Αποκατάσταση αστικού τοπίου στα Πάνω Λεύκαρα ... - RehabiMed
Αποκατάσταση αστικού τοπίου στα Πάνω Λεύκαρα ... - RehabiMed
Αποκατάσταση αστικού τοπίου στα Πάνω Λεύκαρα ... - RehabiMed
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Πιλοτικό Έργο<br />
<strong>Αποκατά<strong>στα</strong>ση</strong> <strong>αστικού</strong><br />
<strong>τοπίου</strong> <strong>στα</strong> <strong>Πάνω</strong><br />
<strong>Λεύκαρα</strong>, Κύπρος<br />
Η ανάκτηση ενός<br />
σύγχρονου παρελθόντος<br />
Τμήμα Αρχαιοτήτων<br />
Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων<br />
Κύπρος
Adobe<br />
InDesignAdobe<br />
Πιλοτικό Έργο<br />
2
<strong>Αποκατά<strong>στα</strong>ση</strong> <strong>αστικού</strong><br />
<strong>τοπίου</strong> <strong>στα</strong> <strong>Πάνω</strong><br />
<strong>Λεύκαρα</strong>, Κύπρος<br />
Η ανάκτηση<br />
ενός σύγχρονου<br />
παρελθόντος<br />
ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΕΙΤΑΙ ΑΠΟ<br />
ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ<br />
Euromed<br />
Euromed heritage<br />
Agencia española<br />
De cooperación internacional<br />
Col·legi d’aparelladors<br />
I arquitectes tècnics de barcelona<br />
Τμήμα Αρχαιοτήτων<br />
Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων<br />
Κύπρος<br />
1
Consortium <strong>RehabiMed</strong><br />
Yπεύθυνος Προγράμματος:<br />
Xavier CASANOVAS<br />
Μέλη :<br />
Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων, Τμήμα<br />
Αρχαιοτήτων, Κύπρος<br />
Υπεύθυνη : Εύη ΦΙΟΥΡΗ<br />
Bureau Culturel de l’Ambassade de la<br />
République Arabe d’Egypte en France<br />
Supreme Council of Antiquities, Egypte<br />
Υπεύθυνοι : Mahmoud ISMAÏL et Wahid<br />
Mohamed EL-BARBARY<br />
Col·legi d’Aparelladors i Arquitectes Tècnics de<br />
Barcelona, Espagne<br />
Υπεύθυνος : Xavier CASANOVAS<br />
Ecole d’Avignon, France<br />
Υπεύθυνος : Patrice MOROT-SIR<br />
Centre Méditerranéen de l’Environnement<br />
Marrakech, Maroc<br />
Υπεύθυνος : Moulay Abdeslam SAMRAKANDI<br />
Institut National du Patrimoine, Tunisie<br />
Υπεύθυνος : Mourad RAMMAH<br />
Επιστημονική Επιτροπή Προγράμματος<br />
Rehabimed :<br />
Brigitte COLIN (UNESCO)<br />
Josep GIRALT (IEMed)<br />
Paul OLIVER (Oxford Brookes University)<br />
Διευθυντής :<br />
Xavier CASANOVAS<br />
Ιστοσελίδα :<br />
www.rehabimed.net<br />
Κείμενα:<br />
Εύη ΦΙΟΥΡΗ και Λένα ΠΙΣΣΑΡΙΔΟΥ, Τμήμα<br />
Αρχαιοτήτων<br />
Ειρήνη ΧΑΤΖΗΣΑΒΒΑ, Τμήμα Πολεοδομίας και<br />
Οικήσεως<br />
Βασίλης ΙΕΡΕΙΔΗΣ και David CASTRILLO, Vassilis<br />
Ierides Associates<br />
Επιμέλεια κειμένων :<br />
Εύη ΦΙΟΥΡΗ, Τμήμα Αρχαιοτήτων<br />
Ειρήνη ΧΑΤΖΗΣΑΒΒΑ, Τμήμα Πολεοδομίας και<br />
Οικήσεως<br />
Ελληνική μετάφραση :<br />
Ελένη Α. ΣΚΟΥΦΑΡΗ<br />
Φωτογραφίες :<br />
Ομάδες <strong>RehabiMed</strong><br />
Conception graphique :<br />
AD Lluís Mestres. Graphic Design Jordi Ruiz,<br />
Marta Vilches<br />
© 2008 Col·legi d’Aparelladors i Arquitectes<br />
Tècnics<br />
de Barcelona pour le consortium <strong>RehabiMed</strong><br />
Bon Pastor, 5 – 08021 Barcelona, Espagne<br />
rehabimed@apabcn.cat<br />
ISBN :<br />
84-87104-80-0<br />
DL :<br />
B-11328/2008<br />
Το Πρόγραμμα <strong>RehabiMed</strong> παροτρύνει την<br />
αναπαραγωγή αυτού του έργου και τη διάδοση<br />
του περιεχομένου του, δεδομένου ότι θα<br />
γίνεται αναφορά στην πηγή του.<br />
Το Πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από<br />
το Πρόγραμμα Euromed Heritage ΙΙΙ της<br />
Ευρωπαϊκής Ένωσης, την Agencia Española<br />
de Cooperación Internacional (AECI) και την<br />
Κυπριακή Δημοκρατία.<br />
Οι απόψεις που αναφέρονται στην παρούσα<br />
έκδοση δεν αντικατοπτρίζουν κατ’ανάγκη τη<br />
θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή των χωρών<br />
μελών της.<br />
2
Εισαγωγικό σημείωμα<br />
Στις 20 Φεβρουαρίου 2007 τελέστηκαν <strong>στα</strong> <strong>Πάνω</strong> <strong>Λεύκαρα</strong> τα εγκαίνια του<br />
Πρότυπου Έργου “<strong>Αποκατά<strong>στα</strong>ση</strong> Αστικού Τοπίου” („Rehabilitation of Urban<br />
Landscape“) που αποτελεί μέρος του Προγράμματος <strong>RehabiMed</strong> (Euromed<br />
Heritage III).<br />
Στόχος του Ευρωπαϊκού Προγράμματος <strong>RehabiMed</strong> είναι η συντήρηση και<br />
η αποκατά<strong>στα</strong>ση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και η αξιοποίησή της ως<br />
παράγοντα αειφόρου ανάπτυξης. Επιπλέον, το Πρόγραμμα <strong>RehabiMed</strong> δίνει<br />
στους επαγγελματίες της Διατήρησης από 15 μεσογειακές χώρες την ευκαιρία να<br />
ανταλλάξουν εμπειρίες και γνώσεις σε θέματα συντήρησης και αποκατά<strong>στα</strong>σης<br />
οικοδομών και οικισμών παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.<br />
Το Έργο «<strong>Αποκατά<strong>στα</strong>ση</strong> Αστικού Τοπίου» που υλοποιήθηκε <strong>στα</strong> <strong>Πάνω</strong> <strong>Λεύκαρα</strong><br />
μεταξύ των ετών 2006 και 2007 είναι η πρακτική εφαρμογή της θεωρητικής<br />
πλευράς του Προγράμματος <strong>RehabiMed</strong>. Με άλλα λόγια αποτελεί μια Πιλοτική<br />
Δράση: η Μέθοδος <strong>RehabiMed</strong> για τη συντήρηση και αποκατά<strong>στα</strong>ση οικοδομών<br />
είναι μια βήμα προς βήμα διαδικασία βασισμένη στη διεπιστημονική έρευνα,<br />
στη μελέτη και ανάλυση της οικοδομής και του χώρου της και στην εμπλοκή του<br />
κοινού και των τοπικών αρχών. Ο άμεσος στόχος ήταν η εφαρμογή της Μεθόδου<br />
προκειμένου να αποκατα<strong>στα</strong>θούν τα πιο χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία<br />
του δομημένου περιβάλλοντος με τελικό αποτέλεσμα την επαναφορά του<br />
παραδοσιακού του χαρακτήρα στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Επιπλέον,<br />
το Πιλοτικό Έργο φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα πρότυπο αποκατά<strong>στα</strong>σης και<br />
ανάδειξης του παραδοσιακού <strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong> και αυτό αποτελεί τον ευρύτερο<br />
3
Εισαγωγικό σημείωμα<br />
στόχο, δηλαδή τη διάδοση και εφαρμογή της Μεθόδου <strong>RehabiMed</strong> σε παρόμοια<br />
έργα στην Κύπρο.<br />
Ένας από τους λόγους της επιτυχίας του Πιλοτικού Έργου <strong>στα</strong> <strong>Πάνω</strong> <strong>Λεύκαρα</strong><br />
ήταν η εμπλοκή της Τοπικής Αρχής και των κατοίκων στο Έργο από την αρχή.<br />
Η συμμετοχή του κοινού είναι ένας καθοριστικός παράγοντας για την επιτυχία<br />
αυτού του τύπου έργων.<br />
Πιστεύω ότι η Μέθοδος <strong>RehabiMed</strong> δεν θα πρέπει να περιοριστεί μονάχα<br />
στο Πιλοτικό Έργο των Λευκάρων. Εναπόκειται στις αρμόδιες αρχές να<br />
υιοθετήσουν την Μέθοδο και να την προωθήσουν στον τομέα της Διατήρησης,<br />
προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες της χώρας μας, ώστε να καταστεί <strong>στα</strong>διακά<br />
ένα χρήσιμο εργαλείο <strong>στα</strong> χέρια όσων ασχολούνται με τη Διατήρηση, ένας<br />
τρόπος σκέψης και δράσης για ορθολογική αποκατά<strong>στα</strong>ση της αρχιτεκτονικής<br />
μας κληρονομιάς.<br />
Δρ. Παύλος Φλουρέντζος,<br />
Διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων,<br />
Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων<br />
Λευκωσία, 15 Ιουνίου 2007<br />
4
Εισαγωγικό σημείωμα<br />
Ο Δήμος Λευκάρων στήριξε το Έργο <strong>Αποκατά<strong>στα</strong>ση</strong> Αστικού Τοπίου από τα<br />
πρώτα του βήματα και τα αποτελέσματα δικαιώνουν την επιλογή μας. Οι κάτοικοι<br />
είναι ευχαριστημένοι και εκφράζουν την επιθυμία να εφαρμοστεί και σε άλλα<br />
σημεία της κωμόπολης. Κατά τη γνώμη μου, η αποκατά<strong>στα</strong>ση του δομημένου<br />
<strong>τοπίου</strong> πρέπει να επεκταθεί σε όλες τις κύριες οδούς των Λευκάρων, και δεν<br />
αναφέρομαι μόνο στην αποκατά<strong>στα</strong>ση των προσόψεων. Τα σπίτια <strong>στα</strong> <strong>Λεύκαρα</strong><br />
είναι κτισμένα αμφιθεατρικά λόγω της μορφολογίας του εδάφους. Ο,τιδήποτε<br />
βρίσκεται πίσω από την πρόσοψη μερικές φορές γίνεται ορατό από κάποιο<br />
ψηλότερο επίπεδο και γι’αυτό το λόγο θα πρέπει να συντηρείται ολόκληρη η<br />
οικοδομή. Ήδη ως Δήμος εργαζόμαστε πάνω σ’ αυτό το ζήτημα, επειδή ακριβώς<br />
η παραδοσιακή αρχιτεκτονική αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα<br />
του τόπου μας. Ο Δήμος Λευκάρων επιθυμεί να επεκτείνει την αποκατά<strong>στα</strong>ση<br />
του δομημένου <strong>τοπίου</strong> και θα προσπαθήσει να προσελκύσει χρηματοδοτήσεις<br />
και από τον ιδιωτικό τομέα για να πετύχει αυτόν τον σκοπό.<br />
Η επιθυμία του Δήμου είναι να υλοποιηθεί στο άμεσο μέλλον η ανάπλαση της<br />
πλατείας της εκκλησίας, όπως προτείνεται στη μελέτη <strong>Αποκατά<strong>στα</strong>ση</strong>ς Αστικού<br />
Τοπίου. Ο Δήμος έχει πραγματοποιήσει κάποιες προκαταρκτικές διαβουλεύσεις<br />
με τις εκκλησιαστικές αρχές, για να εξασφαλίσουμε τη συγκατάθεσή τους για την<br />
ανακατασκευή του παλαιού κτιρίου που αποτελούσε ιδιοκτησία της εκκλησίας<br />
και την εξεύρεση ενός εναλλακτικού χώρου στάθμευσης. Με την αρχιτεκτονική<br />
μελέτη <strong>στα</strong> χέρια μας, θα είναι ευκολότερο να εξασφαλίσουμε ακολούθως τη<br />
χρηματοδότηση του έργου.<br />
Το Πιλοτικό Εργο του Προγράμματος <strong>RehabiMed</strong> <strong>στα</strong> <strong>Λεύκαρα</strong> αποτελεί μια<br />
πολύ καλή αρχή και ο Δήμος Λευκάρων θα καταβάλει κάθε προσπάθεια για τη<br />
συνέχιση του με την αποκατά<strong>στα</strong>ση όλων των κύριων δρόμων της κοινότητας.<br />
Ανδρέας Σώσειλος<br />
Δήμαρχος Λευκάρων<br />
<strong>Λεύκαρα</strong>, 25 Ιουνίου 2007<br />
5
Περιεχόμενα<br />
1 - Αστικό Τοπίο<br />
1.1 Αστικό Τοπίο: Αξίες και δυνατότητες 8<br />
1.2 <strong>Αποκατά<strong>στα</strong>ση</strong> Αστικών Τοπίων στην Κύπρο 10<br />
2 - Το Πρόγραμμα REHABIMED στην Κύπρο<br />
2.1 Στόχοι του Προγράμματος REHABIMED 12<br />
2 2 Η κωμόπολη των Λευκάρων 13<br />
2.3 Η επιλογή της περιοχής για το Πιλοτικό Έργο 14<br />
2.4 Προκαταρκτικές ενέργειες 15<br />
3 - Διάγνωση<br />
3.1 Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική των Λευκάρων 17<br />
3.2 Η κατά<strong>στα</strong>ση του χώρου πριν από την επέμβαση 20<br />
3.3 Χαρακτηριστικά και παθολογία των κατασκευών 21<br />
3.4 Σχέδια αποτύπωσης της υφιστάμενης κατά<strong>στα</strong>σης 24<br />
4 - Η Μελέτη<br />
4.1 Προβληματισμοί και κριτήρια 26<br />
4.2 Πρόταση αποκατά<strong>στα</strong>σης 29<br />
5 - Η υλοποίηση του Έργου: Αποτελέσματα και απήχηση<br />
5.1 Ενέργειες της ομάδας Πιλοτικής Δράσης 30<br />
5.2 Εργασίες αποκατά<strong>στα</strong>σης του Αστικού Τοπίου 31<br />
5.3 Αποτελέσματα και απήχηση του Έργου 38<br />
5.4 Δύο παραδείγματα 41<br />
5.5 Εγκαίνια του Πιλοτικού Έργου 43<br />
5.6 Οι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Λευκάρων<br />
συμμετέχουν στο Πρόγραμμα 44<br />
6 – Πρακτικός Οδηγός <strong>Αποκατά<strong>στα</strong>ση</strong>ς Δομημένου Τοπίου<br />
Τοιχοποιία Ι – Επισκευές 49<br />
Τοιχοποιία ΙΙ - Αρμολόγηση 50<br />
Εφαρμογή επιχρίσματος 51<br />
Χρωματισμός τοιχοποιίας 52<br />
Επισκευή των παλιών ανοιγμάτων 53<br />
Λιθόστρωτα 54<br />
7
1. Αστικό τοπίο<br />
Βέροια, Ελλάδα<br />
1.1 Αστικό τοπίο: Αξίες και<br />
δυνατότητες<br />
Οι οικισμοί αποτελούν σύνθετα συστήματα<br />
δομημένου και κενού χώρου, όπου γενεές<br />
και γενεές ανθρώπων μοιράζονται τις<br />
ζωές τους, τις φιλοδοξίες και την εμπειρίες<br />
τους στο διάβα του χρόνου. Παρόλο που<br />
το κάθε κτίριο ξεχωριστά αποτελείται από<br />
<strong>στα</strong>θερά και μάλλον μόνιμα υλικά στοιχεία,<br />
ζωντανεύουν από το ατελείωτο πέρασμα<br />
των ανθρώπων μέσα από αυτά. Έτσι, τα<br />
κτίρια μεταβάλλονται ή αντικαθί<strong>στα</strong>νται,<br />
προκειμένου να προσαρμοστούν στις<br />
μεταβαλλόμενες ανάγκες και επιθυμίες<br />
των ενοίκων τους. Κατ’ αυτό τον τρόπο, τα<br />
αστικά τοπία εξελίσσονται μέσα στο χρόνο<br />
αντανακλώντας τις ευρύτερες αλλαγές<br />
που έχουν επιπτώσεις σε ολόκληρο τον<br />
οικισμό. Οι άνθρωποι συντηρούν τους<br />
οικισμούς με τις πολιτιστικές, κοινωνικές<br />
και οικονομικές τους δραστηριότητες<br />
εντός των ορίων της δικής τους κοινότητας<br />
αλλά και εκτός, μέσω των σχέσεών<br />
τους με άλλες κοινότητες ή δίκτυα, είτε<br />
αυτές είναι πολιτιστικές, οικονομικές είτε<br />
θρησκευτικές.<br />
Το αστικό τοπίο αποτελεί μέρος του<br />
ιστορικού περιβάλλοντος ενός οικισμού.<br />
Υπό αυτή την έννοια δεν είναι απλώς μια<br />
συλλογή ιστορικών κτιρίων, μνημείων,<br />
οροσήμων και ανοικτών χώρων, αλλά<br />
καλύπτει επίσης ένα σύνολο διαφορετικών<br />
αξιών συνυφασμένων στον αστικό ιστό.<br />
Αυτές οι αξίες απαντώνται σε μεγαλύτερη<br />
πυκνότητα <strong>στα</strong> ιστορικά κέντρα, αφού<br />
