Glósur (svart/hvítt) (11.084 KB)

Fornöldin 

Uppruni pp mannsins til 500 e.Kr. 

höf. Baldur A. Sigurvinsson 

Samfélagsfræði 

SSaga, menning, i samfélag fél 

Ri Rimaskóli 

kóli

1. kafli 

Upphaf manns og jarðar 

Fornaldir 10.000 f.Kr. – 500 

e.Kr. 

2

Frumlífsöld 

Í árdaga: Heimsálfurnar verða til 

FFyrir rir 210 milljón milljónum m ára FFyrir rir 152 milljón milljónum m ára FFyrir rir 74 milljónum milljón m ára 


e.Kr. 

3

Fyrstu y mannlíku verurnar 

7.000.000 f.Kr. 

• Líf á jö jörðu ð hóf hófst ffyrir i um 33.200 200 milljónum illjó áára í fformi iöörsmárra á 

fruma er lifðu í sjónum. 

• Fyrir um 4 milljónum ára tóku forfeður mannsins að greina sig 

frá ættingjum sínum og til varð fyrsti vísir að mannöpum. 

• Fyrstu mannaparnir voru lágvaxnir, um einn metri á hæð og 

gengu álútir. 

• Heilinn var af svipaðri stærð og í nútíma górillum. 

• Lifibrauð fb ðsitt hhöfðu fð þþeir af f þí því að ð safna f öllu ll ætilegu l sem á vegi 

þeirra varð en aðallega lifðu þeir á jurtum en voru líka 

hræætur. 


e.Kr. 

4

Fyrstu mannaparnir ‐ Lucy 

3.200.000 f.Kr. 

• Fyrsta mannapategundin sem byrjaði raunverulega að 

þróast í átt til nútímamanns er Australopithecus 

afarensis. f i 

• Australopithecus afarensis var uppi fyrir um 3,2 

milljónum ára. 

• HHeillegasta ill t beinagrindin bi idiaf f þþessari ittegund der af f 

kvenkyns veru sem fengið hefur nafnið Lucy. 

• Lucy var einungis rúmur metri á hæð og dó fertug að 

aldri aldri. 

• Nafn þessarar formóður mannkyns er dregið af 

geysivinsælu lagi Bítlanna á þessum tíma, tíma Lucy in the 

Sky with Diamonds. 


e.Kr. 

5

Neanderdalsmaðurinn 

130.000‐24.000 f.Kr. 

• Hliðartegund nútímamannsins 

nútímamannsins, 

Neanderdalsmaðurinn, Homo sapiens 

neanderthalensis, byggði Vestur‐Evrópu og 

norðurströnd Miðjarðarhafsins j og g 

Austurlönd nær. 

• Kom fyrst fram fyrir 130.000 árum og dó út 

fyrir 24.000 árum síðan. 

• Í útliti voru Neanderdalsmenn lágvaxnari 

en kraftalegri en nútímamaðurinn. 

• Heilabú Neanderdalsmanna var stærra en 

nútímamannsins úí i en talhæfni lh f i þi þeirra nokkuð kk ð 

skertara. 

• Á síðari árum hafa rannsóknir sýnt að 

Neanderdalsmaðurinn hafði þróað með 

sér menningu á borð við hugmyndir um líf 

eftir dauðann og trúarbrögð. 


e.Kr. 

6

Nútímamaðurinn fæðist 

200.000 f.Kr. ‐ nútíma 

• Fyrir 15milljónum 1,5 milljónum ára koma fyrstu mennirnir mennirnir, 

Homo erectus (reismaðurinn), fram á sjónarsviðið. 

• Homo erectus var líklega fyrstur til að nýta sér eld til 

hita og eldunar og smíða verkfæri og byggja skýli sér 

til verndar. 

• Homo erectus dreifðist frá Afríku til Asíu og síðar til 

Evrópu. 

• Heilinn í Homo erectus var 2/3 af heila 

nútímamannsins og á hæð var hann um 150 

sentímetrar en gekk uppréttur. 

• Frá Homo erectus þróaðist síðan nútímamaðurinn, 

Homo sapiens sapiens, sem kom fyrst fram á 

sjónarsviðið fyrir um 100.000 árum síðan. 

• Fæðingarstaður nútímamannsins var í Austur‐Afríku 

en 70.000 árum seinna voru þeir komnir alla leið til 

Evrópu, Kína og Ástralíu. 


e.Kr. 

7

Árdagar g nútímamannsins 

200.000 f.Kr. ‐ nútíma 

• DNA rannsóknir sýna að nútímamaðurinn nútímamaðurinn, Homo sapiens 

sapiens, kom fyrst fram í Austur‐Afríku fyrir 100.000 árum 

síðan. 

• Þaðan dreifðist hann tiltölulega fljótt til allra heimsálfa. 

• Í dag (2008) teljast 6,6 milljarðar manna til þessarar 

tegundar. 

• Forvitni mannsins og ímyndunarafl gera honum kleift að 

kanna óþekkt lönd og nýjar leiðir til að komast af af. 

• Menning og samfélag mannsins verður sífellt fjölbreyttara 

og litskrúðugra eftir því sem hann dreifir sér um Jörðina 

og fjölgar. 

• Fyrstu hellamyndirnar komu fram fyrir 40.000 árum og 

hafa fundist í Evrópu, Afríku, Asíu og Ástralíu, merking 

þeirra hefur verið talin tengd töfrum og listrænni tjáningu 

á umhverfi sínu. 

• ‘Hin hugsandi vera’. 


e.Kr. 

8

Mannlíf á ísöld 

24.000 f.Kr. 

• Fyrir um 24 24.000 000 árum síðan lækkaði hitastigið skyndilega 

í heiminum og ísöld skall á. 

• Geysistór landsvæði norðan og sunnan megin 

jarðarkringlunnar voru nú þakin jökli þar sem vetur 

konungur réð einn ríkjum. 

• Þessi ísöld náði hámarki fyrir 18.000 árum og lauk síðan 

fyrir y um 12.000 árum síðan. 

• Ein helsta skýringin á ísöldinni eru breytingar á 

möndulhalla jarðar. 

• Talið er að á meðan á ísöldinni stóð hafi fyrstu y mennirnir 

komist til Ameríku í fæðuleit, annað hvort yfir landbrú 

eða meðfram ströndinni á bátum. 

• Mammútar og stór spendýr voru líklegast bráð margra 

veiðimanna iði þó svo að ð meginuppistaða i i ð ffæðunnar ð hfi hafi 

verið smádýr og jurtir sem konur hafi aflað. 


e.Kr. 

9

2. kafli 

Akuryrkja og bændamenning, 

borgmenning, 

MMesópótamía ó ó í og Sú Súmerar 


e.Kr. 

10

Akuryrkja y j 

10.000 f.Kr. 

• Fyrir 10.000 10 000 árum leið síðasta ísöld undir lok og 

miklar breytingar urðu á loftslagi og veðurfari. 

• Þegar ísinn bráðnaði fóru láglend svæði við ströndina 

undir sjó. sjó 

• Þá fór maðurinn að taka upp fasta búsetu í 

skipulögðum samfélögum. 

• Akuryrkja og kvikfjárrækt hefst því fyrir um 10 10.000 000 

árum síðan og varð á sumum svæðum að 

aðalfæðuöflun fólks. 

• Plógurinn g var síðan fundinn upp pp fyrir y 6.000 árum 

síðan. 

• Veiðimaðurinn gerist bóndi. 

• Úr korninu var malað hveiti til brauðgerðar g en einnig g 

var hægt að brugga bjór úr því. 

