 4 rregullat e trajtimit në shtëpi: 

— jepi lëngje shtesë 

— jepi shtesa të zinkut 

— vazhdo të ushqyerit 

— jepi këshilla se kur duhet të kthehet. 

Shih Planin A të trajtimit në faqe 120. 

ä Jepi lëngje shtesë, si më poshtë: 

— Nëse fëmija është duke u ushqyer me qumësht të gjirit, këshilloje nënën 

për ta ushqyer me gji sa më shpesh dhe sa më gjatë në çdo mëkim. Nëse 

119 

5. Diarrea

5. Diarrea 

120 

DiaGrami 15. Plani a i trajtimit të diarresë: 

trajto diarren në shtëpi 

KËSHILLOJE NËNËN MBI 4 RREGULLAT E TRAJTIMIT TË SHTËPI: 

JEPI LËNGJE SHTESË, VAZHDO TË USHQYERIT, KUR TË KTHEHET 

ä 1. JePi LëNGJe ShteSë (aQ Sa FëmiJa DëShirON të marrë) 

ä treGOi NëNëS: 

— Ushqeje me qumësht gjiri sa më shpesh dhe sa më gjatë në çdo mëkim. 

— Nëse fëmija është duke u ushqyer ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi 

tretje të ORS-së apo ujë të pastër si shtesë të qumështit të gjirit. 

— Nëse fëmija nuk ushqehet ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi një apo 

më shumë nga lëngjet e mëposhtme: Tretje të ORS-së, lëngje me bazë 

ushqimore (siç është supa, ujë i orizit dhe jogurti) apo uji i pastër. 

Është me rëndësi të veçantë dhënia e tretjes së ORS-së në shtëpi kur: 

— fëmija është trajtuar me Planin B apo Planin C gjatë vizitës. 

— fëmija nuk mund të kthehet në klinikë, nëse diarrea keqësohet. 

ä mëSOJe NëNëN Si ta PërZieJë Dhe JaP tretJeN e OrS-Së. JePi NëNëS 2 

QeSe të OrS-Së Për t’i PërDOrur Në ShtëPi. 

ä treGOi NëNëS Se ÇFarë SaSie e LëNGJeVe Duhet t’i JePet FëmiJëS, Si 

ShteSë e LëNGJeVe tJera të ZakONShme: 

Deri në 2 vjeç 50 deri 100 ml pas çdo jashtëqitjeje 

2 vjeç apo më shumë 100 deri 200 ml pas çdo jashtëqitjeje 

Tregoi nënës që: 

— Të jap shpesh gllënjka të vogla me gotë. 

— Nëse fëmija vjellë, të pres 10 minuta. Pastaj të vazhdojë, por më ngadalë. 

— Të vazhdojë dhënien e lëngjeve shtesë derisa të ndalet diarrea. 

ä 2. JeP ShteSa ZiNku 

ä treGOi NëNëS Sa ZiNk Duhet të JaP: 

Deri në 6 muajsh 1 /2 tablete (10 mg) në ditë 10–14 ditë 

6 muajsh dhe më shumë 1 tabletë (20 mg) në ditë 10–14 ditë 

ä treGOi NëNëS Se Si t’i JaP ShteSat e ZiNkut: 

— Foshnjës, tretja tabletën në sasi të vogla të ujit apo ujë të pastër, qumësht të 

shtrydhur gjiri apo tretje të ORS-së në gotë të vogël apo lugë. 

— Fëmija më i rritur, mund të përtypë apo tretë tabletën në sasi të vogla të ujit 

të pastër, me gotë apo lugë. 

ä rikuJtOJa NëNëS Për t’i DhëNë ShteSa ZiNku 10-14 Ditë. 

ä 3. VaZhDO të uShQYerit 

ä 4. kur të kthehet 

} 

Shih karteLëN e NëNëS (FaQe 298)

fëmija është i ushqyer ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi tretje të 

ORS-së apo ujë të pastër, si shtesë qumështit të gjirit. Pasi që të ndalet 

diarrea, duhet vazhduar të ushqyerit ekskluzivisht me qumësht të gjirit, 

sipas moshës së fëmijës. 

— Nëse fëmija nuk ushqehet ekskluzivisht me qumësht të gjirit, jepi një apo 

më shumë nga lëngjet e mëposhtme: 

• tretje të ORS-së 

• lëngje me bazë ushqimore (si supë, ujë orizi apo jogurt) 

• ujë të pastër. 

Për të parandaluar zhvillimin e dehidrimit, këshilloje nënën që t’i jap lëngje 

shtesë – sa më shumë që të mund të pijë fëmija: 

• për fëmijët < 2 vjet, rreth 50–100 ml pas çdo jashtëqitje 

• për fëmijët 2 apo më shumë vjeç rreth 100–200 ml pas çdo jashtëqitje. 

Thuaj nënës që t’i jap gllënjka të vogla me gotë. Nëse fëmija vjellë, prit 10 

minuta dhe pastaj vazhdo ngadalë. Ajo duhet të vazhdojë t’i jap fëmijës lëngje 

shtesë derisa të ndalet diarrea. 

Mësoje nënën si të përziejë dhe jap tretjen e ORS-së dhe jepi dy qese të ORS-së 

për t’i marrë me vete në shtëpi. 

ä Jepi shtesa të zinkut 

— Tregoi nënës sa zink duhet t’i jap: 

Deri në 6 muaj 1 /2 tablete (10 mg) në ditë 

6 muaj apo më shumë 1 tabletë (20 mg) në ditë 


— Tregoi nënës si t’ia jap shtesat e zinkut: 

• Foshnjës, tretja tabletën në sasi të vogël të ujit të pastër, qumësht gjiri 

të shtrydhur apo ORS. 

• Fëmija më i rritur, mund të përtypë, apo tret tabletën 

— Rikujtoja nënës që t’i jap shtesa të zinkut 10-14 ditë. 

ä Vazhdo të ushqyerit – shih këshillat të ushqyerit në Kaptinën 10 (faqe 265) 

dhe 12 (faqe 297). 

ä Këshilloje nënën kur duhet të kthehet menjëherë – shih më poshtë. 

Nuk ka DehiDrim 

Vizita kontrolluese 

ä Këshilloje nënën se duhet të kthehet menjëherë në institucionin shëndetësor, 

nëse fëmija sëmuret më shumë, apo nuk është në gjendje të pijë apo të 

ushqehet me qumësht të gjirit, apo pi dobët, apo zhvillon temperaturë, apo 

ka gjak në jashtëqitje. Nëse fëmija nuk ka asnjë nga këto shenja po ende nuk 

është duke u përmirësuar, këshilloje nënën që të kthehet për vizitë kontrolluese 

për 5 ditë. 

121 

5. Diarrea

5. Diarrea 

Diarrea PerZiSteNte 

Po ashtu, shpjegoja nënës se trajtimi i njëjtë, duhet dhënë në të ardhmen sa më 

parë që të paraqitet diarrea. Shih planin A të trajtimit, faqe 120. 

5.3 Diarrea perzistente 

Diarrea perzistente është diarrea, me apo pa gjak, e cila fillon në mënyrë akute 

dhe zgjatë 14 apo më shumë ditë. Kur ka dehidrim të mesëm apo të rëndë, diarrea 

perzistente është e klasifikuar si e “rëndë”. 

Udhërrëfyesit e mëtejmë janë për fëmijët me diarre perzistente, të cilët nuk kanë 

kequshqyeshmëri të rëndë. Fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë, me diarre 

perzistente, kërkojnë hospitalizim dhe trajtim specifik, siç është e përshkruar në 

Kapitulli 7 (seksioni 7.5.4, faqe 196). 

Në vendet me prevalencë të lartë të HIV-it, dysho në HIV nëse ka ndonjë shenjë 

tjetër klinike apo faktor rreziku (shih Kapitulli 8, faqe 203). Kontrollo me mikroskop 

jashtëqitjen për izospore. 

5.3.1 Diarrea e rëndë perzistente 

Diagnoza 

n Foshnjat apo fëmijët me diarre që zgjatë 14 ditë, me shenja të dehidrimit (shih 

faqen 112), kanë diarre perzistente të rëndë dhe kërkojnë trajtim spitalor. 

trajtimi 

ä Vlerëso fëmijën për shenjat e dehidrimit dhe jepi lëngje sipas planit B apo C 

të trajtimit (shih faqet 117, 114). 

Tretja ORS është efektive për shumicën e fëmijëve me diarre perzistente. Në disa 

raste, megjithatë, absorbimi i glukozës është më i dobët dhe tretja e ORS-së 

nuk është efektive. Kur jipet tretje e ORS-së, vëllimi i jashtëqitjeve të tyre rritet 

dukshëm, shtohet etja, paraqiten apo përkeqësohen shenjat e dehidrimit dhe 

jashtëqitjet përmbajnë sasi të mëdha të glukozës së paabsorbuar. Këta fëmijë 

kërkojnë rehidrim IV derisa tretja e ORS-së të mund të merret, duke mos e 

keqësuar diarrenë. 

Trajtimi rutinor me antibiotikë i diarresë perzistente nuk është efektiv dhe nuk 

duhet bërë. Disa fëmijë, megjithatë, kanë infeksione jo-intestinale apo intestinale 

që kërkojnë trajtim specifik me antibiotikë. 

n Ekzamino secilin fëmijë me diarre perzistente për infeksion jo-intestinal siç 

është pneumonia, sepsa, infeksioni i traktit urinar, mykthi i gojës dhe pezmatimi 

i veshit të mesëm dhe trajtoje në mënyrë përkatëse. 

ä Jepi mikronutrient dhe vitamina sipas përshkrimit në faqe 125. 

ä Trajtoje diarrenë perzistente me gjak në jashtëqitje, me antibiotikë oral efektiv 

ndaj Shigellës, siç është e përshkruar në seksionin 5.3, faqe 127. 

122

ä Jepi trajtimin për amebiazë (metronidazol oral: 7.5 mg/kg, 3 herë në ditë, për 

5 ditë) vetëm nëse: 

— ekzaminimi me mikroskop i jashtëqitjes së freskët, të analizuar në laborator 

të besueshëm, brenda qelizave të bardha të gjakut, zbulon trofozoitet e 

Entamoeba Histolitica: APO 

— dy antibiotikë të ndryshëm, të cilët zakonisht janë efektiv për Shigellën në 

vendin gjegjës, janë dhënë pa ndonjë përmirësim klinik. 

ä Jepi trajtimin për Gjardie (metronidazol: 5 mg/kg, 3 herë në ditë, për 5 ditë) 

nëse cistat apo trofozoitet e Giardia Lamblias janë parë në jashtëqitje. 

të ushqyerit 

Kujdesi i veçantë ndaj të ushqyerit është esencial për të gjithë fëmijët me diarre 

perzistente. 

Të ushqyerit me qumësht të gjirit duhet të vazhdojë, sa më shpesh dhe sa më 

gjatë që fëmija të dëshirojë. Ushqim tjetër nuk duhet dhënë për 4-6 orë, vetëm për 

fëmijët me dehidrim të cilët janë të rehidruar sipas planit B apo C të trajtimit. 

Dietat e spitalit 

Fëmijët e trajtuar në spital kërkojnë dietë speciale derisa diarrea të zvogëlohet 

dhe të fitojnë peshë. Qëllimi është që të jepet shujta ditore me së paku 110 

kalori/kg. 

Foshnjat me moshë nën 6 muaj 

• Inkurajo të ushqyerit ekskluziv më qumësht të gjirit. Ndihmoi nënat të cilat 

nuk ushqejnë ekskluzivisht me qumësht gjiri për ta bërë këtë. 

• Nëse fëmija nuk ushqehet me qumësht të gjirit, jepi zëvendësues të qumështit 

të gjirit me pak laktozë (siç është jogurti), apo pa laktozë fare. Përdore lugën 

apo gotën, mos e përdorë shishen për ta ushqyer. Sapo të përmirësohet fëmija, 

ndihmoje nënën për ta rikthyer laktacionin. 

• Nëse nëna nuk ushqen fëmijën me qumësht gjiri, për shkak se është HIV 

pozitive, ajo duhet të këshillohet në mënyrë adekuate për përdorimin e drejtë 

të zëvendësuesve të qumështit të gjirit. 

Fëmijët e moshës 6 muaj dhe mbi 

Diarrea e rëNDë PerZiSteNte 

Të ushqyerit duhet rifilluar sa më parë që fëmija të mund të marrë ushqimin. 

Ushqimi duhet të jepet 6 herë në ditë, për të arritur marrjen ditore të së paku 

110 kalori/kg/ditë. Sidoqoftë, shumë fëmijë do të ushqehen dobët, derisa cilido 

infeksion serioz të jetë trajtuar për 24 – 48 orë. Këta fëmijë fillimisht mund të 

kërkojnë të ushqyerit me sondë nazogastrike. 

123 

5. Diarrea

5. Diarrea 


Dy dietat e rekomanduara 

Më poshtë (Tabela 14 dhe 15) janë përshkruar dy dieta të rekomanduara për 

fëmijët dhe foshnjat me moshë > 6 muajsh me diarre të rëndë perzistente. Nëse ka 

shenja të dështimit të dietës (shih më poshtë) apo nëse fëmija nuk përmirësohet 

pas 7 ditëve të trajtimit, dieta e parë duhet të ndërprehet dhe dieta e dytë duhet 

të jepet për 7 ditë të tjera. 

Trajtimi i suksesshëm me dieta të tjera është i karakterizuar me: 

n marrjen adekuate të ushqimit 

n shtimin e peshës 

n jashtëqitje më të pakta 

n mungesë të temperaturës. 

Kriteri më i rëndësishëm është shtimi në peshë. Duhet të regjistrohen së paku 

tri ditë të njëpasnjëshme të rritjes së peshës, para se të konkludohet se është 

duke ndodhur shtimi në peshë. 

Si shtesë, fëmijëve të cilët nuk përgjigjen mirë jepu pemë të freskëta dhe perime 

të ziera mirë. Pas 7 ditëve të trajtimit me dietë efektive, ata duhet të fillojnë me 

dietën përkatëse për moshën e caktuar, përfshirë edhe qumështin, dietë kjo e 

cila ofron së paku 110 kalori/kg/ditë. Fëmijët mund të kthehen në shtëpi, por 

përcilli rregullisht për të siguruar shtimin e vazhdueshëm të peshës dhe zbatimin 

e këshillave të të ushqyerit. 

Dështimi dietal është përshkruar përmes: 

n rritjes së shpeshtësisë së jashtëqitjeve (zakonisht > 10 jashtëqitje ujore në 

ditë), shpesh me përsëritje të shenjave të dehidrimit (kjo zakonisht ndodhë 

pak kohë pas fillimit të dietës së re), APO 

n dështimit për të vendosur shtimin ditor të peshës, brenda 7 ditëve. 

Tabela 14. Dieta për diarrenë perzistente, dieta e parë: e bazuar në nisheste, 

me përqendrim të zvogëluar qumështi (pak laktozë) 

Dieta duhet të përmbajë së paku 70 kalori/100 g, të ofrojë qumësht apo jogurt si burim të proteinave 

animale, por jo më shumë se 3.7 g laktozë /kg peshë trupore/ditë dhe duhet të ofrojë së paku 10% 

të kalorive si proteina. Shembujt e mëposhtëm ofrojnë 83 kalori/100 g, 3.7 g laktozë/kg peshë 

trupore/ditë dhe 11% të kalorive si proteina: 

124 

• qumësht pluhur plot-yndyrë (apo qumësht i lëngshëm: 85 ml) 11 g 

• oriz 15 g 

• vaj perimesh 3.5 g 

• kallam sheqeri 3 g 

• ujë për ta përgatitur 200 ml

Tabela 15. Dieta për diarrenë perzistente, dieta e dytë: pa qumësht (pa laktozë) 

me cereale të reduktuara (nisheste) 

Dieta e dytë duhet të përmbajë së paku 70 kalori/100 g dhe të ofrojë së paku 10% të kalorive si 

proteine (vezë apo pulë). Shembujt e mëposhtëm ofrojnë 75 kalori/100 g: 

• e tërë veza 64 g 

• oriz 3 g 

• vaj perimesh 4 g 

• glukozë 3 g 

• ujë për ta përgatitur 200 ml 

pula e zier, e bluar apo imtësuar mirë, mund të përdoret në vend të vezëve për të ofruar 70 

kalori/100 g. 

Shtimi i multivitaminave dhe mineraleve 

Të gjithë fëmijëve me diarre perzistente jepu shtesa ditore të multivitaminave 

dhe mineraleve për dy javë. Këto duhet të ofrojnë spektrin sa më 

të gjerë të mundshëm të vitamineve dhe mineraleve, duke përfshirë së 

paku dy shtesa ditore të rekomanduara (ShDR) të folateve, vitaminë A, 

zink, magnez dhe bakër. 

Si udhëzues, një ShDR për fëmijën me moshë 1 vjeçare është: 

l folate 50 mikrogram 

l zink 10 mg 

l vitamina A 400 mikrogram 

l hekur 10 mg 

l bakër 1mg 

l magnezium 80 mg. 

Përcjellja 

Infermieret duhet të kontrollojnë për çdo ditë: 

• peshën trupore 

• temperaturën 

• marrjen e ushqimit 

• numrin e jashtëqitjeve. 


125 

5. Diarrea

5. Diarrea 

Diarrea PerZiSteNte (JO e rëNDë) 

5.3.2 Diarrea perzistente (jo e rëndë) 

Këta fëmijë nuk kërkojnë trajtim spitalor, por kanë nevojë për ushqim të veçantë 

dhe lëngje shtesë në shtëpi. 

Diagnoza 

Fëmijët me diarre që zgjatë 14 ditë apo më shumë, të cilët nuk kanë ndonjë shenjë 

të dehidrimit dhe kequshqyeshmërisë së rëndë. 

trajtimi 

ä Trajtoje fëmijën si pacient ambulantor. 

ä Jepi mikronutrient dhe vitamina, sipas tabelës në faqe 125. 

Parandaloje dehidrimin 

ä Jepi lëngje sipas Planit A të trajtimit të diarresë, faqe 120. Tretja e ORS-së 

është efektive për shumicën e fëmijëve me diarre perzistente. Megjithatë, 

në disa raste, absorbimi i glukozës është më i dobët dhe kur u japim tretje 

të ORS-së, vëllimi i jashtëqitjeve të tyre rritet dukshëm, rritet etja, paraqiten 

shenjat e dehidrimit apo keqësohen dhe jashtëqitjet përmbajnë sasi të mëdha 

të glukozës së paabsorbuar. Këta fëmijë duhet pranuar në spital për rehidrim 

IV, derisa tretja e ORS-së të mund të merret, duke mos e keqësuar diarrenë. 

Identifiko dhe trajto infeksionet specifike 

ä Mos e trajto në mënyrë rutinore me antibiotikë pasi që këta janë të paefektshëm. 

Megjithatë, jepu antibiotikë fëmijëve me infeksion specifik intestinal apo jointestinal. 

Derisa këto infeksione të mos jenë trajtuar në mënyrë të rregullt, 

diarrea perzistente nuk do të përmirësohet. 

ä infeksionet jo-intestinale. Ekzamino secilin fëmijë me diarre perzistente për 

infeksion jo-intestinal, siç është pneumonia, sepsa, infeksioni i traktit urinar, 

mykthi i gojës dhe otitis media. Trajtoje me antibiotikë duke përcjellur udhërrëfyesit 

në këtë modul. 

ä infeksionet intestinale. Trajtoje diarrenë perzistente me gjak në jashtëqitje, 

me antibiotikë oral të efektshëm ndaj Shigellës, siç është e përshkruar në 

seksionin 5.3 më poshtë. 

të ushqyerit 

Kujdesi i posaçëm për të ushqyerit është esencial për fëmijët me diarre perzistente. 

Këta fëmijë mund të kenë vështirësi në tretjen e qumështit tjetër animal, pos 

qumështit të gjirit. 

126

ä Këshilloje nënën që të zvogëlojë sasinë e qumështit shtazor në dietën e 

përkohshme të fëmijës. 

ä Vazhdoje të ushqyerit me qumësht gjiri dhe jepi ushqim adekuat shtesë: 

— Nëse ende është duke u ushqyer me qumësht gjiri, ushqeje më shpesh, 

më gjatë, ditën dhe natën. 

— Nëse merrë qumësht tjetër shtazor, shqyrto mundësin e zëvendësimit të 

qumështit animal me produkte të fermentuara të qumështit (p.sh. jogurt), 

i cili përmban më pak laktozë dhe tolerohet më mirë. 

— Nëse zëvendësimi i qumështit animal nuk është i mundur, kufizo qumështin 

shtazor deri në 50 ml/kg/ditë. Përzieje qumështin e fëmijës me cereale, 

por mos e hollo. 

— Jepi ushqime tjera të përshtatshme për moshën e fëmijës, për të siguruar 

marrje adekuate kalorish. Foshnjat me moshë > 4 muajshe, të cilat si 

ushqim kanë vetëm qumështin shtazor, duhet të fillojnë të marrin ushqim 

të fortë. 

— Jepi shpesh shujta të vogla, së paku 6 herë në ditë. 

Mikronutrientët plotësues: përfshirë zinkun 

Shih tabelën, faqe 125. 


ä Kërko nga nëna që të sjellë fëmijën prapë, për ta rivlerësuar pas pesë ditëve, 

apo më herët nëse diarrea keqësohet apo paraqitet ndonjë problem tjetër. 

ä Tërësisht rivlerëso fëmijët, të cilët nuk kanë shtuar në peshë, apo të cilëve nuk 

iu është përmirësuar diarrea, me qëllim të identifikimit të ndonjë problemi, 

siç është dehidrimi apo infeksioni, që ka nevojë për kujdes të menjëhershëm 

apo pranim në spital. 

Atyre që fitojnë peshë dhe të cilët kanë më pak se tri jashtëqitje në ditë rifilloju 

dietën normale për moshën e tyre. 

5.4 Dizenteria 

DiZeNteria 

Dizenteria është diarre perzistente me jashtëqitje të shpeshta, të cilat përmbajnë 

gjak. Shumë episode janë si pasojë e Shigellës dhe të gjitha kërkojnë trajtim 

me antibiotikë. 

Diagnoza 

Shenjat e diagnozës së dizenterisë janë jashtëqitjet e shpeshta më gjak të kuq, 

të dukshëm. 

127 

5. Diarrea

5. Diarrea 

DiZeNteria 

Rezultatet tjera në ekzaminim mund të përfshijnë: 

n dhembjet abdominale 

n temperaturën 

n konvulsionet 

n letargjin 

n dehidrimin (shih seksionin 5.1, faqe 111) 

n prolapsin e rektumit. 

trajtimi 

Fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë dhe dizenteri dhe foshnjat e vogla (< 2 

muaj) me dizenteri, duhet të pranohen në spital. Pokështu, fëmijët të cilët janë 

toksik, letargjik, kanë distension abdominal dhe ndjeshmëri apo konvulsione, 

janë në rrezik të lartë nga sepsa dhe duhet të hospitalizohen. Të tjerët mund 

të trajtohen në shtëpi. 

ä Jepu një antibiotikë oral (për 5 ditë), në të cilin shumica e llojeve të Shigellës 

në vendin përkatës janë të ndjeshme. 

128 

Shembujt e antibiotikëve në të cilët llojet e Shigellës janë të ndejshme janë 

ciprofloxacina, pivmecillinami dhe fluoroquinolonet tjera. Duhet të kemi kujdes 

se metronidazoli, streptomicina, tetraciklina, sulfonamidet, nitrofurantet 

(p.sh. nitrofurantoina, furazolidoni), aminoglikozidet (p.sh. cephalexina, 

cefamanadole) dhe amoxicilina nuk janë efektive në trajtimin e Shigellës. 

Cotrimoxazoli dhe ampicilina nuk janë më efektive për shkak të rezistencës 

së gjerë. 

ä Përshkruaji shtesa zinku, siç është vepruar te fëmijët me diarre ujore, pa 

dehidrim. 


Përcille fëmijën pas dy ditëve, shiko për shenjat e përmirësimit, siç është mungesa 

e temperaturës, jashtëqitjet me më pak gjak, oreksi i përmirësuar. 

• Nëse nuk ka përmirësim pas dy ditëve, 

ä kontrolloje për kushtet tjera (shih Kapitulli 2), 

ä ndërpreje antibiotikun e parë dhe 

ä jepi fëmijës antibiotikun e radhës së dytë kundër Shigellës, në vendin 

gjegjës. (Shih Shtojca 2 për dozim). 

• Nëse të dy antibiotikët, të cilët zakonisht janë efektiv ndaj Shigellës në

vendin gjegjës, janë dhënë secili për 2 ditë dhe nuk kanë dhënë shenja të 

përmirësimit klinik: 

ä Kontrolloje për kushte tjera (referohu në librat standard pediatrik). 

ä Hospitalizoje fëmijën nëse ka ndonjë gjendje tjetër, që kërkon trajtim spitalor. 

ä Përndryshe trajtoje si pacient ambulantor për amebiazën e mundshme. 

ä Jepi fëmijës metronidazol (10 mg/kg, 3 herë në ditë) për 5 ditë. 

ä Foshnjat e vogla (

5. Diarrea 

DiZeNteria 

ä Të ushqyerit me qumësht të gjirit duhet të vazhdohet përgjatë tërë ecurisë 

së sëmundjes, më shpesh se sa normal (kur është e mundur), për shkak se 

foshnjat mund të mos e marrin sasinë e zakonshme. 

ä Fëmijët me moshë 6 muaj dhe mbi duhet të marrin ushqimin e tyre normal. 

Inkurajo ata për të ngrënë dhe lejo fëmijën për të zgjedhur ushqimin e 

preferuar. 

komplikimet 

• Mungesa e kaliumit. Mund të parandalohet, duke dhënë tretje të ORS-së (kur 

është e nevojshme), ose ushqim të pasur me kalium, (banane, ujë kokosi apo 

perimet gjethore me ngjyrë të gjelbërt të mbylltë). 

ä Temperatura e lartë. Nëse fëmija ka temperaturë të lartë (≥39 °C ), e cila duket 

se shkakton distresë, jepi paracetamol. 

ä Prolapsi i rektumit. Duke përdorur dorëza kirurgjike, apo rroba të lagëta, 

lehtësisht shtyni prapa prolapsin e rektumit. Si alternativ, përgatite tretjen 

e ngrohtë të sulfatit të magnezit të saturuar dhe përdori kompresat me këtë 

tretje për të reduktuar prolapsin, duke e reduktuar edemin. 

ä Konvulsionet. Më shpesh takojmë një konvulsion të vetëm. Megjithatë, nëse 

ky zgjat apo përsëritet, përdorë trajtim kundër konvulsioneve me paraldehid 

IM (shih faqe 346). Mënjano dhënien rektale të paraldehidit apo diazepamit. 

Nëse konvulsionet përsëriten kontrolloje për hipoglikemi. 

ä Sindroma hemolitike uremike. Kur testet laboratorike nuk janë të mundshme, 

dysho në sindromën hemolitike uremike te pacienti me mavijosje të lehta, 

zbehje, vetëdije të ndryshuar dhe urinim të pakët apo kurrfare. 

Detajet tjera për trajtim mund të gjinden në librat standard pediatrik. 

130

Shënime 

131 

5. Diarrea

5. Diarrea 

Shënime 

132

Kapitulli 6 

Temperatura 

6.1 Fëmija që paraqitet 

me temperaturë 133 

6.1.1 Temperatura që zgjatë 

mbi 7 ditë 136 

6.2 Malaria 139 

6.2.1 Malaria e rëndë 139 

6.2.2 Malaria (jo e rëndë) 145 

6.3 Meningjiti 148 

6.4 Fruthi 154 

6.4.1 Fruthi i rëndë i 

komplikuar 154 

6.4.2 Fruthi (jo i rëndë) 157 

6.5 Septikemia 158 

6.6 Ethet tifoide 159 

6.7 Infeksionet e veshit 161 

Ky kapitull ofron udhërrëfyesit e trajtimit, për menaxhimin e gjendjeve më të 

rëndësishme të fëmijëve me moshë 2 muaj deri në 5 vjet. Menaxhimi i gjendjes 

febrile te foshnjat e vogla (< 2 muaj) është përshkruar në kapitullin 3, faqe 41. 

6.1 Fëmija që paraqitet me temperaturë 

Në fëmijën me temperaturë, kujdes i veçantë duhet kushtuar gjendjeve të 

mëposhtme. 

anamneza 

• kohëzgjatja e temperaturës 

• jeton në apo ka udhëtuar së fundi, në ndonjë vend me bartës të Plazmodium 

Falciparum-it 

• skuqje të lëkurës 

• qafa e shtanguar apo dhembje të qafës 

• kokëdhembje 

• dhembje gjatë urinimit 

• dhembje veshi. 

ekzaminimi fizikal 

• qafa e shtanguar 

• ndryshimet në lëkurë 

6.7.1 Mastoiditi 161 

6.7.2 Pezmatimi akut i 

veshit të mesëm 162 

6.7.3 Pezmatimi kronik i 

veshit të mesëm 163 

6.8 Infeksionet e traktit 

urinar 163 

6.9 Artriti septik apo 

osteomieliti 165 

6.10 Dengue 166 

6.10.1 Dengue e rëndë 167 

6.11 Ethja hemorragjike 

Krime kongo 172 

6.12 Ethja hemorragjike 

me sindrom veshkor 174 

133 

6. TemperaTura

6. TemperaTura 

Fëmija me TemperaTurë 

— hemorragjike: purpura, petehije 

— makulopapulare: fruthi 

• infeksion i lëkurës: celuliti apo pustula të lëkurës 

• rrjedhje qelbi nga veshi/timpani i veshit i skuqur i palëvizshëm në otoskop 

• zbehje e rëndë palmare 

• refuzim për të lëvizur nyjet apo gjymtyrët 

• ndjeshmëri lokale 

• frymëmarrje e shpejtuar. 

analizat laboratorike 

• mostra e gjakut 

• punksioni lumbal, nëse shenjat sugjerojnë meningjitin 

• mikroskopia urinare 

Diagnoza diferenciale 

Ekzistojnë tri kategori të mëdha të fëmijëve, të cilët paraqiten me temperaturë: 

• temperatura si pasojë e infeksionit, pa shenja të lokalizuara (nuk ka ndryshime 

Tabela 16. Diagnoza diferenciale e temperaturës pa shenja të lokalizuara 

Diagnoza e temperaturës Në favor 

Malaria — Strishoja e gjakut pozitive 

(vetëm te fëmijët e eksponuar — anemia 

në bartës të malaries) — Shpnetka e rritur 

Septikemia — Seriozisht dhe dukshëm i/e sëmurë, pa ndonjë 

shkaktar të qartë 

— purpura, petehije 

— Shoku apo hipotermia në foshnjat e vogla, apo 

fëmijët e kequshqyer 

tifoidi — Seriozisht dhe dukshëm i/e sëmurë, pa ndonjë 

shkaktar të qartë 

— Ndjeshmëri abdominale 

— Gjendje shoku 

— Konfuzion 

infeksionet e traktit urinar — Ndjeshmëri në kyçet kosto-vertebrale, apo 

suprapubike 

— Qanë gjatë urinimit 

— urinon më shpesh se zakonisht 

— Shqetësim te fëmija më parë i qetë 

— leukocitet dhe/apo bakteriet në mikroskopimin e 

urinës, apo lakmusi pozitiv 

temperatura e shoqëruar me — Shenjat e infeksionit me HiV (shih Kapitullin 8, 

infeksion të HiV-it faqe 203) 

134


në lëkurë) (shih tabelën 16 më lartë) 

• temperatura si pasojë e infeksionit me shenja të lokalizuara (nuk ka ndryshime 

në lëkurë) (shih tabelën 17 më poshtë) 

• temperatura me ndryshime në lëkurë (shih tabelën 18, faqe 136). 

Tabela 17. Diagnoza diferenciale e temperaturës me shenja të lokalizuara 


Meningjiti — lCS pozitiv 

— Qafa e shtanguar 

— Fontanella e fryrë 

— Njolla meningokoksike (petehije apo purpura) 

Otitis media — timpani i veshit i skuqur, i palëvizshëm në otoskop 

— Rrjedhje qelbi nga veshi 

— Dhembje veshi 

Mastoiditi — Ënjtje e ndjeshme mbi apo prapa veshit 

Osteomieliti — Ndjeshmëri lokale 

— Refuzon lëvizjen e gjymtyrëve të prekura 

— Refuzon për të peshuar në këmbë 

artriti septik — Nyjet e ngrohta, të ndjeshme, të ënjtura 

infeksione të lëkurës dhe indeve — Celulit 

të buta — lungë 

— pustula të lëkurës 

— pyomiozit (infeksion purulent i muskujve) 

pneumonia — Kollë me frymëmarrje të shpejtuar 

(shih seksionin 4.1, faqe 72–81 — Retraksion i murit të poshtëm të kafazit të krahërorit 

për rezultate tjera klinike) — temperaturë 

— Krepitacione/kërcitje të ashpra 

— përpëlitje të flegrave të hundës 

— Murmurimë 

infeksion viral i traktit — Simptomat e kollës / ftohjes 

respirator — Nuk ka shqetësime sistemike 

abscesi i fytit — Dhembje fyti te fëmijët më të rritur 

— Vështirësi gjatë gëlltitjes/rrjedhje pështyme 

— Ndjeshmëri e nyjeve të qafës 

Sinusiti — Ndjeshmëri e fytyrës në perkusion mbi sinuset e prekura 

— Sekretim kundërmues nga hunda 

Ethet dengue — Vjen nga vendet epidemike në sezonin e rrezikut të lartë 

— Dhembje të nyjeve dhe të muskujve 1 

Ethja hemorragjike — Vjen nga vendet epidemike në sezonin e rrezikut të lartë 

Krime Kongo dhe/apo — Është pickuar nga këpusha / rriqna 

me sindrom veshkor — temperaturë e lartë 

1 Nuk janë tipike për Kosovë! 

135 

6. TemperaTura



Disa shkaktarë të temperaturës gjenden vetëm në disa regjione të caktuara (p.sh. 

ethet hemorragjike, ethet dengue, temperatura të përsëritura) . Temperaturat tjera 

janë zakonisht sezonale (p.sh. malaria, meningjiti meningokoksik) apo mund të 

paraqiten si epidemi (fruthi, meningjiti meningokoksik, tifoja). 

Tabela 18. Diagnoza diferenciale e temperaturës së shoqëruar me ndryshime në 

lëkurë 


Fruthi — Skuqje tipike 

— Kollë, shkuarje hundësh, sy të skuqur 

— ulçera të gojës 

— Mjegullim i kornesë 

— Kontakti në kohën e fundit me të sëmurin me fruth 

— Nuk e dokumenton imunizimin kundër fruthit 

infeksionet virale — Shqetësime të lehta sistemike 

— Ndryshime në lëkurë (të përkohshme, jo specifike) 

infeksionet meningokoksike — petehie apo purpurë 

— Mavijosje 


— Qafa e shtanguar (nëse ka meningjit) 

temperaturë recidivuese — petehie / gjakderdhje në lëkurë 

— Verdhëz 

— Rritje e ndjeshme e mëlçisë dhe shpnetkës 

— anamneza e temperaturës recedivuese 

— Strishoja e gjakut pozitive për Borrelie 

tifoja a — Epidemi e tifos në regjion 

— Ekzantemë karakteristike makulare 

Ethet hemorragjike dengue b — Gjakderdhje nga hunda apo gingivat, apo primesa gjaku 

në të vjellura 

— Gjakderdhje në jashtëqitje apo jashtëqitje e zezë 

— petehie në lëkurë 

— Mëlçia dhe shpretka të rritura 


— Ndjeshmëri abdominale 

a Në disa regjione, infeksionet tjera rikeciale mund të jenë relativisht të shpeshta. 

b Në disa regjione, ethet tjera virale hemorragjike kanë paraqitje të ngjashme me ethet dengue. 

6.1.1 Temperatura që zgjatë më shumë se 7 ditë 

Pasi që ka shumë shkaktarë të temperaturës së zgjatur, është me rëndësi të 

njihen shkaktarët më të shpeshtë në regjionin përkatës. Më pas mund të bëhen 

hulumtimet për shkaktarët më të besueshëm dhe të caktohet trajtimi. Ndonjëherë 

duhet të bëhet “trajtimi testues”, p.sh. tek rastet shumë të dyshimta të infeksionit 

me tuberkuloz apo salmonellozë, përmirësimi i gjendjes së fëmijës pas terapisë 

së dhënë e mbështet diagnozën e dyshuar. 

136

anamneza 

Merre anamnezën për temperaturë (shih më lartë, faqe 133). Pos kësaj, pyet nëse 

fëmija ka ndonjë sëmundje kronike, siç është artriti reumatoid apo malinjitet, që 

mund të shkaktojë temperaturë perzistente. 

ekzaminimi 

Zhvishe fëmijën plotësisht, për ta ekzaminuar tërë trupin për ndonjë shenjë të 

infeksionit të lokalizuar: 

• qafa e shtanguar (meningjiti) 

• nyjet e skuqura dhe të dhembshme (artriti septik apo ethet reumatike) 

• frymëmarrje e shpejtuar apo retraksion i kafazit të krahërorit (pneumoni apo 

pneumoni e rëndë) 

• petehie (sëmundja meningokoksike apo ethet dengue/hemorragjike) 

• ekzantemë makulopapulare (infeksion viral apo reaksion ndaj barnave) 

• membranat mukozale dhe të fytit (infeksion i fytit) 

• veshi i skuqur/dhembshëm me timpan të palëvizshëm (otitis media) 

• verdhëz apo anemi (malaria apo septikemia) 

• shpina dhe beli (artriti septik) 

• abdomeni (ndjeshmëria suprapubike te infeksion i traktit urinar, masa, ndjeshmëri 

veshkësh). 

Disa shkaktar të temperaturës perzistente mund të mos i kenë të lokalizuara 

shenjat – septikemia, infeksionet me sallmonellë, tuberkulozi miliar, infeksioni 

me HIV apo infeksioni urinar. 


Kur kjo është e mundur, kryej analizat e mëposhtme: 

• strishon e gjakut, për parazitët e malaries (sipas indikacionit) 

• hemogramin e plotë, përfshirë edhe numrin e trombociteve dhe ekzaminimin 

e lyerjes së hollë për morfologji të qelizave 

• analizat e urinës 

• Testi Mantoux (Vërejtje: është shpesh negativ te fëmija me tuberkuloz, i cili 

ka kequshqyeshmëri të rëndë apo tuberkulozë miliare) 

• radiografia e krahërorit 

• kultura bakteriologjike e gjakut 

• testimin për HIV (nëse temperatura ka zgjatur për më shumë se 30 ditë dhe 

ka arsye të tjera për të dyshuar në infeksionin me HIV) 

• punksioni (nëse ka shenja të meningjitit). 

TemperaTura që zgjaTë më shumë se 7 DiTë 

137 

6. TemperaTura


TemperaTura që zgjaTë më shumë se 7 DiTë 

Tabela 19. Diagnoza diferenciale plotësuese e temperaturës që zgjatë mbi 7 ditë 

Diagnoza Në favor 

abscesi — temperaturë pa ndonjë vatër të qartë të infeksionit (absces i 

thellë) 

— Dhembje apo masë valëzuese (fluktuuese) 

— Ndjeshmëri lokale apo dhembje 

— Shenjat specifike varen nga vendi-subfrenike, psoase, 

retroperitoneale, mushkërore, veshkore, etj. 

infeksioni me Salmonellë — Fëmija me drepanocitozë 

(jo-tifoide) — Osteomieliti apo artriti te foshnjat 

— anemia e shoqëruar me malarie 

Endokarditi infektiv — Humbje në peshë 

— Shpretkë e rritur 

— anemi 

— Zhurma në zemër 

— petehije 

— Gjakderdhje e imtë në shtratin e thonjve 

— Hematuria mikroskopike 


Ethet reumatike — Zhurma në zemër, e cila mund të ndryshojë gjatë kohës 

— artriti/artralgjia 

— pamjaftueshmëria e zemrës 

— Frekuenca e shpejtuar e pulsit 

— Fërkim perikardial 

— Chorea 

— infeksionet streptokoksike të kohës së fundit 

tuberkulozi miliar — Humbje në peshë 

— anoreksi, djersitje gjatë natës 

— Mëlçia dhe/apo shpretka e rritur 

— Kollë 

— testi tuberkulin negativ 

— Historia familjare me tB 

— Në radiografi të krahërorit strukturë e imtë miliare (shih f. 77) 

Bruceloza — temperaturë kronike recedivuese apo perzistente 

(janë të rëndësishme — pafuqi 

njohuritë lokale të prevalencës) — Dhembje muskulo-skeletore 

— Dhembje të poshtme të shpinës apo belit 

— Shpretka e rritur 

— anemi 

— anamnezë për pirje të qumështit të pa vluar 

Borelioza (temperatura — Muskujt dhe nyjet e dhembshme 

recedivuese) (janë të — Sytë e skuqur 

rëndësishme njohuritë lokale — Mëlçia dhe shpnetka të rritura 

mbi prevalencën) — Verdhëz 

— petehie 

— Nivel i zvogëluar i vetëdijes 

— Në strisho të gjakut të pranishme spirohetat 

138

Diagnoza diferenciale 

Rishqyrto të gjitha gjendjet e përfshira në tabelën 16 – 18 (faqet 134 – 136). Si 

plotësim, konsidero shkaktarët për temperaturën që zgjatë për më shumë se 7 

ditë në tabelën 19, në faqe 138 

6.2 Malaria 

6.2.1 Malaria e rëndë 

Malaria e rëndë, si pasojë e Plazmodium Falciparum, është mjaft serioze dhe 

paraqet rrezik të menjëhershëm për jetë. Sëmundja fillon me temperaturë dhe 

vjellje të shpeshta. Fëmijët mund të përkeqësohen shumë shpejtë (për 1 – 2 ditë), 

dhe të përfundojnë në komë (malaria cerebrale) apo gjendje shoku, gjegjësisht 

të manifestojnë konvulsione, anemi të rëndë dhe acidozë. 

Diagnoza 

Anamneza. Sëmundja shkakton ndërrimin e shprehive, konfuzionin, përgjumjen 

dhe plogështin e përgjithshme. 

Ekzaminimi. Tiparet kryesore janë: 

n temperatura 

n letargjia apo pavetëdija 

n konvulsionet e përgjithshme 

n acidoza (frymëmarrje të thella, të lodhshme) 

n plogështi të përgjithshme (dërrmim), sa që fëmija nuk mund të ecë apo ulet 

pa ndihmë 

n verdhëz 

n distres respirator, edem mushkëror 

n gjendje shoku 

n tendencë për gjakderdhje 

n zbehje e rëndë. 

Analizat laboratorike. Fëmijët me malarie të rëndë kanë rezultatet e mëposhtme: 

• anemi të rëndë (hematokriti


malaria e rënDë 

Në malarien cerebrale të dyshuar (p.sh. te fëmijët në komë, pa ndonjë shkaktar të 

qartë), kryeje punksionin lumbal, për të përjashtuar meningjitin bakterial - nëse 

nuk ka kontraindikacione për punksionin lumbal (shih faqen 320). Nëse meningjiti 

bakterial nuk mund të përjashtohet, jepi trajtimin edhe për të (shih faqe 150). 

Nëse dyshohet në malarie të rëndë, në bazë të rezultateve klinike dhe strishoja e 

gjakut është negative,atëherë përsërite strishon e gjakut. 

Trajtimi 

Të ndërrmirren masat emergjente brenda një ore: 

ä Kontrollo për hipoglikemi dhe e korrigjoje nëse është paraqitur (shih më poshtë, 

faqe 143). 

ä Trajto konvulsionet me diazepam rektal apo paraldehid (shih Kapitullin 9, faqe 

14) apo paraldehid IM (shih Shtojcën 2, faqe 346). 

ä Rivendose vëllimin e gjakut në qarkullim (shih ekuilibrin e lëngjeve të çrregulluara, 

më poshtë faqe 141). 

ä Nëse fëmija është i pavetëdije, minimizo rrezikun e pneumonisë aspirative, 

duke e vendosur sondën nasogastrike dhe larguar përmbajtjen e lukthit përmes 

aspirimit. 

ä Trajto aneminë e rëndë (shih me poshtë, faqe 142). 

ä Fillo trajtimin me barnat efektive kundër malaries (shih më poshtë). 

Trajtimi me barna antimalarike 

ä Nëse konfirmimi me strisho gjaku i malaries, ka gjasë të zgjasë më shumë se 

një orë, fillo trajtimin antimalarik para konfirmimit të diagnozës. 

• Quinina është bar i zgjedhur në të gjitha shtetet e Afrikës dhe në shumë vende 

të tjera, përveç në disa pjesë të Azisë jug-lindore dhe në limanin e Amazonës. 

Jepi më mirë në mënyrë IV, të përgatitura me tretje fiziologjike apo glukozë 

5%. Nëse kjo nuk është e mundur, jepi në mënyrë IM. Fillo me dhënien orale, 

sa më parë që të jetë e mundur. 

ä Quinina IV. Jepni doza goditëse të quininës (20 mg/kg kripë dihidro klorid 

quinine) në 10 ml/kg të lëngjeve IV për periudhën 4 orëshe. Pas afër 8 orëve 

pas dhënies së dozave goditëse, jepni 10 mg/kg kripë quinine në lëngje IV 

gjatë 2 orëve dhe përsërite çdo 8 orë derisa fëmija të jetë në gjendje të marrë 

trajtimin oral. Pastaj, jepni doza të quinines orale për të kompletuar trajtimin 

7 ditor apo jepni një dozë të sulfadoxine – pyrimethaminës (SP), kur nuk ka 

rezistencë ndaj tij. Nëse ka rezistencë ndaj SP, jepni dozën e plotë terapeutike 

të artemisinin – terapisë, së bazuar në kombinim barërash. Është thelbësore që 

doza goditëse të jepet vetëm nëse ka mbikëqyrje të kujdesshme dhe rigoroze të 

përgatitjes dhe shpejtësisë së dhënies së infuzionit nga infermierja përkatëse. 

Nëse kjo nuk është e mundur, më e sigurt është që quinina të jepet IM. 

140

ä Quinina IM. Nëse infuzioni IV nuk është i mundur, mund të jepet dihydrochloride 

quinina në doza të njëjta përmes injeksionit IM. Jepi 10 mg të kripës 

së quinines për kg peshë IM dhe përsërite pas 4 orëve. Pastaj, jepi çdo 8 orë 

deri sa malaria nuk është më e rëndë. Tretësira parenterale duhet të tretet 

para se të përdoret për shkak se absorbohet më mirë dhe është më pak e 

dhembshme. 

ä Artemetri IM. Jepi 3.2 mg/kg IM në ditën e parë, të përcjellur nga 1.6 mg/kg 

IM në ditë për minimum 3 ditë, deri sa fëmija të mund të marrë trajtimin oral. 

Përdore shiringën e tuberkulinës prej 1 ml, për të dhënë vëllimin e vogël të 

injeksionit. 

ä Artesunate IV. Jepni 2.4 mg/kg IV apo IM në pranim, përcjellur nga 1.2 mg/kg 

IV apo IM pas 12 orëve, pastaj dozën ditore për minimum 3 ditë, deri sa fëmija 

të mund të marrë trajtimin oral të ndonjë antimalariku efektiv. 

Kompleto trajtimin e malaries së rëndë, duke pasuar artesunaten parenteral apo 

dhënien e artemether-it përmes dhënies së kursit të plotë të artemisinin-terapisë 

së bazuar në kombinim barërash, apo quininës orale për të plotësuar trajtimin 7 

ditësh. Nëse është në dispozicion dhe e mundshme, quinina duhet të kombinohet 

me klindamicin. 


ä Ekzamino fëmijët me konvulsione për hiperpireksi dhe hipoglikemi. Trajto 

hipoglikemin (shih më poshtë, faqe 143). Nëse temperatura ≥ 39 °C shkakton 

shqetësim dhe parehati, jepi paracetamol. 

ä Nëse meningjiti është diagnozë e mundshme dhe nuk mund të përjashtohet 

përmes punksionit lumbal (shih më lartë), jepi antibiotikë parenteral menjëherë 


• Mënjano barnat ndihmëse të padobishme apo të dëmshme siç, janë kortikosteroidet 

dhe barnat tjera antiinflamatore, urean, glukozën inverte, dekstranin me 

peshë të ulët molekulare, heparinën, adrenalinën (epinephrine), prostaciklinën 

dhe ciklosporinën. 

Në fëmijët pa vetëdije: 

ä Mbaji të pastërta rrugët e frymëmarrjes. 

ä Ktheje fëmijën në një anë për të mënjanuar aspirimin. 

ä Ndërroje anën e pacientit për çdo 2 orë. 

• Mos lejo që fëmija të shtrihet në shtrat të lagët. 

• Kushtoi vëmendje pikave të shtypjes. 

Ndërmerr masat paraprake vijuese për të dhënë lëngjet: 


• Kontrolloje për dehidrim (shih faqe 111) dhe trajtoje në mënyrë adekuate. 

• Gjatë rehidrimit, ekzaminoje shpesh për shenjat e dhënies së tepërt të lëngjeve. 

Shenja më e besueshme është mëlçia e zmadhuar. Shenjat tjera shtesë janë 

141 

6. TemperaTura



142 

ritmi i Galopit, kërcitjet/krepitacionet e imta/njoma në bazë të mushkërive 

dhe/apo fryrja e venave të qafës kur ngrihet. Edemi i kapakëve të syve është 

shenjë e dobishme tek foshnjat. 

• Nëse, pas dhënies së kujdesshme të lëngjeve, urina e eliminuar brenda 24 

orëve është më pak se 4 ml/kg të peshës trupore, jep furosemid IV, fillimisht 2 

mg/kg peshë trupore. Nëse nuk ka diurezë të duhur, dyfisho dozën në intervale 

të preferuara kohore, deri në maksimum 8 mg/kg peshë trupore (të dhënë mbi 

15 minuta). 

• Tek fëmijët pa shenja të dehidrimit, siguro që të ipen lëngje ditore të nevojshme, 

por kujdes të mos tejkalohen kufijtë e rekomanduar (shih sesionin 10.2, faqe 

277). Keni kujdes në mbikqyrjen e dhënies së lëngjeve IV. 

Komplikimet 

Koma (malaria cerebrale) 

• Vlerëso shkallën e vetëdijes, bazuar në AVPU apo ndonjë shkallë tjetër lokale 

për komë për fëmijët (shih faqen 17). 

• Ofro kujdes infermierik të përpiktë dhe kushtoi kujdes të posaçëm rrugëve të 

frymëmarrjes, syve, mukozave dhe nevojave për lëngje. 

• Përjashto shkaktarët e tjerë të trajtueshëm të komës (p.sh. hipoglikeminë, 

meningjitin bakterial). Kryeje punksionin lumbal, nëse nuk ka shenja të rritjes 

së shtypjes intrakraniale (shih më poshtë). Nëse nuk mund të kryesh punksionin 

lumbal dhe nuk mund të përjashtosh meningjitin, jepi antibiotikë si për 

meningjitin bakterial. 

ä Konvulsionet janë të shpeshta para dhe pas fillimit të komës. Kur konvulsionet 

janë të pranishme, jepi trajtim antikonvulsiv duke dhënë diazepam rektal apo 

paraldehid (shih Tabelën 9, faqe 14) apo paraldehid IM (shih Shtojcën 2, faqe 

346). Korrigjo ndonjë shkaktar të mundshëm kontribues, siç është hipoglikemia 

apo temperatura shumë e lartë. Nëse nuk ka konvulsione të përsëritura, jepni 

phenobarbiton (shih faqe 347). 

Disa fëmijë mund të kenë të ftohtë, lëkurë të ftohtë dhe të lagësht. Disa nga ta 

mund të jenë në gjendje shoku (ekstremitetet e ftohta, pulsi i dobët, rimbushja e 

kapilarëve më shumë se 3 sekonda). Këto tipare nuk janë zakonisht vetëm si pasojë 

e malaries. Dysho një bakteremi shtesë dhe jepi të dyja: trajtimin antimalarik dhe 

atë me antibiotikë, sikur për septikemi (shih seksionin 6.5, faqe 158). 

Anemia e rëndë 

Anemia e rëndë manifestohet me zbehje të rëndë palmare, shpesh me frekuencë të 

shpejtuar të pulsit, frymëmarrje të vështirësuar, konfuzion dhe shqetësim. Shenjat 

e pamjaftueshmërisë së zemrës, siç është ritmi i Galopit, mëlçia e zmadhuar dhe 

rrallë edemi mushkëror (frymëmarrja e shpejtuar, kërcitjet/krepitacionet bazale 

të imta në auskultim) mund të jenë të pranishme.

ä Jepi transfuzion të gjakut sa më parë që është e mundshme (shih f. 281) për: 

— të gjithë fëmijët me hematokrit ≤ 12% apo Hb ≤ 4 g/dl 

— fëmijët anemik më pak të rëndë (hematokrit >12–15%; Hb 4–5 g/dl) me 

ndonjë nga shenjat e mëposhtme: 

— dehidrim klinikisht evident 

— gjendje shoku 

— vetëdije të çrregulluar 

— frymëmarrje të thella dhe të vështirësuara 

— pamjaftueshmëri të zemrës 

— parazitemi shumë të lartë (>10% të qelizave të kuqe me parazitë). 

ä Nëse ka, jepi qeliza të koncentruara (10 ml/kg të peshës trupore), gjatë 3-4 

orëve me përparësi ndaj gjakut të plotë. Nëse nuk ka, jepi gjak të plotë të 

freskët (20 ml/kg për peshë trupore) gjatë 3-4 orëve. 

• Diuretiku zakonisht nuk është i nevojshëm për shkak se shumë nga këta fëmijë 

kanë vëllimin e zvogëluar të gjakut (hipovolemi). 

• Kontrollo frekuencën e frymëmarrjes dhe frekuencën e pulsit çdo 15 minuta. 

Nëse njëra prej tyre rritet, jepe transfuzionin më ngadalë. Nëse ka ndonjë dëshmi 

për mbingarkimin me lëngje, si pasojë e transfuzionit të gjakut, jepi furosemid 

IV (1-2 mg/kg për peshë trupore) deri në maksimum total prej 20 mg. 

• Nëse pas transfuzionit, Hb mbetet e ulët, përsërite transfuzionin. 


• Te fëmijët me kequshqyeshmëri të rëndë, mbingarkimi me lëngje është komplikim 

i shpeshtë dhe serioz. Jepi gjak të plotë (10 ml/kg për peshë trupore më 

mirë sesa 20 ml/kg) një herë dhe të mos përsëritet transfuzioni. 

Hipoglikemia 

Hipoglikemia (glukoza e gjakut:



273). Nëse fëmija zhvillon shenja të mbingarkimit me lëngje, ndërpreje infuzionin; 

përsërite glukozën 10% në intervale të rregullta. 

Sapo fëmija të jetë i vetëdijshëm, ndërpreje infuzionin IV. Ushqeje fëmijën sa 

më parë që të jetë e mundur. Ushqeje me qumësht gjiri çdo 3 orë, nëse është e 

mundur, apo jepi shujta qumështi prej 15 ml/kg, nëse fëmija mund të gëlltisë. 

Nëse nuk është në gjendje që të ushqehet pa rrezik për të aspiruar, jepi sherbet 

përmes tubës nazogastrike (shih Kapitullin 1, faqe 4). Vazhdo monitorimin e 

nivelit të glikemisë dhe trajtoje sipas nevojës (si më lartë) nëse glukoza është 

me rëndësi që këta fëmijë të mbahen nën mbikëqyrje të kujdesshme. 

• Përcille dhe raporto menjëherë çfarëdo lloj ndryshimi të vetëdijes,për konvulsione, 

apo për ndonjë ndryshim në sjellje të fëmijës. 

• Përcille temperaturën, frekuencën e pulsit, frekuencën e frymëmarrjes (dhe nëse 

është e mundur shtypjen e gjakut) për çdo 6 orë, së paku 48 orët e para. 

• Përcille glikeminë çdo 3 orë, derisa fëmija të jetë i vetëdijshëm. 

• Kontrollo rregullisht shpejtësinë e infuzionit IV . Nëse është në dispozicion, 

përdore paketimin për dhënie, me vëllim 100-150 ml. Kushtoi shumë kujdes 

mbingarkimit të mundshëm me lëngje nga qeset apo shishet me 500 ml apo 

1 litër, sidomos nëse fëmija nuk është i mbikqyrur gjatë tërë kohës. Pjesërisht 

zbraze shishen apo qesen IV. Nëse rreziku i mbingarkimit me lëngje nuk mund 

të parandalohet, rehidrimi përmes sondës nasogastrike mund të jetë më i 

sigurt. 

