A ia vlen te kthehesh - European Movement Albania
A ia vlen te kthehesh - European Movement Albania
A ia vlen te kthehesh - European Movement Albania
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Policy Paper<br />
A <strong>ia</strong> <strong>vlen</strong> të <strong>kthehesh</strong>?<br />
Mbi ri-in<strong>te</strong>grimin në Shqipëri të personave të kualifikuar jashtë<br />
vendit<br />
Dhjetor 2011<br />
Lëvizja Europ<strong>ia</strong>ne në Shqipëri është një organizatë think tank e cila synon përmirësimin<br />
e cilësisë së debatit në lidhje me procesin e in<strong>te</strong>grimit europ<strong>ia</strong>n. Lëvizja shërben si forum<br />
për shkëmbimin e pikëpamjeve në sfidat politike, ligjore, ekonomike, dhe soc<strong>ia</strong>le me të<br />
cilat përballet Shqipër<strong>ia</strong> në rrugën drejt in<strong>te</strong>grimit europ<strong>ia</strong>n. Lëvizja, në mënyrë<br />
analitike, vlerëson fenomenet në funksion të promovimit të ideve dhe instrumen<strong>te</strong>ve që<br />
përmirësojnë procesin e in<strong>te</strong>grimit europ<strong>ia</strong>n.<br />
Kjo policy paper është mundësuar me mbësh<strong>te</strong>tjen e Friedrich Ebert Stiftung (FES)<br />
dhe Group 484.<br />
Opinionet e shprehura nuk përfaqësojnë domosdoshmërish pikëpamjet e FES dhe Group 484<br />
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong> in Alban<strong>ia</strong><br />
Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë 1001, Alban<strong>ia</strong><br />
Tel/Fax: +355 4 2253184<br />
www.em-al.org<br />
info@em-al.org
Hyrje<br />
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
Po<strong>te</strong>nc<strong>ia</strong>li i in<strong>te</strong>lektualëve ka rëndësi jetike për vendet në tranzicion. Kjo pasi ndonëse<br />
ekonomitë e këtyre vendeve hapen gjithmonë e më shumë drejt tregut botëror,<br />
emigracioni në veçanti i profesionistëve të kualifikuar, mbe<strong>te</strong>t një ndër plagët e hershme<br />
të zhvillimit.<br />
Pas rënies së regjimit komunist, Shqipër<strong>ia</strong>, ashtu sikurse vende të tjera të Europës<br />
Juglindore, është përballur me flukse të konsiderueshme migratore. Po të hedhim një<br />
vështrim në periudha të ndryshme kohore që përkojnë me ngjarje të rëndësishme të<br />
tranzicionit, amplituda e këtyre flukseve ka variuar. Një pjesë të konsiderueshme e<br />
individëve që largoheshin nga vendi i përkisnin shtresës së profesionistëve të<br />
kualifikuar. Arsyet e emigrimit të tyre ishin shumë më komplekse sesa thjesht<br />
ekonomike. Ndaj, një sfidë e përbashkët e sh<strong>te</strong>tit dhe shoqërisë shqiptare mbe<strong>te</strong>t kthimi<br />
i profesionistëve në vend si edhe ri-in<strong>te</strong>grimi efektiv i tyre në mjedisin soc<strong>ia</strong>l, ekonomik<br />
dhe politik. Kjo nënkupton procesin e përshtatjes në vendin e origjinës me qëllim që<br />
njohuritë dhe eksperienca e akumuluar jashtë vendit t’i shërbejnë jo vetëm progresit<br />
individual por njëkohësisht edhe progresit të shoqërisë dhe vendit në përgjithësi.<br />
Duke vlerësuar kontributin e profesionistëve të kualifikuar në konsolidimin e<br />
demokracisë dhe ndërtimin e një shoqërie moderne, ky punim synon të hedhë dritë mbi<br />
disa aspek<strong>te</strong> të ri-in<strong>te</strong>grimit të tyre në Shqipëri. Në këtë punim përvoja konkre<strong>te</strong> e<br />
profesionistëve të kualifikuar analizohet dhe ballafaqohet me pikëpamjet e një sërë<br />
aktorësh sh<strong>te</strong>tërore dhe jo sh<strong>te</strong>tërorë të angazhuar në ri-in<strong>te</strong>grimin e tyre. Të dhënat e<br />
marra nga pyetësori on line plotësuar nga 66 profesionistë të kualifikuar jashtë vendit në<br />
periudhën gusht – nëntor 2011 i sjellin studimit një vlerë të shtuar duke ofruar një<br />
analizë sa më të plotë lidhur me ri-in<strong>te</strong>grimin e tyre në Shqipëri.<br />
Punimi paraqet një përmbledhje të fenomenit të largimit të trurit duke evidentuar<br />
politikat inkurajuese për kthimin e këtij po<strong>te</strong>nc<strong>ia</strong>li dhe ri-in<strong>te</strong>grimin e tij në vendin e<br />
origjinës. Gjithashtu, përmes analizave cilësore dhe sasiore, punimi hedh dritë mbi<br />
efektivi<strong>te</strong>tin e politikave ekzistuese duke propozuar një set masash dhe instrumen<strong>te</strong>sh<br />
për të përmirësuar situatën aktuale. Duke evidentuar shqetësimet konkre<strong>te</strong> të të<br />
2
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
kthyerve të kualifikuar, synohet të nxi<strong>te</strong>t debati publik mbi shfrytëzimin sa më të mirë<br />
të kapitalit njerëzor përmes politikave të mirë strukturuara dhe gjithëpërfshirëse.<br />
Fenomeni i largimit të trurit në retrospektivë<br />
Rën<strong>ia</strong> e komunizmit në vendin tonë ashtu sikurse në vendet e tjera të Europës<br />
Juglindore u shoqërua me një valë të madhe emigratore. Pjesë e konsiderueshme e këtij<br />
kontingjenti që largohej drejt destinacioneve më të afërta europ<strong>ia</strong>ne por edhe në<br />
