organzimi institucional dhe planifikimi strategjik i zhvillimit ekonomik ...

Shkruan: Prof. Dr. Izet Zeqiri
ORGANZIMI INSTITUCIONAL DHE PLANIFIKIMI
STRATEGJIK I ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL
Objektivi i çdo shteti është zhvillimi i ekonomisë së tregut duke synuar rritje
ekonomike të qëndrueshme, begatin, drejtësinë ekonomiko-shoqërore, rritjen e punësimit
dhe përdorimin e barabartë të burimeve ekonomike. Meqenëse ekonomia dhe rritja e
mirëqenies ekonomike janë një nga preokupimet e gjithë njerëzve në një bashkësi
shtetërore, qytetarët me të drejtë kërkojnë nga qeveritë që ta drejtojnë shtetin në rrugën e
zhvillimit të barabartë dhe të prosperitetit ekonomik. Këtë kërkesë e mbështesin në
gjykimin se ekonomia e përcakton shkallën e zhvillimit dhe të qytetërimit të vetë
qytetarëve, shkallën e demokracisë dhe lirisë. Vetëm zhvillimi ekonomik paraqet shanse
që mundë shoqërinë dhe njerëzimin njëherë e përgjithmonë ta shkëput nga prangat e të
keqes dhe të varfërisë.
Një ekonomi me format themelore te saja paraqet sistem për plotësimin e
nevojave dhe kërkesave të njerëzve në një zonë gjeografike të veçantë, regjion, shtet etj.
Ky definim na tregon qartë se zhvillimi ekonomik është një proces me anë të cilit jo
vetëm shteti përmes politikës ekonomike por edhe pushtetet vendore (komunat) përmes
strategjisë së zhvillimit lokal mundë të sigurojë zhvillim ekonomik, përmirësim të
kualitetit të jetës së qytetarëve të vetë duke ndërtuar një mirëqenies të qëndrueshme
ekonomike. Zhvillimi ekonomik lokal dhe rajonal ka për qëllim primar të ndihmoj
qytetarët të përmirësojnë pozitën e tyre sociale dhe ekonomike duke krijuar parakushte
për një barazi ekonomike të gjithë qytetarëve, duke proklamuar një drejtësi shoqërore-
ekonomike dhe duke ngritur një qëndrim të përgjegjshëm ndaj mjedisit shumë etnik, pasi
që të gjitha këto janë të rëndësishme për begatin e një vendi. Këtë të drejtë komunat e
kanë fituar përmes procesit të decentralizimit të realizuara me marrëveshjen kornizë, ata
kanë siguruar të drejta në shumë sfera të cilat padyshim se do të mundësojnë që vullneti i
popullit të jetë themel i të gjitha këtyre të drejtave, që do ti ushtron vetë në mënyrë të
drejtpërdrejtë ose nëpërmes të përfaqësuesve të vetë edhe atë në fushat e shërbimeve
publike, të urbanizmit dhe planifikimit rural, të zhvillimit ekonomik lokal, me financat
1

