Zbornik seminara za studije moderne umetnosti br. 9 (pdf) - Atenaion

Aleksandar Ignjatović<br />
1974. godine − kao svojevrsnog jugoslovenskog Vavilona, uz kolo naroda i narodnosti<br />
Jugoslavije koje je pratilo mnoge slične poduhvate širom zemlje − ironično je najavljivalo<br />
političke promene, zahuktavanje nacionalne krize i formalnu transformaciju<br />
vladajuće ideologije koja je iste godine monumentalizovana usvajanjem Saveznog ustava.<br />
U stvarnosti, pak, veliki deo “Beograđanke” je predstavljao najveću od 32 prodavnice<br />
Robnih kuća “Beograd”, koje su tokom poznog socijalističkog perioda<br />
doslovno kolonizovale brojne srbijanske gradove; njena se ideološka uloga prepoznavala<br />
u sistemu kultivacije konzumerizma kao očite suspstitucije političkog i<br />
ekonomskog liberalizma. Kao i u slučaju Jugoslovenske knjige, i Robne kuće “Beograd”<br />
− iako su formalno i dalje opstale nakon problematične privatizacije iz 2007. godine 14<br />
− danas predstavljaju zjapeće spomenike u urbanom pejzažu i simbol brojnih problema<br />
post-socijalističkog i post-jugoslovenskog srbijanskog društva.<br />
U tom novom kontekstu, pak, slika kule kao mesto uprostoravanja ideologije<br />
nacionalne identifikacije nije ostala po strani. Nedavni predlog da se visoka simbolična<br />
struktura − tzv. Teslina kula ili Teslin toranj − podigne u središtu Trga Slavija, na mestu<br />
gde se nalaze pohranjeni zemni ostaci heroja-socijaliste, jedan je od najflagrantnijih i<br />
ujedno najbizarnijih primera savremenog nacionalnog imaginarijuma. Inicijativa da<br />
se na Slaviji podigne ova struktura predstavlja pokušaj da se očit raskorak između<br />
nepoželjne memorije (koja se vezuje za sam trg kao simbolički i faktički završetak urbane<br />
osovine) i poželjne vizije nacionalne budućnosti prevaziđe. 15 U seriji predloga<br />
koji se nalaze u ideološkim okvirima postavljenim početkom prve decenije 21. veka,<br />
navodi se čak i zamisao da se u Teslinoj kuli na Slaviji “u srcu srpske prestonice i u<br />
neposrednoj blizini Hrama svetog Save” uz pomoć video projektora projektuju “freske<br />
iz drugih srpskih crkava i manastira”. 16 U toj vizuri, novi identitet čitavog urbanog<br />
poteza postao bi rečiti primer savremenog nacionalnog zamišljanja u kome crkva, kao<br />
i etnička aproprijacija univerzalnih vrednosti i nauke, imaju prepoznatljivo i ključno<br />
mesto. I dok je primer Tesline kule sasvim nedvosmislen pokazatelj fenomena vrednosne<br />
i ideološke fleksibilnosti, odnosno situacionističke prirode kulturnog nasleđa,<br />
kao i bizaran egzemplar arhitektonske slike tornja kao instrumenta preoznačavanja<br />
nepoželjne memorije, supstitucije identiteta i konstrukcije nove tradicije, druge dve<br />
kule − Palata “Albanija” i “Beograđanka” − istovremeno su značajniji, kompleksniji i<br />
rečitiji kulturni simboli.<br />
Komparacija tri navedena spomenika − tri kule u središtu Beograda − nedvosmisleno<br />
ukazuje na značaj arhitekture u dinamičnom i refleksivnom kontekstu<br />
građenja identiteta i stvaranja predstava kroz koje drušvo doživljava sebe i prikazuje<br />
sistem vrednosti na kome počiva. Istovremeno, poređenje navodi na brojna pitanja<br />
koja se tiču evaluacije iskustva recentne prošlosti, percepcije arhitektonskog i ideološkog<br />
nasleđa i njegove političke instrumentalizacije. Nasuprot postavljeni pandani<br />
Palate “Albanija” i Palate “Beograd” govore o arhitekturi i javnom prostoru kao ideološkoj<br />
praksi, a njihova tumačenja nedvosmisleno imaju značaj ne samo za nauku,<br />
već i za čitavu zajednicu. Istovremeno, senka neizgrađenog “Teslinog tornja” kao nacionalnog<br />
spomenika par excellence ukazuje ne samo na nove obrise kolektivnog iden-<br />
34