Psycholog w szkole, blaski i cienie MirosÅawa Misik
Psycholog w szkole, blaski i cienie MirosÅawa Misik
Psycholog w szkole, blaski i cienie MirosÅawa Misik
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Psycholog</strong> w <strong>szkole</strong>, <strong>blaski</strong> i <strong>cienie</strong><br />
Mirosława <strong>Misik</strong><br />
Spis treści<br />
I. Ogólne zadania wynikające z przygotowania zawodowego<br />
II. Zakres obowiązków i odpowiedzialności<br />
III. Kodeks etyczny a zwyczaje szkolne<br />
IV. Dobro ucznia, nauczyciela, rodzica<br />
V. Rozmowa psychologiczna jako narzędzie pracy<br />
VI. Pedagogika i psychologia w <strong>szkole</strong><br />
I<br />
<strong>Psycholog</strong> to osoba predestynowana do pomagania. Pomoc jest pojęciem obszernym, jednak zawsze idzie tu<br />
zwyczajnie o dobro pacjenta, czy może klienta pomocy poszukującego. Istotne znaczenie ma tutaj potrzeba, jej zakres<br />
i charakter.<br />
Najczęściej osoba poszukująca pomocy chce się wygadać, potrzebuje wówczas słuchacza, aby móc opowiedzieć komuś<br />
o sobie, swoich doświadczeniach, emocjach. itp. <strong>Psycholog</strong> aktywnie słucha, potwierdza, że rozumie i po prostu jest.<br />
Innym razem bardziej potrzebne klientowi są odpowiedzi, potwierdzenia bądź zaprzeczenia, oznaki rozważania<br />
wątpliwości bliskich tej osobie. Wówczas psycholog nie tylko słucha, ale rozmawia, odwołuje się do różnych kontekstów<br />
sytuacyjnych, rodzinnych, czy światopoglądowych. Niekoniecznie udziela odpowiedzi, częściej naprowadza klienta na<br />
różne możliwe obszary pozostawiając mu jednak wolną wolę i samodzielność dokonywania wyboru, znajdowania,<br />
odkrywania istotnych dla niego zagadnień. Jeśli powodem wizyty w gabinecie psychologa są trudne do zniesienia<br />
emocje, to interwencja psychologa polega wówczas głównie na udzieleniu wsparcia , byciu z klientem, „nieocenianiu”,<br />
akceptowaniu, stwarzaniu poczucia bezpieczeństwa. Ma to pozwolić wyrazić emocje, nazwać je, czasem zracjonalizować<br />
po to, by łatwiej sobie z nimi poradzić itp.<br />
To tylko nieliczne przykłady, zdarzają się i inne potrzeby klienta, a psycholog pomagając nie robi niczego<br />
„zamiast niego, podąża zawsze krok za”, towarzyszy, dostosowując swoja wiedzę i narzędzia do indywidualnych potrzeb<br />
klienta.<br />
II<br />
Zakres obowiązków i zadań psychologa szkolnego określa Rozporządzenie MEN z dnia 15 .01.2001 r.( Dz.U. nr<br />
13 z dnia 23.02.2001r. poz.779).Zawiera pięć głównych punktów oraz powinności , uprawnienia i zakres<br />
odpowiedzialności na tym stanowisku pracy.<br />
I. W zakresie zadań ogólnowychowawczych:<br />
1. Dokonywanie okresowej analizy i oceny sytuacji wychowawczej w <strong>szkole</strong> popartej przeprowadzonymi<br />
badaniami z wykorzystaniem dostępnych narzędzi.<br />
2. Udzielanie rodzicom porad ułatwiających rozwiązanie przez nich trudności wychowawczych<br />
3. Udzielanie nauczycielom i wychowawcom pomocy w opracowaniu i gromadzeniu informacji o uczniu<br />
4. Współudział w opracowaniu planu pracy szkoły w sferze opiekuńczej i wychowawczej oraz realizacji tego<br />
planu<br />
5. Rozpoznawanie przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych<br />
6. Podejmowanie działań profilaktyczno-wychowawczych wynikających z programu wychowawczego szkoły w<br />
stosunku do uczniów z udziałem rodziców i nauczycieli<br />
7. Prowadzenie edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia wśród uczniów, nauczycieli i rodziców<br />
II. W zakresie profilaktyki wychowawczej:<br />
1. Rozpoznawanie warunków życia i nauki uczniów sprawiających trudności w procesie dydaktycznowychowawczym<br />
2. Opracowanie wniosków dotyczących uczniów wymagających szczególnej opieki i pomocy wychowawczej<br />
3. Rozpoznawanie sposobów spędzania czasu wolnego przez uczniów wymagających szczególnej opieki i<br />
pomocy wychowawczej<br />
4. Wspieranie działań stworzenia uczniom wymagającym szczególnej opieki i pomocy możliwości udziału w<br />
różnych formach zajęć pozalekcyjnych i wypoczynku<br />
5. Udzielanie pomocy wychowawcom i nauczycielom w ich pracy z uczniami sprawiającymi trudności<br />
wychowawcze<br />
6. Planowanie i koordynowanie zadań realizowanych przez szkołę na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli w<br />