Amerikë e Kanada, ishin edhe profesionistët e kualifikuar. Për një vend të vogël dhe me<br />
po<strong>te</strong>nc<strong>ia</strong>l të kufizuar si Shqipër<strong>ia</strong>, largimi i pothuajse 40% të lektorëve dhe kërkuesve,<br />
nga të cilët 66% mbanin titullin doktor 1 ish<strong>te</strong> një humbje e konsiderueshme e trurit. Si<br />
pasojë, vendi u përball me mungesën e kapaci<strong>te</strong><strong>te</strong>ve profesionale dhe menaxher<strong>ia</strong>le për<br />
tu orientuar më mirë ndaj proceseve demokratike që po përjeton<strong>te</strong> në fillimet e vi<strong>te</strong>ve<br />
‘90.<br />
Gjatë këtyre vi<strong>te</strong>ve, shkaqet e largimit të profesionistëve të kualifikuar lidheshin<br />
kryesisht me një treg të varfër nga pikëpamja e al<strong>te</strong>rnativave të punësimit 2 . Sikur të mos<br />
mjafton<strong>te</strong> kjo, mbizotërimi i lidhjeve klien<strong>te</strong>lis<strong>te</strong> dhe nepotike në një treg informal pune,<br />
rrisnin akoma edhe më shumë prirjen e profesionistëve të kualifikuar për të jetuar dhe<br />
punuar diku jashtë vendit. Me përmirësimin e kush<strong>te</strong>ve të je<strong>te</strong>sës pas vi<strong>te</strong>ve 2000 trendi<br />
i lëvizjeve migratore ka pësuar rënie krahasuar me dy valët e migracionit që Shqipër<strong>ia</strong><br />
ka njohur në periudhat 1990-1993 dhe 1997-1999. Megjithatë, emigrimi vazhdon<br />
rregullisht por tashmë kryesisht për arsye studimi, ku ende çdo vit largohen<br />
përafërsisht 2000 deri në 4000 3 studentë.<br />
Duke iu referuar këtyre dinamikave nga njëra anë dhe nevojës gjithnjë e në rritje për<br />
profesionistë të fushave më pak të zhvilluara në vend nga ana tjetër, lindën inic<strong>ia</strong>tivat e<br />
para që synonin mbësh<strong>te</strong>tjen e profesionistëve të kualifikuar jashtë për tu kthyer në<br />
vendin e origjinës. Në kush<strong>te</strong>t kur vendi po kalon<strong>te</strong> një proces të trazuar të<br />
transformimeve demokratike, prirja e përmbysjes së fenomenit të largimit të trurit në<br />
thithjen e tij dukej sa urgjen<strong>te</strong>, aq dhe vizionare. Për këtë qëllim, në kuadër të hartimit të<br />
1 Tafaj, M., Consideration about Massive Brain Drain from Alban<strong>ia</strong> and Stra<strong>te</strong>gies attracting high qualified<br />
scientists, Tirana, 2005 cituar në punimin e EMA-s “Politikat e Kthimit të Trurit dhe ndikimi i tyre në<br />
Procesin e In<strong>te</strong>grimit Evrop<strong>ia</strong>n të Shqipërisë: Sfidat dhe perspektiva e të ardhmes”, Korrik 2010, fq 3.<br />
2 Ibid<br />
3 UNDP Alban<strong>ia</strong>, From brain drain to brain gain: mobilising Alban<strong>ia</strong>’s skilled d<strong>ia</strong>spora, Tirana, April 2006, fq 8.<br />
3
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
politikave të thithjes së trurit u prodhuan disa inic<strong>ia</strong>tiva efektivi<strong>te</strong>ti i të cilave në<br />
praktikë mbe<strong>te</strong>t edhe sot e kësaj di<strong>te</strong> modest. Për herë të parë ky fenomen u konsiderua<br />
pjesë in<strong>te</strong>grale e Stra<strong>te</strong>gjisë Kombëtare të Migracionit në vitin 2005. Deri në atë kohë,<br />
instrumen<strong>te</strong>t për kthimin e trurit u ndërmorën mbi baza ad hoc dhe sporadike, si në<br />
rastin e donacioneve të Fondacionit Shoqër<strong>ia</strong> e Hapur për Shqipërinë (Soros), që patën<br />
një efekt të shkurtër në kohë, si në rastin e ndryshime në ak<strong>te</strong>t nënligjore për rekrutimin<br />
në administratën publike, ku i jepej përparësi diplomës mas<strong>te</strong>r (e cila duke pasur<br />
parasysh numrin e kufizuar të programeve të studimeve mas<strong>te</strong>r në universi<strong>te</strong><strong>te</strong>t<br />
Shqiptare në atë periudhë, zotërohej kryesisht nga studimet jashtë vendit). Këto<br />
inic<strong>ia</strong>tiva eksperimentale i ngjasonin më së shumti ishujve të izoluar që nuk siguronin<br />
aspak vijimësi dhe bashkërendim me politikat ekzistuese, e si pasojë nuk mund të<br />
prodhonin rezulta<strong>te</strong> të qëndrueshme.<br />
Në vitin 2006 u krijua një program i veçantë i thithjes së trurit, Programi Brain Gain, një<br />
inic<strong>ia</strong>tivë e përbashkët e qeverisë shqiptare dhe Programit të Kombeve të të Bashkuara<br />
për Zhvillim (PNUD) e cila synon<strong>te</strong> in<strong>te</strong>grimin e shqiptarëve të arsimuar jashtë vendit<br />
në administratën publike dhe në zhvillimin politik dhe ekonomik të vendit. Kjo do të<br />
realizohej përmes dy objektivave: sigurimin e një mjedisi mikpritës për ata që rikthehen<br />
në Shqipëri, dhe krijimin e një kuadri ligjor për in<strong>te</strong>grimin e plotë të këtyre personave<br />
në administratën publike.<br />
Në planin e përgjithshëm, objektivat e Programit të Brain Gain konsistonin në:<br />
1. adresimin e këtij fenomeni në nivelin e politikave qendrore të sh<strong>te</strong>tit shqiptar<br />