• Regjistroi me kujdes vëllimet e lëngjeve të dhëna (përfshirë ato IV) dhe diurezën. 

6.2.2 Malaria (jo e rëndë) 

Diagnoza 

Fëmija ka: 

• temperaturë (temperatura është ≥ 37.5 °C) apo anamnezë për temperaturë 

• dhe strisho e gjakut apo testi i diagnostikimit të shpejtë për malarie është 

pozitiv. 

Asnjë nga shenjat vijuese nuk është e pranishme në ekzaminim: 

— vetëdija e çrregulluar 

— anemia e rëndë (hematokriti


malaria (jo e rënDë) 

të plazmodium falciparum ndaj këtyre barnave në shumë vende të botës. Megjithatë, 

chloroquina mund të rekomandohet për trajtimin e malaries jo-falciparum 

(P.vivax, P.ovale, P.malarie). 

Trajtoje 3 ditë me një nga regjimet e mëposhtme të rekomanduara nga 

OBSh-ja: 

ä Artemether/lumefantrine. Tabletat e kombinuara përmbajnë 20 mg artemether 

dhe 120 mg lumefantrine: 

146 

Tableta e kombinuar: fëmija 5–

Komplikimet 

Anemia (jo e rëndë) 

Në secilin fëmijë me zbehje palmare, përcaktoje nivelin e hemoglobinës dhe të 

hematokritit. Kontrollo nëse anemia e rëndë është e pranishme. Hemoglobina 

ndërmjet 5 g/dl dhe 9.3 g/dl (e barabartë me hematokritin prej përafërsisht 

ndërmjet 15% dhe 27%) tregon për aneminë jo të rëndë. Fillo trajtimin (anashkalo 

hekurin në secilin fëmijë me kequshqyeshmëri të rëndë). 

ä Jep trajtimin shtëpiak me doza ditore të 

tabletave hekur/folate apo shurup të 

hekurit për 14 ditë; (shih faqen 319). 

Vërejtje: Nëse fëmija merr sulfadoxine-pyrimethamine 

për malarie, 

mos i jep tableta të hekurit, 

të cilat përmbajnë folate deri 

sa të bëhet vizita kontrolluese 

pas 2 javësh. Folatet mund 

të interferojnë me veprimin e 

antimalarikëve. 

• Kërko nga prindërit që ta sjellin 

fëmijën pas 14 ditëve. Trajtoje 3 muaj, kur 

është e mundur (zgjate 2-4 javë për të përmirësuar aneminë dhe 1-3 muaj për 

të mbushur depot e hekurit). 

ä Nëse fëmija është mbi 1 vjeç dhe nuk ka marrë mebendazol në 6 muajt e 

fundit, jepni një dozë të mebendazolit (500 mg) për infeksionet e mundshme 

me parazitë të zorrëve (shih faqe 344). 

ä Këshilloje nënën për praktikat e mira të të ushqyerit. 

malaria (jo e rënDë) 

Zbehja palmare, 

– shenjë e anemisë 

• Anashkalo hekurin në secilin fëmijë me kequshqyeshmëri të rëndë në fazën 

akute. 


Thuaj nënës të kthehet, nëse temperatura perziston pas dy ditëve nga trajtimi 

i filluar, apo edhe më herët nëse gjendja e fëmijës përkeqësohet. Ajo duhet të 

kthehet gjithashtu, nëse temperatura përsëritet. 

Kur kjo ndodh: kontrollo nëse fëmija aktualisht është duke u trajtuar dhe nëse ka 

përsëritur strishon e gjakut. Nëse terapia e ordinuar nuk është marrë, ajo duhet të 

merret tani. Nëse është marrë, por strishoja e gjakut është ende pozitive, trajtoje 

me antimalarik të zgjedhjes së dytë. Rivlerësoje fëmijën për të përjashtuar ekzistimin 

e shkaktarëve të tjerë të temperaturës (shih faqen 133-139 dhe seksionin 

6.3 deri në 6.10 më poshtë). 

Nëse temperatura perziston, trajtoje pas dy ditësh me antimalarikun e zgjedhjes 

së dytë.Thuaj nënës të kthehet me fëmijën, për ta rivlerësuar për shkaktarët tjerë 

të temperaturës. 

147 

6. TemperaTura


meningjiTi 

6.3 Meningjiti 

Diagnoza e hershme është esenciale për trajtimin e suksesshëm. Ky seksion 

mbulon fëmijët dhe foshnjat mbi moshën 2 muajsh. Shih seksionin 3.8 (faqe 

49) për diagnozë dhe trajtim të meningjitit, te foshnjat e vogla. 

Diagnoza 

Shiko anamnezën për: 

n vjellje 

n paaftësi për të pirë, apo për t’u ushqyer 

me qumësht gjiri 

n kokëdhembje, apo dhembje prapa 

qafës 

n konvulsione 

n shqetësim 

n lëndim koke në kohën e fundit. 

Gjatë ekzamiminit, shiko për: 

n qafë të shtanguar 

n konvulsione të përsëritura 

n letargji 

n shqetësim 

n fontanellë të fryrë 

n petehie apo purpura 

Shikimi dhe vlerësimi për qafën e 

shtanguar, në një fëmijë 

n shenja të traumave të kokës, që sugjerojnë 

mundësinë e frakturës së kafkës në kohën e fundit. 

Gjithashtu, shiko për ndonjë nga shenjat e mëposhtme të shtypjes së rritur 

intrakraniale: 

n bebëzat jo të barabarta 

n qëndrim apo vendosje rigide 

n paralizë fokale në ndonjë gjymtyrë 

n frymëmarrje e parregullt. 

Madhësia e pabarabartë 

e bebëzave – shenjë 

e shtypjes së rritur 

intrakraniale 

148

Opistotonusi dhe pozita rigide: shenjë e 

iritimit meningjeal dhe rritjes së shtypjes 

intrakraniale 

meningjiTi 


Nëse është e mundur, konfirmo diagnozën me punksion lumbal dhe ekzaminim 

të lëngut cerebro-spinal. Nëse LCS është i turbullt, dysho në meningjit dhe fillo 

trajtimin, deri sa pret për konfirmimin laboratorik. Mikroskopi duhet të indikojë 

prezencën e meningjitit në shumicën e rasteve me leukocite (polymorphe) në sasi 

mbi 100/mm3. Informatat konfirmuese mund të fitohen nga glukoza e LCS (e 

ulët:


meningjiTi 

n Mere në shqyrtim meningjitin tuberkular nëse: 

150 

— temperatura perziston për më shumë se 14 ditë 

— temperatura perziston për më shumë se 7 ditë dhe ndonjë anëtar i familjes 

është me tuberkuloz 

— radiografia e krahërorit sugjeron tuberkulozin 

— pacienti mbetet i pavetëdijshëm 

— LCS vazhdon të ketë lehtë të rritur numrin e leukociteve (në mënyrë tipike, 

shqetësime lidhur me absorbimin oral (p.sh. fëmijët me kequshqyeshmëri të 

rëndë apo ata me diarre), në të cilat raste, trajtimi i plotë duhet të bëhet në 

mënyrë parenterale. Kohëzgjatja totale e trajtimit është 10 ditë. 

• Nëse ka përgjigje të dobët ndaj trajtimit: 

— Shqyrto praninë e komplikimeve të shpeshta, siç është rrjedhja subdurale 

(temperaturë perzistente dhe shenja neurologjike fokale apo nivel 

i zvogëluar i vetëdijes) apo absces cerebral. Nëse dyshohet në këto, 

referoje fëmijën në spitalin qendror, që posedon pajisjet e specializuara 

për menaxhimin e mëtejmë (shih librat standarde të pediatrisë për detajet 

e trajtimit). 

— Shiko për ndonjë burim tjetër të infeksionit, i cili mund të jetë shkaktar i 

temperaturës, siç është celuliti në vendin e dhënies së injeksionit, artriti 

apo osteomieliti. 

— Përsërite punksionin lumbal pas 3-5 ditëve nëse temperatura ende është 

e pranishme dhe gjendja e përgjithshme e fëmijës nuk është përmirësuar 

dhe shiko për shenjat e përmirësimit (p.sh. zvogëlim i numrit të leukociteve 

dhe ngritje e nivelit të glukozës). 

• Shqyrto librat standard të pediatrisë, për detaje të tjera, nëse dyshon në 

meningjitin tuberkular. Nganjëherë, kur diagnoza nuk është e qartë, trajtimit 

për meningjitin bakterial i shtohet testimi i trajtimit për meningjitin tuberkular. 

Regjimi optimal i trajtimit, kur nuk ka rezistencë të barnave përbëhet nga: 

— izoniazidi (10 mg/kg) për 6–9 muaj; dhe 

— rifampicina (15–20 mg/kg) për 6–9 muaj; dhe 

— pirazinamida (35 mg/kg) për 2 muajt e parë. 

Trajtimi me steroide 

Në disa spitale në vende industrialisht të zhvilluara, dexametazoni parenteral 

përdoret për trajtimin e meningjitit. Nuk ka dëshmi të mjaftueshme për të rekomanduar 

përdorimin rutinor të deksametazonit, në të gjithë fëmijët me meningjit 

bakterial në vendet në zhvillim. 

Të mos përdoren steroidet në: 

meningjiTi 

• të porsalindur 

• malarie cerebrale të dyshuar 

• encefalit viral të dyshuar 

• vendet me prevalencë të lartë të sëmundjeve pneumokoksike invazive penicilinë-rezistente. 

151 

6. TemperaTura


meningjiTi 

Deksametazoni (0.6 mg/kg/ditë 2–3 javë, duke dhënë dozën e mbetur 2-3 javët e 

ardhshme) duhet të jepet në të gjitha rastet e meningjitit tuberkular. 

Trajtimi antimalarik 

Në regjionet me malarie, merre mostrën e gjakut për ta kontrolluar për malarie 

duke qenë se malaria cerebrale duhet të konsiderohet si diagnozë diferenciale apo 

gjendje shoqëruese. Trajtoje me një antimalarik, nëse malaria është diagnostikuar. 

Nëse për çfarëdo arsyeje strishoja e gjakut nuk është e mundur të merret, trajtoje 

me një antimalarik në mënyrë të presupozuar. 


Ekzamino të gjithë fëmijët me konvulsione, për hiperpireksi dhe hipoglikemi. 

Trajto hipoglikeminë (shih faqe 143). Kontrollo temperaturën e lartë (≥ 39 °C) 

me paracetamol. 

Në një fëmijë të pavetëdijshëm: 

• Mbaji rrugët e frymëmarrjes të pastërta. 

• Ktheje fëmijën në krah për të penguar aspirimin. 

• Ndërroja krahun pacientit çdo 2 orë. 

• Mos lejo që fëmija të shtrihet në shtrat të lagët. 

• Kushtoju kujdes pikave të shtypjes. 

Trajtimi me oksigjen 

Oksigjeni nuk është i indikuar, përveç, nëse fëmija ka konvulsione, pneumoni të 

rëndë të shoqëruar me hipoksi (SaO270/minutë. Nëse pulsoksimetri është 

në dispozicion, jepu oksigjen këtyre fëmijëve (shih seksionin 10.7, faqe 285). 

Temperatura e lartë 

ä Nëse temperatura e lartë (≥ 39 °C) shkakton shqetësim apo parehati, jepi 

paracetamol. 

Menaxhimi i lëngjeve dhe të ushqyerit 

Nuk ka dëshmi të mjaftueshme për të përkrahur ndalimin e dhënies së lëngjeve 

te fëmijët me meningjit bakterial. Jepnu këtyre fëmijëve lëngjet e nevojshme, dhe 

asesi më shumë (shih faqe 277), për shkak të rrezikut nga edema cerebrale. 

Përcille dhënien e lëngjeve IV me shumë kujdes dhe ekzamino shpesh shenjat 

e mbingarkimit me lëngje. 

Kushtoi kujdes përkrahjes nutritive akute dhe rehabilitimit nutritiv (shih faqe 265). 

Ushqeje fëmijën sa më parë, kur kjo të jetë e sigurt. Ushqeje me qumësht gjiri çdo 

152

meningjiTi 

3 orë, nëse është e mundur, apo jepi qumësht me sasi 15 ml/kg, nëse fëmija mund 

të gëlltisë. Nëse ka rrezik prej aspirimit, jepi sherbet përmes tubës nazogastrike 

(shih Tabelën 10, faqe 15). Vazhdo përcjelljen e nivelit të glikemisë dhe trajtoje 

sipas nevojës (si më lartë), nëse niveli është 2.5 mmol/litër apo 45 mg/dl. 


Infermieret duhet ta përcjellin gjendjen e vetëdijes së fëmijës, frekuencën e 

frymëmarrjes dhe madhësinë e bebëzave të syrit çdo 3 orë, gjatë 24 orëve të 

para (më pas, çdo 6 orë), ndërsa mjeku duhet ta mbikqyrë fëmijën së paku dy 

herë në ditë. 

Në lëshim, vlerëso të gjithë fëmijët për problemet neurologjike, veçanërisht 

për humbjen e dëgjimit. Mate dhe shënoje cirkumferencën e kokës të foshnjës. 

Nëse ka dëmtime neurologjike, referoje fëmijën për terapi fizikale, kur kjo është 

e mundur, dhe jepi nënës sugjerime të thjeshta për ushtrime pasive. 

Komplikimet 

Konvulsionet 

ä Nëse paraqiten konvulsionet, jep trajtimin kundër konvulsioneve, si diazepam 

rektal apo paraldehid (shih tabelën 9, fq. 14) apo paraldehid IM (shi fq. 346). 

Hipoglikemia 

ä Jepi menjëherë tretjen IV 5 ml/kg të glukozës 10% (dekstrozë) (shih tabelën 

10, faqe 15). Rikontrolloje glikeminë pas 30 minutave dhe nëse është e ulët 

(


FruThi 

6.4 Fruthi 

Fruthi është sëmundje virale shumë ngjitëse me komplikime serioze (si të verbuarit 

te fëmijët me deficiencë të vitaminës A) dhe vdekshmëri të lartë. Është i rrallë te 

foshnjat nën 3 muajshe. 

Diagnoza 

Diagnostikoni fruthin nëse nëna qartë raporton se fëmija ka pasur ekzantemë në 

lëkurë, tipike për fruthin, apo nëse fëmija ka: 

n temperaturë; dhe 

n ekzantemë të përgjithshme makulopapulare; dhe 

n një nga shenjat- kollë, shkuarje hundësh, apo sy të 

skuqur. 

Te fëmijët me infeksion të HIV-it, këto shenja mund të 

mos jenë të pranishme dhe diagnoza e fruthit mund 

të jetë e vështirë. 

6.4.1 Fruthi i rëndë i komplikuar 

Diagnoza 

Te fëmija me shenja të fruthit (si më lartë), cilado 

nga simptomat dhe shenjat vijuese tregojnë praninë 

e fruthit të rëndë të komplikuar: 

n i/e paaftë për të pirë, apo për t’u ushqyer me 

qumësht gjiri 

n vjellë gjithçka 

n ka konvulsione. 

Në ekzaminim, shiko për shenjat e komplikimeve të 

vonshme, pasi që njollat të tërhiqen si: 

n letargji apo pavetëdije 

n mjegullim të kornesë 

n ulçera të gjera në gojë. 

n pneumoni (shih seksionin 4.1, faqe 72) 

n dehidrim nga diarreja (shih seksionin 5.1, fq. 

111) 

n stridor si pasojë e krupit të fruthit 

n kequshqyeshmëri e rëndë. 

154 

Shpërndarja e njollave 

të fruthit. Ana e majtë e 

ilustrimit paraqet njollat 

e hershme që mbulojnë 

kokën dhe pjesën e lartë 

të trupit, ndërsa ana e 

djathtë paraqet njollat e 

mëvonshme që e mbulojnë 

tërë trupin

Trajtimi 

Fëmijët me fruth të rëndë të komplikuar kërkojnë trajtim në spital. 

ä Terapia me Vitaminë A. Jepi Vitaminë A per oral, të gjithë fëmijëve me fruth, 

përveç nëse fëmija ka marrë sasinë adekuate të vitaminës A për këtë sëmundje, 

si pacient ambulantor. Jepi vitaminë A 50 000 NjI, per oral (fëmijës së moshës 


FruThi i rënDë i KompliKuar 

ä Krupi i fruthit: shih seksionin 4.4.1, faqe 93 për kujdesin përkrahës, por mos 

jep steroide. 

ä Problemet e syve. Konjuktiviti dhe dëmtimet e kornesë dhe retinës mund 

të paraqiten si pasojë e infeksionit, mungesës së vitaminës A, apo aplikimit 

preparateve të dëmshme lokale. Krahas dhënies së vitaminës A (si më lartë), 

trajto ndonjë infeksion të pranishëm. Nëse ka sekretim ujor të kthjellët nga syri, 

nuk ka nevojë për trajtim. Nëse ka sekretim qelbi, pastro syrin duke përdorur 

leckë pambuku të zier në ujë, apo leckë të pastër, të zhytur në ujë të pastër. 

Apliko tetraciklinë yndyrë për sy, 3 herë në ditë për 7 ditë. Kurrë mos përdor 

yndyrë steroide. Përdor vatë mbrojtëse për sy për ta parandaluar infeksionin 

e syrit. Nëse nuk ka ndonjë përmirësim, referoje fëmijën te specialisti i syve. 

ä Ulçerat e gojës. Nëse fëmija është në gjendje që të pijë apo ushqehet, pastroja 

gojën me ujë të pastër me kripë (pak kripë në gotë me ujë), së paku 4 herë në 

ditë. 

156 

— Përdor Gentianë violet 0.25% për kandiden, pas pastrimit të gojës. 

— Nëse ulçerat e gojës janë të rënda dhe/apo kanë erë, jepi benzilpenicilin 

IM/IV (50 000 njësi/kg për çdo 6 orë) dhe metronidazol oral (7.5 mg/kg 

3 herë në ditë) për 5 ditë. 

— Nëse kandida e gojës rezulton me marrjen e pakët të ushqimit dhe lëngjeve, 

fëmija mund të ketë nevojë për t’u ushqyer përmes tubës nazogastrike. 

ä Komplikimet neurologjike. Konvulsionet, të fjeturit e tepërt, përgjumja apo 

koma mund të jenë simptoma të encefalitit apo dehidrimit të rëndë. Vlerësoje 

fëmijën për dehidrim dhe trajtoje sipas nevojës (shih seksionin 5.1, faqe 111). 

Shih Kapitullin 9 faqe 14, për trajtimin e konvulsioneve dhe kujdesu për fëmijën 

pa vetëdije. 

ä Kequshqyeshmëria e rëndë. Shih udhërrëfyesit në Kapitulli 7, faqe 177. 


Mate temperaturën e fëmijës dy herë në ditë dhe kontrolloje për prani të ndonjë 

komplikimi të lartëpërmendur, së paku një herë në ditë. 


Këndellja nga fruthi akut është shpesh e vonuar dhe mund të zgjasë për shumë 

javë madje edhe muaj, posaçërisht për fëmijët të cilët janë të kequshqyer. Organizo 

për fëmijën marrjen e dozës së tretë të vitaminës A para se të lëshohet, nëse kjo 

në ndërkohë nuk është dhënë 

masat shëndetësore pulike 

Nëse është e mundshme, izolo fëmijët e hospitalizuar me fruth, së paku 4 ditë 

pasi që të jenë larguar ekzantemat në lëkurë. Do të ishte ideale që të mbahen në

njësi të ndarë nga fëmijët tjerë. Te fëmijët me kequshqyeshmëri dhe me imunitet 

të kompromituar, izolimi duhet të vazhdohet gjatë tërë sëmundjes. 

Kur ka raste të fruthit në spital, imunizo të gjithë fëmijët tjerë mbi moshën 6 

muajshe (përfshirë edhe ata të cilët janë të kontrolluar si pacient ambulantor, 

fëmijët e hospitalizuar në javën pasuese pas rastit të paraqitur të fruthit dhe 

fëmijët HIV pozitiv). Nëse foshnjat me moshë 6-9 muajsh marrin vaksinën e 

fruthit, është e nevojshme që doza e dytë të jepet sa më parë që është e mundur, 

pas muajit të 9-të. 

Kontrolloje statusin e imunizimit të personelit të spitalit dhe imunizoi ata nëse 

është e nevojshme. 

6.4.2 Fruthi (jo i rëndë) 

Diagnoza 

Diagnostiko fruthin te fëmija, nëna e të cilit qartë raporton se fëmija ka pasur 

njolla të fruthit, apo nëse fëmija ka: 

n temperaturë; dhe 

n ekzantemë të gjeneralizuar; dhe 

n një nga shenjat vijuese - kollë, shkuarje hundësh apo sy të skuqur; por 

n asnjë nga veçoritë e fruthit të rëndë (shih seksionin 6.4.1, faqe 154). 

Trajtimi 

ä Trajtoje si një pacient ambulantor. 

FruThi (jo i rënDë) 

ä Terapia me vitaminë A. Kontrolloje nëse tashmë fëmijës i është dhënë vitaminë 

A, adekuate për këtë sëmundje. Nëse jo, jepi 50 000 NjI (nëse është i moshës 

< 6 muajsh), 100 000 NjI (6 – 11 muajsh) apo 200 000 NjI (12 muajsh deri 5 

vjeç). Shih detajet në faqe 350. 


ä Temperatura. Nëse temperatura është ≥ 39 °C dhe kjo shkakton shqetësim 

apo parehati, jepi paracetamol. 

ä Përkrahja nutritive. Vlerëso gjendjen e të ushqyerit, duke e matur peshën e 

fëmijës dhe shënoje në diagramin e rritjes. Inkurajo nënën që të vazhdojë 

të ushqyerit me qumësht gjiri dhe që t’i jap fëmijës shpesh shujta të vogla. 

Kontrolloje për ulçera të gojës dhe nëse janë të pranishme trajtoi ato (shih 

më lartë). 

ä Kujdesi për sy. Për konjunktivitin e lehtë, me kullim ujor të kthjelltë, nuk nevojitet 

trajtim. Nëse ka kullim të qelbit, pastroja syrin duke përdorur leckë të pambukut 

të zier në ujë, apo leckë të pastër të zhytur në ujë të pastër. Apliko tetraciklinë 

yndyrë për sy, 3 herë në ditë për 7 ditë. Kurrë mos përdor yndyrë steroidesh. 

157 

6. TemperaTura


sepTiKemia 

ä Kujdesi për gojë. Nëse fëmija ka ulçera të gojës, kërko nga nëna që ta pastrojë 

gojën e fëmijës me ujë të pastër dhe të kriposur (pak kripë në gotë me ujë), 

së paku 4 herë në ditë. Këshilloje nënën, që të evitoj dhënien e ushqimit 

shumë të kriposur, me erëra dhe djegës. 


Kërko nga nëna që të kthehet për vizitë kontrolluese brenda 2 ditëve, për të parë 

nëse problemet me gojë dhe sy janë zgjidhur dhe për të përjashtuar ndonjë 

komplikim të rëndë të fruthit (shih më lartë). 

6.5 Septikemia 

Merre në shqyrtim septikemin te fëmija që është i sëmurë rëndë dhe me temperaturë 

të lartë, kur nuk mund të gjendet asnjë shkaktar tjetër. Kudo që sëmundja 

meningokoksike, është e shpeshtë, diagnoza klinike e septikemisë meningokoksike 

duhet të vendoset nëse petehiet apo purpurat (lezionet hemorragjike të 

lëkurës) janë të pranishme. Salmonella jo-tifoide është shkaktar i shpeshtë në 

vendet me malarie. 

Diagnoza 

Në ekzaminim, shiko si vijon: 

n për temperaturë, pa shkaktar të dukshëm të infeksionit 

n strisho të gjakut për malarie nëse është negative 

n nuk ka shtangim të qafës apo shenja specifike të meningjitit (apo punksioni 

lumbal për meningjit është negativ) 

n shenjat e çrregullimeve sistematike (p.sh. i/e paaftë për të pirë, apo ushqyer 

me qumësht të gjirit, konvulsione, letargji apo vjellë gjithçka) 

n purpurat mund të jenë të pranishme. 

Gjithmonë zhvishe fëmijën plotësisht dhe ekzaminoje me kujdes për shenjat 

e infeksioneve lokale, para se të vendosësh se asnjë shkaktar nuk mund të 

gjendet. 

Kur është e mundur, analizat laboratorike dhe kultura bakteriologjike, duhet të 

bëhen në gjak dhe urinë. 

Trajtimi 

ä Jepi benzylpenicilin (50 000 njësi/kg çdo 6 orë) dhe chloramphenicol (25 

mg/kg çdo 8 orë) për 7 ditë. 

ä Nëse reagimi i fëmijës ndaj trajtimit të mësipërm është i dobët pas 48 orëve, 

kalo në ampicillin (50 mg/kg IM për çdo 6 orë) dhe gentamicin (7.5 mg/kg 

158

një herë në ditë) apo kur Stafilokokus aureus është i pranishëm, flucloxacilin 

(50 mg/kg për çdo 6 orë) dhe gentamicin (7.5 mg/kg një herë në ditë). 

Kur njihet një rezistencë e dukshme ndaj barnave, respektivisht antibiotikëve, 

në mesin e baktereve gram negative, përmbaju udhërrëfyesve kombëtar, apo 

të spitalit lokal, për menaxhimin e septikemisë. Në shumë rrethana, antibiotiku 

adekuat mund të jetë cefalosporina e gjeneratës së tretë, siç është ceftriaxoni 

(80 mg/kg IV, një herë në ditë për 30 – 60 minuta), për 7 ditë. 


ä Nëse temperatura prej ≥ 39 °C shkakton shqetësim apo parehati të fëmijës, 


Komplikimet 

Komplikimet më të shpeshta të septikemisë janë konvulsionet, konfuzioni apo 

koma, gjendja e shokut, pamjaftueshmëria e zemrës, koagulimi intravaskular i 

diseminuar (me episode të gjakderdhjes), pneumonia dhe anemia. Shoku septikemik 

është shkaktar i rëndësishëm i vdekjes. 


Fëmija duhet të kontrollohet nga infermierja së paku çdo 3 orë, ndërsa nga mjeku 

së paku dy herë në ditë. Kontrolloje për pranin e komplikimeve, siç është shoku, 

urinimi i reduktuar, shenjat e gjakderdhjes (petehie, purpura, gjakderdhje në 

vendshpimet e venave) apo ulçera lëkure. 

6.6 Ethet tifoide 

Merri në konsideratë ethet tifoide nëse fëmija paraqitet me temperaturë, dhe 

cilëndo nga simptomat/shenjat vijuese: diarre apo konstipacion, vjellje, dhembje 

abdominale, kokëdhembje apo kollë, posaçërisht nëse temperatura perziston për 

më shumë se 7 ditë dhe nëse malaria është përjashtuar. 

Diagnoza 

Në ekzaminim, tiparet kryesore të diagnostikimit të tifoidit janë: 

n temperatura pa vatër të qartë të infeksionit 

eTheT TiFoiDe 

n nuk ka shtangim të qafës apo shenja tjera specifike të meningjitit, apo punksioni 

lumbal për meningjit është negativ (Vërejtje: fëmijët me ethe tifoide, herë pas 

here mund të kenë shtangim të qafës) 

n shenjat e çrregullimeve sistemike, p.sh. i/e paaftë për të pirë, apo për t’u 

ushqyer me qumësht gjiri, konvulsione, letargji, dezorientim/konfuzion apo 

vjellë gjithçka 

159 

6. TemperaTura


eTheT TiFoiDe 

n pika të kuqërremta në murin abdominal te fëmijët me lëkurë lehtë të 

ndritshme 

n hepatosplenomegali, abdomen i tendosur dhe i fryrë. 

Ethet tifoide mund të paraqiten në mënyrë atipike në foshnjat e vogla, si një sëmundje 

akute febrile me shok dhe hipotermi. Në regjionet ku tifoja është e shpeshtë, 

mund të jetë shumë e vështirë për të dalluar ethet tifoide dhe tifon, vetëm në bazë 

të ekzaminimit klinik (shih librat standarde pediatrike për diagnozë të tifos). 

Trajtimi 

ä Trajtoje me chloramphenicol (25 mg/kg për çdo 8 orë) për 14 ditë, por shiko 

faqe 64 për trajtimin e foshnjës së vogël. 

ä Nëse ka çrregullime të rënda sistematike, apo shenja të dyshimta për meningjit, 

trajtoje me benzylpenicilin (50 000 njësi/kg për çdo 6 orë) për 14 ditë, 

si plotësim i chloramphenicolit (25 mg/kg çdo 6 orë). 

ä Nëse përgjigja ndaj trajtimit paraprak është e dobët edhe pas 48 orëve, kalo 

në chloramphenicol (25 mg/kg për çdo 8 orë) dhe ampicillin (50 mg/kg IM 

për çdo 6 orë). 

Kur rezistenca ndaj chloramphenicolit dhe ampicillinit, e llojeve të izoluara të 

Salmonella typhi, dihet se është e dukshme, përmbaju udhërrëfyesve kombëtar 

për ethet tifoide. Në shumë rrethana, antibiotiku adekuat do të jetë cefalosporina 

e gjeneratës së tretë, siç është ceftriaxone (80 mg/kg IM apo IV, një herë 

në ditë, për 30 – 60 minuta). Duke qenë se, rezistenca e shumëfishtë ndaj 

barnave në disa pjesë të botës është e shpeshtë, regjimet tjera të trajtimit siç 

janë ciprofloxacin (shih faqe 337) do të mund të përdoren në vendet ku njihet 

rezistenca ndaj këtyre barnave. 


ä Nëse fëmija ka temperaturë të lartë (≥ 39 °C), e cila shkakton shqetësim apo 

parehati, jepi paracetamol. 

Përcilli nivelet e hemoglobinës apo hematokritit dhe nëse ato janë të ulëta apo 

në rënie e sipër, vlerëso përfitimet nga transfuzioni kundruall ndonjë rreziku prej 

infeksioneve të bartura me gjak (shih seksionin 10.6, faqe 281). 


Fëmija duhet të kontrollohet nga infermierja së paku çdo 3 orë dhe nga ana e 

mjekut së paku dy herë në ditë. 

160

Komplikimet 

Komplikimet e etheve tifoide përfshijnë konvulsionet, konfuzionin apo komën, 

diarrenë, dehidrimin, gjendjen e shokut, pamjaftueshmërinë e zemrës, pneumoninë, 

osteomielitin dhe aneminë. Në foshnjat e vogla mund të paraqiten gjendja 

e shokut dhe hipotermia. 

Mund të paraqitet perforimi akut gastrointestinal me hemorragji dhe peritonit, 

zakonisht i përcjellur me dhembje të mëdha abdominale, vjellje, ndjeshmëri 

abdominale në palpim, zbehje të rëndë dhe shok. Ekzaminimi abdominal mund 

të tregojë masë abdominale, si pasojë e formimit të absceseve, gjegjësisht rritjes 

së mëlçisë dhe/apo shpretkës. 

Nëse ka shenja të perforimit gastrointestinal, vendose një vijë IV dhe tubë 

nazogastrike dhe konsultoje kirurgun. 

6.7 Infeksionet e veshit 

6.7.1 Mastoiditi 

Mastoiditi është infeksion bakterial i kockës mastoide të prapa veshit. Pa trajtim 

ky mund të çojë në meningjit dhe absces të trurit. 

Diagnoza 

Tiparet kyçe diagnostike janë: 

n temperatura e lartë 

n të ënjturit e dhembshëm prapa 

veshit. 

Trajtimi 

ä Jepi chloramphenicol (25 mg/kg 

për, çdo 8 orë IM apo IV) dhe 

benzylpenicillin (50 000 njësi/ 

kg, çdo 6 orë) derisa fëmija të 

përmirësohet; pastaj vazhdo me 

chloramphenicol oral, çdo 8 orë 


inFeKsioneT e VeshiT 

Mastoiditi – e ënjtur e dhembshme prapa 

veshit, e cila e shtyn veshin përpara 

ä Nëse nuk ka përmirësim ndaj trajtimit brenda 48 orëve, apo gjendja e fëmijës 

përkeqësohet, referoje fëmijën te kirurgu, për ta shqyrtuar mundësinë e 

incizionit dhe drenimit të abscesit të mastoiditit apo mastoidektominë. 

ä Nëse ka shenja të meningjitit apo abscesit të trurit, jepi antibiotik, siç është 

përshkruar në seksionin 6.3 (faqe 148) dhe nëse është e mundur referoje në 

spitalin e specializuar menjëherë. 

161 

6. TemperaTura


pezmaTimi aKuT i VeshiT Të mesëm 


ä Nëse temperatura e lartë (≥ 39 °C) shkakton shqetësim apo parehati të fëmijës, 



Fëmija duhet të kontrollohet nga infermierja së paku çdo 6 orë dhe nga mjeku së 

paku një herë në ditë. Nëse fëmija përgjigjet dobët në trajtim, konsidero mundësin 

e meningjitit apo abscesit të trurit (shih seksionin 6.3, faqe 148). 

6.7.2 Pezmatimi akut i veshit të mesëm (Otitis media acuta) 

Diagnoza 

Kjo bazohet në anamnezën e dhembjeve të veshit apo kullimit të qelbit nga veshi 

(për një periudhë

ä Thuaji nënës që të mos hedh në vesh asgjë, ndërmjet trajtimeve me pastrim. 

Mos lejo që fëmija të shkojë në not apo të fusë ujë në vesh. 

ä Nëse fëmija ka dhembje veshi, apo temperaturë të lartë (≥ 39 °C), e cila 

shkakton shqetësim, jepi paracetamol. 


Thuaj nënës të kthehet pas 5 ditëve. 

• Nëse dhembja e veshit dhe kullimi perzistojnë, trajtoje 5 ditë më shumë me 

të njëjtin antibiotikë dhe vazhdoje terjen e veshit me fitil lecke. Vizitoje sërish 

pas 5 ditësh. 

6.7.3 Pezmatimi kronik i veshit të mesëm 

Nëse qelbi ka kulluar nga veshi 2 javë apo më gjatë, fëmija ka infeksion kronik 

të veshit. 

Diagnoza 

Kjo është e bazuar në anamnezën e kullimit të qelbit prej veshi, për më shumë 

se 2 javë. Në ekzaminim, konfirmo pezmatimin kronik të veshit të mesëm, me 

otoskop (kur kjo është e mundur). 

Trajtimi 

Trajto fëmijën si pacient ambulantor. 

ä Mbaje veshin të terur, përmes fitilit të leckës (shih më lartë). 

ä Qiti pika antibiotiku lokal apo pika antiseptike të veshit (me apo pa steroide) 

një herë në ditë 2 javë. Pikat që përmbajnë quinolone (norfloxacin, ofloxacin, 

ciprofloxacin) janë më efektive sesa pikat tjera antibiotike. 


Kërko prej nënës që të kthehet për vizitë kontrolluese pas 5 ditëve. 

• Nëse kullimi i qelbit perziston, kontrollo nëse nëna është duke vazhduar terjen e 

veshit. Mos jep kurse të përsëritura të antibiotikëve oral për veshin që kullon. 

• Nëse kullimi i qelbit perziston, inkurajo nënën të vazhdojë terjen e veshit me 

fitil dhe shqyrto trajtimin parenteral me antibiotikë, të cilët janë efektiv kundër 

pseudomonas-it (siç është gentamicini, azlocilini dhe ceftazidine). 

6.8 Infeksionet e traktit urinar 

pezmaTimi KroniK i VeshiT Të mesëm 

Infeksionet e traktit urinar (ITU) janë të shpeshta, sidomos në foshnjat e vogla të 

gjinisë femërore. Pasi që kultura bakteriale zakonisht nuk është në dispozicion në 

vendet në zhvillim, diagnoza bazohet kryesisht në shenjat klinike dhe në analizat 

mikroskopike të urinës. 

163 

6. TemperaTura


inFeKsioneT e TraKTiT urinar 

Diagnoza 

Te fëmijët e vegjël, ITU shpesh paraqiten me shenja jo specifike në ekzaminim, 

siç janë vjellja, temperatura, shqetësimi, apo ngecja në zhvillim. Fëmijët më të 

mëdhenj mund të paraqesin shenja më specifike siç janë dhembjet abdominale, 

dhembjet gjatë urinimit apo urinim të shpeshtuar. 

hulumtimet 

n Kryej analizën mikroskopike të mostrave të urinës së pastër, freskët dhe të 

pacentrifuguar. Rastet e ITU zakonisht do të tregojnë >5 leukocite për fushën me 

zmadhim të lartë, apo lakmusi do të tregojë rezultatet pozitive për leukocite. 

n Nëse është e mundur, siguro “vrushkullin e pastër” të mostrës së urinës për 

kulturë. Në foshnjat e sëmura mund të kërkohet aspirimi supra-pubik (shih 

faqe 324). 

Trajtimi 

ä Trajto fëmijën si pacient të jashtëm, përveç: 

— kur ka temperaturë të lartë dhe çrregullime sistematike (si, vjellë gjithçka 

apo është i/e paaftë për të pirë apo ushqyer me qumësht të gjirit), apo 

— kur ka shenja të pielonefritit (dhembje apo ndjeshmëri të ijeve), apo 

— në foshnjat e vogla. 

ä Jepi cotrimoxazole per oral (4 mg trimethoprim/20 mg sulfamethoxazole 

për kg çdo 12 orë) për 5 ditë. Në mënyrë alternative përfshijë ampicillinin, 

amoxicillinin dhe cefalexinin, varësisht nga ndjeshmëria lokale e llojeve të E. 

coli dhe bacileve tjera gram-negative, të cilat shkaktojnë ITU dhe nga posedimi 

i antibiotikëve (shih faqe 329 për detaje të tjera të regjimeve të dozimit). 

ä Nëse ka përgjigje të dobët ndaj antibiotikëve të radhës së parë, apo gjendja 

e fëmijës përkeqësohet, jepi gentamicin (7.5 mg/kg IM, një herë në ditë) dhe 

ampicillin (50 mg/kg IM/IV çdo 6 orë) apo cephalosporine parenteral (shih 

faqe 334-335). Merri para sysh komplikimet si pielonefritin (ndjeshmëri në 

këndet, kosto-vertebrale dhe temperaturë të lartë) apo septikemin. 

ä Trajtoje foshnjën e vogël me moshë < 2 muajsh me gentamicin (7.5 mg/kg 

IM, një herë në ditë) deri sa të ulet temperatura; pastaj rishqyrtoje. Shiko për 

shenjat e infeksionit sistemik dhe nëse ato mungojnë, vazhdo me trajtim oral, 

siç është përshkruar më lartë. 


Fëmija duhet të inkurajohet për të pirë apo thithur qumësht gjiri rregullisht, 

me qëllim që të realizojë marrjen e duhur të lëngjeve, e cila do të ndihmojë në 

pastrimin e infeksionit dhe parandalimin e dehidrimit. 

164


• Hulumto të gjitha episodet e ITU te djemtë e moshës > 1 vjeç dhe te të gjithë 

fëmijët me më shumë se një episod të ITU, me qëllim të identifikimit të rastit. 

Kjo mund të kërkojë referim për në spitalin më të madh, me pajisje për hulumtime 

adekuate, me radiografi apo ultratingull. 

6.9 Artriti septik apo osteomieliti 

arTriTi sepTiK apo osTeomieliTi 

Osteomieliti akut është infeksion i eshtrave, zakonisht i shkaktuar nga shpërndarja 

e baktereve përmes gjakut. Sidoqoftë, disa infeksione eshtrash apo artikulacionesh 

rezultojnë nga një vatër e afërt e infeksionit, apo nga plaga penetruese. Nganjëherë, 

disa eshtra apo nyje mund të jenë të përfshira. 

Diagnoza 

Në rastet akute të infeksioneve të eshtrave apo nyjeve, fëmija duket i sëmurë, 

është febril dhe zakonisht refuzon për të lëvizur gjymtyrën, apo nyjën e prekur, 

apo të peshojë në këmbën e infektuar. Te osteomieliti akut zakonisht pjesa e 

prekur mbi eshtra është e ënjtur apo e ndjeshme. Në rastet e artritit septik nyja 

e prekur është e ngrohtë, e ënjtur dhe e ndjeshme. 

Këto infeksione ndonjëherë paraqiten si sëmundje kronike, me ç’rast fëmija duket 

më pak i sëmurë dhe mund të mos ketë temperaturë. Shenjat lokale janë më 

pak të hetueshme. Në kuadër të infeksioneve bakteriale, konsidero osteomielitin 

tuberkular kur sëmundja është kronike dhe në sinuset që kullojnë. 


Radiografia nuk ndihmon diagnostikimin në fazat e hershme të sëmundjes. Nëse 

artriti septik është shumë i besueshëm, depërto me gjilpërë sterile në nyjën e 

prekur dhe aspiro. Lëngu mund të jetë i turbullt. Nëse ka qelb në nyje, përdore 

gjilpërën më të gjerë për eshtra për të marrë mostrën dhe larguar qelbin. Ekzamino 

lëngun e aspiruar për leukocite dhe bëje kulturën, nëse është e mundur. 

Staphylococcus aureus është shkaktar i zakonshëm te fëmijët me moshë > 3 

vjeç. Te fëmijët më të vegjël, shkaktari më i shpeshtë është Haemophilus influenzae 

tipi B, Streptococcus pneumoniae apo Streptococcus pyogenes grupi A. 

Salmonella është shkaktar i shpeshtë te fëmijët e vegjël, në vendet me malarie 

dhe me drepanocitozë. 

Trajtimi 

Nëse mund të realizohet kultura, trajtoje sipas organizmave shkaktarë dhe testeve 

të antibiogramit. Përndryshe: 

ä Trajtoje me chloramphenicol IM/IV (25 mg/kg për çdo 8 orë), në fëmijën me 

moshë nën


eTheT Dengue 

ä Trajtoje me cloxacillin apo flucloxacillin IM/IV (50 mg/kg për çdo 6 orë) fëmijën 

me moshë >3 vjeç. Nëse këto nuk janë në dispozicion, jepi chloramphenicol. 

ä Sapo temperatura e fëmijës të kthehet në normale, kalo në trajtim oral me të 

njëjtin antibiotikë dhe vazhdo këtë trajtim për artritin septik për gjithsej 3 javë, 

ndërsa për osteomielitin për 5 javë. 

ä Te artriti septik, mënjano qelbin duke aspiruar nga nyja e prekur. Nëse të ënjturit 

përsëritet në vazhdimësi edhe pas aspirimit, apo nëse infeksioni përgjigjet 

dobët në trajtimin 3 javësh me antibiotikë, duhet të ndërmerret hulumtimi 

kirurgjik, drenimi i qelbit dhe largimi i ndonjë ashti të vdekur nga ana e kirurgut. 

Në rast të artritit septik, mund të kërkohet drenimi i hapur. Kohëzgjatja 

e trajtimit me antibiotikë duhet të vazhdohet në këto gjendje deri në 6 javë. 

ä Osteomieliti tuberkular sugjerohet nga anamneza e fillimit të ngadalshëm të të 

ënjturit dhe rrjedhës kronike, që nuk përgjigjet mirë në trajtimin e mësipërm. 

Trajtoje sipas udhërrëfyesve kombëtar të programit për kontrollin e tuberkulozit. 

Trajtimi kirurgjik gati kurrë nuk është i nevojshëm, për shkak se absceset 

do të humben me trajtimin anti-tuberkular. 


Nyjet apo gjymtyrët e prekura duhet të pushojnë. Nëse këmba është e prekur, 

fëmija nuk duhet lejuar që të peshojë në të derisa të pushojnë dhembjet. Trajtoje 

dhembjen apo temperaturën e lartë (nëse këto shkaktojnë shqetësim të fëmijës) 

me paracetamol. 

6.10 Dengue 

Ethet dengue shkaktohen nga arbovirusi, i cili bartet përmes mushkonjave Aedes. 

Është sëmundje tipike sezonale në shumë vende të Azisë dhe Amerikës Jugore. 

Sëmundja zakonisht fillon me një paraqitje akute të temperaturës, e cila qëndron 

vazhdimisht e lartë për 2-7 ditë. Shumica e fëmijëve shërohen, ndërsa një numër 

i vogël i tyre zhvillojnë sëmundje të rëndë. Gjatë periudhës së shërimit, vërehet 

skuqje makulare apo zbardhje që zgjerohet. 

Diagnoza 

Dysho në ethet dengue në një regjion me rrezik të dengues, nëse fëmija ka 

temperaturë, që zgjat më shumë se 2 ditë. 

n Kokëdhembja, dhembja prapa syve, dhembja e nyjeve dhe muskujve, dhembja 

abdominale, vjellja dhe/apo ekzantema mund të paraqiten, por nuk janë 

gjithmonë të pranishme. Mund të jetë vështirë për të dalluar denguen prej 

infeksioneve tjera të shpeshta të fëmijërisë. 

166

Trajtimi 

Shumica e fëmijëve mund të menaxhohen në shtëpi, duke u ofruar prindërve 

mundësi për qasje eventuale në spital. 

ä Këshilloje nënën që të sjellë fëmijën për vizitën kontrolluese çdo ditë, gjegjësisht 

të kthehet menjëherë nëse ndonjë nga shenjat në vijim paraqiten: dhembja 

e madhe abdominale, vjellja perzistente, gjymtyrët e ftohta dhe të lagështa, 

letargjia apo shqetësimi, gjakderdhja p.sh. jashtëqitjet e zeza apo të vjellurat 

me ngjyrë kafe të mbylltë. 

ä Inkurajo marrjen e lëngjeve orale me ujë të pastër, apo tretje të ORS-së, për 

të zëvendësuar humbjet e lëngjeve nga temperatura dhe të vjellurat. 

ä Jepi paracetamol për temperaturë të lartë dhe nëse fëmija është i parehatshëm. 

Mos i jep aspirinë apo ibuprufen, pasi që këto barna mund të përkeqësojnë 

gjakderdhjen. 

ä Kontrolloje fëmijën çdo ditë, përderisa temperatura e fëmijës të normalizohet. 

Kontrolloje hematokritin çdo ditë, kur kjo është e mundur. Kontrolloje për 

shenjat e sëmundjes së rëndë. 

ä Pranoje secilin fëmijë me shenja të sëmundjes së rëndë (gjakderdhje e rëndë 

mukozale apo nga lëkura, gjendje shoku, gjendje e përkeqësuar mendore, konvulsione 

apo verdhëz), apo me rritje rapide dhe të dukshme të hematokritit. 

6.10.1 Dengue e rëndë 

eTheT e rënDa Dengue 

Rrjedhja e plazmës, ndonjëherë është e mjaftueshme për të shkaktuar gjendje 

shoku dhe është komplikimi më i rëndësishëm i infeksionit të dengues te fëmijët. 

Pacienti konsiderohet të jetë në gjendje shoku nëse shtypja e pulsit (dallimi në 

mes të shtypjes sistolike dhe diastolike) është ≤ 20 mm Hg gjegjësisht nëse ai/ 

ajo ka shenja të perfuzionit të dobësuar kapilar (gjymtyrët e ftohta, rimbushja e 

vonuar e kapilarëve apo frekuenca e shpejtuar e pulsit). Hipertensioni është zakonisht 

shenjë e vonshme. Shoku zakonisht paraqitet në ditën e 4-5 të sëmundjes. 

Paraqitja e hershme e shokut (dita 2 apo 3 e sëmundjes), shtypja e pulsit shumë 

e ulët (≤ 10 mmHg), apo pulsi dhe shtypja e pahetueshme e gjakut sugjerojnë 

sëmundje shumë të rëndë. 

Komplikimet tjera të dengues përfshijnë gjakderdhjen në lëkurë dhe/apo mukoza 

dhe nganjëherë, hepatitin dhe encefalopatinë. Megjithatë, shumica e vdekjeve 

ndodhin te fëmijët me shok të thellë, posaçërisht nëse gjendja është e komplikuar 

me mbingarkesë lëngjesh (shih më poshtë). 

Diagnoza 

n Dysho në ethet dengue të rënda në një regjion të rrezikut nga ethet dengue, 

167 

6. TemperaTura



168 

nëse fëmija ka temperaturë e cila zgjatë më shumë se 2 ditë dhe një nga tiparet 

vijuese: 

n evidencë të rrjedhjes së plazmës 

— hematokrit të lartë, apo në rritje progresive 

— eksudat pleural apo ascit 

n çrregullim cirkulator apo gjendje shoku 

— gjymtyrët e ftohta dhe lagështa 

— koha e zgjatur e rimbushjes së kapilarëve (më shumë se 3 sekonda) 

— pulsi i dobët (pulsi i shpejtë mund të mungojë edhe me rënie të dukshme 

të vëllimit) 

— shtypja minimale e pulsit (shih më lartë) 

n gjakderdhje spontane 

— nga hunda apo gingivat 

— jashtëqitje të zeza, apo vjellje me ngjyrë kafe të mbylltë 

— mavijosje apo petehie ekstensive 

n nivel i ndryshueshëm i vetëdijes 

— letargji apo shqetësim 

— komë 

— konvulsione 

n përfshirje e rëndë gastrointestinale 

— vjellje perzistente 

— dhembje abdominale në rritje me ndjeshmëri në kuadratin e djathtë të 

sipërm 

— verdhëz 

Trajtimi 

ä Prano të gjithë pacientët me ethet dengue të rënda, në spitalin me pajisje për 

përcjelljen e shtypjes së gjakut dhe hematokritit. 

Menaxhimi i lëngjeve – pacientët pa shok (Shtypja e pulsit > 20 mm Hg) 

ä Jepi lëngje IV për vjellje të përsëritura, apo hematokrit të lartë, apo në rritje 

rapide. 

ä Jepi vetëm tretje izotonike si Ringer laktat, tretje të Hartmanit apo Glukozë 

5%. 

ä Fillo me 6 ml/kg/orë për dy orë, pastaj zvogëloje në 2-3 ml/kg/orë, sa më parë 

që të jetë e mundur, varësisht nga përgjigja klinike.


ä Jepi vëllimin minimal të kërkuar, për të mbajtur perfuzionin e mirë dhe diurezën. 

Lëngjet IV janë zakonisht të nevojshme 24-48 orë, pasi që rrjedhja kapilare 

rregullohet spontanisht pas kësaj kohe. 

Menaxhimi i lëngjeve –tek pacientët në gjendje shoku (Shtypja e pulsit ≤ 

20 mm Hg) 

ä Trajtoje si emergjencë. Jepi 20 ml/kg tretje izotonike kristaloide si Ringer laktat 

apo tretje të Hartmanit për një orë. 

— Nëse fëmija përmirësohet (rimbushja kapilare dhe perfuzioni periferik fillon 

të përmirësohet, shtypja e pulsit zgjerohet), zvogëloje në 10 ml/kg për një 

orë dhe pastaj gradualisht në 2-3 ml/kg/orë për 6-8 orë. 

— Nëse fëmija nuk përmirësohet (shenjat e vazhdueshme të shokut perzistojnë), 

jepi më tutje 20 ml/kg të tretjeve kristaloide për një orë, apo konsidero 

përdorimin e 10 – 15 ml/kg të tretjes koloide, siç janë 6% Dexstrani 70 

apo HES 6% (MW 200 000) për një orë. Riktheje trajtimin sa më parë në 

orarin kristaloid të përshkruar si më lartë. 

ä Bolluse të mëtejshme të vogla të lëngjeve shtesë (5 – 10 ml/kg për 1 orë) 

mund të jenë të nevojshme të jepen në 24-48 orët e ardhshme. 

ä Vendos për trajtimin me lëngje, duke u bazuar në përgjigjen klinike, si 

dhe rishqyrto shenjat vitale dhe përcille nga afër diurezën. Ndërrimet në 

hematokrit, mund të jenë udhërrëfyes i dobishëm për trajtim, por duhet të 

interpretohen së bashku me përgjigjen klinike. Për shembull, hematokriti i 

rritur së bashku me shenjat jostabile vitale (posaçërisht duke u ulur shtypja 

e pulsit) indikon nevojën për bolus të mëtejmë të lëngjeve, por lëngjet shtesë 

nuk janë të nevojshme, nëse shenjat vitale janë stabile edhe kur hematokriti 

është shumë i lartë (50 – 55%). Në këto rrethana vazhdo përcjelljen më 

shpesh dhe është e mundur që hematokriti do të fillojë të ulet brenda 24 

orëve të ardhshme, pasi që fillon faza rehabilituese e sëmundjes. 

ä Në shumë raste, lëngjet IV mund të ndërpriten pas 36-48 orësh. Mos harro se 

shumë vdekje rezultojnë para së gjithash nga dhënia e tepërt e lëngjeve dhe 

jo nga dhënia e pakët. 

Trajtimi i komplikimeve hemorragjike 

n Gjakderdhjet mukozale mund të ndodhin te secili pacient me ethet dengue, por 

zakonisht ato janë të vogla. Gjakderdhja është si pasojë e numrit të zvogëluar 

të trombociteve dhe përmirësohet gjatë fazës së dytë të sëmundjes. 

n Nëse ndodhin gjakderdhje të mëdha ato zakonisht janë nga trakti gastrointestinal, 

posaçërisht te pacientët me shok shumë të rëndë, apo të zgjatur. Gjakderdhjet 

e brendshme nuk janë të dukshme për shumë orë deri në jashtëqitjen e 

169 

6. TemperaTura



170 

parë të zezë. Keni parasysh këtë te fëmijët në gjendje shoku, të cilët dështojnë 

për t’u përmirësuar klinikisht pas trajtimit me anë të tretjeve, posaçërisht nëse 

hematokriti është stabil, ndërsa abdomeni është i ndjeshëm dhe i fryrë. 

ä Te fëmijët me trombocitopeni të rëndë (20 000 trombocite/mm3), siguro 

pushim rigoroz në shtrat dhe mbrojtje nga traumat, për të zvogëluar rrezikun 

nga gjakderdhjet. Mos jep injeksione IM. 

ä Përcilli pasqyrën klinike, hematokritin dhe kur është e mundur, numëro 

trombocitet. 

ä Transfuzioni është i nevojshëm në raste shumë të rralla. Kur indikohet duhet 

të jepet me kujdes të posaçëm, për shkak të problemit me dhënien e tepërt 

të lëngjeve. Nëse dyshohet në gjakderdhje të madhe, jepi 5-10 ml/kg gjak të 

freskët ngadalë për 2-4 orë dhe vëzhgoje pasqyrën klinike. Merre në konsideratë 

përsëritjen nëse ka përgjigje klinike pozitive dhe është konfirmuar gjakderdhja 

e dukshme. 

ä Trombocitet e koncentruara (nëse janë në dispozicion) duhet të jepen vetëm 

nëse ka gjakderdhje të rëndë. Nuk kanë ndonjë vlerë për trajtimin e trombocitopenive 

pa gjakderdhje dhe ka mundësi që këto të jenë të dëmshme. 

Trajtimi i mbingarkimit me lëngje 

Dhënia e tepërt e lëngjeve është komplikim me rëndësi i trajtimit të shokut. Mund 

të paraqitet për shkak të: 

— lëngjeve të tepërta dhe/apo dhënies shumë të shpejtë 

— përdorimit jo të drejtë të tretjeve hipotonike, më parë sesa të tretjeve 

izotonike kristaloide 

— vazhdimit për kohë të gjatë të lëngjeve IV (sapo të jetë zgjidhur humbja e 

plazmës) 

— përdorimit të domosdoshëm të sasive të madhe të lëngjeve IV, te fëmijët 

me humbje të theksuara. 

n Shenjat e hershme: 

— frymëmarrje e shpejtuar 

— retraksion i kafazit të krahërorit 

— eksudat i madh pleural 

— ascit 

— edem peri-orbital apo indeve të buta 

n Shenjat e vonshme të mbingarkimit të rëndë: 

— edem mushkërore 

— cianozë

— shok ireverzibil (shpesh kombinim i hipovolemisë vazhduese dhe pamjaftueshmërisë 

së zemrës) 

Menaxhimi i mbingarkimit me lëngje varet nëse fëmija është në apo ka dalë nga 

gjendja e shokut: 

ä Fëmijët të cilët mbesin në gjendje shoku dhe tregojnë, shenja të dhënies së 

tepruar të lëngjeve, janë jashtëzakonisht të vështirë për tu menaxhuar dhe 

kanë vdekshmëri të lartë. 

ä Boluset e vogla të përsëritura të tretjes koloide mund të ndihmojnë, së bashku 

me doza të larta të agjentëve inotrop për të përkrahur qarkullimin (shih librat 

standard të pediatrisë). 

ä Anashkaloni diuretikët, pasi që ata do të shpiejnë në humbje të mëtejme të 

lëngjeve intravaskulare. 