vendore etj. Pas miratimit të ndryshimeve të ligjit të pushtetit lokal dhe ligjit të financimit
të komunave, udhëheqësit lokal në fushën e zhvillimit ekonomik duhet të angazhohen
në kuptimin e organizimit institucional dhe definimit të asaj se çka është zhvillim
ekonomik lokal. Të definojn se kush duhet ta realizon këtë kompetencë, si mundë të
bëhet një planifikim strategjik të zhvillimit ekonomik lokal, cilat do të jenë instrumentet
kryesore të zhvillimit ekonomik.
1. Organizimi institucional për zhvillimin ekonomik lokal
Trajtimi i strukturave institucionale dhe organizimi i reformave në pushtetin lokal
është ajo që unë dëshiroj ta ballafaqojë në vijim të referimit pasi që gjykoj se gjithë ajo
që ka rezultuar nga reformat në pushtetin lokal ka një përmasë në kohë dhe hapësirë.
Ndryshimet institucionale të cilat janë bërë në dobi të decentralizimit kanë dimensionin e
vetë shumë të rëndësishëm, sepse komuna me këto ndryshime fiton të drejta reale në
konceptimin dhe realizimin e politikës ekonomike lokale. Këto të drejta do të dëshiroja ti
zbërthej në këto përmasa përkatëse në atë të: legjislacionit, organizimit dhe të krijimit të
strukturës institucionale. Do të dëshiroja të udhëhiqem pikërisht nga këto pyetje: Sa
pushteti lokal në bazë të kompetencave të fituara ka marë parasysh ndërtimin e
institucioneve që do merreshin me politikën ekonomike lokale?. Si do ta realizon
gjegjësisht si do ta organizoj zhvillimin ekonomik lokal, çfarë programesh të zhvillimit
do të ofroj?. Sa mundë të bëhet fjalë për një kulturë të re ekonomike mbi bazën e një
përvoje në kuptim të besimeve, zakoneve, traditave, të cilat aq shume ndryshojnë në
shtrirjen gjeografike të vendit tonë?.
Ne kuptojmë procesin e decentralizimit i cili tash është në fazën fillestare të
implementimit të saj ku pushteti qendror ende i ka kompetencat në zhvillimin ekonomik
lokal, dhe se qeveria ende është kreator i politikës ekonomike, por së shpejti komunat
duhet fillojnë me ndërtimin e institucioneve për të eliminuar boshllëkun institucional që
ekziston në kuptim të asaj se kush do të jetë bartës i politikës ekonomike lokale. Kjo ka
rëndësi shumë të madhe pasi që institucionet që koncepti kryesor dhe një bazë e
zhvillimit që strukturojn ndërveprimet politike, ekonomike dhe sociale që krijojnë një
strukturë të motivimit të një ekonomie. Këto institucione përkufizohen si një bashkësi
2

egullash kushtesh dhe në këtë kuptim ato imponojnë rregulla që imponohen mbi
anëtarët e një organizimi. Nga ajo që theksuam më lartë del se është nevojë akute të
krijohen institucione- komitetet funksionale si bartës të politikës ekonomike lokale, ku
trupat vepruese të këtij institucioni do të vepronin të sfiduar nga një qëllim i cili do të
ishte i përkufizuar mire dhe në mënyrë profesionale. Këto institucione do të kishin rol
shumë të madhe në zhvillimin ekonomik, pasi që komuna me ligjin e ri është bartës i
zhvillimit ekonomik dhe në të njëjtën kohë është përgjegjegjëse për përparimin e
kualitetit të jetës së qytetarëve.
Komunat duhet të luajnë një rol rëndësishëm në krijim e komiteteve funksionale
dhe strukturale për funksionimin e drejt të zhvillimit ekonomik lokal. Ky mision i ri i
decentralizimit të pushtetit qendror ku komunat në fushën ekonomike fitojnë të drejta
duhet të shfrytëzohet që sa më shpejt që të ndërtohen institucione të cilat do të kishin një
rëndësi të madhe në zhvillimin ekonomik. Detyrat e këtyre komiteteve do të konsistonte
në: analizën dhe vlerësimin e gjendjen e ekonomisë lokale, formulimin e qëllimet reale
ekonomike, konceptimin e strategjisë së zhvillimit ekonomik, në identifikimin dhe në
vënien e prioritetet të strategjisë, në zhvillimin e një plani aksionar dhe ndjekjen e
realizimit të së njëjtës etj. Vënie në jetë e institucioneve të reja komunale (komitete për
zhvillim) në sferën ekonomike mbi baza të ligjeve ekonomike do të ndërtonte një
strategji të qartë të zhvillimit ekonomik lokal e cila do të paraqet një proces drejt
krijimit të një mirëqenie ekonomike të re.
Shtrohet pyetja kush duhet ti ndërton këto institucione?. Në realizimin e të
drejtave në fushën e zhvillimit ekonomik lokal përgjegjësin e kanë të “gjithë qytetarët”
sepse janë pjesë e problemit, por që të bëhen atë pjesë e zgjidhjes, pikëveprimi bien te
udhëheqësit komunal të cilët duhet ta bëjnë tog interesin e përgjithshëm dhe aftësitë,
shkathtësitë komunikuese dhe deleguese, shkathtësitë shoqërore, fuqinë motivuese dhe
aftësitë administruese që të mëren me problemet e zhvillimit ekonomik, këtë ua kërkon
pozita e cila paraqet një shenjë besimi nga qytetarët. Nismëtari- kontribuuesi duhet të
jetë kryetari i komunës i cili është menaxher dhe lider i komunës që nxitë iniciativa, mendon
guximshëm dhe ndihmon në ndërtimin e vizionit të zhvillimit të komunave. Ai duhet të
jetë figura kryesore, promotor i formimit të organeve për zhvillim ekonomik, ai duhet të
jetë mendje planifikues dhe mendje qeverisës, vendosë dhe organizator që zotohet dhe
3