duke e bërë atë pjesë të ligjërimit të politikave publike;<br />
2. krijimin e një baze të mirë për rishikimin e masave administrative dhe legjislative<br />
për të inkurajuar politikat e thithjes së trurit përmes instrumen<strong>te</strong>ve të tillë si:<br />
mbësh<strong>te</strong>tja financ<strong>ia</strong>re<br />
lehtësi në procedurat e rekrutimit në administratën publike<br />
favorizimi për përfshirje në institu<strong>te</strong>t kërkimore, programet e ekselencës ose<br />
programet e bashkëpunimit.<br />
Kësisoj, programi ka vendosur një gur të rëndësishëm në themelet e politikave të<br />
thithjes së trurit. Por, përpos kësaj, ai mbe<strong>te</strong>t një inic<strong>ia</strong>tivë me ndikim jo të gjerë për<br />
4
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
shkak të numrit relativisht të vogël të individëve përfitues si dhe kufizimeve në burime<br />
e kompe<strong>te</strong>nca.<br />
Ende sot, prirja për tu kualifikuar jashtë vendit mbe<strong>te</strong>t e lartë. Kjo prirje, kombinuar me<br />
mundësitë për gjetjen e një pune në vendet pritëse, favorizuar edhe nga liberalizimi i<br />
vizave i cili po<strong>te</strong>nc<strong>ia</strong>lisht rrit kontak<strong>te</strong>t me tregun europ<strong>ia</strong>n të punës, përben ende një<br />
rrezik të humbjes së profesionistëve të kualifikuar. Rrezik i cili amplifikohet nëse i<br />
referohemi të dhënave të INSTAT-it ku të rinjtë konsiderohen ndër shtresat që vuajnë<br />
më së shumti nga papunës<strong>ia</strong>. Gjithsesi dhe dëshira në rritje 4 për tu kthyer shtron disa<br />
probleme të reja për tu trajtuar, mes tyre: Sa e gatshme është shoqër<strong>ia</strong> shqiptare t’i presë<br />
të kualifikuarit e kthyer? Me çfarë ambienti përballen ata gjatë kthimit dhe çfarë duhet<br />
bërë për t’i nxitur të kualifikuarit të zgjedhin të rrinë në Shqipëri?<br />
Nga pritshmëritë <strong>te</strong>k reali<strong>te</strong>ti<br />
Reali<strong>te</strong>ti me të cilin përballen të kthyerit e kualifikuar për tu ri-in<strong>te</strong>gruar në Shqipëri<br />
është analizuar duke mbledhur përvojat e tyre konkre<strong>te</strong>. Këtu përfshihen arsyet që i<br />
shtynë ata të largoheshin, kualifikimet e fituara e ndërtimi i një karriere në Shqipëri si<br />
dhe planet për të ardhmen.<br />
Edhe pse pranohet se Shqipër<strong>ia</strong> në vi<strong>te</strong>t e fundit po përjeton një valë të rikthimit të<br />
trurit, në fakt, mbe<strong>te</strong>t e vështirë të përcaktohet me saktësi dinamika e këtij mobili<strong>te</strong>ti.<br />
Probleme me njohjen e fenomenit të kthimit të trurit fillojnë që me përcaktimin e numrit<br />
të shqiptarëve të kualifikuar jashtë vendit. Disa kthehen, por në fakt, të shumtë janë dhe<br />
ata që largohen çdo vit. Ende mbe<strong>te</strong>t një sfidë të përllogari<strong>te</strong>t nga institucionet<br />
sh<strong>te</strong>tërore numri i qy<strong>te</strong>tarëve shqiptarë që aktualisht studiojnë jashtë sh<strong>te</strong>tit, i atyre që i<br />
kanë kryer studimet, apo i atyre që janë kthyer në Shqipëri. Vështirësitë në këtë drejtim<br />
deri në një farë mase, kanë të bëjnë me përhapjen e studentëve shqiptarë në një numër të<br />
konsiderueshëm vendesh të botës. Por pengesa kryesore në përcaktimin e numrit të<br />
studentëve shqiptarë jashtë vendit duket se lidhet me faktin se të dhëna të tilla<br />
konsiderohen të ndjeshme dhe ambasadat e vendeve të ndryshme zakonisht nuk i<br />
4 In<strong>te</strong>rvistë me Edlira Cepanin, Drejtore e Rrjetit të Studentëve Shqiptare në Botë, 16 Nëntor 2011. Sipas të<br />
dhënave që rrjeti AS@N disponon, në vitin 2008 janë përafërsisht 45- 50 % e studentëve që shprehin<br />
dëshirën të kthehen në Shqipëri pas përfundimit të studimeve, një rritje domethënëse krahasuar me<br />
vetëm 5 % që shprehnin këtë dëshirë në vi<strong>te</strong>t 2003 – 2005.<br />
5
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
ndajnë. 5 Nga ana tjetër, nëse autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t shqiptare garantojnë mbrojtjen e të dhënave ose<br />
nëse nga institucionet e vendeve të huaja komunikohen të paktën shifrat, pa bërë të<br />
ditur identi<strong>te</strong>tin e personave, do mund të arrihej në një vlerësim të përafërt. Të dhëna<br />
statistikore mbi numrin e studentëve shqiptarë në vende si Ital<strong>ia</strong> për shembull,<br />
qarkullojnë vazhdimisht në rapor<strong>te</strong> kombëtare dhe med<strong>ia</strong> të këtij vendi. Prandaj, nuk<br />
mund të konsiderohet e pamundur mbledhja e këtyre të dhënave nga ana e sh<strong>te</strong>tit<br />
shqiptar, të dhëna të cilat mund të jenë shumë të vyera në hartimin e politikave me<br />
qëllim nxitjen e kthimit të trurit në Shqipëri apo mirëpërdorimin e tij.<br />
Duke hedhur një vështrim <strong>te</strong>k përvoja e të kthyerve të kualifikuar të anketuar në kuadër<br />
të këtij studimi, rikonfirmohet përshtypja që të rinjtë shqiptarë largohen gjithnjë e më<br />
shumë me qëllim studimin dhe jo punësimin jashtë vendit. Konkretisht, numri i<br />