εκεί βρίσκεται η απαρχή τους και οι<br />
αρχικοί τους πυρήνες από τους οποίους<br />
επεκτάθηκαν οι οικισμοί. Το δομημένο<br />
περιβάλλον φέρει τα ίχνη και τις μαρτυρίες<br />
όλων των περιόδων ανάπτυξής τους και<br />
όλων των πολιτισμών που έχουν περάσει<br />
από αυτούς.<br />
Μία από αυτές τις αξίες είναι αυτή της<br />
ιστορικής μαρτυρίας. Το αστικό τοπίο<br />
αντανακλά, διαμέσου της αρχιτεκτονικής<br />
των κτιρίων του, τα περιβαλλοντικά<br />
στοιχεία της περιοχής: η πέτρα στις<br />
κατασκευές φανερώνει τα γεωλογικά<br />
χαρακτηριστικά, οι πλινθοδομές την<br />
ποιότητα του εδάφους, η ξυλεία τη<br />
χλωρίδα της περιοχής. Δείχνει επίσης τις<br />
οικοδομικές ικανότητες, τις παραδόσεις,<br />
την τεχνογνωσία των οικοδόμων και των<br />
τεχνιτών. Η τυπολογία μαρτυρεί τον τρόπο<br />
8
1. Αστικό Adobe τοπίο<br />
InDesignAdobe<br />
ζωής, την κοσμοθεωρία ή τα επαγγέλματα<br />
των κατοίκων, ακόμα και των ειδικών<br />
καιρικών συνθηκών που επικρατούν<br />
στην περιοχή. Η μορφολογία απεικονίζει<br />
τις αισθητικές αξίες και την καλλιτεχνική<br />
έκφραση της κοινωνίας. Η σχέση<br />
μεταξύ του δομημένου και του φυσικού<br />
περιβάλλοντος μαρτυρεί την εξάρτηση<br />
της οικονομίας με τη γη. Με τον ίδιο τρόπο<br />
η οργάνωση των ανοικτών δημόσιων<br />
χώρων και κτιρίων μαρτυρεί τις κοινωνικές<br />
σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.<br />
Καθώς το ιστορικό περιβάλλον<br />
διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε κατά τη<br />
διάρκεια των αιώνων, αντανακλά τα<br />
σημάδια της κοινωνικοοικονομικής και<br />
τεχνολογικής εξέλιξης. Η οικονομική<br />
αναδιοργάνωση καθώς και οι επιρροές<br />
από άλλες περιοχές επιφέρουν συχνά<br />
αλλαγές στην τυπολογία. Η εισαγωγή<br />
νέων υλικών και τεχνογνωσιών είναι συχνά<br />
το αποτέλεσμα αυτών των καινούριων<br />
σχέσεων και επιδράσεων. Συνεπώς, όλες<br />
αυτές οι αλλαγές αντανακλώνται στη<br />
φυσική εμφάνιση του <strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong>.<br />
Πέραν της ιστορικής του σημασίας,<br />
το αστικό τοπίο έχει συμβολικές αξίες.<br />
Αποτελεί την υλική έκφανση της<br />
συλλογικής μνήμης της κοινωνίας. Οι<br />
πνευματικές αξίες συνδέονται άρρηκτα<br />
με τις τοποθεσίες και επηρεάζουν<br />
σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο οι<br />
άνθρωποι αντιλαμβάνονται το χώρο γύρω<br />
Αλγέρι, Αλγερία<br />
παρακμής. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα<br />
συνυπάρχουν σε ένα συγκεκριμένο<br />
χώρο, το ιστορικό περιβάλλον φέρει<br />
διαφορετικές έννοιες, συνειρμούς και<br />
αξίες για την κάθε ομάδα ανθρώπων.<br />
Η υφιστάμενη κοινωνικοοικονομική<br />
και δημογραφική κατά<strong>στα</strong>ση μιας<br />
κοινότητας επίσης αντανακλάται στο<br />
δομημένο περιβάλλον. Έτσι, το αστικό<br />
τοπίο φανερώνει στοιχεία ευημερίας ή<br />
παρακμής. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα<br />
πρόδηλο σε χώρους, όπου παρατηρείται<br />
γήρανση και παραμέληση των κτιρίων,<br />
έλλειψη δημόσιων χώρων, ανεπαρκής<br />
δυνατότητα πρόσβασης, έλλειψη<br />
δημόσιων μέσων μεταφοράς ή έλλειψη<br />
βασικών δημόσιων υποδομών. Τέτοια<br />
φαινόμενα ισχύουν και στο κοινωνικό<br />
επίπεδο, όπως υψηλή συγκέντρωση<br />
περιθωριοποιημένων ατόμων, ανέργων<br />
ή μεταναστών, μείωση ή υπερβολική<br />
πυκνότητα πληθυσμού, γήρανση του<br />
πληθυσμού, δημογραφική αλλαγή ή η<br />
έλλειψη αισθήματος κοινότητας. Τέλος,<br />
όσον αφορά το οικονομικό επίπεδο,<br />
παρατηρούνται μειωμένες επενδύσεις,<br />
έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης ή<br />
έλλειψη εμπορικής δραστηριότητας.<br />
Το ιστορικό αστικό τοπίο θεωρείται<br />
στις μέρες μας όχι μόνο πολιτιστικό<br />
και ιστορικό πλεονέκτημα αλλά και<br />
οικονομικό. Η πολιτιστικά υποκινούμενη<br />
αναβίωση συνδέεται με την αυξανόμενη<br />
αναγνώριση της αξίας του ιστορικού<br />
περιβάλλοντος και ειδικότερα της<br />
αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Αρκετές<br />
9
1. Αστικό τοπίο<br />
πόλεις σε διάφορα σημεία του πλανήτη<br />
χρησιμοποίησαν το ιστορικό περιβάλλον<br />
και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική ως<br />
παράγοντα προσέλκυσης επενδύσεων,<br />
ιδιαίτερα στον τομέα του τουρισμού.<br />
Οι πόλεις άρχισαν να επενδύουν στο<br />
πολιτιστικό κεφάλαιο του ιστορικού<br />
χώρου. Η άνοδος του πολιτιστικού<br />
τουρισμού έδωσε μεγάλη ώθηση <strong>στα</strong> έργα<br />
συντήρησης κτιρίων και στην αναβίωση<br />
της παραδοσιακής τέχνης και βιοτεχνίας.<br />
Η ποιότητα του <strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong>, ως προς<br />
την αισθητική ή τη γραφικότητα που το<br />
χαρακτηρίζει, χρησιμοποιείται συχνά ως<br />
στοιχείο «τουριστικού μάρκετινγκ». Κατά<br />
συνέπεια, η προώθηση της «εικόνας» οδηγεί<br />
στην κατασκευή έργων «γοήτρου» υψηλών<br />
προδιαγραφών. Επιπλέον, πολλές φορές<br />
η αναβάθμιση των ιστορικών κέντρων<br />
προσελκύει έργα που προορίζονται για<br />
άτομα με υψηλότερα εισοδήματα. Έτσι<br />
μπορεί να προκύψει κοινωνική πόλωση<br />
και αποκλεισμός των αυτόχθονων<br />
κατοίκων της περιοχής, δηλαδή το γνωστό<br />
φαινόμενο του λεγόμενου «gentrification»<br />
του <strong>αστικού</strong> χώρου. Δημόσια και ιδιωτικά<br />
κονδύλια προορίζονται πολύ συχνά για<br />
πολιτιστικά έργα γοήτρου, αγνοώντας<br />
τις παραμελημένες περιοχές που έχουν<br />
πραγματικά ανάγκη για αποκατά<strong>στα</strong>ση<br />
και βελτίωση της ποιότητας ζωής των<br />
κατοίκων. Κατά συνέπεια, η υπερβολική<br />
εξάρτηση από τον πολιτιστικό τομέα<br />
δεν καταφέρνει να είναι βιώσιμη<br />
μακροπρόθεσμα εφόσον δημιουργεί<br />
κοινωνική πόλωση και αποδυναμώνει<br />
την οικονομία καθιστώντας την τρωτή σε<br />
τυχόν αστάθειες.<br />
Επομένως, οι ανάγκες των ιστορικών<br />
αστικών περιοχών απαιτούν πολιτικές<br />
αποφάσεις και ενέργειες που να<br />
αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους με<br />
ολιστικό τρόπο. Η αειφόρος διατήρηση<br />
του <strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong> πρέπει να είναι σε θέση<br />
να ενσωματώνει τη φυσική συντήρηση<br />
και αποκατά<strong>στα</strong>ση των υφιστάμενων<br />
κτιρίων, μέσω πολιτικών αποφάσεων που<br />
έχουν ως γνώμονα την ίδια την κοινωνία<br />
και προάγουν την κοινωνική ισορροπία<br />
και συνοχή. Η οικονομική δραστηριότητα<br />
οφείλει να καλύπτει τις ανάγκες των<br />
κατοίκων και των χρηστών της περιοχής,<br />
χωρίς να ασκεί υπερβολική αναπτυξιακή<br />
πίεση στο ιστορικό περιβάλλον. Οι<br />
τουριστικές δραστηριότητες και οι<br />
δραστηριότητες ψυχαγωγίας πρέπει να<br />
είναι ανάλογες αλλά όχι κυρίαρχες στη<br />
γενική οικονομική δραστηριότητα της<br />
περιοχής.<br />
Τέλος, ένα αστικό τοπίο αποτελεί μέρος<br />
μιας ευρύτερης περιοχής. Επομένως πρέπει<br />
να λαμβάνονται υπόψη οι οικονομικές,<br />
κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις<br />
των μέτρων αναβίωσης ενός χώρου στην<br />
ευρύτερη περιοχή στην οποία εντάσσεται<br />
ή με την οποία συνδέεται.<br />
1.2 <strong>Αποκατά<strong>στα</strong>ση</strong> αστικών τοπίων<br />
στην Κύπρο<br />
Στην Κύπρο, τα μέτρα αποκατά<strong>στα</strong>σης του<br />
ιστορικού περιβάλλοντος επικεντρώνονται<br />
κυρίως σε μεμονωμένα κτίρια. Οι πολιτικές<br />
και τα κίνητρα που εφαρμόζονται στις<br />
περιοχές του νησιού που βρίσκονται υπό<br />
τον έλεγχο της κυπριακής κυβέρνησης,<br />
δεν έχουν συγκεκριμένες τοπικές<br />
προτεραιότητες. Συνεπώς, το αστικό τοπίο<br />
αποκαθί<strong>στα</strong>ται συνήθως αποσπασματικά.<br />
Η αποκατά<strong>στα</strong>ση της παραδοσιακής<br />
αρχιτεκτονικής εξαρτάται κυρίως<br />
από ιδιωτικές πρωτοβουλίες, ενώ<br />
στηρίζεται από την κυβέρνηση μέσω<br />
οικονομικών και άλλων κινήτρων. Στην<br />
Κύπρο η παραδοσιακή αρχιτεκτονική<br />
προ<strong>στα</strong>τεύεται από δύο διαφορετικές<br />
νομοθεσίες. Η διαχείριση των αρχαίων<br />
μνημείων ρυθμίζεται από το Τμήμα<br />
Αρχαιοτήτων ενώ τα διατηρητέα κτίρια<br />
υπάγονται στην αρμοδιότητα του Τμήματος<br />
Πολεοδομίας και Οικήσεως. Τα οικονομικά<br />
κίνητρα που παρέχονται στους ιδιοκτήτες<br />
των προ<strong>στα</strong>τευόμενων οικοδομών για<br />
πλήρη συντήρηση/αποκατά<strong>στα</strong>σή τους<br />
περιλαμβάνουν άμεση επιχορήγηση,<br />
μεταφορά συντελεστών δόμησης και<br />
φορολογικές εκπτώσεις και απαλλαγές.<br />
Τα τελευταία χρόνια δόθηκε ιδιαίτερη<br />
προσοχή στην πληρέστερη αποκατά<strong>στα</strong>ση<br />
του <strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong> μέσω ρυθμιστικών<br />
10
1. Αστικό τοπίο<br />
περισσότερα προγράμματα αυτού του<br />
είδους βρίσκονται σε εξέλιξη και σε<br />
άλλες ιστορικές περιοχές της Λευκωσίας,<br />
με χρηματοδότηση από την Κυπριακή<br />
Κυβέρνηση και τα Διαρθρωτικά Ταμεία<br />
της Ευρωπαϊκής Ένωσης.<br />
Λευκωσία<br />
σχεδίων, σχεδίων περιοχών κ.λπ. Στην<br />
περίπτωση του ιστορικού κέντρου της<br />
εντός των τειχών Λευκωσίας εφαρμόστηκε<br />
κατά τη διάρκεια των τελευταίων<br />
δεκαπέντε ετών μια σειρά δικοινοτικών<br />
προγραμμάτων σε επιλεγμένες περιοχές,<br />
με χρηματοδότηση από τον κρατικό<br />
προϋπολογισμό, το Γραφείο Διεθνούς<br />
Ανάπτυξης των Ηνωμένων Πολιτειών<br />
και την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω του<br />
Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων<br />
Εθνών (UNDP). Το σημαντικότερο<br />
έργο ήταν το Πρόγραμμα Αναβίωσης<br />
της Χρυσαλινιώτισσας. Το Πρόγραμμα<br />
περιλάμβανε τη αποκατά<strong>στα</strong>ση 27 κενών<br />
παραδοσιακών οικιών και την οικοδόμηση<br />
15 καινούριων σπιτιών σε κενά οικόπεδα,<br />
καθώς και την παροχή κοινοτικών<br />
υπηρεσιών και τη διαμόρφωση δημόσιων<br />
υπαίθριων χώρων.<br />
Άλλα προγράμματα σχετικά με το αστικό<br />
τοπίο περιλαμβάνουν την αποκατά<strong>στα</strong>ση<br />
προσόψεων σε διάφορους δρόμους.<br />
Η πρώτη περιοχή όπου εφαρμόστηκε<br />
η αποκατά<strong>στα</strong>ση όψεων ήταν η εντός<br />
των τειχών Λευκωσία, μέσω του Ενιαίου<br />
Ρυθμιστικού Προγράμματος Λευκωσίας<br />
(Nicosia Master Plan). Με την ένταξη<br />
της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση<br />
Μεγάλο ενδιαφέρον εξέφρασαν επίσης<br />
κοινότητες της υπαίθρου για την<br />
αποκατά<strong>στα</strong>ση του <strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong>.<br />
Ωστόσο, το Πιλοτικό ‘Έργο <strong>RehabiMed</strong> <strong>στα</strong><br />
<strong>Λεύκαρα</strong> ήταν το πρώτο στο είδος του που<br />
εφαρμόστηκε σε παραδοσιακό πυρήνα<br />
εκτός μεγάλων αστικών κέντρων. Μέχρι<br />
τότε, οι κοινότητες συχνά αναλάμβαναν<br />
την ανάπλαση της πλατείας του χωριού<br />
χρησιμοποιώντας κρατικά κονδύλια. Το<br />
Πιλοτικό Έργο <strong>RehabiMed</strong> έδωσε μια νέα<br />
υπό<strong>στα</strong>ση στη διαδικασία αποκατά<strong>στα</strong>σης<br />
σε παραδοσιακούς οικισμούς. Αφ’ ενός<br />
μεν, οι εργασίες δεν περιορίστηκαν μόνο<br />
στην οριζόντια διά<strong>στα</strong>ση (δηλ. λιθόστρωτα,<br />
πλατεία), όπως ήταν και το σύνηθες μέχρι<br />
πρόσφατα, αλλά επεκτάθηκαν στην<br />
κάθετη διά<strong>στα</strong>ση του δρόμου (δηλ. στις<br />
προσόψεις των σπιτιών). Αφ’ ετέρου δε, οι<br />
αρμόδιες κρατικές αρχές για τη διαδικασία<br />
αποκατά<strong>στα</strong>σης συνεργάστηκαν με τους<br />
τοπικούς φορείς, τις τοπικές αρχές και<br />
την τοπική κοινότητα, καθώς επίσης και<br />
με τον ιδιωτικό τομέα προκειμένου να<br />
δημιουργήσουν ένα πρότυπο «βέλτιστης<br />
πρακτικής» μέσω της μεθοδολογίας του<br />
<strong>RehabiMed</strong>.<br />
11
Adobe 2. Το Πρόγραμμα<br />
InDesignAdobe<br />
<strong>RehabiMed</strong><br />
στην Κύπρο<br />
2.1 Στόχοι του Προγράμματος<br />
<strong>RehabiMed</strong><br />
Το Πρόγραμμα <strong>RehabiMed</strong> αποτελεί μέρος<br />
του Προγράμματος Euromed Heritage ΙΙΙ<br />
της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Πρόκειται για<br />
ένα πολιτιστικό Πρόγραμμα που ξεκίνησε<br />
μετά από την Ευρωμεσογειακή Διάσκεψη<br />
της Βαρκελώνης το 1995, με στόχο τη<br />
δημιουργία συνθηκών συνεργασίας και<br />
ειρήνης στη Μεσόγειο. Μέσα σε αυτό το<br />
φιλόδοξο διεθνές πλαίσιο, ο στόχος που<br />
έθεσε το Πρόγραμμα <strong>RehabiMed</strong> είναι η<br />
περαιτέρω προώθηση της συντήρησης<br />
και αποκατά<strong>στα</strong>σης της αρχιτεκτονικής<br />
κληρονομιάς στις μεσογειακές χώρες<br />
ως παράγοντα αειφόρου ανάπτυξης.<br />
Αφετηρία του Προγράμματος αποτελεί<br />
η επίγνωση της αξίας της παραδοσιακής<br />
αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και των<br />
προβλημάτων που αντιμετωπίζει,<br />
επίγνωση που αποκτήθηκε μέσα από το<br />
προηγούμενο Πρόγραμμα CORPUS.<br />