angazhohet për një nxitje të qëndrueshme dhe zhvillim gjithë-përfshirës. Objektivat e
kërkimit të kryetarit të komunës duhet të konsistojnë në përpunimin e një koncepti për
rritjen e qëndrueshme ekonomik duke lobuar në gjitha nivelet e pushtetit qendror me
qëllim të krijimit të një fryme bashkëpunimi në mes të ekonomisë dhe institucioneve të
pushtetit. Për implementimin e reformave në pushtetin lokal nevojitet një angazhim i të
gjithëve dhe një bashkëpunim në mes të atyre që kanë besim politik dhe pushtet si dhe të
ekspertëve të tjerë. Për realizmin e zhvillimit ekonomik nevojitet një qasje ekipore.
Vetëm në mënyrë ekipore do të mundësohet tubimi i njerëzve për të punuar njëri me
tjetrin si një njësi harmonike. Të punuarit bashkë është urdhëresë patriotike dhe
kombëtare, përvojat tregojnë se deri tash ose nuk ka pasur ekipe ose ato kanë qenë një
grumbull i rastësishëm të individëve me rende dhe detyra të ndara politike e jo një ekip
që do të punonte në një mision të vazhdueshëm me qëllime dhe objektiva të përbashkëta.
Është momenti i fundit që të gjithë ta tejkalojmë krizën politike marramendëse që
na ka mbërthyer ditët e sodit si rrjedhojë e së cilës kemi humb kuptimin e fjalëve: vlera
dhe merita, autoritet profesional, kompetencë, përgjegjësi, vyrtit, lavdi etj. Vetëm rrahja e
mendimeve në mes të njerëzve të veshur me pushtet dhe njerëzve të tjerë intelektualist të
ngritur, mentalishtë të mprehtë, mendje stërvitës–udhëzues, energjik, studiues dhe
moralisht të shëndoshë, do të na bën të mundur që ne si shqiptarë të ridistilojm edhe
njëherë esencën vitale të tërë asaj që është obligim patriotik, pasi që vetëm në atë mënyrë
ne do të mundë të rifitojmë një sistem referimi për ta drejtuar të ardhmen.
Një strukturë organizative institucionale efikase e pushtetit lokal e cila do të
dallonte nga një organizim që ka qenë deri më tash ku komuna nuk ka pasur kompetenca
për caktimin e prioriteteve ekonomike dhe kompetenca në veprimtarit shoqërore do të
dukej si vijon: 1
1 Studija finansiski menaxhment vo ELS vo Makedonija Shkup 2004 faqe 152
4