personave të kualifikuar jashtë vendit që vendosin të kthehen vit pas viti është në rritje<br />
(shih tabelën A. Faqe 16). Arsyet kryesore mbi vendimin e të kualifikuarve për tu kthyer<br />
në Shqipëri lidhen me përfundimin e studimeve (81%); dëshirën për të kontribuar në<br />
ndryshimet dhe zhvillimin e shoqërisë (71%); ndërkohë që të rëndësishme mbe<strong>te</strong>n dhe<br />
arsyet familjare (70%); besimi se mund të gjejnë punë më lehtë në vendin e origjinës<br />
(56%) si dhe pamundës<strong>ia</strong> e gjetjes së një pune jashtë vendit (35%) 6 .<br />
Cila është klima me të cilën përballen personat e kualifikuar jashtë vendit kur<br />
kthehen në Shqipëri?<br />
Me gjithë dëshirën për tu kthyer në vendlindje, gjatë kthimit të rinjtë shqiptarë<br />
përballen me një tranzicion jo të lehtë. Vështirësitë që ndeshen kanë si natyrë<br />
burokratike apo institucionale, ashtu dhe soc<strong>ia</strong>le e kulturore. Në thelb, ato nuk përbëjnë<br />
një surprizë, por mbe<strong>te</strong>n gjithsesi shqetësuese.<br />
Është domethënës fakti që vështirës<strong>ia</strong> që përmendet më shpesh mes të anketuarve ka të<br />
bëjë me ndryshimet në kulturën e punës (69%). Kjo tregon se, me gjithë besimin se<br />
shoqër<strong>ia</strong> shqiptare është modernizuar në vi<strong>te</strong>t e fundit, hendeku me shoqëritë<br />
perëndimore ende mbe<strong>te</strong>t i konsiderueshëm.<br />
5 In<strong>te</strong>rvistë me Bernard Zenelin, Menaxher i Programit Brain Gain, marrë në datën 11 <strong>te</strong>tor 2011.<br />
6 Të dhënat e më sipërme si dhe ato në vazhdim i referohen sondazhit të plotësuar online në periudhën<br />
gusht – nëntor 2011 nga 66 persona të kualifikuar jashtë vendit të kthyer në Shqipëri prej së paku një viti.<br />
6
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
Nuk duhet të habisë fakti se një tjetër vështirësi kyçe e përmendur mbe<strong>te</strong>t korrupsioni,<br />
një fenomen i denoncuar për shumë kohë por ende i pa-adresuar në mënyrë<br />
domethënëse, i cili komprometon mundësitë e karrierës për shumë të rinj me po<strong>te</strong>nc<strong>ia</strong>l.<br />
Sfidat e tjera me të cilat ndeshen të kualifikuarit jashtë vendit janë të një natyre që mund<br />
të nxisë rrezikun e “shpërdorimit” të trurit apo largimit sërish të tij. Spikasin këtu<br />
pamundës<strong>ia</strong> për rritjen e më<strong>te</strong>jshme profesionale (62%), vështirësi në gjetjen e një pune<br />
në profilin përkatës (48%) si dhe në njohjen e diplomës (42%). Një faktor dekurajues<br />
është dhe heqja në kohët e fundit e shpërblimeve të aplikuara për punonjësit e<br />
administratës me diplomë të nivelit mas<strong>te</strong>r, të cilat ndikojnë në shumë ras<strong>te</strong> <strong>te</strong>k kthimi i<br />
trurit në administratën publike. Ekziston gjithashtu deri në një farë mase dhe një<br />
mbyllje nga ana e shoqërisë si dhe paragjykim kundrejt të kualifikuarve të kthyer, pasi<br />
shpesh besohet se arsyet e kthimit kanë të bëjnë me një dështim të tyrin jashtë vendit. 7<br />
Një disavantazh për të kthyerit e kualifikuar ka të bëjë gjithashtu me mos-njohjen e<br />
reali<strong>te</strong>tit shqiptar dhe tregut të punës në veçanti, çka në disa ras<strong>te</strong>, i bën ata më pak të<br />
preferuar nga punëdhënësi.<br />
Të gjithë këta elementë janë indikatorë që Shqipër<strong>ia</strong> ende nuk ka arritur të ofrojë një<br />
ambient mikpritës e konkurrues ku po<strong>te</strong>nc<strong>ia</strong>li i më të kualifikuarve të shpaloset dhe<br />
zhvillohet plotësisht në funksion individëve dhe të shoqërisë . 8<br />
Vështirësitë kryesore të ndeshura gjatë kthimit në Shqipëri 9<br />
7 In<strong>te</strong>rvistë me Bernard Zenelin, op. cit.<br />
8 Lëvizja Europ<strong>ia</strong>ne në Shqipëri, Çfarë roli mund të luajnë universi<strong>te</strong><strong>te</strong>t shqiptare në qarkullimin e trurit?,<br />
Tiranë, <strong>te</strong>tor 2010, faqe 10.<br />
9 Pyetje me më shumë se një mundësi përgjigjeje.<br />
7
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
Lidhje të dobëta me institucionet sh<strong>te</strong>tërore<br />
Një tjetër reali<strong>te</strong>t që del në pah nga përgjigjet e të anketuarve është lidhja e dobët me<br />
institucionet sh<strong>te</strong>tërore. Në fakt, shumica dërrmuese e të kthyerve (68%) pohon se nuk<br />
ka marrë ndihmë nga institucionet sh<strong>te</strong>tërore gjatë kthimit, duke u përballur kështu<br />
individualisht me vështirësitë për të gjetur një punë apo çështje të tjera të ri-in<strong>te</strong>grimit<br />
në Shqipëri. Ndihma e vetme e marrë është ajo nga Programi Brain Gain. Duke pasur<br />
parasysh karak<strong>te</strong>ristikat e kampionit të anketuar ku personat që i përkasin botës<br />
akademike dhe janë përfshirë në skemën e programit të sipërpërmendur janë të mbi-<br />
përfaqësuar (për shembull në krahasim me numrin e personave të kthyer që kanë<br />