Η περαιτέρω προώθηση της διαδικασίας<br />
αποκατά<strong>στα</strong>σης είναι ιδιαίτερης σημασίας,<br />
καθώς αυτή αποτελεί ένα υποτομέα<br />
οικονομικής δραστηριότητας με μεγάλες<br />
δυνατότητες και ένα σαφή δείκτη<br />
ανάπτυξης. Ας μην ξεχνάμε ότι στην<br />
Ευρώπη οι επενδύσεις στην αποκατά<strong>στα</strong>ση<br />
και συντήρηση αντιπροσωπεύουν το 50%<br />
της δραστηριότητας της οικοδομικής<br />
βιομηχανίας, ενώ στις χώρες της νότιας<br />
και ανατολικής Μεσογείου καλύπτουν<br />
λιγότερο από το 10%.<br />
Οι δράσεις αυτές έχουν διττή αξία: από<br />
τη μια συντελούν στη βελτίωση των<br />
συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων και<br />
από την άλλη συντείνουν στη διατήρηση<br />
της ιστορικής και πολιτιστικής ταυτότητας<br />
της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής<br />
κληρονομιάς, της οποίας η αξία αυξάνεται<br />
<strong>στα</strong>θερά. Πρόκειται για μια ζωντανή<br />
κληρονομιά καθώς παρέχει στέγη σε<br />
εκατομμύρια οικογένειες και αποτελεί<br />
το κέντρο, την καρδιά των σημερινών<br />
πόλεων και χωριών.<br />
Κατά συνέπεια, στόχος του Προγράμματος<br />
<strong>RehabiMed</strong> είναι να αναπτύξει και<br />
εδραιώσει μια Μέθοδο αποκατά<strong>στα</strong>σης<br />
που να εξασφαλίζει την ισορροπία<br />
μεταξύ της βελτίωσης της ποιότητας<br />
ζωής των κατοίκων και της διατήρησης<br />
της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Η<br />
αναγκαία αυτή ισορροπία, στηρίζεται<br />
στους τρεις πυλώνες της αειφόρου<br />
12
2. Το Πρόγραμμα <strong>RehabiMed</strong><br />
στην Κύπρο<br />
Πανοραμική φωτογραφία των Λευκάρων<br />
ανάπτυξης (κοινωνικό, περιβαλλοντικό και<br />
οικονομικό). Η προσέγγιση αυτή πρέπει να<br />
λάβει υπόψη όλους τους εμπλεκόμενους<br />
στη διαδικασία της αποκατά<strong>στα</strong>σης<br />
(πολιτικούς, τοπικές αρχές, επαγγελματίες<br />
και ιδιοκτήτες/χρήστες).<br />
Η Μέθοδος που προτείνεται από το<br />
<strong>RehabiMed</strong> τοποθετεί την αποκατά<strong>στα</strong>ση<br />
της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής <strong>στα</strong><br />
πλαίσια μιας διαδικασίας αναβίωσης και<br />
αναζωογόνησης. Η Μέθοδος αφορά τόσο<br />
στο παραδοσιακό χώρο όσο και στους<br />
ενοίκους του, επιδιώκοντας την εναρμόνισή<br />
του με τις ανάγκες της σύγχρονης<br />
ζωής. Η διαδικασία αποκατά<strong>στα</strong>σης<br />
πρέπει να είναι μια προγραμματισμένη<br />
και εμπερι<strong>στα</strong>τωμένη διαδικασία με<br />
μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους<br />
στόχους. Από μια πιο τεχνική άποψη,<br />
η Μέθοδος <strong>RehabiMed</strong> προτείνει την<br />
ταξινόμηση και συστηματοποίηση των<br />
<strong>στα</strong>δίων της διαδικασίας αποκατά<strong>στα</strong>σης<br />
(στοχοθέτηση, διάγνωση, στρατηγική,<br />
δράση και παρακολούθηση). Αυτό<br />
συνεπάγεται τον προσδιορισμό των<br />
μέσων και των εργαλείων που πρέπει να<br />
λαμβάνονται υπόψη (τεχνικά, διοικητικά<br />
και νομικά), με σκοπό την ανάπτυξη και<br />
διαχείρισή τους. Ταυτόχρονα παρέχει<br />
κριτήρια που συνεισφέρουν στον<br />
προβληματισμό και στην επιλογή των<br />
στρατηγικών προς επίτευξη επιτυχών<br />
αποτελεσμάτων.<br />
2.2 Η κωμόπολη των Λευκάρων<br />
Η κωμόπολη των <strong>Πάνω</strong> Λευκάρων<br />
βρίσκεται στην ημιορεινή περιοχή<br />
Λάρνακας, σε υψόμετρο 580 μέτρων από<br />
την επιφάνεια της θάλασσας. Είναι ένας<br />
από τους σημαντικότερους ιστορικούς<br />
οικισμούς της Κύπρου λόγω της<br />
πλούσιας πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής<br />
κληρονομιάς του, που παραμένει σχεδόν<br />
άθικτη ακόμα και στις μέρες μας.<br />
Το μεσαιωνικό κέντρο της πόλης έχει μια<br />
ιδιαίτερα πυκνή και συνεχή δόμηση με<br />
πολυάριθμα στενά, δαιδαλώδη και συχνά<br />
αδιέξοδα δρομάκια που παίρνουν το<br />
σχήμα τους από τις απότομες κλίσεις του<br />
εδάφους. Κατά τα χρόνια της οθωμανικής<br />
13
2. Το Πρόγραμμα <strong>RehabiMed</strong><br />
στην Κύπρο<br />
κατάκτησης του νησιού ο οικισμός άρχισε<br />
να επεκτείνεται προς τα βορειοανατολικά.<br />
Η ενδοστρέφεια που χαρακτήριζε τους<br />
μεσαιωνικούς οικισμούς, η οποία οφείλεται<br />
κυρίως στην ανάγκη για ασφάλεια,<br />
εξακολούθησε να υπάρχει εξαιτίας του<br />
τρόπου ζωής στον οθωμανικό κόσμο.<br />
Κατά τη διάρκεια των πρώτων δεκαετιών<br />
του 20ού αιώνα, <strong>στα</strong> χρόνια της βρετανικής<br />
αποικιοκρατίας, ο οικισμός επεκτάθηκε<br />
προς τα βόρεια. Αυτή η περίοδος ήταν<br />
η χρυσή εποχή των Λευκάρων, καθώς η<br />
εξαγωγή του παραδοσιακού κεντήματος<br />
έφερε οικονομική και κοινωνική ευημερία<br />
στην πόλη. Η αστικοποίηση εισήγαγε το<br />
νεοκλασσικό στυλ και οδήγησε σε μεγάλες<br />
αλλαγές στο αστικό τοπίο. Ανεγέρθηκαν<br />
δημόσια κτίρια και άνοιξαν πολλά<br />
καταστήματα στον πυρήνα του οικισμού,<br />
γεγονός που συνέβαλε στην οργάνωση<br />
των εμπορικών δραστηριοτήτων. Οι<br />
κεντρικοί δρόμοι μετατράπηκαν από απλό<br />
μέσο πρόσβασης <strong>στα</strong> κτίρια σε σημεία<br />
εμπορικής δραστηριότητας και κοινωνικής<br />
αλληλεπίδρασης, διαμορφώνοντας τους<br />
κύριους εμπορικούς άξονες του οικισμού.<br />
Ωστόσο, η οικονομική ύφεση μετά το Β’<br />
Παγκόσμιο Πόλεμο ανάγκασε μεγάλο<br />
μέρος του πληθυσμού να μεταναστεύσει.<br />
Η τουρκική εισβολή του 1974 και η<br />
ακόλουθη αστυφιλία επιτάχυναν τη<br />
μείωση του πληθυσμού, αφήνοντας<br />
μεγάλο μέρος του ιστορικού πυρήνα στην<br />
εγκατάλειψη και την παρακμή.<br />
Σήμερα, η νέα κοινωνικοοικονομική<br />
πραγματικότητα άλλαξε τα έθιμα, τις<br />
συμπεριφορές και τις δραστηριότητες<br />
των ανθρώπων. Η κοινότητα των<br />
Λευκάρων εξαρτάται πολύ από τον<br />
τουρισμό. Η παραδοσιακή κεντητική και<br />
αργυροχοΐα, αλλά και η αρχιτεκτονική<br />
κληρονομιά έκαναν γνωστό το χωριό<br />
στην Κύπρο και στο εξωτερικό. Ωστόσο,<br />
η αρχιτεκτονική κληρονομιά των<br />
Λευκάρων απειλείται από διάφορους<br />
παράγοντες, όπως η εγκατάλειψη, η<br />
παραμέληση, και η ασφυκτική πίεση<br />
για ανάπτυξη που οφείλεται κατά κύριο<br />
λόγο στον τουρισμό. Από την άλλη, δεν<br />
επιδιώχθηκε πραγματική αξιοποίηση<br />
ούτε προώθηση της αρχιτεκτονικής και<br />
φυσικής κληρονομιάς του οικισμού. Τα<br />
καταστήματα στο εμπορικό μέρος της<br />
πόλης αποτελούν το κύριο σημείο έλξης<br />
του τουρισμού, ενώ τα πιο ενδιαφέροντα<br />
μέρη της κωμόπολης και των περιχώρων<br />
της παραμένουν στην αφάνεια. Ακόμα<br />
κι αν όλοι αυτοί οι παράγοντες έχουν<br />
επιπτώσεις στο αστικό τοπίο, τα <strong>Λεύκαρα</strong><br />
εξακολουθούν να παρουσιάζουν μεγάλες<br />
δυνατότητες ανάπτυξης, βασιζόμενης<br />
στην αρχιτεκτονική τους κληρονομιά.<br />
2.3 Η επιλογή του χώρου του<br />
Πιλοτικού Έργου<br />
Η επιλογή του χώρου Πιλοτικής Δράσης<br />
έγινε σύμφωνα με τα πιο κάτω κριτήρια:<br />
Κεντρική Τοποθεσία και Προσβασιμότητα: Η<br />
περιοχή που επιλέχθηκε είναι προσβάσιμη<br />
τόσο πεζή όσο και με το αυτοκίνητο.<br />
Επιπλέον, είναι πολυσύχναστη, καθώς<br />
αποτελεί μέρος της κύριας αρτηρίας που<br />
συνδέει τις δύο πλατείες της κωμόπολης<br />
και συνδυάζει εμπορική δραστηριότητα<br />
με ιδιοκατοίκηση. Τέλος, η αρτηρία αυτή<br />
καταλήγει στην κύρια εκκλησία, το σημείο<br />
αναφοράς του χωριού που συγκεντρώνει<br />
πολύ κόσμο.<br />
Δυνατότητα υλοποίησης: Oι οικοδομές που<br />
βρίσκονται στο χώρο είναι σε σχετικά καλή<br />
κατά<strong>στα</strong>ση και οι πλείστες επεμβάσεις στο<br />
χαρακτήρα του δομημένου <strong>τοπίου</strong> είναι<br />
αναστρέψιμες. Κατά συνέπεια, το Πιλοτικό<br />
Έργο μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς<br />
ιδιαίτερες δυσκολίες ή έξοδα που να<br />
ξεπερνούν τον προϋπολογισμό του<br />
Προγράμματος.<br />
Εμφανή αποτελέσματα: Οι προτεινόμενες<br />
εργασίες αποκατά<strong>στα</strong>σης βελτιώνουν<br />
αισθητά το χαρακτήρα των οικοδομών και<br />
ολόκληρης της γειτονιάς και δημιουργούν<br />
ένα θεαματικό αποτέλεσμα που θα<br />
μπορεί να ασκήσει θετική επίδραση<br />
στους κατοίκους και ενδεχομένως να<br />
χρησιμεύσει ως πρότυπο για παρόμοιες<br />
πρωτοβουλίες, ιδιωτικές και κοινοτικές.<br />
Αρχιτεκτονικές αξίες: Το δομημένο τοπίο<br />
της περιοχής διατηρεί τις αξίες της<br />
παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ακόμα κι<br />
14
2. Το Πρόγραμμα <strong>RehabiMed</strong><br />
στην Κύπρο<br />
ομάδα της Πιλοτικής Δράσης <strong>RehabiMed</strong><br />
σε συναντήσεις που είχε με τους<br />
ιδιοκτήτες των οικοδομών στην περιοχή<br />
του Πιλοτικού Έργου τους ενημέρωσε για<br />
το Πρόγραμμα και παράλληλα κατέγραψε<br />
πληροφορίες για τις οικοδομές.<br />
Εκπαιδευτικές δράσεις<br />
Χάρτης των Λευκάρων όπου διακρίνεται ο χώρος του Πιλοτικού Έργου<br />
αν έχει υποστεί αλλαγές και επεμβάσεις<br />
μεταγενέστερων εποχών. Πρόκειται για<br />
ένατοπίο όπου συνυπάρχουν διαφορετικές<br />
τυπολογίες και μορφολογίες, γεγονός που<br />
το καθιστά ενδιαφέρον από αρχιτεκτονικής<br />
άποψης.<br />
Η περιοχή που επιλέχθηκε για την<br />
Πιλοτική Δράση του Προγράμματος με<br />
βάση τα πιο πάνω κριτήρια καλύπτει<br />
τα τελευταία 60 μέτρα της οδού Τιμίου<br />
Σταυρού και την πλατεία της εκκλησίας<br />
όπου καταλήγει ο δρόμος. Κατά μήκος<br />
των δύο πλευρών του δρόμου και στις<br />
δύο πλευρές της πλατείας υπάρχουν<br />
27 οικοδομές διάφορων χρήσεων: δύο<br />
εκκλησίες, ένα ξενοδοχείο, οικίες και<br />
καταστήματα.<br />
2.4 Προκαταρκτικές ενέργειες<br />
Ένα από τα πλέον βασικά στοιχεία της<br />
μεθοδολογίας αποκατά<strong>στα</strong>σης του<br />
δομημένου <strong>τοπίου</strong> όπως προτείνεται από το<br />
Πρόγραμμα <strong>RehabiMed</strong>, είναι η συμμετοχή<br />
της τοπικής κοινότητας. Στο πλαίσιο αυτό,<br />
η συγκεκριμένη Πιλοτική Δράση επιδίωξε<br />
τη συμμετοχή των κατοίκων από τα<br />
αρχικά της στάδια. Πραγματοποιήθηκαν<br />
επαφές με το δήμαρχο και τα μέλη του<br />
Δημοτικού Συμβουλίου, στους οποίους<br />
έγινε παρουσίαση του Προγράμματος<br />
<strong>RehabiMed</strong> και του προτεινόμενου<br />
Πιλοτικού Έργου. Η Τοπική Αρχή το<br />
αντιμετώπισε με ενδιαφέρον και το<br />
αποδέχτηκε. Η επαφή με τον κόσμο των<br />
Λευκάρων ήταν εξίσου σημαντική. Η<br />
Τον Απρίλιο του 2005 μια ομάδα<br />
μεταπτυχιακών φοιτητών του<br />
Πανεπιστημίου Oxford Brookes<br />
πραγματοποίησε Εργαστήρι μελέτης<br />
της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των<br />
Λευκάρων και της συμβολής της στην<br />
ανάπτυξη της κωμόπολης, με έμφαση<br />
στην κοινωνική πτυχή. Οι φοιτητές<br />
εντόπισαν τα θετικά και τα αδύνατα<br />
σημεία των Λευκάρων αναλύοντας τόσο<br />
τις απόψεις των κατοίκων όσο και τις<br />
δικές τους παρατηρήσεις και κατέληξαν<br />
σε συγκεκριμένα συμπεράσματα για τα<br />
προβλήματα που αντιμετωπίζει ο οικισμός<br />
και σε εισηγήσεις για την αξιοποίηση των<br />
δυνατοτήτων του.<br />
Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου<br />
οργανώθηκε <strong>στα</strong> <strong>Λεύκαρα</strong> μια πρακτική<br />
άσκηση <strong>στα</strong> πλαίσια του Σεμιναρίου<br />
<strong>RehabiMed</strong> για την “<strong>Αποκατά<strong>στα</strong>ση</strong> του<br />
Αστικού Τοπίου” που πραγματοποιήθηκε<br />
στην Κύπρο πριν από την έναρξη της<br />
Πιλοτικής Δράσης. Κατά τη διάρκειά της<br />
οι συμμετέχοντες μελέτησαν συνοπτικά<br />
το δομημένο τοπίο της κωμόπολης και<br />
15
2. Το Πρόγραμμα <strong>RehabiMed</strong><br />
στην Κύπρο<br />
Σεμινάριο για το Αστικό τοπίο. Πρακτική άσκηση <strong>στα</strong> <strong>Λεύκαρα</strong><br />
Στιγμιότυπο από τη δημόσια συζήτηση<br />
πρότειναν λύσεις για καλύτερη ανάδειξη<br />
των αρχιτεκτονικών του αξιών.<br />
Δημόσια Συζήτηση<br />
Η Δημόσια Συζήτηση για την Πολιτιστική<br />
Κληρονομιά οργανώθηκε από το Τμήμα<br />
Αρχαιοτήτων <strong>στα</strong> <strong>Λεύκαρα</strong> το Φεβρουάριο<br />
του 2006. Περίπου 40 άτομα προερχόμενα<br />
από ένα ευρύ φάσμα του πληθυσμού,<br />
συμπεριλαμβανομένων μελών του<br />
Δημοτικού Συμβουλίου, συμμετείχαν στο<br />
Εργαστήριο, που αποτελείτο από δύο<br />
μέρη:<br />
• Ανάλυση στοιχείων (SWOT Analysis):<br />
Σκοπός του πρώτου μέρους ήταν να<br />
γίνει από τους κατοίκους εκτίμηση των<br />
δυνατοτήτων, αδυναμιών, προοπτικών<br />
και κινδύνων που επηρεάζουν την<br />
ανάπτυξη των Λευκάρων.<br />
• Ομαδική παραγωγή ιδεών<br />
(brainstorming): Το δεύτερο μέρος<br />
επικεντρώθηκε στη συλλογική<br />
παραγωγή ιδεών και προτάσεων για<br />
την οικονομική ανάπτυξη και την<br />
πρόοδο των Λευκάρων σε συνάρτηση<br />
με την πολιτιστική κληρονομιά.<br />
Το Εργαστήρι έδειξε ότι οι συμμετέχοντες<br />
είχαν καλή επίγνωση της αξίας της<br />
πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Υπέβαλαν<br />
ιδέες και προτάσεις για βελτίωση<br />
του χώρου καθώς και εισηγήσεις για<br />
οικονομική ανάπτυξη με έμφαση στον<br />
τουρισμό. Οι περισσότερες ιδέες ήταν<br />
συνδεδεμένες με την αξιοποίηση της<br />
πολιτιστικής κληρονομιάς, υλικής και<br />
άυλης. Το Εργαστήρι συνέβαλε στην<br />
εμπλοκή του κοινού, στην παραγωγή ιδεών<br />
και προήγαγε το πνεύμα συνεργασίας<br />
ανάμεσα στους κατοίκους και την ομάδα<br />
της Πιλοτικής Δράσης <strong>RehabiMed</strong>.<br />
16
3. Διάγνωση<br />
Εσωτερική αυλή και ηλιακός<br />
Η μελέτη για το Πιλοτικό Έργο<br />
ακολούθησε τη Μέθοδο <strong>RehabiMed</strong> για<br />
την αποκατά<strong>στα</strong>ση <strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong>. Αφού<br />
έγιναν οι προκαταρκτικές ενέργειες για<br />
ενημέρωση και συναίνεση των τοπικών<br />
αρχών και των ιδιοκτητών, άρχισε η<br />
διεπιστημονική διάγνωση κατά την οποία<br />
ο χώρος του Πιλοτικού ΄Εργου μελετήθηκε<br />
από ιστορική, κοινωνική, οικονομική,<br />
περιβαλλοντική και αρχιτεκτονική άποψη.<br />
3.1 Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική των<br />
Λευκάρων<br />
Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική των<br />
Λευκάρων αντανακλά το είδος των<br />
διαθέσιμων υλικών, του κλίματος<br />
καθώς επίσης και τις ιδιαίτερες<br />
κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στις<br />
οποίες αναπτύχθηκε. Τυπολογικά και<br />
μορφολογικά διακρίνονται δύο φάσεις: η<br />
λαϊκή αρχιτεκτονική και αυτή με αστικές<br />
ή νεοκλασικές επιρροές. Εντούτοις, η<br />
διάκριση μεταξύ των δύο αυτών μορφών<br />
δεν είναι πάντα εύκολη καθώς κτίρια της<br />
πρώτης περιόδου μεταποιήθηκαν και<br />
υιοθέτησαν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο<br />
βαθμό το καινούριο στυλ.<br />
Οικοδομές λαϊκής αρχιτεκτονικής<br />
Οι οικοδομές είναι κτισμένες με το σύστημα<br />
συνεχούς δόμησης, δημιουργώντας<br />
έτσι ένα συνεχές και ομοιόμορφο<br />
μέτωπο πετρόκτιστης τοιχοποιίας. Η<br />
χαρακτηριστική κάτοψη αποτελείται<br />
από ισόγεια δωμάτια και συχνά από μια<br />
διώροφη πτέρυγα διατεταγμένα γύρω<br />
από την εσωτερική αυλή. Η είσοδος<br />
επιτυγχάνεται μέσω του ημι-υπαίθριου<br />
ηλιακού με τη χαρακτηριστική καμάρα<br />
προς την αυλή ή μέσω ξωπορτιού προς<br />
την αυλή. Η αυλή διαδραματίζει έναν πολύ<br />
σημαντικό ρόλο αφού δίνει πρόσβαση <strong>στα</strong><br />
διάφορα μέρη του σπιτιού και ταυτόχρονα<br />
προσφέρει χώρο για τις διάφορες<br />
καθημερινές δραστηριότητες των ενοίκων.<br />
Η διώροφη πτέρυγα τοποθετείται συνήθως<br />
στο πίσω μέρος της αυλής ή κατά μήκος<br />
του πλαϊνού συνόρου ενώ, σε σπάνιες<br />
περιπτώσεις, μικρό μέρος της χωροθετείται<br />
απευθείας πάνω στο δρόμο. Η πρόσβαση<br />
στον όροφο γίνεται μέσω πετρόκτιστης<br />
υπαίθριας σκάλας που ξεκινάει από την<br />
αυλή. Το δίχωρο ή το παλάτι, είναι ο κύριος<br />
εσωτερικός χώρος του σπιτιού. Το σώσπιτο,<br />
17
3. Διάγνωση<br />
ένα εσωτερικό δωμάτιο συνήθως χωρίς<br />
ανοίγματα, χρησιμεύει ως κελάρι για την<br />
αποθήκευση μεγάλων πιθαριών για το<br />
κρασί, το λάδι ή άλλα τρόφιμα.<br />
Οι οικοδομές αυτής της πρώτης περιόδου<br />
έχουν μορφολογικά χαρακτηριστικά<br />
λαϊκής αρχιτεκτονικής, όμοια με αυτά<br />
που απαντώνται σε πολλά άλλα κυπριακά<br />
χωριά. Η πετρόκτιστη τοιχοποιία των<br />
εξωτερικών προσόψεων έχει συνήθως<br />
ψηλά και στενά μικρά ανοίγματα. Οι<br />
εξωτερικές πόρτες με τα απλά πλαίσια<br />
διέκοπταν το ομοιόμορφο μέτωπο. Σε<br />
αντίθεση με την αυστηρή εξωτερική<br />
όψη των κτιρίων, στην εσωτερική αυλή<br />
οι όψεις ανοίγουν προς τα έξω με τις<br />
χαρακτηριστικές καμάρες των ηλιακών.<br />
Οικοδομές με αστικές και νεοκλασικές<br />
επιρροές<br />
Με το τέλος του οθωμανικού ζυγού<br />
και τις νέες κοινωνικοοικονομικές<br />
συνθήκες που έφερε η επαφή με το<br />
δυτικό κόσμο, η κοινωνία αστικοποιήθηκε<br />
και εκσυγχρονίστηκε. Ο νεοκλασικισμός<br />
μπολιάστηκε στην λαϊκή αρχιτεκτονική,<br />
δημιουργώντας έτσι ένα νέο τυπολογικό και<br />
μορφολογικό τύπο. Τα υφιστάμενα κτίρια<br />
τοπικής αρχιτεκτονικής προσαρμόζονται<br />
στο νέο ύφος με την προσθήκη<br />
ορόφων, επεκτάσεων καθώς και άλλων<br />
μορφολογικών χαρακτηριστικών, ενώ οι<br />
καινούργιες οικοδομές κατασκευάζονται<br />
βάσει των αστικών προτύπων. Τα σπίτια<br />
οργανώνονται με συμμετρικό τρόπο και<br />
τριμερή σχεδιασμό τόσο στην κάτοψη όσο<br />
και στην πρόσοψη. Ο κεντρικός άξονας,<br />
που στο ισόγειο διαμορφώνει τον ηλιακό,<br />
είναι η “καρδιά” της οικίας, ο κύριος χώρος<br />
υποδοχής, ενώ η σκάλα μετακινήθηκε από<br />
την αυλή στο πίσω μέρος του ηλιακού. Η<br />
εσωτερική αυλή έχασε τώρα τον κυρίαρχο<br />
ρόλο της στη λειτουργία του κτιρίου. Στις<br />
προσόψεις των οικοδομών, έμφαση δίνεται<br />
στο κεντρικό τμήμα όπου οι εξώθυρες<br />
διακοσμούνται με λαξεμένα πέτρινα<br />
πλαίσια, σφυρήλατες σιδεριές στους<br />
φεγγίτες και περίτεχνα ξύλινα σκαλίσματα.<br />
Ο όροφος χαρακτηρίζεται από διαμήκη<br />
ξύλινα ή, πιο πρόσφατα, μπαλκόνια από<br />
σκυρόδεμα τα οποία στηρίζονται πάνω<br />
σε ξύλινους ή μεταλλικούς προβόλους και<br />
στολίζονται με περίτεχνα κιγκλιδώματα<br />
από σφυρήλατο σίδερο. Τα ανοίγματα στο<br />
δρόμο αυξήθηκαν σε αριθμό και μέγεθος<br />
και πλαισιώνονται από πλαίσια με λαξευτή<br />
πέτρα.<br />
Στους κεντρικούς εμπορικούς άξονες<br />
αναπτύχθηκε ένας νέος τύπος κτιρίου<br />
που συνδυάζει διάφορες χρήσεις. Στο<br />
ισόγειο, στεγάζεται η οικονομική και<br />
εμπορική δραστηριότητα των ιδιοκτητών,<br />
ενώ ο όροφος αποτελεί το χώρο<br />
κατοικίας. Μεγάλες σανιδωτές πόρτες<br />
οδηγούνε από το δρόμο απευθείας <strong>στα</strong><br />
καταστήματα, εργαστήρια ή καφενεία,<br />
ενώ η εξώθυρα οδηγεί στον προθάλαμο<br />
του κλιμακο<strong>στα</strong>σίου που δίνει πρόσβαση<br />
στον όροφο.<br />
Οικοδομικά υλικά και τρόπος δόμησης<br />
Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική των<br />
Λευκάρων, όπως γενικά η παραδοσιακή<br />
αρχιτεκτονική, χαρακτηρίζεται από<br />
τη χρήση εύχρηστων και διαθέσιμων<br />
στην περιοχή υλικών, κατάλληλων για<br />
την κατασκευή κτιρίων, και από την<br />
άμεση σχέση της με την τοπογραφία, το<br />
κλίμα και τις κοινωνικές και οικονομικές<br />
συνθήκες. Η περιοχή των Λευκάρων είναι<br />
πλούσια σε ασβεστόλιθο αλλά φτωχή σε<br />
χώμα και ξυλεία. Συνεπώς, η σκληρή και<br />
δύσκολη στην επεξεργασία πέτρα των<br />
Λευκάρων έγινε το κύριο οικοδομικό<br />
υλικό για την οικοδόμηση των κτιρίων και<br />
το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα του<br />
οικισμού. Οι πετρόκτιστοι τοίχοι κτίζονται<br />
με χωματοπηλό και επιχρίονται με παχύ<br />
στρώμα άσπρου χώματος στο εσωτερικό,<br />
ενώ εξωτερικά ασβεστώνονται (συνήθως<br />
με λουλάκι). Με την εισαγωγή του γύψινου<br />
κονιάματος, το εσωτερικό των κτιρίων<br />
καθώς επίσης και η πρόσοψη των κτιρίων<br />
με νεοκλασσικές επιρροές επιχρίεται και<br />
βάφεται με έντονα χρώματα, δίνοντας<br />
ένα νέο ύφος στην όψη του οικισμού. Οι<br />
εσωτερικοί διαχωριστικοί τοίχοι, κυρίως<br />
<strong>στα</strong> ανώτερα πατώματα, κατασκευάζονται<br />
συχνά από ντολμάδες (τοίχοι με ξύλινο<br />
σκελετό και γέμισμα από διάφορα<br />
υλικά όπως πέτρες κ.λπ. επιχρισμένοι<br />
18
3. Διάγνωση<br />
Σπίτι με νεοκλασικές επιρροές<br />
Πετρόκτιστη τοιχοποιία ασβεστωμένη με λουλάκι<br />
με γύψο). Καθώς η ξυλεία είναι λιγοστή<br />
στην περιοχή, το ξύλο χρησιμοποιείται<br />
αποκλειστικά για την κατασκευή της<br />
οροφής, τις πόρτες και τα παράθυρα. Η<br />
καμάρα αποδείχθηκε αποτελεσματικό<br />
μέσο στήριξης και αντικατέστησε την<br />
κεντρική δοκό που στηρίζεται σε στύλο.<br />
Τα δάπεδα αποτελούνται συνήθως από<br />
γυψομάρμαρα, λιθόστρωτα ή χώμα, ενώ<br />
στις οικοδομές με νεοκλασικές επιρροές<br />
χρησιμοποιούνται επίσης έγχρωμα<br />
τσιμεντένια πλακίδια, κυρίως στο χώρο<br />
υποδοχής. Οι στέγες ήταν αρχικά ξύλινες με<br />
επίπεδα χωμάτινα δώματα, ενώ αργότερα<br />
αντικαταστάθηκαν με επικλινείς στέγες<br />
με κεραμίδια. Κατά τις πρώτες δεκαετίες<br />
του 20ού αιώνα εμφανίστηκαν νέα υλικά,<br />
όπως το σκυρόδεμα και ο σίδηρος, που<br />
αντικατέστησαν τις παραδοσιακές στέγες<br />
και τα ξύλινα μπαλκόνια.<br />
Το χρώμα στη λευκαρίτικη<br />
αρχιτεκτονική<br />
Το χρώμα ήταν εξαιρετικά σημαντικό στην<br />
αρχιτεκτονική έκφραση των κατοίκων των<br />
Λευκάρων. Πριν από την εισαγωγή του<br />
γύψινου κονιάματος, η αυστηρή πέτρινη<br />
τοιχοποιία ζωντάνευε με το λουλάκι<br />
(ανόργανη χρωστική ουσία με ζωηρό<br />
γαλάζιο χρώμα), το οποίο οι νοικοκυρές<br />
διέλυαν σε ασβέστη και νερό και έβαφαν<br />
τα σπίτια τους κυρίως το Πάσχα. Οι<br />
διάφορες αποχρώσεις του λουλακιού<br />
κυριαρχούσαν χρωματικά <strong>στα</strong> <strong>Λεύκαρα</strong>,<br />
τόσο που Ελληνίδα συγγραφέας στο<br />
ταξιδιωτικό της χρονικό στη δεκαετία του<br />
‘50 αποκάλεσε τα <strong>Λεύκαρα</strong> “το γαλάζιο<br />
χωριό”. Το γαλάζιο όμως δεν είναι το<br />
μόνο χρώμα που χρησιμοποιείται. Η<br />
επιχρισμένη τοιχοποιία των νεοκλασικών<br />
και άλλων κτιρίων του πρώιμου 20ού<br />
αιώνα βάφεται σε φωτεινά χρώματα,<br />
συνήθως ώχρα, κυανό, τερρακότα<br />
ή πράσινο, δίνοντας στον οικισμό τη<br />
χαρακτηριστική του όψη. Στο εσωτερικό<br />
των σπιτιών και στις εσωτερικές αυλές,<br />
το χρώμα βρίσκεται και πάλι σε περίοπτη<br />
θέση. Εδώ η επιλογή των χρωμάτων<br />
είναι πλουσιότερη και περιλαμβάνει το<br />
κόκκινο, το καφέ, το πράσινο, κ.λπ. Ο<br />
χώρος υποδοχής ορισμένων κτιρίων είναι<br />
κομψά διακοσμημένος με τοιχογραφίες.<br />
Γεωμετρικά φατνώματα με τυποποιημένα<br />
<strong>στα</strong>μπωτά μοτίβα διακοσμούνε το<br />
κεντρικό τμήμα του τοίχου, ενώ στο κάτω<br />
τα φατνώματα βάφονται έτσι ώστε να<br />
μοιάζουν με μάρμαρο. Στο πάνω τμήμα<br />
τα φατνώματα διακοσμούνται με μοτίβα<br />
με θέματα από τη χλωρίδα και πανίδα του<br />
τόπου, επαναλαμβανόμενα γεωμετρικά<br />
19
3. Διάγνωση<br />
μοτίβα ή με απλές μπορντούρες σε<br />
ποικίλα χρώματα.<br />
3.2 Η κατά<strong>στα</strong>ση του δομημένου<br />
<strong>τοπίου</strong> πριν από την επέμβαση<br />
Οι οικοδομές της περιοχής του Πιλοτικού<br />
Έργου είναι ως επί το πλείστον διώροφες,<br />
με επικλινείς στέγες με κεραμίδια.<br />
Χρονολογούνται <strong>στα</strong> τέλη του 19 ου και<br />
στις αρχές του 20 ου αιώνα και φέρουν<br />
τα χαρακτηριστικά των αρχιτεκτονικών<br />
τάσεων κάθε περιόδου. Οι περισσότερες<br />
από τις προσόψεις, πριν από την<br />
επέμβαση, βρίσκονταν σε αρκετά καλή<br />
κατά<strong>στα</strong>ση, αλλά είχαν υποστεί διάφορες<br />
επεμβάσεις, με επιπτώσεις στις διαστάσεις<br />
και τη μορφή των ανοιγμάτων, <strong>στα</strong><br />
μπαλκόνια, <strong>στα</strong> επιχρίσματα και φυσικά<br />
<strong>στα</strong> χρώματα. Τα δύο τελευταία είχαν<br />
υποστεί τις περισσότερες αλλαγές κατά<br />
τις τελευταίες δεκαετίες, αφού η τάση για<br />
τα νέα υλικά οδήγησε τους ανθρώπους<br />
στη συγκεκριμένη γειτονιά (και <strong>στα</strong><br />
<strong>Λεύκαρα</strong> γενικά) στην αντικατά<strong>στα</strong>ση<br />
του παραδοσιακού γυψοκονιάματος με<br />
το τσιμέντο. Επιπλέον, η νέα αντίληψη<br />
περί «παραδοσιακού» που επικράτησε<br />
στην αρχή της δεκαετίας του ‘80<br />
ώθησε τους ιδιοκτήτες των σπιτιών να<br />
αφαιρέσουν το γυψοκονίαμα από τις<br />
προσόψεις, προκειμένου να αποκαλυφθεί<br />
η πετρόκτιστη τοιχοποιία. Η αρμολόγηση<br />
της λιθοδομής με τσιμέντο αλλοίωσε<br />
ακόμα περισσότερο την αρχική όψη των<br />
προσόψεων. Λειτουργικοί λόγοι, οι νέες<br />
αισθητικές τάσεις και η προτίμηση <strong>στα</strong><br />
υλικά που δεν χρειάζονται συντήρηση<br />
οδήγησαν σε αλλαγές στο μέγεθος, τη<br />
μορφή και τα υλικά κατασκευής των<br />
ανοιγμάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα<br />
ξύλινα ανοίγματα είχαν αντικατα<strong>στα</strong>θεί με<br />
κατασκευές από σίδερο ή αλουμίνιο.<br />
Η οδός Τιμίου Σταυρού είναι<br />
ασφαλτοστρωμένη. Η συντήρηση του<br />
δρόμου γίνεται με την περιοδική επάλειψη<br />
του οδοστρώματος με νέα στρώση<br />
ασφάλτου πάνω από την υφιστάμενη, με<br />
αποτέλεσμα την ανύψωση της στάθμης του<br />
δρόμου. Ετσι πολλά από τα κατώφλια των<br />
εισόδων των σπιτιών βρίσκονται τώρα<br />
κάτω από τη επιφάνεια του δρόμου. Το<br />
αρχικό λιθόστρωτο, αν σώζεται, είναι<br />
θαμμένο κάτω από την άσφαλτο. Το<br />
υφιστάμενο πλακόστρωτο της πλατείας<br />
έγινε το 1997.<br />
Το δίκτυο ηλεκτροδότησης χρονολογείται<br />
<strong>στα</strong> τέλη της δεκαετίας του ‘50 και<br />
παρουσιάζει μια αναχρονιστική εικόνα: τα<br />