• Villt dýr voru síðan tamin og til urðu fyrstu húsdýrin 

(sauðfé, geitur, svín og nautgripir). 


e.Kr. 

11

Akuryrkja y j 

10.000 f.Kr. 

• Ski Skipulögð lö ð samfélög félö verða ð til il og þþorp 

myndast. 

• Sérhæfing íí störfum kemur til sögunnar. sögunnar 

• Hjólið verður til og vagnar auðvelda 

flutninga og alla aðdrætti. 

• Vaxandi fólksfjöldi kallaði á útþenslu og 

flutning til annarra landsvæða. 

• Akuryrkjan k k varð ð til l ffyrst í ‘f ‘frjósama ó 

hálfmánanum’ í Austurlöndum nær. 


e.Kr. 

12

Upphaf borgmenningar og 

málmvinnslu ál i l 

6.000 f.Kr. – 3.000 f.Kr. 

• Samfara akuryrkju fara menn með tímanum að vilja nýta 

náttúruauðlindirnar í kringum sig til að auðvelda sér lífið. 

• Það þýðir þý fólksfjölgun j g bæði með auknu framboði matar og g einnig g þegar þg 

aðrir veiðimenn fara að setjast að í bænum og gerast þátttakendur í 

akuryrkjusamfélaginu –fyrstu borgirnar verða til. 

• Skipulag samfélagsins verður þar af leiðandi flóknara og með sérhæfingu í 

störfum öf ffara að ð myndast d þó þróuðð menningarsamfélög, i félö þþ.e. ríki. íki 

• Ríki: miðstýrt samfélag nokkurra borga og þorpa. 

• Málmvinnsla kemur til með hagnýtingu gulls, silfurs og kopars og síðar 

bbrons og já járns. 

• Svartahafið og austanvert Miðjarðarhaf er talið vera fæðingarstaður 

málmvinnslunnar fyrir 6.000 árum síðan (4.000 f.Kr.). 

• FFyrir i 55.000 000 áárum síðan íð (3.000 (3 000 f.Kr.) fK )ffundu d menn upp lletur í Nílardalnum Níl d l og 

í Mesópótamíu. Þá hófst hinn sögulegi tími. 


e.Kr. 

13

Verkfæri 

og vopn 

Matur 

Skýli 

Föt og 

búsáhöld 

Framfarasporin p 

10.000 – 3.000 f.Kr. 

Fornsteinöld Nýsteinöld Bronsöld 

Steinfleygar Slípaðir steinar 

steintinnur 

Járnvopn 

Dýr veidd Korn og húsdýr Kornrækt og 

til matar áveita vatns 

Hellar og skýli 

úr trjávið, eldur 

Dýraskinn og 

körfur 

Þorp myndast með fasta staðsetningu 

Pottagerð og ofin 

föt 

Leirgerðarhjól 

Samgöngur Allt borið Burðardýr og 

kanóar 

Hjól og seglskip 

Trúarbrögð Trú á vætti Hof og heilagir staðir 


e.Kr. 

14

Borgmenningar g g 

5.000 ‐ 1.000 f.Kr. 


e.Kr. 

15

Mesópótamía p 

5.000 ‐ 330 f.Kr. 


e.Kr. 

16

Súmerar 

5.000 ‐ 330 f.Kr. 

• Súmerar: 

• Súmerar voru elsta menningarþjóð Mesópótamíu (‘landið á milli fljótanna’, 

þ.e. Efrat og Tígris). 

• Þeir birtust við árósa Tígris og Efrat með fullþróaða borgarmenningu um 

5.000 f.Kr. og töluðu tungumál óskylt öllum öðrum. 

• Grófu óf ááveituskurði i k ðiog náðu áð þannig þ fram f margfalt flstærra ræktunarsvæði k ð en 

áður hafði þekkst. 

• Súmerar voru ekki sameinaðir heldur mynduðu þeir hóp sjálfstæðra 

konungsríkja þar sem Úr og Úrúk voru stærstar. 

• Öldungaráð stjórnaði borgunum í fyrstu en hershöfðingjar þeirra urðu 

valdameiri með tímanum og gerðust svo að lokum konungar. 

• Súmerar voru fjölgyðismenn og voru snjallir stærðfræðingar og 

stjörnuspekingar. 

• Merkasta framlag þeirra er letur þeirra er nefnist fleygrúnir. 

• Um 2.000 f.Kr. gerðu Semítar innrás í land þeirra frá Arabíu og lögðu 

Súmera undir sig. 


e.Kr. 

17

Daglegt líf 

Súmera 


e.Kr. 

18

3. kafli 

Egyptar, 

Indusmenning, 

Evrópa og jötunbautar, 

Mínóar, 

Mýkenumenn 


e.Kr. 

19

Egyptaland 


e.Kr. 

Ramses II 

Egyptalands- 

konungur berst 

við ið Hi Hittíta í við ið 

Kadesh árið 1274 

20 

f.Kr.

Egyptaland gyp 

3.150 ‐ 31 f.Kr. 


e.Kr. 

21


3.150 ‐ 31 f.Kr. 

• Fljó Fljótið ið Níl er aðallífæð ð llíf ð Egyptalands E l d en árleg ál 

flóð í henni skildu eftir afar frjósaman 

jarðveg j gtil 

ræktunar. 

• Fólkið í Nílardal var af kyni sem byggði alla 

Norður‐Afríku og Eþíópíu. 

• Heiti Egypta yfir sjálfa sig er Rmt. 

• Tungumál þeirra hafði mikil áhrif á 

nágrannana í austri austri, Semíta Semíta, sem þrátt fyrir 

að vera af ólíkum uppruna tóku upp tungu 

Egypta. 

• Egyptar hafa haldist lítt blandaðir og búið í 

Nílardal frá upphafi. 


e.Kr. 

22


3.150 ‐ 31 f.Kr. 

• Varnarveggir og áveituskurðir urðu fyrsti vísir að 

sameinuðu ríki Egypta um 3.000 f.Kr. 

• Konungarnir kölluðust faraóar (húsið mikla) og voru þeir 

alvaldar alvaldar, þe þ.e. orð þeirra voru lög. lög 

• Í fyrstu var Memfis höfuðborg ríkisins en seinna meir var 

það Þeba. 

• Pýramídarnar eru taldir byggðir um 22.500 500 fKr f.Kr. 

• Sumir hafa bent á samsvörun með staðsetningu 

pýramídanna og stjörnukerfisins Óríon og talið þá vera 

mun eldri en flestir fræðimenn hafa talið eða frá um 

12.000 árum síðan. 

• Um 1.700 f.Kr. var Egyptaland hernumið af 

Hyksosmönnum. 

• Hyksosmenn voru hirðingjar og hestamenn og beittu 

stríðsvögnum í hernaði og höfðu járnvopn. 


e.Kr. 

23


3.150 ‐ 31 f.Kr. 

• Oftast Otastvoru oufaraóarnir aaóa karlar a a een einn e merkasti e ast 

stjórnandinn var kona, Hatsepsut, að nafni. 

• Á tímabili stjórnuðu Egyptar einnig landsvæði 

sem í dag heitir Palestína og Sýrland. 

• Þegnar ríkisins urðu að greiða faraó sínum 

skatt og var hann tignaður sem guð. 

• Engir peningar og því skattur greiddur í 

vinnuframlagi, t.d. við byggingu pýramídanna. 

• Letur Egypta kallast híróglífur. 

• Skrifræði kom til í þeim tilgangi að hafa yfirsýn 

yfir f ríkisreksturinn ík k og til l tímatals. í l 

• Tímatalið nýttist til að sjá fyrir flóðin í Níl. 