Organet e adminsrita
publike
Drejtoria
administrative
Urbanizëm Punë admnistrative
juridike
Inspektorati
Fondet
Punët komunale
Kabineti për këshillin
te kryetarit
Kryetari/
Këshilli
Drejtoria
ekonomike
5
Punet ekonomike
financiare
Zhvillimi ekonomik
lokal
One-stop
Shalter për ndërmarës
Fondi investicional
komunal
Veprimtarit
shoqërore
Arsim
Shendetësi
Kultura
Mbrojtja
sociale
Ekologjia
Të rijtë dhe grupet e
margjinalizuara
Shërbimet
inform-teknike
Arhiva
Zyra per ndihme
Juridike dhe
Zyra e hapur

2. Procesi i planifikimit strategjik i zhvillimit ekonomik lokal
Zhvillimi ekonomik i suksesshëm kërkon planifikim dhe vlerësim të kujdesshëm
dhe shfrytëzim të suksesshëm të instrumenteve dhe teknikave zhvillimore. Me që
impulset kryesore për rritje ekonomike vijnë nga biznesi privat, zhvillimi i të cilit
dalngadal po hedhë rënjë në një mjedis ekonomik-politik të jo aq të favorshëm,
institucionet komunale në suaza të bashkësive vendore duhet ti shfrytzojn modelet dhe
përvojat e vendeve të Evropës lindore, sepse në këtë mënyrë mundë të sigurojnë një
funksionim më të mire dhe mjedis më favorizues për zhvillimin e bizneseve private
vendore.
Realizimi i procesit të vlerësimit lokal dhe përgatitja e planit strategjik për
zhvillimi ekonomik është i përbërë nga gjashtë fazat 2 : organizimi për fillimin e procesit
të zhvillimit ekonomik, mbledhja e informacioneve dhe të dhënave, analiza dhe
interpretimi i të dhënave dhe informacioneve, përcaktimi i strategjive alternative të
zhvillimit ekonomik, zgjedhja e strategjive përkatëse dhe projekteve dhe aktiviteti fundit
është implementimi i strategjive të zgjedhura dhe projekteve.
1.Organizimi për fillimin e procesit të zhvillimit ekonomik, përpjekjet për
inicimin e zhvillimit ekonomik duhet të fillojnë nga liderët lokal apo komiteti ekonomik
të cilët duke I nxitur të gjithë ata që janë të gatshme të kyçen në zhvillimin ekonomik. Ky
komitet për planifikim strategjik drejtpërdrejtë do të kyçet në vlerësimin lokal dhe
përgatitje të planeve strategjike.
2.Mbledhja e informacioneve dhe të dhënave, para se të sjellët vendimi për
strategjinë e cila do të përdorët për zhvillimin ekonomik lokal është e domosdoshme që të
fitohet një pasqyrë për gjendjen momentale dhe trendët që gjendet komuna duke u
përgjigjur në pyetjen ku jemi tash. Informatat për gjendjen ekonomike të komunës
mundë të fitohen në bazë të dhënave kuantitative të ekonomisë nga burimet zyrtare dhe
2 Gary B. Hansen Planiranje, organizarenje i implementiranje na programi za stopanski ekonomski razvoj
ILO?UNDP LED program Geneva, Switzerland 1999 faqe 16
6

