Choroby afektywne i zaburzenia nastroju Choroby ... - Pandm

Choroby afektywne i
zaburzenia nastroju
www.pandm.org

Zespół Zesp depresyjny / Zespół Zesp
– Zespół Zesp depresyjny:
- obniżony obni ony nastrój nastr
- spowolniony tok myślenia my lenia
- spowolnienie ruchowe
– Zespół Zesp maniakalny:
maniakalny
- podwyższony podwy szony nastrój, nastr j,
- przyspieszony tok myślenia my lenia
- pobudzenie ruchowe
www.pandm.org

Zespół Zesp Zespół depresyjny
- obniżenie obni obniżenie enie nastroju,
- obniżenie obni obniżenie enie napędu nap napędu du psychoruchowego,
- zaburzenia zaburze zaburzenia nia rytmów rytm rytmów w okołodobowych
oko okołodobowych,
odobowych, ,
- lęk
- objawy objaw objawy somatyczne
somatyczn somatyczne
www.pandm.org

Epizod depresyjny – (F.32)
Do ustalenia rozpoznania epizodu
depresyjnego (wszystkich jego trzech
stopni nasilenia – łagodny, agodny, umiarkowany,
cięż ciężki)
ki) niezbędne niezb dne jest utrzymywanie się si
zaburzeń zaburze przez okres co najmniej 2
tygodni).
(ICD-10) (ICD 10)
www.pandm.org

Epizod depresyjny łagodny agodny
Epizod depresyjny umiarkowany
– Bez lub z objawami somatycznymi (z – występuj wyst pują 4 lub więcej wi cej
objawy somatyczne, jeżeli je eli osiągaj osi gają skrajne nasilenie – wystarczy
stwierdzenie obecności obecno ci 2 lub 3 objawów). objaw w).
Epizod depresyjny cięż ciężki
ki z/lub bez
objawów objaw w psychotycznych.
www.pandm.org

Depresja poronna - maskowana
Maski psychopatologiczne
zaburzenia lękowe l kowe (lęk (l k przewlekły) przewlek y)
natręctwa natr ctwa
zespół zesp agorafobii
jadłowstr jad owstręt t (anorexia ( anorexia) )
Zaburzenia rytmów rytm w biologicznych
bezsenność
bezsenność
nadmierna senność senność
(hipersomnia
hipersomnia)
Maski „wegetatywne
wegetatywne” i psychosomatyczne
Maski bólowe b lowe
Maski behawioralne
zespół zesp dławicy awicy piersiowej
zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego,
stany spastyczne dróg dr g żółciowych ciowych
świ wiąd d skóry sk ry
bóle le głowy g owy
neuralgia (np. nerwu trójdzielnego)
tr jdzielnego)
okresowe nadużywanie nadu ywanie alkoholu
okresowe nadużywanie nadu ywanie leków
lek
www.pandm.org

Zespół Zesp maniakalny
Zaburzenia nastroju (nastrój (nastr j maniakalny),
Zaburzenia napędu nap du psychoruchowego
(podniecenie maniakalne),
Zaburzenia niektórych niekt rych procesów proces w
fizjologicznych i metabolicznych oraz
rytmów rytm w biologicznych,
Zaburzenia emocji (dysforia).
www.pandm.org

Epizod maniakalny (F30)
Hipomania (zaburzenia nastroju i zachowania są s zbyt
przewlekłe przewlek e i uporczywe i wyraźne, wyra ne, żeby eby zaliczyć zaliczy je do cyklotymii, nie
towarzyszą towarzysz im urojenia ani omamy),
Hipomania
Mania bez objawów objaw w psychotycznych (epizod powinien
utrzymywać utrzymywa się si co najmniej 1 tydzień, tydzie , jego nasilenie powinno
uniemożliwia
uniemo liwiać wykonywanie codziennej pracy i zaburzać zaburza aktywność aktywność
w środowisku) rodowisku),
Mania z objawami psychotycznymi (dra
(drażliwo liwość ść, ,
podejrzliwość
podejrzliwość,
, urojenia wielkościowe, wielko ciowe, posłannictwa pos annictwa religijnego,
prześladowcze)
prze ladowcze).
(ICD-10) (ICD 10)
www.pandm.org