zakresie wyboru przez uczniów dalszego kierunku kształcenia<br />
III. W zakresie indywidualnej opieki pedagogiczno- psychologicznej:<br />
1. Udzielanie uczniom pomocy w eliminowaniu napięć psychicznych nawarstwiających się na tle niepowodzeń<br />
szkolnych<br />
2. Prowadzenie zajęć psychoedukacyjnych dla młodzieży z trudnościami wychowawczymi lub innych zajęć<br />
grupowych dotyczących pozytywnych wzmocnień
3. Udzielanie porad uczniom w rozwiązywaniu trudności powstających na tle konfliktów rodzinnych<br />
4. Udzielanie porad i pomocy uczniom posiadającymi trudności w kontaktach z rówieśnikami i w danym<br />
środowisku<br />
5. Przeciwdziałanie skrajnym formom niedostosowania społecznego młodzieży<br />
6. Wspieranie form i sposobów udzielania pomocy uczniom wybitnie zdolnym, odpowiednio do<br />
rozpoznawanych potrzeb<br />
7. Udzielanie pełnej pomocy rodzicom w kierowaniu uczniów na badania do poradni psychologicznopedagogicznej<br />
i ścisła współpraca z tymi poradniami<br />
IV. W zakresie pomocy materialnej:<br />
1. Organizowanie opieki i pomocy materialnej uczniom opuszczonym i osieroconym, uczniom z rodzin<br />
alkoholicznych, zdemoralizowanych, uczniom z rodzin wielodzietnych mających szczególne trudności<br />
materialne, organizowanie pomocy uczniom kalekim, przewlekle chorym itp.<br />
2. Wnioskowanie o kierowanie spraw uczniów zaniedbanych środowiskowo do odpowiednich sądów dla<br />
nieletnich<br />
V. Organizacja pracy psychologa szkolnego:<br />
1. W celu realizacji zadań I-IV psycholog powinien posiadać roczny plan pracy wynikający:<br />
• Z niniejszego zakresu uwzględniając konkretne potrzeby opiekuńczo-wychowawcze swojej szkoły i<br />
środowiska<br />
• Wniosków i spostrzeżeń wypływających z nadzoru pedagogicznego szkoły<br />
• Wniosków wynikających z wewnątrzszkolnego mierzenia jakości pracy szkoły<br />
• Spostrzeżeń członków rady pedagogicznej oraz przedstawionej okresowej analizy sytuacji<br />
wychowawczej szkoły<br />
Ten ogólny zarys pozwala na indywidualne zorganizowanie swojego warsztatu pracy w zależności od typu szkoły,<br />
osoby psychologa, potrzeb danego środowiska i innych warunków. Często jest tak, że styl, czy charakter pracy<br />
psychologa w jednym miejscu mocno różni się od stylu i charakteru pracy na psychologa w innym miejscu. Można by<br />
przypuszczać, że jest to jeden ze swobodniejszych etatów szkolnych, ale tylko pod pewnymi względami.<br />
III<br />
Jedną z najważniejszych zasad psychologa jest dyskrecja, czyli tajemnica. To, o czym uczeń mówi<br />
psychologowi w zaufaniu, podlega tej zasadzie, o ile intencją zainteresowanego nie jest od niej odstąpić. Czasem<br />
wymaga tego sama pomoc, gdyż pewne działania są niemożliwe bez zaangażowania osób trzecich, ale wówczas<br />
należy o tym poinformować klienta i uprzedzić o możliwych konsekwencjach. Najczęściej psycholog w swojej pracy<br />
zmuszony jest omawiać problemy swoich klientów bardzo oględnie i lakonicznie , aby nie zawieść zaufania, ani nie<br />
złamać zasad Kodeksu Etycznego <strong>Psycholog</strong>a.<br />
Grunt szkolny nie jest najlepszym miejscem utrzymywania informacji w tajemnicy. Nauczyciele „niezobligowani”<br />
KEP rozmawiają ze sobą, konsultują, nieświadomie często upowszechniają pewne informacje o uczniach. Te z kolei<br />
przetworzone kilkakrotnie nierzadko odbiegają od faktów będąc przy tym nie relacją , ale już interpretacją . Taka<br />
sytuacja komunikacyjna jest sporym utrudnieniem w pracy psychologa szkolnego.<br />
Nauczyciele , jak również rodzice przejawiają pewną skłonność do instrumentalnego podejścia do pracy<br />
psychologa. Nie mając do końca wiedzy o tym ,czym się zajmuje, proszą np. o wyciagnięcie jakichś informacji, bo może<br />
psychologowi uczeń/ syn powie, zwierzy się itp. Oczywiście następnie chcieliby się sami o tym dowiedzieć, więc zasada<br />
dyskrecji w takiej sytuacji niemal w ogóle nie istnieje, a odmowa pewnych działań bywa przyjmowana, jako niechęć<br />
współpracy itp.<br />
Istotne jest ustalenie jasnych zasad i określenie w czyim interesie się występuje.<br />
IV<br />
Spotkania z psychologiem dają efekt , kiedy klient otrzymuje to, po co przyszedł. Innymi słowy zaspokojenie<br />