καλώδια του ηλεκτρικού και τηλεφωνικού<br />
δικτύου κρέμονται στους τοίχους<br />
δημιουργώντας μια ακατα<strong>στα</strong>σία που<br />
επιδεινώνεται από τις νέες εγκαταστάσεις<br />
που προστίθενται συνεχώς. Ο οδικός<br />
φωτισμός είναι επίσης παλιός. Οι παλιοί<br />
λαμπτήρες της ΑΗΚ αποτελούν πλέον<br />
χαρακτηριστικό στοιχείο του δομημένου<br />
<strong>τοπίου</strong>, αλλά έχουν σκουριάσει ή δεν<br />
λειτουργούν.<br />
Ο υφιστάμενος εξοπλισμός και οι<br />
πινακίδες στους δρόμους είναι κακής<br />
ποιότητας και χρειάζονται αναβάθμιση.<br />
Δεν υπάρχει κανένας ελεγχόμενος χώρος<br />
στάθμευσης στην περιοχή. Η πλατεία της<br />
εκκλησίας χρησιμοποιείται μόνιμα ως<br />
χώρος στάθμευσης, όπως άλλα σημεία<br />
και εσοχές του δρόμου.<br />
Σημεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον<br />
Στα ανατολικά της πλατείας βρίσκεται<br />
η κύρια εκκλησία των Λευκάρων, ένα<br />
μεγάλο οικοδόμημα φραγκοβυζαντινού<br />
ρυθμού που χρονολογείται στο 18ο αιώνα.<br />
Είναι αφιερωμένη στον Τίμιο Σταυρό,<br />
ένα κομμάτι του οποίου φυλάσσεται με<br />
ευλάβεια στο υπέροχα σκαλισμένο και<br />
επιχρυσωμένο εικονοστάσι. Την εκκλησία,<br />
κηρυγμένη σε Αρχαίο Μνημείο Β΄<br />
Πίνακα, επισκέπτονται οι τουρίστες ως το<br />
κυριότερο αξιοθέατο των Λευκάρων και<br />
οι κάτοικοι για τις λειτουργίες και άλλες<br />
θρησκευτικές τελετές. Δύο φορές το<br />
χρόνο οργανώνεται πανήγυρη στο χώρο<br />
γύρω και μπροστά από την εκκλησία για<br />
τον εορτασμό του Τιμίου Σταυρού.<br />
Στη βόρεια άκρη του χώρου του Πιλοτικού<br />
Εργου βρίσκεται το παρεκκλήσι που είναι<br />
αφιερωμένο στον Άγιο Μάμα. Είναι μια<br />
μικρή εκκλησία βυζαντινού ρυθμού με<br />
20
3. Διάγνωση<br />
Νότια άποψη του χώρου Πιλοτικής Δράσης<br />
Η εκκλησία του Αγίου Μάμα.<br />
τρούλο και στοά από καμάρες (ηλιακό)<br />
κατά μήκος της πρόσοψης.<br />
Το ξενοδοχείο δίπλα από το παρεκκλήσι<br />
του Αγίου Μάμα είναι ένα μεγάλο διώροφο<br />
κτίριο που λειτουργούσε σαν πανδοχείο<br />
μέχρι τα μέσα του 20 ου αιώνα. Το κύριο<br />
χαρακτηριστικό γνώρισμα του κτιρίου<br />
είναι ο ηλιακός με τις καμάρες κατά μήκος<br />
της πρόσοψής του. Το ξενοδοχείο και η<br />
παρακείμενη εκκλησία του Αγίου Μάμα<br />
ανήκουν στην Εκκλησία των Λευκάρων.<br />
Οι προσόψεις τους είναι ενωμένες με το<br />
ίδιο σύστημα καμάρων, διαμορφώνοντας<br />
το πιο αξιόλογο αρχιτεκτονικό στοιχείο<br />
του δρόμου.<br />
Τα κτίρια που βρίσκονται στην περιοχή<br />
ανήκουν σε δύο διαφορετικές τυπολογίες:<br />
στη λαϊκή αρχιτεκτονική (τέλη 19ου<br />
αιώνα) και στην αρχιτεκτονική με αστικές<br />
επιρροές που έχουν περιγραφεί σε<br />
προηγούμενο κεφάλαιο.<br />
3.3 Χαρακτηριστικά και παθολογία<br />
των κατασκευών<br />
Ένα από τα σημαντικότερα στάδια της<br />
μελέτης ήταν η έρευνα και η ανάλυση<br />
των Υφιστάμενων στοιχείων του χώρου<br />
Πιλοτικής Δράσης. Το στάδιο αυτό της<br />
μελέτης βασίστηκε στην επιτόπια έρευνα,<br />
την παρατήρηση, τη φωτογραφική<br />
τεκμηρίωση και τις συνεντεύξεις<br />
(προφορικές μαρτυρίες) των κατοίκων.<br />
Αναλύθηκαν όλα τα στοιχεία του<br />
δομημένου περιβάλλοντος τα οποία<br />
περιγράφονται πιο κάτω:<br />
Τοιχοποιίες<br />
Οι τοιχοποιίες είναι κτισμένες με τοπικό<br />
ασβεστόλιθο. Η λιθοδομή κτίζεται σε<br />
δύο παρειές, με τη χρήση συνδετικού<br />
κονιάματος από χωματοπηλό. Τα κενά<br />
ανάμεσα στις πέτρες γεμίζονται με<br />
θραύσματα πέτρας (χαλίκωμα), πυκνά<br />
τοποθετημένα και στερεωμένα με το<br />
ίδιο κονίαμα. Το πάχος του τοίχου είναι<br />
συνήθως 50 έως 55 εκατοστά.<br />
21
3. Διάγνωση<br />
Τα προβλήματα που παρουσιάζει η<br />
λιθοδομή οφείλονται κυρίως στη φθορά<br />
του κονιάματος αρμολόγησης, γεγονός<br />
που έχει ως συνέπεια την απώλεια του<br />
χαλικώματος και την περαιτέρω φθορά της<br />
λιθοδομής. Η υγρασία, είτε ανερχόμενη είτε<br />
κατερχόμενη (λόγω της κακής κατά<strong>στα</strong>σης<br />
των στεγών), αποτελεί το κύριο πρόβλημα<br />
στις τοιχοποιίες. Επίσης έχουν παρατηρηθεί<br />
επεμβάσεις και μετατροπές όπως<br />
αρμολόγησης ή σουβάτισμα με τσιμέντο,<br />
υλικό ασυμβίβαστο με τον ασβεστόλιθο.<br />
Επιχρίσματα<br />
Η τάση που επικρατούσε κατά τις<br />
τελευταίες δεκαετίες <strong>στα</strong> <strong>Λεύκαρα</strong> ήταν ότι<br />
η εμφανής λιθοδομή των τοίχων είναι το<br />
αυθεντικότερο χαρακτηριστικό γνώρισμα<br />
της τοπικής αρχιτεκτονικής. Η έρευνα<br />
απέδειξε ότι πρόκειται για εσφαλμένη<br />
αντίληψη, τουλάχιστον για μια μεγάλη<br />
κατηγορία οικοδομών. Οι τοιχοποιίες<br />
των Λευκάρων ήταν ως επί το πλείστο<br />
επιχρισμένες και μπογιατισμένες και<br />
σίγουρα η εικόνα της κωμόπολης πριν από<br />
50 χρόνια είχε πολύ περισσότερο χρώμα.<br />
Ασβέστωμα: Ο παλαιότερος τύπος<br />
επιχρίσματος που εντοπίστηκε στο χώρο<br />
του Πιλοτικού Έργου είναι το ασβέστωμα,<br />
απλό διάλυμα ασβέστη σε νερό, που<br />
απλωνόταν με είδος βούρτσας (φρουκάλι)<br />
πάνω στους πετρόκτιστους τοίχους.<br />
Αυτό το είδος επιχρίσματος απαντάται<br />
κυρίως σε σπίτια πρώιμου τύπου. Τα<br />
αλλεπάλληλα στρώματα ασβεστώματος<br />
δείχνουν ότι αυτό ανανεωνόταν σε<br />
τακτά διαστήματα. Στις περισσότερες<br />
περιπτώσεις πρόσθεταν και σκόνη από<br />
λουλάκι στο διάλυμα του ασβέστη.<br />
Γυψοκονίαμα: Στις αρχές του 20ού αιώνα<br />
εισήχθηκε και διαδόθηκε το επίχρισμα από<br />
γυψοκονίαμα που απλωνόταν με μυστρί<br />
σε πάχος 2-3 εκατοστών και κάλυπτε τις<br />
ανωμαλίες της λιθοδομής. Το επίχρισμα<br />
αυτό διασώζεται ακόμα σε μερικές<br />
οικοδομές στο χώρο του Πιλοτικού Εργου.<br />
Η ευρύτερη έρευνα εντόπισε πολλές<br />
περιπτώσεις στις οποίες το γυψοκονίαμα<br />
καλύπτει το παλαιότερο ασβέστωμα, μια<br />
χαρακτηριστική ένδειξη της εξέλιξης<br />
των επιχρισμάτων <strong>στα</strong> <strong>Λεύκαρα</strong>. Η<br />
υγρασία και η έλλειψη συντήρησης ήταν<br />
ο κύριος λόγος φθοράς των επιχρισμάτων.<br />
Ωστόσο, η συστηματική αφαίρεση του<br />
γυψοκονιάματος υπήρξε ο σημαντικότερος<br />
παράγοντας εξαφάνισης του στοιχείου<br />
αυτού.<br />
Χρώματα<br />
Έγινε γενική μελέτη των χρωμάτων<br />
του οικισμού και εξειδικευμένη έρευνα<br />
χρώματος σε κάθε πρόσοψη του Πιλοτικού<br />
χώρου. Πληροφορίες για τα χρώματα<br />
έδωσαν και οι ένοικοι, πολλοί από τους<br />
οποίους διατηρούσαν την ανάμνηση<br />
του καθιερωμένου λουλακιάσματος κάθε<br />
Οικοδομικά στοιχεία και παθολογίες των προσόψεων<br />
χρόνο. Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν<br />
η αποκάλυψη μιας αρκετά πλατιάς γκάμας<br />
παραδοσιακών χρωμάτων που καλύπτει<br />
όχι μόνο τις τοιχοποιίες αλλά και άλλες<br />
επιφάνειες όπως πόρτες, παράθυρα και<br />
σιδεριές.<br />
Χρώματα σε τοιχοποιίες: Σε παλιά σπίτια<br />
που δεν έχουν υποστεί μεταγενέστερες<br />
επεμβάσεις εντοπίστηκαν διάφορα<br />
χρώματα. Στο χώρο του Πιλοτικού Εργου<br />
βρέθηκε γαλάζιο (λουλάκι), λευκό, ώχρα,<br />
βαθυκόκκινες αποχρώσεις, ροζ και πράσινο,<br />
επιβεβαιώνοντας τις πληροφορίες για την<br />
ποικιλία <strong>στα</strong> χρώματα που επικρατούσε<br />
στην αρχιτεκτονική των Λευκάρων στο<br />
22
3. Διάγνωση<br />
πρόσφατο παρελθόν. Πρόκειται κυρίως<br />
για ανόργανες χρωστικές ουσίες όπως το<br />
μπλε λουλάκι, ορυκτά όπως οι διάφορες<br />
ώχρες ή οξείδια του σιδήρου, που<br />
διαλύονταν σε ασβέστη και νερό.<br />
Χρώματα σε πόρτες και παράθυρα: Όσον<br />
αφορά το χρώμα των ανοιγμάτων, η έρευνα<br />
έδειξε ότι οι κύριοι τύποι χρωματισμένων<br />
θυρών και παραθύρων ήταν οι ακόλουθοι:<br />
Οι μαγαζόπορτες μερικές φορές βάφονταν<br />
γκρίζες ή καφέ. Πόρτες και παράθυρα με<br />
φατνώματα είχαν πάντοτε μπογιατισμένες<br />
επιφάνειες, συχνά σε δύο χρώματα<br />
(συνήθως καφέ, γκρίζο ή πράσινο, σε<br />
συνδυασμό με υπόλευκο). Τα παράθυρα<br />
με περσιάνες ήταν πάντοτε μπογιατισμένα<br />
(συνήθως καφέ, πράσινο ή σε σκούρες<br />
αποχρώσεις του κόκκινου). Σημειώνεται<br />
ότι τα σανιδωτά ξύλινα ξωπόρτια έμεναν<br />
συνήθως άβαφα.<br />
Πόρτες και παράθυρα<br />
Η ξυλεία <strong>στα</strong> παραδοσιακά ανοίγματα<br />
των οικοδομών <strong>στα</strong> <strong>Λεύκαρα</strong> είναι<br />
συνήθως από κυπριακό πεύκο. Οι κύριοι<br />
τύποι ανοιγμάτων είναι οι ακόλουθοι:<br />
Οι σανιδωτές πόρτες και παράθυρα<br />
απαντώνται συνήθως σε οικοδομές<br />
λαϊκής αρχιτεκτονικής. Οι πόρτες και<br />
παράθυρα με φατνώματα (κετταπέδες)<br />
και περσιάνες απαντώνται συνήθως<br />
σε οικοδομές με αστικές επιρροές. Τα<br />
Αλλαγές στις προσόψεις από πρόσφατες επεμβάσεις<br />
στοιχεία αυτά παρουσίαζαν φθορές λόγω<br />
της παρατεταμένης έκθεσης στις καιρικές<br />
συνθήκες και της έλλειψης συντήρησης.<br />
Μπαλκόνια<br />
Τα μπαλκόνια είναι ένα από τα<br />
πιο χαρακτηριστικά στοιχεία των<br />
προσόψεων του χώρου Πιλοτικής<br />
Δράσης. Τα παλαιότερα μπαλκόνια ήταν<br />
κατασκευασμένα από ξύλο, τα οποία στη<br />
συνέχεια ανακατασκευάστηκαν με πλάκες<br />
σκυροδέματος. Στις προσόψεις των<br />
κτιρίων με αστικές επιρροές κυριαρχούν<br />
τα στενόμακρα μπαλκόνια από<br />
σκυρόδεμα στηριζόμενα σε σιδερένιες<br />
δοκούς, τα οποία έχουν μια ιδιαίτερη<br />
μορφολογία και είναι πιο λεπτά και κομψά<br />
από τα βαριά τσιμεντένια μπαλκόνια των<br />
μεταγενέστερων περιόδων.<br />
Η μακροχρόνια έκθεσή τους στις καιρικές<br />
συνθήκες έχει δημιουργήσει προβλήματα<br />
στη δομή των μπαλκονιών: η διείσδυση<br />
νερού προκάλεσε διάβρωση του σιδήρου<br />
και ράγισμα του σκυροδέματος με<br />
αποτέλεσμα να θρυμματίζεται στις άκρες.<br />
Σιδηροκατασκευές<br />
Τα μπαλκόνια φέρουν απλά ή περίτεχνα<br />
κιγκλιδώματα από σφυρήλατο σίδερο.<br />
23
3. Διάγνωση<br />
Προ<strong>στα</strong>τευτικές σιδεριές από το ίδιο<br />
υλικό απαντώνται <strong>στα</strong> τζάμια των ν με<br />
φατνώματα και στους φεγγίτες πάνω<br />
από τις πόρτες. Αρκετές έχουν περίτεχνα<br />
σχέδια αστικής τεχνοτροπίας.<br />
Η κύρια παθολογία των σιδερένιων<br />
στοιχείων είναι η σκουριά λόγω υγρασίας<br />
έλλειψης συντήρησης.<br />
Λιθόστρωτα<br />
Στα <strong>Λεύκαρα</strong> οι δρόμοι ήταν λιθόστρωτοι<br />
μέχρι το πρόσφατο παρελθόν. Από παλιές<br />
φωτογραφίες φαίνεται ότι η οδός Τιμίου<br />
Σταυρού διατηρούσε το λιθόστρωτο<br />
της μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘50.<br />
Αργότερα τα λιθόστρωτα καλύφθηκαν από<br />
άσφαλτο. Είναι αμφίβολο κατά πόσο έχει<br />
διατηρηθεί καθόλου το αρχικό λιθόστρωτο<br />
στο δρόμο του Πιλοτικού Εργου, λόγω<br />
των επανειλημμένων εκσκαφών για έργα<br />
υποδομής κατά τις τελευταίες δεκαετίες.<br />
Αναγκαστικά η έρευνα για το παλιό<br />
λιθόστρωτο στράφηκε σε άλλα σημεία<br />
της κωμόπολης, όπου διασώζονταν<br />
τμήματά του. Διαπιστώθηκε ότι αυτό<br />
αποτελείται από πέτρες της περιοχής<br />
ορθογώνιου σχήματος, κάθετα και πυκνά<br />
τοποθετημένες, με τη στενή τους πλευρά να<br />
σχηματίζει την επιφάνεια του λιθόστρωτου.<br />
Δεν εντοπίστηκαν ιδιαίτερα μοτίβα, αλλά<br />
σε ορισμένα σημεία υπάρχει μια κεντρική<br />
γραμμή (λίνια) στο μέσο του δρόμου.<br />
3.4 Αποτύπωση προσόψεων<br />
Η έρευνα διεξάχθηκε ταυτόχρονα με την<br />
ετοιμασία των σχεδίων, που ανατέθηκε σε<br />
ομάδα αρχιτεκτόνων του ιδιωτικού τομέα.<br />
Πρώτα έγινε η αποτύπωση της υφιστάμενης<br />
κατά<strong>στα</strong>σης, με λεπτομερή σχεδιασμό των<br />
προσόψεων. Τα σχέδια που αφορούσαν<br />
το πρώτο στάδιο της μελέτης δηλαδή την<br />
αποτύπωση, αποτελούνται από:<br />
Α. Χωροταξικά σχέδια βασισμένα σε<br />
δορυφορικές λήψεις και σχέδια του<br />
κτηματολογίου, κατόψεις του Πιλοτικού<br />
χώρου, σχέδια στεγών και χρήσεις γης<br />
καθώς και σχέδια της πλατείας σε<br />
κλίμακα 1:200 (σχέδια και τομές).<br />
24
3. Διάγνωση Adobe<br />
InDesignAdobe<br />
Β. Αναπτύγματα δρόμων σε κλίμακα<br />
1:100, προσόψεις σε κλίμακα 1:50<br />
της κάθε οικοδομής ξεχωριστά, με<br />
επισήμανση όλων των εμφανών<br />
στοιχείων (υλικά, χρώματα και άλλα<br />
στοιχεία).<br />
Γ. Λεπτομερή σχέδια σε κλίμακα<br />
1:20 των θυρών, παραθύρων,<br />
σιδηροκατασκευών και μπαλκονιών.<br />
25
4. Η Πρόταση<br />
4.1 Προβληματισμοί και κριτήρια για<br />
την αποκατά<strong>στα</strong>ση<br />
Αφού ολοκληρώθηκαν τα πρώτα στάδια<br />
της μελέτης, η ομάδα του Έργου είχε<br />
στη διάθεσή της μια εμπερι<strong>στα</strong>τωμένη<br />
περιγραφή/αποτύπωση και ανάλυση της<br />
υφιστάμενης κατά<strong>στα</strong>σης του χώρου.<br />
Πριν από την ετοιμασία της τελικής<br />
μελέτης προηγήθηκαν κάποιες σκέψεις<br />
και προβληματισμοί: πρώτα έπρεπε να<br />
προσδιοριστούν οι στόχοι σε σχέση με<br />
τις ομάδες στις οποίες απευθύνεται το<br />
Έργο, δηλαδή τις τοπικές αρχές και την<br />
κοινότητα των Λευκάρων, τους ιδιοκτήτες<br />