ä Aspirimi i eksudateve të mëdha pleurale, apo ascitit mund të jetë i nevojshëm 

për të lehtësuar simptomat respiratore, por ekziston rreziku i gjakderdhjes 

nga procedura. 

ä Nëse është në dispozicion, konsidero ventilimin e hershëm me shtypje pozitive, 

para se të zhvillohet edema mushkërore. 

• Nëse gjendja e shokut është tejkaluar, por fëmija ka frymëmarrje të shpejtuar, 

apo frymëmarrje të vështirësuar, jepni furosemid per oral apo IV me dozë 1 

mg/kg/dozë një apo dy herë në ditë, për 24 orë dhe terapi të oksigjenit (shih 

faqe 285). 

• Nëse shoku është tejkaluar dhe fëmija është stabil, ndërpreji lëngjet IV dhe 

mbaje fëmijën në pushim rigoroz shtrati 24-48 orë. Lëngjet e tepërta do të 

reabsorbohen dhe humben përmes diurezës. 


ä Trajto temperaturën e lartë me paracetamol, nëse fëmija është i parehatshëm. 

Mos i jep aspirinë, apo ibuporfen pasi që kjo mund ta përkeqësojë gjakderdhjen. 

ä Mos jep steroide. 


ä Konvulsionet nuk janë të shpeshta te fëmijët me ethet dengue të rënda. Por 

nëse paraqiten, menaxhoi ato siç është përshkruar në Kapitulli 1, faqe 22. 

ä Nëse fëmija është pavetëdije, përmbaju udhërrëfyesve në Kapitulli 1, faqe 22. 

ä Fëmijët në gjendje shoku apo me distres respirator duhet të marrin oksigjen. 

ä Hipoglikemia (glukoza e gjakut


ä Nëse fëmija ka prekje (sëmundje) të rëndë të mëlçisë, shih librat standarde të 

pediatrisë si udhërrëfyes. 


ä Tek fëmijët në gjendje shoku, përcilli shenjat vitale çdo orë (posaçërisht 

shtypjen e pulsit, nëse është e mundur), deri sa pacienti të jetë stabil dhe 

kontrolloje hematokritin 3-4 herë në ditë. Mjeku duhet ta rishqyrtojë pacientin 

së paku katër herë në ditë dhe të përshkruaj lëngje intravenoze vetëm për 

maksimum 6 orë, secilën herë. 

ä Tek fëmijët pa gjendje shoku, infermieret duhet të kontrollojnë shenjat vitale 

të fëmijës (temperaturën, pulsin dhe shtypjen e gjakut) së paku 4 herë në ditë 

dhe hematokritin një herë në ditë. Mjeku duhet të kontrollojë pacientin së paku 

një herë në ditë. 

ä Kontrollo numrin e trombociteve çdo ditë, kur është e mundur në fazën akute. 

ä Mbaji shënimet e detajuara për të gjitha lëngjet e marra dhe diurezën. 

6.11 Ethja hemorragjike Krime Kongo 

Ethja hemorragjike Krime Kongo është sëmundje ngjitëse akute virale. Shkaktohet 

nga virusi me po të njëjtin emër. Shfaqet në vatrat natyrore, pas pickimit nga 

këpusha (hyalomma marginatum marginatum) më së shpeshti gjatë sezonës 

pranverë-vjeshtë. Sëmundja është shumë ngjitëse dhe e pranishme në Kosovë. 

Fillimi i sëmundjes është i papritur dhe karakterizohet me: temperaturë të lartë, 

dhembje muskujsh, marrëmendje, dhembje dhe shtangim qafe, dhembje të 

shpinës, dhembje koke, dhembje nyjesh, konjuktivit dhe fotofobi (frikë nga drita). 

Nuk janë të rralla rastet kur lajmërohet edhe vjellja, nausea dhe dhembja e fytit e 

shoqëruar me diarre dhe dhembje në tërë regjionin e barkut. 

Stadi i gjakderdhjes fillon nga dita e tretë dhe e pestë e sëmundjes, që karakterizohet 

me paraqitjen e petehieve apo purpurave në lëkurë, si dhe gjakderdhjes 

nga membranat e mukozave në formë të: gjak në feces, gjakut në urinë, 

gjakderdhjes nga hunda dhe gjakderdhjes nga gingivat. Pulsi në fillim është i 

ngadalësuar. Me humbjen e vazhdueshme të gjakut, pulsi shpejtohet dhe bëhet 

më i dobët. Shtypja e gjakut bie dhe tonet e zemrës dëgjohen me vështirësi. 

Në format e rënda të sëmundjes, pas pesë ditëve vjen deri tek dekompenzimi 

i mëlçisë, veshkave dhe mushkërive. Tek pacientët të cilët e mbijetojnë stadin 

hemorragjik, temperatura fillon të bie në mes ditës së 10-të dhe 20-të, me ç’rast 

edhe gjakderdhja ndërpritet. Mirëpo, shërimi i pacientit zgjatë deri në katër javë 

e në disa raste edhe më shumë. 

172

Diagnoza 

Dysho në ethe hemorragjike Krime Kongo, nëse fëmija është i pickuar nga 

këpusha, ka temperaturë të lartë dhe vjen nga zonat endemike. 

ä Testet e koagulimit të gjakut janë abnormale; 

ä Dominon leukopenia dhe trombocitopenia; 

ä Gjakderdhje spontane 

— nga hunda apo gingivat, 

— jashtëqitje të zeza apo vjellje me ngjyrë kafe të mbylltë, 

— mavijosje apo petehie ekstensive 

Trajtimi 

Çdo rast i dyshimtë duhet të dërgohet në Klinikën Infektive në Prishtinë. 

Këshilloje nënën: 

ä Nëse fëmija ka gjakderdhje të vë dorëzat gjatë pastrimit të tij; 

ä Që gjatë sezonës së paraqitjes së sëmundjes, fëmijën mos ta lë në vende ku 

mund të pickohet nga këpusha; 

ä Fëmija të vishet me pantallona, bluzë të gjatë dhe t’i ketë të mbathura çorapët. 

Trajtimet e nevojshme: 

ä Dhënia e plazmës me faktorë të koagulimit, eritrocite dhe trombocite e domosdoshme; 

ä Kompensimi i lëngjeve të humbura; 

ä Trajtimi me ribavirin 30 mg/kg peshë trupore IV, e ndarë në 3 doza. 

Sindromi veshkor është shenja karakteristike e sëmundjes. Rastet me hiperazotemi 

të shprehur shoqërohen me edem të veshkës dhe fytyrë pastoze. Dhembjet 

në regjionin e veshkave janë të forta. 

Në fund të kësaj periudhe shfaqen çrregullime të SNQ. I sëmuri është euforik 

apo konfuz, ka përgjumje, dhembje koke e ndonjëherë edhe konvulzione. Nga 

dita e dytë, deri në atë të shtatën, të pamurit është jo i qartë. I sëmuri ka diplopi, 

shikim të dobët dhe nuk mund të lexojë. 

Nga dita e 13-21 e sëmundjes fillon përmirësimi klinik i të sëmurit, ndërpriten 

të vjellat, qetësohen dhembjet në bark dhe shpinë, diureza ditore arrin 3-6 litra 

në ditë dhe nëse nuk merren masa adekuate mund të shpie deri në dehidrim të 

të sëmurit. 

173 

6. TemperaTura


6.12 Ethja Hemorragjike me Sindrom Veshkor 

Ethja hemorragjike me Sindrom Veshkor është sëmundje akute ngjitëse me 

etiologji virale. Sëmundja ka fillim të furishëm, ku dominojnë simptomet e toksinfeksionit, 

dukuritë hemorragjike dhe sindroma specifike veshkore. Shfaqet në 

vatrat natyrore më së shpeshti gjatë sezonës së pranverës e vonshme dhe gjatë 

gjithë verës. Sëmundja është shumë ngjitëse dhe e pranishme në Kosovë. 

Fillimi i sëmundje është i menjëhershëm, me temperaturë të lartë 38-40°C të shoqëruar 

me ethe, plogështi të përgjithshme, dhembje muskujsh, dobësi, anoreksi, 

marramendje dhe dhembje koke. Fytyra, qafa dhe pjesa e sipërme e krahërorit 

janë të skuqura, konjuktivat janë të injektuara. Tonet e zemrës janë të dobëta dhe 

është e shprehur bradikardia relative ndërsa tensioni i gjakut është normal. Ndër të 

sëmurët e rëndë është e shprehur ndjeshmëria palpatore në bark, dhembjet e forta 

të barkut dhe në regjion të veshkave që shkaktohen nga edema retroperitoneale, 

për shkak të rritjes së përshkueshmërisë së enëve të gjakut. 

Më pas shtypja e gjaku bie, gjë që shoqërohet me: tahikardi, puls të dobët, 

hipotension, lëkurë të ftohtë dhe të djersitur. Nëse nuk korrigjohet me të shpejtë, 

shoku bëhet i pakthyeshëm. Në këtë fazë ndodhin 1/3 e vdekjeve të përgjithshme. 

Në disa raste, kjo fazë pasohet me hipertension të shkurtër (1-5 ditë) prej 100- 

190 mmHg. Kjo dukuri e dallon Ethen Hemorragjike me Sindrom Veshkor nga 

glomerulonefriti difuz, që shoqërohet me hipertension të zgjatur. 

Në ditës e 9-18 të sëmundjes, temperatura fillon të bie në mënyrë të shpejt dhe 

sëmundja bëhet më e rëndë. Shumë shpesh pacienti ka të vjella 6-8 herë në ditë, 

dhembje barku dhe të shpinës, me gjasë të provokuar nga gjakderdhjet në organet 

abdominale. Për shkak të disbalansit të elektrolitëve, shfaqen meteorizmat ose 

parezat e zorrëve. Karakteristikë e veçantë e kësaj faze janë dukuritë hemorragjike, 

sipas të cilave sëmundja ka marrë emrin. Prej ditës së 4-6 hasen ekzantemat në 

lëkurë, petehiet e imta në qafë, gjoks, sqetulla, krahë, parakrahë dhe qiellzë të 

gojës. Në vendin e dhënies së injeksioneve shfaqen hematomat masive. Në fund 

të këtij stadi lajmërohen gjakderdhjet në sklera, në njërin apo të dy sytë, fenomen 

ky që autorët amerikanë e quajnë “syri qershi”. 

Sindromi veshkor është shenja karakteristike e sëmundjes. Rastet me hiperazotemi 

të shprehur shoqërohen me edem të veshkës dhe fytyrë pastoze. Dhembjet 

në regjionin e veshkave janë të forta. 

Në fund të kësaj periudhe shfaqen çrregullime të SNQ. I sëmuri është euforik 

apo konfuz, ka përgjumësi, dhembje koke e ndonjëherë edhe konvulzione. Nga 

dita e dytë deri në atë të shtatën, të pamurit është jo i qartë. I sëmuri ka diplopi, 

shikim të dobët dhe nuk mund të lexojë. 

Nga dita e 13-21 të sëmundjes fillon përmirësimi klinik i të sëmurit, ndërpriten 

174

të vjellat, qetësohen dhembjet në bark dhe shpinë, diureza ditore arrin 3-6 litra 

në ditë dhe nëse nuk merren masa adekuate mund të shpie deri në dehidrim të 

të sëmurit. 

Diagnoza 

Dysho në Ethen Hemorragjike me Sindrom Veshkor nëse i sëmuri vjen nga zonat 

endemike i shoqëruar me shenjat e para të sëmundjes. 

Në fillim të sëmundjes kemi: 

ä Rritje të eritrociteve dhe hemoglobinës; 

ä Vlerat e leukociteve janë në normale; 

ä Urina fillon të pakësohet në fillim të sëmundjes; 

ä Nivelet e natriumit dhe kaliumit në plazmë janë të ulta; 

ä Aminotransaminazat te format e rënda janë të rritura; 

ä Gjakderdhjet spontane. 

Trajtimi 

Çdo rast i dyshimtë duhet të dërgohet në Klinikën Infektive në Prishtinë. 

ä Këshilloje nënën se nëse fëmija ka gjakderdhje të vë dorëzat gjatë pastrimit të 

tij; 

ä Kompensimi i lëngjeve i domosdoshëm; 

ä Te format e rënda hemodializë e domosdoshme. 

175 

6. TemperaTura


Shënime 

176

Kapitulli 7 

Kequshqyeshmëria e rëndë 

7.1 Diagnoza 178 

7.2 Vlerësimi fillestar i 

fëmijës së kequshqyer 

rëndë 178 

7.3 Organizimi i kujdesit 180 

7.4 Trajtimi i përgjithshëm 180 

7.4.1 Hipoglikemia 181 

7.4.2 Hipotermia 182 

7.4.3 Dehidrimi 183 

7.4.4 Disbalansi 

elektrolitik 185 

7.4.5 Infeksioni 186 

7.4.6 Mungesa e 

mikronutrientëve 187 

7.4.7 Riushqimi fillestar 188 

7.4.8 Rritja kompenzuese 192 

7.4.9 Stimulimi 

senzorik 194 

7.4.10 Kequshqyeshmëria në 

foshnjat

7. Kequshqyeshmëria 

Diagnoza 

7.1 Diagnoza 

Karakteristikat kyçe diagnostike janë: 

n pesha-për-gjatësi (apo lartësi)

n kontaktin me tuberkulozë 

n kontaktet e fundit me fruth 

n infeksioni i njohur apo i 

dyshuar me HIV. 

Në ekzaminim shih për: 

n shenja të dehidrimit 

n shok (duar të ftohta, 

rimbushje kapilare e 

ngadalshme, puls të dobët 

dhe të shpejtë) 

n zbehje e rëndë palmare 

n shenjat e syve për mungesë të vitaminës A: 

— konjuktiva apo kornea e thatë, njolla e Bitotit 

— ulçerimet e kornesë 

— keratomalacia 

n shenja të lokalizuara të infeksionit, përfshirë 

infeksionet e veshëve dhe fytit, 

infeksionet e lëkurës apo pneumoni 

n shenjat e infeksionit me HIV (shih 

Kapitulli 8, faqe 203) 

n temperaturë (temperatura ≥ 37.5 °C) 

apo hipotermia (temperatura rektale 


organizimi i KujDesit 

Hulumtimet laboratorike të hemoglobinës apo hematokritit, nëse ekziston zbehje 

e rëndë palmare. 

7.3 Organizimi i kujdesit 

ä Në pranim, fëmija me kequshqyeshmëri të rëndë duhet të ndahet prej fëmijëve 

infektues dhe të mbahet në ambient të ngrohtë (25–30 °C, pa rrymim ajri) dhe 

të përcillet në mënyrë të vazhdueshme. Larja duhet të mbahet në minimum, 

pas së cilës fëmija duhet të teret menjëherë. 

Pajisjet dhe personeli i mjaftueshëm duhet të jenë në dispozicion për të siguruar 

përgatitjen e drejtë të racioneve të përshtatshme, dhe për të siguruar ushqimin 

e rregullt gjatë ditës dhe natës. Janë të nevojshme peshoret e sakta dhe duhet 

të mbahen shënime mbi racionet e dhëna fëmijës dhe peshën e tij, ashtu që të 

mund të përcillet përparimi. 

7.4 Trajtimi i përgjithshëm 

Plani i trajtimit 

Për vlerësimin triazhues të fëmijëve me kequshqyeshmëri të rëndë dhe menaxhim 

të shokut, shih Kapitulli 1, faqe 18. Kur ka ulçerime të kornes, jepi vitaminë 

A, apliko në sy kloramfenikol apo tetraciklinë dhe pika atropine, mbuloja sytë 

me tampon të lagur me tretje fiziologjike dhe fashoja (shih faqe 194). Anemia 

e rëndë, nëse është e pranishme, ka nevojë për trajtim urgjent (shih seksionin 

7.5.2, faqe 195). 

Trajtimi i përgjithshëm përfshin 10 hapa në dy faza: stabilizimin fillestar dhe 

rehabilitimin (shih Tabelën 20). 

Tabela 20. Itinerari për menaxhimin e fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë 

180 

Stabilizimi Rehabilitimi 

Ditët 1–2 Ditët 3–7 Javët 2–6 

1. Hipoglikemia 

2. Hipotermia 

3. Dehidrimi 

4. Elektrolitet 

5. infeksioni 

6. Mikronutrientët 

7. Fillo të ushqyerit 

8. Rritja kompenzatore 

9. Stimulimi sensorik 

pa hekur me hekur 

10. përgatitjet për vizita kontrolluese

7.4.1 Hipoglikemia 

Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë janë në rrezik prej hipoglikemis dhe menjëherë 

në pranim duhet t’u jepet një racion ose 10% glukozë apo sakarozë (shih më 

poshtë). Të ushqyerit e shpeshtë është me rëndësi. 

Diagnoza 

Nëse ka ndonjë dyshim në hipoglikemi dhe kur rezultatet e glikemisë mund 

të sigurohen shpejt (p.sh. me dextrostix), glikemia duhet të matet menjëherë. 

Hipoglikemia është e pranishme kur glikemia është


hiPotermia 

7.4.2 Hipotermia 

Diagnoza 

n Nëse temperatura aksillare është

7.4.3 Dehidrimi 

Diagnoza 

Dehidrimi ka tendencë të diagnostikohet më shpesh se që është prezent dhe 

rëndesa e tij të vlerësohet jo drejtë në fëmijët me kequshqyeshmëri të rënda. 

Kjo për shkak se është vështirë të matet statusi i dehidrimit saktë në fëmijët e 

kequshqyer rëndë, vetëm me përdorimin e shenjave klinike. Supozo se të gjithë 

fëmijët me diarre ujore mund të kenë dehidrim të mesëm. 

Vërejtje: Vëllimi i ulët i gjakut mund të koekzistojë me edeme. 

trajtimi 

Të mos përdoret rruga IV për rehidrim përveç në rastet e shokut (shih faqe 18). 

Tretësira standarde rehidruese TRO për përdorim të përgjithshëm ka përmbajtje 

të lartë në natrium dhe të ulët në kalium, gjë që nuk është e përshtatshme për 

fëmijët e kequshqyer rëndë. Në vend të kësaj, jepi tretësirë speciale për rehidrim 

për kequshqyeshmëri, ReSoMal (shih recetën më poshtë, apo përdore ReSoMalin 

e gatshëm komercial). 

ä Jepi lëng rehidrues ReSoMal, oral apo përmes tubës nazogastrike, shumë më 

ngadalë, sesa që do ta bënit në një fëmijë të mbajtur mirë: 

— jepi 5 ml/kg çdo 30 minuta, për 2 orët e para 

— pastaj jepi 5–10 ml/kg/orë, për 4–10 orët e ardhshme. 

Sasia e saktë varet nga dëshira e fëmijës, vëllimi i jashtëqitjes dhe nëse fëmija 

vjell apo jo. 

ä Nëse rehidrimi është duke u bërë akoma në orën e 6-të dhe të 10-të, jepi ushqim 

fillestar F-75 (shih recetën në faqe 190) në vend se ReSoMal në këto termine. 

Përdore të njëjtin vëllim të ushqim fillestarit F-75 sikur për ReSoMal. 

REÇETA PËR RESOMAL 

Përbërësi sasia 

ujë 2 litra 

ORS-OBSh Një qese 1 litërshe* 

Sakarozë 50 g 

tretësirë elektrolitesh/mineralesh** 40 ml 

DehiDrimi 

* 2.6 g klorur natriumi , 2.9 g dihidrat trisodium citrat, 1.5 g klorur kaliumi, 13.5 g glukozë. 

** Shih faqe 184 për recetat për tretësira elektrolitesh/mineralesh. Nëse përdorë pluhura të 

përgatitura komerciale të elektroliteve dhe mineraleve, përmbaju udhëzimeve të prodhuesit. 

Nëse këto nuk mund të përgatiten, përdor 45 ml të tretësirës së KCl (100 g KCl në 1 litër ujë) 

në vend të tyre. 

ReSoMal përmban përafërsisht 37.5 mmol Na, 40 mmol K dhe 3 mmol Mg në litër. 

183 

7. Kequshqyeshmëria


DehiDrimi 

184 

Formula për tretësirë të përqendruar elektrolitësh/mineralesh 

Kjo është përdorur në përgatitjen e formulave të ushqimit fillestar dhe 

të ushqyerit kompenzues dhe ReSoMal-it. Pluhurat e elektroliteve dhe 

mineraleve janë prodhuar nga disa prodhues. Nëse këto nuk janë në 

dispozicion apo të përshtatshme, përgatit tretësirën (2500 ml), duke 

përdorur përbërësit vijues: 

g mol/20 ml 

Klorur natriumi: KCl 224 24 mmol 

trekalium citrate 81 2 mmol 

Klorur magnezi: MgCl 2 . 6H 2 O 76 3 mmol 

Zink acetat: Zn acetat.2H 2 0 8.2 300 µmol 

Sulfat bakri: CuSO 4 . 5H 2 O 1.4 45 µmol 

ujë: deri në 2500 ml 

Nëse ke, shto edhe selen (0.028 g të natrium selenatit dhe jod (0.012 g 

të kalium jodidit, KI) në 2500 ml. 

• Treti përbërësit në ujin e vluar, të ftohur. 

• Ruaje tretësirën në shishe të sterilizuara në frigorifer, për të ngadalësuar 

prishjen. Hidhe nëse turbullohet. Përgatite të freskët, çdo muaj. 

• Shto 20 ml të tretësirës së përqendruar të elektroliteve/mineraleve, 

në çdo 1000 ml të racionit qumështor. Nëse nuk është e mundur që 

të përgatitet kjo tretësirë elektrolitesh/mineralesh dhe qeset e përziera 

paraprakisht nuk janë në dispozicion, jepi K, Mg dhe Zn ndaras. Përgatite 

tretësirën rezervë 10% të klorurit të kaliumit (100 g në 1 litër 

ujë) dhe një tretësirë 1.5% të acetatit të zinkut (15 g në 1 litër ujë). 

Për tretësirë rehidruese orale ReSoMal, përdorë 45 ml të tretësirës rezervë 

të KCl në vend të 40 ml tretësirë elektrolitesh/mineralesh 

Për racionet qumështore F-75 dhe F-100, shto 22.5 ml të tretësirës 

rezervë të KCl, në vend se 20 ml të tretësirës së elektroliteve/mineraleve, 

në 1000 ml racion. Jepi tretësirë të acetatit të zinkut 1.5% nëpër gojë, 1 

ml/kg/ditë. Jepi 0.3 ml/kg të sulfatit të magnezit 50% intramuskular, një 

herë deri në maksimum 2 ml.

• Pastaj fillo riushqimin me ushqim fillestar F-75. 

Disbalansi eleKtrolitiK 

Përcjellja 

Gjatë rehidrimit, frymëmarrjet dhe frekuenca e pulsit duhet të ngadalësohen 

dhe urina duhet të fillojë të ekskretohet. Kthimi i lotëve, goja e njomë, sytë dhe 

fontanella më pak të fundosur dhe turgori i lëkurës i përmirësuar janë gjithashtu 

shenja se rehidrimi është duke vazhduar, por fëmijët shumë më të kequshqyer 

nuk do të tregojnë këto ndryshime edhe kur të rehidrohen plotësisht. Përcille 

shtimin e peshës. 

Përcille përparimin e rehidrimit çdo gjysmë ore për 2 orë, pastaj çdo orë për 4–10 

orët e ardhshme. Kujdes shenjat e tejhidrimit, që janë shumë të rrezikshme dhe 

mund të çojnë në insuficiencë zemre. Kontrollo: 

• frekuencën respiratore 

• frekuencën e pulsit 

• frekuencën e urinimit 

• frekuencën e jashtëqitjeve dhe vjelljeve. 

nëse gjen shenja të tejhidrimit (frekuenca respiratore në rritje për 5/min 

dhe frekuenca e pulsit për 15/min), ndërpreje resomal-in menjëherë dhe 

rivlerësoje pas 1 ore. 

Parandalimi 

Masat për parandalimin e dehidrimit prej diarresë së vazhdueshme ujore, janë 

të ngjashme me ato për fëmijët e ushqyer mirë (shih Planin A të trajtimit në faqe 

120), përveç nëse lëngu ReSoMal është përdorur në vend të ORS standarde. 

ä Nëse fëmija është në gji, vazhdo të ushqyerit në gji. 

ä Fillo riushqimin me ushqim fillestar F-75. 

ä Jepi ReSoMal ndërmjet racioneve për të zëvendësuar humbjet me jashtëqitje. 

Si orientim jepi 50–100 ml ujë pas secilës jashtëqitje ujore. 

7.4.4 Disbalansi elektrolitik 

Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë kanë mungesa të kaliumit dhe magnezit, që 

mund të marrin dy apo më shumë javë për t’u korrigjuar. Enjtja është pjesërisht 

rezultat i këtyre deficiteve. Të mos trajtohet enjtja me diuretik. Natriumi i tepërt 

në trup ekziston, megjithëse mund të ndodhë që natriumi i plazmës të jetë i ulët. 

Dhënia e dozave të mëdha me natrium, mund të jetë fatale për fëmijën. 

185 



inFeKsioni 

trajtimi 

ä Jepi kalium plotësues (3–4 mmol/kg ditë). 

ä Jepi magnez plotësues (0.4–0.6 mmol/kg ditë). 

Kaliumi dhe magnezi plotësues duhen shtuar në shujta, gjatë përgatitjes së 

tyre. Shih faqe 184 për recetën për përgatitjen e tretësirës së kombinuar të 

elektroliteve/mineraleve. Shto 20 ml të kësaj tretësire në 1 litër shujtë, për ta 

pasuruar me shtesat e kërkuara të kaliumit dhe magnezit. Si alternativë, shfrytëzo 

qeset komerciale të përziera paraprakisht (të komponuara veçantë për fëmijët 

e kequshqyer). 

ä Kur e rehidron, jepi lëngje rehidruese me pak natrium (ReSoMal) (shih recetën, 

faqe 183). 

ä Përgatite ushqimin pa i shtuar kripë. 

7.4.5 Infeksioni 

Në kequshqyeshmërinë e rëndë, shenjat e zakonshme të infeksionit siç është temperatura 

shpesh mungojnë, sidoqoftë infeksionet e shumëfishta janë të shpeshta. 

Kështu që, supozo se të gjithë fëmijët e kequshqyer kanë një infeksion sapo të 

vijnë në spital dhe trajtoje me antibiotik menjëherë sapo të arrij. Hipoglikemia 

dhe hipotermia janë shenja të infeksionit të rëndë. 

trajtimi 

Jepu të gjithë fëmijëve të kequshqyer rëndë: 

ä një antibiotik të spektrit të gjerë 

ä vaksinën e fruthit nëse fëmija është ≥ 6 muajsh dhe nuk është i vaksinuar, apo 

nëse fëmija është >9 muajsh dhe ka qenë i vaksinuar para moshës 9 muajsh, 

por shtyje vaksinimin nëse fëmija është në shok. 

Zgjedhjet e antibiotikëve të spektrit të gjerë 

ä Nëse fëmija duket se ka komplikime, jepi cotrimoxazole (dozimi: shih faqe 

339) për 5 ditë 

ä Nëse ka komplikime (hipoglikemi, hipotermi, apo fëmija duket letargjik, apo i 

sëmurë), jepi: 

186 

— ampicillin (50 mg/kg IM/IV çdo 6 orë për 2 ditë), pastaj amoxicillin oral 

(15 mg/kg, çdo 8 orë, për 5 ditë) APO, nëse nuk ka amoxicillin, ampicillin 

oral (50 mg/kg, çdo 6 orë, për 5 ditë), gjatë 7 ditëve të plota 

DHE 

— gentamicin (7.5 mg/kg IM/IV) një herë në ditë, për 7 ditë. 

ä Nëse fëmija dështon të përmirësohet brenda 48 orëve, shto chloramphenicol 

(25 mg/kg IM/IV, çdo 8 orë) për 5 ditë.

mungesat e miKronutrientëVe 

Varësisht nga modeli i rezistencës lokale, këto regjime duhet adaptuar. 

Nëse dyshohet në meningjit, kryeje punksionin lumbal për ta konfirmuar, kur 

kjo është e mundur dhe trajtoje me chloramphenicol (25 mg/kg, çdo 6 orë) për 

10 ditë (shih faqe 150). Nëse identifikoni ndonjë infeksion tjetër specifik, (siç 

është pneumonia, dizenteria, infeksionet e lëkurës apo të indeve të buta), jepi 

antibiotik të përshtatshëm. Shto trajtimin antimalarik, nëse fëmija ka strisho 

pozitive të gjakut për parazit të malaries. Tuberkulozi është i shpeshtë, por trajtimi 

antituberkular duhet dhënë vetëm kur tuberkulozi është diagnostikuar, apo është 

dyshuar fuqishëm (shih seksionin 7.5.5, faqe 196). Për fëmijët e ekspozuar në 

HIV, shih Kapitulli 8. 

Vërejtje: Disa mjekë me përvojë, në mënyrë rutinore japin metronidazole (7.5 

mg/kg çdo 8 orë, për 7 ditë), krahas antibiotikëve me spektër të gjerë. Sidoqoftë, 

efikasiteti i këtij trajtimi nuk është përcaktuar nga provat klinike. 

Trajtimi për parazit 

Nëse ka dëshmi të infestimit me parazit, jepi mebendazole (100 mg oral, dy herë 

në ditë) për 3 ditë. Në vendet ku infestimi është shumë prevalent, jepu mebendazole 

edhe fëmijëve pa dëshmi të infestimit, pas ditës së 7 -të të shtrirjes. 

Përcjellja 

Nëse ka anoreksi pas trajtimit të mësipërm me antibiotik, vazhdo kursin e plotë 

10 ditësh. Nëse anoreksia akoma perziston, rivlerësoje plotësisht fëmijën. 

7.4.6 Mungesat e mikronutrientëve 

Të gjithë fëmijët e kequshqyer rëndë kanë mungesë vitaminash dhe mineralesh. 

Megjithëse anemia është e shpeshtë, mos jep hekur në fillim, por prit deri sa 

fëmija të ketë oreks të mirë dhe të fillojë të shtojë peshë, (zakonisht në javën e 

dytë), sepse hekuri mund të përkeqësojë infeksionet. 

trajtimi 

Jepi përditë (për së paku 2 javë): 

ä shtesë multivitaminash 

ä acid folik (5 mg në ditën 1, pastaj 1 mg/ditë) 

ä zink (2 mg Zn/kg/ditë) 

ä bakër (0.3 mg Cu/kg/ditë) 

ä sapo të ketë shtim peshe, ferro sulfat (3 mg Fe/kg/ditë). 

187 



riushqimi Fillestarë 

ä Jepi vitaminë A oral (moshave

Tabela 21. Vëllimet e F-75 për shujtë (mesatarisht 130 ml/kg/ditë) 


Pesha e fëmijës çdo 2 orë çdo 3 orë çdo 4 orë 

(kg) (ml/racion) (ml/racion) (ml/racion) 

2.0 20 30 45 

2.2 25 35 50 

2.4 25 40 55 

2.6 30 45 55 

2.8 30 45 60 

3.0 35 50 65 

3.2 35 55 70 

3.4 35 55 75 

3.6 40 60 80 

3.8 40 60 85 

4.0 45 65 90 

4.2 45 70 90 

4.4 50 70 95 

4.6 50 75 100 

4.8 55 80 105 

5.0 55 80 110 

5.2 55 85 115 

5.4 60 90 120 

5.6 60 90 125 

5.8 65 95 130 

6.0 65 100 130 

6.2 70 100 135 

6.4 70 105 140 

6.6 75 110 145 

6.8 75 110 150 

7.0 75 115 155 

7.2 80 120 160 

7.4 80 120 160 

7.6 85 125 165 

7.8 85 130 170 

8.0 90 130 175 

8.2 90 135 180 

8.4 90 140 185 

8.6 95 140 190 

8.8 95 145 195 

9.0 100 145 200 

9.2 100 150 200 

9.4 105 155 205 

9.6 105 155 210 

9.8 110 160 215 

10.0 110 160 220 

189 




190 

Reçetat për formulat riushqyese F-75 dhe F-100 

F-75 a F-75 b,c F-100 d 

(ushqim fillestar: (ushqim (kompenzues) 

i bazuar në cereale) fillestar) 

Qumësht pluhur, pa yndyrë (g) 25 25 80 

Sheqer (g) 70 100 50 

Pluhur cerealesh (g) 35 — — 

Vaj perimesh (g) 27 27 60 

Tretësirë elektrolitesh/mineralesh(ml) 20 20 20 

Ujë: përgatit deri (ml) 1000 1000 1000 

Përbërësit në 100 ml 

Energji (kcal) 75 75 100 

Proteine (g) 1.1 0.9 2.9 

Laktozë (g) 1.3 1.3 4.2 

Kalium (mmol) 4.2 4.0 6.3 

Natrium (mmol) 0.6 0.6 1.9 

Magnez (mol) 0.46 0.43 0.73 

Zink (mg) 2.0 2.0 2.3 

Bakër (mg) 0.25 0.25 0.25 

% energjisë prej proteinave 6 5 12 

% energjisë prej yndyrave 32 32 53 

Osmolaliteti (mOsm/l) 334 413 419 

a Zieje 4 minuta. Kjo mund të jetë e dobishme për fëmijët me dizenteri apo 

diarre perzistente. 

b Formula e ushqimit fillestar e ngjashme mund të përgatitet me 35 g qumësht 

të plotë pluhur, 100 g sheqer, 20 g vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/mineralesh 

dhe ujë për të përgatitur 1000 ml. Nëse përdorim qumësht të freskët lope, 

merri 300 ml qumësht, 100 g sheqer, 20 ml vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/ 

mineralesh dhe ujë për të përgatitur 1000 ml. 

c Kjo formulë ka osmolalitet të lartë (413 mOsm/l) dhe mund të mos tolerohet 

nga të gjithë fëmijët, sidomos ata me diarre. Versionet izotonike të F-75 

(280 mOsmol/l) janë në dispozicion në shitje, në të cilat maltodekstrinet 

zëvendësojnë një sasi të sheqerit. 

d Një formulë e krahasueshme kompenzuese mund të përgatitet prej 110 g 

qumësht pluhur, 50 g sheqer, 30 g vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/mineralesh 

dhe ujë për të përgatitur 1000 ml. Nëse përdorë qumësht të freskët lope, 

merri 880 ml qumësht, 75 g sheqer, 20 ml vaj, 20 ml tretësirë elektrolitesh/ 

mineralesh dhe ujë për të përgatitur 1000 ml.

Reçeta për formulat riushqyese F-75 dhe F-100 

alternativat për F-75, nëse qumështi nuk është në dispozicion. 


Shfrytëzo qullin e zier, të përzier të misrit dhe sojës (QMS) apo qullin e grurit 

dhe sojës (QGS) 

QMS apo QGS 50 g 

Sheqer 85 g 

Vaj 25 g 

20 ml përzierje elektrolitesh/mineralesh 

Përgatiti 1000 ml me ujë (të vluar) 

Vërejtje: F-75 me bazë qumështi është më i miri. Nëse qumështi është i kufizuar, 

jepi prioritet atij për të përgatitur F-75 me bazë qumështi dhe përdori alternativat 

pa qumësht për F-100 (shih më poshtë). 

alternativë për F-100 nëse qumështi nuk është në dispozicion. 

Përdore përzierjen e kokrrave të misrit të ziera paraprakisht (QMS) apo përzierjen 

e grurit të bardhë (QGS) 

QMS apo QGS 150 g 

sheqer 25 g 

vaj 40 g 

20 ml përzierje elektrolitesh/mineralesh 

Përgatit deri 1000 ml me ujë (të vluar). 

Orari i rekomanduar, me shtim gradual në vëllimin e racioneve dhe zvogëlim 

gradual në shpeshtësinë e racioneve, është paraqitur në faqe 188: 

Për fëmijët me oreks të mirë dhe pa ënjtje, ky orar mund të plotësohet për 2–3 

ditë. 

Vërejtje: Nëse potencialet e personelit janë të kufizuara, jepu prioritet racioneve çdo 

2 orëshe, vetëm për fëmijët më të sëmurë, dhe syno së paku shujtat çdo 3 orëshe 

në fillim. Kërko nga nëna dhe përkujdesësit tjerë që t’iu ndihmojnë me ushqyerje. 

Tregoju atyre se çka duhet të mbikëqyrin ata. Shujtat e natës janë themelore 

dhe zëvendësimi i personelit mund të jetë i nevojshëm për t’u përshtatur. Nëse 

përkundër të gjitha përpjekjeve nuk mund të jepen të gjitha racionet e natës, ato 

duhet të sinkronizohen në intervale të barabarta kohore që të shmangen periudhat 

e gjata pa ushqyerje (me rrezikun e vdekshmërisë së rritur). 

Nëse marrja e fëmijës, pas zbritjes së ndonjë vjelljeje, nuk arrin 80 kcal/kg/ditë, 

përkundër ushqyerjeve të shpeshta, lajkatimit dhe riafrimit, jepi ushqyerjet e 

mbetura me tubë nazogastrike. Të mos kalohen 100 kcal/kg/ditë në këtë fazë 

fillestare. 

191 



rritja KomPenzatore 

Në mot shumë të nxehtë, fëmijët mund të kenë nevojë për ujë shtesë duke qenë 

se këto ushqime mund të mos përmbajnë mjaft ujë nëse fëmijët djersiten. 

Përcjellja 

Përcille dhe regjistro: 

• sasinë e racioneve të ofruara dhe të lëna 

• vjelljen 

• shpeshtësinë dhe konzistencën e jashtëqitjeve 

• peshën trupore ditore 

7.4.8 Rritja kompenzuese 

Shenjat se fëmija ka arritur këtë fazë janë: 

• kthimi i oreksit 

• largimi i gjithë/shumicës së edemeve. 

trajtimi 

Bëje kalimin gradual prej ushqimit fillestarit në formulë kompenzatore. 

ä Zëvendësoje ushqim fillestarin F-75 me një sasi të barabartë të F-100 kompenzatorë, 


192 

Jepi formulë me bazë qumështi, siç është F-100 kompenzatorë, që përmban 

100 kcal/100 ml dhe 2.9 g proteine në 100 ml (shih recetën, faqe 190). Mund të 

përdoren qullrat e modifikuara apo ushqimet plotësuese, që janë të pasuruara 

me përqendrim të krahasueshëm energjie dhe proteinash (shih faqe 190 dhe 

272–273 për receta). 

ä Pastaj shtoje secilin racion vijues për 10 ml, deri sa disa racione të mbeten të 

pangrëna. Momenti kur një pjesë e racionit mbetet e pakonsumuar, ka gjasë 

të paraqitet kur marrja arrin rreth 200 ml/kg/ditë. 

Më pas gradualisht jepi: 

— ushqime të shpeshta, sasi të pakufizuara 

— 150–220 kcal/kg/ditë 

— 4–6 g proteine/kg/ditë. 

Nëse fëmija ushqehet në gji, vazhdoje atë. Sidoqoftë, qumështi i gjirit nuk ka 

energji dhe proteine të mjaftueshme për të mbështetur rritjen e shpejtë kompenzatore, 

kështu që jepi F-100 sipas nevojës.

LOGARITJA E SHTIMIT TË PESHËS 

stimulimi senzoriK 

Ky shembull tregon si të llogaritet shtimi i peshës së fëmijës. Kështu 

llogaritet shtimi i peshës gjatë 3 ditëve: 

n Pesha e tashme e fëmijës në gram = 6300 g 

n Pesha e para 3 ditëve në gram = 6000 g 

Hapi 1. Llogarite shtimin e peshës në g (6300–6000 = 300 g) 

Hapi 2. Llogarite mesataren ditore të shtimit të peshës (300g ÷ 3 ditë = 

100g/ditë) 

Hapi 3. Pjesëtoje me peshën mesatare të fëmijës në kg 

(100 g/ditë ÷ 6.15kg = 16.3 g/kg/ditë). 

Përcjellja 

Shmange shkaktimin e mbingarkesës së zemrës. Përcille për shenjat e hershme 

të insuficiencës së zemrës (pulsi i shpejtë dhe frymëmarrja e shpejtë). 

Nëse të dyja edhe frekuenca e pulsit edhe e frymëmarrjes rriten (frymëmarrja 

për 5 frymëmarrje/minutë dhe pulsi për 25 goditje/minutë), dhe rritja është e 

qëndrueshme në dy lexime të njëpasnjëshme pas 4 orësh: 

• zvogëloje vëllimin e racionit në 100 ml/kg/ditë për 24 orë 

• pastaj, ngadalë rrite si vijon: 

— 115 ml/kg/ditë, për 24 orët e ardhshme 

— 130 ml/kg/ditë, për 48 orët vijuese 

— pastaj, shtoje secilin racion, për 10 ml, siç është përshkruar më herët. 

Vlerësoje përparimin. Pas fazës kalimtare, përparimi vlerësohet përmes shkallës 

së shtimit të peshës: 

• Peshoje fëmijën çdo mëngjes, para ushqimit dhe rregullo peshoren. 

• Llogarite dhe regjistroje shtimin e peshës çdo 3 ditë si g/kg/ditë (shih 

kutinë). 

Nëse shtimi i peshës është: 

— i pakët (10 g/kg/ditë). 

193 



Kequshqyeshmëria në Foshnjat


ä qiti atropine pika për sy, 1 pikë 3 herë në ditë për 3–5 ditë 

ä mbuloji me lecka të lagura në tretje fiziologjike 

ä fashoj sytë. 

Vërejtje: Fëmijët me deficit të vitaminës A ka gjasë të jenë fotofobik dhe kanë 

sytë e tyre të mbyllur. Është me rëndësi që të kontrollohen sytë e tyre me shumë 

kujdes, për të parandaluar rupturën e kornesë. 

7.5.2 Anemia e rëndë 

Transfuzioni i gjakut kërkohet nëse: 

• Hb është < 4 g/dl 

• Hb është 4–6 g/dl dhe fëmija ka distres respirator. 

Në kequshqyeshmëri të rëndë, transfuzioni duhet të jetë më i ngadalshëm dhe 

me vëllim më të vogël, sesa për fëmijët e ushqyer mirë. Jepi: 

ä gjak të plotë, 10 ml/kg, ngadalë për 3 orë 

ä furosemide, 1 mg/kg IV, në fillim të transfuzionit. 

Nëse fëmija ka shenjat e insuficiencës së zemrës jepi 10 ml/kg të eritrocite të 

koncentruara të gjakut, meqenëse gjaku i plotë ka gjasë që ta përkeqësojë këtë 

gjendje. Fëmijët me kvashiorkor mund të kenë rishpërndarje lëngjesh, që çon në 

Hb të ulët, që nuk kërkon transfuzion. 

Përcille frekuencën e pulsit dhe frymëmarrjes çdo 15 minuta gjatë transfuzionit. 

Nëse, cilado ngrihet (frymëmarrja për 5 frymëmarrje/minutë apo pulsi për 25 

goditje/minutë), jepja transfuzionin më ngadalë. 

Vërejtje: Pas transfuzionit, nëse Hb është akoma e ulët, të mos përsëritet transfuzioni 

brenda 4 ditësh. Për detaje të mëtutjeshme mbi dhënien e transfuzionit 

shih faqe 281. 

7.5.3 Lezionet e lëkurës në kvashiorkor 

trajtimi i gjenDjeVe shoqëruese 

Mungesa e zinkut është e zakonshme në fëmijët me kvashiorkor dhe lëkura e tyre 

përmirësohet shpejt me shtimin e zinkut. Krahas kësaj: 

ä Laji apo lagi regjionet e prekura për 10 minuta/ditë me 0.01% tretësirë të 

permanganatit të kaliumit. 

ä Apliko një kremë mbrojtëse (zink dhe yndyrë të vajit të kastorit apo gel vajguri, 

apo tyl bari) në regjionet e zhvoshkura dhe apliko Gencianë violet (apo, nëse 

është në dispozicion, krem nistatin) në ulçerat e lëkurës. 

ä Mos përdorë pampersa/pelena, që perineumi të mbetet i thatë. 

195 



trajtimi i gjenDjeVe shoqëruese 

7.5.4 Diarrea e vazhdueshme 

trajtimi 

Gjardiaza 

Kur është e mundur, kontrollo fecesin me mikroskop. 

ä Nëse janë gjetur cista apo trofozoite të Giardia lamblias, jepi metronidazole 

(7.5 mg/kg, çdo 8 orë, për 7 ditë). 

Mosdurimi i laktozës 

Diarreja vetëm rrallë herë është pasojë e mosdurimit të laktozës. Trajtoje vetëm 

për mosdurim të laktozës, nëse diarreja e vazhdueshme pengon përmirësimin 

e përgjithshëm. Ushqim fillestari F-75 është ushqim me pak laktozë. Në raste 

të veçanta: 

ä zëvendësoji racionet e qumështit me jogurt, apo ndonjë produkt për foshnje, 

pa laktozë 

ä rifillo gradualisht racionet e qumështit, në fazën rehabilituese. 

Diarrea osmotike 

Mund të dyshohet në këtë, nëse diarreja keqësohet dukshëm me F-75 hiperosmolar 

dhe ndërprehet, kur përmbajtja e sheqerit dhe osmolariteti zvogëlohen. 

Në këto raste: 

ä përdorë ushqim fillestar F-75 me osmolaritet më të ulët, të bazuar në cereale 

(shih recetën, faqe 190) apo, nëse është e domosdoshme, përdorë ushqim 

fillestarin F-75 izotonik, që ndodhet në shitje 

ä fillo kompenzimin gradual me F-100. 

7.5.5 Tuberkulozi 

Nëse fuqishëm dyshohet në tuberkulozë: 

• kryeje testin Mantu (vërejtje: të shpeshta janë rezultatet e rrejshme negative) 

• bëje një radiografi krahërori, nëse është e mundur. 

Nëse këto janë pozitive apo dyshohet shumë në tuberkulozë, trajtoje sipas udhërrëfyesve 

kombëtarë të tuberkulozës (shih seksionin 4.7, faqe 101). 

7.6 Lëshimi dhe vizita kontrolluese 

Fëmija që është në percentilin 90% të peshës-për-gjatësi (baras me –1DS) mund 

të konsiderohet si i shëruar. Fëmija akoma ka gjasa që të ketë peshë-të-ulët-përmoshë 

për shkak të ngecjes në rritje. 

196

Tregoju prindërve se si ta: 

• ushqejnë më shpesh me ushqime të begatshme me energji dhe nutrientë 

• jepi terapi të strukturuar loje (shih faqe 289). 

Kërkoju prindërve që të sjellin fëmijën sërish për kontroll të rregullta (në javën 1, 

2 dhe 4-të, pastaj çdo muaj për 6 muaj) dhe sigurohu që fëmija të marrë: 

— imunizimin përforcues 

— çdo 6-muaj vitaminën A. 

lëshimi para shërimit të plotë 

Fëmijët që nuk janë shëruar plotësisht, akoma janë në rrezik të lartë nga 

përsëritja. 

Caktimi i lëshimit merë në konsideratë përfitimet e fëmijës nga menaxhimi i 

mëtutjeshëm spitalor, sidomos në pikëpamje të shtimit të peshës, dhe rrezikun 

nga infeksionet e fituara, deri sa qëndron në kontakt me fëmijët me infeksione 

në repart. Faktorët shoqëror, siç janë humbja e punës për nënën dhe kujdesi për 

fëmijët tjerë, gjithashtu duhet të merren në konsideratë. Kryeje një vlerësim të 

kujdesshëm të fëmijës dhe të mbështetjes së bashkësisë, që është në dispozicion. 

Fëmija do të ketë nevojë për kujdes të vazhdueshëm, si një pacient ambulantor 

për të kryer shërimin dhe parandaluar përsëritjen. Disa faktorë për sukses të 

trajtimit shtëpiak, janë dhënë më poshtë. 

Fëmija: 

• duhet ta ketë përfunduar trajtimin me antibiotik 

• duhet të ketë oreks të mirë 

• duhet të ketë shtim të mirë peshe 

• duhet të ketë humbur edemet, apo së paku të jetë duke i humbur edemet, 

(nëse fëmija ka qenë edematoz) 

Nëna apo kujdestari: 

• duhet të jetë në dispozicion, për t’u kujdesur për fëmijën 

lëshimi Dhe Kontrolli 

• duhet të ketë kryer aftësim specifik mbi të ushqyerit e përshtatshëm (llojin, 

sasinë, shpeshtësinë) 

• duhet të ketë burime për të ushqyer fëmijën. Nëse nuk është kështu, këshilloje 

mbi përkrahjen e përshtatshme. 

Është me rëndësi që të përgatiten prindërit për trajtim shtëpiak. Kjo mund të 

përfshijë kalimin e fëmijës në ushqime lokale të përshtatshme dhe në dispozicion 

(shih faqe 272–3 për shembuj). Kjo do të kërkojë që fëmija të ushqehet së paku 5 

197 



Përcjellja e cilësisë së KujDesit 

herë në ditë me ushqime që përmbajnë përafërsisht 100 kcal dhe 2–3 g proteine 

në 100 g ushqim. Nënat duhet të kuptojnë se është shumë esenciale që të jepen 

racione të shpeshta, me përmbajtje të lartë energjetike dhe në proteine. 

Racionet e fortifikuara (ushqimet terapeutike të gatshme për përdorim) mund të 

përdoren në fëmijët më të mëdhenjë se 6 muaj moshë. 

ä Jepi shujtat përkatëse (dhe sasi të duhur ushqimi), së paku 5 herë në ditë. 

ä Jepi messhujta (zamra), të begatshme, me energji ndërmjet shujtave (p.sh. 

qumësht, banane, bukë, biskota). 

ä Ndihmoje dhe inkurajoje fëmijën, që të kryejë secilën shujtë. 

ä Ushqeje fëmijën ndaras, kështu që mund të kontrollosh sasinë që merë 

fëmija 

ä Jepi shtojca elektrolitesh dhe mikronutrientësh. 

ä Jepi gji aq shpesh sa të dëshirojë fëmija. 

organizimi i kontrolleve për fëmijën e lëshuar para shërimit 

Nëse fëmija është lëshuar më herët, bëje një plan për vizitat kontrolluese të fëmijës, 

deri në shërim dhe kontakto departamentin ambulantor, qendrën nutritive dhe 

rehabilituese, klinikën shëndetësore lokale apo punëtorin shëndetësor, që do të 

marrë përgjegjësinë për mbikëqyrjen e vazhdueshme të fëmijës. Në përgjithësi, 

fëmija duhet të peshohet çdo javë, pas lëshimit. Nëse dështon që të shtojë peshë 

gjatë një periudhe 2 javësh, apo humbë peshë ndërmjet cilado dy matjeve, fëmija 

duhet të referohet sërish në spital. 

7.7 Përcjellja e cilësisë së kujdesit 

7.7.1 Auditi i vdekshmërisë 

Duhet të mbahet regjistri i pranimeve, lëshimeve dhe vdekjeve. Ky duhet të përmbajë 

informata mbi fëmijët (siç janë pesha, mosha dhe gjinia), ditët e shtrimit, 

datën e lëshimit apo datën dhe kohën e vdekjes. 

Për të identifikuar faktorët që mund të ndryshohen për të përmirësuar kujdesin, 

përcakto nëse janë paraqitur shumica e vdekjeve: 

• brenda 24 orëve: merë në shqyrtim mostrajtimin apo trajtimin e vonuar të 

hipoglikemisë, hipotermisë, septikemisë, anemisë së rëndë apo lëngut, apo 

sasisë së lëngut jo të drejtë rehidrues, apo përdorimit të pamasë të lëngjeve 

IV. 

• brenda 72 orëve: kontrollo nëse riushqimi ka qenë me vëllim tepër të lartë në 

shujtë, apo me përgatitje të gabuar; dhënien e kaliumit dhe antibiotikëve? 

198

• natën: merre në shqyrtim hipoterminë në lidhje me mbulimin e pamjaftueshëm 

të fëmijës, apo mungesën e të ushqyerit gjatë natës 

• kur filloni me F-100: merre në shqyrtim kalimin e shpejtë prej ushqim fillestarit 

në formulë kompenzuese. 

7.7.2 Shtimi i peshës gjatë fazës së rehabilitimit 

Standardizo matjen e peshës në repart. Kalibro peshoret çdo ditë. Peshoje fëmijën 

në kohë të njëjtë, secilën ditë (p.sh në mëngjes), pas largimit të rrobave. 

Shtimi i peshës është definuar si vijon: 

— i dobët: 10 g/kg/ditë. 

Nëse shtimi i peshës është


shtimi i Peshës 

• përshtatshmëria e përbërjes me multivitamine dhe afate të qëndrueshmërisë. 

• përgatitja e përzierjeve të mineraleve dhe nëse janë të përshkruara dhe të 

dhëna drejtë. Nëse është në një regjion me gusha, kontrolloje nëse kalium 

jodidi (KJ) është shtuar në përzierjen e elektroliteve/mineraleve (12 mg/2500 

ml), apo jepu të gjithë fëmijëve tretje Lugoli (5–10 pika në ditë). 

• nëse janë dhënë ushqime plotësuese, kontrolloje nëse ato përmbajnë tretësira 

elektrolitesh/mineralesh. 

Infeksionet e patrajtuara 

Nëse të ushqyerit është të përshtatshëm dhe nuk ka kequshqyeshmëri, dysho 

në infeksion të fshehtë. Lehtë mund të mos vërehen: infeksionet e traktit urinar, 

otitis media, tuberkulozi dhe gjardiaza. Në atë rast: 

• ri-ekzamino me kujdes 

• përsërite mikroskopimin e urinës për leukocite 

• ekzamino fecesin 

• nëse është e mundur, bëje një radiografi gjoksi. 

HIV/AIDS-i 

Shërimi prej kequshqyeshmërisë është i mundur në fëmijët me HIV dhe AIDS, 

por mund të zgjasë më shumë dhe dështimet e trajtimit janë më të shpeshta. 

Trajtimi fillestar nutritiv i kequshqyeshmërisë së rëndë në fëmijë me HIV/AIDS 

duhet të jetë i njëjtë sikur për fëmijët HIV-negativ. 

Për gjendjet tjera të lidhura me HIV, shih Kapitullin 8, fq. 203. 

Problemet psikologjike 

Kontrolloje për sjellje jonormale, siç janë lëvizjet stereotipe (lëkundjet), ripërtypjet 

(p.sh. vet-stimulimi përmes regurgitimit) dhe kërkimi i kujdesit. Trajtoje përmes 

ofrimit të dashurisë dhe kujdesit të veçantë për fëmijën. Për fëmijën që ripërtyp, 

mund të ndihmojë këmbëngulja me dashuri. Inkurajo nënën që të kalojë kohë 

duke luajtur me fëmijën (shih faqe 289). 

200

Shënime 

201 



Shënime 

202

Kapitulli 8 

Fëmijët me HIV/AIDS 

8.1 Fëmija i infektuar me HIV (i 

dyshuar apo i konfirmuar) 204 

8.1.1 Diagnoza klinike 204 

8.1.2 Këshillimi 205 

8.1.3 Testimi dhe 

diagnostikimi i 

infeksionit me HIV 

në fëmijë 207 

8.1.4 Klasifikimi klinik 208 

8.2 Terapia antiretrovirale 

(TAR) 211 

8.2.1 Barnat 

antiretrovirale 212 

8.2.2 Kur të fillohet me terapi 

antiretrovirale 213 

8.2.3 Efektet anësore të 

terapisë antiretrovirale 

dhe përcjellja 214 

8.2.4 Kur të ndërrohet 

trajtimi 217 

8.3 Trajtimi tjetër për fëmijën 

HIV pozitiv 218 

8.3.1 Imunizimi 218 

8.3.2 Profilaksa me 

Cotrimoxazole 218 

8.3.3 Të ushqyerit 220 

8.4 Menaxhimi i gjendjeve të 

lidhura me HIV 220 

8.4.1 Tuberkuloza 220 

8.4.2 Pneumonia nga 

Pneumocystis jiroveci 

(më parë carinii) 

(PPC) 220 

8.4.3 Pneumonia intersticiale 

limfoide (PIL) 221 

8.4.4 Infeksionet me 

këpurdha 222 

8.4.5 Sarkoma Kaposhi 223 

8.5 Bartja e HIV-it dhe të 

ushqyerit në gji 223 

8.6 Vizitat kontrolluese 224 

8.7 Kujdesi paliativ dhe 

terminal 225 

Infeksioni me HIV po bëhet problem shëndetësor gjithnjë e më i rëndësishëm 

i fëmijëve në shumë vende. Në përgjithësi, menaxhimi i gjendjeve specifike në 

fëmijët e infektuar me HIV, është i ngjashëm me atë të fëmijëve të tjerë (shih 

udhërrëfyesit në Kapitulli 3 deri 7). Shumica e infeksioneve në fëmijët HIV pozitiv 

shkaktohen nga të njëjtit patogjen, sikur në fëmijët HIV negativ, megjithëse 

këto mund të jenë më të shpeshta, më të rënda dhe të përsëritura. Sidoqoftë, 

disa, prej tyre janë pasojë e disa patogjenëve të pazakonshëm. Shumë fëmijë 

HIV-pozitivë aktualisht vdesin prej sëmundjeve të zakonshme të fëmijërisë. Disa 

nga këto vdekje janë të parandalueshme, përmes diagnostikimit të hershëm 

dhe menaxhimit të drejtë, apo përmes imunizimit rutinor, sipas kalendarit dhe 

përmirësimit të ushqyeshmërisë. Në veçanti, këta fëmija janë në rrezik më të 

madh nga infeksionet pneumokoksike dhe tuberkuloza mushkërore. Profilaksa 

me Co-trimoxazole dhe terapia antiretrovirale, në mënyrë dramatike zvogëlojnë 

numrin e fëmijëve, që vdesin herët. 