Zaburzenia afektywne
(ICD-10) (ICD 10)
Epizod maniakalny (F 30)
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (F 31)
Epizod depresyjny (F 32)
Zaburzenia depresyjne nawracające nawracaj ce (F 33)
Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (F 34)
w tym:
cyklotymia
dystymia
Inne zaburzenia nastroju (F 38)
w tym:
mieszany epizod afektywny
nawracające nawracaj ce krótkotrwa kr tkotrwałe e zaburzenia depresyjne
www.pandm.org

Zaburzenia depresyjne nawracające
nawracaj ce - CHAJ
Zaburzenia te cechują cechuj powtarzające powtarzaj ce się si epizody
depresji, bez jakichkolwiek w przeszłości przesz ci
epizodów epizod w spełniaj spe niających cych kryteria manii,
Wiek, w którym kt rym występuje wyst puje pierwszy epizod,
cięż ciężko
kość ść epizodów, epizod w, ich długo d ugość ść oraz często cz stość ść
wykazuje zmienność zmienność
osobniczą, osobnicz
Pierwszy epizod pojawia się si zwykle później p niej niż ni w
chorobie afektywnej dwubiegunowej, średnio rednio w
piątej pi tej dekadzie życia. ycia.
www.pandm.org

Czas trwania epizodów epizod w mieści mie ci się si w przedziale 3-12 3 12
miesięcy miesi cy (średnio ( rednio około oko o 6 miesięcy), miesi cy),
Powrót Powr t do zdrowia u 80-85%, 80 85%,
Poszczególne Poszczeg lne epizody są s często cz sto wyzwalane przez
wydarzenia życiowe, yciowe,
Często Cz stość ść występowania wyst powania przewlekłej przewlek ej depresji oraz
epizodu depresyjnego jest dwukrotnie większa wi ksza u kobiet
niż ni u męż mężczyzn,
czyzn,
Zgon, związany zwi zany z zamachem samobójczym samob jczym 15 – 25%.
(Pu Pużyński ski, , 2004, ICD-10). ICD 10).
www.pandm.org

Zaburzenia depresyjne nawracające nawracaj ce (F.33)
Obecnie epizod depresyjny łagodny, agodny,
Obecnie epizod depresyjny umiarkowany,
Obecnie epizod depresyjny cięż ciężki
ki bez/z
objawami psychotycznymi,
Obecnie remisja,
- aktualny epizod spełnia spe nia w/w kryteria, w
przeszłości przesz ci co najmniej 2 epizody o czasie
trwania nie krótszym kr tszym niż ni 2 tygodnie, oddzielone
kilkumiesięcznym kilkumiesi cznym okresem wolnym od
wyraźniejszych wyra niejszych zaburzeń zaburze nastroju.
(ICD-10) (ICD 10)
www.pandm.org

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
Zaburzenia charakteryzują charakteryzuj się si nawrotami (co
najmniej dwoma) epizodów epizod w chorobowych z
wyraźnie wyra nie zaburzonym nastrojem i aktywności aktywno cią w
postaci manii lub hipomanii oraz depresji,
Zwykle zaczyna się si przed 40 r.ż., r. ., (28 – 35 lat),
Równie wnie często cz sto u kobiet i u męż mężczyzn,
czyzn,
Fazy krótsze kr tsze niż ni w chorobie afektywnej
jednobiegunowej, faz więcej wi cej w roku.
www.pandm.org