των παραδοσιακών κτιρίων γενικά, τους<br />
ιδιοκτήτες/χρήστες των οικοδομών της<br />
περιοχής του Πιλοτικού Εργου, καθώς και<br />
τους επισκέπτες.<br />
Στο πλαίσιο αυτό καθορίστηκαν οι στόχοι<br />
της Πιλοτικής Δράσης: το Έργο έπρεπε<br />
να αποτελέσει πρότυπο «βέλτιστης<br />
πρακτικής» για τα επόμενα έργα του<br />
ίδιου τύπου και να βοηθήσει την τοπική<br />
κοινότητα να αντιληφθεί και να εκτιμήσει<br />
τον πλούτο και την αξία της παραδοσιακής<br />
αρχιτεκτονικής. Ένας άλλος στόχος ήταν<br />
να προβληθεί στην τοπική κοινότητα η<br />
βελτίωση της όψης μιας οικοδομής με<br />
την κατάλληλη μέθοδο αποκατά<strong>στα</strong>σης.<br />
Επιπλέον, το Έργο στόχευε σε κάτι<br />
περισσότερο από τον απλό εξωραϊσμό του<br />
<strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong>: να δοθούν στους τεχνίτες<br />
πρακτικά παραδείγματα σωστών μεθόδων<br />
και τεχνικών αποκατά<strong>στα</strong>σης, να ενισχυθεί<br />
η έρευνα σχετικά με τις παραδοσιακές<br />
μεθόδους δόμησης και τεχνογνωσίας και, το<br />
κυριότερο, να μελετήθούν και να εξεταστούν<br />
διαφορετικές λύσεις και προσεγγίσεις όσον<br />
αφορά τα διάφορα αρχιτεκτονικά στοιχεία<br />
και τις ενδεχόμενες επεμβάσεις.<br />
Δεύτερον, έπρεπε να μελετηθεί η θεωρητική<br />
πλευρά του θέματος. Έπρεπε να εκτιμηθεί ο<br />
βαθμός των μεταγενέστερων επεμβάσεων<br />
στις προσόψεις, να γίνει αξιολόγηση<br />
των αρχιτεκτονικών στοιχείων ανάλογα<br />
με τη σημασία τους και να αποφασιστεί<br />
ποιές φάσεις έπρεπε και μπορούσαν να<br />
αποκατα<strong>στα</strong>θούν. Όσον αφορά το βαθμό<br />
επέμβασης, οι μετατροπές που έγιναν κατά<br />
καιρούς στις προσόψεις από τους ιδιοκτήτες<br />
ταξινομήθηκαν σε δύο κατηγορίες:<br />
• Οι μεγάλης κλίμακας μετατροπές (ως<br />
επί το πλείστον μη αναστρέψιμες), που<br />
περιλάμβαναν κατεδάφιση σημαντικών<br />
τμημάτων του κτιρίου με αποτέλεσμα<br />
την αλλοίωση της μορφολογίας τους.<br />
• Οι σχετικά ήπιες μετατροπές που δεν<br />
επεμβαίνουν στη δομή της οικοδομής και<br />
26
4. Η Πρόταση<br />
που θα μπορούσαν να αποκατα<strong>στα</strong>θούν<br />
σχετικά εύκολα: αλλαγές σε επιχρίσματα<br />
και χρώματα, αντικατά<strong>στα</strong>ση και<br />
αλλοίωση θυρών και παραθύρων κ.λπ.<br />
Από τη διάγνωση είχε διαφανεί ότι ο χώρος<br />
του Πιλοτικού Έργου ήταν ένας αστικός<br />
ιστός που μεταβαλλόταν στο πέρασμα<br />
του χρόνου: οι διάφορες μετατροπές<br />
στις προσόψεις των κτιρίων φανερώνουν<br />
μια εξέλιξη βασισμένη σε κοινωνικούς,<br />
οικονομικούς και αισθητικούς λόγους, που<br />
έπρεπε να ληφθούν υπόψη ως μέρος της<br />
ιστορίας της συγκεκριμένης περιοχής και<br />
της κωμόπολης γενικότερα. Λαμβάνοντας<br />
αυτά υπόψη, αποφασίστηκε ότι ο στόχος<br />
του Πιλοτικού Εργου δεν θα έπρεπε να<br />
είναι η αποκατά<strong>στα</strong>ση μιας και μοναδικής<br />
φάσης του δομημένου <strong>τοπίου</strong>, αλλά η<br />
διατήρηση των διαφορετικών στοιχείων<br />
που το συνθέτουν, όπως προέκυψαν από<br />
την εξέλιξη του μέσα στο χρόνο. Από την<br />
άλλη, κρίθηκε απαραίτητο να εξασφαλιστεί<br />
η ομοιογένεια του δομημένου <strong>τοπίου</strong>, κάτι<br />
που θα μπορούσε να επιτευχθεί με δύο<br />
τρόπους: την αφαίρεση των στοιχείων<br />
που ήταν απολύτως ξένα στο χαρακτήρα<br />
της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και<br />
την αποκατά<strong>στα</strong>ση/επαναφορά όσων<br />
στοιχείων αποτελούσαν σημαντικό μέρος<br />
της, δεδομένου ότι είχαν τεκμηριωθεί<br />
από τη διεπιστημονική έρευνα που<br />
προηγήθηκε. Μέσα σε αυτό το πνεύμα,<br />
η αποκατά<strong>στα</strong>ση στοιχείων που είχαν<br />
χαθεί, όπως η χρωματική παλέτα και το<br />
παραδοσιακό λιθόστρωτο θεωρήθηκε σαν<br />
ιδιαίτερα σημαντικός στόχος. Ο ιδιαίτερος<br />
χαρακτήρας, η σύ<strong>στα</strong>ση, η υφή και οι<br />
χρωματισμοί των κάθετων και οριζόντιων<br />
επιφανειών, έπρεπε να παρουσιαστούν<br />
έτσι ώστε να αναδημιουργηθεί η εικόνα<br />
του παραδοσιακού περιβάλλοντος και να<br />
δοθεί το σωστό παράδειγμα προς μίμηση<br />
και σε άλλα σημεία της κωμόπολης.<br />
Τα υλικά που χαρακτηρίστηκαν ξένα<br />
και ανεπαρκή ήταν συνήθως εκείνα<br />
που εφαρμόστηκαν κατά τη διάρκεια<br />
των εργασιών συντήρησης που έγιναν<br />
κατά τα τελευταία 30 χρόνια. Συνεπώς, ο<br />
τσιμεντοσουβάς και η ψευδοπαραδοσιακή<br />
27
4. Η Πρόταση<br />
επένδυση από πέτρα που προστέθηκαν<br />
πρόσφατα έπρεπε να αφαιρεθούν.<br />
Μετατροπές <strong>στα</strong> ανοίγματα που έγιναν<br />
χωρίς να ληφθούν καθόλου υπόψη οι<br />
αρχές συντήρησης και αποκατά<strong>στα</strong>σης<br />
έπρεπε να διορθωθούν ως προς τις<br />
διαστάσεις, αναλογίες και μορφές τους.<br />
Σημαντικά στοιχεία της παραδοσιακής<br />
αρχιτεκτονικής, όπως τα επιχρίσματα και<br />
τα χρώματα, έπρεπε να αποκατα<strong>στα</strong>θούν<br />
χρησιμοποιώντας παραδοσιακά υλικά και<br />
τεχνικές. Απαραίτητη κρίθηκε επίσης η<br />
βελτίωση των ηλεκτρικών εγκαταστάσεων.<br />
Τέλος, νοουμένου ότι η αποκατά<strong>στα</strong>ση του<br />
<strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong> ήταν κάτι περισσότερο από<br />
την απλή αποκατά<strong>στα</strong>ση των προσόψεων,<br />
έπρεπε να βελτιωθούν και άλλα στοιχεία<br />
του χώρου, όπως οι πινακίδες, τα υπαίθρια<br />
καθίσματα και άλλος εξοπλισμός, ώστε να<br />
δημιουργηθεί ένα όμορφο περιβάλλον<br />
με ευχάριστες γωνιές για ξεκούραση και<br />
κοινωνικοποίηση. Ο αστικός εξοπλισμός<br />
μπορούσε να να κατασκευαστεί με<br />
σύγχρονα υλικά σε μοντέρνο σχεδιασμό.<br />
28
4. Η Πρόταση Adobe<br />
InDesignAdobe<br />
4.2 Σχέδια πρότασης αποκατά<strong>στα</strong>σης<br />
Με βάση τα δεδομένα της έρευνας, τους<br />
προβληματισμούς και τα κριτήρια που<br />
περιγράφηκαν πιο πάνω, ετοιμάστηκε<br />
η πρόταση για την αποκατά<strong>στα</strong>ση του<br />
<strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong> της περιοχής. Τα σχέδια<br />
που ετοιμάστηκαν περιλαμβάνουν τα εξής:<br />
Α. Αναπτύγματα δρόμου σε κλίμακα<br />
1:100, με σήμανση των χρωμάτων.<br />
Προσόψεις σε κλίμακα 1:50 της κάθε<br />
οικοδομής ξεχωριστά, με περιγραφή<br />
των προτεινόμενων επεμβάσεων.<br />
B. Κατόψεις και τομές του δρόμου<br />
με περιγραφή των προτεινόμενων<br />
επεμβάσεων.<br />
Γ. Λεπτομερή κατασκευαστικά σχέδια σε<br />
κλίμακα 1:20 για πόρτες και παράθυρα,<br />
μπαλκόνια και σιδηροκατασκευές.<br />
Δ. Κατόψεις τομές και όψεις σε κλίμακα<br />
1:200 της πλατείας της εκκλησίας.<br />
29
5. Η υλοποίηση<br />
του Έργου:<br />
Αποτελέσματα<br />
και επιδράσεις<br />
5.1 Ενέργειες της ομάδας<br />
Για την υλοποίηση του Έργου ήταν<br />
απαραίτητη η στενή συνεργασία όλων<br />
των εμπλεκόμενων μερών. Όπως και<br />
σε όλες τις προηγούμενες φάσεις, αυτό<br />
προϋπόθετε συλλογική και διεπιστημονική<br />
εργασία. Ετσι, τα άτομα που είχαν εργαστεί<br />
μαζί κατά τις προκαταρκτικές φάσεις και<br />
την έρευνα θα συνέχιζαν τη συνεργασία<br />
τους κατά τη διάρκεια των εργασιών<br />
αποκατά<strong>στα</strong>σης. Στα μέλη της ομάδας<br />
αυτής συγκαταλέγονταν αρχαιολόγος,<br />
αρχιτέκτονας και αρχιεπιστάτης από<br />
το Τμήμα Αρχαιοτήτων, που είναι ο<br />
συντονιστικός φορέας του <strong>RehabiMed</strong> στην<br />
Κύπρο, αρχιτέκτονας-πολεοδόμος από<br />
το συνεργαζόμενο Τμήμα Πολεοδομίας<br />
και Οικήσεως και οι αρχιτέκτονες από<br />
τον ιδιωτικό τομέα που ανέλαβαν την<br />
ετοιμασία της μελέτης. Το έργο ανατέθηκε<br />
σε ένα ντόπιο εργολάβο με καλή γνώση<br />
των παραδοσιακών τεχνικών δόμησης<br />
της περιοχής.<br />
Το Έργο στόχευε σε μια σφαιρική<br />
αντιμετώπιση της περιοχής και γι’αυτό<br />
το λόγο η μελέτη περιλάμβανε την<br />
αποκατά<strong>στα</strong>ση όλων των προσόψεων,<br />
την κατασκευή υποδομής για την<br />
απομάκρυνση των όμβριων υδάτων, την<br />
ανακατασκευή του λιθόστρωτου, την<br />
κατασκευή υπαίθριων καθιστικών και την<br />
ανάπλαση της πλατείας της εκκλησίας<br />
συμπεριλαμβανομένης της ανακατασκευής<br />
ενός κτιρίου που είχε κατεδαφιστεί, της<br />
οργάνωσης της κυκλοφορίας των οχημάτων<br />
και της δημιουργίας ενός στεγασμένου<br />
χώρου ξεκούρασης. Από τη συνολική<br />
πρόταση κατέστη δυνατή η αποκατά<strong>στα</strong>ση<br />
17 προσόψεων, η κατασκευή υποδομής για<br />
υπογειοποίηση του ηλεκτρικού δικτύου, η<br />
βελτίωση του υφιστάμενου εξωτερικού<br />
ηλεκτρικού δικτύου, η επιδιόρθωση και<br />
η ανακατασκευή μικρής επιφάνειας του<br />
λιθόστρωτου και η τοποθέτηση υπαίθριων<br />
καθιστικών και πινακίδων.<br />
Ανεξάρτητα από την έκταση υλοποίησης<br />
του Έργου, κρίθηκε πολύ σημαντικό<br />
να προσφερθεί στην κοινότητα μια<br />
μελέτη με σφαιρικό όραμα θέτοντας<br />
έτσι στη διάθεσή της τοπικής αρχής μια<br />
ολοκληρωμένη πρόταση με συνοχή, ένα<br />
εργαλείο για την προώθηση περαιτέρω<br />
αναβάθμισης της περιοχής μέσω<br />
δημόσιων και ιδιωτικών πρωτοβουλιών.<br />
30
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Ανακατασκευή της κατεστραμμένης τοιχοποιίας<br />
Mπογιάτισμα τοιχοποιίας με λουλάκι<br />
5.2 Εργασίες αποκατά<strong>στα</strong>σης του<br />
<strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong><br />
Οι εργασίες του Πιλοτικού Εργου<br />
ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 2007. Οι<br />
εργασίες επικεντρώθηκαν σε στοιχεία<br />
που είχαν υποστεί μετατροπές εξαιτίας<br />
της φυσικής φθοράς ή της ανθρώπινης<br />
επέμβασης δηλαδή σε τοιχοποιίες,<br />
επιχρίσματα, χρώματα, ανοίγματα,<br />
κατώφλια, μπαλκόνια, σιδηροκατασκευές<br />
και απολήξεις στεγών (καρκάνια). Το<br />
έργο περιλάμβανε επίσης μέτρα για<br />
την καταπολέμηση της υγρασίας, όπως<br />
την τοποθέτηση υδρορροών. Τέλος,<br />
κρίθηκε απαραίτητη η ενημέρωση του<br />
κοινού για την Πιλοτική Δράση του<br />
Προγράμματος <strong>RehabiMed</strong>. Για αυτό<br />
το λόγο τοποθετήθηκε ενημερωτικός<br />
πίνακας στην πλατεία της εκκλησίας.<br />
Καθαρισμός τοιχοποιίας και γενική<br />
επιδιόρθωση<br />
Η τοιχοποιία καθαρίστηκε με ήπια<br />
νεροβολή. Αφαιρέθηκαν επίσης πολύ<br />
κατεστραμμένοι σουβάδες, τσιμεντένιοι<br />
σουβάδες και άλλα ακατάλληλα υλικά<br />
όπως εισαγόμενη διακοσμητική πέτρινη<br />
επένδυση. Καθαιρέθηκαν τα μέρη των<br />
τοίχων που είχαν καταστραφεί και ήταν<br />
επικίνδυνα. Η λιθοδομή επισκευάστηκε<br />
ή συμπληρώθηκε όπου χρειαζόταν με<br />
τη χρήση τοπικής πέτρας και κονιάματος<br />
με βάση τον ασβέστη. Το ίδιο κονίαμα<br />
χρησιμοποιήθηκε για την αρμολόγηση.<br />
Σε ορισμένες περιπτώσεις αποκαλύφθηκαν<br />
νέα στοιχεία σχετικά με τα ανοίγματα μετά<br />
την αφαίρεση του σουβά. Βρέθηκε δηλαδή<br />
ότι πόρτες και παράθυρα είχαν εν μέρει<br />
κτιστεί με αποτέλεσμα να μειωθούν οι<br />
αρχικές τους διαστάσεις. Η κάθε περίπτωση<br />
εξετάστηκε ξεχωριστά και δόθηκαν λύσεις<br />
ανάλογα με τις δυνατότητες επέμβασης.<br />
Όπου, λοιπόν, ήταν εφικτό, κάποια<br />
ανοίγματα αποκαταστάθηκαν στο αρχικό<br />
τους πλάτος.<br />
Επιχρίσματα<br />
Στις περισσότερες προσόψεις το αρχικό<br />
επίχρισμα είχε είτε αφαιρεθεί, είτε<br />
αντικατα<strong>στα</strong>θεί με τσιμεντοσοβά, είτε<br />
παρουσίαζε εικόνα προχωρημένης<br />
31
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Πρόσοψη χωρίς επίχρισμα<br />
Aποκατά<strong>στα</strong>ση του επιχρίσματος στην πρόσοψη<br />
Οι προσόψεις πριν<br />
Επιλογή χρώματος από δείγματα<br />
Οι προσόψεις μετά<br />
32
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
φθοράς. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι<br />
τσιμεντοσοβάδες αφαιρέθηκαν και<br />
έγιναν επιχρίσματα από ασβεστοκονίαμα<br />
χωρίς τη χρήση οδηγών ευθυγράμμισης<br />
(μαστόρισσες), ακολουθώντας την<br />
παραδοσιακή τεχνική. Οπου ήταν δυνατό<br />
το αρχικό γυψοκονίαμα επισκευάστηκε <strong>στα</strong><br />
σημεία όπου είχε φθαρεί και διατηρήθηκε.<br />
Για τα νέα επιχρίσματα των προσόψεων<br />
χρησιμοποιήθηκε ασβεστοκονίαμα καθώς<br />
ο βιομηχανικός γύψος είναι λιγότερο<br />
ανθεκτικός στην υγρασία.<br />
Χρωματισμοί<br />
Το επικρατέστερο χρώμα στην περιοχή<br />
του Πιλοτικού Έργου ήταν το γαλάζιο<br />
(λουλάκι). Υπήρχαν επίσης προσόψεις<br />
βαμμένες με ώχρα, λευκό, βαθύ<br />
κόκκινο και ροζ. Κατάλοιπα αυτών των<br />
χρωματισμών διατηρούνταν σε τμήματα<br />
ή και σε ολόκληρες προσόψεις. Έγιναν<br />
δείγματα χρωμάτων σε διάφορους<br />
τόνους για κάθε πρόσοψη, και αφού<br />
συγκρίθηκαν με τα αυθεντικά χρώματα,<br />
επιλέχθηκαν οι τελικοί χρωματισμοί.<br />
Χρησιμοποιήθηκαν χρωστικές ουσίες σε<br />
σκόνη διαλυμένες σε νερό και ασβέστη,<br />
σύμφωνα με την παραδοσιακή τεχνική. Το<br />
χρώμα απλώθηκε με βούρτσα πάνω στο<br />
ασβεστοκονίαμα ή απευθείας πάνω στην<br />
πετρόκτιστη τοιχοποιία, ανάλογα με το<br />