203 

8. HIV/AIDS

8. HIV/AIDS 

FëmIjA I InFektuAr me HIV (I DySHuAr Apo I konFIrmuAr) 

Ky kapitull shqyrton aspektet vijuese të menaxhimit të fëmijëve me HIV/AIDS: 

këshillimin dhe testimin, diagnostikimin e infeksionit me HIV, klasifikimin klinik, 

terapinë antiretrovirale, menaxhimin e gjendjeve të ndërlidhura me HIV, kujdesin 

përkrahës, të ushqyerit në gji, lëshimin dhe vizitat kontrolluese dhe kujdesin 

paliativ për fëmijët e sëmurë rëndë (terminal). 

Shkalla e përcjelljes së HIV-it nga nëna-në-fëmijë (pa profilaksi antiretrovirale) 

është llogaritur të jetë prej 15–45%. Dëshmitë nga vendet industrialisht të zhvilluara, 

tregojnë se bartja e tillë mund të zvogëlohet shumë (deri në më pak se 2% 

në studimet e kohës së fundit), përmes përdorimit të barnave antiretrovirale gjatë 

shtatzënisë dhe lindjes dhe përmes ushqimit zëvendësues dhe prerjes cezarike 

elektive. Në kohën e fundit kjo është në dispozicion edhe në kushte me potenciale 

të varfra dhe po ka një ndikim të madh në bartjen e HIV-it dhe përmes kësaj edhe 

në mbijetesën e fëmijëve. 

8.1 Fëmija i infektuar me HIV (i dyshuar apo i konfirmuar) 

8.1.1 Diagnoza klinike 

Paraqitja klinike e infeksionit me HIV në fëmijë, është shumë e ndryshme. Disa 

fëmijë HIV pozitiv zhvillojnë shenja dhe simptoma të rënda, të lidhura me HIV, në 

vitin e parë të jetës. Fëmijët tjerë HIV pozitiv, mund të mbeten asimptomatik apo 

lehtë simptomatik, për më shumë se një vit dhe mund të mbijetojnë disa vjet. 

Dysho në HIV nëse është e pranishme cilado nga shenjat vijuese, që nuk janë të 

zakonshme në fëmijët HIV negativ. 

Shenjat që mund të tregojnë infeksion me HIV. 

• Infeksione të përsëritura: tri apo më shumë episode të rënda të infeksionit 

bakterial (siç është pneumonia, meningjiti, sepsa, celuliti), në 12 muajt e 

kaluar. 

• Mugth i gojës: Eritema dhe pllakat pseudomembranoze të bardha bezh në 

qiellzë, gingiva dhe mukozën e faqeve. Pas periudhës neonatale, prania e 

mugthit të gojës - pa trajtim me antibiotik, apo që zgjat mbi 30 ditë, përkundër 

trajtimit, apo përsëritet, apo zgjerohet përtej gjuhës – është shumë sugjestive 

për infeksion me HIV. Gjithashtu është tipik zgjerimi në pjesën e pasme të 

grykës, që tregon kandidiazë ezofageale. 

• Parotit kronik: prania e ënjtjes së njëanshme, apo dyanshme të parotideve (mu 

para veshëve) për ≥ 14 ditë, me apo pa dhimbje, apo temperaturë përcjellëse. 

• Limfadenopati e gjeneralizuar: prania e nyjeve të rritura limfatike, në dy 

apo më shumë regjione ekstra-inguinale, pa ndonjë shkaktarë të dukshëm 

themelorë. 

204

• Hepatomegali pa shkaktarë të dukshëm: në mungesë të infeksionit viral 

konkurrent, siç është cytomegalovirusi (CMV). 

• Temperaturë perzistente apo/dhe rekurrente: temperatura (>38 ° C) që zgjat ≥ 

7 ditë, apo që paraqitet më shumë se një herë, gjatë periudhës prej 7 ditëve. 

• Disfunksion neurologjik: dëmtimi neurologjik progresiv, mikrocefalia, vonesa 

në arritjen e percentilave të zhvillimit, hipertonia apo konfuzioni mental. 

• Herpes zoster: ekzantemë e dhimbshme vezikulare e kufizuara, në një dermatom, 

në një anë. 

• HIV dermatit: ekzantemë edematoze papulare. Ekzantema tipike të lëkurës, që 

përfshijnë infeksionet e zgjeruara me këpurdha të lëkurës, thonjve dhe skalpit. 

dhe molluscum contagiosum të zgjeruar. 

• Sëmundje kronike supurative e mushkërive. 

Shenja të shpeshta në fëmijët e infektuar me HIV, por gjithashtu të 

shpeshta në fëmijët e sëmurë, por pa infeksion me HIV 

• Pezmatimi kronik i veshit të mesëm: sekretim veshi që zgjat ≥ 14 ditë. 

• Diarre perzistente: diarre që zgjat ≥ 14 ditë. 

• Kequshqyeshmëri e mesme apo e rëndë: humbje peshe apo ngecje graduale 

por konstante e shtimit të peshës, krahasuar me rritjen e pritur, siç është 

treguar në diagramin e rritjes së fëmijës. Dysho në HIV, sidomos në foshnjat 

8. HIV/AIDS 

këSHIllImI 

jenë të gatshëm t’i nënshtrohen testimit. 

Këshillimi për HIV duhet të marrë parasysh fëmijën si pjesë të familjes. Kjo 

duhet të përfshijë implikimet psikologjike të HIV-it për fëmijën, nënën, të atin 

dhe anëtarët tjerë të familjes. Këshillimi duhet të theksojë se, megjithëse shërimi 

aktualisht nuk është i mundur, ka shumëçka që mund të bëhet për të përmirësuar 

cilësinë dhe kohëzgjatjen e jetës së fëmijës dhe raportit të nënës me fëmijën. Kur 

trajtimi antiretroviral është në dispozicion, ky dukshëm e përmirëson mbijetesën 

dhe cilësinë e jetës së fëmijës dhe prindërve. Këshillimi duhet ta bëjë të qartë se 

personeli i spitalit dëshiron të ndihmojë dhe se nëna duhet të mos frikësohet për 

të shkuar në qendër shëndetësore, apo spital, sapo të jetë e sëmurë apo edhe 

vetëm për të pyetur diçka. 

Këshillimi kërkon kohë dhe duhet kryer nga personeli i aftësuar. Nëse personeli 

në nivelin e parë të referimit nuk ka qenë i aftësuar, duhet kërkuar ndihmë prej 

burimeve të tjera, siç janë organizatat lokale të bashkësisë për përkrahjen e 

njerëzve me AIDS. 

Indikacionet për këshillimin për HIV 

Këshillimi për HIV indikohet në situatat vijuese. 

1. Fëmija me HIV status të panjohur, që paraqitet me shenja klinike të infeksionit 

me HIV dhe/apo faktorë rreziku (siç janë nëna, apo të afërmit me 

HIV/AIDS) 

206 

— Vendos nëse do të kryesh këshillimin apo do ta udhëzosh fëmijën. 

— Nëse e kryen këshillimin, siguro kohën për sesionin këshillues. 

Merë këshilla prej njerëzve lokal, me përvojë në këshillim, ashtu që çdo 

këshillë e dhënë të jetë në pajtim me atë që nëna do të marrë prej këshilluesve 

profesional, në fazat e mëvonshme. 

— Kur mundesh, organizo testimin për HIV, në pajtim me udhërrëfyesit 

nacional, për të vërtetuar diagnozën klinike, alarmo nënën për problemet e 

lidhura me HIV-in dhe diskuto parandalimin e bartjes nga nëna-në-fëmijë, 

në të ardhmen. 

Vërejtje: Nëse nuk mund të kryesh testimin për HIV, diskuto diagnozën e 

supozuar të infeksionit me HIV, duke u bazuar në shenjat/simptomat ekzistuese 

dhe faktorët e rrezikut. 

— Nëse këshillimi nuk bëhet në spital, sqaroju prindërve pse po i udhëzon 

tjetërkund për këshillim. 

2. Fëmija që dihet se është i infektuar me HIV, por reagon dobët në trajtim, 

apo ka nevojë për hulumtime të mëtutjeshme 

Në sesionet këshilluese diskuto si vijon: 

— njohuritë e prindërve për infeksionin me HIV

— menaxhimin e problemeve aktuale 

— rolin e TAR-it 

— nevojën për ta udhëzuar në nivel më të lartë, nëse është e domosdoshme 

— përkrahjen prej grupeve të bazuara në bashkësi, nëse të tillat janë në 

dispozicion. 

3. Fëmija që dihet se është HIV pozitiv, që ka përgjigje të mirë në trajtim dhe 

ka për t’u lëshuar (apo udhëzuar në programet e kujdesit, të bazuara në 

bashkësi, për përkrahje psiko-sociale) 

Në sesionet këshilluese diskuto si vijon: 

— arsyen për udhëzim në programet e kujdesit të bazuara në bashkësi, nëse 

kjo është e përshtatshme 

— kujdesi në vizitat kontrolluese 

— faktorët e rrezikut për sëmundjet e ardhshme 

— imunizimin dhe HIV-in 

— zbatimi dhe përkrahja e trajtimit me TAR. 

8.1.3 Testimi dhe diagnostikimi i infeksionit me HIV në fëmijë 

Diagnoza e infeksionit me HIV, në foshnjat dhe fëmijët e ekspozuar para lindjes, 

është e vështirë, për shkak se HIV antitrupat e marrë në mënyrë pasive nga nëna, 

mund të jenë të pranishëm në gjakun e fëmijës, deri sa fëmija të jetë në moshën 

18 muajshe. Sfidat diagnostike shtesë dalin nëse fëmija është akoma, apo ka 

qenë i ushqyer në gji. Megjithëse, infeksioni me HIV nuk mund të përjashtohet 

deri në moshën 18 muajshe për disa fëmijë, shumë prej tyre do të kenë humbur 

HIV antitrupat, ndërmjet muajit të 9-të dhe 18 –të. 

testimi për HIV duhet të jetë vullnetarë dhe pa detyrim dhe pëlqimi i informuar 

kërkohet para se të kryhet ai (shih më lartë 8.1.2). 

Të gjitha testimet diagnostike për HIV të fëmijëve duhet të: 

• jenë konfidenciale 

teStImI DHe DIAgnoStIkImI I InFekSIonIt me HIV në FëmIjë 

• jenë të shoqëruara me këshillim 

• bëhen vetëm me pëlqim të informuar, ashtu që të jetë edhe i informuar edhe 

vullnetarë. 

Për fëmijët kjo zakonisht do të thotë pëlqim i prindërve apo kujdestarëve. Për 

të miturit më të rritur, pëlqimi i prindërve për t’u testuar/trajtuar, në përgjithësi 

nuk kërkohet; sidoqoftë është qartë e preferueshme për të rinjtë, që të kenë 

përkrahjen e prindërve dhe pëlqimi mund të jetë i obliguar me ligj. Pranimi apo 

207 

8. HIV/AIDS

8. HIV/AIDS 

klASIFIkImI klInIk 

refuzimi i testimit për HIV nuk duhet të çojë në pasoja të dëmshme, në cilësinë 

e kujdesit të ofruar. 

testi për HIV antitrupa (testi elISA apo i shpejtë) 

Testet e shpejta janë gjithnjë e më tepër në dispozicion dhe janë të sigurta, efektive, 

të ndjeshme dhe të besueshme për diagnostikimin e infeksionit me HIV, 

në fëmijë që nga mosha 18 muajshe. Për fëmijën

Tabela 22. Sistemi i klasifikimit klinik pediatrik sipas OBSh-së 


Për përdorim në fëmijët 18 muajsh, testimi virologjik me ADN apo ARN për 

ata të moshës 5% të sipërfaqes së trupit) 

Ulçera rekurente të gojës (2 apo më shumë episode në 6 muaj) 

Rritje parotidesh 

Herpes zoster 

Infeksione rekurente apo kronike të traktit të sipërm respirator (otitis media, 

otorrhoea, sinusitis, 2 apo më shumë episode në çfarëdo periudhe 6 mujore) 

StADI 3 

Kequshqyeshmëri mesatare e pasqaruar, që nuk përgjigjet në terapi standarde 

Diarre perzistente e pasqaruar (>14 ditë) 

Temperaturë perzistente e pasqaruar (intermitente apo konstante, për më 

shumë se 1 muaj) 

Kandidiazë orale (pas periudhës neonatale) 

Leukoplaki orale me qime 

Tuberkulozë mushkërore 1 

Pneumoni e rëndë rekurrente e presupozuar si bakteriale (2 apo më shumë 

episode brenda 6 muajve) 

Gingivit/periodontit akut nekrotizues, ulçerues 

PLI (pneumoni limfoide intersticiale) 

Anemia e pasqaruar (

8. HIV/AIDS 


Tabela 22. Sistemi i klasifikimit klinik pediatrik, sipas OBSh-së (vazhdim) 

StADI 4 

Humbje e rëndë e pasqaruar e peshës, apo kequshqyeshmëri e rëndë, që nuk 

përgjigjet në terapi standarde 

Pneumonia pneumocistike 

Infeksion i rëndë rekurent i presupozuar bakterial (2 apo më shumë episode 

brenda një viti, p.sh. empiemë, piomiozit, infeksion i eshtrave apo nyjeve, 

meningjit, por duke përjashtuar pneumoninë) 

Infeksion kronik orolabial apo lëkuror, me herpes simpleks (prej >1 muaj i 

gjatë) 

Tuberkulozë e diseminuar apo ekstrapulmonale 

Sarkomë Kaposhi 

Kandidë ezofageale 

Foshnje simptomatike HIV seropozitive 1 muaj) 

Infeksion me citomegalovirus (fillimi në moshën >1 muajshe në një organ 

tjetër pos mëlçisë, shpretkës apo nyjeve limfatike) 

Sëmundje mikobakteriale e diseminuar, tjetër nga tuberkuloza 

Kandidë e trakesë, bronkeve apo mushkërive 

Fistulë rektovezikale e fituar në lidhje me HIV 

Limfomë cerebrale apo e qelizave B non Hodgkin 

Leukoencefalopati progresive multifokale (LPM) 

HIV encefalopati 

Kardiomiopati e lidhur me HIV 

Nefropati e lidhur me HIV 

1 tB mund të paraqitet në çfarëdo numri të CD4 dhe përqindja e CD4 duhet të merret në konsideratë, kur kjo 

është e mundur 

2 Diagnoza e presupozuar në Stadin 4 të sëmundjes, në fëmijët seropozitiv

me gjithë shërimin e gjendjes origjinale, apo paraqitjen e stadit të ri klinik 2. Trajtimi 

antiretroviral me zbatim të mirë në mënyrë dramatike e përmirëson prognozën. 

Klasifikimi klinik i gjendjes mund të përdoret gjithashtu edhe për të përcaktuar 

përgjigjen në trajtimin ARV, nëse nuk ka qasje të arritshme apo të përshtatshme, 

në testimin për barrën virale apo CD4. 

8.2 Terapia antiretrovirale (TAR) 

Barnat antiretrovirale gjithnjë e më tepër janë në dispozicion dhe kanë revolucionarizuar 

kujdesin për HIV/AIDS. Barnat ARV nuk janë shëruese për HIV, por 

ato kanë zvogëluar në mënyrë dramatike vdekshmërinë dhe sëmundshmërinë 

dhe kanë përmirësuar cilësinë e jetës për të rriturit dhe fëmijët. OBSh-ja 

rekomandon që në kushte me burime të kufizuara, të rriturit dhe fëmijët e 

infektuar me HIV, duhet të fillojnë terapinë me ARV, duke u bazuar në kriteret 

klinike dhe imunologjke dhe duke përdorur udhërrëfyesit e thjeshtësuar dhe 

të standardizuar të trajtimit. Rezistenca në agjentët e vetëm apo të dyfishtë del 

shpejtë në sipërfaqe, ndaj regjimet me vetëm një barë janë të kundërindikuara; 

në vend të kësaj së paku tri barna rekomandohen si standard minimal, në të 

gjitha rrethanat. Ndonëse barnat e reja ARV dalin në shitje, shpesh këto nuk 

janë në dispozicion për përdorim tek fëmijët, qoftë në mungesë të formës apo 

të dhënave për dozim, qoftë për shkak të çmimit të tyre të lartë. Meqenëse 

fëmijët me HIV shpesh janë pjesë e familjes me një të rritur me HIV, në mënyrë 

ideale qasja në trajtim dhe barna ARV duhet të sigurohet për anëtarët tjerë të 

familjes dhe kur është e mundur duhet përdorur një regjim i ngjashëm barnash. 

Gjithnjë e më tepër janë në dispozicion kombinimet me dozë të fiksuar dhe 

këto preferohen për të promovuar dhe për të përkrahur zbatimin e trajtimit si 

dhe zvogëlimin e çmimit të trajtimit. Tabletat ekzistuese shpesh nuk mund të 

ndahen në doza më të vogla për fëmijë (nën 10 kg), kështu që janë të nevojshme 

shurupet/pezullitë dhe tretësirat. 

Principet themelore të terapisë antiretrovirale (TAR) dhe zgjedhjet e vijës së parë 

të TAR-it në fëmijë, janë kryesisht të njëjta sikur tek të rriturit. Sidoqoftë, është 

gjithashtu e rëndësishme që të merren në konsideratë: 

• posedimi i përgatesave të përshtatshme, që mund të merren në doza të 

përshtatshme 

• thjeshtësia e orarit të dozave 

terApIA AntIretroVIrAle (tAr) 

• shija/atraktiviteti dhe sëkëndejmi zbatimi i terapisë në fëmijët e vegjël 

• regjimi i TAR-it, të cilin prindërit apo kujdestari do ta zbatojnë. 

Përgatesat e përshtatshme për fëmijë nuk janë në dispozicion për disa ARV 

(sidomos të klasës së barnave inhibitore të proteazës). 

211 

8. HIV/AIDS

8. HIV/AIDS 

BArnAt AntIretroVIrAle 

Tabela 23. Klasët e barnave antiretrovirale, të rekomanduara për përdorim, në 

fëmijët në kushte varfërie 

Inhibitorët nukleozid analog kthyes të transkriptazës 

— Zidovudine ZDV (aZt) 

— lamivudine 3tC 

— Stavudine d4t 

— Didanosine ddi 

— abacavir aBC 

Inhibitorët jonukleozid kthyes të transkriptazës 

— Nevirapine NVp 

— Efavirenz EFV 

Inhibitorët e proteazës 

— Nelfinavir NFV 

— lopinavir/ritonavir lpV/r 

— Saquinavir SQV 

Tabela 24. Regjimet e mundshme të zgjedhjes së parë për fëmijë 

Regjimet e ARV të zgjedhjes së parë për foshnje dhe fëmijë të rekomanduara nga OBSh-ja 

212 

Regjimi i zgjedhjes së parë Regjimi i zgjedhjes së dytë 

Stavudine (d4t) apo Zidovudine (ZDV) abacavir (aBC) 

dhe dhe 

lamivudine (3tC) Didanosine (ddi) 

dhe dhe 

Nevirapine (NVp) apo inhibitorë të proteazës: 

Efavirenz (EFV) 1 lopinavir/ritonavir (lpV/r) 

apo Nelfinavir (NFV) apo Saquinavir (SQV) 2 

1 Jepi Efavirenz vetëm fëmijëve >3 vjeç dhe peshë trupore 10 kg 

Efavirenz është trajtim i zgjedhur për fëmijët që marrin rifampicin për tuberkulozë 

2 Jepi Saquinavir vetëm fëmijëve me peshë trupore >25 kg 

8.2.1 Barnat antiretrovirale 

Antiretroviralët iu takojnë tri klasave kryesore të barnave: inhibitorët nukleozid 

analog kthyes të transkriptazës (INKT), inhibitorët jonukleozid kthyes të transkriptazës 

(IJNKT) dhe inhibitorët e proteazës (IP) (shih Tabela 23). 

Terapia e trefishtë është standard i kujdesit. Aktualisht OBSh-ja rekomandon që 

regjimi i zgjedhjes së parë duhet të bazohet në dy inhibitorë nukleozid analog 

kthyes të transkriptazës (INKT) dhe një bari jonukleozid (IJNKT). Përdorimi i 

INKT-së së trefishtë, si terapi e zgjedhjes së parë, aktualisht është konsideruar si 

zgjedhje e dytë, për shkak të zbulimeve të kohës së fundit në të rritur. Inhibitorët 

e proteazës zakonisht rekomandohet që të jenë pjesë e regjimit të zgjedhjes së 

dytë në kushte me burime shumë të kufizuara.

EFV është IJNKT i zgjedhur në fëmijët që janë në rifampicin, nëse trajtimi duhet 

të fillohet para përfundimit të terapisë antituberkulare. Për dozat dhe regjimet e 

barnave shih Shtojcën 2, faqe 352. 

llogaritja e dozave të barnave 

Dozat e barnave janë dhënë në faqet 352–356, për kg për disa barna dhe për m 2 

të sipërfaqes së trupit të fëmijës për të tjerat. Tabela që paraqet peshat ekuivalente 

për sipërfaqe të ndryshme të trupit është dhënë gjithashtu ne Shtojca 2 (faqe 

329) për të ndihmuar llogaritjen e dozave. Në përgjithësi, fëmijët metabolizojnë 

barnat IP dhe IJNKT më shpejt sesa të rriturit dhe kërkojnë doza ekuivalente më 

të larta, sesa të rriturit për të arritur nivele të përshtatshme të barnave. Dozat e 

barnave duhet rritur me rritjen e fëmijës; përndryshe ekziston rreziku i subdozimit 

dhe zhvillimit të rezistencës. 

përgatesat 

Përgatesat e lëngshme ndodh të mos jetë e lehtë të sigurohen, janë më të 

shtrenjta dhe mund të kenë gjysëmjetë të zvogëluar. Duke u rritur fëmija, sasia 

e shurupit që duhet marrë bëhet mjaft e madhe. Kështu që, prej peshës 10 kg 

e tutje, preferohet që të jepen copat e llogaritura të tabletës, apo kombinimi i 

përgatesave (shih tabelën e barnave) 

8.2.2 Kur të fillohet TAR 

kur të FIlloHet tAr 

Rreth 20% të foshnjave të infektuara me HIV, në vendet në zhvillim progredojnë 

në AIDS, apo vdekje në moshën 12 muajshe (me efekt substancial të infeksioneve 

me PPC në foshnje nën 6 muajshe, që nuk marrin trajtim me cotrimoxazole). 

Është e mundur që terapia e hershme (qoftë edhe për një periudhë të kufizuar) 

e infeksionit primar të foshnjave, mund të përmirësojë epilogun e sëmundjes. 

Aktualisht, udhërrëfyesit e ShBA-ve rekomandojnë TAR të hershme për foshnjat, 

por udhërrëfyesit Evropian janë më konzervativ. Në vendet në zhvillim, përfitimet 

nga fillimi i hershëm i TAR-it në fëmijë, janë balancuar nga problemet e mundshme 

me zbatimin, rezistencën dhe vështirësitë diagnostike. Përfitimet e qarta 

klinike të dëshmuara nga provat klinike kërkohen, para se të rekomandohet 

TAR-i i hershëm. 

Për fëmijët dhe foshnjat me infeksion të vërtetuar me HIV, indikacionet për fillimin 

e terapisë janë skicuar në Tabelën 25. 

Në fëmijët e moshës 12–18 muajshe që janë pozitivë në HIV (antitrupa), me 

simptoma dhe në të cilët HIV është shumë i dyshuar në bazë klinike, mund të 

jetë e arsyeshme të fillohet TAR. 

Fillimi i TAR në fëmijët asimptomatik nuk inkurajohet, për shkak të zhvillimit të 

paevitueshëm të rezistencës me kohë. Trajtimi në përgjithësi duhet shtyrë, deri pas 

trajtimit të infeksionit akut. Në rast të tuberkulozës që është shpesh e diagnostikuar 

213 

8. HIV/AIDS

8. HIV/AIDS 

eFektet AnëSore të terApISë AntIretroVIrAle DHe përcjelljA 

(por në përgjithësi vetëm e presupozuar) në fëmijët e infektuar me HIV, trajtimi 

duhet shtyrë së paku deri 2 muaj pas përfundimit të terapisë antituberkulare 

dhe është e preferuar deri pas përmbylljes së krejt terapive antituberkulare. Kjo 

bëhet për të shmangur ndërveprimet me rifampicin dhe gjithashtu mos-zbatimin 

e mundshëm, si pasojë e numrit të barnave të nevojshme për t’u dhënë. Zgjedhja 

e TAR është e ngjashme me atë tek të rriturit. 

8.2.3 Efektet anësore të terapisë antiretrovirale dhe përcjellja 

Duhet përcjellur me kujdes përgjigjen në terapinë antiretrovirale dhe efektet anësore 

të trajtimit. Kur numri i qelizave CD4 të jetë në dispozicion, duhet kryer çdo 

3–6 muaj dhe mund të jap informacion mbi përgjigjen e suksesshme në trajtim, 

apo dështimin e tij dhe kështu të udhëheqë ndryshimet në trajtim. Aty ku kjo nuk 

është e mundur, duhet të përdoren parametrat klinik, përfshirë klasifikimin klinik 

të gjendjes, (shih Tabelën 22). 

Përcjellja e përgjigjes pas fillimit të ARV-së: 

• Pas fillimit të ARV-së apo ndryshimit të ARV-së: 

214 

— Shih fëmijën në javën 2 dhe 4 pas fillimit/ndryshimit. 

• Fëmija duhet vizituar nëse ka ndonjë problem që brengos përkujdesësin, apo 

ndonjë sëmundje të ndërlidhur. 

përcjellja afatgjatë 

• Klinicisti duhet të vizitojë fëmijën së paku çdo 3 muaj. 

• Joklinicisti (ideale, ofruesi i barnave ARV, siç është farmacisti, i cili do të 

vlerësojë zbatimin dhe sigurojë këshillimin mbi terapin) duhet të vizitojë fëmijën 

çdo muaj. 

• Fëmija duhet vizituar më shpesh, e preferueshme nga klinicisti, nëse është 

klinikisht jostabil. 

Organizimi i vizitave kontrolluese varet nga ekspertiza lokale dhe duhet decentralizuar 

sa më parë që të jetë e mundur. 

Përcjellja e përgjigjes 

• Pesha dhe lartësia (çdo muaj) 

• Neurozhvillimi (çdo muaj) 

• Zbatimi (çdo muaj) 

• CD4 (%) nëse është në dispozicion (pastaj çdo 3–6 muaj) 

• Hb apo Hct themelore (nëse është ne ZDV/AZT), ALT nëse është në dispozicion 

• Përcaktimi lidhur me simptomat: Hb apo Hct apo hemogrami, ALT

FIllImI I tAr-It 

Tabela 25. Përmbledhja e indikacioneve për fillimin e TAR-it në fëmijë, bazuar 

në klasifikimin klinik 

Stadi klinik ART 

4 trajtoje 

Stadi 4 i presupozuar trajtoje 

Vërejtje: 

3 trajto të gjithë, pos nëse fëmija është 

>18 muajsh dhe CD4 >15%, apo 

>5 vjeç dhe CD4 >10% apo >200/mm 3 

1 dhe 2 trajtoje vetëm kur mund të bëhet CD4 dhe fëmija 

Nën 18 muajsh: CD4 %

8. HIV/AIDS 

eFektet AnëSore të terApISë AntIretroVIrAle DHe përcjelljA 

Efektet anësore të përgjithshme, afatgjata të terapisë antiretrovirale përfshijnë 

lipodistrofinë. Efektet anësore specifike të barnave të veçanta antiretrovirale janë 

përmbledhur në Tabelën 26. 

Tabela 26. Efektet e shpeshta anësore të barnave antiretrovirale 

Bari Efekti anësor Komentet 

Inhibitorët nukleozid analog kthyes të transkriptazës (INKT) 

lamivudine 3tC Kokëdhembje, dhimbje i toleruar mirë 

barku, pankreatit 

Stavudine a d4t Kokëdhembje, dhimbje Vëllime të mëdha të 

barku, neuropati pezullive, kapsulat mund 

të hapen 

Zidovudine ZDV Kokëdhembje, anemi të mos përdoren me d4t 

(aZt) (efekt antagonist 

antiretroviral) 

abacavir aBC Reaksione tejndjeshmërie: tabletat mund të thërmohen 

temperaturë, mukozit, 

ekzantem: ndërpreji barnat 

Didanosine ddi pankreatit, neuropati Në lukth të thatë jepi 

periferike, diarre me antacid 

dhe dhimbje barku 

Inhibitorët jo nukleozid kthyes të transkriptazës (IJNKT) 

Efavirenz EFV ëndrra të këqija, të merren natën, shmange 

përgjumje, ekzantem marrjen me ushqime të 

yndyrshme 

Nevirapine NVp Ekzantem, toksicitet i Me dhënien e njëkohshme 

mëlçisë me rifampicin, rrite dozën e 

NVp për ~30%, apo 

shmange përdorimin. 

interaksionet e barnave 

Inhibitorët e proteazës (IP) 

lopinavir/ritonavir a lpV/r Diarre, nauze Merre me ushqim, shije e 

hidhur 

Nelfinavir NFV Diarre, vjellje, ekzantem Merre me ushqim 

Saquinavir a SQV Diarre, Merre brenda 2 orësh prej 

pengesa abdominale marrjes së ushqimit 

a Kërkon ruajtje në të ftohtë dhe zinxhirin e ftohtë për transport. 

216

Table 27. Definimi klinik dhe me CD4 i dështimit të trajtimit me TAR 

(pas 6 muajsh apo më shumë të TAR). 

Kriteret klinike Kriteret e CD4 

• Ngecje apo ngadalësim në rritje në mesin • Kthimi i %CD4 nëse

8. HIV/AIDS 

trAjtImI tjetër për FëmIjën HIV-pozItIV 

8.3 Trajtimi tjetër për fëmijën HIV-pozitiv 

8.3.1 Imunizimi 

• Fëmijëve që kanë, apo dyshohet se kanë, infeksion me HIV, por akoma nuk 

janë simptomatik, duhet dhënë të gjitha vaksinat e duhura (sipas kalendarit 

kombëtarë të PZI për vaksinim), përfshirë BCG dhe, kur është e rëndësishme, 

vaksinën e etheve të verdha. Për shkak se shumica e fëmijëve HIV-pozitiv kanë 

një përgjigje imune efektive në vitin e parë të jetës, imunizimi duhet bërë sa 

më herët që të jetë e mundur, pas moshës së rekomanduar të vaksinimit. 

• Të mos u jepet BCG dhe vaksina e etheve të verdha, fëmijëve me infeksione 

simptomatik me HIV. 

• Jepu të gjithë fëmijëve me infeksion me HIV (pavarësisht nëse ata janë apo 

nuk janë simptomatik) një dozë shtesë të vaksinës kundër fruthit, në moshën 

6 muajshe, si dhe dozën standarde në moshën 9 muajshe. 

8.3.2 Profilaksa me cotrimoxazole 

Profilaksa me cotrimoxazole është dëshmuar të jetë shumë efektive në foshnjat 

dhe fëmijët e infektuar me HIV, në zvogëlimin e vdekshmërisë dhe shkallës së 

PPC, si shkak i pneumonisë së rëndë. PPC është tani shumë e pazakonshme, në 

vendet ku profilaksia është rutinë. 

kush duhet të marrë cotrimoxazole 

• Të gjithë fëmijët e ekspozuar në HIV (fëmijët e lindur nga nënat e infektuara 

me HIV) prej moshës 4–6 javëshe (qofshin apo jo pjesë e programit për 

parandalimin e bartjes nga nëna-në-fëmijë [PPBNF]) 

• Çdo fëmijë i identifikuar si i infektuar me HIV, me ndonjë shenjë klinike apo 

simptomë sugjestive për HIV, pavarësisht nga mosha apo numri i CD4. 

Sa gjatë duhet dhënë cotrimoxazole 

Cotrimoxazole kërkohet ta marrin si vijon: 

• Fëmijët e ekspozuar në HIV – deri sa infeksioni definitivisht të jetë përjashtuar 

dhe nëna të ndërprejë të ushqyerit në gji 

• Fëmijët e infektuar me HIV – pa marrë parasysh nëse trajtimi me ARV akoma 

nuk është në dispozicion. 

• Ku trajtimi me ARV është duke u dhënë - cotrimoxazole mund të ndërpritet 

vetëm kur indikatorët klinik apo imunologjik konfirmojnë rivendosjen e sistemit 

imun për 6 muaj apo më shumë (gjithashtu shih më poshtë). Me dëshmitë 

aktuale akoma nuk është e qartë nëse cotrimoxazole vazhdon të sigurojë 

mbrojtje pas arritjes së restaurimit imun. 

218

nën cilat rrethana duhet ndërprerë cotrimoxazole 

• Paraqitja e reaksioneve të rënda lëkurore, siç është Sindromi Stevens Johnson, 

insuficienca renale dhe/apo hepatiti apo toksiciteti i rëndë hematologjik. 

• Në një fëmijë të ekspozuar në HIV, vetëm pasi infeksioni me HIV të jetë përjashtuar 

me siguri: 

— Për fëmijët që nuk ushqehen në gji

8. HIV/AIDS 

menAxHImI I gjenDjeVe të lIDHurA me HIV 

8.3.3 Të ushqyerit 

• Fëmijët duhet të hanë ushqime të pasura me energji dhe të rrisin marrjen e 

tyre të energjisë 

• Të rriturit dhe fëmijët e infektuar me HIV duhet inkurajuar që të hanë ushqime 

të llojllojshme, që sigurojnë marrje mikronutrientësh. 

8.4 Menaxhimi i gjendjeve të lidhura me HIV 

Trajtimi i shumicës së infeksioneve (siç janë pneumonia, diarreja, meningjiti) në 

fëmijët e infektuar me HIV është i njëjtë sikur për fëmijët tjerë. Në rastet e terapisë 

së dështuar, shqyrto shfrytëzimin e antibiotikut të zgjedhjes së dytë. Trajtimi i 

infeksioneve rekurrente është i njëjtë pavarësisht nga numri i përsëritjeve. 

Disa nga gjendjet e lidhura me HIV kërkojnë menaxhim specifik. Këto janë 

përshkruar më poshtë. 

8.4.1 Tuberkuloza 

Në fëmijët me infeksion të dyshuar apo dëshmuar me HIV, gjithmonë është e 

rëndësishme që të shqyrtohet diagnoza e tuberkulozes. 

Diagnostikimi i tuberkulozes, në fëmijë me infeksion me HIV, shpesh është i 

vështirë. Herët në një infeksion me HIV, kur imuniteti nuk është dëmtuar, shenjat e 

tuberkulozes janë të ngjashme me ato në fëmijët pa infeksion me HIV. Tuberkuloza 

mushkërore akoma është forma më e shpeshtë e tuberkulozes edhe në fëmijët e 

infektuar me HIV. Duke progreduar infeksioni me HIV edhe imuniteti dobësohet, 

përhapja e tuberkulozes bëhet më e shpeshtë. Paraqiten meningjiti tuberkular, 

tuberkuloza miliare dhe limfadenopatia e shpërndarë tuberkulare. 

ä Trajto tuberkulozen në fëmijët e infektuar me HIV me të njëjtin regjim barnash 

antituberkulare, sikur për fëmijët pa infeksion të HIV-it, por zëvendësoje 

thioacetazonen me një antibiotik tjetër (referohu në udhërrëfyesit kombëtarë 

të tuberkulozes apo shih seksionin 4.7, faqe 101). 

220 

Vërejtje: Thioacetazone është i shoqëruar me rrezik të lartë për reaksione 

lëkurore të rënda dhe nganjëherë fatale, në fëmijët e infektuar me HIV. Këto 

reaksione mund të fillojnë me kruarje, por përparojnë në reaksione të rënda. 

Nëse thioacetazone duhet dhënë, paralajmëro prindërit mbi rrezikun e reaksioneve 

të rënda të lëkurës dhe këshilloi ata që të ndërprejnë thioacetazonen 

menjëherë, nëse ka kruarje apo paraqiten reaksione lëkure. 

8.4.2 Pneumonia pneumocystis jiroveci (ish carinii) (PPC) 

Veje diagnozën e supozuar të pneumonisë nga pneumocystis carini në fëmijën 

që ka pneumoni të rëndë apo shumë të rëndë dhe infiltrate instersticiale të dyanshme, 

në radiografi krahërori. Merre parasysh mundësin e pneumonisë nga

pneumocistisi në fëmijë, të njohur apo dyshuar si të infektuar me HIV, pneumonia 

e thjeshtë e të cilëve nuk reagon në trajtim. Pneumonia pneumocistike paraqitet 

më së shpeshti në foshnje dhe shpesh është e shoqëruar me hipoksi. Frymëmarrja 

e shpejtë është shenja prezantuese më e shpeshtë, distresi respirator është në 

përpjestim me rezultatet e auskultimit të krahërorit, temperatura shpesh është e 

lehtë. Mosha më e madhe është 4–6 muajshe. 

äShpejt jepi doza të larta të cotrimoxazolit oral apo më e preferuar është IV 

(trimethoprim (TMP) 8 mg/kg/dozë, sulfamethoxazole (SMX) 40 mg/kg/dozë) 

3 herë në ditë për 3 javë. 

ä Nëse fëmija ka reaksion të rëndë në barna, ndërroje me pentamidine (4 

mg/kg një herë në ditë) përmes infuzionit IV për 3 javë. Për menaxhimin 

e fëmijës që paraqitet me pneumoni klinike, në rrethana me prevalencë të 

lartë të HIV-it, shih faqe 76. 

ä Vazhdo profilaksën edhe pas shërimit dhe fillo TAR, siç indikohet. 

8.4.3 Pneumonia intersticiale limfoide (PIL) 

Dysho në PIL nëse radiografia e krahërorit tregon formë intersticiale bilaterale 

retikulo-nodulare, e cila duhet të dallohet prej tuberkulozes mushkërore dhe 

adenopatis hilare bilaterale (shih figurën). Fëmija shpesh është simptomatik në 

stadin e hershëm, por më vonë mund të ketë kollë perzistente, me apo pa vështirësi 

në frymëmarrje, ënjtje të dyanshme të karotideve, limfadenopati perzistente 

të gjeneralizuar, hepatomegali dhe shenja të tjera të insuficiencës së zemrës dhe 

shtrembërim gishtërinjësh. 

ä Jepi një trajtim provues me antibiotik për pneumoni bakteriale (shih seksionin 

4.1, faqe 72) para fillimit të trajtimit me prednisolone. 

Pneumonia intersticiale limfocitike 

(PIL): tipike është limfadenopatia 

hilare dhe infiltratet në formë 

dantellash. 

pneumonIA lImFoIDe InterStIcIAle (plI) 

Pneumonia pneumocystis jiroveci 

(PPC): tipike është dukja e qelqit 

në bazë 

221 

8. HIV/AIDS

8. HIV/AIDS 

InFekSIonet FungAle 

222 

Fillo trajtimin me steroide, vetëm nëse ka rezultate radiografike të krahërorit 

për pneumoni limfoide intersticiale dhe ndonjë nga shenjat vijuese: 

— frymëmarrje të shpejtë apo të vështirë 

— cianozë 

— puls oksimetria e saturimit të oksigjenit më pak se 90%. 

ä Jepi prednisone oral, 1–2 mg/kg përditë për 2 javë. Pastaj zvogëlojë dozën 

gjatë 2–4 javëve vijuese, varësisht nga përgjigja në trajtim. 

Fillo trajtimin vetëm nëse është e mundur të kryhet kursi i plotë (i cili mund të 

zgjasë disa muaj varësisht nga qetësimi i shenjave të hipoksisë), duke qenë se 

trajtimi i pjesërishëm nuk është efektiv dhe mund të jetë i dëmshëm. Kujdes 

nga riaktivizimi i TBC-së. 

8.4.4 Infeksionet me këpurdha 

kandidiaza orale dhe ezofageale 

ä Trajtoje mugthin oral me pezulli nystatine (100 000 njësi/ml). Jepi 1–2 ml 

nëpër gojë, 4 herë në ditë për 7 ditë. Nëse ky nuk është në dispozicion, apliko 

gencian violet, tretësirë 1%. Nëse këto janë joefektive, jepi gel 2% miconazole, 

5 ml dy herë në ditë, nëse ke. 

Dysho në kandidiazë ezofageale, nëse ka vështirësi apo dhimbje gjatë vjelljes 

apo gëlltitjes, hezitim për të marrë ushqimin, salivacion të tepruar, apo qarje 

gjatë të ushqyerit. Gjendja mund të paraqitet me apo pa dëshmi të mugthit oral. 

Nëse mugthi oral nuk është gjetur, jepi një trajtim provues me fluconazole (3–6 

mg/kg një herë në ditë). Përjashto shkaktarët tjerë të gëlltitjes së dhimbshme (siç 

është cytomegalovirusi, herpes simpleksi, limfoma dhe rrallë sarkoma Kaposhi), 

nëse është e domosdoshme përmes referimit në spital më të madh, ku testimi 

adekuat është i mundur. 

ä Jepi fluconazole oral (3–6 mg/kg një herë në ditë) për 7 ditë, me përjashtim nëse 

fëmija ka sëmundje aktive të mëlçisë. Jepi amphotericin B (0.5 mg/kg/doza një 

herë në ditë) përmes infuzionit IV për 10–14 ditë, këtyre si edhe në rastet kur 

mungon përgjigja në terapi orale, ka paaftësi për të toleruar barnat orale, apo 

ka rrezik prej kandidiazës së diseminuar (p.sh. në fëmijën me leukopeni). 

meningjiti kriptokokal 

Dysho në kriptokokus si shkaktarë, në çdo fëmijë të infektuar me HIV me shenja të 

meningjitit; prezantimi shpesh është subakut me kokëdhembje kronike, apo vetëm 

me ndryshime të statusit mental. Ngjyrosja me ngjyrë indiane e LCS vërteton 

diagnozën. Trajtoje me amphotericin 0.5–1.5 mg/kg/ditë për 14 ditë, pastaj me 

fluconazole për 8 javë. Fillo profilaksën me fluconazole pas trajtimit.

8.4.5 Sarkoma Kaposhi 

Merre parasysh sarkomën Kaposhi në fëmijët që paraqiten me lezione nodulare 

të lëkurës, limfadenopati difuze dhe lezione në qiellzë dhe konjuktiva me 

mavijosje periorbitale. Diagnoza është zakonisht klinike, por mund të verifikohet 

me biopsi me gjilpërë nga lezionet e lëkurës, apo biopsi të nyjeve limfatike. 

Dysho gjithashtu në fëmijët me diarre perzistente, humbje peshe, obstruksion 

intestinal, dhimbje abdominale apo eksudat të madh pleural. 

Merre parasysh referimin në spital më të madh për menaxhim. 

8.5 Bartja e HIV-it dhe të ushqyerit në gji 

SArkomA kApoSHI 

Bartja e HIV-it mund të ndodhë gjatë shtatzënisë, lindjes apo përmes të ushqyerit 

në gji. Mënyra më e mirë për të parandaluar bartjen, është që të parandalohet 

infeksioni me HIV në përgjithësi, sidomos në gratë shtatzëna dhe të parandalohen 

shtatzënitë e padëshiruara në gratë HIV-pozitive. Nëse një grua e infektuar me 

HIV mbetet shtatzënë, ajo duhet të pajiset me shërbimet që përfshijnë barnat 

antiretrovirale profilaktike (dhe TAR, kur është e ndikuar klinikisht), praktikat më 

të sigurta obstetrike dhe këshillimin dhe përkrahjen e të ushqyerit të foshnjës. 

Ekzistojnë dëshmi, se rreziku shtesë i bartjes së HIV-it gjatë të ushqyerit në gji 

është rreth 5–20%. HIV-i mund të bartet përmes qumështit të gjirit në cilëndo 

fazë gjatë laktacionit dhe kështu shkalla e infeksionit, në foshnjat e ushqyera në 

gji, rritet me kohëzgjatjen e gjidhënies. 

Shtyje këshillimin mbi bartjen e HIV-it, deri sa gjendja e fëmijës të stabilizohet. 

Në rastet ku është marrë vendimi, që të vazhdohet të ushqyerit në gji, duke 

qenë se fëmija tashmë është i infektuar, opsionet e të ushqyerit të foshnjës, 

duhet diskutuar për shtatzënitë e ardhshme. Kjo duhet të bëhet nga këshilluesi 

i aftësuar dhe me përvojë. 

• Nëse dihet se fëmija është i infektuar me HIV dhe ushqehet në gji, inkurajo 

nënën që të vazhdojë të ushqyerit në gji. 

• Nëse dihet se nëna është HIV-pozitive dhe HIV statusi i fëmijës nuk dihet, 

nëna duhet këshilluar mbi përfitimet e të ushqyerit në gji, si dhe për rrezikun 

nga bartja e HIV-it përmes të ushqyerit në gji. Nëse ushqimi zëvendësues 

është i pranueshëm, i mundshëm, i arritshëm, i qëndrueshëm dhe i sigurt, 

rekomandohet shmangia e të ushqyerit të mëtutjeshëm në gji. Përndryshe, 

të ushqyerit ekskluziv në gji duhet praktikuar nëse fëmija është nën 6 muaj 

moshë dhe të ushqyerit në gji duhet ndërprerë sa më parë që të sigurohen 

këto kushte. 

Foshnjat e lindura nga nënat HIV-pozitive, që kanë shmangur infeksionin 

perinatal, kanë rrezik më të ulët nga marrja e HIV-it, nëse nuk ushqehen në gji. 

223 

8. HIV/AIDS

8. HIV/AIDS 

VIzItAt kontrollueSe 

Sidoqoftë, rreziku i tyre nga vdekja mund të rritet nëse ato nuk janë në gji, në 

situatat kur nuk ka qasje të rregullt në zëvendësues të qumështit të gjirit, në 

pikëpamje nutritive adekuat dhe të përgatitur sigurt. 

Këshillimi duhet të kryhet nga këshilluesi i aftësuar dhe me përvojë. Merr këshilla 

prej njerëzve lokal me përvojë në këshillim, ashtu që çfarëdo këshille e dhënë nga 

ju të jetë konsistente me atë që nëna do të dëgjojë nga këshilluesi profesionist, 

në stadin e mëvonshëm. 

Nëse nëna vendos të përdor zëvendësuesit e qumështit të gjirit, këshilloje nënën 

mbi përdorimin e tyre të drejtë dhe demonstroja përgatitjen e sigurt. 

8.6 Vizitat kontrolluese 

8.6.1 Lëshimi prej spitalit 

Fëmijët e infektuar me HIV mund të përgjigjen ngadalë, apo jo plotësisht, në trajtimin 

e zakonshëm. Ata mund të kenë temperaturë perzistente, diarre perzistente 

dhe kollë kronike. Nëse gjendja e përgjithshme e këtyre fëmijëve është e mirë, 

ata nuk kanë nevojë për të qëndruar në spital, por mund të vizitohen rregullisht 

si pacient ambulantor. 

8.6.2 Referimi 

Nëse nuk janë në dispozicion pajisjet në spitalin tuaj, merre në shqyrtim referimin 

e fëmijës së dyshuar për infeksion me HIV: 

• për HIV testim, me këshillim para dhe pas testimit; 

• në një qendër apo spital tjetër, për hulumtime të mëtutjeshme, apo trajtim të 

zgjedhjes së dytë, nëse ka pasur përgjigje të dobët apo kurrfare në trajtim; 

• tek këshilluesi i aftësuar për HIV dhe këshillimi për ushqimin e foshnjës, nëse 

punëtori shëndetësor lokal nuk mund ta bëjë këtë; 

• në programet e kujdesit të bazuara në bashkësi/shtëpi, apo qendrat e këshillimit 

dhe testimit vullnetarë, të bazuara në bashkësi/institucione, apo programet e 

përkrahjes sociale të bazuara në bashkësi, për këshillim të mëtutjeshëm dhe 

përkrahje të vazhdueshme psiko-sociale. 

Një përpjekje e veçantë duhet bërë, për të referuar bonjakët në shërbimet 

themelore, përfshirë edukimin mbi kujdesin shëndetësor dhe regjistrimin e 

lindjes. 

8.6.3 Vizitat kontrolluese klinike 

Fëmijët që dihet apo dyshohet se janë të infektuar me HIV duhet, kur nuk janë të 

sëmurë, të vizitojnë klinikat e fëmijëve të shëndoshë, sikur fëmijët tjerë. Krahas 

224

kësaj ata kanë nevojë për vizita kontrolluese klinike të rregullta, në institucionet 

e kujdesit parësor, së paku dy herë në vit për të përcjellur: 

— gjendjen e tyre klinike 

— rritjen 

— marrjen e ushqimit 

— statusin e vaksinimit 

— përkrahjen psiko-sociale (kur është e mundur, kjo duhet bërë përmes 

programeve të bazuara në bashkësi). 

8.7 Kujdesi palliativ dhe terminal 

Një fëmijë i infektuar me HIV, shpesh ka pengesa të konsiderueshme, kështu 

që kujdesi i mirë paliativ është themelor. Të gjitha vendimet merrni bashkërisht 

me nënën dhe komunikoja ato qartë personelit tjetër, (përfshirë personelin 

e natës). Merrni në konsideratë kujdesin palliativ në shtëpi, si një alternativë 

të kujdesit spitalor. Disa trajtime për kontrollimin e dhimbjes dhe qetësimin 

gjendjeve shqetësuese (siç janë kandidiaza ezofageale apo konvulsionet), mund 

të përmirësojnë dukshëm cilësinë e jetës së mbetur të fëmijës. 

Ofro kujdes terminal nëse: 

— fëmija ka pasur sëmundje të përkeqësuar vazhdimisht 

— gjithçka e mundur është bërë, për të trajtuar sëmundjen aktuale. 

Një pjesë shumë e rëndësishme e kujdesit në stadin terminal të HIV/AIDS-it 

është sigurimi se familja ka përkrahjen e përshtatshme, për t’u përballur me 

vdekjen e pashmangshme. Prindërit duhet të përkrahen në përpjekjet e tyre për 

të dhënë kujdes paliativ në shtëpi, ashtu që fëmija të mos mbahet kur nuk është 

e domosdoshme në spital. 

8.7.1 Kontrollimi i dhimbjes 

kujDeSI pAllIAtIV DHe termInAl 

Menaxhimi i dhimbjes, në fëmijët e infektuar me HIV, iu nënshtrohet të njëjtave 

principe, sikur për sëmundjet tjera kronike, siç janë kanceri apo drepanocitoza. 

Vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet garantimit të kujdesit, në pikëpamje 

kulturore të përshtatshëm dhe të ndjeshëm. Principet themelore duhet të jenë: 

— jepi analgjetikët nëpër gojë, kur është e mundur (trajtimi IM është i 

dhimbshëm) 

— jepi rregullisht, ashtu që fëmija nuk ka për të përjetuar përsëritjen e dhimbjes 

së rëndë, si kusht për të marrë dozën e ardhshme të analgjezisë 

— jepja ato në doza në rritje, ose filloja me analgjetik të lehtë dhe kalo në 

225 

8. HIV/AIDS

8. HIV/AIDS 

menAxHImI I AnorekSISë, munDImIt DHe VjelljeS 

226 

analgjetik më të fortë, duke qenë se kërkesat për qetësim të dhimbjes 

rriten, apo zhvillohet toleranca 

— caktoje dozën për secilin fëmijë, meqenëse fëmijët do të kenë nevojë për 

doza të ndryshme, për të njëjtin efekt. 

Shfrytëzo barnat vijuese për kontrollimin e suksesshëm të dhimbjes: 

1. Anestetikët lokal: për lezione të dhimbshme në lëkurë apo mukoza, apo gjatë 

procedurave të dhimbshme. 

— Lidokaina: aplikoje me gazë, në ulcerat e dhimbshme të gojës, para 

ushqimit (aplikoje me dorëza, deri sa anëtari i familjes apo punëtori 

shëndetësor, të mos jetë HIV-pozitiv dhe të mos ketë nevojë për mbrojtje 

prej infeksionit); ky vepron për 2–5 minuta. 

— TAC (tetrakain, adrenalin, kokain): aplikoje me tupfer gaze dhe veje mbi 

plagët e hapura; është sidomos i dobishëm kur qepet plaga. 

2. Analgjetikët: për dhimbje të lehtë dhe mesatare (siç është kokëdhembja, 

dhimbja post-traumatike dhe dhimbja prej spasticitetit). 

— paracetamol 

— barnat anti-inflamatore josteroide, siç është ibuprofen. 

3. Analgjetikët e fuqishëm siç janë opiatet: për dhimbje të mesme dhe të rëndë, 

që nuk reagon në trajtimin me analgjetik 

— morfina, një analgjetikë jo i shtrenjtë dhe i fuqishëm: jepe oral apo IV çdo 

4–6 orë, apo përmes infuzionit IV. 

— petidina: jepe oral çdo 4–6 orë 

— kodeina: jepe oral çdo 6–12 orë, të kombinuar me jo-opioide për të arritur 

analgjezinë shtesë. 

Vërejtje: Përcille me kujdes për depresion respirator. Nëse zhvillohet toleranca, 

doza duhet të rritet, për të mbajtur shkallën e njëjtë të qetësimit të 

dhimbjes. 

4. Barnat tjera: për problemet specifike të dhimbjes. Këto përfshijnë diazepamin 

për spazmat muskulor, karbamazepinën apo amitriptilinën për dhimbje neuralgjike 

dhe kortikosteroidet (siç është dexamethasone) për dhimbjet, si pasojë 

e një ënjtje inflamatore, që shtyp nervat. 

8.7.2 Menaxhimi i anoreksisë, mundimit dhe vjelljes 

Humbja e apetitit në sëmundjet terminale është e vështirë për t’u trajtuar. Inkurajo 

përkujdesësit, që të vazhdojnë me ofrimin e ushqimeve dhe të provojnë me:

— racione të vogla të dhëna më shpesh, sidomos në mëngjes, kur oreksi i 

fëmijës mund të jetë më i mirë 

— ushqime të ftohta, më parë sesa ushqime të ngrohta 

— shmangie të ushqimeve të njelmëta dhe me erëza. 

Nëse ka mundim dhe vjellje shumë shqetësuese, jepi metoclopramide (1–2 

mg/kg) çdo 2–4 orë, sipas nevojës. 

8.7.3 Parandalimi dhe trajtimi i dekubitusit 

Mëso përkujdesësit që të rrotullojnë fëmijën, së paku një herë në çdo 2 orë. Nëse 

zhvillohen dekubituse, mbaji të pastërta dhe të thata. Përdorë anestetik lokal, siç 

janë TAC për qetësimin e dhimbjeve. 

8.7.4 Kujdesi për gojën 

Mëso përkujdesësit që të pastrojnë gojën pas çdo ushqimi. Nëse zhvillohen 

ulcerat e gojës, pastroje gojën së paku 4 herë në ditë, me ujë të pastër apo 

tretësirë fiziologjike dhe leckë të pastër, të mbështjellur fitil. Apliko 0.25% apo 

0.5% gencian violet në çdo ulcerë. Jepi paracetamol nëse fëmija ka temperaturë 

të lartë, apo është iritabil, apo me dhimbje. Akulli i coptuar i mbështjellur në gazë 

dhe i dhënë fëmijës për ta thithur, mund t’i pushojë pak dhimbjet. Nëse fëmija 

ushqehet me shishe, këshilloje përkujdesësin që të përdorë lugën dhe gotën 

në vend të shishes. Nëse shishja vazhdon të përdoret, këshilloje përkujdesësin 

që të pastrojë thimthin me ujë, para secilës ushqyerje. 