kërkuar njohjen e diplomës), përqindja e personave që nuk kanë marrë mbësh<strong>te</strong>tje nga<br />
institucionet sh<strong>te</strong>tërore në reali<strong>te</strong>t mund të konsiderohet edhe më e lartë.<br />
Për sa i takon punësimit të të kualifikuarve të kthyer, ndërkohë që nga anketat rezulton<br />
se periudha mesatare e kërkimit të punës është rreth 5 muaj, vështirësitë kryesore për tu<br />
in<strong>te</strong>gruar në tregun e punës kanë të bëjnë me nepotizmin e përhapur në shumë sektorë,<br />
mungesë in<strong>te</strong>resi për njohuritë e marra jashtë vendit, por edhe ekzis<strong>te</strong>nca e qarqeve të<br />
mbyllura apo e rekrutimeve me bazë përkatësinë politike në disa sektorë. Gjithsesi,<br />
pozitiv mbe<strong>te</strong>t fakti se gjysma e të in<strong>te</strong>rvistuarve gjykojnë se nuk kanë ndeshur<br />
vështirësi për tu in<strong>te</strong>gruar në tregun shqiptar të punës.<br />
A keni ndeshur vështirësi gjatë kërkimit të një punë?<br />
8
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
Lidhur me mënyrën se si të kualifikuarit jashtë vendit kanë arritur të sigurojnë një punë,<br />
të dhënat e anketës tregojnë një peizazh sa të parashikueshëm, aq edhe shqetësues.<br />
Edhe në rastin e personave të kualifikuar jashtë vendit duket se aplikohen “parime” të<br />
njëjta të një tregu pune ende mjaft informal dhe kaotik.<br />
Mbizotërojnë mënyrat jo formale të punësimit, si për shembull duke kontaktuar drejt<br />
për drejt punëdhënësin apo titullarin e institucionit (37,9%) apo nëpërmjet të afërmve e<br />
miqve (36,4%). Ndërkohë që njoftimet në in<strong>te</strong>rnet apo në gazeta duket se shërbejnë<br />
vetëm për rreth 1/3 e të anketuarve, shqetësues është fakti se institucionet sh<strong>te</strong>tërore si<br />
për shembull zyrat e punësimit apo Departamenti i Administratës Publike mbe<strong>te</strong>n jo<br />
popullore si pikë reference për punësim. Këto të dhëna rikonfirmojnë që kanalet zyrtare<br />
të punësimit në tregun shqiptar mbe<strong>te</strong>n ende të dobëta, duke ulur shanset e<br />
rekrutimeve transparen<strong>te</strong> dhe konkurruese. Pengesë për in<strong>te</strong>grimin mbe<strong>te</strong>t dhe mënyra<br />
e rekrutimit në administratën publike, e cila shpesh bëhet nëpërmjet kontratave të<br />
përkohshme dhe jo nëpërmjet konkurseve të hapura. Me gjithë ekzis<strong>te</strong>ncën e një Urdhri<br />
të Kryeministrit 10 i cili kufizon rekrutimet me kontratë në masën 2.5%, në reali<strong>te</strong>t shifrat<br />
janë disa herë më të larta. 11 Sigurisht, rekrutimi në këtë formë përbën një pengesë më<br />
shumë, si për in<strong>te</strong>grimin e të kthyerve të kualifikuar ashtu dhe për forcimin e<br />
kapaci<strong>te</strong><strong>te</strong>ve të administratës nëpërmjet përthithjes së elementëve më të përgatitur.<br />
Si e keni gjetur punën?<br />
10 Urdhri i Kryeministrit, Nr 174 datë 1.10.2010 "Mbi disa masa për përmirësimin e zbatimit të<br />
legjislacionit të shërbimit civil në ministritë e linjës dhe Këshillin e Ministrave”.<br />
11 Sipas Raportit Vjetor për 2010 të Komisionit të Shërbimit Civil (faqe 38), punësimi me kontratë të<br />
përkohshme në disa ministri arrin deri në 40-45% të stafit (psh Ministr<strong>ia</strong> e Mbrojtjes, e Shëndetësisë, etj).<br />
9
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
Njohja e diplomës, vetëm nëse është e domosdoshme<br />
Kur bëhet fjalë për përvojën me njohjen e diplomave të marra jashtë vendit, duket qartë<br />
se përgjithësisht procedura perceptohet si një barrë e <strong>te</strong>përt burokratike e cila dekurajon<br />
rreth gjysmën e të kthyerve për ta kërkuar atë. Me gjithë progresin që është bërë,<br />
problemet e ndeshura më shpesh kanë të bëjnë me kohëzgjatjen e procedurës, aktualisht<br />
rreth 5 muaj.<br />
Procedura e parashikuar nga Ministr<strong>ia</strong> e Arsimit dhe Shkencës (MASH) për njohjen e<br />
diplomës paraqet gjithashtu dhe probleme të privatësisë dhe mbrojtjes së të dhënave<br />
personale, pasi në formularin e aplikimit kërkohen edhe emri i përdoruesit si dhe<br />
fjalëkalimi për të hyrë në faqen personale të studentit të atribuuar nga shkollat. 12 Këto<br />
vështirësi burokratike kanë bërë që, përpos bizneseve edhe shumë universi<strong>te</strong><strong>te</strong> priva<strong>te</strong><br />
të mos i kërkojnë stafit njohjen e diplomës së marrë jashtë vendit.<br />
Sigurisht aplikimi ose jo për njehsimin e diplomave mbe<strong>te</strong>t në dëshirën e secilit individ.<br />
Megjithatë, mos-aplikimi i një numri të madh të kthyerish krijon më shumë paqartësi<br />
për organet sh<strong>te</strong>tërore mbi kapitalin njerëzor të pranishëm në Shqipëri dhe mënyrat më<br />
të përshtatshme për ta in<strong>te</strong>gruar dhe angazhuar atë në dobi të zhvillimit të vendit.<br />
Me gjithë vështirësitë e ndeshura, vërehet një dëshirë për të jetuar dhe zhvilluar<br />
karrierën në Shqipëri. Shumica dërrmuese e të kthyerve të kualifikuar e vlerëson si të<br />