αρχιτεκτονικό ύφος κάθε πρόσοψης.<br />
Πόρτες και παράθυρα<br />
Μετά από λεπτομερή εξέταση όλων των<br />
υφιστάμενων θυρών και παραθύρων,<br />
αποφασίστηκε ποια χρειάζονταν<br />
συντήρηση και ποια αντικατά<strong>στα</strong>ση.<br />
Δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στη<br />
συντήρηση των αυθεντικών θυρών και<br />
παραθύρων που διασώζονταν, καθώς<br />
κρίθηκε πολύ σημαντικό να διατηρηθούν<br />
τα αυθεντικά στοιχεία των προσόψεων.<br />
Πόρτες και παράθυρα επισκευάστηκαν<br />
προσεκτικά και συντηρήθηκαν.<br />
Αφαιρέθηκαν τα ξένα στοιχεία (τσίγκοι<br />
και πρόχειρες επισκευές). Τα σάπια μέρη<br />
κόπηκαν και αντικαταστάθηκαν με ξύλινα<br />
ένθετα. Μεταγενέστερα στρώματα<br />
μπογιάς αφαιρέθηκαν με ειδικό για<br />
το σκοπό αυτό χημικό προϊόν (paint<br />
remover). Ακολούθησε συντήρηση του<br />
ξύλου με ειδικό λάδι και εντομοκτόνο.<br />
Τα παλιά σιδερένια εξαρτήματα (καρφιά,<br />
σύρτες, κλειδαριές) καθαρίστηκαν από<br />
τη σκουριά και συντηρήθηκαν με ειδικό<br />
αντιδιαβρωτικό προϊόν.<br />
Οι παλιές ξύλινες πόρτες και τα<br />
παράθυρα που είχαν φθαρεί σε σημείο<br />
που ήταν αδύνατη η επισκευή τους<br />
αντικαταστάθηκαν με νέες κατασκευές<br />
της ίδιας μορφής από ντόπιους<br />
ξυλουργούς. Οι πόρτες και τα παράθυρα<br />
από αλουμίνιο αντικαταστάθηκαν με νέες<br />
κατασκευές από ξύλο πεύκου ανάλογα με<br />
το αρχιτεκτονικό ύφος της κάθε πρόσοψης.<br />
Παλιά πόρτα πριν από την επισκευή<br />
Η πόρτα μετά από την επισκευή<br />
33
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Η αρχική πόρτα<br />
Η πόρτα που τοποθετήθηκε το 1976<br />
Aνακατασκευή της αρχικής πόρτας<br />
Τα καινούρια ξύλινα και μεταλλικά<br />
εξαρτήματα όπως οι μεντεσέδες, οι σύρτες<br />
και οι κλειδαριές κατασκευάστηκαν<br />
σύμφωνα με τον παραδοσιακό τρόπο. Οι<br />
πόρτες και τα παράθυρα μπογιατίστηκαν<br />
με ματ λαδομπογιές. Σε μερικές<br />
περιπτώσεις, η αποκατά<strong>στα</strong>ση των<br />
αρχικών ανοιγμάτων έγινε με τη βοήθεια<br />
παλιών φωτογραφιών.<br />
Κατώφλια<br />
Κάθε κατώφλι μελετήθηκε ξεχωριστά<br />
προκειμένου να αποφασιστεί εάν έπρεπε<br />
να επισκευαστεί ή να ανακατασκευαστεί.<br />
Σε περιπτώσεις όπου αυτό ήταν δυνατό,<br />
το αρχικό κατώφλι επισκευάστηκε και<br />
διατηρήθηκε. Όπου η φθορά ήταν μεγάλη,<br />
ή όπου ήταν αδύνατο να αποκαλυφθεί το<br />
αρχικό κατώφλι καθώς αυτό βρισκόταν<br />
κάτω από το υψόμετρο του δρόμου,<br />
κατασκευάστηκε καινούργιο κατώφλι<br />
από πέτρα και τοποθετήθηκε λίγο πιο<br />
ψηλά από το επίπεδο του δρόμου, για να<br />
εμποδίζεται η είσοδος ομβρίων υδάτων<br />
στο εσωτερικό του σπιτιού.<br />
Μπαλκόνια<br />
Τα μπαλκόνια από οπλισμένο σκυρόδεμα<br />
επισκευάστηκαν όπου χρειαζόταν.<br />
Τα σαθρά μέρη αφαιρέθηκαν και<br />
συμπληρώθηκαν, ο οπλισμός περάστηκε<br />
με εποξικό και εφαρμόστηκε επάλειψη<br />
από πολυμερές για προ<strong>στα</strong>σία του. Σε μια<br />
περίπτωση όπου το υφιστάμενο μπαλκόνι<br />
δεν μπόρεσε να επισκευαστεί εκτεταμένης<br />
φθοράς, αντικαταστάθηκε από νέο στις<br />
ίδιες διαστάσεις και με την ίδια μορφή.<br />
34
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Σιδηροκατασκευές<br />
Οι αυθεντικές σιδηροκατασκευές <strong>στα</strong><br />
μπαλκόνια και τις πόρτες καθαρίστηκαν<br />
με μεταλλική βούρτσα και μετά με<br />
γυαλόχαρτο για να αφαιρέθει η σκουριά.<br />
Κατόπιν βάφτηκαν με μπογιά ειδική για<br />
μεταλλικές επιφάνειες.<br />
Απολήξεις στεγών<br />
Οι απολήξεις στεγών από ξύλο (καρκάνια)<br />
είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές λόγω<br />
ελλιπούς συντήρησης για σειρά ετών.<br />
Τα σάπια ξύλινα μέρη του καρκανιού<br />
αντικαταστάθηκαν με ξύλινα στοιχεία<br />
όμοια με τα αυθεντικά και τα κεραμίδια<br />
επανατοποθετήθηκαν προσεκτικά στη<br />
θέση τους. Το ξύλινο μέρος βάφτηκε στο<br />
αρχικό χρώμα.<br />
Υδροροές<br />
Η κατασκευή κατάλληλων υδροροών<br />
για απομάκρυνση των όμβριων υδάτων<br />
από τις στέγες και τις προσόψεις ήταν<br />
ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση<br />
των προσόψεων. Σε κάθε κτίριο<br />
τοποθετήθηκαν καινούριες κάθετες και<br />
οριζόντιες μεταλλικές υδροροές από<br />
γαλβανισμένο χάλυβα.<br />
Κατά<strong>στα</strong>ση προτού ολοκληρωθούν οι εργασίες Κατασκευή νέου μπαλκονιού Αφότου ολοκληρώθηκαν οι εργασίες<br />
35
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Κατά<strong>στα</strong>ση προτού ολοκληρωθούν οι εργασίες<br />
Αφότου ολοκληρώθηκαν οι εργασίες<br />
Κατά<strong>στα</strong>ση προτού ολοκληρωθούν οι εργασίες<br />
Αφότου ολοκληρώθηκαν οι εργασίες<br />
36
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Πριν από την αποκάλυψη του λιθόστρωτου<br />
Αποκάλυψη του αρχικού λιθόστρωτου<br />
Το λιθόστρωτο μετά την αποκατά<strong>στα</strong>ση<br />
Λιθόστρωτα<br />
Σε δύο σημεία της οδού Τιμίου Σταυρού<br />
αποκαλύφθηκε τμήμα του παλιού<br />
λιθόστρωτου κάτω από ένα παχύ στρώμα<br />
ασφάλτου. Καθώς κρίθηκε σημαντικό<br />
να διατηρηθεί το αυθεντικό λιθόστρωτο<br />
που αποκαλύφθηκε, αποφασίστηκε να<br />
συντηρηθεί και να συμπληρωθεί <strong>στα</strong><br />
σημεία που είχε καταστραφεί.<br />
Πινακίδες και υπαίθρια καθίσματα<br />
Οι παλιές εμπορικές πινακίδες<br />
αντικαταστάθηκαν με νέες πιο διακριτικές<br />
παραδοσιακό λευκαρίτικο κέντημα. Τα<br />
υπαίθρια καθίσματα που τοποθετήθηκαν<br />
<strong>στα</strong> ανοίγματα του δρόμου, που μέχρι<br />
τότε χρησιμοποιούνταν ως σημεία<br />
στάθμευσης, προσφέρουν στους<br />
κατοίκους γωνιές ξεκούρασης και<br />
κοινωνικοποίησης. Τοποθετήθηκαν<br />
μεταλλικοί πάσσαλοι για παρεμπόδιση της<br />
στάθμευσης αυτοκινήτων στον καθιστικό<br />
χώρο.<br />
Για την ενημέρωση των επισκεπτών<br />
σχετικά με τα έργα αποκατά<strong>στα</strong>σης του<br />
προγράμματος τοποθετήθηκε στην<br />
πλατεία της εκκλησίας πινακίδα με<br />
φωτογραφίες και κείμενα που εξηγούν τα<br />
επιμέρους στάδια του Έργου.<br />
Επίβλεψη και τεκμηρίωση εργασιών<br />
Η συνεργασία ανάμεσα <strong>στα</strong> μέλη<br />
της ομάδας της Δράσης <strong>RehabiMed</strong><br />
κατά τη διάρκεια των εργασιών ήταν<br />
πολύ σημαντική. Κάθε εβδομάδα<br />
πραγματοποιούνταν προγραμματισμένες<br />
συναντήσεις μεταξύ του εργολάβου και<br />
του αρχιτέκτονα. Στις περισσότερες από<br />
αυτές τις συναντήσεις η ομάδα του Έργου<br />
ήταν επίσης εκεί για να επιθεωρήσει την<br />
πρόοδο και την ποιότητα των εργασιών<br />
καθώς και να συζητήσει και λύσει τα<br />
προβλήματα που προέκυπταν. Επιπλέον,<br />
πραγματοποιούνταν συναντήσεις με<br />
τους ενοίκους και τους ιδιοκτήτες των<br />
οικοδομών, όποτε ήταν απαραίτητο. Στις<br />
συναντήσεις αυτές οι ιδιοκτήτες είχαν<br />
την ευκαιρία να εκφράσουν τις απόψεις<br />
τους συμμετέχοντας έτσι και οι ίδιοι στο<br />
Έργο. Γίνονταν επίσης συναντήσεις με την<br />
Τοπική Αρχή προκειμένου να ενημερωθεί<br />
ο δήμαρχος και το δημοτικό συμβούλιο<br />
για την πρόοδο των εργασιών και να<br />
37
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Καινούριες εμπορικές πινακίδες<br />
Καινούρια υπαίθρια καθίσματα<br />
Ενημερωτική πινακίδα<br />
ανταλλάξουν απόψεις για τα διάφορα<br />
θέματα που προέκυπταν. Καθ’ όλη τη<br />
διάρκεια των εργασιών, η ομάδα κρατούσε<br />
λεπτομερές αρχείο με φωτογραφίες που<br />
καταγράφουν την εξέλιξη των εργασιών<br />
και τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν<br />
σε κάθε επέμβαση.<br />
5.3 Αποτελέσματα και απήχηση<br />
Γενικά ότι οι στόχοι που τέθηκαν στην<br />
αρχή του προγράμματος έχουν επιτευχθεί.<br />
Οι εργασίες που εκτελέσθηκαν στη<br />
γειτονιά των Λευκάρων που είχε επιλεγεί<br />
για την υλοποίηση του Πιλοτικού Έργου<br />
κυριολεκτικά μεταμόρφωσαν το χώρο,<br />
του οποίου η αξιόλογη αρχιτεκτονική είχε<br />
Επιθεωρώντας τις εργασίες<br />
38
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
υποστεί μετατροπές που υποβίβαζαν το<br />
χαρακτήρα της. Επιπλέον, τα παραδοσιακά<br />
στοιχεία που κινδύνευαν να εξαφανιστούν,<br />
όπως τα επιχρίσματα και τα χρώματα,<br />
αποκαταστάθηκαν ως αδιάσπαστο τμήμα<br />
της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των<br />
Λευκάρων.<br />
Η συμμετοχή του κοινού ήταν ο δεύτερος<br />
στόχος που είχε τεθεί και επιτεύχθηκε. Το<br />
Έργο έγινε αποδεκτό από την κοινότητα<br />
και τους επισκέπτες. Σ’ αυτό βέβαια είχε<br />
συμβάλει σημαντικά ο συνεχής διάλογος<br />
με τις τοπικές αρχές, τους συμμετέχοντες<br />
και το ευρύτερο κοινό ήδη από τα αρχικά<br />
του στάδια.<br />
Ο τρίτος στόχος ήταν η παρουσίαση ενός<br />
έργου που θα χρησίμευε ως πρότυπο για<br />
την αποκατά<strong>στα</strong>ση του <strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong><br />
και σε άλλες περιοχές. Εδώ αξίζει να<br />
σημειωθεί ότι οι επιδράσεις του Πιλοτικού<br />
Έργου του Προγράμματος <strong>RehabiMed</strong><br />
άρχισαν ήδη να φαίνονται και σε άλλα<br />
έργα αποκατά<strong>στα</strong>σης. Στα <strong>Λεύκαρα</strong>, για<br />
παράδειγμα, σε ένα από τα μεγαλύτερα<br />
και αντιπροσωπευτικότερα συμπλέγματα<br />
του χωριού, στην οικία Πάτσαλου (σήμερα<br />
Τοπικό Μουσείο Παραδοσιακής Κεντητικής<br />
και Αργυροχοΐας), επαναφέρθηκε το<br />
επίχρισμα στην πρόσοψη και το αυθεντικό<br />
χρώμα <strong>στα</strong> ανοίγματα του Μνημείου. Μέσα<br />
στο ίδιο πνεύμα της Μεθόδου <strong>RehabiMed</strong><br />
οι αρμόδιες αρχές ενθαρρύνουν τους<br />
αρχιτέκτονες που αναλαμβάνουν έργα<br />
Ο χώρος πριν τις εργασίες<br />
Ο χώρος πριν τις εργασίες<br />
Ο χώρος μετά τις εργασίες<br />
Ο χώρος μετά τις εργασίες<br />
39
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Στιγμές χαλάρωσης σε ένα πιο όμορφο και φιλόξενο<br />
δημόσιο χώρο<br />
αποκατά<strong>στα</strong>σης να ακολουθούν τη μέθοδο<br />
που χρησιμοποιήθηκε στο Πιλοτικό Έργο και<br />
ειδικότερα την προκαταρκτική έρευνα και<br />
την τεκμηρίωση των στοιχείων που έχουν<br />
χαθεί και την ορθή αποκατά<strong>στα</strong>σή τους.<br />
Προγράμματα συντήρησης και<br />
αποκατά<strong>στα</strong>σης <strong>αστικού</strong> <strong>τοπίου</strong> είναι<br />
σε εξέλιξη ή πρόκειται να εφαρμοστούν<br />
και σε άλλες αγροτικές κοινότητες της<br />
Κύπρου. Και εδώ ενθαρρύνεται από τις<br />
αρμόδιες αρχές η εφαρμογή από τους<br />
μελετητές της Μεθόδου <strong>RehabiMed</strong> που<br />
χρησιμοποιεί την ιστορική έρευνα, τις<br />
προφορικές πληροφορίες, την τεκμηρίωση<br />
από αρχεία, την προσεκτική παρατήρηση<br />
της τοπικής αρχιτεκτονικής και την<br />
ακρίβεια <strong>στα</strong> αρχιτεκτονικά σχέδια. Με<br />
τον τρόπο αυτό, οι μελέτες θα βασίζονται<br />
σε σωστά τεκμηριωμένα στοιχεία, που<br />
αποτελούν το σημαντικότερο βήμα προς<br />
μια ορθολογική μέθοδο συντήρησης<br />
και αποκατά<strong>στα</strong>σης της παραδοσιακής<br />
αρχιτεκτονικής. Επιπλέον, απέδειξε ότι ο<br />
διάλογος με τις τοπικές αρχές και όλους<br />
τους εμπλεκόμενους είναι απαραίτητος<br />
για την αποδοχή έργων αυτής της<br />
κλίμακας.<br />
40
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
5.4 Δύο<br />
παραδείγματα<br />
Αρχική κατά<strong>στα</strong>ση/<br />
Αποτύπωση<br />
Πρόταση/Υλοποίηση<br />
41
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Αρχική κατά<strong>στα</strong>ση/<br />
Αποτύπωση<br />
Πρόταση/Υλοποίηση<br />
42
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Ο Υπουργός Συγκοινωνιών και Έργων και ο δήμαρχος Λευκάρων<br />
επισκέπτονται το χώρο<br />
5.5 Εγκαίνια του Πιλοτικού Έργου<br />
Η τελετή εγκαινίων του Έργου<br />
διοργανώθηκε α πό το Τμήμα<br />
Αρχαιοτήτων και πραγματοποιήθηκε<br />
στις 10 Φεβρουαρίου 2007. Στα εγκαίνια<br />
παρευρέθηκαν ο Υπουργός και ο Γενικός<br />
Διευθυντής του Υπουργείου Συγκοινωνιών<br />
και Έργων, ο Υπουργός Δικαιοσύνης (που<br />
διατελούσε δήμαρχος Λευκάρων κατά<br />
την έναρξη του Προγράμματος), τοπικοί<br />
εκπρόσωποι, πρεσβευτές χωρών της<br />
Ευρωπαϊκής Ενωσης, ο εκπρόσωπος της<br />
Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης<br />
στην Κύπρο, διάφοροι αξιωματούχοι, ο<br />
δήμαρχος, το Δημοτικό Συμβούλιο και<br />
κάτοικοι των Λευκάρων. Στην ομιλία του<br />
ο Υπουργός Συγκοινωνιών και Έργων,<br />
κ. Χάρης Θράσου, εξήρε τα οφέλη της<br />
συμμετοχής της Κύπρου σε Ευρωπαϊκά<br />
προγράμματα Euromed Heritage όπως το<br />
CORPUS και το <strong>RehabiMed</strong>, και τόνισε τη<br />
σημασία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής<br />
ως παράγοντα αειφόρου ανάπτυξης. Στη<br />
δική του ομιλία ο Δήμαρχος Λευκάρων<br />
εγκωμίασε το έργο που επιτελέστηκε <strong>στα</strong><br />
<strong>Λεύκαρα</strong> και διαβεβαίωσε ότι στόχος του<br />
Δήμου είναι να αναβιώσει την παράδοση<br />