Nëse zhvillohet mugthi oral, apliko gel miconazole në vendet e prekura, së paku 3 

herë në ditë për 5 ditë, ose jepi 1 ml pezulli të nistatinës 4 herë në ditë për 7 ditë, 

duke ia derdhur ngadalë në kënd të gojës, ashtu që të arrijë pjesët e prekura. 

Nëse ka qelb si pasojë e infeksionit bakterial sekondar, apliko yndyrë tetraciklin 

apo chloramphenicol. Nëse ka kundërmim të rëndë nga goja, jepi benzylpenicillin 

(50 000 njësi/kg çdo 6 orë) IM, dhe pezulli orale metronidazole (7.5 mg/kg 

çdo 8 orë) për 7 ditë. 

8.7.5 Menaxhimi i rrugëve të frymëmarrjes 

pArAnDAlImI DHe trAjtImI I DekuBItuSIt 

Nëse prindërit duan që fëmija të vdes në shtëpi, tregoju si të kujdesen për një 

fëmijë pa vetëdije dhe si të mbajnë rrugët e frymëmarrjes pastër. 

Nëse zhvillohet distresi respirator, deri sa fëmija i ofrohet vdekjes, vendose atë në 

pozitë të ulur komode dhe menaxhoja rrugët e frymëmarrjes, siç kërkohet. Jepi 

prioritet mbajtjes qetë të fëmijës, më tepër sesa zgjatjes së jetës. 

227 

8. HIV/AIDS

8. HIV/AIDS 

përkrAHjA pSIkoSocIAle 

8.7.6 Përkrahja psikosociale 

Mbështetja e prindërve dhe të afërmve gjatë reagimit të tyre emocional ndaj 

fëmijës që vdes, është një nga aspektet më të rëndësishme të kujdesit në stadin 

terminal të sëmundjes së HIV-it. Se si do të kryhet kjo, varet nga ajo nëse kujdesi 

është dhënë në shtëpi, në spital apo në azil. Në shtëpi, shumica e përkrahjes mund 

të jepet nga anëtarët e afërt të familjes, të afërmit dhe miqtë. 

Mbani ata të informuar mbi mënyrën se si mund të kontaktojnë programet lokale 

të kujdesit shtëpiak të bazuar në bashkësi dhe grupet këshilluese të HIV/AIDS-it. 

Zbuloni nëse përkujdesësit janë duke marrë përkrahje prej këtyre grupeve. Nëse 

jo, diskuto qëndrimin e familjes kundruall këtyre grupeve dhe mundësin e lidhjes 

së familjes me to. 

228

Shënime 

229 

8. HIV/AIDS

8. HIV/AIDS 

Shënime 

230

Kapitulli 9 

Problemet e përgjithshme 

kirurgjike 

9.1 Kujdesi para, gjatë dhe pas 

operacionit 231 

9.1.1 Kujdesi para 


9.1.2 Kujdesi gjatë 


9.1.3 Kujdesi pas 


9.2 Problemet e të 


9.2.1 Buza dhe qiellza e 

çarë 238 

9.2.2 Obstruksionet e zorrëve 

në të porsalindurit 239 

9.2.3 Defektet e murit 

abdominal 240 

9.2.4 Myelomeningocele 241 

9.2.5 Dislokimi kongjenital 

i kërdhokullave 241 

9.2.6 Talipes equinovarus 

(shputa e rrafshët) 242 

9.3 Lëndimet 243 

9.3.1 Djegiet 243 

9.3.2 Parimet e kujdesit 

për plagën 247 

Motakët dhe fëmijët zhvillojnë sëmundje karakteristike kirurgjike dhe kanë nevoja 

të veçanta gjatë operacionit. Ky kapitull ofron udhëzime për kujdesin për fëmijët 

me probleme kirurgjike dhe shkurtimisht shpjegon menaxhimin e gjendjeve më 

të shpeshta kirurgjike. 

9.1 Kujdesi para, gjatë dhe pas operacionit 

9.3.3 Frakturat 249 

9.3.4 Lëndimet e kokës 253 

9.3.5 Lëndimet e kraharorit 

dhe barkut 254 

9.4 Problemet abdominale 254 

9.4.1 Dhembja 

abdominale 254 

9.4.2 Pezmatimi akut i zorrës 

së verbër 

- Appendicitis 255 

9.4.3 Obstruksioni i zorrëve 

pas periudhës së të 


9.4.4 Invaginimi 257 

9.4.5 Hernia umbilikale 258 

9.4.6 Hernia inguinale 258 

9.4.7 Hernia incarcerata 259 

9.4.8 Prolapsi i rektumit 259 

9.5 Infeksionet që kërkojnë 

ndërhyrje kirurgjike 260 

9.5.1 Abscesi 260 

9.5.2 Osteomieliti 260 

9.5.3 Artriti septik 262 

9.5.4 Piomioziti 262 

Kujdesi i mirë operativ as nuk fillon, as nuk përfundon me procedurën. Në të 

shumtën e rasteve përgatitja për operacion, kujdesi anestetik dhe ai pas operacionit 

janë ato që sigurojnë rezultate të mira. 

231 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

Kujdesi preoperativ 

9.1.1 Kujdesi para operacionit 

Si fëmija ashtu edhe prindi, duhet përgatitur për procedurën dhe nevojitet 

pëlqimi i tyre. 

• Shpjego pse është e nevojshme procedura, rezultatet e pritura si dhe rreziqet 

eventuale dhe dobitë. 

• Sigurohu që fëmija të jetë i përgatitur, në aspektin shëndetësor për operacion. 

232 

— Korrigjo deficitin e lëngjeve para procedurave emergjente (tretje fiziologjike 

në bolus, 10–20 ml/kg—përsërite sipas nevojës). Sasia e urinës së humbur 

duhet zëvendësuar me lëngje. 

— Korrigjo aneminë. Anemia e rëndë ndikon në transportin e oksigjenit. Si 

pasojë, zemra duhet të punojë më tepër për të shpërndarë më shumë gjak. 

Intervenimi kirurgjik mund të shkaktojë humbje të gjakut dhe anestetikët 

mund të kenë ndikim në transportin e oksigjenit në gjak. Në kushte ideale, 

duhet kontrolluar hemoglobina, për të shikuar nivelin e saj. 

• Rezervoje transfuzionin e gjakut, për situatat kur anemia duhet korrigjuar 

shpejtë p.sh. Emergjencat kirurgjike. 

• Korrigjo aneminë tek intervenimet elektive kirurgjike, në fëmijët me 

terapi orale (faqe 343). 

• Fëmijëve me hemoglobinopati (HbSS, HbAS, HbSC dhe talasemi) që 

kanë nevojë për intervenim kirurgjik dhe anestezion, duhet t’u kushtohet 

kujdes i veçantë. Referoju librave standard të pediatrisë për detaje. 

— Kontrollo që fëmija të jetë në gjendje të mirë nutritive. Ushqyeshmëria e 

mirë është e nevojshme për shërim të plagës. 

• Sigurohu që fëmija ta ketë stomakun e zbrazur, para intervenimit kirurgjik me 

anestezion të përgjithshëm. 

— Motakët nën 12 muaj: fëmijës nuk duhet t’i jepen ushqime të forta, në 

mënyrë orale për 8 orë, as formula për 6 orë si dhe lëngje për 4 orë, apo 

qumësht gjiri për 4 orë para operacionit. 

— Nëse pritet që periudha e mos-marrjes së ushqimit do të zgjat më tepër 

(> 6 orë), jepi infuzion të glukozës. 

• Skriningu pre-operativ, kryesisht nuk është esencial. Sidoqoftë, duhet bërë 

analizat e mëposhtme, kur të jetë e mundur: 

— Motakët më pak se 6 muaj: kontrollo hemoglobinën apo hematokritin 

— Fëmijët 6 muaj -12 vjeç:

• intervenimet e vogla (p.sh. korrigjimi i hernies)—nuk nevojiten hulumtime 

• intervenimet e mëdha kirurgjike—kontrollo hemoglobinën apo hematokritin. 

— Analiza të tjera mund të jenë të nevojshme, pas ekzaminimit klinik të 

fëmijës. 

• Antibiotikët pre-operativ duhet dhënë për: 

— Rastet me infeksion apo kontaminim (p.sh. ata që kanë nevojë për intervenim 

në zorrë apo fshikëz): 

• Zorrë: jep ampicilinë (25–50 mg/kg IM apo IV, katër herë në ditë), 

gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV, një herë në ditë) dhe metronidazole 

(7.5 mg/kg, tri herë në ditë) para dhe për 3 – 5 ditë pas operacionit. 

• Trakti urinar: jep ampicilinë (25–50 mg/kg IM, apo IV katër herë në 

ditë), gentamicin (7.5 mg/kg IM, apo IV një herë në ditë) para dhe për 

3 – 5 ditë pas operacionit. 

— Fëmijët në rrezik për endokardit (fëmijët me sëmundje kongjenitale të 

zemrës, apo sëmundje të valvulave të zemrës), që kanë ndërhyrje dentale, 

orale, respiratore apo ezofageale. 

• Jepi amoxycilin 50 mg/kg per os, para operacionit apo, nëse nuk mund 

të marrë per os jepi ampicillin 50 mg/kg IV brenda 30 minutash, para 

operacionit 

9.1.2 Kujdesi gjatë operacionit 

Procedurat e suksesshme kërkojnë punë ekipore dhe planifikim të kujdesshëm. 

Salla e operacionit duhet të funksionojë si një ekip i vetëm. Kjo përfshin kirurgët, 

stafin e anestezionit, infermierët, teknikët dhe të tjerë. Sigurohu që pajisjet 

esenciale të jenë të gatshme, para fillimit të operacionit. 

anestezioni 

Motakët dhe fëmijët përjetojnë dhimbje si të rriturit, por mund ta shfaqin 

ndryshe. 

• Bëje procedurën sa më pak të dhimbshme. 

ä Për ndërhyrje të vogla tek fëmijët që bashkëpunojnë —jepi anestetik lokal, siç 

është lidokaina 4–5 mg/kg apo bupivacaine 0.25% (doza të mos tejkalojë 1 

mg/kg). 

• Për ndërhyrje të mëdha — jepi anestezion të përgjithshëm 

Kujdesi intraoperativ 

233 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 


234 

— Ketamina është anestetik i shkëlqyeshëm, kur nuk kërkohet relaksim 

muskulor. 

• Fute kanilën intravenoze (mund të jetë më e përshtatshme për ta shtyrë 

këtë deri pas dhënies së ketaminës IM). 

ä Jepi ketaminë 5–8 mg/kg IM apo 1–2 mg/kg IV; duke e shoqëruar me 

ketaminë IV, fëmija duhet të jetë i gatshëm për ndërhyrje kirurgjike, për 

2–3 minuta, nëse i jepet në mënyrë IM për 3–5 minuta. 

ä Jepi një dozë tjetër të ketaminës (1–2 mg/kg IM apo 0.5–1 mg/kg IV), 

nëse fëmija reagon në stimulim të dhimbshëm. 

• Në fund të procedurës vendose fëmijën në krah dhe përcille nga afër 

këndelljen e fëmijës, në vend të qetë. 

aspekte të veçanta 

• Rrugët e frymëmarrjes 

— Diametri më i vogël i rrugëve të frymëmarrjes i bënë fëmijët më të 

ndjeshëm, posaçërisht në obstruksion të rrugëve të frymëmarrjes dhe 

duhet intubimi gjatë gjendjeve të veçanta të ndërhyrjeve kirurgjike. 

— Fëmijët e vegjël poashtu kanë vështirësi në lëvizjen e ajrit në gypa duke 

bërë të pamundur shfrytëzimin e njësive vaporizuese të të rriturve. 

— Madhësia e tubave endotrakeale për fëmijë është dhënë në tabelën 28. 

Tabela 28. Madhësia e tubës endotrakeale, sipas moshës 

Mosha (vjeç) Madhësia e tubës (mm) 

infantët prematurë 2.5–3.0 

të porsalindurit 3.5 

1 4.0 

2 4.5 

2–4 5.0 

5 5.5 

6 6 

6–8 6.5 

8 me manzhetë 5.5 

10 me manzhetë 6.0 

Si udhëzues i përafërt, për fëmijët që janë në gjendje normale nutritive, më të 

vjetër se 2 vjeç, shfrytëzo formulën e mëposhtme: 

Diametri i brendshëm i tubës (mm) = Mosha (vjeç) + 4 

4


Një tregues tjetër i përafërt, për madhësinë korrekte të tubës, është diametri i 

gishtit të vogël të fëmijës. Çdoherë keni në dispozicion tubat që janë një numër 

më të madh apo më të vogël. Tek tubat pa manshetë, duhet të ketë rrjedhje të 

vogël të ajrit. Auskulto mushkëritë me stetoskop, pas intubimit, për t’u siguruar, 

se zhurmat e frymëmarrjes, janë të njëjta në të dy mushkëritë. 

• Hipotermia 

Fëmijët e humbin nxehtësinë më shpejtë se sa të rriturit, për shkak se kanë 

sipërfaqe më të madhe, që nuk është e izoluar mirë termikisht. Kjo është e 

rëndësishme, pasi që hipotermia mund të ndikojë në metabolizëm të barnave, 

anestezion dhe koagulim të gjakut. 

— Parandalo hipoterminë në sallën e operacionit, duke e shkyçur kondicionerin 

e ajrit, ngrohur dhomën (qëllimi është që të arrihet temperaturë prej 

>28°C, kur të operohet motaku, apo fëmija i vogël) dhe duke mbuluar 

pjesët e zbuluara të fëmijës. 

— Shfrytëzo lëngje të ngrohta (por jo shumë të nxehta), 

— Mënjano procedurat e zgjatura (>1 orë) nëse fëmija nuk mund të mbahet 

ngrohtë. 

— Përcille temperaturën e fëmijës, sa më shpesh që është e mundur, edhe 

pas përfundimit të operacionit. 

• Hipoglikemia 

Motakët dhe fëmijët janë në rrezik për të zhvilluar hipoglikemi, për shkak të 

mundësive të kufizuara për të shfrytëzuar yndyrat dhe proteinat, për të sintetizuar 

glukozën. 

— Shfrytëzo tretje të glukozës gjatë anestezionit, për të mbajtur nivelin e 

sheqerit në gjak. Për shumicën e operacioneve në pediatri, përpos intervenimeve 

të vogla, jep laktat të Ringerit plus glukozë (apo glukozë 4% me 

NaCl 0.18%), në sasi prej 5 ml/kg të peshës trupore, për të zëvendësuar 

lëngjet e humbura. 

• Humbja e gjakut 

Fëmijët kanë vëllim më të vogël të gjakut, sesa të rriturit. Madje edhe sasitë e 

vogla të humbura të gjakut, mund të rrezikojnë jetën. 

— Përcakto sasinë e gjakut të humbur gjatë operacionit, sa më saktë që ke 

mundësi. 

— Mere parasysh transfuzionin e gjakut, nëse humbja e gjakut tejkalon 10% 

të vëllimit të gjakut (shih Tabelën 29). 

— Përgatit gjakun në sallën e operacionit, nëse parashihet humbje e gjakut. 

235 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

Kujdesi postoperativ 

Tabela 29. Vëllimi i gjakut te fëmijët sipas moshës 

ml/kg të peshës trupore 

i porsalinduri 85–90 

Fëmijët 80 

të rriturit 70 

9.1.3 Kujdesi pas operacionit 

Komunikoja familjes rezultatet e operacionit, problemet e shfaqura gjatë procedurës 

së operacionit dhe rezultatet e pritura, në periudhën postoperative. 

Menjëherë pas operacionit 

• Sigurohu që fëmija të këndellet nga anestetiku. 

— Përcilli shenjat vitale—frekuencën respiratore, pulsin (shih tabelën 30) 

dhe nëse është e domosdoshme, shtypjen e gjakut, çdo 15-30 minuta, 

deri të stabilizohet gjendja. 

• Shmangiu vendeve ku fëmijët në rrezik të lartë, nuk mund të monitorohen në 

mënyrë adekuate. 

• Hulumto dhe trajto shenjat vitale jo normale. 

Tabela 30. Pulsi dhe shtypja normale te fëmijët 

Mosha Frekuenca e pulsit shtypja sistolike (normal) 

0–1 vjeç 100–160 Mbi 60 

1–3 vjeç 90–150 Mbi 70 

3–6 vjeç 80–140 Mbi 75 

Vërejtje: pulsi normal është 10% më i ngadalshëm tek fëmijët në gjumë. 

Vërejtje: Tek motakët dhe fëmijët, prania apo mungesa e pulsit të fortë qendror, 

është më tepër tregues për prani apo mungesë të shokut, sesa për të lexuar 

shtypjen e gjakut. 

Menaxhimi i lëngjeve 

• Pas operacionit, fëmijët kërkojnë më tepër sesa mirëmbajtjen e lëngjeve. 

Fëmijët me operacione të abdomenit kërkojnë 150% të nevojave bazë (shih 

faqen 277), madje edhe sasi më të mëdha, nëse kemi të bëjmë me peritonit. 

Lëngjet e preferuara IV janë laktati i Ringerit me 5% glukozë, apo NaCl 

gjysmë normal me 5% glukozë. Duhet përmendur se NaCl normal dhe laktati 

i Ringerit nuk përmbajnë glukozë dhe mund të paraqitet Hipoglikemia, derisa 

sasitë e mëdha të glukozës 5%, nuk përmbajnë natrium dhe mund të shfaqet 

236

hiponatremia (shih Shtojca 4, faqe 361). 

• Përcille gjendjen e lëngjeve nga afër. 

— Regjistro marrjen dhe eliminimin (lëngjet intravenoze, drenazhin nazogastrik, 

diurezën), çdo 4–6 orë. 

— Urina e eliminuar nga organizmi është treguesi më i mirë për gjendjen e 

lëngjeve në organizëm, tek fëmija. 

• Eliminimi normal i urinës tek motakët 1–2 ml/kg/orë, fëmijët 1 ml/kg/ 

orë. 

• Nëse dyshohet në retencion urinar, vendose kateterin urinar. Kjo 

poashtu mundëson matjen e sasisë së larguar të urinës çdo orë, gjë 

që është shumë e domosdoshme tek fëmijët e sëmurë rëndë. Dysho 

në retencion urinar, nëse fshikëza është e palpueshme, apo fëmija nuk 

mund të eliminojë urinën. 

Kontrolli i dhimbjes 

Përpilo planin për menaxhimin e dhimbjes pas operacionit. 

• Dhimbjet e lehta 

ä Jepi paracetamol (10–15 mg/kg, çdo 4–6 orë) per os, apo në mënyrë 

rektale. Paracetamoli oral mund të jepet disa orë para operacionit, apo në 

mënyrë rektale, në përfundim të operacionit. 

• Dhimbja e fortë 

ä Jep analgjetik narkotik intravenoz (injeksionet IM, shkaktojnë dhimbje) 

• Sulfat të morfinës 0.05–0.1 mg/kg IV, çdo 2–4 orë 

të ushqyerit 

• Shumë ndërhyrje kirurgjike shtojnë nevojat kalorike, apo ndërhyrjet pamundësojnë 

marrjen adekuate të sasive të ushqimit. Shumë fëmijë me probleme 

kirurgjike poashtu janë të dobësuar. Të ushqyerit e dobët ndikon në përgjigjen 

ndaj lëndimeve dhe vonon shërimin e plagëve. 

— Ushqe fëmijën, sa më parë që është e mundur, pas operacionit. 

— Ofro dietë të lartë kalorike, që përmban sasi adekuate të proteinave dhe 

vitaminave. 

— Konsidero ushqyerjen përmes tubës nazogastrike, për fëmijët që kanë 

probleme me ushqyerjen per os. 

— Përcille peshën e fëmijës. 

Kujdesi postoperativ 

237 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

probleMet e të porsalindurit 

problemet e zakonshme post-operative 

• Takikardia (pulsi i ngritur—shih tabelën 30) 

238 

Mund të shkaktohet nga dhimbja, hipovolemia, anemia, temperatura e ngritur, 

hipoglikemia dhe infeksioni. 

— Ekzamino fëmijën! 

— Rishiko gjendjen pre-operative, apo intra-operative të fëmijës. 

— Përcille përgjigjen ndaj barnave kundër dhimbjes, boluset IV, oksigjenin 

dhe transfuzionet IV, kur është e domosdoshme. 

— Bradikardia tek fëmija duhet konsideruar si shenjë e hipoksisë, nëse nuk 

dëshmohet ndryshe. 

• Temperatura e ngritur 

Mund të jetë pasojë e lëndimit të indeve, infeksionit të plagëve, atelektazës, 

infeksionit të traktit urinar (nga insertimi i kateterit), flebitit (nga kateteri 

intravenoz) etj. 

— Shih pjesën 3.4 (faqe 46) dhe 9.3.2, që përmbajnë informacione për 

diagnozën dhe trajtimin e plagës së infektuar (shih faqe 247). 

• Eliminimi i pakët i urinës 

Mund të jetë pasojë e hipovolemisë, retencionit urinar apo insuficiencës së 

veshkave. Largimi i pakët i urinës është gjithherë si pasojë e zëvendësimit 

joadekuat të lëngjeve. 

— Ekzamino fëmijën! 

— Rishiko regjistrin e lëngjeve tek fëmija. 

— Nëse dyshohet në hipovolemi - jepi NaCl (10–20 ml/kg) dhe përsërite sipas 

nevojës. 

— Nëse dushohet në retencion urinar (fëmija nuk ndihet mirë dhe ka fshikëzën 

e mbushur në ekzaminim fizikal)—vendose kateterin urinar. 

9.2 Problemet e të porsalindurit 

Ekzistojnë shumë forma të anomalive kongjenitale. Vetëm disa prej tyre janë të 

zakonshme. Disa kërkojnë kujdes urgjent kirurgjik. Disa duhet lënë për më vonë, 

derisa fëmija të fitojë në moshë. Zbulimi i hershëm ofron rezultate më të mira dhe 

u lejon prindërve të jenë të informuar për mundësitë e trajtimit. 

9.2.1 Buza dhe qiellza e çarë 

Këto mund të paraqiten së bashku apo të veçuara (shih figurën). Risiguro 

prindërit se problemi mund të zgjidhet pasi që mund të jenë shqetësuar lidhur 

me dukjen joatraktive.

trajtimi 

Foshnja me buzë të çarë, të izoluar mund të ushqehet normalisht. 

Qiellza e qarë është e shoqëruar me vështirësi në të ushqyer. Fëmija është në 

gjendje të përpijë normalisht, por nuk mund të thith dhe qumështi regurgitohet 

nëpërmjet hundës dhe mund të aspirohet në mushkëri. 

ä Ushqeje fëmijën duke përdorur qumështin e zbrazur nga gjiri me lugë apo gotë, 

apo nëse mund të sigurohet sterilizimi adekuat i shisheve, mund të përdoret 

thimth i veçantë. Teknika e të ushqyerit është dhënia e bolusit të qumështit 

nga pjesa e pasme e gjuhës në faring me lugë, pipetë apo ndonjë pajisje tjetër. 

Foshnja më pas do të thith normalisht. 

• Përcjellja e rregullt në fëmijëri, është e domosdoshme për të mbikëqyrur 

ushqyerjen dhe rritjen e fëmijës. 

• Korrigjimi kirurgjik i buzës së qarë bëhet në moshën 6 muajshe dhe qiellzës së 

qarë në moshën 1 vjeç. Buza mund të korrigjohet edhe më herët, nëse është 

e sigurt dhënia e anestetikëve dhe teknikat korrigjuese janë adekuate. 

• Përcille gjendjen pas operacionit, për të mbikëqyrur të dëgjuarit (infeksionet 

e veshit të mesëm janë të shpeshta) dhe zhvillimin e të dëgjuarit. 

9.2.2 Obstruksioni i zorrëve në të porsalindurit 

obstruKsioni i zorrëve 

Buza e çarë njëanshëm Bilaterale Qiellza e çarë 

Buza dhe qiellza e çarë 

Mund të jetë si pasojë e stenozës hipertrofike pilorike, atrezionit të zorrëve, 

malrotacionit me volvulus, sindromit mekonial, sëmundjes Hirschsprung apo 

edhe anusit të pahapur. 

diagnoza 

n Niveli i obstruksionit përcakton pasqyrën klinike të sëmundjes. Obstruksioni 

proksimal—vjellje me distenzion minimal. Obstruksioni distal—distenzion me 

vjellje që shfaqen më vonë. 

239 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

deFeKtet e Murit abdoMinal 

n Vjellja me përmbajtje biliare (e gjelbër) tek motakët është si pasojë e obstruksionit 

të zorrëve, nëse nuk dëshmohet ndryshe dhe konsiderohet si gjendje 

emergjente kirurgjike. 

n Stenoza pilorike prezantohet me vjellje të fuqishme (si projektile), kryesisht 

ndërmjet moshës 3 dhe 6 javësh. 

240 

— Dehidrimi dhe disbalansi i elektroliteve janë të shpeshta. 

— Një masë në formë ulliri (pilori i rritur), mund të palpohet në pjesën e 

sipërme të abdomenit. 

• Konsidero shkaktarë të tjerë të distenzionit abdominal (siç janë ileusi i ndërlidhur 

me sepsën, enterokoliti nekrotizues, sifilizi kongjenital, asciti). 

trajtimi 

ä Reanimimi i shpejtë dhe RISHIKIMI URGJENT nga kirurgu, me përvojë në 

kirurgjinë pediatrike. 

ä Mos jep asgjë nëpër gojë. Vendosja tubën nazogastrike, nëse ka vjellje apo 

distenzion abdominal. 

ä Lëngjet intravenoze: përdorë tretje gjysmë të zbutur të Darovit, apo NaCl + 

glukozë (dekstrozë): 

— Jepi 10–20 ml/kg, për të korrigjuar dehidrimin. 

— Pastaj, jepi lëngje për mbajtjen e vëllimit (faqe 277) dhe sasinë e vëllimit 

të njëjtë me atë që del jashtë nga tuba nazogastrike 

äJepi benzyl penicillin (IM 50,000 njësi/kg, katër herë në ditë) apo ampicillin 

(25–50 mg/kg IM, apo IV, katër herë në ditë); plus gentamicin (7.5 mg/kg 

një herë në ditë) 

9.2.3 Defektet e murit abdominal 

Muri i abdomenit nuk zhvillohet plotësisht 

dhe mbetet i hapur. 

diagnoza 

n Mund të jenë zorrët e ekspozuara 

(gastroschisis) apo një shtresë e hollë 

që i mbulon zorrët (omphalocele) (shih 

figurën). 

I porsalinduri me omphalocele

trajtimi 

ä Apliko fashë sterile dhe mbuloje me përmbajtje plastike (për të parandaluar 

humbjen e lëngjeve). Zorrët e ekspozuara mund të ndikojnë në humbjen e 

shpejtë të lëngjeve dhe hipotermi. 

ä Mos jep asgjë nëpër gojë. Vendose tubën nazogastrike për drenazhe të lirë. 

ä Jep lëngje intravenoze: përdore NaCl + glukozë (dekstrozë) apo tretje gjysmë 

të zbutur të Darovit: 

— Jep 10–20 ml/kg për të korrigjuar dehidrimin. 

— Pastaj, jepi lëngje për të mbajtur nevojat adekuate (faqe 277) dhe vëllimin 

e njëjtë me atë që del jashtë nga tuba nazogastrike. 

ä Jep benzyl penicillin (IM 50,000 njësi/kg, katër herë në ditë) apo ampicillin 

(25–50 mg/kg IM apo IV katër herë në ditë); dhe gentamicin (7.5 mg/kg një 

herë në ditë). 

RISHIKIMI URGJENT nga kirurgu me përvojë në kirurgjinë pediatrike. 

9.2.4 Myelomeningocele 

diagnoza 

n Një qeskë e vogël, që depërton nëpërmjet defektit të kockave të kafkës, apo 

vertebrave. Pjesa më e shpeshtë është regjioni lumbal. 

n Mund të shoqërohet me probleme neurologjike (deficite motorike të zorrëve, 

fshikëzës apo gjymtyrëve të poshtme) dhe hidrocefalus. 

trajtimi 

ä Apliko gaza sterile. 

ä Nëse ka rupturë jep benzyl penicillin (IM 50,000 njësi/kg, katër herë në ditë) 

apo ampicillin (25–50 mg/kg IM, apo IV, katër herë në ditë); dhe gentamicin 

(7.5 mg/kg një herë në ditë) 


9.2.5 Dislokimi kongjenital i kërdhokullave 

diagnoza 

n Rastet e rënda duhet të zbulohen me ekzaminim fizikal në lindje. 

MyeloMeningocele 

n Kur është i njëanshëm, gjymtyra është e shkurtë, ekziston abdukcion i kufizuar 

kur kofsha është e flektuar, si dhe rrudha lëkurore në anën e pasme të kofshës 

duket asimetrike. Kur kofsha e flektuar është në abdukcion, shpesh mund 

të ndjehet një “kërcitje”, kur koka e dislokuar e femurit hynë në acetabulum 

(shenja Ortolan). 

241 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

talipes equinovarus (shputa e shtreMbëruar) 

n Tek motakët më të rritur, konfirmo 

diagnozën me radiografi. 

Radiografia tek foshnjat është 

e vështirë për t’u interpretuar, 

pasi epifiza e femurit dhe koka 

e femurit nuk formësohen 

deri në moshën 3-4 muajshe 

(shih figurën). Pozicionimi i 

gjymtyrës së poshtme në abdukcion 

prej 45°, demonstron 

një ndërprerje të vazhdimësisë 

së vijës së tërhequr përgjatë 

242 

buzës së sipërme të foramen obturatorium dhe aspektit të poshtëm të qafës së 

femurit. A) Vija normale e Shentonit, B) Vija është e ndërprerë në dislokimin 

e femurit. 

trajtimi 

ä Tek rastet e lehta, mbaje femurin në fleksion dhe abdukcion përmes shtesave 

të dyfishta, apo mbajtëseve të veçanta për 2-3 muaj. 

ä Në rastet më të rënda, mbaje femurin në abdukcion dhe fleksion me rrip 

metalik. 


9.2.6 Talipes equinovarus (shputa e shtrembëruar) 

diagnoza 

n Shputa e këmbës nuk mund të kthehet në pozitë normale. 

n Forma më e shpeshtë përfshin tri 

deformime— fleksionin plantar të 

shputës, inversionin (palëvizshmërinë 

e thembrës) dhe palëvizshmërinë e 

pjesës së sipërme të shputës. 

trajtimi 

ä Deformimi i formës së lehtë (shputa 

e këmbës mund të korrigjohet në 

mënyrë pasive): tërheqja e thjeshtë 

fillon pas lindjes. 

ä Deformimi i lehtë: seria e manipulimeve 

fillon vetëm pak kohë pas 

lindjes. 

Diagnoza radiologjike e dislokimit 

kongjenital të femurit 

Shtrembërimi

Trajtimi i shtrembërimeve me shirita leukoplasti 

— Mbaje pozitën qoftë me shirita leukoplasti apo allçi të mbushur mirë prej 

allçisë Paris. Aplikoje këtë në sekuencën 1, pastaj 2, pastaj 3, sikur në 

figurën në faqe 243. 

— Këto manipulime nevojitet të përsëriten, çdo dy javë, apo deri sa të korrigjohet 

deformimi. 

— Mund të jetë e nevojshme, që allçit speciale të barten deri sa fëmija të 

fillojë të ecë. 

ä Deformimet e rënda, apo ato që paraqiten vonë: korrigjim kirurgjik. 

9.3 Lëndimet 

Lëndimet janë problemet më të shpeshta kirurgjike, që shfaqen tek fëmijët. Trajtimi 

adekuat mund ta parandalojë vdekjen dhe paaftësinë afatgjatë. Kurdo që të jetë e 

mundur, përpiqu që të parandalosh lëndimet. 

• Shih Kapitulli 1 për vlerësimin e fëmijëve me lëndime të rënda. Udhëzime më 

të detajuara janë dhënë në doracakun e OBSh-së Kujdesi kirurgjik në spitalin 

rajonal. 

9.3.1 Djegiet 

lëndiMet 

Djegiet dhe përvëlimet shoqërohen me shkallë të lartë të vdekshmërisë tek fëmijët. 

Ata që mbijetojnë, mund të vuajnë nga deformimet, si dhe trauma psikologjike, 

si rezultat i qëndrimit të gjatë në spital. 

vlerësimi 

Djegiet mund të jenë sipërfaqësore, apo të thella. Djegiet e thella nënkuptojnë se të 

gjitha shtresat e lëkurës janë të shkatërruara dhe lëkura nuk do të rigjenerohet. 

243 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

djegiet 

• Shtroni dy pyetje: 

244 

— Sa e thellë është djegia? 

— Djegiet thella mund të jenë të bardha apo të zeza, kryesisht të thata, janë 

të pandijshme, si dhe nuk zbardhohen në shtypje. 

— Djegiet sipërfaqësore janë ngjyrë roze apo të kuqe, me bulla apo të lagështa 

dhe të shoqëruara me dhimbje. 

— Çfarë sipërfaqeje është e djegur? 

— Shfrytëzo tabelën bazuar në sipërfaqen e përfshirë, në bazë të moshës së 

fëmijës (faqe 245). 

— Një mënyrë tjetër, shfrytëzo shuplakën e fëmijës për të përcaktuar sipërfaqen 

e djegur. Shuplaka e fëmijës është përafërsisht sa 1% e sipërfaqes 

së përgjithshme të trupit. 

trajtimi 

ä Hospitalizo të gjithë fëmijët me djegie >10% të sipërfaqes trupore: ata të cilët 

kanë djegie të fytyrës, duarve, këmbëve, perineumit, nyjeve, djegies qarkore 

dhe forma tjera, që nuk mund të menaxhohen në mënyrë ambulantore. 

ä Verifiko nëse fëmija ka probleme respiratore, si pasojë e inhalimit të tymit. 

— Nëse ka dëshmi të distresit respirator, siguro oksigjen (shih faqe 285) 

— Djegiet e rënda të fytyrës dhe lëndimet inhaluese mund të kërkojnë intubim 

të hershëm, apo trakeotomi, për të parandaluar, apo trajtuar obstruksionin 


ä Kompensimi i lëngjeve (kërkohet >20% të sipërfaqes së përgjithshme të djegur 

të trupit). Shfrytëzo laktat Ringeri me glukozë 5%, NaCl me 5% glukozë NaCl, 

gjysmë të zbutur me 5% glukozë. 

— 24 orët e para: llogariti nevojat për lëngje duke shtuar sasinë për mbajtjen e 

lëngjeve (shih faqen 277) dhe nevojat shtesë për lëngje (vëllimi i barabartë 

në 4 ml/kg, për çdo 1% të sipërfaqes së djegur) 

ä Jepi 1/2 e sasisë së përgjithshme të lëngjeve, në 8 orët e para dhe 

pjesën tjetër në 16 orët tjera. 

Shembull: fëmija me 20 kg peshë, me 25% të sipërfaqes së djegur. 

Sasia e përgjithshme në 24 orët e para = (60 ml/orë x 24 orë) + 4 ml 

x 20kg x 25% djegie 

= 1440 ml + 2000 ml 

= 3440 ml (1720 ml gjatë 8 orëve të para) 

— 24 orët vijuese: jepi 1/2 deri 3/4 e lëngjeve që nevojiten gjatë ditës së 

parë.

Tabela për përcaktimin e përqindjes së sipërfaqes së djegur 

djegiet 

Llogarite sipërfaqen e përgjithshme të djegur, duke shtuar përqindjen e sipërfaqes 

së trupit të afektuar, si është paraqitur në figurë (referohu në tabelë për fushat 

A-F, të cilat ndërrojnë varësisht nga mosha e fëmijës). 

në bazë të moshës së shprehur në vite 

Fusha 0 1 5 10 

Koka (a/D) 10% 9% 7% 6% 

Femuri (B/E) 3% 3% 4% 5% 

Kërciri (C/F) 2% 3% 3% 3% 

245 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

djegiet 

246 

— Përcille fëmijën nga afër gjatë reanimimit (pulsin, frekuencën respiratore, 

shtypjen e gjakut dhe diurezën). 

— Gjaku mund të jepet për të korrigjuar aneminë apo për djegiet e thella, për 

të zëvendësuar gjakun e humbur. 

ä Parandalo infeksionin 

— Nëse lëkura është intakte, pastroje me antiseptik lehtësisht, pa e lënduar. 

— Nëse lëkura është e dëmtuar me kujdes largo pjesën e dëmtuar. Flluskat 

duhet të shpohen dhe lëkura e vdekur duhet larguar. 

— Jep antibiotik/antiseptik lokal (janë disa opsione dhe kjo varet nga burimet 

në dispozicion dhe përfshijnë nitratin e argjendit, sulfadiazinën e argjendit, 

gentian violet, betadinën). Pastroje dhe fashoje plagën çdo ditë. 

— Djegiet e vogla apo ato në hapësira që janë të vështira për t’i mbuluar, mund 

të menaxhohen duke i lënë të zbuluara dhe duke i mbajtur të pastërta dhe 

të thara. 

ä Trajto infeksionet dytësore, nëse janë të pranishme. 

— Nëse ka dëshmi për praninë e infeksionit lokal (qelb, kundërmim, apo 

prani të celulitit), trajtoje me amoksicilin (15 mg/kg per os, tre herë në 

ditë), dhe cloxacillin (25 mg/kg per os, katër herë në ditë). Nëse dyshohet 

në septikemi, përdorë gentamicin (7.5 mg/kg IM, apo IV një herë në ditë) 

plus cloxacillin (25–50 mg/kg IM, apo IV katër herë në ditë). 

ä Kontrolli i dhimbjes 

Sigurohu që kontrolli i dhimbjes të jetë adekuat, duke përfshirë të gjitha 

procedurat, përfshirë ndërrimin e gazave. 

— Jepi paracetamol (10–15 mg/kg çdo 6 orë) nëpër gojë apo jepi analgjetik 

narkotik intravenoz (injeksionet IM, janë të dhimbshme), siç janë sulfati 

i morfinës (0.05–0.1 mg/kg IV, çdo 2–4 orë), nëse dhimbja është e 

rëndë. 

ä Kontrolloje statusin e vaksinimit me tetanus. 

— Nëse nuk është i imunizuar jepi tetabulin. 

— Nëse është i imunizuar, jep toksoid të tetanusit, boster dozë. 

ä Të ushqyerit. 

— Fillo të ushqyerit sa më parë, brenda 24 orëve. 

— Fëmijët duhet të marrin dietë me përmbajtje të lartë kalorike, që përmban 

proteine, vitamine dhe hekur. 

— Fëmijët me djegie të mëdha kanë nevojë për 1.5 herë më tepër kalori dhe 

2-3 herë më tepër sesa nevojat normale për proteine.

• Kontrakturat e shkaktuara nga djegiet. Lëndimet e shkaktuara nga djegiet në 

pjesët flektuese të sipërfaqeve kontrahohen. Kjo ngjan madje edhe me trajtimin 

më të mirë (pothuajse, çdo herë ngjan gjatë trajtimit të dobët). 

— Parandalo kontrakturat, me imobilizim pasiv të pjesëve të përfshira dhe 

nëpërmjet shtrirjes së pjesëve të flektuara. Shtrirjet mund të realizohen 

nga allçia e Parisit. Fashat mund të vihen gjatë natës. 

• Fizioterapia dhe rehabilitimi. 

— Duhet filluar herët dhe duhet vazhduar përgjatë rrjedhës të kujdesit për 

plagën e djegur. 

— Nëse fëmija është hospitalizuar për periudhë më të gjatë, sigurohu që ai 

të ketë qasje në lodra dhe të inkurajohet që të luaj. 

9.3.2 Parimet e kujdesit për plagën 

Qëllimi i kujdesit për çfarëdo plage është që të ndalet gjakrrjedhja, parandalohet 

infeksioni, të vlerësohet dëmtimi i strukturave nënlëkurore dhe të promovohet 

shërimi i plagës. 

ä Ndalja e gjakderdhjes 

— Presioni i drejtpërdrejtë do të kontrollojë çfarëdo gjakderdhje (shih figurën 

në faqe 248). 

— Gjakderdhja nga ekstremitetet mund të kontrollohet për periudha të shkurta 

të kohës (

9. KirurgjiK 

pariMet e Kujdesit për plagën 

Kontrollimi i gjakderdhjes 

së jashtme 

Ngrite gjymtyrën, ushtro 

presion të drejtpërdrejtë 

dhe pastaj vendos fashë 

me presion 

248 

kujdes. Sidoqoftë, janë disa plagë që duhet trajtuar me antibiotikë (shih 

më poshtë). 

• Plagët më të vjetra se 12 orë (këto plagë kanë gjasë të jenë të 

infektuara). 

• Plagët që depërtojnë thellë në inde (p.sh. Plagët me thikë apo ndonjë 

shkop të ndytë). 

ä Profilaksia me tetanus 

— Nëse nuk është i vaksinuar, jepi serum anti tetanik dhe fillo kursin e vaksinës 

së toksoid tetanusit. 

— Nëse fëmija ka imunizim aktiv jepi boster dozë, nëse statusi i imunizimit 

nuk është i kohës së fundit. 

ä Mbyllja e plagës 

— Nëse plaga është më e re se një ditë dhe është pastruar në mënyrë të 

kënaqshme, plaga mund të mbyllet (mbyllja primare). 

— Plaga nuk duhet të mbyllet nëse është më e vjetër se 24 orë dhe ka pasur 

materie të ndyta dhe trupa të huaj në të, apo nëse plaga është shkaktuar 

nga kafshimi i kafshëve.

FraKturat 

— Plagët të cilat nuk trajtohen me mbyllje primare, duhet mbuluar lehtësisht 

me gaza të njoma. Nëse plaga është e pastër pas 48 orëve, atëherë mund 

të mbyllet (mbyllja primare e vonuar). 

— Nëse plaga nuk është e infektuar, mbuloje lehtësisht plagën dhe lëre që të 

shërohet vetvetiu. 

ä Plagët e infektuara. 

— Shenjat klinike: dhimbje, edemë, skuqje, zjarrmi në prekje dhe kullim qelbi 

nga plaga. 

— Trajtimi. 

• Hape plagën nëse dyshon në qelb 

• Pastroje plagën me dezinfektues. 

• Mbuloje plagën lehtësisht, me gazë të njomur. Ndërroje gazën çdo ditë, 

edhe më shpesh nëse ka nevojë. 

• Antibiotikë derisa celuliti përreth të mënjanohet (zakonisht 5 ditë). 

9.3.3 Frakturat 

ä Jepi cloxacillin (25–50 mg/kg per os katër herë në ditë) për shumicën 

e plagëve që janë me stafilokok. 

ä Jepi ampicillin (25–50 mg/kg per os katër herë në ditë), gentamicin 

(7.5 mg/kg IM apo IV njëherë në ditë) dhe metronidazole (7.5 mg/kg 

tri herë në ditë ), nëse dyshohet në florë të zorrëve. 

Fëmijët kanë aftësi të jashtëzakonshme për të shëruar frakturat, nëse kockat janë 

të rivendosura drejtë. 

diagnoza 

n Dhimbje, edemë, deformim, krepitacion, lëvizje jo të rëndomta dhe humbje të 

funksionit. 

n Frakturat mund të mbyllen (kur lëkura është intakte), apo të hapen (kur 

ekziston plagë e lëkurës). Frakturat e hapura mund të çojnë deri në infeksion 

të rëndë të eshtrave. Dysho në frakturë të hapur, nëse është e shoqëruar me 

plagë. Kockat e fëmijëve dallojnë nga ato të të rriturve; në vend që të thyhen 

ato lakohen si thupra e njomë 

trajtimi 

• Shtroji dy pyetje: 

— A ekziston frakturë? 

— Cili asht është i thyer (qoftë përmes ekzaminimit klinik apo radiografisë)? 

249 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

FraKturat 

• Konsidero referimin për KONSULTË të kirurgut, që ka përvojë në kirurgjinë 

pediatrike, për frakturat e komplikuara, siç janë ato me zhvendosje, apo që 

përfshijnë pllakzat e rritjes, apo janë të hapura. 

• Frakturat e hapura kërkojnë trajtim me antibiotikë: cloxacillin (25–50 mg/kg 

per os, katër herë në ditë), dhe gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV, një herë në 

ditë) dhe pastrim të përpiktë, për të parandaluar osteomielitin (shih pjesën 

9.3.2, faqe 247, për principet e kujdesit ndaj plagës). 

• Figurat e paraqitura më poshtë shpjegojnë metoda të thjeshta për trajtimin 

e disa frakturave më të shpeshta të fëmijëve. Për detaje të tjera se si duhet 

menaxhuar këto fraktura, konsulto doracakun e OBSh-së Kujdesi kirurgjik në 

spitalet rajonale, apo tekstet standarde të kirurgjisë së fëmijëve. 

250 

Allçia e pasme mund të përdoret për lëndimet e gjymtyrëve të sipërme dhe të 

poshtme. Gjymtyra së pari mbështillet me materie të butë p.sh. pambuk, pastaj 

leukoplasti i Parisit vendoset për të mbajtur gjymtyrën në pozitë neutrale. Allçia 

e pasme mbahet në vend me një 

fashë elastike. Monitoro gishtërinjtë 

(për qarkullim kapilar dhe temperaturë), 

për t’u siguruar që allçia nuk 

është shtrënguar shumë. 

Trajtimi i frakturave suprakondilare 

tregohet në faqen vijuese. Një 

komplikim i rëndësishëm i kësaj 

frakture është ndrydhja e arteries 

në bërryl- ku ajo mund të bllokohet. 

Vlerëso qarkullimin e gjakut në 

Allçia e pasmë 

dorë. Nëse arteria është e bllokuar 

dora do të jetë e ftohtë, rimbushja kapilare do jetë e ngadalshme dhe kemi 

mungesë të pulsit radial. Nëse arteria është e bllokuar, reduktimi duhet bërë 

në mënyrë urgjente. 

Shami për mbajtjen e 

krahut të lënduar

A 

FraKturat 

A. Tërheqja 

lëkurore e 

ekstremitetit të 

poshtëm 

B. Parandalimi 

i deformimit 

rrotullues 

mund të arrihet 

duke futur një 

pjesë druri në 

leukoplastin e 

këmbës 

B 

Tërheqja trekëmbëshe 

251 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

FraKturat 

Trajtimi i frakturave suprakondilare 

A: radiografia e frakturës suprakondilare të zhvendosur; 

B: tërheqja tregon reduktimin e zhvendosjes së frakturës; 

C: përkulje e kujdesshme e bërrylit duke mbajtur tërheqjen; 

D: mbaje bërrylin të flektuar dhe mbaje frakturën në pozitën e paraqitur; 

E: apliko mbështjellësen e pasme; 

F: kontrollo pozitën e frakturës në radiografia. 

252

lëndiMet e KoKës 

Trajtimi i frakturave të pjesës së mesme të femurit, tek fëmija i moshës nën 

3 vjeç është dhënë në figurën në faqe 251. Është me rëndësi që përkujdesësi 

në mënyrë të shpeshtë të kontrollojë nëse qarkullimi i shputave është i mirë 

dhe gishtërinjtë janë të ngrohtë. 

Trajtimi i frakturave të pjesës së mesme të femurit tek fëmija më i rritur është 

dhënë në figurën (faqe 251). Kjo është metodë e thjeshtë dhe efektive për 

trajtimin e fëmijëve të moshës 3-15 vjeç. Nëse fëmija mund ta ngris këmbën 

nga shtrati, fraktura është ngjitur dhe fëmija është i gatshëm për trajtim 

ambulantor me patericë (mbështetëse) (zakonisht për 3 javë). 

9.3.4 Lëndimet e kokës 

Fraktura e kafkës mund të jetë e mbyllur, hapur apo shtypëse si dhe mund të kemi 

lëndim të trurit. Lëndimet e trurit klasifikohen në tri kategori (3 C-të). 

• Tronditja: forma më e lehtë e lëndimit, ku humbja e funksionit të trurit është 

e përkohshme. 

• Shembja (konfuzioni): truri është i shtypur—funksioni mund të jetë i afektuar 

për disa orë deri në disa ditë, madje edhe javë. 

• Shtypja (kompresioni): mund të rezultojë nga edemi apo koagulanti i gjakut, 

që rritet (hematoma epidurale dhe subdurale). Nëse shtypja është si pasojë e 

koagulantit të gjakut, operacioni urgjent është i nevojshëm. 

diagnoza 

n Anamnezë për lëndim të kokës. 

n Niveli i vetëdijes i zvogëluar, konfuzion, konvulsione dhe shenja të rritjes së 

shtypjes intrakraniale (bebëza jo të barabarta, qëndrim rigid, paraliza fokale 

dhe frymëmarrje jo e rregulltë). 

trajtimi 

ä Mos jep asgjë nëpër gojë 

ä Siguro rrugët e frymëmarrjes së fëmijës (shih Kapitulli 1). 

ä Kufizo marrjen e lëngjeve (në 2 /3 e nevojave të kërkuara, shih më sipër për 

lëngjet e rekomanduara si dhe në faqe 277 për vëllimin e lëngjeve). 

ä Ngrite shtratin nga ana e kokës për 30 shkallë. 

ä Diagnostiko dhe trajto lëndimet e tjera. 

RISHIKIM URGJENT nga kirurgu me përvojë në kirurgjinë e fëmijëve. 

253 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

lëndiMet e Krahërorit dhe të barKut 

9.3.5 Lëndimet e krahërorit dhe të barkut 

Këto mund të jenë me rrezik për jetën dhe mund të rezultojnë nga lëndimet 

topitëse dhe penetruese. 

llojet e lëndimeve 

• Lëndimet e krahërorit përfshijnë frakturat e brinjëve, kontuzionin mushkëror, 

pneumotoraksin dhe hemotoraksin. Pasi që kafazi i krahërorit të fëmijëve 

është më elastik sesa i të rriturve, mund të kemi dëmtim të indeve të buta, pa 

frakturë të brinjëve. 

• Trauma topitëse dhe penetruese e abdomenit, mund të lëndojë organe të ndryshme. 

Sidomos janë të shpeshta lëndimet e shpretkës, si rezultati lëndimeve 

topitëse. 

254 

— Supozo që plaga penetruese e murit të abdomenit ka depërtuar në zgavrën 

abdominale dhe ka prekur organet intra-abdominale. 

— Veçanërisht kujdes me lëndimet e anusit, për shkak se lëndimet penetruese 

të rektumit mund të huqen lehtë. 

trajtimi 

• Dyshimet në lëndime të krahërorit apo të abdomenit kërkojnë RISHIKIM 

URGJENT nga kirurgu i fëmijëve. 

• Shih udhëzimet e dhëna në Kapitulli 1. 

9.4 Problemet abdominale 

9.4.1 Dhimbja abdominale 

Fëmijët shpesh ankohen për dhimbje barku. Nuk shkaktohen të gjitha dhimbjet 

abdominale nga infeksionet gastrointestinale. Dhimbjet abdominale që zgjasin më 

tepër se katër orë, duhet të konsiderohen si emergjencë abdominale. 

vlerësimi 

n Shtroji tri pyetje: 

— A ka simptoma shoqëruese? Prania e mundimit, vjelljes, diarresë, opstipacionit, 

temperaturës së ngritur, kollës, kokëdhimbjes, dhimbjes së fytit 

apo dizurisë (dhimbje gjatë urinimit), ndihmon në përcaktimin e rëndesës 

së problemit dhe mund të çojë deri te diagnoza. 

— Ku po të dhemb? Kërko nga fëmija të prek vendin ku po i dhemb më së 

shumti. Kjo poashtu mund të çoj drejt diagnozës. Dhimbja periumbilikale 

është një e dhënë jospecifike.

— A ka fëmija peritonit—pezmatim i shtratit peritoneal? Kjo është pyetje 

kritike, pasi që shumica e shkaktarëve të peritonitit tek fëmijët, kërkojnë 

intervenim kirurgjik. 

n Shenjat e peritonitit përfshijnë ndjeshmërinë gjatë palpimit, dhimbjen e 

abdomenit kur fëmija kërcen, apo kur pelviku i tij tundet, apo spazmet e 

muskulaturës së abdomenit pas palpimit. Abdomeni rigid, që nuk lëviz gjatë 

respiracionit është një shenjë tjetër e peritonitit. 

trajtimi 

ä Mos i jep fëmijës asgjë per os. 

ä Nëse ka vjellje apo distenzion abdominal, vendosi tubën nazogastrike. 

ä Jepi lëngje intravenoze (shumica e fëmijëve që paraqiten me dhimbje abdominale 

janë të dehidruar), për të korrigjuar mungesën e lëngjeve (tretje fiziologjike 

10–20 ml/kg e përsëritur sipas nevojës) pasuar me 150% të nevojave për 

lëngje (shih faqen 277). 

ä Jepi analgjetik nëse dhimbja është e fortë (kjo nuk do të maskojë problemin 

serioz intraabdominal, madje mund të lehtësojë ekzaminimin). 

ä Përsërite ekzaminimin, nëse diagnoza është në pyetje. 

ä Jepi antibiotikë nëse ka shenja të peritonitit. Për të vepruar mbi florën enterike 

(Bakteret Gram-negative, Enterococcus dhe anaerobet): jepi ampicillin (25–50 

mg/kg IM, apo IV katër herë në ditë), gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV një 

herë në ditë) dhe metronidazole (7.5 mg/kg tri herë në ditë). 

RISHIKIM URGJENT nga kirurgu i fëmijëve. 

9.4.2 Apendiciti 

Shkaktohet nga obstruksioni i lumenit të apendiksit. Fekolitet, hiperplazia limfoide 

dhe parazitët gastrointestinal mund të shkaktojnë obstruksion. Nëse nuk zbulohet 

ruptura e apendiksit, kjo do të çojë deri në peritonit dhe formim të abscesit. 

diagnoza 

n Temperaturë e ngritur, anoreksi, vjellje (variabile) 

apendiciti 

n Mund të fillojë si dhimbje përreth kërthizës, por shenja më e rëndësishme 

klinike është dhembja e vazhdueshme dhe ndjeshmëria palpuese në kuadratin 

e poshtëm, të djathtë të abdomenit. 

n Mund të ngatërrohet me infeksionet e traktit urinar, gurët në veshkë, problemet 

e vezoreve, adenitet mesenterike, ileitet. 

255 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

obstruKsionet e zorrëve pas periudhës së të porsalindurit 

trajtimi 

ä Mos i jep fëmijës asgjë nëpër gojë. 

ä Jepi lëngje intravenoze. 

256 

— Korrigjo deficitin e lëngjeve, duke i dhënë 10–20 ml/kg tretje fiziologjike 

në bolus, përsërite sipas nevojës, të pasuar me 150% të sasisë së kërkuar 

për mbajtjen e lëngjeve. 

ä Jepi antibiotikë pas vënies së diagnozës: jepi ampicillin (25–50 mg/kg IM apo 

IV, katër herë në ditë), gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV, një herë në ditë) dhe 

metronidazole (7.5 mg/kg, tri herë në ditë). 

RISHIKIM URGJENT nga kirurgu i fëmijëve. Apendektomia duhet kryer sa më 

parë që është e mundur, për të parandaluar perforimin, peritonitin apo formacionet 

me absces. 

9.4.3 Obstruksioni i zorrëve pas periudhës së të porsalindurit 

Mund të shkaktohen nga hernia e inkarceruar, ad-hezionet (vrragët nga intervenimet 

e mëparshme) infeksionet me Askaris dhe invaginimet (shih pjesën tjetër). 

diagnoza 

n Pasqyra klinike përcaktohet nga niveli i obstruksionit. Obstruksioni i sipërm- 

manifestohet me vjellje gjatë distenzionit minimal. Obstruksioni i poshtëm 

manifestohet me distenzion dhe vjellje më vonë. 

n Dhembjet shtanguese abdominale, distenzioni dhe mungesa e gazrave janë 

tipike. 

n Ndonjëherë valët peristaltike mund të shihen, përgjatë murit të abdomenit. 

n Radiografia e abdomenit tregon zorrë të fryra, me nivele të ajrit. 

trajtimi 


ä Zëvendëso lëngjet e humbura. Shumica e fëmijëve me obstruksion të zorrëve 

vjellin dhe janë të dehidruar. 

ä Korrigjo deficitin e lëngjeve, duke dhënë 10–20 ml/kg në bolus, përsërite 

sipas nevojës, duke vazhduar me 150% të sasisë së kërkuar për mbajtjen e 

lëngjeve. 

ä Vendos tubën nazogastrike – kjo lehtëson mundimin dhe vjelljen dhe parandalon 

perforimin e zorrëve, duke i mbajtur zorrët të dekompresuara. 

RISHIKIM URGJENT nga kirurgu i fëmijëve.