mirë, shumë të mirë dhe madje të shkëlqyer vendimin për tu kthyer (në total 79%).<br />
Gjithashtu, shumica e sheh ve<strong>te</strong>n po në Shqipëri edhe pas pesë vi<strong>te</strong>sh. Duket se faktor<br />
nxitës mbe<strong>te</strong>t dhe qasja e disa investitorëve të huaj. Shqipër<strong>ia</strong> shihet si vend me<br />
po<strong>te</strong>nc<strong>ia</strong>l në rritje, ku ndërkohë që rri<strong>te</strong>n investimet, po rri<strong>te</strong>n dhe kapaci<strong>te</strong><strong>te</strong>t e<br />
individëve në vend. Vërehet një rritje e besimit në tregun shqiptar, ku në disa ras<strong>te</strong>,<br />
kompanitë po e zëvendësojnë stafin e huaj me atë shqiptar dhe kjo së pari për të ulur<br />
kostot, por dhe sepse mendohet se tashmë ka persona të aftë shqiptarë që mund t’i<br />
mbulojnë ato role. 13<br />
12 Shih faqen e in<strong>te</strong>rnetit të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës,<br />
http://www.mash.gov.al/faqe.php?id1=2&id2=74<br />
13 In<strong>te</strong>rvistë me Pranvera Papamihalin, Menaxhere për Shqipërinë, Pederson & Partners, marrë me 4<br />
nëntor 2011.<br />
10
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
Si do ta vlerësonit vendimin tuaj për tu kthyer? Ku e shihni ve<strong>te</strong>n pas pesë vi<strong>te</strong>sh?<br />
Megjithatë, nuk duhet neglizhuar një pjesë e mirë, rreth një e treta (1/3), që është<br />
pesimis<strong>te</strong> për të ardhmen në Shqipëri. Nuk duhet harruar gjithashtu se shumica (rreth<br />
89%) ruajnë lidhje të ngushta me vendin ku kanë studiuar, çka e bën dhe më të lehtë<br />
vendimin për tu larguar sërish nga Shqipër<strong>ia</strong>. Prandaj, edhe pse rikonfirmohet prirja për<br />
tu kthyer në Shqipëri, autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t duhet të jenë vigjilentë mbi rrezikun e një ri-largimi të<br />
trurit, nëse nuk arrihet të ofrohet një ambient mikpritës.<br />
Përfundime dhe rekomandime<br />
Shqipër<strong>ia</strong> ndodhet në një fazë kyçe të zhvillimit të kapitalit njerëzor. Mijëra persona<br />
jetojnë dhe kualifikohen në një sfond mobili<strong>te</strong>ti të lartë brenda dhe jashtë vendit. Këto<br />
vi<strong>te</strong> të karak<strong>te</strong>rizuara nga rikthimi në rritje të një numri të madh personash të<br />
kualifikuar jashtë vendit duhet të shërbejnë për të krijuar një ambient që i mirëpret dhe<br />
u jep mundësi zhvillimi këtyre personave, duke i shërbyer kështu jo vetëm in<strong>te</strong>resit të<br />
tyre individual, por progresit të shoqërisë në përgjithësi.<br />
Tashmë që është krijuar një përvojë e parë me programe dhe nisma eksperimentale për<br />
ri-in<strong>te</strong>grimin e personave të kualifikuar të kthyer, është koha për politika më<br />
gjithëpërfshirëse dhe afatgjata në këtë drejtim. Programi Brain Gain apo dhe nisma si<br />
Fondi i Ekselencës përbëjnë ndërmarrje të para pozitive, por në mënyrë që rikthimi i<br />
personave të kualifikuar të mos jetë një zhgënjim dhe as shpërdorim i trurit, një qasje<br />
më e strukturuar bëhet e domosdoshme. Kjo për disa arsye. Në radhë të parë, sepse<br />
11
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
fenomeni i kthimit të personave të kualifikuar është në rritje dhe në pak vi<strong>te</strong> ai do të<br />
prekë mijëra qy<strong>te</strong>tarë shqiptarë. Së dyti, sepse vështirësitë që ata ndeshin gjatë kthimit<br />
janë komplekse dhe shtrihen që nga modernizimi i shoqërisë deri <strong>te</strong>k lufta ndaj<br />
korrupsionit e ngritja e sis<strong>te</strong>meve meritokratike të karrierës si në sektorin publik, ashtu<br />
dhe në atë privat. Së fundmi, nevoja për politika më gjithëpërfshirëse lind dhe nga<br />
kufizimet aktuale të Programit Brain Gain, kufizime si në burime e kompe<strong>te</strong>nca, ashtu<br />
dhe në numrin e individëve përfitues.<br />
Kapitali njerëzor që Shqipër<strong>ia</strong> disponon sot përfshin si persona për të cilët tregu ka<br />
nevojë të menjëhershme, ashtu dhe shumë të tjerë të spec<strong>ia</strong>lizuar, ndoshta për<strong>te</strong>j<br />
zhvillimit dhe mundësive që ofrohen në shumë fusha në vendin tonë. Prandaj, një qasje<br />
më realis<strong>te</strong> dhe efektive do të ish<strong>te</strong>:<br />
1. Mbledhja sa më parë e të dhënave statistikore të përditësuara mbi qy<strong>te</strong>tarët<br />
shqiptarë që studiojnë jashtë vendit, janë diplomuar atje dhe mbi ata që janë<br />
kthyer, duke mundësuar kështu vlerësimin real të kapitalit njerëzor të pranishëm<br />
në vend dhe atë në d<strong>ia</strong>sporë e si rezultat, hartimin e politikave më eficien<strong>te</strong> për<br />
in<strong>te</strong>grimin e tyre.<br />
2. Evoluimi dhe fokusimi i më<strong>te</strong>jshëm i Programit Brain Gain <strong>te</strong>k më të<br />
kualifikuarit dhe in<strong>te</strong>grimin e tyre në botën akademike dhe kërkimin shkencor,<br />
kryesisht nëpërmjet nxitjes së qarkullimit të trurit dhe angazhimit më të mirë të<br />