Uporczywe zaburzenia nastroju – F.34
CYKLOTYMIA – utrzymuj
utrzymujące ce się si stale wahania
nastroju w postaci licznych epizodów epizod w łagodnej agodnej depresji
oraz stanów stan w łagodnie agodnie wzmożonego wzmo onego samopoczucia, nie
spełniajace spe niajace kryteriów kryteri w F.30 i F.32.
Niestabilność
Niestabilność
samopoczucia pojawia się si już ju we wczesnej
młodo odości, ci, wykazuje przewlekły przewlek y przebieg, nastrój nastr j w
okresie kilku miesięcy miesi cy może mo e być by prawidłowy. prawid owy. Zmiany
nastroju nie wykazują wykazuj zwykle związku zwi zku z wydarzeniami
życiowymi. yciowymi. Można Mo na wyodrębni wyodr bnić wczesny (młodzie (m odzieńczy) czy) i
poźny po ny początek pocz tek zaburzeń. zaburze
(ICD-10) (ICD 10)
www.pandm.org

Uporczywe zaburzenia nastroju (F.34) – c.d.
DYSTYMIA – przewlek
przewlekłe e obniżenie obni enie nastroju,
trwające trwaj ce przynajmniej przez kilka lat (2 lata) nie
spełniaj spe niające ce kryteriów kryteri w nawracających nawracaj cych zaburzeń zaburze
depresyjnych o łagodnym agodnym lub umiarkowanym
nasileniu.
Osoby dotknięte dotkni te dystymią dystymi miewają miewaj okresy (dni, tygodnie)
zupełnie zupe nie dobrego samopoczucia, jednak większo wi kszość ść czasu
(miesiące) (miesi ce) czują czuj się si zmęczone zm czone i przygnębione, przygn bione, wszystko
łączy łączy
się si z dużym du ym wysiłkiem wysi kiem i brakiem zadowolenia. Są S
zniechęcone, zniech cone, cierpiące, cierpi ce, narzekają narzekaj na zaburzenia snu, są s
jednak w stanie podołać podo codziennym obowiązkom.
obowi zkom.
(ICD-10) (ICD 10)
www.pandm.org

Inne zaburzenia nastroju (F.38)
Epizod mieszanych zaburzeń zaburze afektywnych
Epizod afektywny utrzymujący utrzymuj cy się si co najmniej 2
tygodnie, który kt ry cechuje współwyst wsp występowanie powanie lub
szybka zmiana (zazwyczaj w ciągu ci gu kilku godzin)
objawów objaw w hipomanii, manii lub depresji.
(ICD-10) (ICD 10)
www.pandm.org

Inne zaburzenia nastroju (F.38) – c.d.
F.38.10 Nawracające Nawracaj ce krótkotrwa kr tkotrwałe e
zaburzenia depresyjne
Nawracające, Nawracaj ce, trwające trwaj ce krótko kr tko epizody depresji,
pojawiające pojawiaj ce się si prawie co miesiąc, miesi c, w okresie
minionego roku. Czas trwania poszczególnych
poszczeg lnych
epizodów epizod w nie przekracza 2 tygodni (typowo 2-3 2 3
dni, z powrotem do pełnego pe nego zdrowia), spełniaj spe niają
kryteria F.32.
(ICD-10) (ICD 10)
www.pandm.org

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe
z szybką szybk zmianą zmian faz
Liczba faz przekracza 4 w roku.
www.pandm.org

Zaburzenia afektywne sezonowe :
Występowanie Wyst powanie epizodów epizod w depresji głównie g wnie zimą, zim ,
u licznych chorych występuj wyst pują stany hipomanii
wiosną, wiosn , u częś części
ci pojawiają pojawiaj się si epizody afektywne
równie wnież w innych porach roku.
Jest to szczególny szczeg lny wariant zaburzeń zaburze afektywnych
dwubiegunowych (DSM-IV). (DSM IV).
60-90% 60 90% u kobiet, głównie g wnie w rejonach, w których kt rych
występuje wyst puje w okresie zimy duży du y niedobór niedob r świat wiatła a
słonecznego.
onecznego.
www.pandm.org

Etiologia:
- psychologiczne (etiologia reaktywna),
- somatyczne (choroby somatyczne, leki
i zmiany naczyniowe oraz organiczne
ośrodkowego rodkowego układu uk układu adu nerwowego),
- przyczyny endogenne (nawracające
(nawracaj (nawracające ce
zaburzenia afektywne)
www.pandm.org