9.4.4 Invaginimi 

Është një formë e obstruksionit të zorrëve, në të cilën një pjesë e segmentit të 

zorrës futet në pjesën tjetër. Më së shpeshti ndodh te nyja ileo cekale. 

diagnoza 

n Zakonisht shfaqet te fëmijët

9. KirurgjiK 

hernia uMbiliKale 

9.4.5 Hernia umbilikale 

diagnoza 

n Edem i vogël i zvogëlueshëm i kërthizës. 

trajtimi 

• Të shumtën mbyllet spontanisht. 

ä Korrigjo nëse nuk mbyllet deri në 

moshën 6 vjeçare, apo ka anamnezë 

të hernies që ka qenë vështirë për ta 

zvogëluar. 

9.4.6 Hernia inguinale 

diagnoza 

n Edeme e herë-pas-hershme, që shfaqet 

gjatë qarjes së fëmijës, në pjesën 

inguinale. 

• Shfaqet kur korda spermatike del nga 

abdomeni (kanali inguinal). 

• Dalloje nga hidrocela (lëngu që grumbullohet përreth testiseve, si pasojë e 

procesus vaginalis-it të kalueshëm (hapur)) Hydrocelat janë transluminare 

dhe zakonisht nuk zgjerohen lartë në kanalin inguinal 

• Mund të shfaqen poashtu rrallë te femrat. 

trajtimi 

• Hernia inguinale jo 

e komplikuar; intervenim 

kirurgjik efektiv, 

për të parandaluar 

inkarcerimin. 

• Hidrocela: korrigjoje 

nëse nuk zhduket 

deri në moshën 1 

vjeç. Hydrocelat e 

pakorrigjuara do të 

shndërrohen në herrni 

inguinale. 

258 

Herrnia inguinale 

Hernia umbilikale 

Kërthiza e 

fryrë 

Edemi kur 

kollitet fëmija

9.4.7 Hernia inkarcerata 

Kjo shfaqet kur zorrët apo strukturat e tjera abdominale (p.sh. omentum) ngatërrohen 

në herrni. 

diagnostikimi 

n Edeme e pareduktueshme, në pjesën e inguinumit apo umbilikusit. 

n Mund të ketë shenja të obstruksionit të zorrëve (vjellje dhe distenzion abdominal), 

nëse zorra është ngatërruar në herrni. 

trajtimi 

ä Përpiqu që ta zvogëlosh me shtypje të vazhdueshme. Nëse hernia nuk zvogëlohet 

lehtë, duhet ndërhyrja kirurgjike. 


ä Jepi lëngje intravenoze. 

ä Vendosi tubën nazogastrike nëse ka vjellje apo fryrje abdominale. 

ä Jepi antibiotikë nëse dyshon në komprometim të zorrëve: jepi ampicillin (25–50 

mg/kg IM apo IV, katër herë në ditë), gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV, një 

herë në ditë) dhe metronidazole (7.5 mg/kg, tri herë në ditë). 

RISHIKIM URGJENT nga kirurgu i fëmijëve. 

9.4.8 Prolapsi i rektumit 

Shkaktohet nga tendosja gjatë zbrazjes së zorrëve dhe është e shoqëruar me 

diarre kronike dhe ushqyeshmëri të dobët. Faktorët shkaktarë përfshijnë parazitët 

gastrointestinal (siç janë Trichuris) dhe fibroza cistike. 

diagnoza 

n Prolabimi shfaqet gjatë defekimit. Fillimisht pjesët e prolabuara zvogëlohen 

spontanisht, por më vonë mund të kërkojnë zvogëlim manual. 

• Mund të komplikohen nga gjakderdhja apo strangulimi me gangrenë. 

trajtimi 

ä Sigurohu që rektumi i prolabuar nuk është i vdekur (është i kuqërremtë dhe i 

gjakosur, reponohet me shtypje të lehtë konstante. 

ä Ngjit leukoplast përgjatë kofshëve për të mbajtur redukimin. 

hernia e inKarceruar 

ä Korrigjo shkaktarët themelor të diarresë dhe kequshqyeshmërisë. 

ä Trajtoje për infeksione me helminte (si mebendazol 100 mg per os dy herë në 

259 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

inFeKsionet që KërKojnë ndërhyrje KirurgjiKe 

260 

ditë apo 500 mg përnjëherë). 

RISHIKIM nga kirurgu i fëmijëve. Prolabimet rekurrente kërkojnë fiksimin 

Thirsch. 

9.5 Infeksionet që kërkojnë ndërhyrje kirurgjike 

9.5.1 Abscesi 

Infeksioni mund të shkaktojë mbledhjen e qelbit pothuaj në çdo pjesë të trupit. 

diagnoza 

n Temperaturë e ngritur, edeme, ndjeshmëri palpimi dhe formacione fluktuante. 

n Pyet çfarë mund të jetë shkaku i abscesit (p.sh. injeksioni, trupat e huaj apo 

infeksion i fshehtë i eshtrave). Absceset nga injeksioni zakonisht zhvillohen 

2-3 javë pas injeksionit. 

trajtimi 

ä Incizion dhe drenim (shih figurën, faqe 261). 

• Absceset e mëdha mund të kërkojnë anestezion të përgjithshëm. 

ä Antibiotikët: cloxacillin (25–50 mg/kg katër herë në ditë) për 5 ditë apo derisa 

celuliti përreth të mënjanohet. Nëse dyshohet në florë të zorrëve (p.sh. Abscesi 

perirektal) jepi ampicillin (25–50 mg/kg IM apo IV, katër herë në ditë), 

gentamicin (7.5 mg/kg IM apo IV, një herë në ditë) dhe metronidazole (7.5 

mg/kg, tri herë në ditë). 

9.5.2 Osteomieliti (shih faqe 165) 

Infeksioni i eshtrave zakonisht rezulton nga qarkullimi i gjakut. Mund të shkaktohet 

nga frakturat e hapura. Organizmat më të shpeshtë përfshijnë Staphylococcus, 

Salmonella (fëmijët me anemi pernicioze) dhe Mycobacterium tuberculosis. 

diagnoza 

• Osteomieliti akut 

— Dhembje dhe tendosje e kockës së prekur (± temperaturë e ngritur). 

— Refuzim për të lëvizur gjymtyrën e prekur. 

— Refuzim për të peshuar në këmbë. 

— Tek osteomieliti i hershëm radiografia mund të jetë normale (zakonisht 

duhen 12-14 ditë për të pasur ndryshime të dukshme në radiografi).

inFeKsionet që KërKojnë ndërhyrje KirurgjiKe 

A B C 

D E 

Incizioni dhe drenimi i abscesit 

A. Aspirimi i fushës së identifikuar të qelbit; B. Incizioni eliptik; C–D. Ndarja e 

vatrave; E. Vendosje e lehtë në vend. 

• Osteomieliti kronik 

— Drenazhë kronike të sinuseve, mbi kockat e përfshira. 

— Radiografia: periosti i ngritur dhe sekvestrat (pjesë të eshtrave të 

vdekur). 

trajtimi 

ä RISHIKIM nga kirurgu i fëmijëve 

ä Tek osteomieliti i hershëm, me temperaturë të ngritur dhe toksemi, jep chloramfenicol 

(25 mg/kg tri herë në ditë). Te fëmijët 3 vjeç 

261 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

artriti septiK 

262 

për së paku 5 javë. Jepi antibiotikë parenteral derisa fëmija të përmirësohet 

klinikisht, pastaj në mënyrë orale për të kompletuar kursin e trajtimit. 

ä Osteomieliti kronik: sekvestrektomia (largimi i pjesëve të vdekura të ashtit), 

zakonisht është e domosdoshme si dhe trajtimi me antibiotikë, si më lartë. 

9.5.3 Artriti septik (shih faqen 165) 

Kjo gjendje është e ngjashme me osteomielitin, por përfshin nyjet. 

diagnoza 

• Dhembje dhe edeme të nyjeve (± temperaturë e ngritur). 

• Ekzaminimi i nyjeve tregon dy shenja të rëndësishme. 

— Edem dhe ndjeshmëri e nyjës. 

— Amplitudë e kufizuar e lëvizjes. 

trajtimi 

ä Aspirimi i nyjës për të konfirmuar diagnozën (shih figurën, faqe 263). Organizmi 

më i shpeshtë është Staphylococcus aureus. Aspirimi duhet të bëhet nën 

kushte sterile. 

• RISHIKIM URGJENT nga kirurgu i fëmijëve, për pastrim të nyjës. Qelbi nën 

presionin e nyjës e shkatërron nyjën. 

ä Jep chloramfenicol (25 mg/kg, tri herë në ditë). Te fëmijët 3 vjeç, për së paku 5 javë. Jepi antibiotikë parenteral, derisa fëmija të 

përmirësohet klinikisht, pastaj në mënyrë orale, për të kompletuar kursin e 

trajtimit. 

9.5.4 Piomioziti 

Është gjendje kur qelbi është në masën e muskulit. 

diagnoza 

n Temperaturë e ngritur dhe edemi i muskulit të përfshirë. Shenja fluktuese 

mund të mos jetë e pranishme, pasi pezmatimi është thellë në muskul. 

n Më së shpeshti ndodhë në kofshë.

A B 

C D 

E 

Teknika për aspirimin e nyjeve të kërdhokullës (A,B), gjurit (C,D) dhe bërrylit (E). 

trajtimi 

ä Incizioni dhe drenimi (zakonisht kërkon anestezion të përgjithshëm). 

ä Lëre drenin në zgavrën e abscesit për 2-3 ditë. 

ä Radiografi për të përjashtuar osteomielitin. 

pioMioziti 

ä Jepi cloxacillin (50 mg/kg IM apo IV katër herë në ditë) për 5-10 ditë, pasi që 

shkaktari më i shpeshtë është Staphylococcus aureus. 

263 

9. KirurgjiK

9. KirurgjiK 

Shënime 

264

Kapitulli 10 


10.1 Menaxhimi nutritiv 265 

10.1.1 Përkrahja e të 

ushqyerit me 

qumësht gjiri 266 

10.1.2 Menaxhimi nutritiv 

i fëmijëve të 

sëmurë 274 

10.2 Menaxhimi i lëngjeve 277 

10.3 Menaxhimi i 

temperaturës 278 

10.4 Kontrollimi i dhimbjes 279 

10.5 Menaxhimi i anemisë 280 

10.6 Transfuzioni i gjakut 281 

Me qëllim të ofrimit të kujdesit të mirë intra-hospitalor, politikat e spitaleve dhe 

praktikat e punës, duhet të promovojnë principet bazike të kujdesit për fëmijë, 

siç janë: 

• komunikimi me prindër 

• organizimi i reparteve pediatrike ashtu që fëmijët më të sëmurë të marrin 

kujdesin adekuat dhe të jenë më afër oksigjenoterapisë dhe trajtimit tjetër 

emergjent 

• sigurimi i qetësisë për fëmijë 

• parandalim i shpërndarjes së infeksioneve nozokomiale, duke inkurajuar 

personelin për pastrim të duarve në mënyrë të rregulltë dhe masa të tjera 

• Mbajtjen ngrohtë të pjesës ku fëmijët e vegjël dhe ata me kequshqyeshmëri 

janë të vendosur, me qëllim të parandalimit të komplikimeve si p.sh. hipotermis. 

10.1 Menaxhimi nutritiv 

10.6.1 Ruajtja e gjakut 281 

10.6.2 Problemet me 

transfuzion të 

gjakut 281 

10.6.3 Indikacionet për 

transfuzion të 

gjakut 281 

10.6.4 Dhënia e transfuzionit 

të gjakut 282 

10.6.5 Reaksionet e 

transfuzionit 283 

10.7 Terapia me oksigjen 285 

10.8 Lodrat dhe terapia 

me lojë 289 

Punëtori shëndetësor duhet të përcjellë procesin e këshillimit të dhënë në pjesën 

12.3 dhe 12.4 (faqe 299–300). Kartela e nënës përmban figura të ndryshme 

për këshilla dhe duhet dhënë nënës me vete si përkujtues (shih shtojcën 6, 

faqe 371). 

265 

10. Kujdesi përKrahës

10. Kujdesi përKrahës 

përKrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri 

10.1.1 Përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri 

Të ushqyerit me qumësht gjiri është më i rëndësishmi për mbrojtjen e fëmijëve 

nga sëmundja dhe për shërimin prej sëmundjeve. Qumështi i gjirit ofron materie 

ushqyese për t’u rikthyer në gjendje të mirë shëndetësore. 

• Të ushqyerit ekskluziv me qumësht gjiri rekomandohet nga lindja deri në 

moshën 6 muajshe.. 

• Vazhdimi i të ushqyerit me qumësht gjiri, së bashku me ushqim tjetër plotësues, 

rekomandohet nga mosha 6 muajshe deri në moshën 2 vjeç apo më tepër. 

Punëtorët shëndetësor, që trajtojnë fëmijët e sëmurë, kanë përgjegjësi për të 

inkurajuar nënat për të ushqyer me qumësht gjiri fëmijët e tyre, si dhe për t’iu 

ndihmuar për të tejkaluar ndonjë vështirësi. 

Vlerësimi i të ushqyerit me qumësht gjiri 

Mere anamnezën e të ushqyerit me qumësht gjiri, duke pyetur për të ushqyerit e 

foshnjës dhe sjelljet e saj. Vështro nënën derisa ajo ushqen foshnjën dhe vendos 

nëse ka nevojë për ndihmë. Vështro: 

• Si është mbështetur për gjiri (shih faqen 267). 

Shenjat e mbështetjes së mirë janë: 

266 

— areola më tepër vërehet mbi gojën e fëmijës 

— goja e hapur gjerësisht 

— buza e poshtme e kthyer jashtë 

— mjekra e fëmijës e prek gjirin. 

• Si e mban nëna foshnjën (shih faqen 267). 

— foshnja duhet të jetë afër nënës 

— foshnja duhet të jetë me fytyrë kah gjiri 

— trupi i foshnjës duhet të jetë në vijë të drejtë me kokën 

— tërë trupi i foshnjës duhet mbështetur. 

• Si e mban nëna gjirin. 

Vështirësitë që mund të tejkalohen 

1. ‘Jo mjaftë qumësht’ 

Pothuajse të gjitha nënat mund të prodhojnë sasi të mjaftueshme të qumështit 

të gjirit, për një apo madje edhe dy foshnja. Sidoqoftë, ndonjëherë foshnja nuk 

merr mjaftë qumësht gjirit. Shenjat janë:


Puthitje (mbështetje) e mirë (majtas) dhe puthitje e dobët (djathtas) 

Puthitje e mirë (majtas) dhe e dobët (djathtas) —prerje transversale 

Pozicionim i mirë (majtas) dhe i dobët (djathtas) në gji i foshnjës gjatë të 

ushqyerit në gji 

267 




• shtim i dobët i peshës (

• Jepi ushqime të tjera nga gota, derisa pret qumështin e gjirit. Mos përdor shishe 

apo biberon. Zvogëlo qumështin tjetër për 30–60 ml në ditë, pasi që sasia e 

qumështit të gjirit fillon të rritet. Përcille shtimin e peshës së foshnjës. 

3. Refuzimi i të ushqyerit me qumësht gjiri 


Arsyet kryesore pse foshnja mund të refuzojë të ushqehet me qumësht gjiri 

janë: 

• Foshnja është e sëmurë, ka dhimbje apo është e përgjumur 

Ushqyerja e foshnjës duke 

përdorur zëvendësues 

të gjirit (tuba për të 

kontrolluar frekuencën e 

qarkullimit) 

— Nëse foshnja është e aftë të thith, nxite nënën që ta ushqejë më shpesh me 

gji. Nëse foshnja është shumë e sëmurë, nëna duhet që të zbraz qumështin 

e gjirit dhe ta ushqejë me gotë apo tubë, derisa foshnja të jetë në gjendje 

për t’u ushqyer prapë. 

— Nëse foshnja është e hospitalizuar, rregulloje që nëna të qëndrojë me 

foshnjën, me qëllim që ta ushqejë në gji. 

— Ndihmoje nënën që të gjejë mënyrën për të mbajtur foshnjën, pa e prekur 

në vendet, që shkaktojnë dhimbje. 

— Shpjegoja nënës se si t’ia pastrojë hundët e zëna. Sugjeroi mëkime të 

shkurta, të shpeshta, për disa ditë. 

269 




270 

— Dhimbjet në gojë mund të jenë si pasojë e infeksioneve me Kandida, 

apo gjatë daljes së dhëmbëve. Trajtoje infeksionin me Nystatin (100 000 

njësi/ml) pezulli. Jepi 1–2 ml pika në gojë, 4 herë në ditë 7 ditë. Nëse kjo 

nuk është në dispozicion, aplikoje tretjen 1 % gentian violet. 

— Nëse nëna është me barna sedative, zvogëloje dozën dhe provo metodë 

tjetër më pak sedative 

• Ka vështirësi me teknikat e të ushqyerit me qumësht gjiri 

— Ndihmoje nënën në teknikat e saj: siguro që foshnja të pozicionohet dhe 

puthitet mirë, pa bërë shtypje në kokën e foshnjës, apo tundjen e gjirit. 

— Këshilloje atë, që të mos përdorë shishe apo biberon: nëse është e domosdoshme 

përdor gotë. 

— Trajtoje pezmatimin e gjirit me zbrazjen e qumështit, përndryshe mund të 

zhvillohet mastiti apo abscesi. Nëse foshnja nuk është në gjendje të thithë, 

ndihmoi nënës ta zbraz qumështin nga gjiri. 

— Ndihmoi në zvogëlimin e sasisë së tepërt. Nëse foshnja është e puthitur 

dobët dhe thithë në mënyrë joefektive, foshnja mund të ushqehet më 

shpesh, apo për kohë më të gjatë, duke stimuluar gjirin që të prodhohet 

më tepër qumësht, sesa që kërkohet. Sasia e tepërt mund të paraqitet 

edhe nëse nëna përpiqet ta ushqejë foshnjën nga të dy gjinjtë, gjatë çdo 

mëkimi, kur kjo nuk është e nevojshme. 

• Ndërrimi e ka shqetësuar foshnjën 

Ndryshimet siç janë ndarja nga nëna, përkujdesësi i ri, sëmundja e nënës apo 

rutina në familje, era e nënës (si rezultat i përdorimit të sapunëve të ndryshëm, 

ushqimit, menstruacioneve) mund ta shqetësojë foshnjën dhe shkaktojë refuzim 

të të ushqyerit me qumësht gjiri. 

Foshnjat me peshë të ulët në lindje dhe ato të sëmura 

Foshnjat me peshë në lindje nën 2.5 kg kanë nevojë për qumësht gjiri, madje edhe 

më tepër, sidoqoftë ato nuk mund të ushqehen menjëherë pas lindjes, posaçërisht 

nëse janë shumë të dobëta. 

Në ditët e para, foshnja mund të mos jetë e aftë që të marr ushqimin per os dhe 

mund të ketë nevojë që të ushqehet në mënyrë intravenoze. Fillo të ushqyerit 

oral sa më parë që foshnja të mund ta tolerojë atë. 

Foshnjat 30 apo 32 javësh (apo më të vogla) zakonisht, kanë nevojë që të ushqehen 

me tubë nazogastrike. Jepja qumështin e zbrazur me tubë. Nëna mund t’ia jap 

foshnjës gishtin që ta thith derisa të ushqehet me tubë. Kjo mund të stimulojë 

traktin tretës të foshnjës si dhe të ndihmojë në shtimin e peshës. Foshnjat rreth 

30-32 javë të gestacionit mund të marrin ushqimin nga gota apo luga.

Foshnjat me moshë 32 apo më tepër javë të gestacionit janë në gjendje që të 

fillojnë të thithin në gji. Nëna duhet ta vendosë foshnjën në gji, sa më parë që 

foshnja të jetë mirë. Vazhdo dhënien e qumështit të zbrazur me gotë, apo tubë 

në mënyrë që foshnja të plotësojë nevojat ushqyese. 

Foshnjat me 34-36 javë të gestacionit (apo më 

tepër), zakonisht mund të marrin gjithë sasinë 

e duhur nga gjiri. 

Foshnjat të cilat nuk mund të 

ushqehen 

Foshnjat të cilat nuk ushqehen 

në gji, duhet që të marrin 

ose: 

• qumështin e zbrazur 

(preferohet nga nëna e 

tyre) 

• qumështin formulë të 

përgatitur me ujë të 

pastër, duke u bazuar 

në udhëzimet, apo nëse 

është e mundur formula 

të gatshme, në formë të 

lëngët 

menaxhimi nutritiV i FëmijëVe të sëmurë 

• qumësht shtazësh (zbute 

qumështin e lopës, duke 

i shtuar 50 ml ujë në 100 

ml qumësht dhe pastaj shto Të ushqyerit e fëmijës përmes gotës, 

me qumësht të zbrazur nga gjiri 

10 g sheqer në të, me një zëvendësues 

mikronutritiv. Nëse 

është e mundur, mos e përdorë për foshnjat premature). 

Qumështi i zbrazur është zgjidhja më e mirë—në sasitë vijuese: 

Foshnjat ≥ 2.5 kg: jepi 150 ml/kg të peshës trupore brenda ditës, të ndara në 8 

shujta, në intervale 3 orëshe. 

Foshnjat


shujtat “KOmpenZuese” 

272 

Shujtat “Kompenzuese” 

Receta ofron 100 kcal dhe 3 g proteinë/100 ml. Shujtat individuale 

përmbajnë përafërsisht 200 kcal dhe 6 g proteinë. Fëmija duhet t’i 

marrë 7 shujta në 24 orë. 

receta 1 (pure pa qumësht) 

përmbajtja për 1 litër për një shujtë 

Miell drithërash 100 g 20 g 

Yndyrë 100 g 20 g 

Sheqer 50 g 10 g 

Përgatitë qullë të trashë dhe pastaj përzieje me pastë dhe sheqer. 

Përgatitë deri në 1 litër. 

receta 2 (pure me qumësht/puding orizi) 

përmbajtja për 1 litër për një shujtë 

Miell drithërash 125 g 25 g 

Qumësht (të freskët afatgjatë) 600 ml 120 ml 

Sheqer 75 g 15 g 

Yndyrë/margarinë 25 g 5 g 

Përgatit pure të trashë me qumësht dhe me pak ujë (përdor 75 g të 

qumështit të plotë pluhur, në vend të 600 ml të qumështit lëng), pastaj 

shto yndyrë dhe sheqer. Shto deri në 1 litër. 

Për pudingun prej orizi, zëvendëso miellin e cerealeve me sasi të 

njëjtë orizi. 

Këto receta mund të zëvendësohen me vitamina dhe minerale.

eceta 3 (shujta e bazuar në oriz) 

përmbajtja për të fituar 600g për një shujtë 

Oriz 75 g 25 g 

Thjerrëza 50 g 20 g 

Kungull 75 g 25 g 

Gjethe të gjelbërta 75 g 25 g 

Yndyrë/margarine 25 g 10 g 

Ujë 800 ml 

Vendos oriz, thjerrëza, kungull, vaj, erëza dhe ujë në enë dhe zieni me 

kapak të mbyllur. Para se të zihet shtoni gjethe të grira. Vazhdoni ta 

zieni për pak minuta. 

receta 4 (shujta e bazuar në oriz, duke përdorur ushqim 

familjar të zier) 

përmbajtja sasia e një shujt 

Orizi i zier 90 g (4 1 /2 lugë të mëdha)* 

Fasulja e qullët e zier, bizelja apo thjerrëza 30 g (1 1 /2 lugë të mëdha) 

Kungull i qullët i zierë 30 g (1 1 /2 lugë të mëdha) 

Margarinë/Vaj 10 g (2 lugë çaji)** 

Zbuti ushqimet e qullëta me vaj dhe margarinë. 

receta 5 (shujta e bazuar në misër, duke përdorur ushqim 

familjar) 

përmbajtja sasia e një shujte 

Qullë të trashë misri (i zierë) 140 g (6 lugë të mëdha)* 

Pasta të kikirikut 15 g (3 lugë të çajit)** 

Vezë 30 g (1 veza) 

Gjethe të gjelbërta 20 g (grusht) 

shujtat “KOmpenZuese” 

Përzieni pastën e kikirikut dhe vezët e paziera në qullurat e ziera. Zieni 

për disa minuta. Fërgoni qepët dhe domatet në miell dhe shtoni fletët. 

Përzieni në qullë dhe shërbeni ndaras. 

* Lugë e madhe = 10 ml lugë e rrumbullakuar; ** lugë çaji = 5 ml 

273 



menaxhimi nutritiV 

10.1.2 Menaxhimi i të ushqyerit të fëmijëve të sëmurë 

Principet për të ushqyerit e motakëve dhe fëmijëve të vegjël, të sëmurë janë: 

• vazhdo të ushqyerit me qumësht gjiri 

• mos i ndërprejë ushqimet tjera 

• ushqeje foshnjën shpesh, çdo 2-3 orë 

• inkurajoje dhe bëhu i durueshëm 

• ushqeje me tubë nazogastrike, nëse fëmija ka anoreksi të rëndë 

• promovo rritjen kompenzuese, pas rikthimit të apetitit. 

Ushqimet që jepen duhet të jenë: 

• të shijshme (për fëmijën) 

• të lehta për t’u ngrënë (të buta dhe të lëngëta) 

• të lehta për t’u tretur 

• nutritive dhe të pasura me energji dhe materie ushqyese. 

Parimi bazë i menaxhimit të të ushqyerit është, që të jepet dieta me sasi të 

mjaftueshme energjetike të ushqimit dhe proteina të cilësisë së lartë. Gjithashtu 

rekomandohen ushqimet me përmbajtje të larta yndyrore. Rreth 30–40% të 

kalorive të përgjithshme mund të jepen si yndyra. Të ushqyerit në intervale të 

shpeshta është i domosdoshëm për të arritur marrjen e sasive adekuate energjetike. 

Nëse ka shqetësim për përmbajtjen nutritive të ushqimit, jepi shtesë 

të multivitaminave dhe mineraleve. 

Fëmija duhet të inkurajohet të hajë sasi relativisht të vogla dhe shpesh. Nëse fëmijët 

e vegjël lihen të ushqehen vetvetiu, apo duhet të konkurrojnë me bashkëmoshatarët 

e tyre për ushqim, ata mund të mos marrin sasi adekuate të ushqimit. 

Zënia e hundës, me mukus të thatë apo të trashë, mund të ndikojë në të ushqyerit 

e foshnjës. Hidhi pika të NaCl në hundë, për të zbutur mukusin. 

Tek një numër i vogël fëmijësh, të cilët nuk janë në gjendje të hanë për disa ditë 

(p.sh. si pasojë e gjendjes së pavetëdijshme te meningjiti apo distresi respirator 

te pneumonia e rëndë), mund të jetë e domosdoshme që të ushqehet me tubë 

nazogastrike. Rreziku i aspirimit mund të zvogëlohet, nëse jepen shpesh sasi 

të vogla. 

Për të zëvendësuar menaxhimin e të ushqyerit të fëmijës në spital, të ushqyerit 

duhet të rritet gjatë konvaleshencës, për të fituar peshën e humbur. Është me 

rëndësi që nëna, apo përkujdesësi t’i ofrojë fëmijës ushqim më shpesh se sa 

në kushte normale (së paku një shujtë shtesë në ditë), pasi që apetiti i fëmijës 

të shtohet. 

274

diagrami 16. të ushqyerit e rekomanduar për fëmijën e 

sëmurë dhe të shëndoshë* 

deri në moshën 6 muajshe 

ä Ushqeje me qumësht të gjirit, sa më shpesh që 

fëmija të dojë, gjatë ditës dhe natës për së paku 8 

herë brenda 24 orëve. 

ä Mos jep ushqim apo lëngje të tjera. 

ä Vetëm nëse fëmija është me moshë mbi 4 

muaj dhe duket se është i uritur pas të ushqyerit 

me qumësht të gjirit dhe nuk shton peshë 

në mënyrë adekuate: 

Shto ushqim shtesë (shih më poshtë). 

Jepi 2-3 lugë të këtij ushqimi, pas të ushqyerit me qumësht të gjirit. 

6 muaj deri në 12 muaj 

ä Ushqeje me qumësht të gjirit sa më shpesh që fëmija të dojë, gjatë 

ditës dhe natës, së paku 8 herë brenda 24 orëve. 

ä Jepi shujta adekuate të ushqimeve të trasha-nutritive të përshtatshme 

(shih tabelën 31 për shembuj): 

— 3 herë në ditë, nëse fëmija ushqehet me qumësht të gjirit; 

— 5 herë në ditë, nëse fëmija nuk ushqehet me qumësht të gjirit, 

plus 1-2 gota qumështi. 

12 muaj deri në 2 vjet 

ä Ushqeje me qumësht të gjirit, sa më shpesh që të dojë fëmija. 

ä Jepi shujta adekuate të ushqimeve të trasha-nutritive të përshtatshme 

(shih tabelën 31 për shembuj), apo ushqim familjar 5 herë në 

ditë. 

2 vjet dhe mbi 

ä Jepi ushqim familjar 3 herë në ditë. Poashtu, dy herë në ditë jepi 

zamra (shih tabelën 31 për shembull) 

* Dieta e mirë ditore duhet të jetë adekuate në sasi dhe të përmbajë një ushqim 

të pasur me energji (p.sh., cerealie të trasha me yndyrë të shtuar); mish, 

peshkë, vezë, apo perime bishtajore; dhe pemë e perime. 

275 



menaxhimi nutritiV 

Tabela 31. Shembuj të ushqimeve lokale 

276 

grup mosha: 6 muaj 6 – 12 muaj 12-24 muajsh 2 vjet e mbi 

ushqeje fëmijën në gji aq shpesh ushqeje fëmijën në gji aq shpesh ushqeje fëmijën me gji aq shpesh Jepni shujta familjare 

sa fëmija të dojë, ditën dhe natën, sa fëmija të dojë. sa fëmija të dojë. 3 herë në ditë 

së paku 8 herë brenda 24 orëve Jep 3 herë në ditë ushqim familjar Jeni shujta familjare në 

Jepi shujta në sasi adekuate Jeni shujta në sasi adekuate 200 ml sasi adekuate 250 ml 

Mos i jep ushqim apo lëngje të 125 ml të ushqimit të trashë (sasia e 1 tasi të jogurtit): shujtat familjare duhen 

tjera. plotësues si: - pire patatesh me vaj + mish (viçi, të jenë sa më të 

Vetëm nëse fëmija: është i - qull perimesh (patate, karota, pul),vezë, mëlçi, peshk, apo llojllojshme. 

uritur pas ushqimit me gji, apo kungull, spinaq, domate, etj.) me - pite të përgatitur në shtëpi, apo Shujta e fëmijës duhet 

nuk është duke fituar në peshë në vaj dhe mish dhe/apo të kuqtë e - bukë me gjalpë/margarinë dhe të pasurohet me mish, 

mënyrë adekuate. vezës, apo peshk, apo vezë, peshk, djathë, 

Jepi ushqim plotësues (të shënuar - qull me yndyrë (vaj/gjalpë/ - fasule ma vaj dhe bukë, apo gjalpë, vaj ose margarinë 

në shtyllën prej 6 margarinë), apo - perime të freskëta (karota, speca dhe 

muajve deri në 12 muaj). - griz (miell gruri, qumësht, pak të ëmbël, domate, etj), apo jepni 2 zamra në ditë 

Jepi këtë ushqim 1 apo 2 herë në sheqer + vaj), apo - kos apo - pemë të freskëta 

ditë pas ushqimit në gji (4-6 - kaçamak (miell misri, ujë, pak - supë të trashë perimesh, apo (fruta sezonale), qumësht 

lugë të reçelit). kripë) + vaj/gjalpë/margarinë/ çorbë me mish, djathë dhe lope, biskota. pite të 

qumësht, apo yndyrë. përgatitur në shtëpi. 

- pilaf orizi (+ vaj/gjalpë/margarinë) dhe 

apo Jepi 2 zamra në ditë 

- bukë me kos, apo - pemë të freskëta (fruta sezonale), 

- pemë të freskëta (fruta sezonale), qumësht lope, biskota, pite të 

- 3 herë në ditë nëse është në gji; përgatitur në shtëpi. 

- 5 herë në ditë nëse nuk mëkohet 

në gji.

10.2 Menaxhimi i lëngjeve 

Sasia e përgjithshme e nevojave për lëngje të fëmijës është llogaritur me formulën 

vijuese 100 ml/kg për 10 kg e parë, pastaj 50 ml/kg për 10 kg të tjerë, pastaj 25 

ml/kg për çdo kg shtesë. Për shembull, fëmija me peshë prej 8kg merr 8 x 100 

ml = 800 ml në ditë, fëmija 15 kg (10 x 100) + (5 x 50) = 1250 ml në ditë. 

Tabela 32. Kërkesat për lëngje mbajtëse 

pesha trupore e fëmijës Lëngu (ml/ditë) 

2 kg 200 ml/ditë 













menaxhimi i LëngjeVe 

Jepi fëmijës së sëmurë më tepër se sasitë e lartshënuara, nëse fëmija ka temperaturë 

të ngritur (shtoji 10% për çdo 1°C të temperaturës së ngritur). 

përcjellja e marrjes së lëngjeve 

Përkujdesu për të mbajtur hidrimin në nivel të duhur, tek fëmijët e sëmurë rëndë, 

të cilët nuk kanë marrë lëngje per os për një kohë të caktuar. Lëngjet duhet dhënë 

në mënyrë orale (përmes gojës apo tubës nazogastrike). 

Nëse lëngjet duhet të jepen në mënyrë intravenoze është me rëndësi që të përcillet 

nga afër infuzioni i dhënë fëmijës, për shkak të rrezikut të dhënies së sasisë 

së tepërt të lëngjeve, që mund të çojë deri te insuficienca e zemrës dhe edemi 

i trurit. Nëse është e pamundur që të përcillet infuzioni nga afër, atëherë vija IV 

duhet të përdoret vetëm për fëmijët që kanë dehidrim të rëndë, shok septik, 

dhënie të antibiotikëve IV dhe tek fëmijët te të cilët dhënia orale e lëngjeve është e 

kundërindikuar (si perforimi i zorrëve, apo problemet tjera kirurgjike abdominale). 

Mbajtja e lëngjeve IV përfshin gjysmë-tretje normale fiziologjike dhe 5% glukozë. 

Mos jep vetëm 5% glukozë për periudha të gjata, sepse kjo mund të çojë në 

hiponatremi. Shih aneksin 4, faqe 361 për përbërjen e lëngjeve IV. 

277 



menaxhimi i temperaturës së ngritur 

10.3 Menaxhimi i temperaturës së ngritur 

Në këtë udhëzues merret parasysh temperatura rektale. Temperaturat orale dhe 

aksillare janë më të ulëta rreth 0.5°C, respektivisht 0.8°C. 

Temperatura nuk është tregues se duhet filluar trajtimi me antibiotik dhe mund 

të ndihmojë sistemin imun që ta luftojë infeksionin. Sidoqoftë temperaturat e 

ngritura (>39°C), mund të kenë efekte të dëmshme siç janë: 

• zvogëlimi i apetitit 

• iritimi i fëmijës 

• shfaqja e konvulsioneve te disa fëmijë në mes moshës 6 muajsh dhe 5 vjeç 

• shtimi i harxhimit të oksigjenit (p.sh. te fëmija me pneumoni të rëndë, insuficiencë 

të zemrës apo meningjit). 

Të gjithë fëmijët me temperaturë të ngritur duhet që të ekzaminohen për shenja 

dhe simptoma, të cilat tregojnë shkaktarët bazë të temperaturës dhe duhet trajtuar 

sipas nevojës (shih kapitullin 6, faqe 133). 

trajtimi me antipiretikë 

Paracetamol 

Trajtimi me paracetamol duhet të kufizohet për fëmijët e moshës ≥ 2 muajsh, 

që kanë temperaturë ≥ 39°C dhe janë të parehatshëm apo të shqetësuar, për 

shkak të temperaturës së ngritur. Fëmijët që janë vigjilent dhe aktiv është pak 

e besueshme që do të kenë ndonjë dobi nga marrja e paracetamolit. Doza e 

paracetamolit është 15 mg/kg çdo 6 orë. 

Agjentët e tjerë 

Aspirini nuk rekomandohet si vijë e parë e antipiretikëve për shkak të lidhjeve që 

ka me sindromin Rey, gjendjet e rralla por të rënda që mund ta prekin mëlçinë 

apo trurin. Shmange dhënien e aspirinës tek fëmijët me varicelë, ethe dengue 

apo çrregullime të tjera hemorragjike. 

Agjentët e tjerë nuk rekomandohen për shkak të toksicitetit të tyre dhe joefikasitetit 

(dipyrone, phenylbutazone) apo të shtrenjta (ibuprofen). 


Fëmijët me temperaturë të ngritur duhet të vishen lehtë, të mbahen në dhomë 

të ngrohtë, por mirë të ventiluar dhe të inkurajohen për të marrë sa më tepër 

lëngje. Vendosja e pecetave të lagura e zvogëlon temperaturën vetëm gjatë kohës 

së aplikimit të tyre. 

278

10.4 Kontrolli i dhimbjes 

Principet bazë të kontrollit të dhimbjes janë: 

— jep analgjetikë nga goja, kur është e mundur (trajtimi IM mund të shkaktojë 

dhimbje) 

— jepni rregullisht, ashtu që fëmija nuk do të ballafaqohet me përjetimin e 

dhimbjes, para se t’i jepet doza tjetër e analgjetikut. 

— jepja në dozë që mund të rritet, apo fillo me një analgjetik të lehtë dhe kalo 

në analgjetikë më të fortë, sipas rritjes së nevojës për të qetësuar dhimbjen, 

apo zhvillimit të tolerancës 

— cakto dozën për secilin fëmijë, meqenëse fëmijët do të kenë kërkesa të 

ndryshme në pikëpamje të dozës për të njëjtin efekt. 

Përdori barnat vijuese për kontrollimin efektiv të dhimbjes: 

1. Anestetikët lokal: për lezionet e dhimbshme në lëkurë apo mukoza apo gjatë 

procedurave të dhimbshme. 

ä Lidokaina: aplikoje me gazë në ulçerat e dhimbshme të gojës, para ushqimit 

(aplikoje me dorëza, deri sa anëtari i familjes apo punëtori shëndetësor 

të mos jetë HIV-pozitiv dhe të mos ketë nevojë më për mbrojtje nga 

infeksioni); ky vepron për 2-5 minuta. 

ä TAK (tetrakain, adrenalin, kokain): aplikoje me tupfer gaze dhe vendose 

mbi plagët e hapura; është veçanërisht i dobishëm gjatë qepjes. 

2. analgjetikët: për dhimbje të lehtë apo mesatare (siç është kokëdhembja, 

dhimbja post-traumatike dhe dhimbja prej spasticitetit). 

ä paracetamol 

ä aspirinë (shih komentet mbi përdorimin në faqe 278) 

ä barnat anti-inflamatore josteroide, siç është ibuprofen. 

3. Analgjetikët e fuqishëm siç janë opiatet: për dhimbje mesatare dhe të forta, 

që nuk reagojnë në trajtim me analgjetik. 

ä morfinë, një analgjetik i shtrenjtë dhe i fuqishëm: jepe oral apo IV çdo 4–6 

orë, apo përmes infuzionit të vazhdueshëm IV. 

ä petidinë: jepe oral apo IM, çdo 4–6 orë 

KOntrOLLi i dhimbjes 

ä kodein: jepe oral çdo 6–12 orë, të kombinuar me jo-opioide, për të arritur 

analgjezi shtesë. 

Vërejtje: Përcille me kujdes për depresion respirator. Nëse zhvillohet toleranca, 

doza duhet të rritet për të mbajtur shkallën e njëjtë të qetësimit të dhimbjes. 

279 



menaxhimi i anemisë 

4. Barnat tjera: për problemet specifike të dhimbjes. Këto përfshijnë diazepamin 

për spazme muskulore, karbamazepinën për dhimbje neuralgjike dhe kortikosteroidet 

(siç është dexamethasone) për dhimbjet si pasojë e një ënjtje 

inflamatore, që shtyp në nerva. 

10.5 Menaxhimi i anemisë 

anemia (jo e rëndë) 

Fëmijët e vegjël (mosha

• Nëse qelizat e koncentruara janë në dispozicion, jepi 10 ml/kg të peshës 

trupore, për 3–4 orë më mirë, sesa gjak të freskët. Nëse nuk ka, jepi gjak të 

freskët (20 ml/kg të peshës trupore) për 3–4 orë. 

• Kontrolloje frekuencën respiratore dhe të pulsit, çdo 15 minuta. Nëse, cilado 

prej tyre tregon rritje, jepi transfuzion më ngadalë. Nëse ka ndonjë dëshmi të 

mbingarkesës me lëngje, si pasojë e transfuzionit të gjakut, jepi furosemide 

IV, 1–2 mg/kg të peshës trupore, deri në maksimum prej 20 mg. 

• Pas transfuzionit, nëse hemoglobina mbetet si më parë, përsërite transfuzionin. 

• Në fëmijët e kequshqyer rëndë, mbingarkesa me lëngje është komplikim i 

shpeshtë dhe serioz. Jepi qeliza të koncentruara kur ke, apo gjak të freskët, 

10 ml/kg të peshës trupore (më shumë se 20 ml/kg), vetëm njëherë dhe të 

mos përsëritet transfuzioni (shih faqe 195 për detaje). 

10.6 Transfuzioni i gjakut 

10.6.1 Ruajtja e gjakut 

Përdore gjakun që është kontrolluar dhe është negativ për sëmundjet ngjitëse, 

përmes transfuzionit. Të mos përdoret gjaku të cilit i ka kaluar data e përdorimit, 

apo ka qenë jashtë frigoriferit, për më shumë se 2 orë. 

Transfuzioni i shpejtë i vëllimeve të mëdha, në shpejtësi >15 ml/kg/orë të gjakut 

të ruajtur në 4°C, mund të shkaktojnë hipotermi, sidomos në foshnjat e vogla. 

10.6.2 Problemet me transfuzionin të gjakut 

Gjaku mund të jetë bartës i sëmundjeve ngjitëse (p.sh. sifilizit, hepatitit B dhe C, 

HIV-it). Kështu që, kontrollo dhuruesit për sa më shumë prej këtyre sëmundjeve 

që të jetë e mundur. Për të minimizuar rrezikun, jepi transfuzion gjaku vetëm kur 

kjo është esenciale. 

10.6.3 Indikacionet për transfuzion të gjakut 

transFuZiOni i gjaKut 

Ekzistojnë pesë indikacione të përgjithshme për transfuzion të gjakut: 

• humbja akute e gjakut, kur 20–30% të vëllimit të përgjithshëm të gjakut është 

humbur dhe gjakderdhja vazhdon 

• anemia e rëndë 

• shoku septik (nëse lëngjet IV janë të pamjaftueshme për të mbajtur qarkullimin 

adekuat dhe si plotësim i terapisë me antibiotik) 

• për të siguruar plazmë dhe trombocite për faktorët e koagulimit, nëse komponentët 

specifike të gjakut nuk janë në dispozicion 

• eksanguinotransfuzion në të porsalindur me verdhëz të rëndë. 

281 



dhënia e transFuZiOnit të gjaKut 

10.6.4 Dhënia e transfuzionit të gjakut 

Para transfuzionit, kontrollo si vijon: 

• gjaku është i grupit të duhur dhe emri i pacientit dhe numri janë edhe në etiketë 

edhe në formë (në një emergjencë, zvogëloje rrezikun prej shpërputhjes apo 

reaksioneve të transfuzionit, përmes provës së pajtueshmërisë së grupeve 

specifike të gjakut, apo duke dhënë gjak të grupit 0, nëse ke) 

• qesja e gjakut për transfuzion nuk është e shpuar 

• qesja e gjakut nuk ka qenë jashtë frigoriferit për më shumë se 2 orë, plazma 

nuk është e kuqërremtë, apo nuk ka koagule të mëdha dhe eritrocitet nuk 

duken të purpurta apo të zeza 

Dhënia e transfuzionit të gjakut. Vërejtje: Shishja është përdorur për të matur 

vëllimin e gjakut dhe dora imobilizohet për të parandaluar fleksionin e bërrylit. 

282

• ndonjë shenjë e pamjaftueshmërisë së zemrës. Nëse është e pranishme, jepi 

1mg/kg furosemide IV në fillim të transfuzionit, fëmijës tek i cili vëllimi i gjakut 

qarkullues është normal. Të mos injektohet në qesen e gjakut. 

Kryeje regjistrimin themelor të temperaturës së fëmijës, frekuencës respiratore 

dhe frekuencës së pulsit. 

Vëllimi i dhënë me transfuzion fillimisht duhet të jetë 20 ml/kg të peshës trupore 

të gjakut të freskët, i dhënë për 3–4 orë. 

Gjatë transfuzionit: 

• nëse është në dispozicion, shfrytëzo një pajisje infuzioni për të kontrolluar 

shpejtësinë e transfuzionit 

• kontrollo nëse gjaku është duke rrjedhur në shpejtësi të duhur 

• shih për shenja të reaksioneve të transfuzionit (shih më poshtë), veçanërisht 

me kujdes në 15 minutat e parë të transfuzionit 

• regjistro dukjen e përgjithshme të fëmijëve, temperaturën, pulsin dhe 

frekuencën respiratore, çdo 30 minuta 

• regjistro kohën e fillimit dhe të përfundimit të transfuzionit dhe praninë e 

ndonjë reaksioni. 

Pas transfuzionit: 

• rivlerëso fëmijën. Nëse duhet më shumë gjak, duhet dhënë një sasi e ngjashme 

me transfuzionin e dhënë dhe duhet përsëritur doza e furosemidit (nëse 

jepet). 

10.6.5 Reaksionet e transfuzionit 

Nëse paraqiten reaksionet e transfuzionit, së pari kontrollo etiketën e qeses së 

gjakut dhe identitetin e pacientit. Nëse ka ndonjë shpërputhje, ndërpreje menjëherë 

transfuzionin dhe lajmëro bankën e gjakut. 

Reaksionet e lehta (si pasojë e tejndjeshmërisë së lehtë) 

Shenjat dhe simptomat: 

n ekzantema që kruhet 

Menaxhimi: 

ä ngadalëso transfuzionin 

ä jepi chlorphenamine 0.1 mg/kg IM, nëse ke 

reaKsiOnet e transFuZiOnit 

ä vazhdo transfuzionin në shpejtësi normale, nëse nuk ka përparim të 

simptomave pas 30 minutave 

ä nëse simptomat perzistojnë, trajtoje si reaksion të lehtë (shih më poshtë). 

283 



reaKsiOnet e transFuZiOnit 

Reaksionet mesatarisht të rënda (si pasojë e tejndjeshmërisë së mesme, reaksioneve 

jo-hemolitike, kontaminimit pirogjen apo bakterial) 


n ekzantemë e rëndë që kruhet (urtikarie) 

n zjarrmi 

n temperaturë >38°C (Vërejtje: temperatura mund të ketë qenë e pranishme 

para transfuzionit) 

n rigjiditet 

n shqetësim 

n frekuencë e rritur e zemrës. 

Menaxhimi: 

ä ndërpreje transfuzionin, por mbaje vijën IV të hapur me tretje fiziologjike 

ä jepi 200 mg hydrocortisone, IV apo chlorphenamine 0.25 mg/kg IM, nëse ke 

ä jepi bronkodilator, nëse ka fishkëllimë (shih faqe 88–90) 

ä dërgo në bankën e gjakut si vijon: pajisjen e përdorur për dhënien e gjakut, 

mostrën e gjakut prej një vendi tjetër dhe mostrat e urinës të mbledhura gjatë 

24 orëve. 

ä nëse ka përmirësim, rifillo ngadalë transfuzionin me gjak tjetër dhe vëzhgoje 

me kujdes 

ä nëse nuk ka përmirësim në 15 minutat e ardhshëm, trajtoje si rrezik për 

jetë (shih më poshtë) dhe raportoje tek mjeku përgjegjës dhe në bankën e 

gjakut. 

Reaksionet e rrezikshme për jetë (si pasojë e hemolizës, kontaminimit bakterial 

dhe shokut septik, mbingarkimit me lëngje apo anafilaksës) 


n temperaturë >38°C (Vërejtje: temperatura mund të ketë qenë e pranishme 

para transfuzionit) 

n shtangime 

n shqetësim 

n frekuencë e rritur e zemrës 

n frymëmarrje e shpejtësuar 

n urinë e zezë apo e kuqe e mbylltë (hemoglobinuri) 

n gjakderdhje e pashpjegueshme 

284

n konfuzion 

n kolabim. 

Vërejë se në një fëmijë të pavetëdijshëm, gjakderdhja e pakontrolluar apo shoku 

mund të jetë e vetmja shenjë e reaksionit të rrezikshëm për jetë. 

Menaxhimi: 

ä ndërpreje transfuzionin, por mbaje të hapur vijën IV me tretje fiziologjike 

ä ruaji rrugët e frymëmarrjes dhe jepi oksigjen (shih faqe 4) 

ä jepi epinephrine (adrenaline) 0.01 mg/kg të peshës trupore (baras me 0.1 ml 

të tretësirës 1 në 10 000 

ä trajtoje shokun (shih faqe 4) 

ä jepi 200 mg hydrocortisone IV, apo chlorpheniramine 0.1 mg/kg IM, nëse ke 

ä jepi bronhodilator, nëse ka fishkëllimë (shih faqe 88–90) 

ä raportoje tek mjeku përgjegjës dhe në laboratorin e gjakut, sa më parë që të 

jetë e mundur 

ä mbaje qarkullimin renal të gjakut me furosemide IV 1 mg/kg 

ä jepi antibiotik sikur për septikemi (shih faqe 158). 

10.7 Terapia me oksigjen 

indikacionet 

Kur është në dispozicion, terapia me oksigjen duhet të drejtohet përmes puls 

oksimetrit (shih faqe 288). Jepi oksigjen fëmijës me SaO 2 90%. Kur puls oksimetrat nuk janë në dispozicion, 

nevoja për terapi me oksigjen duhet të drejtohet nga shenjat klinike, të cilat janë 

më pak të besueshme. 

Kur furnizimi me oksigjen është i kufizuar, duhet t’u jepet prioritet fëmijëve me 

pneumoni të rëndë, bronkiolit apo astmë që: 

n kanë cianozë qendrore, apo 

n nuk janë në gjendje të pinë (kur kjo është si pasojë e distresit respirator). 

Aty ku pajisja me oksigjeni është më e begatshme, ky duhet t’u jepet fëmijëve 

me cilëndo nga vijueset: 

n retraksion i rëndë i pjesës së poshtme të kafazit të krahërorit 

n frekuencë respiratore prej 70/min apo mbi 

n gjëmim me secilën frymëmarrje (në foshnjat e vogla) 

n tundje koke (shih faqe 70). 

terapia me OKsigjen 

285 




burimet 

Pajisjet për oksigjen duhet të jenë në dispozicion gjatë gjithë kohës. Dy burimet 

kryesore të oksigjenit janë cilindrat dhe koncentruesit e oksigjenit. Është me 

rëndësi që krejt pajisja të kontrollohet për pajtueshmëri. 

Cilindrat e oksigjenit dhe koncentruesit 

Shih listën e pajisjes së rekomanduar për 

përdorim me cilindra dhe koncentrues të 

oksigjenit dhe udhëzimet për përdorimin 

e tyre në dokumentet e rishqyrtimit 

teknik të OBSh-së, Terapia me 

oksigjen në menaxhimin e fëmijës 

me një infeksion akut respirator 

dhe Doracakun e OBSh-së 

Përdorimi klinik i oksigjenit (shih 

Referencën në faqe 305). 

dhënia e oksigjenit 

Rekomandohen tri metoda për 

dhënien e oksigjenit: kanulat 

nazale, kateteri nazal dhe kateteri 

nazofaringeal. Kanulat nazale 

apo kateteri nazal preferohet në 

shumicën e rrethanave. Kanulat 

nazale janë metoda më e mirë për 

dhënien e oksigjenit foshnjave të 

vogla dhe fëmijëve me krup apo 

pertusis të rëndë. 

Përdorimi i kateterit nazofaringeal 

kërkon përcjellje nga afër dhe veprim 

të shpejtë, në rast se kateteri 

hyn në ezofag apo zhvillohen komplikime 

të tjera serioze. Përdorimi 

i maskës së fytyrës, apo kutive të 

kokës nuk rekomandohet. 

Kanulat nazale. Këta janë gypa të 

shkurtër të futur në hundë. Vendosi 

ato mu brenda hundës dhe përforcoi 

me një copë të shiritit ngjitës në faqe 

286 

Terapia me oksigjen: kanulat nazale të 

vendosura drejtë dhe të përforcuara 

Terapia me oksigjen: vendosja e drejtë 

e kateterit nazal (pamje transversale)

A: Matja e distancës prej hundës deri 

në tragus të veshit, për futjen e kateterit 

nazofaringeal 


B. Pamja transversale e pozitës së 

kateterit nazofaringeal 

afër hundës (shih figurën). Duhet pasur kujdes që të mbahen hundët të lira nga 

mukusi, i cili mund të bllokoj rrjedhën e oksigjenit. 

ä Vendose një shpejtësi të rrjedhës prej 1–2 litër/min (0.5 litër/min në foshnjat e 

vogla) për të zhvilluar një përqendrim oksigjeni të thithur prej 30–35%. Njomja 

(humidifikimi) nuk kërkohet me kanulat nazale. 

Kateteri nazal. Ky është një kateter 6 apo 8 FG, i cili plasohet në shpinën e zgavrës 

së hundës. Vendose kateterin në një distancë prej faqes anësore të hundës, deri 

në buzën e brendshme të vetullës. 

ä vendose shpejtësinë e rrjedhës prej 1–2 litër/min. Njomja nuk kërkohet me 

kateter nazal. 

Kateteri nazofaringeal. Ky është një kateter 6 apo 8 FG, i cili është plasuar në 

faring mu nën nivelin e uvulës. Vendose kateterin në një distancë të barabartë me 

atë prej faqes anësore të hundës deri përballë veshit (shih figurën B, më lartë). 

Nëse është vendosur tepër poshtë, mund të paraqiten mundimi dhe vjellja, e më 

rrallë fryrja gastrike. 

ä Vendose një shpejtësi të rrjedhës prej 1–2 litër/min, që zhvillon një përqendrim 

oksigjeni të thithur prej 45–60%. Është me rëndësi që kjo shpejtësi e rrjedhës 

të mos kalohet për shkak të rrezikut prej fryrjes së lukthit. Njomja është e 

nevojshme. 


Aftësoi infermieret që të vendosin dhe të përforcojnë kanulat nazale apo kateterin 

drejtë. Kontrollo rregullisht nëse pajisja është duke punuar siç duhet dhe largo 

dhe pastro kanulat apo kateterin së paku dy herë në ditë. 

287 




Përcille fëmijën së paku çdo 3 orë për të përcaktuar dhe korrigjuar ndonjë 

problem, përfshirë: 

• SaO 2 përmes pulsoksimetrit 

• kateterin apo kanulat nazale jashtë vendit të vendosjes 

• rrjedhën në sistemin e dhënies së oksigjenit 

• shpejtësinë jo të drejtë të rrjedhjes së oksigjenit 

• rrugën e frymëmarrjes, të bllokuar me mukus (pastro hundën me fitil të njomë, 

apo aspirim të kujdesshëm) 

• fryrjen gastrike (kontrollo pozitën e kateterit dhe korrigjoje atë, nëse është e 

domosdoshme). 

puls oksimetri 

Puls oksimetri është aparat që mat, në mënyrë jo-invazive, saturimin e gjakut me 

oksigjen. Për këtë qëllim, ky emiton një rreze drite nëpër indet, si gishti apo tërë 

dora apo këmba në fëmijët e vegjël. Saturimi është matur në arteriet e vogla dhe 

kështu na ofrohet neve si saturim arterial me oksigjen (SaO 2 ). Ka prova që mund 

të ripërdoren dhe zgjasin disa muaj dhe të atilla për një përdorim. 

Saturimi normal me oksigjen në nivel deti, në fëmijë është 95–100%; në pneumonin 

e rëndë, duke qenë se marrja e oksigjenit në mushkëri është penguar, 

ky mund të bije. Oksigjeni zakonisht jepet me saturim 90% stabil, pa shpenzuar tepër oksigjen. 