private dhe informatat kualitative të fituara nga hulumtimet dhe bisedat me njerëzit të
jetojnë në bashkësitë lokale, duke përdorur dhe pyetësor të ndryshëm që do të ndihmon
shumë në vlerësim.
3. Analiza dhe interpretimi i të dhënave dhe informacioneve, të dhënat dhe
informacionet kuantitative dhe kualitative duhet të analizohen dhe të interpretohen me
qëllim që të jepet një pasqyrë detale që do të jetë një bazë e fortë për projeksionet e
ardhshme të regjionit dhe të gjenerohen iniciativa. Në këtë fazë fitohen njohuri për llojet
e industrisë, pozitën gjeografike, ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, ndërmarrësin, pasurit
natyrore, të punësuarit, infrastruktura publike etj. me qëllim të indetifikohen përparësitë
krahasuese.
Në këtë fazë do të indetifikohen anët e forta , anët e dobëta, mundësit dhe kërcënimet
apo pengesat në zhvillimin ekonomik lokal. Në këtë fazë do të identifikohen nevojat e
bashkësisë. Këtu duhet të identifikohen më shumë nevoja që pushteti lokal mundë ti
realizon, këtu duhet të vendoset se cilat nevoja janë më të rëndësishme për zhvillimin
ekonomik. Një mënyrat që mundë të realizohet kjo është të koncentrohen përpjekjet e
pushtetit lokal për zhvillimin e firmave me bazë ekonomike që mundë të ndihmojnë në
këtë qëllim.
4. Formulimi alternativave strategjike për zhvillim ekonomik lokal, nga
identifikimi i problemeve dhe nevojave në këtë fazë duhet të analizohen strategjitë
intervenuaese. Si strategji të përcjellura me masa mundë të përmendim:
Ndihmë në bizneset ekzistuese lokale të përmisohen dhe të zgjerohen. Disa
teknika të cilat mund të ndihmojnë në përmirësimin e efikasitetit të bizneseve
ekzistuese janë: sponzorim i programeve për trajnime të udhëheqësish së biznesit
; nxitja e udhëheqjes lokale që rregullisht të viziton firmat që të kuptohen
përpjekjet e bashkësisë dhe interesi për t’i ndihmuar përparimit të ndërmarrjeve
lokale; identifikimi i burimeve të kapitalit të cilat i plotësojnë nevojat e firmave
lokale; informimi i vazhdueshëm i firmave për zhvillimet e reja teknologjike që
mund të përmirësoje efikasitetin; sigurimi i shërbimeve lokale dhe regjionale, siç
janë telekomunikacioni, që t’i plotësojnë nevojat e firmave lokale; sponzorim i
7

aktiviteteve të cilat paraqesin dëshirën e shoqërisë për të kontribuar në zhvillimin
e firmave lokale etj.
Nxitja e formimit të firmave të reja në brendi të bashkësisë, udhëheqësit e
bashkësisë duhet të mendojnë cilat hapa duhet t’i marrin për përmirësimin e
klimës së bizneseve të reja. Në këtë drejtim ka disa mundësi: formimi i fondeve
prej kapitaleve private lokale për investime në biznese të reja të cilat nuk mund të
marrin kapital plotësues nga institucionet financiare; sigurimi i ndërmarrëseve
fillestar me trajnime të duhura për menaxhment, marketing dhe aftësi për
planifikim, programe konkrete për riaktivizimin dhe riintegrimin ekonomik të
diasporës shqiptare në vendlindje etj.
Përmirësimi i aftësive të bashkësisë për t’i mbajtur të hyrat në bashkësinë e
tyre, ndalja e të hyrave lokale do të thotë nxitje e blerjes së produkteve dhe
shërbimeve të prodhimit lokal dhe stimulim i blerjes nga prodhuesit dhe shitësit
lokal; ndihma e bizneseve për të identifikuar potencialin e tregut lokal përmes
hulumtimeve dhe analizave të firmave; koordinim dhe rivitalizim i aktiviteteve
sipërmarrëse në bashkësi ; ndihma e firmave për përmirësimin e shërbimeve ndaj
klientëve; përdorimi i aktiviteteve promotive dhe reklamave për tërheqjen e
vizitueseve dhe banorëve të bashkësive rrethuese të blejnë prodhime dhe
shërbime lokale; informimi i banorëve dhe firmave për mundësitë e furnizimit
lokal etj.
Tërheqja e punëdhënësve themelorë nga vendet tjera , nëse regjioni dhe
bashkësia duan të tërheqin firma nga vende tjera atëherë mundë mund të
hulumtohen disa strategji: identifikim i zonave industriale dhe komerciale
përkatëse dhe sigurimi i marrjes së shërbimeve të duhura; promovimi i jetës
kualitative që do të jetë në dobi të banorëve lokal; hulumtimi i dobive nga ndonjë
sektor i ri publik ose kapacitete të vendosur në afërsi etj.
Zmadhimi i investimeve të fituara prej udhëheqjeve provinciale apo
nacionale, organizatave joqeveritare dhe donatorëve ndërkombëtarë,
përpjekja që të zmadhohet ndikimi pozitiv i programeve për investime provinciale
dhe nacionale, investimet nga organizata joqeveritare dhe mjete të donatorëve të
brendshëm dhe të jashtëm në ekonominë lokale ka një rëndësi të madhe. Në këtë
8