• Egyptar skiptu árinu í 365 daga, deilt niður á 12 

mánuði á ð með ð 30 dögum d hver h og ffimm 

aukadögum (miklum ólánsdögum). 


e.Kr. 

24


3.150 ‐ 31 f.Kr. 

• Trúarbrögð Egypta voru margbrotin og tignuðu þeir 

marga guði og gyðjur. 

• Fremstur meðal jafningja var Amun‐Ra. 

• Trú á líf eftir dauðann var afar sterkur þáttur í 

átrúnaði þeirra. 

• Svo mjög að menn létu smyrja lík sitt og með í gröfina 

fylgja nauðsynleg tæki og tól tól. 

• Trú manna var sú að þeir myndu rísa upp eftir 

dauðann og því væri þörf á að taka með í gröfina mat, 

vopn p og g áhöld til að bjarga j g sér á í eftirlífinu. 

• Konungarnir byggðu sér grafir í Konungadalnum 

svokallaða þar sem þeim fylgdu gull og gersemar sem 

margir ágirntust. 


e.Kr. 

25

Daglegt líf í 

Egyptalandi til 

forna. 


3.150 ‐ 31 f.Kr. 


e.Kr. 

26

Indusmenningin g (Harappan) ( pp ) 

3.300 – 1.300 f.Kr. 

• Um 3.300 3 300 f.Kr. fKrvarð varð til afar þróuð borgmenning í 

Indusdal í núverandi Indlandi og Pakistan. 

• Hafði skilvirkt skolp‐ og fráveitukerfi –ein fyrsta 

borgmenningin 

borgmenningin. 

• Allur Indusdalur og stór svæði þar fyrir utan. 

• Byggði á skipulagðri verslun. 

• Höfðu þróaða stærðfræði og mælitæki mælitæki. 

• Mohenjo‐daro var stærsta borgin. 

– Vel skipulögð. 

– Mú Múrsteinahús t i hú bbyggð ðmeð ð baðherbergjum bðhb j og 

frárennsliskerfi. 

• Hnignaði líklegast vegna offjölgunar – landið gat 

ekki lengur brauðfætt alla sökum breytinga á 

farvegi Indusfljóts. 


e.Kr. 

27

Evrópa p á tímum jötunbauta j 

4.500 ‐ 0 f.Kr. 

• Um 4.500 f.Kr. voru byggð mannvirki úr 

risasteinum um alla Evrópu – jötunbautar. 

• Líklegast voru þeir tileinkaðir frjósemi 

manns og jarðar ásamt stjörnuskoðun. 

• Í raun vita menn sáralítið um 

steinmannvirkin. 

• Í dag halda margir að drúídar tengist 

mannvirkjunum en það er algengur 

misskilningur. 

• Þekktasta steinmannvirkið er Stonehenge 

í Bretlandi l d sem bbyggt var um 2.300 ff.Kr. 


e.Kr. 

28

Mínóar 

2.700 – 1.450 f.Kr. 

• El Elsta menningin i i á Ejhf Eyjahafssvæðinu ði og sú ú 

sem lagði grunninn að þeim sem á eftir 

fylgdu yg heitir Mínóska menningin g 

(Krítarmenningin). 

• Blómaskeið Mínósku menningarinnar er 

1900 1900‐1400 1400 fK f.Kr. 

• Höfuðborg Mínóa var Knossos á eynni Krít. 


e.Kr. 

29

Mínóar 

2.700 – 1.450 f.Kr. 

• Mínóar voru voru miklir verslunarmenn og 

ferðuðust víða um Miðjarðarhafið. 

• Réttindi og hlutverk kvenna voru jöfn og 

karla eða jafnvel ívið betri. betri 

• Ættrakning var í kvenlegg. 

• Líklegast hafa kynin verið jafnrétthá í 

samfélaginu fél i og jf jafnvel ler ttalið lið að ð kkonur 

hafi haft ívið virðingarmeiri stöðu en 

karlar og einnig meiri völd og yfirráð. 

• Tú Trúarbrögðin bö ði snerust t um gyðjudýrkun ðj dý k og 

voru einungis konur í hlutverki presta. 

• Menningin leið undir lok vegna innrásar 

hinna indóevrópsku Grikkja á 

meginlandinu og vegna jarðskjálfta og 

náttúruhamfara. 


e.Kr. 

30

Mýkenar ý 

1.400 – 1.200 f.Kr. 

• IInnrás á grísku ík þjóðfl þjóðflokkanna kk áátti isér é stað ð milli illi 

2300 og 1200 f.Kr. 

• Gríska menningin sem reis á rústum 

mínósku menningarinnar heitir 

Mýkenumenningin. 

• Valdið í samfélaginu var nú í höndum karla 

sem ríktu sem herkonungar og höfðingjar. 

• Hápunktur hinnar gullauðugu Mýkenu Mýkenu var á 

14. öld f.Kr og leið undir lok á 12. öld f.Kr. 

• Ástæðan: Önnur þjóðflutningainnrás. 


e.Kr. 

31

4. kafli 

Kína, 

Föníkar, 

Olmekar, 

Assýringar og Babýlóníumenn 


e.Kr. 

32

Indóevrópsku p þjóðflutningarnir 

þj g 

Um 3.000 f.Kr. 

• Fl Flestallar t ll þjóði þjóðir EEvrópu ó tl tala ttungumál álaf f IIndóevrópsku dó ó k 

tungumálafjölskyldunni. 

• Baskar eru þar þ undantekning g en tunga g þeirra þ er talin með 

elstu tungumálum heims. 

• Baskneska gæti verið það tungumál sem talað var í Vestur‐ 

Evrópu fyrir 10 10.000 000 árum síðan og sem forfeður okkar okkar 

Íslendinga töluðu. 

• Indóevrópuþjóðir bjuggu milli Eystrasalts og Svartahafs þaðan 

sem þeir dreifðust í allar áttir áttir. 

• Það sem líklega kom þjóðflutningunum af stað var að 

maðurinn lærði að beita hestinum sem farartæki. 

• Það nýttist einkar vel í hernaði þegar fátt stöðvaði árás riddara 

og stríðsvagna. 


e.Kr. 

33

Kína 

2.852 f.Kr. ‐ nútíma 

• Á sér é uppruna meðal ðlHHan‐fólksins fólk i við ið HHuang HHe‐ 

fljótið (Gulá). 

• Dalurinn allur afar frjósamur j og g mikið af 

náttúruauðævum. 

• Smáríki sem börðust í sífellu sín á milli, 

Zhouættin tók við að Shangættinni 

Shangættinni. 

• Verslun mikilvæg, silki, jaði og postulín selt til 

annarra landa – silkileiðin fræga náði frá Kína yfir 

Mið Mið‐Asíu, Asíu Persíu og til Mið Mið‐Austurlanda. 

Austurlanda 

• Var loks sameinað árið 221 f.Kr. af Quinættinni. 


e.Kr. 

34

Kína 


• Quinættin: 

• Með tilkomu Quinættarinnar og sameiningar Kína árið 221 f.Kr. var 

hægt að styrkja innviði hins nýja ríkis –vegir, samgöngur og 

opinberar p stofnanir. 

• Kínamúrinn var byggður, nýir vegir og síki lagðir, miðstjórnarvaldið 

styrkt, mynt, mál og vog. 

• Fyrsti keisari ættarinnar, Quin Shi Huang, er frægur af endemum, 

miskunnarlaus og grimmur hershöfðingi sem m.a. ma lét brenna bækur 

sem honum voru ekki þóknanlegar og aflífa fræðimenn sem höfðu 

skoðanir en hann. 

• Helsta arfleifð hans er sameining g Kína og g mótun sameiginlegrar g g 

þjóðernisvitundar og síðast en ekki síst risastórt grafhýsi. 