Kohëzgjatja e terapisë me oksigjen 

Vazhdo dhënien e oksigjenit deri sa fëmija të jetë në gjendje të mbajë SaO 2 >90% 

në ajrin e dhomës. Kur fëmija është stabil dhe përmirësohet, hiqe fëmijën nga 

oksigjeni për disa minuta. Nëse SaO 2 mbetet mbi 90%, ndërpreje oksigjenin, por 

kontrolloje sërish gjysmë ore më vonë dhe çdo 3 orë më tutje, në ditën e parë të 

oksigjenoterapisë, për t’u siguruar se fëmija është stabil. Kur puls oksimetri nuk 

është në dispozicion, kohëzgjatja e oksigjenoterapisë përcaktohet sipas shenjave 

klinike (shih fq. 285), që janë më pak të besueshme. 

288

10.8 Lodrat dhe terapia me lojë 

Mostër e planprogramit të terapisë me lojë 

Secili sesion loje përfshin aktivitete gjuhësore dhe motorike dhe aktivitete me 

lodra. 

aktivitetet gjuhësore 

Mësoja fëmijës këngët lokale. Inkurajo fëmijën të qeshet, vokalizojë dhe 

përshkruajë atë që ai/ajo është duke bërë. 

aktivitetet motorike 

Gjithmonë inkurajo fëmijën që të kryejë aktivitetin e ardhshëm motorik të 

përshtatshëm. 

aktivitetet me lodra 

Rrathët në spango (prej 6 muajsh) 

Radhiti filetat, rrotullat dhe disa objekte 

të vogla (p.sh. të prera nga qafa 

e shisheve plastike) në një spango. 

Lidhe spangon në rreth, duke lënë 

një pjesë të gjatë të spangos të lirë 

për ta mbajtur (kapur). 

Lodrat me kuti (çerdhe) (prej 9 muajsh) 

Preje fundin e dy shisheve të formës së 

njëjtë, por të madhësisë së ndryshme. 

Shishja më e vogël duhet vënë brenda 

shishes më të madhe. 

LOdrat dhe terapia me LOjë 

Blloqet (prej 9 muajsh) 

Blloqe të vogla të drurit. Lëmoi sipërfaqet me letër 

gërvishtëse dhe ngjyrosi me ngjyra të shndritshme, 

nëse është e mundur. 

289 




Lodrat brenda dhe jashtë (prej 9 

muajsh) 

Çfarëdo kutie plastike apo kartoni dhe 

objekte të vogla (jo shumë të vogla 

për t’u gëlltitur). 

290 

Kërcitëset (prej 12 muajsh) 

Prej rripa të gjatë të plastikës prej shisheve me ngjyrat e plastikës. 

Vendosi ato në një shishe të vogël plastike transparente 

dhe ngjite kapakun fort. 

Daullja (prej 12 muajsh) 

Çfarëdo llamarine me kapak që mbyllet mirë. 

Kukulla (prej 12 muajsh) 

Prei dy forma kukullash prej një cope petke 

dhe qepi buzët bashkë, duke lënë një hapje 

të vogël. Ktheje mbrapsht kukullën dhe 

mbushe me copa materialesh. Qepe hapjen 

dhe qepe apo vizatoje fytyrën në kukull. 

Shishja e postimit (prej 12 muajsh) 

Një shishe plastike e madhe transparente me 

qafë të vogël dhe një objekt të vogël të gjatë 

që kalon nëpër qafë (jo aq e vogël sa për t’u 

gëlltitur).

Tërhiqi përpara lodrat (prej 12 muajsh) 

Si më lartë, pos që në vend të telit 

përdoret spangoja. 

Shtyje lodrën përpara (prej 12 muajsh) 

Bëje një vrimë në qendër të bazës dhe kapakut 

të një kanaçeje me formë cilindrike. 

Fute një copë teli (të gjatë rreth 60 cm) 

nëpër secilën vrimë dhe mbylli skajet brenda 

kanaqes. Vendosi disa 

kapakë metalik të shisheve 

dhe mbylle kapakun. 

Ngjitja e shisheve (prej 12 muajsh) 

Prei së paku tri shishe plastike të rrumbullakëta 

identike përgjysmë, dhe ngjiti njërën 

mbi tjetrën. 

Pasqyra (prej 18 muajsh) 

Një kapak kanaqeje pa buzë të mprehta. 

Enigma (prej 18 muajsh) 

Vizato një figurë (p.sh. kukull) duke përdorur shkumës 

në një copë kartoni, me formë drejtkëndëshi apo katrori. 

Preje figurën përgjysmë apo në katër pjesë. 


Libri (prej 18 muajsh) 

Nga një kuti kartoni prej tri 

copa me formë drejtkëndëshi 

të të njëjtës madhësi. Ngjite apo vizatoje nga një figurë 

në të dy anët e secilës pjesë. Bëji dy vrima poshtë në 

njërën anë të secilës pjesë dhe kaloje spangon nëpër 

vrima për të krijuar librin. 

291 



Shënime 

292

Kapitulli 11 

Monitorimi i përparimit 

të fëmijës 

11.1 Procedurat monitoruese 293 

11.2 Tabela monitoruese 294 

11.3 Auditi i kujdesit pediatrik 294 

11.1 Procedurat monitoruese 

Me qëllim që përcjellja të jetë efektive, punëtori shëndetësor duhet të dijë: 

• administrimin korrekt të trajtimit 

• përparimin e pritur të fëmijës 

• efektet e mundshme anësore të trajtimit 

• komplikimet që mund të shfaqen dhe mënyrat si mund të identifikohen 

• diagnozat tjera tek fëmija i cili nuk reagon në trajtim. 

Fëmijët e trajtuar në spital duhet kontrolluar rregullisht për keqësimin e gjendjes 

së tyre si dhe komplikimet, efektet anësore të trajtimit, apo gabimet e bëra gjatë 

administrimit të trajtimit, me qëllim që të reagojmë sa më shpejt. Shpeshtësia e 

monitorimit varet nga rëndesa dhe natyra e sëmundjes (shih pjesë të rëndësishme 

në Kapitulli 3 deri 8). 

Detajet e gjendjes së fëmijës dhe progresi duhet të regjistrohen, gjë që mundëson 

të rishikohen nga anëtarët tjerë të stafit. Punëtori shëndetësor, i cili është 

përgjegjës për kujdesin ndaj fëmijës dhe është autoritet që mund ta ndërrojë 

trajtimin, duhet të mbikëqyrë trajtimin dhe ta ekzaminojë fëmijën rregullisht. 

Fëmijët e sëmurë rëndë duhet të vizitohen nga mjeku (apo profesionistët tjerë me 

përvojë) sa më parë që fëmija të shtrohet në spital. Këto vizita duhet të shihen 

si mundësi për të inkurajuar komunikimin në mes të familjes dhe fëmijëve të 

sëmurë dhe stafit të spitalit. 

293 

11. MonitoriMi

11. MonitoriMi 

tabela Monitoruese 

11.2 Tabela monitoruese 

Tabela monitoruese duhet përfshijë këto elemente. 

1. Detajet e pacientit 

2. Shenjat vitale (të treguara me pikë lidhur me gjendjen e vetëdijes, temperaturën, 

frekuencën respiratore, pulsin dhe peshën). 

3. Ekuilibri i lëngjeve 

4. Prezenca e shenjave klinike, komplikimeve dhe rezultateve pozitive gjatë 

hulumtimeve. Gjatë çdo kontrolli regjistro nëse këto shenja janë apo jo të 

pranishme. Regjistro poashtu çdo shenjë apo komplikim të ri. 

5. Trajtimet e dhëna 

6. Të ushqyerit/nutricioni. Regjistro peshën e fëmijës në pranim dhe në intervale 

të duhura gjatë trajtimit. Duhet regjistruar çdo ditë të ushqyerit e fëmijës qoftë 

të ushqyer me gji apo tjetër. Regjistro sasinë e ushqimit të konsumuar dhe 

detajet të problemeve gjatë të ushqyerit. 

7. Shih shtojcën 6 (faqe 371) për detajet se ku mund të gjeni shembuj të tabelave 

monitoruese dhe udhëzuesit për kujdesin kritik. 

11.3 Auditi i kujdesit pediatrik 

Cilësia e kujdesit te fëmijët e shtruar në spital mund të përmirësohet, nëse 

ekziston sistem për rishikimin e rezultateve të secilit fëmijë të shtruar në spital. 

Si minimum, sistemi duhet të regjistrojë fëmijët e vdekur në spital. Trendet në 

shkallën e vdekshmërisë së fëmijëve mund të krahasohen dhe trajtimi i dhënë 

mund të diskutohet me tërë stafin, me qëllim të identifikimit të problemeve dhe 

gjetjen e zgjidhjeve më të mira. 

Auditi i kujdesit pediatrik në spitale mund të bëhet duke krahasuar cilësinë e 

kujdesit me standardet e parapara, siç janë ato të parapara në rekomandimet 

e OBSH-së në këtë doracak. Auditi i suksesshëm mund të bëhet vetëm me 

pjesëmarrje të plotë të gjithë stafit mjekësor dhe infermiereve. Qëllimi është 

zgjidhja e problemeve pa akuzuar dikë për gabime. Auditi duhet të jetë i thjeshtë 

dhe të mos marrë tepër kohë. Një sugjerim është të pyetet personeli mjekësor 

lidhur me pikëpamjet e tij për përmirësimin e cilësisë dhe dhënia prioritetit 

këtyre problemeve. 

294

Shënime 

295 

11. MonitoriMi

11. MonitoriMi 

Shënime 

296

Kapitulli 12 

Këshillimi dhe lëshimi 

nga spitali 

12.1 Caktimi i kohës së lëshimit 

nga spitalit 297 

12.2 Këshillimi 298 

12.3 Këshillimi mbi të 

ushqyerit 299 

12.4 Trajtimi shtëpiak 300 

12.5 Kontrollimi i shëndetit 

të nënës 300 

Procesi i lëshimit nga spitali për të gjithë fëmijët duhet të përfshijë: 

• caktimin e saktë të kohës së lëshimit prej spitalit 

• këshillimin e nënës, mbi trajtimin dhe të ushqyerit e fëmijës në shtëpi 

• sigurimi se statusi i imunizimit të fëmijës dhe kartela e tij janë plotësuar me 

rregull 

• komunikimi me punëtorin shëndetësor, që e ka referuar fëmijën, apo i cili do 

të jetë përgjegjës për kujdesin e mëtutjeshëm 

• udhëzimet mbi atë se kur duhet të kthehet në spital për vizitë kontrolluese dhe 

mbi shenjat dhe simptomat që tregojnë për nevojën e kthimit urgjent 

• përkrahja e familjes me ndihmë të veçantë (p.sh. sigurimi i pajisjes për fëmijën 

me paaftësi apo lidhja me organizatat përkrahëse të bashkësisë, për fëmijët 

me HIV/AIDS). 

12.1 Caktimi i kohës së lëshimit nga spitali 

12.6 Kontrollimi i statusit 

të imunizimit 301 

12.7 Komunikimi me punëtorët 

shëndetësor të nivelit 

parësor 302 

12.8 Sigurimi i kujdesit gjatë 

vizitave kontrolluese 303 

Në përgjithësi, në menaxhimin e infeksioneve akute, fëmija mund të konsiderohet 

i gatshëm për t’u lëshuar pasi që gjendja klinike të jetë përmirësuar dukshëm 

(afebrile, vigjilente, hanë dhe pinë normal) dhe trajtimi oral ka filluar. 

Vendimet se kur të lëshohet, duhet marrë në baza individuale, duke marrë parasysh 

një numër faktorësh, siç janë: 

• kushtet në shtëpinë familjare dhe shkallën e përkrahjes që është në dispozicion 

për kujdes ndaj fëmijës 

297 

12. Lëshimi

12. Lëshimi 

KëshiLLimi 

• gjykimin e personelit mbi gjasat që kursi i trajtimit të kryhet në shtëpi 

• gjykimin e personelit mbi gjasat që familja të kthehet menjëherë në spital, 

nëse gjendja e fëmijës përkeqësohet. 

Caktimi i lëshimit të fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë është veçanërisht i 

rëndësishëm dhe është diskutuar enkas në Kapitulli 7, faqe 196. Në çdo rast, 

familjes duhet t’i jepen sa më shumë paralajmërime për datën e lëshimit, ashtu 

që të bëhen përgatitjet e përshtatshme për përkrahjen e fëmijës në shtëpi. 

Nëse familja e largon fëmijën para kohe, përkundër këshillave të personelit 

shëndetësor, këshilloje nënën se si ta vazhdojë trajtimin në shtëpi dhe inkurajoje 

që ta sjellë fëmijën për vizitë kontrolluese pas 1–2 ditësh dhe të vejë kontakt 

me punëtorët shëndetësor lokal, për t’i ndihmuar asaj në kujdesin përcjellës 

për fëmijën. 

12.2 Këshillimi 

Kartela e nënës 

Kartela e thjeshtë, e ilustruar, që ia përkujton nënës udhëzimet e kujdesit shtëpiak, 

kohën kur duhet të kthehet për vizitë kontrolluese dhe shenjat që tregojnë nevojën 

për kthim të menjëhershëm në spital, mund t’i jepet secilës nënë. Kartela e Nënës 

do t’i ndihmojë asaj që të mbajë mend ushqimet dhe lëngjet e përshtatshme dhe 

kohën kur duhet të kthehet tek punëtori shëndetësor. 

Kartela e përshtatshme e nënës është zhvilluar si pjesë e trajnimit lokal për Menaxhimin 

e integruar të Sëmundjeve të Fëmijëve (MISF). Së pari kontrollo nëse 

është përgatitur ndonjë në vendin tuaj dhe shfrytëzoje atë. Nëse jo, shih Shtojca 

6 për detaje se ku të gjeni një shembull. 

Kur e shqyrtoni Kartelën e nënës me nënën: 

• Mbaje Kartelën ashtu që nëna të mund të shohë lehtë ilustrimet, apo jepja asaj 

ta mbajë vet. 

• Trego ilustrimet deri sa flet dhe sqaro secilën prej tyre; kjo do të ndihmojë atë 

që të mbajë mend se çka paraqesin ilustrimet. 

• Shënjo informatat që janë të rëndësishme për nënën. Për shembull, rrethoji 

këshillat për të ushqyer për moshën e fëmijës dhe rretho shenjat kur duhet 

të kthehet menjëherë. Nëse fëmija ka diarre, shënjo lëngjet që duhet dhënë. 

Regjistro datën e imunizimit të ardhshëm. 

• Shih nëse nëna duket e brengosur apo hutuar. Nëse po, inkurajoje të pyes. 

• Thuaj nënës që t’ua përsëris me fjalët e veta çfarë duhet të bëjë në shtëpi. 

Inkurajo atë që të shfrytëzojë kartelën për të mbajtur mend. 

298

• Jepi asaj kartelën që ta marrë në shtëpi. Sugjeroi asaj që t’ua tregojë atë edhe 

anëtarëve të tjerë të familjes. (Nëse nuk keni sasi të mjaftueshme Kartelash 

për t’ua dhënë të gjitha nënave, mbaji disa në klinikë që t’ua tregosh atyre.) 

12.3 Këshillimi mbi të ushqyerit 

Në kontekstin e këshillimit për HIV, shih faqe 223. 

identifikimi i problemeve të të ushqyerit 

Së pari, identifiko ndonjë problem në të ushqyer, që nuk është zgjidhur plotësisht. 

Shtroja pyetjet vijuese: 

• A e ushqeni fëmijën tuaj në gji? 

— Sa herë brenda ditës? 

— A e ushqeni në gji edhe gjatë natës? 

• A merr fëmija ndonjë ushqim apo lëng tjetër? 

— Çfarë ushqimi apo lëngjesh? 

— Sa herë në ditë? 

— Çka përdorë për ta ushqyer fëmijën? 

— Në çfarë sasie janë shujtat? 

— A e merë vet fëmija shujtën e vet? 

— Kush e ushqen fëmijën dhe si? 

Krahaso të ushqyerit e tashëm të fëmijës me udhërrëfyesit e rekomanduar për të 

ushqyerit e fëmijës së asaj moshe (shih seksionin 10.1.2, faqe 271). Identifiko 

çfarëdo ndryshimi dhe shënoi ato si probleme të të ushqyerit. 

Gjithashtu merri në konsideratë edhe: 

• Vështirësitë në të ushqyerit në gji 

• Përdorimin e shishes për ushqim 

• Mungesa e të ushqyerit aktiv 

• Mos-ushqimin e mirë gjatë sëmundjes 

KëshiLLimi për nutricion 

Këshilloje nënën se si të tejkalojë problemet dhe se si ta ushqejë fëmijën. 

Referohu në rekomandimet lokale për fëmijët e moshave të ndryshme. Këto 

rekomandime duhet të përfshijnë detajet për ushqimet e përshtatshme vendore, 

të pasura me energji dhe ushqimet plotësuese të pasura me nutrientë. 

299 

12. Lëshimi

12. Lëshimi 

trajtimi shtëpiaK 

Edhe kur nuk gjinden probleme specifike të të ushqyerit, lëvdoje nënën për ato 

që ajo i bënë mirë. Jepi asaj këshilla promovuese për: 

300 

— të ushqyerit në gji 

— praktikat e përmirësuara të të ushqyerit plotësues, me përdorimin e 

ushqimeve lokale në dispozicion, të pasura me energji dhe nutrientë 

— dhënien e mezeve nutritive, fëmijëve të moshës ≥ 2 vjeç. 

Shembujt e dietave të përshtatshme nutritive (shih Diagrami 15, faqe 106 

në Doracakun e OBSh-së për Menaxhimin e fëmijës me infeksion serioz apo 

kequshqyeshmëri të rëndë (shih referencat në faqe 305)) mund të shtypen për 

ndryshim nga Kartela e nënës e adaptuar në vend. 

12.4 Trajtimi shtëpiak 

• Përdor gjuhën që e kupton nëna. 

• Përdor metoda mësimore ndihmëse, si demonstrimin e gjallë (p.sh. gotat e 

zakonshme për përzierjen ë ORS-së). 

• Lejo nënën që të ushtrojë atë që duhet të bëjë, p.sh. përgatitjen e tretësirës së 

ORS-së, apo dhënien e një bari oral dhe inkurajoje atë që të shtrojë pyetje. 

• Jepi këshilla në mënyrë konstruktive dhe të dobishme, duke lëvduar nënën 

për përgjigjet e sakta, apo shprehitë e mira. 

Mësimi i nënave nuk ka të bëjë vetëm me dhënien e udhëzimeve. Ky duhet të 

përfshijë hapat vijues: 

• Jepi informata. Sqaroja nënës si duhet bërë trajtimin, p.sh. përgatitjen e 

ORS-së, dhënien e një antibiotiku oral, apo aplikimin e yndyrës për sy. 

• Tregoja një shembull. Tregoi nënës se si të jap trajtimin, duke i demonstruar 

çfarë të bëjë. 

• Le të ushtrojë ajo vet. Kërkoi nënës që të përgatisë barin, apo të jap trajtimin 

deri sa e shikoni ju. Ndihmoni sipas nevojës, ashtu që ajo ta bëjë si duhet. 

• Kontrollo se sa ka kuptuar. Lute nënën që të përsëris udhëzimet me fjalë të 

veta, apo shtroi pyetje që të shohësh nëse e ka kuptuar drejtë. 

12.5 Kontrollimi i shëndetit të nënës 

Nëse nëna është e sëmurë, siguroja trajtimin dhe ndihmojë të caktojë vizitën 

kontrolluese në ambulancën më të afërt të mjekësisë familjare. Kontrollo statusin 

nutritiv të nënës dhe jepi ndonjë këshillë të përshtatshme. Kontrollo statusin e 

imunizimit të nënës dhe, nëse nevojitet, jepi tetanus toksoid. Sigurohu që nëna

të ketë qasje në planifikim familjar dhe këshillim mbi parandalimin e infeksioneve 

seksualisht të transmetueshme dhe HIV-it. Nëse fëmija ka tuberkulozë, nëna 

duhet të bëjë një radiografi kraharori dhe test Mantoux. Sigurohu që nëna të dijë 

ku t’i kryejë ato dhe sqaroja pse janë të nevojshme. 

12.6 Kontrollimi i statusit të imunizimit 

Kërkoja kartelen e vaksinimit të fëmijës dhe përcakto nëse është bërë imunizimi 

i plotë i rekomanduar për moshën e fëmijës. Shëno ndonjë vaksinë që fëmija 

duhet të marrë dhe sqaroja nënës, pastaj jepi ato vaksina para se fëmija të lëshojë 

spitalin dhe shënojë ato në kartelë. 

orari i rekomanduar i vaksinimit 

Tabela 33 paraqet rekomandimet ndërkombëtare të OBSh-së. Rekomandimet 

kombëtare do të marrin parasysh modelet lokale të sëmundjeve. 

Tabela 33. Kalendari i vaksinimit (sipas Institutit Kombëtar të Shëndetit Publik)* 

mosha 

Lindje 2 3 4 12 aplikimi 

Vaksina muaj muaj muaj muaj 

BCG x i.d 

polio orale x x x p.o 

Dtp x x x i.m 

Hepatiti B x x x i.m 

MMR x s.c 

*IKShP - Prishtinë 

KontroLLimi i statusit të imunizimit 

301 

12. Lëshimi

12. Lëshimi 

KomuniKimi me punëtorët shëndetësor të niVeLit parësor 

Kundërindikacionet 

Është me rëndësi që të vaksinohen të gjithë fëmijët, përfshirë ata që janë të sëmurë 

dhe të kequshqyer, deri sa të mos ketë kundërindikacione. Ekzistojnë vetëm 3 

kundërindikacione për vaksinim: 

• Mos i jep vaksinë të BCG-së fëmijës me infeksion simptomatik me HIV/AIDS, 

por jepja vaksinat tjera. 

• Jepi të gjitha vaksinat, përfshirë vaksinën e BCG-së fëmijës me HIV infeksion 

asimptomatik. 

• Mos i jep DTP-2 apo -3 fëmijës që ka pasur konvulsione apo shok brenda 3 

ditëve që prej dozës më të fundit. 

• Mos i jep DTP fëmijës me konvulsione rekurrente apo një sëmundje neurologjike 

aktive të sistemit nervor qendror. 

Fëmijës me diarre si pasojë e Polios së marrë duhet t’i jepet doza e polios. Sidoqoftë, 

kjo dozë nuk duhet të numërohet në orar. Bëje një shënim në librezën e 

vaksinimit të fëmijës që përputhet me diarrenë, ashtu që profesionisti shëndetësor 

do ta dijë këtë dhe do t’i jap fëmijës një dozë plotësuese. 

Mundësia e dytë për të marrë dozën e vaksinës së fruthit duhet t’u ofrohet të gjithë 

fëmijëve. Kjo mund të bëhet qoftë si pjesë e orarit rutinor apo gjatë fushatave. 

12.7 Komunikimi me punëtorët shëndetësor të nivelit parësor 

informatat e nevojshme 

Punëtorët shëndetësor të nivelit parësor që kanë referuar fëmijën në spital duhet 

të marrin informacion mbi kujdesin e fëmijës në spital, që duhet të përfshijë: 

• diagnozat/diagnozën 

• terapitë e dhëna (dhe kohëzgjatjen e qëndrimit në spital) 

• përgjigjen e fëmijës në këtë trajtim 

• udhëzimet e dhëna nënës për trajtimin përcjellës apo kujdesin tjetër në 

shtëpi 

• çështjet tjera për përcjellje (p.sh. imunizimi). 

Nëse fëmija ka kartelën e vaksinimit informatat e mësipërme mund të regjistrohen 

në të dhe mund t’i kërkohet nënës që t’ia tregojë librezën punëtorit shëndetësor. 

Kur nuk ka kartelë shëndetësore, këto detaje duhet regjistruar në letër të shkurtër 

për nënën dhe punëtorët shëndetësor. 

302

12.8 Sigurimi i kujdesit gjatë vizitave kontrolluese 

Fëmijët që nuk kanë nevojë për hospitalizim, por mund të trajtohen në shtëpi 

Këshilloji të gjitha nënat që i marrin fëmijët e vet në shtëpi, pas vlerësimit në 

spital, ku të shkojnë tek profesionisti shëndetësor për vizitë kontrolluese. Nënat 

mund të kenë nevojë të kthehen në spital: 

• për vizitë kontrolluese në një numër caktuar ditësh (p.sh. kur është e domosdoshme 

të kontrollohet përparimi, apo reagimi në një antibiotik) 

• nëse paraqiten shenjat që sugjerojnë se sëmundja po përkeqësohet 

• për imunizimin e ardhshëm të fëmijës. 

Është veçanërisht e rëndësishme të mësohet nëna për shenjat që tregojnë nevojën 

për kthim në spital menjëherë. Udhëzimet mbi vizitën kontrolluese për gjendjen 

klinike specifike, janë dhënë në seksionet gjegjëse të këtij libër-xhepi. 

Vizita kontrolluese për problemet e të ushqyerit dhe ato nutritive 

• Nëse fëmija ka problem të të ushqyerit dhe ju keni rekomanduar ndryshim 

në të ushqyer, kontrolloje sërish pas 5 ditësh, për të parë nëse nëna ka bërë 

ndryshimin dhe ofroi këshillimin e mëtutjeshëm sipas nevojës. 

• Nëse fëmija ka anemi, kontrolloje sërish pas 14 ditësh, për t’i dhënë më shumë 

hekur oral. 

• Nëse fëmija ka peshë shumë të ulët, vizita kontrolluese plotësuese është e 

nevojshme pas 30 ditësh. Kjo vizitë kontrolluese do të përfshijë matjen e 

peshës, rivlerësimin e praktikave të të ushqyerit dhe dhënien e këshillave të 

mëtutjeshme për të ushqyerit. 

Kur te kthehet menjëherë 

Këshilloje nënën që të kthehet menjëherë, nëse tek fëmija paraqitet ndonjë nga 

shenjat në vijim: 

• nuk është i aftë të pijë, apo të thithë në gji 

• sëmuret më shumë 

• ka temperaturë 

• shenjat e sëmundjes kthehen sërish, pas trajtimit të suksesshëm në spital 

• në fëmijën me kollë apo ftohje: frymëmarrje e shpejtë apo vështirësuar 

• në fëmijën me diarre: gjak në jashtëqitje apo pi dobët. 

sigurimi i Kujdesit përcjeLLës 

Vizita e ardhshme kontrolluese 

Rikujtoja nënës vizitën e ardhshme kontrolluese për vaksinim dhe regjistroja 

datën në kartelën e nënës, apo kartelën e vaksinimit të fëmijës. 

303 

12. Lëshimi

12. Lëshimi 

Shënime 

304

Për lexim të mëtutjeshëm 

Baza teknike për rekomandimet e shqyrtuar dhe përditësuar rregullisht, gjindet 

në ueb faqen www.who.int/child-adolescent-health 

Management of the child with a serious infection or severe malnutrition. WHO, 

Geneva, 2000. URL: http://www.who.int/child-adolescent-health/publications/ 

CHILD_HEALTH/WHO_FCH_CAH_00.1.htm 

Major Childhood Problems in Countries with limited resources. Background 

book on Management of the child with a serious infection or severe malnutrition. 

Geneva, World Health Organization, 2003. 

TB/HIV: a clinical manual. 2nd edition. Geneva, World Health Organization, 

2003. 

Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes. 3rd edition. 


Breastfeeding counselling: a training course. WHO/CDR/93.5 (WHO/UNICEF/ 

NUT/93.3). Geneva, World Health Organization, 1993. 

Management of severe malnutrition: a manual for physicians and other senior 

health workers. Geneva, World Health Organization, 1999. 

Management of severe malaria: a practical handbook. Geneva, World Health 

Organization, 2000. 

Surgical care at the district hospital. Geneva, World Health Organization, 2003. 

Clinical use of blood. Geneva, World Health Organization, 2001. 

Managing Newborn Problems: A guide for doctors, nurses and midwives. 


Oxygen therapy in the management of a child with acute respiratory infection. 

WHO/CAR/95.3. Geneva, World Health Organization, 1995. 

Clinical use of oxygen. Geneva, World Health Organization, 2005. 

Emergency Triage Assessment and Treatment (ETAT) course: Manual for participants, 

ISBN 92 4 159687 5; Facilitator’s guide, ISBN 92 4 159688 3. Geneva, 

World Health Organization, 2006. 

305 

Për lexim të mëtutjeshëm

Për lexim të mëtutjeshëm 

Shënime 

306

Shtojca 1 

Procedurat praktike 

A1.1 Dhënia e injeksioneve 309 

A1.1.1 Intramuskular 309 

A1.1.2 Subkutan 310 

A1.1.3 Intradermal 310 

A1.2 Procedurat për dhënien e lëngjeve parenterale 312 

A1.2.1 Vendosja e një kanile IV të qëndrueshme 

në venë periferike 312 

A1.2.2 Infuzioni intraoseal 314 

A1.2.3 Kanulimi i venës qendrore 316 

A1.2.4 Preparimi i venës 317 

A1.2.5 Kateterizimi i venës umbilikale 318 

A1.3 Plasimi i tubës nazogastrike 319 

A1.4 Punksioni lumbal 320 

A1.5 Vendosja e drenit torakal 322 

A1.6 Aspirimi supra-pubik 324 

A1.7 Matja e glikemisë 325 

Procedurat praktike së pari duhet t’u sqarohen prindërve; duhet diskutuar me 

prindërit ndonjë rrezik të mundshëm gjatë këtyre procedurave dhe duhet siguruar 

pëlqimin e tyre. Procedurat në foshnjat e vogla duhet realizuar në mjedis të 

ngrohtë. Ndriçimi i mirë është esencial. Pacientëve që janë fëmijë më të rritur, 

gjithashtu duhet t’u tregohet se çka do të ndodhë. Gjatë këtyre procedurave 

praktike, kur është e domosdoshme duhet bërë analgjezioni. 

Sedimi gjatë procedurave 

Për disa procedura (p.sh. vendosja e tubit torakal ose kanilave femorale) duhet 

marrë në shqyrtim sedimi me diazepam, apo ai më i lehtë me etamine, (shih 

seksionin 9.1.2, faqe 233). 

Për sedimin me diazepam jepi 0.1–0.2 mg/kg IV. Për anestezion të lehtë me 

ketamine jepi 2–4 mg/kg IM. Për të arritur efektin duhen 5–10 minuta dhe ky 

efekt zgjat 20 minuta. 

Nëse jep ndonjë sedim, menaxho rrugët e frymëmarrjes së fëmijës, kujdesu për 

depresionin eventual respirator dhe nëse është e mundur përcille saturimin me 

oksigjen me puls oksimetër. Sigurohu që të kesh pranë dorës balonin reanimues 

(dhe nëse është e mundur oksigjenin). 

307 

Procedurat

Procedurat 

Procedurat Praktike 

Mbështjellja e fëmijës për ta mbajtur të sigurt gjatë procedurave praktike 

Njëri skaj i çarçafit të paluar duhet tërhequr nën krahë në të dy anët (A dhe B). Skaji 

tjetër sillet përpara dhe mbështillet përreth fëmijës (C dhe D) 

308

Mbajtja e fëmijës për 

ekzaminimin e syve, 

veshëve apo gojës 

A1.1 Dhënia e injeksioneve 

Së pari, nga anamneza zbulo nëse fëmija ka reaguar keq në barna në të kaluarën. 

Pastro duart me kujdes. Kur është e mundur, përdori gjilpërat dhe shiringat 

për një përdorim. Përndryshe, sterilizo gjilpërat dhe shiringat për përdorim të 

shumëfishtë. 

Pastro vendin me një tretësirë antiseptike. Me kujdes kontrollo dozën e barit, që 

duhet dhënë dhe tërhiqe sasinë e saktë në shiringë. Nxirre ajrin prej shiringës 

para injektimit. Gjithmonë shëno emrin dhe sasinë e barit të dhënë. Hidhi shiringat 

për një përdorim, në kontejner të sigurt. 

A1.1.1 Dhënia intramuskulare 

dhënia e injekSioneve 

Tek fëmijët >2-vjeçar, jepe injeksionin në kofshën e jashtme, apo në kuadratin 

e sipërm të jashtëm të vitheve, mjaft larg nga nervi ishiadik. Tek fëmijët më të 

vegjël apo të kequshqyer rëndë, shfrytëzo anën e jashtme të kofshës në mes të 

ijës dhe gjurit, apo mbi muskulin deltoid në pjesën e sipërme të krahut. Shtyje 

309 

Procedurat

Procedurat 

dhënja intramuSkulare 

gjilpërën (23–25 gauge) në 

muskul në kënd 90° (kënd 45° 

në kofshë). Tërhiqe prapa pistonin 

për t’u siguruar se nuk ka 

gjak (nëse ka, tërhiqe prapa pak 

dhe provo sërish). Jepe barin 

duke e shtyrë pistonin ngadalë 

deri në fund. Hiqe gjilpërën dhe 

shtype fort vendin e injektimit, 

me një tampon të vogël apo 

pambuk. 

A1.1.2 Dhënia subkutane 

Zgjidhe vendin, siç është përshkruar 

më lartë për injeksionin 

intramuskular. Shtyje 

gjilpërën (23–25 gauge) nën 

lëkurë, në kënd prej 45° në 

indin nën-lëkuror dhjamor. 

Mos shko thellë, për të hyrë në 

Injeksioni intramuskular në kofshë 

muskujt nën-lëkuror. Tërhiqe 

pistonin për t’u siguruar se nuk 

ka gjak (nëse ka, tërhiqe lehtë 

dhe provo sërish). Jepe barin duke e shtyrë pistonin ngadalë, deri në fund. Hiqe 

gjilpërën dhe shtyp fort mbi vendin e injektimit me pambuk. 

A1.1.3 Dhënia intradermale 

Për një injeksion intradermal, zgjidhe një vend të padëmtuar dhe të pa-infektuar 

të lëkurës (p.sh. mbi muskulin deltoid në krah). Mblidhe lëkurën ndërmjet gishtit 

të madh dhe gishtit tregues të njërës dorë; me tjetrën ngadalë fute gjilpërën 

(25 gauge), pjerrtë nga lartë, për rreth 2 mm, mu nën lëkurë dhe gati paralel 

me sipërfaqen e saj. Një rezistencë e konsiderueshme ndjehet gjatë injektimit 

intradermal. Një fshikë e ngritur e zverdhur, që tregon sipërfaqen e folikuleve të 

qimes është shenjë se injeksioni është dhënë siç duhet. 

310

Injeksioni intradermal (për shembull në testin Mantoux) 

Venat në shpinën 

e dorës 

indi nënlëkuror 

muskuli apo kocka 

 

 

 

 

Vendet për qasje IV në foshnja dhe fëmijë të vegjël 

 

Venat e skalpit 

Venat e jashtme jugulare 

 

dhënia intradermale 

Venat antekubitale 

Venat femorale 

Venat e kërcirit 

lëkura 

311 

Procedurat

Procedurat 

Procedurat Për dhënien e lëngjeve Parenterale 

Vënia e një kanile IV në venën në shpinë të dorës. Dora është mbledhur për të 

bllokuar kthimin venoz dhe për të bërë venat të dukshme. 

A1.2 Procedurat për dhënien e lëngjeve parenterale 

A1.2.1 Vendosja e një kanile IV të qëndrueshme në venë periferike 

Zgjidhe një venë të përshtatshme, për të vendosur kanulën apo gjilpërën flutur 

prej 21 apo 23 gauge. 

Venat periferike 

• Identifiko një venë periferike të arritshme. Në fëmijët e vogël të moshës >2 

muajsh, kjo zakonisht është vena cefalike në fossa antecubitalis, apo vena 

interdigitale e katërt në shpinën e dorës. 

• Një ndihmës duhet të mbajë pozitën e gjymtyrës fort dhe duhet të veprojë si 

turnikë, duke bllokuar kthimin venoz me gishtat e tij të mbyllur lehtë përreth 

gjymtyrës. 

Dora në allçi, për infuzion IV, për të parandaluar mbledhjen e bërrylit 

312

Procedurat Për dhënien e lëngjeve Parenterale 

• Pastro lëkurën përreth, me një tretësirë antiseptike (siç është alkooli, jodi, 

izopropil alkooli apo tretësira 70% e alkoolit), pastaj fute kanulën në venë, duke 

futur pjesën më të madhe të gjatësisë së saj në të. Fikso kateterin sigurt me 

flaster. Apliko allçi, me gjymtyrë, në një pozitë të përshtatshme (p.sh. bërryli 

i shtrirë, kyçi i dorës i mbledhur lehtë). 

Venat e skalpit 

Këto shpesh shfrytëzohen në fëmijët e moshës

Procedurat 

dëShtimi Për të Siguruar ÇaSje në venat Periferike 

ruajtja e kanilës 

Siguroje kanilën kur ta kesh vendosur. Për këtë mund të kërkohet imobilizimi i 

nyjeve të afërta, për të kufizuar lëvizjet e kateterit. Mbaje lëkurën mbi të pastër 

dhe të thatë. Mbushe kanilën me tretësirë të heparinës apo tretësirë fiziologjike 

menjëherë pas thumbimit të parë dhe pas secilit injeksion të ardhshëm. 

komplikimet më të shpeshta 

Infeksioni sipërfaqësor i lëkurës në vendin futjes së kanilës, është komplikimi më 

i shpeshtë. Infeksioni mund të çojë në tromboflebit, që mund të bllokojë venën 

dhe të rezultojë me temperaturë. Lëkura përreth është e skuqur dhe e ndjeshme. 

Largoje kanilën për të zvogëluar rrezikun prej përhapjes së mëtutjeshme të 

infeksionit. Apliko kompresa të ngrohta në atë vend për 30 minuta, çdo 6 orë. 

Nëse perziston temperatura për më shumë se 24 orë, duhet filluar trajtimin me 

antibiotik (efektivë kundër stafilokokëve), p.sh. cloxacillin. 

dhënia iv e barnave përmes një kanile të qëndrueshme 

Kyçe shiringën që përmban barin IV në portin e injeksionit të kanulës dhe jepe 

barin. Sapo të jetë dhënë krejt bari, injekto 0.5 ml tretësirë heparine (10–100 

njësi/ml) apo tretësirë fiziologjike në kanilë, deri sa i gjithë gjaku të jetë hedhur 

në të dhe kateteri të jetë mbushur me tretësirë. 

Nëse infuzioni përmes një venë periferike apo venë të skalpit nuk është i mundur, 

ndërsa është esenciale që lëngu IV të jepet për të shpëtuar fëmijën: 

• kyçe një infuzion intraoseal 

• apo shfrytëzo një venë qendrore 

• apo kryeje preparimin e venës. 

A1.2.2 Infuzioni intraoseal 

Kur kryhet nga një profesionist shëndetësor i aftësuar mirë dhe me përvojë, 

infuzioni intraoseal është i sigurt, metodë e thjeshtë dhe e besueshme e dhënies 

së lëngjeve dhe barnave në një situatë emergjente. 

Zgjedhja e parë për punksion është tibia proksimale. Vendi për futjen e gjilpërës 

është në vijën e mesme të sipërfaqes antero-mediale të tibies, në pikëtakimin e 

një të tretës së sipërme dhe asaj të mesme, për të shmangur lëndimin e pllakëzës 

epifizeale (e cila është më e lartë në tibie). Një vend rezervë për futjen e gjilpërës 

është femuri distal, 2 cm mbi kondilin lateral. 

• Përgatite pajisjen e domosdoshme, p.sh.: 

314 

— gjilpërat aspiruese të palcës së eshtrave apo gjilpërat intraoseale (15–18)

gauge apo, nëse nuk ke, 21 gauge). Nëse këto nuk janë në dispozicion, 

gjilpërat hipodermike me vrimë të madhe, apo gjilpërat flutur mund të 

përdoren në fëmijët e vegjël 

— tretësirën antiseptike dhe gazat 

sterile për të pastruar vendin 

— një shiringë sterile prej 5-ml të 

mbushur me tretësirë fiziologjike 

— një shiringë tjetër sterile prej 5-ml 

— pajisjen për infuzion IV 

— dorëzat sterile. 

• Vendose jastëkun nën gjurin e fëmijës, 

ashtu që të jetë i përkulur në 30° nga 

pozita e drejtë (180°), me thembrën që 

mbështetet në tavolinë. 

• Cakto pozitën e drejtë (të përshkruar 

më lartë në ilustrim). 

• Pastro duart dhe veshi dorëzat sterile. 

• Pastro lëkurën mbi dhe përreth vendit, 

me një tretësirë antiseptike. 

• Fikso tibien proksimale me dorën e 

majtë (kjo dorë tani nuk është sterile) 

duke kapur kofshën dhe gjurin mbi dhe 

anash vendit të kanulimit, me gishtërinj 

dhe gishtin e madh të shtrënguar përreth 

gjurit, por drejtëpërdrejtë prapa 

vendit të shpimit. 

• Palpo kufijtë sërish me dorëz sterile (dorën e djathtë). 

• Fute gjilpërën në këndin 90° me pjerrtësi kah këmba. Shtyje gjilpërën ngadalë 

duke përdorur një lëvizje të kujdesshme por të fuqishme, gjarpëruese apo 

shpuese. 

• Ndërpreje shtyrjen e gjilpërës kur ndjen ndërprerje të papritur të rezistencës, 

apo kur aspiron gjak. Gjilpëra tani duhet të fiksohet në asht. 

• Hiqe sondën. 


Infuzioni 

intraoseal. 

Gjilpëra e 

infuzionit 

në vend, në 

sipërfaqen 

antero-mediale 

në lidhjen e një të 

tretës e mesme të 

tibies. 

• Aspiro 1 ml të përmbajtjes së palcës (duket sikur gjak), duke përdorur shiringat 

prej 5-ml, për të vërtetuar se gjilpëra është në zgavrën e palcës. 

• Kyçe shiringën e dytë prej 5-ml me tretësirë fiziologjike. Stabilizoje gjilpërën 

315 

Procedurat

Procedurat 


316 

dhe ngadalë injekto 3 ml deri sa palpon regjionin për ndonjë rrjedhje nën 

lëkurë. Nëse nuk ka infiltrim, fillo infuzionin. 

• Apliko fashimin dhe siguro gjilpërën në vendin e saj. 

Vërejtje: Dështimi për të aspiruar përmbajtje palce, nuk do të thotë se gjilpëra 

nuk është e vendosur drejtë. 

• Përcille infuzionin përmes lehtësisë me të cilën lëngu rrjedhë dhe sipas 

përgjigjes klinike të pacientit. 

• Kontrollo nëse kërciri nuk enjtet gjatë infuzionit. 

Ndërpreje infuzionin intraoseal sapo të jetë në dispozicion qasja venoze. Në 

çfarëdo rasti, kjo nuk duhet të vazhdojë për më shumë se 8 orë. 

Komplikimet përfshijnë: 

• Penetrimi jo i plotë i korteksit të kockës 

Shenjat: Gjilpëra nuk është e fiksuar mirë; infiltrimi paraqitet nën lëkurë. 

• Penetrimi i korteksit të pasëm të ashtit (më i shpeshtë) 

Shenja: Infiltrimi paraqitet, kërciri bëhet më i tendosur. 

• Infeksioni 

Shenjat: Celuliti në vendin e infuzionit. 

A1.2.3 Kanulimi i venës qendrore 

Kjo nuk duhet shfrytëzuar në mënyrë rutinore, por vetëm kur qasja IV është 

urgjente. Hiqe kanulën prej venës qendrore sa më parë që të jetë e mundur (p.sh. 

kur lëngu IV nuk është më esencial apo kur vena periferike mund të kanulohet 

më sukses). 

Vena jugulare e jashtme 

• Mbaje fëmijën sigurt, me kokën e kthyer në anën tjetër nga vendi i shpimit dhe 

pak më poshtë se trupi (15–30 shkallë pozita me kokë poshtë). Mbaje fëmijën 

sa të jetë e domosdoshme në këtë pozitë. 

• Pas pastrimit të lëkurës me tretësirë antiseptike, përcakto venën e jashtme 

jugulare, aty ku kalon mbi muskulin sternokleidomastoideus, në pikëtakimin 

e një të tretës së poshtme dhe të mesme të tij. Një ndihmës duhet të bllokojë 

venën për të mbajtur atë të fryrë dhe mban këtë pozitë të saj duke shtypur 

fort mbi skajin e poshtëm të pjesë së dukshme të venës, mu mbi klavikulë. 

Shpoje lëkurën mbi venë, duke e kthyer gjilpërën kah klavikula. Një shtyrje e 

shkurtër e fortë do ta shtyjë gjilpërën në venë. Vazhdo me kanulimin e venës, 

siç është përshkruar më lartë me venën periferike.

Vena femorale 

• Mos e apliko në foshnjat e vogla. 

• Fëmija duhet të jetë në shpinë me kofshët e ngritura 5 cm mbi peshqirin e 

mbështjellur, ashtu që kofsha të jetë pak e ekstenduar. Bëja abdukcionin dhe 

rrotullimin e jashtëm të nyjës së kofshës dhe mblidhe këmbën në gju. Një 

ndihmës duhet të mbajë këmbën në këtë pozitë dhe të mbajë këmbën tjetër larg 

që të mos pengoj. Nëse fëmija ka dhimbje, injekto në regjion lidokainë 1%. 

• Pastro lëkurën me një tretësirë antiseptike. Palpo arterien femorale (nën 

ligamentin inguinal në mes të trekëndëshit femoral). Nervat femoral shtrihen 

anash dhe venat femorale shtrihen medialisht prej arteries. 

• Pastro lëkurën me antiseptik. Fute gjilpërën në kënd prej 10–20 shkallësh 

kundrejt lëkurës, 1–2 cm më poshtë se ligamenti inguinal, 0.5–1 cm medialisht 

ndaj arteries femorale. 

• Gjaku venoz do të rrjedhë në shiringë, kur gjilpëra të jetë në venën femorale. 

• Vazhdo me kanulim të venës duke shtyrë kanulën në një kënd prej 10 shkallës 

ndaj lëkurës. 

• Qepe kanulën në vend dhe vendosi fashimin steril okluziv në lëkurën nën kanulë 

dhe një tjetër mbi majën e kanulës. Fiksoje fortë me shirit ngjitës (flaster). Mund 

të jetë e domosdoshme të imobilizohet këmba, për të parandaluar fleksionin 

e kofshës. 

• Monitoro vendin nga afër, për aq kohë sa kanila është në vend, duke pasur 

kujdes për të mbajtur këmbën të palëvizshme gjatë infuzionit. Vija femorale 

mund të mbahet deri në 5 ditë me kujdes të mirë. 

• Tërhiqe kanulën pas dhënies së infuzionit IV, dhe apliko presion të fuqishëm 

për 2–3 minuta mbi vendin e shpimit. 

A1.2.4 Preparimi i venës 


Ky është më pak i përshtatshëm nëse shpejtësia është esenciale. 

• Imobilizo pjesën e poshtme të këmbës dhe pastroje lëkurën, siç është përshkruar 

më lartë. Identifiko venën e gjatë safene, e cila shtrihet gjysmë gjerësie 

të gishtit (në foshnje) mbi dhe përpara malleolusit medial. 

• Infiltro lëkurën me lidokainë 1% dhe bëje një prerje nëpër lëkurë, pingul me 

shtrirjen e venës. Preni në mënyrë të topitur indin nënlëkuror, me forceps 

hemostat. 

• Identifiko dhe liro një copë 1–2 cm të venës. Hidhe ligaturën proksimale dhe 

distale. 

317 

Procedurat

Procedurat 

kateterizimi i venëS umbilikale 

• Lidhe skajin distal të venës, duke mbajtur lidhjet sa më gjatë që të jetë e 

mundur. 

• Bëje një vrimë të vogël në pjesën e sipërme të venës së ekspozuar dhe fute kanulën 

në të, deri sa mban lidhjen distale, për të stabilizuar pozitën e venës. 

• Siguroje kanulën në vend me ligaturën e sipërme. 

• Kyçe shiringën e mbushur me tretësirë fiziologjike dhe sigurohu që lëngu të 

rrjedhë lirisht nëpër venë. Nëse nuk rrjedhë, kontrollo nëse kaçula është në 

venë apo provo ta tërheqësh atë pak për të përmirësuar rrjedhjen. 

• Lidhe ligaturën distale përreth kateterit, pastaj mbylle incizonin e lëkurës me 

sutura të ndërprera. Fikso kanulën në lëkurë dhe mbuloje me fasha sterile. 

A1.2.5 Kateterizimi i venës umbilikale 

Kjo procedurë mund të përdoret për reanimim apo transfuzion dhe zakonisht 

është e mundur në foshnje në ditët e para të jetës. Në disa rrethana kjo mund të 

jetë e mundur deri në ditën e 5-të të jetës. 

• Kyçe një rubinetë sterile 3-kahëshe dhe shiringën në një kateter prej 5 gauge 

francez dhe mbushe me tretësirë sterile 0.9%, pastaj mbylle rubinetin për të 

parandaluar hyrjen e ajrit (që mund të shkaktojë një emboli ajrore) 

• Pastroje kërthizën dhe lëkurën përreth me një tretësirë antiseptike, pastaj lidhe 

një suturë përreth bazës së kërthizës. 

• Preje kordonin 1–2 cm larg bazës me skalper steril. Identifikoje venën umbilikale 

(ena më e madhe gulçuese) dhe arteriet umbilkale (dy enë me mure 

më të trasha të ndara nga vena). Mbaje kordonin (afër venës umbilikale) me 

forceps steril. 

• Mbaje skajin më të afërt të kateterit me forceps steril dhe shtyje në venë (ky 

duhet të kalojë lehtë) për 4–6 cm. 

• Kontrolloje nëse kateteri nuk është përdredhur dhe gjaku tërhiqet prapa lehtë; 

nëse ka bllokim, tërhiqe me kujdes kordonin, tërhiqe kateterin pjesërisht dhe 

fute sërish. 

• Siguroje me 2 sutura në kordon, duke lënë skajet e suturave të gjata 5 cm. 

Fiksoi me shirit suturat dhe kateterin (shih diagramin). 

• Pas heqjes, apliko shtypje në trungun umbilikal për 5-10 minuta. 

318

Futja e një kateteri venoz umbilikal 

A. Përgatitja e kordonit umbilikal 

B. Futja e kateterit në venën 

umbilikale. Kjo është struktura më 

e madhe, me mure të trasha kah 

koka. Vërejë 2 arteriet umbilikale, 

të cilat janë me mure të trasha dhe 

kah këmbët e foshnjës. 

C. Fiksimi i kateterit të futur që 

parandalon përdredhjen 

A1.3 Plasimi i tubës nazogastrike 

vendoSja e tubit nazogaStrik 

• Duke mbajtur skajin e tubit kundruall hundës së fëmijës, mate distancën prej 

hundës deri në laprën e veshit, pastaj deri në epigastrium. Bëje me shenjë 

tubin në këtë pikë. 

• Mbaje fëmijën fortë. Lubrifikoje majën e kateterit me ujë dhe kaloje drejtpërdrejtë 

nëpër njërën hundë, duke e shtyrë ngadalë brenda. Ky duhet të kalojë 

lehtë teposhtë deri në lukth, pa rezistencë. Kur të arrihet distanca e matur, 

fiksoje tubin me flaster në hundë. 

• Aspiro një sasi të vogël të përmbajtjes së lukthit me shiringë për të konfirmuar 

se tubi është në vend (kontrolloje se kjo përmbajtje e kthen lakmusin e kaltër 

319 

Procedurat

Procedurat 

PunkSioni lumbal 

Vendosja e tubit nazogastrik. Distanca është matur prej hundës deri te veshi dhe 

pastaj deri në epigastrium, dhe pastaj tubi është futur deri në distancën e matur. 

320 

në të kuqërremtë). Nëse nuk është fituar kurrfarë aspirati, injekto ajër poshtë 

tubit dhe dëgjo mbi abdomen me stetoskop. 

• Nëse ke ndonjë dyshim rreth lokalizimit të tubit, tërhiqe dhe fillo sërish. 

• Kur tubi është në vend, fiksoje shiringën 20-ml-she (pa piston) në fund të 

tubit dhe derdhë ushqim apo lëngë në shiringë, duke lënë atë të rrjedhë nën 

ndikimin e gravitetit. 

Nëse terapia me oksigjen duhet dhënë përmes kateterit nazofaringeal në të njëjtën 

kohë, lëshoji teposhtë të dy tubat nëpër të njëjtën vrimë të hundës dhe përpiqu 

të mbash vrimën tjetër hapur, përmes fshirjes së krastave dhe sekreteve, apo 

kaloje tubin ushqyes nëpër gojë. 

A1.4 Punksioni lumbal 

Ekzistojnë kundërindikacionet vijuese: 

• shenjat e presionit të rritur intrakranial (bebëzat jo të barabarta, qëndrimi rigid 

apo paraliza në ndonjë prej gjymtyrëve apo trung, frymëmarrja e parregullt) 

• infeksionet lëkurore në vendin nëpër të cilin ka për të kaluar gjilpëra. 

Nëse kundërindikacionet janë të pranishme, vlera potenciale e informatave të 

fituara prej punksionit lumbal duhet peshuar me kujdes kundruall rreziqeve prej 

procedurës. Nëse nuk ka dyshim, mund të jetë më mirë që të fillohet trajtimi për 

meningjitin e dyshuar dhe të shtyhet punksioni lumbal. 

• Vendosja e fëmijës 

Ekzistojnë dy pozita të mundshme: 

— fëmija i shtrirë në krahun e majtë (kjo vlen veçanërisht për foshnjat e vogla) 

dhe

— në pozitë të ulur (veçanërisht për fëmijët më të rritur). 

Punksioni lumbal kur fëmija është shtrirë në krah: 

• Duhet shfrytëzuar sipërfaqen e fortë. Vendose fëmijën në krahë ashtu që shtylla 

kurrizore të jetë paralele me këtë sipërfaqe dhe boshti transversal i shpinës 

vertikal (shih Figurën). 

• Ndihmësi/ja duhet të mbledhë shpinën e fëmijës, shtyjë lartë gjunjët kah 

krahërori dhe të mbajë fëmijën në pjesën e sipërme të shpinës ndërmjet 

krahëve dhe kofshëve ashtu që shpina të jetë e përkulur. Mbaje fëmijën fort në 

këtë pozitë. Sigurohu që rrugët e frymëmarrjes të mos jenë të bllokuara dhe 

që fëmija të mund të marrë frymë lirisht. Kushtoi kujdes të veçantë mbajtjes 

së foshnjës së vogël. Ndihmësi duhet të mbajë foshnjën e vogël nga qafa pa 

e flektuar qafën për të shmangur bllokimin e rrugëve të frymëmarrjes. 

• Kontrollo kufijtë anatomik 

— Cakto hapësirën ndërmjet vertebrës së tretë dhe të katërt apo ndërmjet 

vertebrës së katërt dhe të pestë. (Vertebra e tretë lumbale është në pikëtakimin 

e vijës që lidhë dy kreshtat iliake dhe shtyllës kurrizore). 

• Përgatite vendin 

— Përdorë teknikën aseptike. Fërkoji duart dhe veshi dorëzat sterile. 

— Përgatite lëkurën përreth vendit me një tretësirë antiseptike. 

— Mund të përdoren peshqirët steril. 

— Në fëmijët më të mëdhenj, që janë vigjilent, 

jep anestetik lokal (1% lidokain) të injektuar 

në lëkurën mbi vendin e shpimit. 

Mbajtja e fëmijës më të rritur 

në pozitë të ulur, me qëllim të 

realizimit të punksionit lumbal 


321 

Procedurat

Procedurat 


• Kryeje punksionin lumbal 

322 

— Përdore një gjilpërë të PL me sondë (22 gauge për foshnjat e vogla, 20 

gauge për një foshnje më të rritur dhe fëmijë; nëse të tilla nuk ka, mund 

të përdoren gjilpërat hipodermike). Fute gjilpërën në mes të hapësirës 

intervertebrale dhe drejtoje gjilpërën kah kërthiza. 

— Shtyje gjilpërën ngadalë. Gjilpëra do të kalojë lehtë deri sa të hasë në 

ligamentin ndërmjet zgjatimeve vertebrale. Presion më i madh nevojitet 

për të depërtuar ligamentin, më pak rezistencë ndjehet kur të depërtohet 

dura. Në foshnjat e vogla ky zvogëlim i rezistencës nuk ndjehet gjithmonë, 

kështu që shtyje gjilpërën me shumë kujdes. 

— Tërhiqe sondën dhe pikat e lëngut cerebrospinal do të dalin nga gjilpëra. 

Nëse nuk fitohet LCS, sonda duhet ngjitur sërish dhe gjilpëra duhet shtyrë 

lehtë. 

— Merre një mostër prej 0.5–1 ml LCS dhe vendose në një kontejner 

steril. 

— Tërhiqe gjilpërën dhe sondën tërësisht dhe apliko presion mbi vendin e 

shpimit për disa sekonda. Vendose një fashë sterile mbi vendin e punksionit. 