d<strong>ia</strong>sporës. Një angazhim më efektiv i d<strong>ia</strong>sporës, jo nëpërmjet transferimit të<br />
shkencëtarëve në Shqipëri, por nëpërmjet kontributit të herëpashershëm të tyre<br />
duhet të ecë paralelisht me investime në kërkimin shkencor dhe nisma për të<br />
rritur cilësinë në institucionet akademike.<br />
3. Aspek<strong>te</strong> më të gjera të ri-in<strong>te</strong>grimit duhet të trajtohen në kuadër të politikave të<br />
punësimit, duke vlerësuar mundësitë e mëposhtme:<br />
- Nëpërmjet përfshirjes më konkre<strong>te</strong> dhe të mirë-studiuar të masave për ri-<br />
in<strong>te</strong>grimin e të kualifikuarve në Stra<strong>te</strong>gjinë Kombëtare për Ri-in<strong>te</strong>grimin e të<br />
kthyerve 2010 – 2015 dhe në Stra<strong>te</strong>gjinë Sektor<strong>ia</strong>le të Punësimit 2007-2013<br />
- Pse jo hartimi i një stra<strong>te</strong>gjie specifike për punësimin e të rinjve, ku një aspekt<br />
i veçantë të prekë të rinjtë e kualifikuar jashtë vendit.<br />
4. Adresimi i problemit të “humbjes së brendshme” të trurit. Në kush<strong>te</strong>t kur 97% e<br />
të kthyerve të kualifikuar janë të përqendruar në Tiranë, rrethet e tjera të vendit<br />
përballen me vështirësi më të mëdha për zhvillim si dhe pamundësi për të<br />
zvogëluar hendekun që i ndan nga kryeqy<strong>te</strong>ti. Kësisoj, nevoji<strong>te</strong>n skema të<br />
12
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
veçanta mbësh<strong>te</strong>tjeje për organet e push<strong>te</strong>tit vendor apo bizneset lokale me<br />
qëllim nxitjen e angazhimit të të kualifikuarve jashtë vendit në rrethe. Kjo bëhet<br />
akoma më e nevojshme duke pasur parasysh mundësitë në rritje për të<br />
konkurruar në nivel rajonal për fonde në kuadër të programeve të asis<strong>te</strong>ncës<br />
financ<strong>ia</strong>re të Bashkimit Europ<strong>ia</strong>n (IPA).<br />
13
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
Bibliografi<br />
In<strong>te</strong>rvista<br />
In<strong>te</strong>rvistë me Belina Bedinin, Drejtore për Marrëdhëniet Ndërkombëtare dhe Projek<strong>te</strong>t,<br />
Universi<strong>te</strong>ti “Aleksandër Moisiu”, Durrës, 25 nëntor 2011<br />
In<strong>te</strong>rvistë me Bernard Zenelin, Menaxher i Programit Brain Gain, Tiranë, 11 <strong>te</strong>tor 2011<br />
In<strong>te</strong>rvistë me Edlira Cepanin, Drejtore e Rrjetit të Studentëve Shqiptarë në Botë, Tiranë 16,<br />
nëntor 2011<br />
In<strong>te</strong>rvistë me Floreta Luli – Faber, Drejtore Ekzekutive, Dhoma Amerikane e Tregtisë, Tiranë, 24<br />
nëntor 2011<br />
In<strong>te</strong>rvistë me Gent Boricin, President i Komi<strong>te</strong>tit të Profesionistëve të Rinj, Dhoma Amerikane e<br />
Tregtisë, Tiranë, 24 nëntor 2011<br />
In<strong>te</strong>rvistë me Dr. Kosta G<strong>ia</strong>koumis, Zëvendës Rektor, Universi<strong>te</strong>ti i New York-ut në Tiranë,<br />
Tiranë, 4 dhjetor 2011<br />
In<strong>te</strong>rvistë me Mariel Mejdinin, Drejtor i Zhvillimit dhe Menaxhimit <strong>te</strong> Burimeve Njerëzore,<br />
Departamenti i Administratës Publike, Tiranë, 2 nëntor 2011<br />
In<strong>te</strong>rvistë me Pranvera Papamihalin, Menaxhere për Shqipërinë, Pederson & Partners, Tiranë, 4<br />
nëntor 2011<br />
In<strong>te</strong>rvistë me Dr. Saemira Pinon, Dekane e Shkencave Soc<strong>ia</strong>le, Universi<strong>te</strong>ti “Marin Barleti”,<br />
Tiranë 16 nëntor 2011<br />
In<strong>te</strong>rvistë me Silvana Banushin, Drejtore e Politikave të Migracionit, Kthimit dhe Ri-in<strong>te</strong>grimit,<br />
Ministr<strong>ia</strong> e Punës, Çështjeve Soc<strong>ia</strong>le dhe Shanseve të Barabarta, Tiranë, 8 nëntor 2011<br />
Publikime dhe ak<strong>te</strong> ligjore<br />
Bajraba, K., Alban<strong>ia</strong>: Looking Beyond Borders, Retrieved on October 13, 2011 from Migration Policy<br />
Institu<strong>te</strong> Web www.migrationinformation.org<br />
Clemens, M., Skill Flow: A Fundamental Reconsideration of Skilled-Worker Mobility and Development,<br />
Centre for Global Development Working Paper, 2009<br />
Dam<strong>te</strong>w Teferra, Ph. D. Brain Circulation: Unparalleled Opportunities, Underlying Challenges, and<br />
Outmoded Presumptions, 2004<br />
Flagler, M., and Shapo, Zh., (2006) Nxitja e punësimit të të diplomuarve jashtë sh<strong>te</strong>tit në<br />
administratën publike shqiptare (Studim sasior dhe cilësor mbi faktorët qe ndikojnë në nxitjen dhe<br />
punësimin e <strong>te</strong> diplomuarve jashtë sh<strong>te</strong>tit në administratën publike), Tirana, OSFA<br />
14
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
Gedeshi, I. and Germenji, E., (2008) Highly Skilled Migration from Alban<strong>ia</strong>: An Assessment of<br />
Current Trends and the Ways Ahead, Working Paper T-25, Katholieke Universities Leuven,<br />
Belgium, Cen<strong>te</strong>r for Economic and Soc<strong>ia</strong>l Studies in Tirana<br />