• Grafhýsið var einn stærsti pýramídi veraldar þar sem komið var fyrir 

eftirlíkingu af keisaradæminu, demantar mynduðu stjörnur í loftinu 

og kvikasilfur árfarvegi. árfarvegi Umhverfis pýramídann var komið fyrir 

10.000 leirhermönnum, hestum og herbúnaði sem allt var 

eftirmynd raunverulegra hermanna í keisarahernum. 


e.Kr. 

35

Kína 



e.Kr. 

36

• Með sameiningu Kína og sameiginlegri 

hanverskri þjóðernisvitund, var 

grunnurinn lagður fyrir útrás og innrás 

á aðrar þjóðir. 

• Hanþjóðin sótti nú í suður til að 

stækka ríki sitt. 

• Thailendingar og Víetnamar hörfuðu 

undan þeim suður á bóginn, bóginn þeir sem 

eftir voru samlöguðust og tóku upp 

tungumál og menningu Hanfólksins. 

• Þetta ferli tók nokkur hundruð ár en 

aftur varð ekki snúið snúið. 

• Þegar Hanverjar höfðu lagt undir sig 

vatnasvæði ánna þriggja, Jangtse, Xi 

Jiang og Huang He var takmarkinu 

náð. 

• Kína var eftir það kallað miðpunktur 

heimsins. 

Kína 



e.Kr. 

37


e.Kr. 

Kínversk 

höfn f 

38

Kanaan (Föníkar) ( ) 

1.550 ‐ 146 f.Kr. 

• Mðf Meðfram ströndinni tö di ibjó bjó fólk sem kllði kallaði sig i 

Kanaan og talaði semitískt tungumál. 

• Einn hluti Kanaanfólksins eru Gyðingar. y g 

• Gyðingar höfðu verið herleiddir í Egyptalandi 

og flúðu þaðan. 

• Guð þeirra skipaði þeim aftur til Kanaanlands 

þar sem þeir áttu að drepa alla íbúa á 

landsvæði þar sem nú er suður Ísrael. 

• Þessu boði fylgdu Gyðingar, eyddu borginni 

Jeríkó og drápu alla íbúana og 

nágrannahéraða hennar. 

• Á þessu landsvæði settust síðan Gyðingar að. 


e.Kr. 

39


1.550 ‐ 146 f.Kr. 

• JJerúsalem ú l varð ð höf höfuðborg ðb þþessa nýja ýj ríkis íki 

Gyðinga. 

• Þar eru kóngarnir g Davíð og g Salómon einna 

þekktastir. 

• Seinna meir klofnaði ríkið í tvennt, Júdeu í suðri 

og Ísrael í norðri norðri. 

• Babýlónski konungurinn Nabúkadnesar herleiddi 

stóran hluta yfirstéttar Gyðinga til Babýlon. 

• Strangtrúarstefna varð ríkjandi meðal hinna 

herleiddu Gyðinga sem fyrirlitu alla þá sem ekki 

tilheyrðu þeirra þjóð‐ eða trúflokki. 

• Úr þessum jarðvegi öfga varð Gyðingdómurinn 

til. 


e.Kr. 

40

Jerúsalem 


e.Kr. 

41

Gyðingar, náfrændur Kanaanmanna 


e.Kr. 

42


1.550 ‐ 146 f.Kr. 

• Sá hl hluti ti KKanaanfólksins fólk i sem bjó í 

nágrenni borganna Sídon og Týrus 

varð þekkt fyrir að vera kaupmenn 

góðir óði og afbragðs fb ð siglingamenn. 

ili 

• Þetta fólk var kallað Fönikíumenn. 

• Í sífelldri leit að nýjum mörkuðum 

og verslunarvöru komu Föníkar sér 

upp nýlendum við Miðjarðarhafið. 

• Þekktust nýlendnanna varð 

Karþagó. 


e.Kr. 

43


1.550 ‐ 146 f.Kr. 

• Í sífelldri íf lld i li leit sinni i iað ð 

verslunartækifærum könnuðu 

Föníkar Atlantshafið og sigldu 

umhverfis Afríku. 

• Margt bendir til þess að þeir hafi 

einnig siglt til Indlands og Kína. 

• Sumir hafa reyndar haldið því 

fram að þeir hafi komist alla leið 

til Ameríku og Ástralíu. 


e.Kr. 

44

• Fö Föníkar ík versluðu l ð m.a. með: ð 


1.550 ‐ 146 f.Kr. 

– sedrusvið frá Líbanon 

– málmhluti, gler og litað klæði frá nýlendum sínum 

– kopar frá Kýpur 

– sildur frá Sikiley 

– tin i frá fáSSpáni á iog Bretlandi B l di 

– þræla frá ýmsum löndum 

• Einnig stunduðu þeir sjórán meðfram versluninni. 

• Stafróf okkar í Evrópu á rætur að rekja til hljóðkerfastafrófs 

sem Föníkar tóku fyrstir upp og breiddu út til sinna 

verslunarlanda. 


e.Kr. 

45

Persar 

800 – 330 f.Kr. 

• Persaveldi teygði sig frá Eyjahafi til Indlands. 

• Á eigin ii tungumáli áli kallast kll Persar P ‘Iran’. ‘I ’ 

• Stjórnendur Persa voru umburðarlyndir og víðsýnir. 

• Þeir leyfðu undirokuðum þjóðum að lifa í friði svo 

llengi isem skattur k væri i greiddur idd til il PPersakóngs. kó 

• Zaraþústra lagði grunninn að trúarbrögðum Persa. 

• Kjarninn: Eilíf barátta milli góðs og ills. 

• Zaraþústratrúin hafði mikil áhrif á Gyðinga og 

frumkristni og eru heilu kaflarnir í Biblíunni stæling á 

kenningum Zaraþústra. 

• HHugmyndir di um djöfl djöfla og engla l eiga i rætur að ð rekja kj til il 

Zaraþústra. 


e.Kr. 

46

Ameríka hin forna 

1.400 – 400 f.Kr. 

• Ol Olmekar k (1.400 (1 400 – 400 fK f.Kr.): ) 

• Forverar borgmenningar í Mexíkó og Mið‐Ameríku. 

• Var stjórnað j af prestkonungi p g sem var tengiliður g 

manna við guðina. 

• Aðalborgin var La Venta. 

• Reistu risastóra pýramída pý og g bjuggu j gg til fjölmargar j g 

höggmyndir og styttur. 

• Aðalguðinn var hálfur maður og hálfur jagúar. 

• Miklir verslunarmenn sem höfðu tengsl g við þjóðir þj í 

mikilli fjarlægð. 

• Þróuðu líka letur og fundu upp áttavitann. 

• Afkomendur þeirra lifa enn á sömu slóðum í Mexíkó 

og nefnast Mixe‐Zoque. 


e.Kr. 

47

• Ch Chavín í (900 – 200 fK f.Kr.): ) 

Ameríka hin forna 

900 – 200 f.Kr. 

• Úbreidd á strandsvæðinu í Perú. 

• Pýramídar með stórt torg fyrir framan með 

stóru steinhofi umkringt miklu 

völundarhúsi vistarvera. 

• Mið Miðstýrt tý t ríki, íki fjöl fjölmennt t og vel l skipulagt ki l t 

með fjölgyðistrú. 

• Aðalborgin g var Chavin de Huántar. 

• Voru framarlega í málmsmíði og 

textílvinnu. 

• Hafði mikil áhrif á seinni tíma 

menningarskeið, t.d. Moche, Chimu, Inca. 


e.Kr. 

48

Assýringar ý g 

2.000 ‐ 612 f.Kr. 

• Í fjallahéruðunum kringum borgina Nínive reis upp 

semitískur ættbálkur, Assýringar. 

• Assýringum tókst að leggja undir sig Babýlóníuríkið og 

nágrannalönd þess 800 ‐ 600 fKr f.Kr. 

• Höfuðborgin hét Assúr sem seinna var færð til Nimrúd. 

• Assýringar voru sagðir grimmlyndir og því afar hataðir af 

hinum undirokuðu þjóðum þjóðum. 

• Þær risu upp árið 612 f.Kr. og brutu veldi Assýringa á bak 

aftur. 

• Svo hataðir voru Assýringar að þeir sjálfir voru nánast 

upprættir með öllu og höfuðborg þeirra lögð í eyði. 

• Sumir fræðimenn telja að Súnnítar í N.‐Írak eigi rætur að 

rekja j til hinna fornu Assýringa ý g en Sjítar j í S.‐Írak séu 

afkomendur Babýlóníumanna. 

• Assýríska þjóðin er enn til í dag og er því 

meðal elstu þjóða í heimi. 


e.Kr. 

49

Babýloníumenn ý 

1.849 ‐ 538 f.Kr. 

• Semítar tileinkuðu sér menningu Súmera og gerðust 

drottnarar þeirra. 

• Með tímanum varð borgin Babýlon voldugust og 

kúgaði hinar borgirnar til hlýðni hlýðni. 

• Babýlóníuríkið varð stórveldi sem herjaði á og hafði 

mikil menningaráhrif á öll Miðausturlönd. 

• Trúarbrögð ríkisins innihélt marga guði og gyðjur gyðjur. 

• Voldugust gyðjanna var Ishtar sem var ástar‐, 

frjósemis‐ og stríðsgyðja en eitt af fegurstu hliðum 

Babýlonborgar ý g var tileinkað henni. 

• Konur höfðu mun sterkari stöðu í samfélaginu en 

raunin varð eftir tilkomu Abrahams‐trúarbragðanna. 

• Allar konur þjónuðu þj í 2‐3 ár sem hofgyðjur gy j Ishtar í 

hofinu áður en þær kvæntust. Hlutverk þeirra var að 

tigna Ishtar með kynlífi við þá karlmenn sem komu til 

að tigna gyðjuna. 


e.Kr. 

50


5.000 ‐ 330 f.Kr. 

• Mesópótamía lá betur við verslun en Egyptaland og 

því varð sú atvinnugrein afar mikilvæg. 

• Hofin gegndu stóru hlutverki í viðskiptum. 

• Víðáttumikið áveitukerfi sá íbúum fyrir mat mat. 

• Bændur og borgarbúar greiddu konungi sínum skatt 

• Þrælar voru fjölmennari í Mesópótamíu en í 

Egyptalandi Egyptalandi. 

• Þekktustu konungar Babýloníumanna voru 

Hammúrabí hinn réttláti og lögspaki og 

Nebúkadnesar hinn mikli sem stækkaði veldið og 

endurreisti Babýlon á glæsilegan hátt. 

• Í Babýlon er sagt hafa verið eitt af sjö undrum 

veraldar, , Hengigarðarnir, gg , sem byggðir ygg voru fyrir y 

eiginkonu Nebúkadnesars sem ættuð var ofan úr 

fjöllum og saknaði þaðan rennandi lækja og ávalra 

hlíða. 


e.Kr. 

51


5.000 ‐ 330 f.Kr. 

• ÞÞekking kki var mikils ikil metin i í Bbýlóí Babýlóníu. 

• Stjörnufræði og stærðfræði var þar í hávegum 

höfð höfð. 

• Byggingarlist og tímatalsútreikningar var háþróað 

meðal þeirra. 

• Með stjörnufræðinni lögðu Babýlóníumenn 

grunninn að stjörnuspekinni sem fæst við að ráða í 

persónuleika fólks og örlög þess út frá stöðu 

himintunglanna. 

• Ásamt Egyptum bendir ýmislegt til þess að 

Babýlóníumenn hafi nýtt rafmagn sem ljósgjafa. 

• Dauðir voru grafnir undir húsi fjölskyldunnar. 


e.Kr. 

52

5. kafli 

Grikkland hið forna 

og Alexander mikli, 

KKeltar, l 

Rómverjar 

R j 


e.Kr. 

53

Hellas – Grikkland hið forna 

1.100 – 146 f.Kr. 

• Mö Mörg tök tökuorð ð í germönskum ö k málum ál kkoma úúr 

grísku, t.d. músík, mónó, ólympíuleikar. 

• Menning g Vesturlanda hefur verið undir miklum 

áhrifum frá forn‐grískri menningu. 

• Hinn gríski menningarheimur er svæðið í 

kringum Eyjahaf í Miðjarðarhafi 

Miðjarðarhafi. 

• Grísk menning snerist um sjálfstæð eða 

tiltölulega sjálfráða borgríki sem gátu tekið sig 

saman þegar á þá var ráðist af utanaðkomandi 

utanaðkomandi. 

• Þess á milli logaði allt í deilum og ófriði. 

• Hellas er heiti Grikkja yfir land sitt og Hellenar 

yfir sjálfa sig. 


e.Kr. 

54


1.100 – 146 f.Kr. 

• Í nútíma útí menningu i VVesturlanda t l d má á meðal ðl 

annars sjá áhrif grískrar menningar í þessari 

BNA teiknimyndasögu um Undramundu 

(W (Wonder d Woman). W ) 

• Upphaf Undramundu var í Grikklandi til forna. 

• Hún gerði samning við guðina og aðallega 

gyðjurnar um yfirnáttúrulega hæfileiki 

mannkyni til góða. 

• Í sögunni er margoft sýnt þegar Undramunda 

biður til guðanna og fær aðstoð þeirra til að 

leysa úr erfiðum málum. 

• Í teiknimyndinni eru guðirnir lifandi enn í dag og 

tilbeiðsla þeirra færir mannkyni björg í bú á 

erfiðleikatímum. 


e.Kr. 

55


1.100 – 146 f.Kr. 

• Stórveldistími Grikkja: j 

• Grikkland var fjöllótt land og vogskorið en um leið 

frjósamt og lá vel við verslun ‐ ákjósanlegt fyrir myndun 

borgmenningar. 

• Á 8. öld f.Kr. byrjuðu menn að slá mynt í Litlu‐Asíu (núv. 

Vestur‐Tyrkland). 

• Fólk sem talaði annað tungumál og menningu en þá 

grísku ík var kllðb kallað barbarar. b 

• Gríska samfélagið var stéttskipt þar sem aðalsættir 

(aristókrati) stjórnuðu en áður fyrr var það einráður 

konungur (týranni) (týranni). 

• Þessu fyrirkomulagi var hins vegar að lokum kollvarpað 

og við tóku nýir stjórnarhættir. 

• Nýju stjórnarhættirnir kölluðust demókratí með frjálsu 

vali –einn maður eitt atkvæði. 

• Konur og þrælar höfðu ekki atkvæðisrétt heldur aðeins 

frjálsir karlar. 


e.Kr. 

56


1.100 – 146 f.Kr. 

SStríð íðAþ Aþenu og Spörtu: S ö 

• Eftir Persastríðin var háð grimmilegt stríð milli borga með tvö 

mismunandi stjórnarfyrirkomulag stjórnarfyrirkomulag, demókratí og aristókratí aristókratí. 

• Leiðtogaborgríki lýðræðisborganna var Aþena. 

• Leiðtogaborgríki aðalsmannaborganna var Sparta. 

• Stríðið stóð í þrjátíu ár og lauk með algjörum ósigri Aþenu árið 

404 f.Kr. 

• Efnahagslegt og menningarlegt hnignunarskeið fylgdi í kjölfar 

þessara átaka sem hafði mergsogið kraftinn úr hinni grísku 

menningu menningu. 


e.Kr. 

57


1.100 – 146 f.Kr. 

Mállýskumunur í Grikklandi til forna 


e.Kr. 

Pólitísk bandalög byggð á 

stjórnarháttum, demókratí vs. 

aristókratí itóktí 58

Aþena til forna 


e.Kr. 

59


1.100 – 146 f.Kr. 

• Aþ Aþena og lýð lýðræði ði (d (demókratí): ók tí) 

• Lýðræði (demókratí) varð til í Aþenu þaðan sem það 

breiddist út til annarra grískra borga og löngu síðar um 

hi heim allan. ll 

• Á þjóðþingum kusu allir atkvæðabærir menn, borgarar. 

• Konur, þrælar og innflytjendur voru ekki borgarar og 

höfð höfðu þí því ekki kki atkvæðisrétt. tk ði étt 

• Borgararnir máttu ekki vera of margir til að hægt væri að 

hlýða á og greiða atkvæði um málefni þrisvar í mánuði – 

takmarkaður fjöldi borgara borgara. 

• Fljótt komst á sú skipan að ákveðnir aðilar helguðu sig 

stjórnarháttum og urðu leiðtogar en kosið var í embætti 

þeirra – stjórnmálamenn og embættismenn. 


e.Kr. 

60


1.100 – 146 f.Kr. 

• Aþ Aþena og lýð lýðræði ði (d (demókratí): ók tí) 

• Með tímanum varð til herrastétt borgara á meðan stór 

hluti íbúanna hafði engin áhrif á ákvarðanatöku. 

• Stjórnmálin voru svið karla en konur voru lokaðar inni á 

heimilunum. 

• Þær máttu ekki láta sjá sig utandyra og ef karlinn kom með 

vini i isína í í heimsókn hi ókdrógu dó konur k sig i í hlé. hlé 

• Karlinn sá því um innkaup og eyddi mestum tíma sínum 

utan heimilisins. 

• KKonur voru undirokaður di k ð samfélagshópur. fél hó 

• Skólar voru aðeins fyrir karlkynið. 

• Framleiðsla byggði á miklu þrælahaldi. 

• Veldi Aþenu byggði á verslun á hafi; hélt uppi öflugum 

flota kaup‐ og herskipa. 


e.Kr. 

61


1.100 – 146 f.Kr. 

• SSparta t og aðalsveldi: ðl ldi 

• Aðalsveldi (aristókratí) byggði á stífri 

stéttskiptingu. 

• Efstur var konungurinn sem var tiltölulega valdalítill 

og stjórnaði hernum. 

• Síðan kom herrastéttin sem voru hinir eiginlegu 

SSpartverjar t j sem réðu éð öllu. öll 

• Næst kom stétt frjálsra en valdalausra. 

• Neðstir voru helótarnar sem voru þrælar sem afar 

ill illa var farið f iðmeð. ð 

• Sparta var strangt og lokað hermennskusamfélag 

og bjuggu karlar í herskálum og gerðu lítið annað 

en æfa fyrir hernað – þrælar sáu um alla eiginlega 

vinnu. 

• Lífið átti að vera óblítt til að herða huga og líkama – 

þaðan kemur sú hugmynd að fábrotið líf sé 

spartverskt. 


e.Kr. 

62


1.100 – 146 f.Kr. 

• Menning og arfleifð Grikkja: 

– Ólympíuleikarnir –háðir fjórða hvert ár. 

– Gymnasíon – íþróttaleikvangar í hverri borg. 

– Tvenns konar leikrit, tragedíur og kómedíur. 

– Sófókles – leikritaskáld í Aþenu. 

– Aristófanes – gamanleikjahöfundur. 

– Heródótos –faðir sagnfræðinnar. 

– Sókrates – heimspekingur (filosof). Taldi réttlætið manninum æðra og 

samviskan væri rödd þess þess. Vildi koma reglu á hugsanir fólks fólks. 

– Platón –lærisveinn Sókratesar og færði rök S. í letur. 

– Náttúruvísindi – breiddust út frá Babýlóníu og Egyptum – Þales, Pýþagóras 

taldi jörðina hnöttótta. 

– Aristóteles – náttúruvísindamaður. 

– Hippókrates – faðir læknavísindanna. 


e.Kr. 

63

Alexander mikli 

356 – 323 f.Kr. (33 ár) 


e.Kr. 

64

• Makedónar töluðu gríska 

mállýsku og bjuggu við 

konungsveldi norðan grísku 

borgríkjanna. g j 

• Árið 334 f.Kr. hóf Alexander, 22 

ára gamall konungur Makedóna, 

herför gegn Persaveldi. 

• Með nýrri hertækni, öflugum og 

vel þjálfuðum her og afar snjallri 

herstjórn gat Alexander látið 

drauma sína um hernaðarsigra 

rætast. 

• Á afar skömmum tíma lagði 

Alexander mikli Persaveldi í rúst rúst. 


356 – 323 f.Kr. (33 ár) 

Alexander sótti austur á 

bóginn, langt inn í Mið-Asíu og 

að Indusfljóti. 

Hann var tvíkynhneigður 

drykkjubolti og dó 32 ára, 323 


e.Kr. 

f.Kr., , líklega g af víneitrun 

skömmu eftir að hafa lagt öll 

Mið-Austurlönd undir sig. 

Falanx-liðsskipan 

65


356 – 323 f.Kr. (33 ár) 

• Arfleifð Alexanders og útbreiðsla grískrar menningar: 

• Eftir andlát Alexanders skiptist ríki hans milli þriggja hershöfðingja. 

• BBorgríkin íki í Grikklandi G ikkl di voru öll á hnignunarskeiði. 

h i k iði 

• Þúsundir kaupmanna og handverksmanna fluttu til annarra borga við 

austanvert Miðjarðarhaf sem hershöfðingjar Alexanders réðu. 

• Þar urðu þeir yfirstétt og gerðu grísku og menningu þess að 

samskiptatungumáli alls Miðjarðarhafs. 

• Merkust þeirra borga sem nú efldust var Alexandría í Egyptalandi. 

• Borgin varð helsta verslunarborgin við austanvert Miðjarðarhaf. 

• Þar var eitt frægasta vísinda‐ og lærdómssetur fornaldar, Múseion, 

með eitt stærsta bókasafn fornaldar með milljón handritum. 

• Aldirnar sem á eftir fylgdu varð nýr blómatími hellenismans, listir, 

fræði og vísindi efldust og döfnuðu döfnuðu. 


e.Kr. 

66

Stórveldi Stórveldi Asíu, Afríku og og Evrópu 

Evrópu 

240 f.Kr. 

Karþagó þ g 

Rómaveldi 

Veldi arftaka 

Alexanders mikla 


e.Kr. 

Veldi Jin 

Konungsdæmi 

Asoka 

67

Keltar 

600 –52 f.Kr. 

• Einn af indóevrópsku þjóðflokkunum settist að í miðri 

Evrópu og voru það forfeður Kelta. 

• Þar fjölgaði þeim og lögðu þeir í fyrstu undir sig aðra 

þjóðflokka í nágrenni við sig og síðan eftir það lögðu 

þeir í mikla þjóðflutninga. 

• Hafa jafnvel fundist í Vestur‐Kína minjar um veru þeirra 

þar þ ásamt sögnum g um ljósleitan j þj þjóðflokk. 

• Framfarir í málmsmíði gerði þeim þessa útrás 

mögulega. 

• Skáldskapur p og g tónlist var einnig g í hávegum g haft 

meðal þeirra en listmuni marga fagra sköpuðu þeir. 

• Að lokum réðu þeir ríkjum yfir stórum landsvæðum í 

Vestur‐ og Mið‐Evrópu (núverandi Bretlandseyjum, 

FFrakklandi, kkl di Spáni, S á i Þýskalandi Þý k l di og NNorður‐Ítalíu). ð Í lí ) 

• Þar ríktu þeir sem höfðingja‐ og stríðsmannastétt. 


e.Kr. 

68

Keltar 

600 –52 f.Kr. 

• Keltar voru fjölgyðistrúar og nefndust prestar 

þeirra drúídar en æðsti guðinn Daghdha. 

• Keltar voru hraustir hermenn og voru átök og 

stríð milli höfðingja afar tíð. tíð 

• Þeir byggðu rammgerð virki á hæðum þar sem 

auðvelt var að verjast. 

• Í upphafi voru þeir sigursælli gagnvart 

þjóðflokkum í Ítalíu en með sameiningu og 

þjálfun fór staðan að snúast Keltum í óhag. 

• Sundrungin g gerði g Rómverjum j auðveldara fyrir y 

að sigrast á þeim en viðleitni Versingatórix, 

höfðingja Arverna, til að sameina þá árið 52 

f.Kr. kom of seint til að sigrast á þrautþjálfuðum 

her Rómverja. Rómverja 


e.Kr. 

69

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

• Þú Þúsund d áára ríkið íkið Ró Róm: 

• Róm hóf tilveru sína sem lítið þorp byggt þar sem voru 

fyrir sjö hæðir árið 575 f.Kr. 

• Fyrstu íbúar þess voru líklega Etrúrar sem töluðu 

tungumál óskylt Indóevrópskum tungumálum og með 

öfluga menningu svipaða þeirri í Anatólíu. 

• Mði Með innrás á IIndóevrópskra dó ó k þjóðfl þjóðflokka kk á 

Appenínaskagann breyttist allt. 

• Innrásarmenn nefndu svæðið í kringum Róm Latium og 

nefndu tungu sína latínu latínu. 

• Indóevrópsku þjóðflokkarnir útrýmdu ekki fyrrum 

íbúum heldur gerðust herrar þeirra og höfðingjar – 

höfðingjastétt. 


e.Kr. 

70

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

• Um 500 f.Kr. steyptu yp Rómverjar j hinum etrúska 

konungi sínum og stofnuðu sjálfstætt lýðveldi. 

• Tveir ræðismenn (konsul) stjórnuðu ríkinu –aðeins 

fyrir patrísea. patrísea 

• Öldungaráðið (senat) var þingið sem ákvað öll 

meiriháttar mál –t.d. stríð –aðeins fyrir patrísea. 

• Þjóðfundir kaus minni háttar embættismenn 

og setti lög – allir frjálsir karlar. 

• Þrjár stéttir: 

Patrísear –efri stéttin. 

Plebeiar – handverksmenn, smákaupmenn og 

bændur bændur. 

Þrælar – fámennir í fyrstu en urðu með tímanum 

fjölmennari. 


e.Kr. 

71

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

Öld Öldungaráðið ð ð í Róm 


e.Kr. 

72

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

• Barátta plebbanna fyrir réttindum leiddi til þess að þeir fengu að velja sér 

alþýðufulltrúa sem höfðu aðeins neitunarvald – veto. 

• Seinna meir fengu þeir meiri réttindi en í raun höfðu patrísearnir völdin í 

samfélaginu samfélaginu. 

• Konur höfðu meiri réttindi en grískar kynsystur þeirra. 

• Tryggð beggja aðila var grundvöllur hjónabandsins. 

• Samt sem áður réðu karlar öllu á 

heimilinu. 

• Meðal hinna ríku voru ættartengsl 

afar sterk sterk. 

• Guðir Rómverjar voru margir og 

minna um margt á guði Grikkja. 

• Helstu guðirnir voru Júpíter Júpíter, Júnó, Júnó 

Mars og Vesta. 


e.Kr. 

73

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

• Karþagó – afkomendur Fönikíumanna (Kanaanmanna) – semitískt 

tungumál 

• Rómverjar sigruðu 146 f.Kr. og lögðu höfuðborgina í rúst. 


e.Kr. 

74

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

Róm 


e.Kr. 

Samnítar 

Grikkir 

Rómaveldi árið 290 f. Kr. 508 f. Kr. 

265 f. Kr. 

75

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

• Í Róm var almenn herskylda fyrir þá sem höfðu 

efni á henni. 

• Seinna meir breyttist það og herinn varð 

atvinnumannaher fyrir alla alla. 

• Þrautþjálfaðir og agaðir hermenn Rómverja 

ásamt skilvirku herskipulagi var grunnur 

rómverska heimsveldisins. 

• Algengasta einingin var kölluð legion og hafði 

5.000 hermenn. 

• Hollusta hermannanna var hins vegar g mest við 

hershöfðingja sína en ekki við Róm. 


e.Kr. 

76

Rómaborg til forna 


e.Kr. 

77

Spánn 

Afríka 

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

Evrópa 

Róm 


e.Kr. 

Ró Rómaveldi ldi árið á ið 133 f.Kr. f K 

Miðjarðarhaf 

Rómaveldi 

Asía 

78

Atlantshaf 

BBretland tl d 

Spánn 

GGallía llí 

Germania 

Karþagó 

Norður-Afríka 

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

Róm 

Miðj Miðjarðarhaf ð h f 


e.Kr. 

Rómaveldi um 117 e e.Kr. Kr 

Svartahaf 

Litla-Asía 

Alexandría 

EEgyptaland t l d 

Mesópótamía 

79

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

• Til að viðhalda sívaxandi efnahag var flutt inn mikið af 

þrælum úr herferðum Rómverja. 

• Skylmingaþrælum (gladiator) í hringleikahúsum fór einkum 

fjölgandi fjölgandi. 

• Árið 70 f.Kr. var Spartacus foringi uppreisnarþræla sem eftir 

að hafa sigrað nokkrar rómverskar herdeildir beið að lokum 

lægri g hlut og g var líflátinn ásamt þúsundum þ annarra þræla. þ 

• Innflutningur þrælavinnuafls var þrándur í götu frjálsra 

verkamanna –fjölgaði því stöðugt öreigum (proletari) í 

Róm. 

• Óánægju almennings var haldið í skefjum með sífellt 

blóðugri skemmtunum í hringleikahúsum – almúginn var 

deyfður fyrir eigin hlutskipti í lífinu. 

• SSpilling illi fó fór vaxandi di – “f “ef ríkt ík skattland k l dffær fá fátækan k 

landstjóra verður skattlandið fátækt en landstjórinn ríkur”. 


e.Kr. 

80

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

• Stjórnmálin voru alltaf eins og jarðsprengjusvæði. 

jarðsprengjusvæði 

• Um 100 f.Kr. var Róm því oft þjakað af innanlandsófriði þar sem 

stjórnmálamenn og hershöfðingjar beittu rómverskum hermönnum 

gegn hver öðrum. 

• Árið 60 f.Kr. stjórnuðu sameiginlega Pompeius, Sesar og Krassus. 

• Krassus dó í herför í Austurlöndum nær. 

• Sesar réðst með her sinn inn í Rómarborg og sigraði að lokum í 

GGrikklandi ikkl di hher PPompeiusar. i 

• Lét hann þá krýna sig aðalræðismann til lífstíðar. 

• Hélt við drottningu Egypta, Kleópötru hina fögru og vitru. 

• Var að lokum myrtur árið 44 f.Kr. fKraf af Brútusi og Kassíusi Kassíusi. 