Nëse gjilpëra është futur tepër thellë, mund të shpohet vena lumbale. Kjo do 

të rezultojë me “rubinetin traumatik” dhe lëngu spinal do të jetë i përgjakur. 

Gjilpëra duhet të tërhiqet dhe procedura duhet të përsëritet në një hapësirë 

tjetër ndërvertebrale. 

A1.5 Vendosja e drenit torakal 

Lëngjet pleurale duhet drenuar, përveç kur janë të vogla. Nganjëherë është e 

domosdoshme që të drenohen të dy anët e krahërorit. Mund t’iu duhet që të 

drenoni krahërorin 2 apo 3 herë, nëse lëngu vazhdon të kthehet. 

Procedurat diagnostike 

• Shqyrto dhënien e sedimit apo anestezionit të lehtë me ketamine fëmijës. 

• Pastro duart dhe veshi dorëzat sterile. 

• Shtrije fëmijën në shpinë. 

• Pastroje lëkurën mbi kraharorë, së paku 2 minuta me tretësirë antiseptike (për 

shembull, 70% alkool). 

• Zgjedhe një pikë në vijën e mesme aksillare (anash krahërorit), mu nën nivelin 

e thimthave të gjirit (hapësira e pestë ndërbrinjore, shih Figurën, faqe 323).

• Injekto rreth 1 ml të lidokainës 1% në lëkurë dhe në indin nënlëkuror në këtë 

pikë. 

• Fute gjilpërën apo kateterin nëpër lëkurë dhe pleurë dhe aspiro për të konfirmuar 

praninë e lëngut pleural. Tërhiqe një mostër për mikroskopim dhe teste 

të tjera dhe vendose në kontejner. 

Nëse lëngu është i pastër (me ngjyrë kashte apo kafeje), nxirre gjilpërën apo 

kateterin pas marrjes së sasisë së lëngjeve të mjaftueshme, për të lehtësuar distresin 

dhe vendose fashën mbi vendin e shpimit. Shqyrto diagnozën diferenciale 

me tuberkulozë (shih seksionin 4.7, faqe 101). 

Nëse lëngu është qelb i hollë apo i turbullt 

(sikur qumësht), lëre kateterin në 

vend, ashtu që të mund të aspirosh 

më shumë qelb disa herë në ditë. 

Sigurohu që të mbyllësh skajin e kateterit 

që të mos mund të depërtojë 

ajri brenda. 

Nëse lëngu është qelb i trashë që 

nuk mund të kalojë lehtë nëpër 

gjilpërë apo kateter, fute tubin 

torakal (shih më poshtë). 

vendosja e tubit torakal 

• Zgjedhe dhe përgatite 

vendin siç është përshkruar 

më lartë. 

— Bëje një prerje 

lëkure 2–3 cm 

përgjatë vijës 

së hapësirës 

ndërbrinjore, 

mu mbi brinjën 

e poshtme (për 

të shmangur 

dëmtimin e 

enëve që shtrihen 

nën buzën 

e poshtme të 

secilës brinjë). 

vendoSja e drenit torakal 

Vendosja e tubit torakal: vendi është zgjedhur në 

vijën e mesme aksillare, në hapësirën e pestë 

ndërbrinjore (në nivel të thimthave), në aspektin e 

sipërm të brinjës së 6 të . 

323 

Procedurat

Procedurat 

aSPirimi SuPra-Pubik 

324 

— Përdore forcepsin steril, për ta shtyrë nëpër indin nënlëkuror, mu mbi 

buzën e sipërme të brinjës dhe shpoje pleurën. 

— Kaloje gishtin me dorëz nëpër prerje dhe pastroje rrugën deri tek pleura 

(kjo nuk është e mundur në foshnje). 

— Përdore forcepsin për të mbajtur kateterin e drenimit (16 gauge) dhe fute 

në kraharorë disa centimetra, të drejtuar lartë. Sigurohu që të gjitha vrimat 

e drenazhës së kateterit janë brenda krahërorit. 

— Lidhe kateterin me shishen mbledhëse, me një hapje nën ujë. 

— Qepe kateterin në vend, siguroje me flaster dhe apliko fashim me gaza. 

A1.6 Aspirimi supra-pubik 

Aspiro deri në thellësi prej 3 cm në vijën e mesme në rrudhën transversale proksimale 

mbi pubis me gjilpërë prej 23 G, nën kushte sterile. Bëje këtë vetëm në 

fëmijën me fshikëz të mbushur plotë, që mund të konstatohet përmes perkutimit. 

Të mos përdoren qeset e urinës për të mbledhur urinën, për shkak se mostra 

mund të kontaminohet. 

Bëje gati shtambën e pastër të urinës, në rast se fëmija urinon gjatë procedurës. 

Vendosja për kryerjen e 

aspirimit suprapubik – pamja 

anësore. Vëreje këndin e 

shpimit të gjilpërës. 

Zgjedhja e vendit për aspirim 

suprapubik. Fshikëza është 

shpuar në vijën e mesme, mu 

mbi simfizë.

A1.7 Matja e glikemisë 

matja e glikemiSë 

Glikemia mund të matet me teste diagnostike rapide (“Dextrostix”) afër shtratit, 

të cilat sigurojnë një matje të glikemisë brenda disa minutash. Ekzistojnë disa 

marka në shitje, të cilat dallojnë pak në mënyrën se si duhet përdorur. Udhëzimet 

në kuti dhe broshura e paketimit duhet lexuar para përdorimit të tyre. 

Në përgjithësi, një pikë gjak është vendosur në shiritin e reagensit dhe lihet për 

30 sekonda deri në një minutë, varësisht prej markës së shiritit. Pastaj gjaku 

shpërndahet, dhe pas një periudhe tjetër të caktuar kohe (p.sh një minutë vijuese), 

lexohet ndryshimi i ngjyrës në fushën e reagensit, në shirit. Për këtë, ngjyra e 

fituar krahasohet me shkallën e ngjyrës të shtypur në kuti. Kjo mundëson që të 

matet niveli i glukozës brenda një kufiri të caktuar, p.sh. ndërmjet 2 dhe 5 mmol/l, 

por nuk mundëson përcaktim të saktë vlere. 

Shiriti i glikemisë (Dextrostix) me 

shkallën e ngjyrës të shtypur në kuti. 

Shembull i makinës lexuese për shiritat e glukozës. 

Shiriti futet në të çarën në anën e djathtë të makinës. 

325 

Procedurat

Procedurat 

matja e glikemiSë 

Disa shirita vijnë me një makinë lexuese elektronike, e cila ka baterinë si burim 

energjie. Pasi gjaku të shpërndahet, shiriti futet në makinën lexuese, e cila ofron 

vlera më të sakta. 

Duke qenë se reagensët prishen nëse i ekspozohen lagështisë së ambientit, është 

me rëndësi që këta të ruhen në një kuti të mbyllur, dhe kjo kuti të mbyllet sërish 

menjëherë pasi shiriti të jetë nxjerrë. 

326

Shënime 

327 

Procedurat

Procedurat 

Shënime 

328

Shtojca 2 

Dozat/regjimet e barnave 

Ky seksion paraqet dozat për barnat e përmendura në këta udhërrëfyes. Për 

lehtësim përdorimi dhe për të shmangur nevojën për të bërë llogaritje, dozat janë 

dhënë sipas peshës trupore të fëmijës. Gabimet në llogaritjen e dozave të barnave 

janë të shpeshta në spitale në tërë botën, kështu që llogaritjet duhet shmangur, 

kur kjo është e mundur. Numri i dozave është dhënë duke mbuluar një amplitudë 

peshash trupore prej 3–29 kg. 

Tabela e barnave për të porsalindur, në 2 muajt e parë të jetës, është përfshirë 

në Kapitulli 3, faqe 62–66. 

Sidoqoftë, për disa barna (për shembull, antiretroviral), është më mirë të llogaritet 

doza e SAKTË individuale, duke u bazuar në peshën e fëmijës, kur kjo është e 

mundur. Këto barna përfshijnë ato për të cilat doza e saktë është në mënyrë kritike 

e rëndësishme për të siguruar efektin terapeutik, apo për të shmangur toksicitetin, 

p.sh. digoksin, kloramfenikol, aminofilin dhe barna antiretrovirale. 

Për disa barna antiretrovirale, dozat e rekomanduara shpesh janë dhënë sipas 

sipërfaqes së trupit të fëmijës. Tabela që jep sipërfaqen e përafërt trupore për 

kategori të ndryshme peshe, është dhënë më poshtë, për të ndihmuar këtë 

llogaritje. Dozat në tabelë pastaj mund të përdoren për të kontrolluar nëse dozat 

e llogaritura janë përafërsisht të sakta (dhe për të kontrolluar nëse janë bërë 

gabime në llogaritje). 

√ 

Sipërfaqja trupore në m 2 = { lartësia (cm) x pesha (kg) } 

3600 

kështu që fëmija që peshon 10 kg dhe është 72 cm i gjatë ka sipërfaqen 

trupore prej 

√ 

(10x72/3600) = 0.45. 

329 

Barnat

Barnat 

Dozat/regjimet e Barnave 

Dozat e barnave sipas sipërfaqes trupore (m 2 ) të fëmijës 

Fusnotë: 

330 

mosha ose pesha e fëmijës Sipërfaqja e trupit 

I porsalinduri (< 1 muaj) 0.2–0.25 m 2 

Foshnja e vogël (1–

Doza sipas peshës trupore 

Dozimi Forma 3–

Barnat 

amoDiaquine 


Dozimi Forma 3–


Dozimi Forma 3–

Barnat 

aSpirin 


Dozimi Forma 3–


Dozimi Forma 3–

Barnat 

chloramphenicol 


Dozimi Forma 3–


Dozimi Forma 3–

Barnat 

cloxacillin 


Dozimi Forma 3–


Dozimi Forma 3–

Barnat 

Diazepam 


Dozimi Forma 3–


Dozimi Forma 3–

Barnat 

Fluconazole 


Dozimi Forma 3–


Dozimi Forma 3–

Barnat 

Ketamine 


Dozimi Forma 3–


Dozimi Forma 3–

Barnat 

paralDehyDe 


Dozimi Forma 3–


Dozimi Forma 3–

Barnat 

Kininet 


Dozimi Forma 3–


Dozimi Forma 3–

Barnat 

Spectinomycin 


Dozimi Forma 3–

351 

Barnat

Barnat 

anti-retroviralËt 

Anti-retroviralët 

352 


Dozimi Forma 3–


Dozimi Forma 3–

Barnat 

aBacavir 


Dozimi Forma 3–


Dozimi Forma 3–

Barnat 

antiBiotiKËt anti-tuBerKular 

Antibiotikët anti-tuberkular 

Llogarite dozën e saktë duke u bazuar në peshën trupore 

356 

Doza ditore: Doza e ndërmjetme: 

Bari themelor anti-tB mg/kg 3 herë/javë 

(shkurtesa) mënyra e veprimit (niveli) mg/kg (niveli) 

ethambutol (e) Bakteriostatik 20 (15–25) 30 (25–35) 

rifampicin (r) Baktericid 10 (8–12) 10 (8–12) 

isoniazid (h) Baktericid 5 (4–6) 10 (8–12) 

pyrazinamide (z) Baktericid 25 (20–30) 35 (30–40) 

Streptomycin (S) Baktericid 15 (12–18) 15 (12–18) 

thioacetazone (t) Bakteriostatik 3 Nuk aplikohet 

Vërej: Shmange thioacetazone në fëmijët që dihet se janë të infektuar me HIV, apo kur gjasat e infektimit me HIV janë të mëdha, 

sepse mund të paraqiten reaksione lëkure të rënda (nganjëherë fatale).

Shënime 

357 

Barnat

Barnat 

Shënime 

358

Shtojca 3 

Madhësitë e pajisjes për 

fëmijë 

Madhësia e përshtatshme e pajisjes pediatrike sipas moshës 

(peshës) së fëmijës 

0–5 6–12 1–3 4–7 

muajsh muajsh vjeç vjeç 

pajisja (3–6 kg) (4–9 kg) (10–15 kg) (16–20 kg) 

Rugët e frymës dhe frymëmarrja 

Laringoskopi me teh me teh macintosh macintosh 

të drejtë të drejtë i fëmijëve i fëmijëve 

Tubë traheale 2.5–3.5 3.5–4.0 4.0–5.0 5.0–6.0 

pa kapak 

Sondë e vogël e vogël e vogël/ e mesme 

e mesme 

Kateter aspirimi 6 8 10/12 14 

(GF) 

Qarkullimi 

kanula IV 24/22 22 22/18 20/16 

Kanula venoze 20 20 18 18 

qendrore 

pajisja tjetër 

Tuba nazogastrike† 8 10 10–12 12 

Kateter urinar† 5 5 Foley 8 Foley 10 

tubë tubë 

ushqyese ushqyese/F8 

† Madhësitë në Gauge francez (GF) apo Charrière, që është e barabartë dhe 

tregon cirkumferencën e tubës në milimetra. 

359 

Madhësia e pajisjeve

Madhësia e pajisjeve 

Shënime 

360

Shtojca 4 

Lëngjet intravenoze 

Tabelat vijuese paraqesin përbërjet e lëngjeve intravenoze, që janë në dispozicion, 

në shitje dhe më së shpeshti përdoren në të porsalindurit, foshnjat dhe fëmijët. 

Për të shqyrtuar se cilat lëngje duhet përdorur në rrethana të veçanta, shih 

kapitujt specifik për sëmundje, p.sh. për shok (faqet 12–13), për të porsalindur 

(faqe 51), për fëmijë të kequshqyer rëndë (183), për procedura kirurgjike (236), 

dhe për terapi të përgjithshme përkrahëse (277). Ju lutemi vëreni se asnjë prej 

lëngjeve nuk përmban kalori të mjaftueshme për përkrahje afatgjatë nutritive të 

fëmijëve, por disa lëngje përmbajnë më pak se të tjerat. Kurdo që ushqyerjet 

dhe lëngjet përmes gojës apo tubës nazogastrike janë të mundshme, është më 

e preferueshme të bëhet një gjë e tillë. 

Përbërja 

Na + K + cl - ca ++ Laktate Glukozë Kalori 

Lëngje IV mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l g/l /l 

Ringer laktat (hartman) 130 5.4 112 1.8 27 – – 

tretje fiziologjike (0.9% Nacl) 154 – 154 – – – – 

5% Glukozë – – – – – 50 200 

10% Glukozë – – – – – 100 400 

0.45 Nacl / 5% glukozë 77 – 77 – – 50 200 

0.18% Nacl / 4% glukozë 31 – 31 – – 40 160 

tretësirë Darrout 121 35 103 – 53 – – 

tretësirë Darrou gjysmë e koncentruar 61 17 52 – 27 50 200 

me 5% glukozë* 

Ringer laktat gjysmë i koncentruar 65 2.7 56 1 14 50 200 

me 5% glukozë 

* ju lutem vëreni se tretësira gjysmë e koncentruar e Darrout shpesh vjen pa glukozë dhe glukoza nevojitet të 

shtohet para përdorimit. 

361 

Lëngjet IV

Lëngjet IV 

Shënime 

362

Shtojca 5 

Vlerësimi i statusit nutritiv 

A5.1 Llogaritja e peshës-për-moshë të fëmijës 

Për të llogaritur peshën për moshë të fëmijës, përdore tabelën e mëposhtme apo 

diagramin në faqe 367. Për përdorimin e tabelës: 

• Përcaktoje radhën që përmban moshën e fëmijës në kolonën qendrore në 

Tabelën 34. 

• Shiko në të majtë të asaj radhe për djem dhe në të djathtë për vajza. 

• Vërej ku ndodhet pesha e fëmijës, duke pasur parasysh peshat e regjistruara 

në këtë radhë. 

• Shiko kolonën fqinje për të lexuar peshën-për-moshë të fëmijës. 

Shembulli 1: Djalë: mosha 5 muajsh, pesha 5.3 kg; Ai është ndërmjet 

-2 dhe -3 DS 

Shembulli 2: Vajzë: mosha 27 muajsh, pesha 6.5 kg; Ajo është më pak se 

-4 DS. 

Vijat në diagram në faqe 367 korrespondojnë me -2 (peshë e ulët-për-moshë) 

dhe -3 DS (peshë shumë e ulët-për-moshë). 

Ju lutem vëreni se duhet përdorur Tabela 35 në faqe 369 për moshën-për-lartësi 

për të përcaktuar nëse fëmija është rëndë i kequshqyer. 

Tabela 34 Pesha-për-moshë 

Pesha e djemve (kg) Mosha Pesha e vajzave (kg) 

-4sD -3sD -2sD -1sD Mediana (muaj) Mediana -1sD -2sD -3sD -4sD 

1.63 2.04 2.45 2.86 3.27 0 3.23 2.74 2.24 1.75 1.26 

1.55 2.24 2.92 3.61 4.29 1 3.98 3.39 2.79 2.19 1.59 

1.76 2.62 3.47 4.33 5.19 2 4.71 4.03 3.35 2.67 1.99 

2.18 3.13 4.08 5.03 5.98 3 5.40 4.65 3.91 3.16 2.42 

2.73 3.72 4.70 5.69 6.68 4 6.05 5.25 4.46 3.66 2.87 

3.34 4.33 5.32 6.31 7.30 5 6.65 5.82 4.98 4.15 3.31 

3.94 4.92 5.89 6.87 7.85 6 7.21 6.34 5.47 4.60 3.73 

4.47 5.44 6.41 7.37 8.34 7 7.71 6.80 5.90 5.00 4.09 

4.92 5.89 6.85 7.82 8.78 8 8.16 7.22 6.29 5.35 4.42 

5.30 6.27 7.24 8.21 9.18 9 8.56 7.59 6.63 5.66 4.70 

5.62 6.60 7.58 8.56 9.54 10 8.92 7.92 6.93 5.93 4.94 

5.88 6.88 7.87 8.87 9.86 11 9.24 8.22 7.20 6.17 5.15 

363 

Pesha/lartësia

Pesha/lartësia 

llogaritja e Peshës-Për-Moshë të fëMijës 

364 



6.09 7.11 8.12 9.14 10.15 12 9.53 8.48 7.43 6.39 5.34 

6.26 7.30 8.34 9.38 10.41 13 9.79 8.72 7.65 6.57 5.50 

6.40 7.46 8.53 9.59 10.65 14 10.03 8.93 7.84 6.74 5.64 

6.51 7.60 8.69 9.78 10.87 15 10.25 9.13 8.01 6.89 5.78 

6.60 7.72 8.84 9.96 11.08 16 10.45 9.31 8.17 7.04 5.90 

6.68 7.83 8.98 10.13 11.28 17 10.64 9.49 8.33 7.18 6.02 

6.76 7.93 9.11 10.29 11.47 18 10.83 9.65 8.48 7.31 6.14 

6.83 8.04 9.25 10.45 11.66 19 11.01 9.82 8.64 7.46 6.27 

6.91 8.15 9.38 10.61 11.85 20 11.19 9.99 8.80 7.60 6.41 

7.00 8.26 9.52 10.78 12.04 21 11.37 10.16 8.96 7.75 6.54 

7.08 8.37 9.65 10.94 12.22 22 11.55 10.33 9.12 7.90 6.68 

7.17 8.48 9.79 11.10 12.41 23 11.73 10.50 9.28 8.05 6.82 

7.84 8.97 10.09 11.22 12.34 24 11.80 10.62 9.45 8.28 7.10 

7.85 9.03 10.20 11.37 12.54 25 12.01 10.81 9.61 8.40 7.20 

7.87 9.09 10.30 11.52 12.74 26 12.23 10.99 9.76 8.53 7.29 

7.89 9.15 10.41 11.68 12.94 27 12.43 11.17 9.91 8.65 7.39 

7.91 9.22 10.52 11.83 13.13 28 12.63 11.35 10.06 8.77 7.48 

7.94 9.28 10.63 11.98 13.33 29 12.83 11.52 10.21 8.89 7.58 

7.97 9.36 10.74 12.13 13.52 30 13.03 11.69 10.35 9.01 7.67 

8.00 9.43 10.85 12.28 13.71 31 13.22 11.85 10.49 9.13 7.76 

8.04 9.51 10.97 12.43 13.89 32 13.40 12.01 10.63 9.24 7.85 

8.09 9.58 11.08 12.58 14.08 33 13.58 12.17 10.76 9.35 7.94 

8.13 9.66 11.20 12.73 14.26 34 13.76 12.33 10.90 9.46 8.03 

8.18 9.75 11.31 12.88 14.44 35 13.93 12.48 11.03 9.57 8.12 

8.24 9.83 11.43 13.03 14.62 36 14.10 12.63 11.15 9.68 8.21 

8.29 9.92 11.55 13.18 14.80 37 14.27 12.78 11.28 9.79 8.29 

8.35 10.01 11.67 13.32 14.98 38 14.44 12.92 11.41 9.89 8.38 

8.42 10.10 11.79 13.47 15.16 39 14.60 13.06 11.53 9.99 8.46 

8.48 10.19 11.91 13.62 15.33 40 14.76 13.20 11.65 10.10 8.54 

8.55 10.29 12.03 13.77 15.51 41 14.91 13.34 11.77 10.20 8.62 

8.62 10.39 12.15 13.91 15.68 42 15.07 13.48 11.89 10.29 8.70 

8.70 10.48 12.27 14.06 15.85 43 15.22 13.61 12.00 10.39 8.78 

8.77 10.58 12.40 14.21 16.02 44 15.37 13.74 12.12 10.49 8.86 

8.85 10.68 12.52 14.35 16.19 45 15.52 13.88 12.23 10.58 8.94 

8.93 10.79 12.64 14.50 16.36 46 15.67 14.00 12.34 10.68 9.01 

9.01 10.89 12.77 14.65 16.53 47 15.81 14.13 12.45 10.77 9.09




9.10 11.00 12.90 14.79 16.69 48 15.96 14.26 12.56 10.86 9.16 

9.18 11.10 13.02 14.94 16.86 49 16.10 14.39 12.67 10.95 9.23 

9.27 11.21 13.15 15.09 17.03 50 16.25 14.51 12.77 11.04 9.30 

9.36 11.32 13.28 15.23 17.19 51 16.39 14.63 12.88 11.13 9.37 

9.45 11.43 13.40 15.38 17.36 52 16.53 14.76 12.98 11.21 9.44 

9.54 11.54 13.53 15.53 17.52 53 16.67 14.88 13.09 11.30 9.51 

9.64 11.65 13.66 15.67 17.69 54 16.81 15.00 13.19 11.38 9.57 

9.73 11.76 13.79 15.82 17.85 55 16.95 15.12 13.29 11.46 9.64 

9.82 11.87 13.92 15.97 18.02 56 17.09 15.25 13.40 11.55 9.70 

9.92 11.99 14.05 16.12 18.18 57 17.24 15.37 13.50 11.63 9.76 

10.02 12.10 14.18 16.26 18.34 58 17.38 15.49 13.60 11.71 9.82 

10.11 12.21 14.31 16.41 18.51 59 17.52 15.61 13.70 11.79 9.88 

10.21 12.33 14.44 16.56 18.67 60 17.66 15.73 13.80 11.87 9.94 

10.31 12.44 14.57 16.71 18.84 61 17.81 15.85 13.90 11.95 9.99 

10.41 12.56 14.70 16.85 19.00 62 17.96 15.98 14.00 12.02 10.04 

10.50 12.67 14.84 17.00 19.17 63 18.10 16.10 14.10 12.10 10.10 

10.60 12.78 14.97 17.15 19.33 64 18.25 16.23 14.20 12.17 10.15 

10.70 12.90 15.10 17.30 19.50 65 18.40 16.35 14.30 12.25 10.20 

10.79 13.01 15.23 17.45 19.67 66 18.56 16.48 14.40 12.32 10.25 

10.89 13.13 15.36 17.60 19.84 67 18.71 16.61 14.50 12.40 10.29 

10.99 13.24 15.49 17.75 20.00 68 18.87 16.74 14.60 12.47 10.34 

11.08 13.35 15.63 17.90 20.17 69 19.03 16.87 14.70 12.54 10.38 

11.18 13.47 15.76 18.05 20.34 70 19.19 17.00 14.81 12.62 10.42 

11.27 13.58 15.89 18.20 20.51 71 19.36 17.13 14.91 12.69 10.46 

11.36 13.69 16.02 18.35 20.69 72 19.52 17.27 15.01 12.76 10.50 

11.45 13.80 16.15 18.51 20.86 73 19.70 17.41 15.12 12.83 10.54 

11.54 13.91 16.29 18.66 21.03 74 19.87 17.55 15.22 12.90 10.57 

11.63 14.02 16.42 18.81 21.21 75 20.05 17.69 15.33 12.97 10.61 

11.71 14.13 16.55 18.97 21.38 76 20.23 17.83 15.43 13.04 10.64 

11.80 14.24 16.68 19.12 21.56 77 20.42 17.98 15.54 13.11 10.67 

11.88 14.35 16.81 19.28 21.74 78 20.61 18.13 15.65 13.18 10.70 

11.96 14.45 16.94 19.43 21.92 79 20.80 18.28 15.76 13.24 10.72 

12.04 14.56 17.07 19.59 22.10 80 21.00 18.44 15.87 13.31 10.75 

12.12 14.66 17.20 19.75 22.29 81 21.20 18.59 15.99 13.38 10.77 

12.19 14.76 17.33 19.90 22.47 82 21.41 18.76 16.10 13.45 10.79 

12.26 14.86 17.46 20.06 22.66 83 21.62 18.92 16.22 13.52 10.81 

365 

Pesha/lartësia



366 



12.33 14.96 17.59 20.22 22.85 84 21.84 19.09 16.34 13.58 10.83 

12.39 15.06 17.72 20.38 23.04 85 22.06 19.26 16.46 13.65 10.85 

12.46 15.15 17.85 20.54 23.24 86 22.29 19.43 16.58 13.72 10.86 

12.52 15.25 17.97 20.70 23.43 87 22.53 19.61 16.70 13.79 10.87 

12.57 15.34 18.10 20.87 23.63 88 22.76 19.79 16.82 13.85 10.88 

12.63 15.43 18.23 21.03 23.83 89 23.01 19.98 16.95 13.92 10.89 

12.68 15.52 18.35 21.19 24.03 90 23.26 20.17 17.08 13.99 10.90 

12.72 15.60 18.48 21.36 24.24 91 23.51 20.36 17.21 14.06 10.91 

12.77 15.69 18.61 21.52 24.44 92 23.77 20.55 17.34 14.13 10.92 

12.81 15.77 18.73 21.69 24.65 93 24.03 20.75 17.48 14.20 10.92 

12.84 15.85 18.85 21.86 24.86 94 24.30 20.95 17.61 14.27 10.93 

12.87 15.92 18.98 22.03 25.08 95 24.57 21.16 17.75 14.34 10.93 

12.90 16.00 19.10 22.20 25.30 96 24.84 21.37 17.89 14.41 10.94 

12.92 16.07 19.22 22.37 25.52 97 25.12 21.58 18.03 14.49 10.94 

12.94 16.14 19.34 22.54 25.74 98 25.41 21.79 18.18 14.56 10.94 

12.96 16.21 19.46 22.71 25.97 99 25.70 22.01 18.32 14.63 10.95 

12.97 16.28 19.58 22.89 26.19 100 25.99 22.23 18.47 14.71 10.95 

12.98 16.34 19.70 23.06 26.43 101 26.29 22.45 18.62 14.79 10.96 

12.98 16.40 19.82 23.24 26.66 102 26.59 22.68 18.77 14.87 10.96 

12.99 16.46 19.94 23.42 26.90 103 26.89 22.91 18.93 14.95 10.97 

12.99 16.52 20.06 23.60 27.14 104 27.20 23.14 19.08 15.03 10.97 

12.98 16.58 20.18 23.78 27.38 105 27.51 23.38 19.24 15.11 10.98 

12.98 16.64 20.30 23.97 27.63 106 27.82 23.61 19.40 15.20 10.99 

12.97 16.70 20.43 24.15 27.88 107 28.14 23.85 19.57 15.28 11.00 

12.97 16.76 20.55 24.34 28.13 108 28.46 24.10 19.73 15.37 11.01 

12.96 16.82 20.67 24.53 28.39 109 28.79 24.34 19.90 15.46 11.02 

12.95 16.87 20.80 24.72 28.65 110 29.11 24.59 20.07 15.55 11.03 

12.94 16.93 20.93 24.92 28.91 111 29.44 24.84 20.24 15.65 11.05 

12.93 16.99 21.05 25.12 29.18 112 29.78 25.10 20.42 15.74 11.06 

12.91 17.05 21.18 25.32 29.45 113 30.12 25.36 20.60 15.84 11.08 

12.90 17.11 21.31 25.52 29.72 114 30.45 25.62 20.78 15.94 11.10 

12.89 17.17 21.45 25.72 30.00 115 30.80 25.88 20.96 16.04 11.12 

12.88 17.23 21.58 25.93 30.28 116 31.14 26.14 21.15 16.15 11.15 

12.87 17.30 21.72 26.14 30.57 117 31.49 26.41 21.33 16.25 11.18 

12.86 17.36 21.86 26.36 30.86 118 31.84 26.68 21.52 16.36 11.21 

12.86 17.43 22.00 26.57 31.15 119 32.19 26.95 21.72 16.48 11.24

Diagrami i peshës për moshë (të dy gjinitë) 


Pesha (kg) 

Viti i katërt Viti i pestë 

javët 

Muajt Viti i dytë Viti i tretë 

Mosha (javët dhe muajt e plotësuar) 

367 

Pesha/lartësia


llogaritja e Peshës-Për-gjatësi të fëMijës 

A5.2 Llogaritja e peshës-për-gjatësi të fëmijës 

Përcaktimi i % së peshës-për-gjatësi të fëmijës apo Ds të peshës-përgjatësi 

Referoju Tabelës 35 në faqe 369. 

• Përcakto radhën që përmban gjatësinë e fëmijës në kolonën qendrore në 

Tabelën 35. 

• Shiko në të majtë të asaj radhe për djem dhe në të djathtë për vajza. 

• Vërej ku gjendet pesha e fëmijës, duke pasur parasysh peshat e regjistruara 

në atë radhë. 

• Shiko kolonën fqinje për të lexuar peshën-për-gjatësi të fëmijës. 

368 

Shembulli 1: Djalë: gjatësia 61 cm, pesha 5.3 kg; 

ky fëmijë është -1DS peshë-për-gjatësi (90% të medianës). 

Shembulli 2: Vajzë: gjatësia 67 cm, pesha 4.3 kg; 

ky fëmijë është më pak se -4SD peshë-për-gjatësi (më pak se 

60% të medianës).


Tabela 35 Referencat e normalizuara të OBSh/NCHS për peshën-për-gjatësi 

(49–84 cm) dhe peshës-për-lartësi (85–110 cm), sipas gjinisë 

Pesha e djemve (kg) Pesha e vajzave (kg) 

-4sD -3sD -2sD -1sD Mediana gjatësia Mediana -1sD -2sD -3sD -4sD 

60% 70% 80% 90% (cm) 90% 80% 70% 60% 

1.8 2.1 2.5 2.8 3.1 49 3.3 2.9 2.6 2.2 1.8 

1.8 2.2 2.5 2.9 3.3 50 3.4 3 2.6 2.3 1.9 

1.8 2.2 2.6 3.1 3.5 51 3.5 3.1 2.7 2.3 1.9 

1.9 2.3 2.8 3.2 3.7 52 3.7 3.3 2.8 2.4 2 

1.9 2.4 2.9 3.4 3.9 53 3.9 3.4 3 2.5 2.1 

2 2.6 3.1 3.6 4.1 54 4.1 3.6 3.1 2.7 2.2 

2.2 2.7 3.3 3.8 4.3 55 4.3 3.8 3.3 2.8 2.3 

2.3 2.9 3.5 4 4.6 56 4.5 4 3.5 3 2.4 

2.5 3.1 3.7 4.3 4.8 57 4.8 4.2 3.7 3.1 2.6 

2.7 3.3 3.9 4.5 5.1 58 5 4.4 3.9 3.3 2.7 

2.9 3.5 4.1 4.8 5.4 59 5.3 4.7 4.1 3.5 2.9 

3.1 3.7 4.4 5 5.7 60 5.5 4.9 4.3 3.7 3.1 

3.3 4 4.6 5.3 5.9 61 5.8 5.2 4.6 3.9 3.3 

3.5 4.2 4.9 5.6 6.2 62 6.1 5.4 4.8 4.1 3.5 

3.8 4.5 5.2 5.8 6.5 63 6.4 5.7 5 4.4 3.7 

4 4.7 5.4 6.1 6.8 64 6.7 6 5.3 4.6 3.9 

4.3 5 5.7 6.4 7.1 65 7 6.3 5.5 4.8 4.1 

4.5 5.3 6 6.7 7.4 66 7.3 6.5 5.8 5.1 4.3 

4.8 5.5 6.2 7 7.7 67 7.5 6.8 6 5.3 4.5 

5.1 5.8 6.5 7.3 8 68 7.8 7.1 6.3 5.5 4.8 

5.3 6 6.8 7.5 8.3 69 8.1 7.3 6.5 5.8 5 

5.5 6.3 7 7.8 8.5 70 8.4 7.6 6.8 6 5.2 

5.8 6.5 7.3 8.1 8.8 71 8.6 7.8 7 6.2 5.4 

6 6.8 7.5 8.3 9.1 72 8.9 8.1 7.2 6.4 5.6 

6.2 7 7.8 8.6 9.3 73 9.1 8.3 7.5 6.6 5.8 

6.4 7.2 8 8.8 9.6 74 9.4 8.5 7.7 6.8 6 

6.6 7.4 8.2 9 9.8 75 9.6 8.7 7.9 7 6.2 

6.8 7.6 8.4 9.2 10 76 9.8 8.9 8.1 7.2 6.4 

7 7.8 8.6 9.4 10.3 77 10 9.1 8.3 7.4 6.6 

7.1 8 8.8 9.7 10.5 78 10.2 9.3 8.5 7.6 6.7 

7.3 8.2 9 9.9 10.7 79 10.4 9.5 8.7 7.8 6.9 

7.5 8.3 9.2 10.1 10.9 80 10.6 9.7 8.8 8 7.1 

369 

Pesha/lartësia



370 

Pesha e djemve (kg) Pesha e vajzave (kg) 

-4sD -3sD -2sD -1sD Mediana gjatësia Mediana -1sD -2sD -3sD -4sD 

60% 70% 80% 90% (cm) 90% 80% 70% 60% 

7.6 8.5 9.4 10.2 11.1 81 10.8 9.9 9 8.1 7.2 

7.8 8.7 9.6 10.4 11.3 82 11 10.1 9.2 8.3 7.4 

7.9 8.8 9.7 10.6 11.5 83 11.2 10.3 9.4 8.5 7.6 

8.1 9 9.9 10.8 11.7 84 11.4 10.5 9.6 8.7 7.7 

7.8 8.9 9.9 11 12.1 85 11.8 10.8 9.7 8.6 7.6 

7.9 9 10.1 11.2 12.3 86 12 11 9.9 8.8 7.7 

8.1 9.2 10.3 11.5 12.6 87 12.3 11.2 10.1 9 7.9 

8.3 9.4 10.5 11.7 12.8 88 12.5 11.4 10.3 9.2 8.1 

8.4 9.6 10.7 11.9 13 89 12.7 11.6 10.5 9.3 8.2 

8.6 9.8 10.9 12.1 13.3 90 12.9 11.8 10.7 9.5 8.4 

8.8 9.9 11.1 12..3 13.5 91 13.2 12 10.8 9.7 8.5 

8.9 10.1 11.3 12.5 13.7 92 13.4 12.2 11 9.9 8.7 

9.1 10.3 11.5 12.8 14 93 13.6 12.4 11.2 10 8.8 

9.2 10.5 11.7 13 14.2 94 13.9 12.6 11.4 10.2 9 

9.4 10.7 11.9 13.2 14.5 95 14.1 12.9 11.6 10.4 9.1 

9.6 10.9 12.1 13.4 14.7 96 14.3 13.1 11.8 10.6 9.3 

9.7 11 12.4 13.7 15 97 14.6 13.3 12 10.7 9.5 

9.9 11.2 12.6 13.9 15.2 98 14.9 13.5 12.2 10.9 9.6 

10.1 11.4 12.8 14.1 15.5 99 15.1 13.8 12.4 11.1 9.8 

10.3 11.6 13 14.4 15.7 100 15.4 14 12.7 11.3 9.9 

10.4 11.8 13.2 14.6 16 101 15.6 14.3 12.9 11.5 10.1 

10.6 12 13.4 14.9 16.3 102 15.9 14.5 13.1 11.7 10.3 

10.8 12.2 13.7 15.1 16.6 103 16.2 14.7 13.3 11.9 10.5 

11 12.4 13.9 15.4 16.9 104 16.5 15 13.5 12.1 10.6 

11.2 12.7 14.2 15.6 17.1 105 16.7 15.3 13.8 12.3 10.8 

11.4 12.9 14.4 15.9 17.4 106 17 15.5 14 12.5 11 

11.6 13.1 14.7 16.2 17.7 107 17.3 15.8 14.3 12.7 11.2 

11.8 13.4 14.9 16.5 18 108 17.6 16.1 14.5 13 11.4 

12 13.6 15.2 16.8 18.3 109 17.9 16.4 14.8 13.2 11.6 

12.2 13.8 15.4 17.1 18.7 110 18.2 16.6 15 13.4 11.9 

DS = vlera e devijimit standard apo vlera-Z; megjithëse interpretimi i përqindjes së fiksuar të vlerës së medianës 

ndryshon sipas moshës dhe lartësisë dhe përgjithësisht këto dy shkallë nuk mund të krahasohen, përqindjet e 

përafërta të vlerës së medianës për -1 dhe -2DS janë 90% gjegjësisht 80% të medianës (Buletini i organizatës 

Botërore të Shëndetësisë, 1994, 72: 277–287). 

Gjatësia është matur nën 85 cm; lartësia është matur 85 cm dhe mbi. Gjatësia e shtrirë është në mesatare për 0.5 cm 

më e madhe se lartësia në këmbë, megjithëse dallimi nuk ka ndonjë rëndësi për fëmijën e caktuar. Korrigjimi mund 

të bëhet duke zbritur 0.5 cm prej të gjitha gjatësive mbi 84.9 cm, nëse lartësia në këmbë nuk mund të matet.

Shënime 

371 

Pesha/lartësia


Shënime 

372

Shtojca 6 

Mjetet ndihmëse dhe 

diagramet 

Libri i xhepit nuk mundëson riprodhimin në madhësi të lexueshme të mjeteve 

ndihmëse dhe diagrameve, të cilat do të ishin të dobishme për njerëzit në punën 

e tyre të përditshme. Disa mjete ndihmëse të tilla mund të gjenden në doracakun 

Menaxhimi i fëmijës me infeksion serioz apo kequshqyeshmëri të rëndë. 

Pos kësaj ato mund të merren në format PDF prej ueb faqes së Departamentit të 

shëndetit dhe zhvillimit të fëmijës dhe adoleshentëve të OBSh-së 

http://www.who.int/child-adolescent-health/ 

Diagramet përfshijnë: 

• Diagramin e përcjelljes 

• Kartelën e nënës 

• Diagramin e peshës 

• Diagrami i marrjes 24 orëshe të ushqimit 

• Diagrami ditor i të ushqyerit në repart 

373 

Mjetet ndihMëse

Mjetet ndihMëse 

Shënime 

374

Indeksi 

Abces 138, 260 

drenimi i 261 

mushkëri 97 

mastoide 161 

grykë 135 

retrofaringeal 20 

tru 161 

Acidi nalidiksik 341 

Acidoza 144 

Adrenalina 89, 93, 331 

AIDS, shih gjithashtu HIV/AIDS 

200, 203 

Amebiaza 123, 129 

Aminofilin 62, 90, 331 

Amodiakin 146, 332 

Amoxicillin 79, 86, 162, 164, 332 

Amphotericin B 332 

Ampicillin 62, 74, 78, 150, 158, 

164, 332 

Anemia, menaxhimi i 280 

Antibiotikët, anti-tuberkular 356 

Antibiotikët anti-tuberkularë 356 

Antibiotikët, shih emrat individual 

Apendiciti 255 

Apnea 47, 55, 98 

Artemeter 141, 146, 333 

Artesunat 141, 146, 333 

Artrit (septik) 165, 262 

aspirimi i nyjeve 263 

Artriti septik 135, 262 

Asfiksia, në lindje 24 

perinatale 47 

Aspirina 30, 334 

Aspirimi suprapubik 324 

Astma 20, 84, 87, 97 

Atropin, pika për sy 194 

Auditi i vdekshmërisë 198 

AVPU shkalla 17, 22 

Barnat antiretrovirale 207, 352 

efektet anësore 214, 216 

BCG 103, 218, 301, 302 

Benzathine penicillin 346 

Benzylpenicillin 79, 86, 150, 158, 

160, 161, 346 

Borelioza 138 

Bronkodilatorët, me veprim të 

shpejtë 83, 88, 

Bronkiektazia 97 

Bronkioliti 84, 85, 

Bruceloza 138 

Bupivicaine 334 

Buza dhe qiellza e çarë 238 

Cefalexin 164, 335 

Cefotaxime 63, 150, 334 

Ceftriaxone 64, 78, 129, 150, 159, 

160, 335 

Chloramphenicol 64, 74, 79, 81, 

86, 99, 150, 158, 160, 161, 165, 

194, 336 

Chloroquine 337 

Chlorpheniramine 337 

Cianoza 4, 84 

Ciprofloxacin 128, 160, 337 

Cloxacillin 64. 75, 81, 166, 338 

Cotrimoxazole 78, 86, 99, 162, 

164, 218, 339 

375 

IndeksI

IndeksI 

IndeksI 

Defekti i murit abdominal 240 

Deferoxamine 339 

Degëzat nazale 10, 286 

Dehidrimi 5, 183 

dehidrimi i mesëm 115 

i rëndë 16, 21, 112 

në kequshqyeshmërinë e rëndë 

179, 183 

vlerësimi 18 

Dengue, e rëndë 167 

Dexamethasone 93, 152, 339 

Dextrostix 181 

Diagrami i marrjres së ushqimit, 24 

orë 373 

Diagrami i peshës 369 

Diagrami i peshës-për-moshë 367 

Diarea 5, 111, 156 

me kequshqyeshmëri të rëndë 

111 

perzistente 111, 122, 126 

nuk ka dehidrim 119 

ujore akute 111 

Diarrea perzistente 126 

Diazepam 14, 340 

Dieta pa laktozë 125 

Dietat, pa laktozë 125 

me pak laktozë 124 

Difteria 20, 92, 94 

antitoksina 94 

toksoidi 96 

Digoxin 107, 340 

Disbalansi elektrolitik 185 

Distresi respirator 144 

Diuretikët 107 

Dizenteria 111, 127 

Djegiet 243 

sipërfaqja (%) 245 

Dozat e barnave për të posalindur 

62–66 

Dozimi i barnave 329 

376 

Drenimi i kraharorit 322 

DTP imunizimi 101, 301 

Dhimbja abdominale 254 

Eksudati pleural 81 

Empiema 71, 76, 81 

Encefalopatia 23 

Encefalopatia hipoksike-iskemike 

24 

Endokarditi 138 

Enterokoliti nekrotizues 56 

Enjtja 107 

Epinefrina 89, 93, 341 

Erythromycin 99, 341 

Ethet hemorragjike Dengue 135, 

136, 166 

trajtimi i komplikimeve 169 

Ethet reumatike 106, 138 

Ethambutol 103 

Fenobarbitoni 66, 347 

Fëmija pa vetëdije 11, 22, 23, 24 

Fishkëllima 83, 84, 91 

Fluconazole 342 

Flucloxacillin 159, 166, 338 

Fluorokinolonet 128 

Foshnjet me peshë të ulët në 

lindje 53 

Frakturat 249 

Fruthi 136, 154 

i rëndë 154 

jo i rëndë 157 

komplikimet 155 

shpërndarja e rashit 154 

Frymëmarrja e vështirësuar 69, 71 

Fryrja abdominale 48, 60, 110, 

160 

Furazolidone 342 

Furosemide 342

Foshnja/fëmija i ngulfatur 6, 7, 105 

Formulat riushqyese 188–192 

F-75 riushqimi 188–191 

F-100 riushqimi 190, 191 

Gentamicin 65, 75, 78, 81, 164, 

342 

Gencian violet 343 

Gjardiaza 123, 196 

Glomerulonefriti 106 

Glukoza 15 

Hekuri 343 

Helmimi 23, 25, 27 

aspirin 30 

hekur 30 

korozivë 28 

monoksid karboni 31 

organo-fosforik/karbamate 28 

paracetamol 29 

vajguri 28 

Hemofilus influence tipi b 150 

Hemorragjia subkonjuktivale 98, 

101 

Hepatosplenomegalia 160 

Hapësinori 89 

Hernia 101, 258 

Herpes zoster 205 

Herpesi 205 

HIV/AIDS 76, 79, 80, 97, 203 

diagnoza klinike 204 

gjendjet e ndërlidhura, menxhimi 

i 220 

imunizimi 218 

kategorizimi klinik 208 

këshillimi 205 

kontrollimi i dhimbjes 225 

kujdesi paliativ 225 

lëshimi dhe kontrolla 224 

profilaksa me cotrimoxazole 

218 

testimi 207 

testimi virologjik 208 

të ushqyerit në gji 223 

trajtimi 211 

tuberkuloza 220 

Hiperpigmentimi 179 

Hipoglikemia 23, 143, 153, 181, 

235 

Hipopigmentimi 179 

Hipotermia 182, 235 

Ibuprofen 343 

Imunizimi, statusi 301 

Infeksion akut i veshit 161 

Infeksion bakterial 48 

Infeksionet e lëkurës 135 

Infeksioni i sipërm i traktit respirator 

135 

Infeksioni i traktit urinar 134, 163 

Infeksioni i nyjeve 262 

Infeksioni meningokoksik 136 

Infeksioni në kequshqyeshmëri 186 

Infeksioni me Cytomegalovirus 205 

Infeksioni viral 136 


akut 162 

kronik 163 

Inhalimi i trupit të huaj 20, 84, 92, 

97, 104 

Injeksionet, dhënia 309 

Insuficienca e zemrës 106, 71 

Intubimi 93, 95 

Invaginimi 111, 257 

Isoniazid 103, 151 

Kafein citrati 63 

Kafshimi i gjarpërit 31 

IndeksI 

377 

IndeksI

IndeksI 

IndeksI 

Kaliumi 107, 347 

Kandidiaza, orale dhe ezofageale 

222 

Kanamycin 65, 343 

Kartela e nënës 117, 120, 298, 373 

Kateteri nazal 10, 286 

Kateteri nazofaringeal 287 

Keqformimet kongjenitale 60 

Kequshqyeshmëria, trajtimi 

emergjent 18 

kequshqyeshmëria e rëndë 106, 

178 

plani i trajtimit 180 

Kequshqyeshmëria e rëndë, lëngjet 

IV 12 

Keratomalacia 179 

Ketaminet 344 

Ketoacidoza diabetike 23 

Këmbët e shtrembra (talipes 

equinovarus) 242 

Këshillimi 297 

HIV dhe të ushqyerit në gji 223 

HIV infeksioni 205 

të ushqyerit 299 

Kininet 140, 348 

Kodeina 338 

Kolera 111, 113 

Kolla 69, 71, 82, 

kolla kronike 96, 97 

Koma 2, 5, 142 

Konjuktiviti neonatal 59 

Kontrollimi i dhimbjes 279 

Konvulzionet 2, 5, 22, 23, 24, 47, 

50, 100, 130, 153 

Kraharori i tejfryrë, paraqitja 

radiografike 77 

Kriptokokus 222 

Krupi viral 92 

Krupi 20 

fruthi 156 

378 

i lehtë 92 

viral i rëndë 92 

Kryqet, dislokimi kongjenital 241 

Kseroftalmia 155 

Kseroza, konjuktivale 179 

Kujdesi gjatë kontrollës 202 

Kujdesi mbështetës 51, 265 

Kvashiorkor 178, 195 

Kvashiorkori marazmik (me dobësi 

të theksuar) 178 

Letargjia 22, 23, 24, 112 

Lezionet e lëkurës, në kvashiorkor 

195 

Lëndimi i kokës 23, 253 

Lëngjet intravenoze 361 

Lëngjet IV 12, 13, 16, 113 

Lëngjet parenterale, dhënia 312 

Lëshimi prej spitali 297 

Lidokaina 344 

Limfadenopatia, e gjeneralizuar 204 

Lodrat dhe terapia me lojë 289 

Lumefantrine 146 

Madhësia e bebzës (e pabarabart) 

148 

Madhësitë e pajisjeve, pediatrike 

359 

Manipulimi Heimlich 7 

Malaria 71, 134 

cerebrale 23, 142 

e rëndë 139 

jo e rëndë 145 

trajtimi 140 

Marazmi (dobësia e theksuar) 178 

Mastoiditi 135, 161 

Mbingarkimi me lëngje 174 

Mbyllja e rrugëve të frymës 8, 9 

Mebendazole 344

Mefloquine 146 

Membranat faringeale 94 

Menaxhimi i lëngjeve 51, 277 

Menaxhimi i Integruar i Sëmundjeve 

të Fëmijëve (MISF) 37 

Menaxhimi i rrugëve të frymës 

5, 100 

Menaxhimi i të ushqyerit 265 

Meningjiti 23, 24, 49, 135, 148 

bakterial 49 

kriptokokal 222 

menaxhimi i lëngjeve 152 

meningokokal 149 

tuberkuloza 102, 150 

Meningjiti tuberkular 102 

Metoklopramidi 345 

Metronidazoli 123, 345 

Mielomeningocela 241 

Miokarditi 96, 106 

Mjegullimi i kornesë 155 

Morfina 345 

Mosdurimi i laktozës 196 

Mugthi oral 204 

Multivitaminet 125 

Mungesa e mikronutrientëve 187 

Naloksoni 65 

Ndjeshmëri abdominale 134, 161 

Nistatina 345 

Njollat e Bitotit 179 

Ngjyrosja Ziehl-Nielsen 102 

Obstruksioni i zorrëve 239, 256 

Ophthalmia neonatorum 59, 60 

Opistotonus 149 

Osteomieliti 135, 165, 260 

Osteomieliti tuberkular 166 

Otitis media 135 

akut 162 

kronik 163 

Oxacillin 338 

IndeksI 

Paracetamol 29, 95, 167, 345 

Paraldehidi 14, 346 

Parotiti, kronik 204 

Penicillin 66, 346 

benzathine benzylpenicillin 346 

benzylpenicillin 66, 346 

procaine benzylpenicillin 94, 

346 

Perikarditi 106 

Pertusis 71, 97, 98 

Përpunimi i plagës 247 

Përcellja 198, 293 

diagrami 294, 373 

marrja e lëngjeve 277 

procedurat 293 

Përpëlitja e flegrave të hundës 74 

Piomioziti 262 

Pivmecillinam 128, 347 

Plani A i trajtimit të diarresë 120 

Plani B 117 

Plani C 114 

Plasimi i tubës nazogastrike 319 

Plasmodium falciparum 133 

PPC (Pneumonia pneumocistis 

carini) 221 

Pneumokokus 150 

Pneumonia pneumocistis jiroveci 

(carinii) (PPC) 221 

Pneumonia 20, 71, 72, 84, 100, 

135 

aspiruese 144 

lobare 77 

jo e rëndë 80 

pneumocistike 72, 221 

e rëndë 78, 85 

stafilokoksike 76 

shumë e rëndë 73, 85, 106 

379 

IndeksI

IndeksI 

IndeksI 

Pneumonia stafilokoksike 76, 77 

Pneuminiti limfoid intersticial 

(PLI) 221 

Pneumotoraksi 71, 77, 91 

Polio vaksina orale 301 

PPD testi kutan 103 

Prednisolone 93, 347 

Problemet e të posalindurit 41 

Problemet kirurgjike 231 

anestezioni 233 

kujdesi postoperativ 236 

kujdesi preoperativ 232 

menaxhimi i lëngjeve 236 

Problem i rrugëve të frymës apo 

problem i rëndë i frymëmarrjes 

20 

Procaine penicillin 95, 346 

Procedurat praktike 307 

dhënia e injeksioneve 309 

dhënia e lëngjeve parenterale 

312 

vendosja e drenit torakal 322 

vendosja e tubës nazogastrike 

319 

infuzioni intraoseal 314 

punksioni lumbal 320 

matja e glikemisë 325 

aspirimi suprapubik 324 

preparimi i venave 317 

Prolapsi rektal 128, 130, 259 

Punksioni lumbal 320 

Pyrazinamide 103, 151 

Qafa e buallit 95 

Qarkullim, vlerësimi për shok 17 

Radiografia e kraharorit 77, 102 

Reanimimi i të posalindurit 42–46 

Reaksionet e transfuzionit 283 

380 

Retraksioni i kafazit të kraharorit 

73, 74 

ReSoMal 183 

Rifampicin 103, 151 

Rilaktacioni 118 

Rritja kompenzuese 192 

Rrudha lëkurore, në dehidrim 113 

Salbutamol 84, 87, 88, 349 

Salmonella 138, 160, 165 

Sarkoma Kaposhi 223 

Sepsa 24, 49 

Sepsa umbilikale 49 

Septikemia 134, 158 

Sëmundja hemolitike e të posalindurit 

24 

Sëmundja kongjenitale e zemrës 

71, 106 

Sifilisi kongjenital 60 

Sindroma hemolitike-uremike 130 

Spectinomycin 350 

Staphylococcus aureus 76, 81, 

159, 165 

Steroidet 90 

Streptococcus pneumoniae 165 

Streptococcus pyogenes 165 

Streptomycin 103 

Stridor 91 

Sulfadiazin argjendi 349 

Sulfadoxine-pyrimethamine 146, 

350 

Sulfamethoxazole 339 

Sytë, e fundosur si pasojë e dehidrimit 

112 

Shenjat emergjente 2, 4 

Shenjat prioritare 2, 5, 18 

Shigella 127, 128 

Shtangimi i qafës, në meningjit 148

Shtojcat e mineraleve 125 

Shtypja intrakraniale (e rritur) 

148, 149 

Shoku 2, 12, 21, 23, 168 

në kequshqyeshmërinë e rëndë 

13, 179 

Shok sindromi Dengue 21, 167 

trajtimi i shokut 169 

Shoku hemorragjik 21 

Shoku kardiak 21 

Shoku septik 21 

Tabelat e peshës-për-moshë 363 

Tabelat e peshës-për-gjatësi/lartësi 

368 

Tahikardia 106 

TAK (tetrakain, adrenalin, kokain) 

350 

Temperatura 82, 130, 133, 159, 

166, 278 

që zgjat >7 ditë 136, 138 

menaxhimi i 278 

perzistente/rekurrente 205 

temperatura e përsëritur 136 

me shenja të lokalizuara 135 

me rash 136 

pa shenja të lokalizuara 134 

Temperatura e përsëritur 136 

Testi Mantu 137, 196 

Terapia antiretrovirale 211 

Terapia me lojë 289 

Terapia me oksigjen 10, 52, 75, 79, 

86, 88, 93, 99, 107, 152, 285 

Tetanusi, neonatal 24 

Tetracyclin 350 

pika për sy 194 

Të ushqyerit në gji 123, 266 

bartja e HIV-it 223 

Të ushqyerit, vlerësimi i statusit 

363 

të ushqyerit në gji 266 

këshillimi 299 

Tifoidi 134, 159 

Tifoja 136 

Trakeostomia 93, 95 

Transfuzioni i gjakut 281 

Traumë e lindjes 24 

Tretësira Hartman 112 

Tretësira elektrolitike/minerale për 

riushqim 184 

Tretësira e Ringer laktatit 112 

Tretësira rehidruese orale 

113–122, 183 

Trimethoprim 339 

Tuberkuloza 71, 76, 81, 97, 101 

miliare 77, 138 

strisho pozitive 102 

trajtimi 103 

Tuberkuloza miliare, radiografia 77 

Tharja e veshit 162 

Thëngjill i aktivizuar 26, 29 

Thumbimi i akrepit 34 

Ushqimet kompenzuese 272 

Ulçerat e gojës 156, 179 

Ulçerimet e kornesë 179 

Vaksina e etheve të verdha 218, 

302 

Verdhëza 57 

Vitamina A 155, 157, 350 

Vitamina K 46, 48 

Vlerësimi i rrugëve të frymës 17 

Zbehja e shuplakave 147 

e rëndë 107, 179 

Zinku 115, 118, 121, 195 

IndeksI 

381 

IndeksI

IndeksI 

Shënime 

382

Kujdesi spitalor për fëmijë - ICHRC

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?