Depresja wieku podeszłego
podesz ego
Depresja jest najczęś najczęściej
ciej spotykanym
zaburzeniem psychicznym u pacjentów pacjent w
powyżej powy ej 65 roku życia. ycia.
Rozpowszechnienie od 5 do 44 %.
www.pandm.org

Depresja wieku podeszłego:
podesz ego:
- depresja z urojeniami
- z podnieceniem ruchowym
- zespół zesp zespół depresyjno-asteniczny
depresyjno depresyjno-asteniczny asteniczny
www.pandm.org

U pacjentów pacjent w w podeszłym podesz ym wieku obraz
kliniczny depresji niekiedy przypomina
zespół zesp otępienny ot pienny (rzekome otępienie ot pienie
depresyjne). Dość Dość
często cz sto oba stany
(depresja i otępienie) ot pienie) współistniej
wsp istnieją, , depresja
pogłę pogłębia
bia wówczas w wczas (niekiedy znacznie)
zaburzenia pamięci pami ci
i deficyt procesów proces w poznawczych.
www.pandm.org

Czynniki ryzyka zespołów zespo w
depresyjnych u pacjentów
pacjent w
w wieku podeszłym
podesz ym
- utraty: małż ma małżonka, łżonka, onka, przyjaciół, przyjaci przyjaciół, , zdrowia fizycznego,
pracy, pozycji społecznej spo społecznej ecznej itd.,
- pogorszenie sytuacji materialnej,
- izolacja społeczna, spo społeczna, eczna,
- upośledzenie upo upośledzenie ledzenie funkcjonowania narządów narz narządów w
zmysłów zmys zmysłów w – osłabienie os osłabienie abienie wzroku i słuchu, ssłuchu,
uchu,
- współwyst wsp współwystępowanie występowanie powanie chorób chor chorób b somatycznych.
www.pandm.org

Rozpowszechnienie depresji
w populacji osób os b chorych somatycznie
Rodzaj choroby Rozpowszechnienie depresji
Choroby nerek
Choroba Parkinsona
Choroby tarczycy
Choroby wątroby wwątroby
troby
Cukrzyca
Nowotwory
Padaczka
Udar mózgu mmózgu
zgu
Zawał Zawa Zawał mięś mi mięśnia ęśnia nia sercowego
Zespoły Zespo Zespoły y bólowe bbólowe
lowe
www.pandm.org
do 20%
do 50%
20-30% 20 20-30% 30%
do 15%
do 10%
20-40% 20 20-40% 40%
20-30% 20 20-30% 30%
25-35% 25 25-35% 35%
15-25% 15 15-25% 25%
do 50%
(Pu Pużyński ski, , 2005) 200

Schorzenia somatyczne i stany, w których kt rych
depresja występuje wyst puje jako powikłanie powik anie
Choroby układu uk układu adu krąż kr krążenia ążenia enia
Zaburzenia hormonalne i inne schorzenia
przemiany materii
Nowotwory
Zabiegi chirurgiczne
Choroby narządów narz narządów w miąż mi miąższowych
ąższowych szowych
Choroby przewlekłe przewlek przewlekłe
Choroby układowe uk układowe adowe
Infekcje przewlekłe przewlek przewlekłe
Infekcje wirusowe
Niedobory witamin
Zatrucie przewlekłe przewlek przewlekłe
www.pandm.org
(Pu Pużyński ski, , 2005)
200