Group 484, Developing Brain Gain Policies in the Wes<strong>te</strong>rn Balkans: National Report on Alban<strong>ia</strong>,<br />
Belgrade July 2010<br />
Hovart, V., (2004) “Brain Drain, Threat to successful Transition in South East Europe?, Southeast<br />
<strong>European</strong> Policies, Vol. V. 1<br />
Komisionit të Shërbimit Civil, Raporti Vjetor 2010<br />
Lëvizja Europ<strong>ia</strong>ne në Shqipëri, Çfarë roli mund të luajnë universi<strong>te</strong><strong>te</strong>t shqiptare në qarkullimin e<br />
trurit?, Tiranë, <strong>te</strong>tor 2010<br />
Lëvizja Europ<strong>ia</strong>ne në Shqipëri, Politikat e Kthimit të Trurit dhe ndikimi i tyre në Procesin e In<strong>te</strong>grimit<br />
Evrop<strong>ia</strong>n të Shqipërisë: Sfidat dhe perspektiva e të ardhmes, Tiranë, korrik 2010<br />
Tafaj, M., Consideration about Massive Brain Drain from Alban<strong>ia</strong> and Stra<strong>te</strong>gies attracting highqualified<br />
scientists, Tirana, 2005<br />
UNDP Alban<strong>ia</strong>, From brain drain to brain gain: Mobilising Alban<strong>ia</strong>’s skilled d<strong>ia</strong>spora, Tirana, April<br />
2006<br />
Urdhri i Kryeministrit, Nr 174 datë 1.10.2010 "Mbi disa masa për përmirësimin e zbatimit të<br />
legjislacionit të shërbimit civil në ministritë e linjës dhe Këshillin e Ministrave”<br />
Stra<strong>te</strong>gj<strong>ia</strong> Kombëtare për In<strong>te</strong>grim dhe Zhvillim 2007 – 2013<br />
Stra<strong>te</strong>gj<strong>ia</strong> Kombëtare për Migracionin 2005 – 2010<br />
Stra<strong>te</strong>gj<strong>ia</strong> Kombëtare për Ri-in<strong>te</strong>grimin e të Kthyerve 2010 – 2015<br />
Stra<strong>te</strong>gj<strong>ia</strong> Kombëtare për Rininë 2007 – 2013<br />
Stra<strong>te</strong>gjinë Sektor<strong>ia</strong>le të Punësimit 2007-2013<br />
Faqe in<strong>te</strong>rneti<br />
Ministr<strong>ia</strong> e Arsimit dhe Shkencës, http://www.mash.gov.al<br />
Ministr<strong>ia</strong> e Punës, Çështjeve Soc<strong>ia</strong>le dhe Shanseve të Barabarta, http://www.mpcs.gov.al<br />
Programi Brain Gain, www.braingain.gov.al<br />
UNDP Alban<strong>ia</strong>, Youth Employment and Migration: Reaping the benefits and mitigating the<br />
risks programme, http://www.un.org.al/subindex.php?faqe=details&id=71<br />
Agjenc<strong>ia</strong> e Kërkimit, Teknologjisë dhe Inovacionit,<br />
http://www.akti.gov.al/Ma<strong>te</strong>r<strong>ia</strong>le/njoftime.html<br />
15
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
Aneks:<br />
Një total prej 66 profesionistësh të diplomuar jashtë vendit që kanë plotësuar<br />
pyetësorin online gjatë periudhës gusht - nëntor 2011 (kanë të paktën 1 vit që janë<br />
kthyer)<br />
Gjin<strong>ia</strong> 55% gra<br />
45% burra<br />
Mosha nga 23 deri 46<br />
shumica i përkasin grupmoshës 25-30<br />
Arsyet e qëndrimit për<br />
herë të parë jashtë për<br />
një kohë të gjatë (të<br />
rëndësishme dhe<br />
shumë të rëndësishme)<br />
Niveli arsimor PARA<br />
largimit<br />
Vendet ku keni jetuar<br />
pas largimit (6 vendet<br />
më të përmendura)<br />
Mesatarja e<br />
kohëzgjatjes së<br />
qëndrimit jashtë sh<strong>te</strong>tit<br />
Niveli më i lartë i<br />
arsimit përpara kthimit<br />
Statusi i punësimit<br />
përpara kthimit<br />
Përvojë pune jashtë<br />
sh<strong>te</strong>tit<br />
1. Edukimi (99%)<br />
2. Mundës<strong>ia</strong> për rritje profesionale (95%)<br />
3. Dëshira për të parë botën (82%)<br />
4. Klima morale në Shqipëri (79%)<br />
1.5% pa përfunduar arsimin fillor<br />
3% me arsim fillor<br />
57.6% me arsim të mesëm (Gjimnaz/Kolegj)<br />
34.8% me arsim të lartë (Universi<strong>te</strong>t/Akademi)<br />
3% me studime pas universitare (Mas<strong>te</strong>r)<br />
0% me doktoraturë<br />
1. Itali<br />
2. SHBA<br />
3. Britani e Madhe<br />
4. Holandë<br />
5. Hungari<br />
6. Turqi<br />
5.5 vi<strong>te</strong><br />
(kryesisht për studime universitare dhe pas universitare)<br />
21% me arsim të lartë<br />
54.5% studime pas universitare (mas<strong>te</strong>r)<br />
22.7% doktoraturë<br />
15.2% të papunë<br />
39.4% studentë<br />
45.5% të punësuar<br />
Mesatarisht 4.7 vi<strong>te</strong><br />
Puna jashtë sh<strong>te</strong>tit 66.7% përputhej me kualifikimet e marra<br />
16
<strong>European</strong> <strong>Movement</strong>-Alban<strong>ia</strong> | Rr. Brigada VIII, Godina 1/3, Ap.9, Tiranë, Alban<strong>ia</strong>, Tel/Fax: +35542253184<br />
www.em-al.org info@em-al.org<br />
Viti i kthimit (me më<br />
shumë prurje)<br />
Arsyet e kthimit në<br />
vendin e origjinës (e<br />
rëndësishme dhe<br />
shumë e rëndësishme)<br />
33.3% nuk përputhej me kualifikimet e marra<br />
14% në 2007<br />
12% në 2008<br />
27% në 2009<br />
26% në 2010<br />
1. Përfundimi i studimeve (81%)<br />
2. Kontributi për ndryshimet dhe zhvillimin e shoqërisë<br />
(71%)<br />
3. Transferimi i njohurive (71%)<br />
4. Arsye familjare (70%)<br />
5. Besimi se mund të gjendet punë më lehtë në vendin e<br />
origjinës (56%)<br />
17