drejtim duhet t’i përdorim disa apo të gjitha aktivitetet vijuese: informimi i
banorëve lokal për të drejtat e tyre për përdorim të formave të ndryshme të
programeve për ndihmë të zhvillimit ekonomik dhe dobia prej tyre si dhe
përkrahja e përpjekjes së tyre që t’i fitojnë të njëjtat, fitim i ndihmës maksimale
nga udhëheqja më e gjerë për meremetimin e infrastrukturës publike si rrugët,
kanalizimin, ujësjellës.
5. Zgjedhja e strategjisë dhe projekteve adekuate, pushtet vendore një nga
mënyrat e zgjedhjes së strategjive dhe projekteve mundë ta bëjnë duke analizuar
fitimet dhe shpenzimet e çdo projekti dhe të zgjedh ato strategji dhe projekte që
kanë me pak shpenzime dhe kanë fitime më të mëdhaja të gjitha këto bëhen me
teknikave të caktuar.
6. Implementimi i strategjive të zgjedhura dhe projekteve, pasi që komiteti
ekonomik të vinë në koncezus për strategjinë dhe projektet të cilat do të
realizohen të njëjtit i përpunojnë dhe implementojn. Në këtë fazë të
implementimit është më rëndësi: të formohet komitet për projektin të cilët do të
përpilojnë plan pune dhe ti definojnë aksionet, kërkimi i përkrahjes më të gjerë
etj.
Procesi i menaxhimit strategjik është një nga proceset e rëndësishme të
planifikimit të zhvillimit ekonomik. Menaxhimi strategjik paraqet konceptin se si mundë
të shfrytëzohen resurset në mënyrë efikase ku pikë referente është ndryshimi permanent i
rrethinës. Meqenëse komuna ka për qëllim zhvillimin ekonomik lokal përkthyer në
gjuhën organizative do të thotë të ndërton strategji për ti realizuar qëllimet dhe planet,
pra ajo duhet tw bwnw formulimin, implementimin dhe evoluimin e saj.
vijon: 3
Një model të planifikimit strategjik të zhvillimit ekonomik lokal është paraqitur si
3 Zbornik na trudovi Stopanski regionalen razvoj Shkup 2003, faqe 116
9

Formulimi i strategjisë
së zhvillimit ekonomik
Implementimi i strategjisë
Evoluimi i strategjisë
10
Hulumitimi i ambientit intern dhe ekstern
Përpunimi i informatave
Definimi i strategjisë
Definimi i qëllimeve afatëshkurtura
Definimi i politikave
Alokomi i mjeteve
Kontrolla
Matja e performancave
Ndërmarrja e aksioneve korigjuese

Literatura
Studija finansiski menaxhment vo ELS vo Makedonija Shkup 2004
Gary B. Hansen Planiranje, organizarenje i implementiranje na programi
za stopanski ekonomski razvoj ILO?UNDP LED program Geneva,
Switzerland
Zbornik na trudovi: Stopanski regionalen razvoj Shkup 2003
Regionalen razvoj na Republika Makedonija, Skopje 2003
Sovremeni trendovi na lokalnata samouprava vo nekoi Evropski drzavi
Shup 2004
11