<strong>στα</strong> <strong>Λεύκαρα</strong>, με τη βοήθεια μιας<br />
δυναμικότερης αξιοποίησης της πλούσιας<br />
αρχιτεκτονικής και άυλης κληρονομιάς<br />
που διαθέτει η κωμόπολη.<br />
Ο Τύπος κάλυψε το γεγονός με τίτλους<br />
που αποτυπώνουν το γενικότερο πνεύμα<br />
αποδοχής του Προγράμματος όπως “Τα<br />
<strong>Λεύκαρα</strong> ανακτούν το παραδοσιακό τους<br />
πρόσωπο”, “Εργασίες αποκατά<strong>στα</strong>σης <strong>στα</strong><br />
<strong>Λεύκαρα</strong> με κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης”,<br />
“Το πρόγραμμα <strong>RehabiMed</strong> συμβάλλει<br />
στην αποκατά<strong>στα</strong>ση της παραδοσιακής<br />
αρχιτεκτονικής” και “επιχείρηση διάσωσης<br />
της παλιάς αρχιτεκτονικής”.<br />
43
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Προσόψεις παραδοσιακών σπιτιών που ζωγράφισαν μαθητές του δημοτικού σχολείου<br />
5.6 Οι μαθητές του Δημοτικού<br />
σχολείου Λευκάρων συμμετέχουν στο<br />
Πρόγραμμα<br />
Η ιδέα για την εργασία των μαθητών με<br />
αφορμή το Πιλοτικό Εργο <strong>RehabiMed</strong><br />
γεννήθηκε όταν μέλη της ομάδας<br />
<strong>RehabiMed</strong> το παρουσίασαν <strong>στα</strong> παιδιά<br />
των δύο τελευταίων τάξεων και τα<br />
ξενάγησαν στο χώρο όπου γίνονταν οι<br />
εργασίες. Το ενδιαφέρον που επέδειξαν<br />
μαθητές και δάσκαλοι για τις εργασίες<br />
οδήγησε στην απόφαση συμμετοχής<br />
των παιδιών σε μια ομαδική εργασία<br />
μεσα από την οποία θα παρουσίαζαν<br />
την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των<br />
Λευκάρων και το Πιλοτικό Έργο. Τα<br />
παιδιά πήραν φωτογραφίες, ζωγράφισαν<br />
προσόψεις παλιών σπιτιών και πήραν<br />
συνεντεύξεις από τους κατοίκους και<br />
το δήμαρχο των Λευκάρων για τις<br />
παραδοσιακές οικοδομές και το Πιλοτικό<br />
Εργο. Παραθέτουμε χαρακτηριστικά<br />
αποσπάσματα των συνεντεύξεων:<br />
κα Αθανασία Κορτάρη, ετών 65<br />
Κάνατε καθόλου επεμβάσεις στο σπίτι<br />
σας;<br />
Το ταβάνι είχε καταρρεύσει και το<br />
φτιάξαμε. Τις καμάρες και τα πατώματα το<br />
ίδιο. Αλλάξαμε και το ξωπόρτι (την κύρια<br />
είσοδο)<br />
Ποια είναι η γνώμη σας για τις εργασίες<br />
που γίνονται στο δρόμο της εκκλησίας;<br />
Μ’ αρέσει, το ‘χουν φτιάξει πολύ ωραία<br />
τώρα εκεί κάτω. Θα ήθελα να έφτιαχναν<br />
λίγο και την πλατεΐτσα εδώ στη γειτονιά<br />
μου. Θα ‘ταν πολύ όμορφη με παγκάκια<br />
και λουλούδια μέσα σε γλάστρες.<br />
44
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
κ. Χριστάκης Καλαβασσιώτης, ετών 80 κ. Αριστόδημος Αριστοδήμου, ετών 55 κ. Αντρέας Σώσειλος, Δήμαρχος Λευκάρων<br />
Κάνατε καθόλου αλλαγές στο σπίτι από<br />
τότε που μετακομίσατε εδώ;<br />
Βεβαίως, αλλάξαμε τη διαμόρφωση αρκετά<br />
αφού τα παλιά σπίτια κατασκευάζονταν<br />
για να φιλοξενούν και ζώα, αλλά εμείς<br />
σήμερα δεν χρειαζόμαστε τους <strong>στα</strong>ύλους.<br />
Χρειαζόμαστε περισσότερα δωμάτια και<br />
πιο λειτουργικούς χώρους.<br />
Ποια είναι η γνώμη σας για τις εργασίες<br />
που γίνονται στο δρόμο της εκκλησίας;<br />
Ε, ναι! Είναι πολύ ωραία από αισθητικής<br />
άποψης. Αυτό το ευρωπαϊκό πρόγραμμα<br />
έκανε πολύ καλή δουλειά με την<br />
αποκατά<strong>στα</strong>ση των κτιρίων. Τώρα τα σπίτια<br />
και ο δρόμος είναι πιο σιγυρισμένα.<br />
Σας αρέσουν οι εργασίες που γίνονται<br />
στην οδό Τιμίου Σταυρού;<br />
Ναι! Αφαίρεσαν τις πόρτες και τα<br />
παράθυρα που δεν ταίριαζαν και έφτιαξαν<br />
καινούρια από ξύλο και τέτοια πράγματα.<br />
Τώρα μοιάζει με την παραδοσιακή<br />
αρχιτεκτονική της δεκαετίας του 1910.<br />
Ποια είναι η γνώμη του Δήμου για<br />
αυτήν την προσπάθεια αξιοποίησης της<br />
κωμόπολης;<br />
Είναι ένα πολύ σημαντικό πρόγραμμα και<br />
για μας αποτελεί την αρχή μιας εργασίας<br />
που πρέπει να επεκταθεί σε όλες τις κύριες<br />
οδούς της κωμοπόλης.<br />
Ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον;<br />
Σίγουρα αυτό το πρόγραμμα δείχνει πόσο<br />
σημαντικές είναι τέτοιου είδους εργασίες.<br />
Οι κάτοικοι είναι ενθουσιασμένοι. Για<br />
μένα η πλατεία της εκκλησίας αποτελεί<br />
προτεραιότητα.<br />
45
5. Η υλοποίηση του Έργου:<br />
Αποτελέσματα και επιδράσεις<br />
Πληροφορίες σχετικά με το Έργο<br />
1. Εργο πΡΟΤΥΠΟ ΕΡΓΟ ΣΤΑ ΛΕΥΚΑΡΑ: ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ AΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ<br />
2. Εργοδότης Τμήμα Αρχαιοτήτων, Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων<br />
Συνεργασία: Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως, Υπουργείο Εσωτερικών<br />
3. Χώρος πάνω <strong>Λεύκαρα</strong>, μέρος της οδού Τιμίου Σταυρού<br />
4. Προϋπολογισμός €145.000 (Συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ενωση <strong>στα</strong> πλαίσια του Προγράμματος<br />
<strong>RehabiMed</strong> του Euromed Heritage III, την Cooperation Espagnole και την Κυπριακή Δημοκρατία)<br />
5. Εργολάβος mELFICA CONSTRUCTION CO. LTD.<br />
Ξυλουργικές εργασίες: Γιώργος Ρούσσος & Σάββας Πτωχός, <strong>Πάνω</strong> <strong>Λεύκαρα</strong><br />
6. Διάρκεια Έναρξη του Έργου: 12/2005 (Μελέτη) – 07/2006 (Εργασίες)<br />
Λήξη του Έργου: 01/2007<br />
7. Επιστημονική ομάδα τμήμα Αρχαιοτήτων<br />
Εύη Φιούρη, αρχαιολόγος Λένα Πισσαρίδου, αρχιτέκτονας<br />
Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως<br />
Ειρήνη Χατζησάββα, αρχιτέκτονας-πολεοδόμος<br />
Βασίλης Ιερείδης κ΄ Συνεργάτες<br />
Βασίλης Ιερείδης και David Castrillo, αρχιτέκτονες<br />
46
Πρακτικός οδηγός<br />
συντήρησης και<br />
αποκατά<strong>στα</strong>σης<br />
παραδοσιακού<br />
<strong>αστικού</strong><br />
<strong>τοπίου</strong><br />
47
Τοιχοποιία Ι Επισκευές<br />
Τα κατεστραμμένα ή φθαρμένα μέρη της τοιχοποιίας επισκευάζονται ακολουθώντας τις<br />
παραδοσιακές τεχνικές. Ο τεχνίτης πριν ξεκινήσει πρέπει να έχει έτοιμα τα απαιτούμενα υλικά:<br />
πέτρες διάφορων μεγεθών, θραύσματα πέτρας για την αρμολόγηση, κονίαμα ασβέστη και τα<br />
κατάλληλα εργαλεία.<br />
Η τοιχοποιία βουρτσίζεται και καθαρίζεται<br />
με ελαφριά νεροβολή. Αφού επιλεγούν οι<br />
πέτρες, μια μικρή ποσότητα κονιάματος<br />
τοποθετείται βαθιά μέσα στην κοιλότητα.<br />
Κατόπιν κάθε πέτρα τοποθετείται καλά μέσα<br />
στην κοιλότητα. Στα κενά που παραμένουν<br />
σφηνώνονται μικρότερες πέτρες, όσο πιο<br />
πυκνά γίνεται.<br />
Ο πηλός δεν πρέπει να προεξέχει από<br />
τις πέτρες. Τυχόν παραπανίσια ποσότητα<br />
κονιάματος αφαιρείται με σκληρή βούρτσα<br />
αφού στεγνώσει. Για τον καθαρισμό της<br />
λιθοδομής και για την τοποθέτηση του<br />
κονιάματος στις στενές κοιλότητες μπορεί<br />
να χρησιμοποιηθεί ένα στενό και μυτερό<br />
κομμάτι σίδερο.<br />
49
Τοιχοποιία ΙΙ Αρμολόγηση<br />
Η αρμολόγηση της λιθοδομής γίνεται <strong>στα</strong> σημεία όπου χρειάζεται. Χρειάζεται υπομονή και<br />
ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να μην αλλοιώνεται η αρχική μορφή της τοιχοποιίας.<br />
Το πρώτο βήμα είναι να καθαριστεί η<br />
λιθοδομή και να αφαιρεθούν οι χαλαρές<br />
πέτρες. Οι στενές κοιλότητες καθαρίζονται<br />
με μυτερό σιδερένιο εργαλείο. Πρέπει να<br />
υπάρχουν πάντοτε έτοιμες για χρήση μικρές<br />
πέτρες και θραύσματα διαφόρων μεγεθών.<br />
Μια μικρή ποσότητα κονιάματος με<br />
ασβέστη τοποθετείται στην κοιλότητα με<br />
ένα στενό σιδερένιο εργαλείο και κατόπιν<br />
οι μικρές πέτρες σφηνώνονται μέσα όσο πιο<br />
πυκνά γίνεται, ώστε να μην υπάρχουν κενά<br />
ανάμεσά τους.<br />
Οι πέτρες σπρώχνονται με ελαφρά<br />
κτυπήματα μέσα στην κοιλότητα και το<br />
κενό γεμίζεται με κονίαμα, που όμως δεν<br />
πρέπει να προεξέχει από τις πέτρες. Τυχόν<br />
παραπανίσια ποσότητα αφαιρείται με<br />
σκληρή βούρτσα αφού στεγνώσει.<br />
50
Εφαρμογή επιχρίσματος από<br />
ασβεστοκονίαμα<br />
Το ασβεστοκονίαμα διατίθεται στην αγορά σε μορφή σκόνης ή πά<strong>στα</strong>ς. Είναι προτιμότερο να<br />
αποφεύγεται η εφαρμογή επιχρίσματος από ασβέστη κατά τις πολύ ζεστές και ξηρές ημέρες,<br />
επειδή ο ασβέστης χάνει την απαραίτητη υγρασία και δεν κολλά καλά στην επιφάνεια.<br />
Το ασβεστοκονίαμα αναμιγνύεται με καθαρό<br />
νερό. Σε ξηρό καιρό, ο τοίχος πρέπει να<br />
καθαριστεί και να υγρανθεί με ράντισμα<br />
πριν να επιχριστεί.<br />
Ένα πρώτο στρώμα ασβεστοκονιάματος<br />
εφαρμόζεται στην επιφάνεια των τοίχων με<br />
μυστρί ή πλατιά μύστρα.<br />
Την επόμενη μέρα το επίχρισμα υγραίνεται<br />
και απλώνεται δεύτερο, λεπτότερο στρώμα<br />
ασβεστοκονιάματος. Η τελική επιφάνεια<br />
λειαίνεται με επίπεδο σφουγγάρι. Το<br />
ασβεστοκονίαμα πρέπει να διατηρείται<br />
υγρό με ραντίσματα κατά τις επόμενες 30<br />
μέρες.<br />
51
Χρωματισμός τοιχοποιίας<br />
Η παραδοσιακή μέθοδος είναι η προσθήκη χρωστικής ουσίας σε μορφή σκόνης μέσα σε<br />
διάλυμα νερού και ασβέστη. Το λουλάκι, η φυσική ώχρα και τα οξείδια σιδήρου μπορούν να<br />
χρησιμοποιηθούν σε αυτή την τεχνική. Το διάλυμα πρέπει να απλώνεται σε υγρή επιφάνεια, κατά<br />
προτίμηση με δροσερό καιρό.<br />
Στην περίπτωση απλού ασβεστώματος, ο<br />
ασβέστης διαλύεται σε καθαρό νερό. Στο<br />
μίγμα προστίθεται αλάτι ως στερεωτικό<br />
χρώματος. Η συνήθης αναλογία για το<br />
ασβέστωμα είναι 3 μέρη νερό – 3 μέρη<br />
ασβέστης – 1/6 μέρος χοντρό αλάτι.<br />
Για ασβέστωμα με χρώμα προστίθεται η<br />
χρωστική ουσία, η ποσότητα της οποίας<br />
μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με την<br />
απόχρωση που θέλουμε να πετύχουμε.<br />
Περίπου 1/6 μέρος χρωστικής σκόνης<br />
σε 3 μέρη νερό και 3 μέρη ασβέστη είναι<br />
αρκετό.<br />
Πριν από την εφαρμογή πρέπει και να<br />
καθαριστεί η λιθοδομή με σκληρή βούρτσα<br />
και να υγρανθεί η επιφάνεια. Το ασβέστωμα<br />
γίνεται με τη χρήση μεγάλης καθαρής<br />
βούρτσας. Το δεύτερο στρώμα εφαρμόζεται<br />
αφού στεγνώσει το πρώτο.<br />
52
Συντήρηση και επισκευή των παλιών<br />
ανοιγμάτων<br />
Οι αυθεντικές παλιές πόρτες και παράθυρα αποτελούν ένα σημαντικό μέρος του κτιρίου και<br />
πρέπει να διατηρούνται, αφού επισκευαστούν και συντηρηθούν προσεκτικά. Στις πιο δύσκολες<br />
περιπτώσεις είναι καλύτερο να ανατίθεται η εργασία σε έμπειρο συντηρητή.<br />
Τα σάπια μέρη και τα ξένα στοιχεία από<br />
πρόχειρες επισκευές (μεταλλικά και ξύλινα<br />
μπαλώματα κ.λπ.), αφαιρούνται και τα κενά<br />
συμπληρώνονται με νέα ένθετα ξύλα.<br />
Τα παλιά σιδερένια εξαρτήματα πρέπει<br />
να καθαριστούν από τη σκουριά και να<br />
περαστούν με αντιοξειδωτικό προϊόν. Η<br />
χρωματική έρευνα είναι σημαντική για τη<br />
χρήση των σωστών χρωματισμών.<br />
Για την αφαίρεση της μπογιάς χρησιμοποιείται<br />
ειδικό χημικό προϊόν, που απλώνεται με πινέλο<br />
στην επιφάνεια και αφήνεται να δράσει για<br />
περίπου 5 λεπτά. Μετά η μπογιά αφαιρείται<br />
από την επιφάνεια με ειδικό ξύστρο. Όπου η<br />
μπογιά δεν αφαιρείται εύκολα τοποθετούνται<br />
κομπρέσες από ασετόν. Η σκουριά στις<br />
σιδεριές αφαιρείται με σκληρή βούρτσα<br />
και γυαλόχαρτο και τέλος απλώνεται ειδικό<br />
προϊόν για μεταλλικές επιφάνειες.<br />
53
Λιθόστρωτο<br />
Ι. Τοποθέτηση με ασβεστοπηλό<br />
Το παλιό λιθόστρωτο στους δρόμους των παραδοσιακών πυρήνων βρίσκεται συχνά κάτω<br />
από μεταγενέστερα στρώματα τσιμέντου ή ασφάλτου και μπορεί να εντοπιστεί με μια μικρή<br />
προκαταρκτική έρευνα. Τα κατεστραμμένα μέρη του παλιού λιθόστρωτου μπορούν να<br />
συμπληρωθούν με νέο λιθόστρωτο, στο ίδιο στυλ και υλικό. Για τα λιθόστρωτα υπάρχουν δύο<br />
τεχνικές, με ασβεστοπηλό ή με στεγνό χώμα.<br />
Η άσφαλτος ή το τσιμέντο αφαιρούνται<br />
προσεκτικά. Τα κενά του λιθόστρωτου<br />
συμπληρώνονται με πέτρες της περιοχής<br />
κάθετα και πυκνά τοποθετημένες. Οι<br />
πέτρες σφηνώνονται στο έδαφος με τη<br />
βοήθεια κτυπήματος με το ματσί.<br />
Στην περίπτωση κατασκευής νέου<br />
λιθόστρωτου, το είδος, το μέγεθος και η<br />
φορά της πέτρας πρέπει να πλησιάζουν τα<br />
παραδοσιακά πρότυπα. Η επιφάνεια του<br />
εδάφους εξομαλύνεται και κοπανίζεται και<br />
οι πέτρες τοποθετούνται κάθετα και πυκνά<br />
πάνω σε στρώμα κονιάματος από άμμο και<br />
ασβέστη.<br />
Τα κενά γεμίζονται με συνδετικό κονίαμα<br />
που αφήνεται να σφίξει και μετά η επιφάνεια<br />
καθαρίζεται με μεταλλικές βούρτσες.<br />
54
Λιθόστρωτο<br />
ΙΙ. Τοποθέτηση με χώμα<br />
(παραδοσιακή τεχνική)<br />
Μέσα στους οικισμούς, το λιθόστρωτο<br />
γίνεται από τοίχο σε τοίχο. Πρώτα γίνονται<br />
οι μαστόρισσες, σειρές από πέτρες<br />
τοποθετημένες κατά πλάτος ή κατά μήκος<br />
του δρόμου με τη βοήθεια ράμματος,<br />
που χωρίζουν το λιθόστρωτο σε τμήματα<br />
(αμπούστες). Εκτός οικισμού, οι άκρες του<br />
δρόμου τελειώνουν σε λίνιες, σειρές από<br />
μεγαλύτερες πέτρες.<br />
Στα λιθόστρωτα οι πέτρες τοποθετούνται<br />
κάθετα σε πυκνή διάταξη. