Zarys teorii kabaretu - Michael Fleischer

W. M. Fleischer, Konstrukcja rzeczywistości. Wrocław 2002.
wprowadza elementy napięcia, niespodzianki, odkrywa niecodzienne zależności,
zwiększa koncentrację publiczności, utrudnia recepcję, uzmysławia nowe zależności.
21) Przeskoki asocjacyjne – zabieg ten spokrewniony jest z tworzeniem zależności (15),
które polegało na dostarczeniu publiczności niekoherentnego tekstu z lukami, które ta
miała wypełnić. Tutaj natomiast chodzi głównie o zmiany tempa i wykorzystanie nastroju
publiczności. Kiedy kabaretysta widzi, że publiczność nadąża za jego tempem,
dostarcza gęściejszego tekstu, o większej ilości luk lub składającego się już tylko z
haseł i sygnałów. To, że publiczność i tak zrekonstruuje sens wypowiedzi, prowadzi
właśnie do zwiększenia tempa. W (15) kabaretysta był szybszy niż publiczność, tutaj
jest odwrotnie. Przeskoki asocjacyjne mogą także zawierać niespodzianki,
nieoczekiwane zmiany kierunku myślenia itp. A zatem mimo, iż, jak nam się wydaje,
wszystko już rozumiemy, nadal musimy się koncentrować i oczekiwać niespodziewanej
puenty, a nuż kabaretysta znowu wyprowadzi nas w pole. Ponadto zabieg ten
stosowany jest także w czasie improwizacji, która wymaga współudziału publiczności i
dobrego z nią kontaktu. Innym wariantem tego zabiegu są łańcuchy asocjacyjne,
stanowiące jeden z najważniejszych i najczęściej stosowanych zabiegów kabaretowych
(spokrewniony z aktualizacją kontekstów kulturowych (11) oraz z właściwą kabaretowi
fragmentarycznością). Teksty budowane są w ten sposób, iż nie podaje się w nich
całych wydarzeń, nie tematyzuje się całego kontekstu, nie wymienia wszystkich
aspektów poruszanego zagadnienia, lecz przedstawia się tylko jeden lub kilka jego
elementów, apelując do znajomości zagadnienia i jego obowiązującej semantyzacji
wśród publiczności. Zabieg ten to swego rodzaju gra z zasobem wiedzy o świecie
publiczności, z posiadaną przez nią znajomością aktualnych wydarzeń, osób, faktów i
ich znaczeń kulturowych. Kabaretysta dostarcza tylko haseł, jedynie sygnalizuje to, do
czego się odwołuje, opierając się na wiedzy publiczności, zakładając, że ta ją posiada i
że zwraca się do osób reprezentujących ten sam świat wartości, osób o tej samej
proweniencji subkulturowej. Na podstawie tego mechanizmu powstaje poczucie
wspólnoty grupowej – znajdujemy się »wśród swoich«, »myślących tak samo«.
Poczuciem wspólnoty można oczywiście również manipulować, wskazywać na
niekoherentne zależności w świadomości grupowej, demaskować posiadane
uprzedzenia. Generalną zasadą prawie wszystkich tekstów kabaretowych jest
odwoływanie się do wiedzy kontekstowej publiczności przy pomocy sygnałów, haseł,
aluzji. Ponieważ są to odwołania do niewielu tylko elementów tej wiedzy, teksty mają
charakter swego rodzaju synekdoch kulturowych; budowane są na zasadzie –
niejednokrotnie bardzo kompleksowych – ciągów asocjacji, w ten sposób, że oferta
tekstualna prezentowana ze sceny stanowi tylko niewielki fragment tekstu, który, po
procesie rekonstrukcji, powstaje dopiero u widza, a precyzyjniej – tekstów powstających
u widzów. Z jednej strony mamy więc ekonomię środków, z drugiej – zasadę wielości
tekstów skorelowaną z rodzajem publiczności (jej sposobami myślenia, pochodzeniem
subkulturowym, koherencją lub niekoherencją obrazów świata).
22) Pozostawianie luk dialogowych stosowane jest stosunkowo rzadko, a polega na
realizowaniu tylko jednej partii dialogu i pozostawianiu drugiej domysłom publiczności
(zabieg stosowany w numerach wykorzystujących telefon). Widz może w tym wypadku
identyfikować się z nieobecną stroną dialogu i dopowiadać sobie brakujący tekst,
wypełniając luki; kabaretysta z kolei może widza zaskakiwać nie spełniając jego
oczekiwań.
23) Definicje kabaretowe polegają na prezentacji znaczenia jakiegoś słowa (konceptu
kulturowego, nazwiska, nazwy) w formie definicji w demaskujący, krytykujący lub
20