• Oktavíanus og Antoníus drápu morðingjana og stýrðu Róm 

sameiginlega en að lokum skarst í odda milli þeirra og sigraði 

Oktavíanus. 

• Var Oktavíanus þá krýndur keisari Rómar, Ágústus –sá fyrsti sem það 

gerði. 

• Með tímanum varð Sesar‐heitið að embættisheitinu keisari. 


e.Kr. 

Sesar 

PPompeius i 

81

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

• Með tímanum jókst velmegun í rómverska ríkinu. ríkinu 

• Herinn átti samfara því í erfiðleikum með að manna þær stöður sem 

losnuðu –menn sóttu í hættuminni störf með tryggari framtíð. 

• Samgöngur stórbötnuðu stórbötnuðu, vatnsveitur voru lagðar langan veg og skolplagnir 

komu til. 

• Heilsa fólks og menntun snarbatnaði. 

• Germanir í norðri og Parþar (Persar) í austri hindruðu frekar útþenslu 

veldisins sem komið var að mörkum þess að hægt væri að stjórna því með 

góðu móti –svo langar voru vegalengdirnar orðnar. 

• Innan ríkisins ríkti “hinn hinn rómverski friður” friður – en honum var oft framfylgt og 

viðhaldið af mikilli grimmd og ákveðni. 

• Hagur allra dafnaði og batnaði – þrælanna líka. 


e.Kr. 

82

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

• Grísk menning hafði mikil áhrif á Rómverja Rómverja. 

• Í helstu borgum Rómverja úði og grúði af fólki af 

mismunandi þjóðernum og trúarbrögðum – 

fjölmenningarsamfélag. 

• Einn af þessum hópum voru kristnir menn með 

trúarhugmyndir ættaðar frá Palestínu –þeir vildu engin 

samneiti hafa við vantrúaða og kom það afar illu orði á þá. 

• Spilling og stöðnun einkenndi þá hið rómverska samfélag samfélag. 

• Þjóðflokkar á flandri herjuðu á landamæri þess í norðri og 

austri. 

• Brátt fór að örla á hnignun. g 

• Verðbólga og stíf stéttaskipting varð mikið vandamál. 

• Stríðsátök jukust og upplausnin varð sífellt meiri. 

• Kristnum mönnum fjölgaði en þeir boðuðu gerbreytta 

heimsmynd frá guðum sem virtust hafa yfirgefið 

borgarana og ríkiskerfi sem varð sífellt óskilvirkara. 


e.Kr. 

83

Atlantshaf 

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

Hverjir ógnuðu ógnuðu Rómaveldi Rómaveldi um um 400 400 e. e Krist? 

Róm 

Svartahaf 

Rómaveldi Slavar Gotar Frankar 

Langbarðar Saxar 


Húnar 

84 

e.Kr. Englar Vandalar

Róm 

500 f.Kr. – 476 e.Kr. 

• Að lokum brast stíflan – Rómverski herinn var sigraður sigraður. 

• Gotar réðust inn í Rómaborg og herjuðu víða um vestanvert ríkið. 

• Germönsku þjóðflutningarnir –reknir áfram af Húnum 

(Mongólar) – kaffærðu Rómaveldi árin 407 407‐476. 476 

• Rómaveldi skiptist í tvennt, 

Vestrómverska ríkið 

(latneskumælandi) og 

Austrómverska ríkið 

(grískumælandi). 

• Róm varð höfuðborg g Vestursins en 

Konstantínópel þess í Austri 

–Austurríkið var mun voldugra. 

• Oftast er talað um að fornöld hafi lokið 

áið476 árið 476 þþegar síðasti íð i ki keisarinn i í Róm Ró var drepinn. d i 


e.Kr. 

85


e.Kr. 

86

6. kafli 

Stórveldi í Afríku, 

stórveldi á Indlandi 


e.Kr. 

87

Stórveldi í Afríku 

2.000 f.Kr. –1.000 e.Kr. 

• Núbí Núbía (Kú (Kúsh): h) 

• Fyrsta meiriháttar menning Afríku var Núbía, suður af 

Egyptalandi sem var konungsríkið Kúsh um 2.000 f.Kr. 

• Kú Kúsh h var auðugt ð af f verslun l milli illi Egyptalands E l d og 

landsvæðanna suður af Núbíu. 

• Egyptar herjuðu oft á Kúshríkið og höfðu yfirleitt 

yfirhöndina en árið 728 fKr f.Kr. snerist dæmið við er 

Kúshríkið lagði undir sig Egyptaland og stjórnuðu því í 

heila öld. 

• Kúshríkið byggði smápýramída og var þekkt fyrir 

járnvinnslu. 

• Afkomendur þeirra eru Núbíumenn í Súdan. 


e.Kr. 

88

• NNok: k 


2.000 f.Kr. –1.000 e.Kr. 

• Í Vestur‐Afríku lagði 

Nokþjóðflokkurinn undir sig stór 

svæði um 600 f.Kr. og varð þekkt fyrir 

landbúnað og járnvinnslu til 200 e.Kr. 

• Urð Urðu þekktir málmsmiðir og unnu nn 

einnig fagra gripi úr leir, sérstaklega 

leirstyttur, ásamt gripum úr gulli. 

• Afkomendur þeirra í dag eru 

Yorubamenn í Nígeríu og 

nágrannaríkjum g j þess. þ 


e.Kr. 

89


2.000 f.Kr. –1.000 e.Kr. 

• Aú Axúm: 

• Konungsríkið Axúm í núverandi Norður‐ 

Eþíópíu varð að stórveldi um 150 e.Kr. 

• Axúm byggði vald sitt á verslun með þræla, 

krydd og fílabein, sérstaklega við Arabana. 

• Voru þekktir fyrir obelixana sem er 

minningarstandur i i t d úúr steini tiium áágæta t 

konunga landsins. 

• Voru einnig mikið siglingaveldi. 

• UUm 450 e.Kr. K snerust t Aú Axúmmenn til 

kristinnar trúar og lögðu þá undir sig hluta af 

strandsvæði Arabíu þar til múslímatrúin 

hrakti þá á brott þaðan. 


e.Kr. 

90

Stórveldi á Indlandi 

321 f.Kr. – 550 e.Kr. 

• Um 321 fKr f.Kr. gerði ungur konungur konungur, Chandragupta Maurya, Maurya ríki sitt að 

fyrsta stórveldinu á Indlandi með landvinningum frá Hindukushfjöllum í 

vestri til Bengal í austri. 

• Sonarsonur hans, Ashoka Maurya hinn mikli, sameinaði síðan mestallt 

Indland í eitt stórveldi eftir 269 f.Kr. 

• Eftir sérlega blóðuga orrustu árið 260 f.Kr. bauð honum svo við 

drápunum að hann snerist til búddhatrúar. 

• Næstu ár á eftir einbeitti hann sér að því að bæta aðstæður þegna sinna. sinna 

• Umburðarlyndi, friður og virðing fyrir öðrum urðu hans einkunnarorð 

sem mesta stórkonungs Indlands. 

• Eftir hans dag g sundraðist Indland í mörg g smáríki. 

• Guptaættin ríkti lengi yfir Norður‐Indlandi en það 

var annar gullaldartími í sögu Indlands. 

• Þá döfnuðu listir, bókmenntir, vísindi, læknisfræði 

og stærðfræði. t ðf ði 

• Hindúasiður tók síðan við búddhasið sem 

aðalátrúnaður í veldinu með sanskrít sem það 

tungumál g sem talað við við hirðina. 


e.Kr. 

91

Glósur (svart/hvítt) (11.084 KB)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?