Leki i inne substancje chemiczne, przy których kt rych stosowaniu
depresja może mo e pojawić pojawi się si jako powikłanie:
powik anie:
Leki hipotensyjne (rezerpina, klonidyna, klonidyna,
beta-adrenolityki
beta adrenolityki), ),
Neuroleptyki
Środki rodki o działaniu dzia aniu cholinolitycznym (fizostygmina, pestycydy),
Steroidy nadnerczowe,
nadnerczowe
Hormonalne środki rodki antykoncepcyjne,
Antagoniści Antagoni ci kanału kana u wapniowego,
Leki o działaniu dzia aniu dopaminergicznym,
dopaminergicznym,
przeciwserotoninowym,
przeciwserotoninowym
Leki o wpływie wp ywie Gabaergicznym (pochodne kwasu walproinowego,
walproinowego,
benzodiazepiny),
benzodiazepiny),
Leki przeciwhistaminowe (cimetydyna
cimetydyna), ),
Leki noradrenergiczne (amfetamina i jej pochodne),
Leki działaj dzia ające ce na receptor opioidowy (naltrekson naltrekson), ),
Leki przeciwgruźlicze, przeciwgru licze, przeciwnowotworowe,
Interferony.
– (Pu Pużyński ski, , 2005)
www.pandm.org

Epizod depresji w okresie poporodowym
10 – 15% kobiet rodzących rodz rodzących cych
10 – 20% kobiet rodzących rodz rodzących cych
10-15% 10 15% kobiet rodzących rodz cych
6,5 – 8,5% kobiet rodzących rodz rodzących cych – 50% rozwinęł rozwin rozwinęło ęło o
zaburzenia depresyjne po porodzie, 25% już ju już
w czasie ciąż ci ciąży ąży
www.pandm.org
(Rajewska, 2002)
(Miller, 2002)
(Robertson i wsp., wsp , 2004)
200
(Yonkers
Yonkers i wsp., wsp wsp., ., 2001)

Obraz kliniczny
epizodu depresyjnego po porodzie
obniżony obni obniżony ony nastrój nastr nastrój j – myśli, my myśli, li, zamiary i próby pr próby by
samobójcze
samob samobójcze jcze
poczucie poczucie winy
myśli my myśli li natrętne natr natrętne tne
myśli my myśli li dotyczące dotycz dotyczące ce przemocy wobec noworodka
zaburzenia zaburzenia koncentracji uwagi
niepokój niepok niepokój j psychoruchowy
napady napady paniki
płaczliwo płaczliwość aczliwość ść
brak brak zainteresowania noworodkiem
bezsenność
bezsenność
(trudności (trudno ci w zasypianiu) (DSM-IV) (DSM IV)
bezsenność (trudności www.pandm.org
w zasypianiu) (DSM-IV)

Epizod depresji z objawami psychotycznymi
raz raz na 500 – 1000 porodów porod porodów
częś cz częściej ęściej ciej u pierworódek
pierwor pierworódek dek
częś cz częściej ęściej ciej u osób, os osób, b, u których kt których rych stwierdzono
w przeszłości przesz przeszłości ci zaburzenia dwubiegunowe
urojenia urojenia
(noworodek jest opętany op opętany tany przez diabła, diab diabła, a,
ma nadzwyczajną nadzwyczajn
nadzwyczajną siłę si siłę, łę, , ciążą ci ciążą ążą nad nim złe zzłe
e moce)
halucynacje halucynacje
(?)
dzieciobójstwo dzieciob dzieciobójstwo jstwo
ryzyko ryzyko nawrotu przy następnym nast następnym pnym porodzie
wynosi 30 – 50% (DSM-IV) (DSM (DSM-IV) IV)
www.pandm.org

Depresje w przebiegu
uzależnienia uzale uzależnienia nienia od od alkoholu
alkoholu
stany depresyjne pojawiające pojawiaj pojawiające ce się si się w przebiegu
długotrwa długotrwałego ugotrwałego ego nadużywania nadu nadużywania ywania alkoholu – o przyczynach
sytuacyjnych
depresje będące bbędące
ce przejawem zespołu zespo zespołu u abstynencyjnego,
abstynencyjnego
abstynencyjnego, ,
występuj wyst występującego pującego cego bezpośrednio bezpo bezpośrednio rednio po przerwaniu ciągu ci ciągu gu picia
bądź po dłuższym ddłuższym
szym okresie abstynencji
nadużywanie nadu nadużywanie ywanie alkoholu w przebiegu depresji typu
endogennego (nierzadko jako jej maska)
uzależnienie uzale uzależnienie nienie od alkoholu jako powikłanie powik powikłanie anie
nawracających nawracaj nawracających cych zaburzeń zaburze zaburzeń afektywnych, niekiedy ich
zejście zej zejście cie
www.pandm.org