potrzeby, potocznie załatwienie problemu, jest momentem uczucia efektywności działań związanych z wchodzeniem w<br />
relację psycholog-klient. Najczęstszy układ osób współpracujących ze sobą tworzą nauczyciel, rodzic i uczeń. Idealna<br />
sytuacja byłaby wówczas, gdyby potrzeby każdego z nich były spójne i nie stały w stosunku do siebie w opozycji. W<br />
praktyce zdarza się to niezwykle rzadko. Zdecydowanie częściej nie tylko nie idą w tym samym kierunku, ale są<br />
sprzeczne. Rozmowy z każdym z osobna, czy też prowadzone wspólnie służą wypracowaniu kompromisu, bo to jedyny<br />
sposób, żeby każdy miał choć odrobinę poczucia, że osiągnął cel. Niemałym utrudnieniem dla psychologa jest<br />
znalezienie porozumienia przy jednoczesnym byciu rzecznikiem każdego z klientów. W beznadziejnych przypadkach<br />
staje po stronie ucznia, bo to najsłabsze ogniwo tego łańcucha. Znajomość własnych praw oraz możliwości ich<br />
wyegzekwowania w <strong>szkole</strong> nie pozwalają zadbać o swój interes w zadawalającym stopniu. Etap szkoły średniej związany<br />
z rzeczywistym dorastaniem młodego człowieka łączy się ze zmianami tożsamości, wyglądu, pełnionych ról oraz<br />
testowaniem granic. Pozostawiony sobie samemu w trudnych chwilach szuka oparcia i zrozumienia w kimś takim, jak<br />
psycholog szkolny, bo często inne osoby z dotychczasowego otoczenia zawodzą w jego odczuciu lub na skutek zmiany<br />
hierarchii wartości, przestają się liczyć. Nie można zapominać, że zachowania i działania psychologa szkolnego mogą<br />
mieć znaczący wpływ na zachowania i postawy młodzieży w tym okresie.
V<br />
Rozmowa psychologiczna to jedna z metod pracy psychologa i jest podstawowym narzędziem pozwalającym<br />
zebrać tzw. wywiad, ale także utrzymać relację w dalszej pracy z klientem. Na samym początku ma miejsce nawiązanie<br />
kontaktu , ustalenie problemu i możliwości poradzenia sobie z nim. Weryfikowane są również takie kwestie, jak ta, czy<br />
osoba psychologa jest odpowiednia dla klienta w przypadku tego konkretnego problemu a także, czy miejsce, jakim jest<br />
gabinet szkolny stwarza odpowiednie warunki do pracy nad konkretną sprawą. Te i inne ustalenia dają początek<br />
współpracy i nadania kierunku rozwiązywaniu problemów.<br />
Dobra, bezpieczna relacja pozwala psychologowi kierować rozmową kontrolując jej przebieg bez oceniania<br />
klienta, akceptując i rozumiejąc jego sprawy.<br />
W trakcie regularnych spotkań relacja psycholog – klient ulega transformacjom, często powstaje pewien rodzaj<br />
więzi. Prowadzenie rozmów na poziomie osobistych doświadczeń klienta może skłonić i często skłania do wyciągnięcia<br />
wniosku przez klienta, że psycholog jest kimś bliskim, dobrym znajomym, zaufanym, czy nawet przyjacielem. Taka<br />
sytuacja w <strong>szkole</strong> jest o tyle trudna, że konieczna jest dojrzałość młodego człowieka, by mógł poradzić sobie z takimi<br />
relacjami poza gabinetem. Dystans ulec może skróceniu.<br />
VI<br />
<strong>Psycholog</strong> pracujący w <strong>szkole</strong> nie jest nauczycielem. Ma inny wymiar godzin pracy, nie obligują go dzwonki,<br />
może decydować o tempie i intensywności wykonywania swoich obowiązków. Posiada wiedzę o wychowaniu i edukacji,<br />
więc jest pedagogiem, jednak w kontaktach z uczniami, nauczycielami, rodzicami nie potrzebuje stawiać się „ponad” dla<br />
zaznaczenia autorytetu, czy z innych znamiennych dla szkoły powodów. Uczy, bo stara się uświadamiać, przekazać<br />
swoją wiedzę i doświadczenie , ale nie można tego nazwać dydaktyką . Jest pomiędzy uczniami i nauczycielami,<br />
pomiędzy uczniami i rodzicami itd. , bo jego charakter pracy jest rzeczywiście odmienny. Unika takich określeń jak :<br />
musisz i powinieneś, kojarzących się przecież z wychowywaniem, nakazywaniem. Większą wagę przywiązuje do tego, co<br />
zawiera się w pojęciu „ chcę”, bo dopiero wówczas ma miejsce rzetelna praca z klientem.<br />
Jest więcej różnic i często niekonsekwencji w pracy psychologa w <strong>szkole</strong> . Nie warto jednak skupiać się na tym,<br />
co negatywne, ale raczej doceniać wartość istniejących pozytywów.<br />
Mirosława <strong>Misik</strong><br />
psycholog w Zespole Szkół Samochodowych w Poznaniu