Przyczyny zespołów zespo w maniakalnych:
Nadczynność
Nadczynność
tarczycy,
Nadczynność
Nadczynność
nadnerczy, mocznica, hemodializa,
Niedobory witamin: PP,B12,
Grypa, mononukleoza zakaźna, zaka na,
Zabiegi chirurgiczne,
Choroby zwyrodnieniowe OUN: pląsawica, pl sawica, SM,
ch. ch.
Picka, Picka,
kiła ki a OUN,
Guzy mózgu, m zgu, stany pourazowe i zapalne OUN.
www.pandm.org

Leki, mogace wywoływa wywo ywać zespół zesp
maniakalny:
Amfetamina,
Bromokryptyna,
Bromokryptyna,
disulfiram, disulfiram,
izoniazyd, izoniazyd
Lewodopa, Lewodopa,
Alprazolam,
Alprazolam,
triazolam, triazolam
Metoklopramid,
Metoklopramid,
ACTH, preparaty tarczycy, steroidy
nadnerczowe,
nadnerczowe
Cimetydyna
www.pandm.org

Ocena psychometryczna chorób chor b
afektywnych:
Skala Depresji Hamiltona (HDRS),
Skala Montgomery – Asberg, Asberg
Inwentarz – Skala Depresji Becka,
Skala Manii Younga.
Younga
www.pandm.org

Metody leczenia depresji:
podawanie leków lek leków w przeciwdepresyjnych (w Polsce jest
zarejestrowanych 21 leków lek leków w o różnej rróżnej
nej budowie
chemicznej i różnych rróżnych
nych mechanizmach działania) dzia działania) ania)
podawanie leków lek leków w normotymicznych (węglan (w (węglan glan litu,
niektóre niekt niektóre re leki przeciwpadaczkowe)
podawanie leków lek leków w neuroleptycznych wykazujących
wykazuj wykazujących cych
działanie dzia działanie anie przeciwdepresyjne
psychoterapia, głównie ggłównie
wnie poznawcza oraz
interpersonalna
fototerapia
wymuszona bezsenność
bezsenno bezsenność ść (pozbawienie snu nocnego)
elektrowstrząsy
elektrowstrz
elektrowstrząsy sy
www.pandm.org
(Pu Pużyński ski, , 2005) 200

Farmakoterapia chorób chor b
afektywnych:
Czas leczenia epizodu depresyjnego (Stahl ( Stahl, ,
2002):
I epizod 8 – 12 miesięcy, miesi cy,
II epizod – 2 lata,
III epizod – bezterminowo.
www.pandm.org

Leczenie zaburzeń zaburze afektywnych dwubiegunowych:
Leczenie ostrej fazy: stabilizator nastroju
(zwłaszcza (zw aszcza w szybkiej zmianie faz),
Stabilizator nastroju + leki przeciwdepresyjne,
EW.
www.pandm.org

Profilaktyka zaburzeń zaburze afektywnych:
Zaburzenia depresyjne nawracające: nawracaj ce: leki
przeciwdepresyjne
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe:
sole litu,
kwas walproinowy,
walproinowy,
karbamazepina,
karbamazepina,
lamotrygina,
lamotrygina
olanzapina.
olanzapina
www.pandm.org

Leczenie zaburzeń zaburze afektywnych u pacjentów pacjent w w
podeszłym podesz ym wieku
Stosowanie 1/3 – ½ dawki stosowanej u osób os b
młodych, odych,
Unikanie leków lek w o silnym działaniu dzia aniu
cholinolitycznym,
cholinolitycznym
Preferowane SSRI i IMAO,
Łączenie Łączenie
leków lek w przeciwdepresyjnych i
neuroleptyków neuroleptyk w wymaga dużej du ej ostrożno ostro ności, ci,
Stosowanie technik monitorujących.
monitoruj cych.
www.pandm.org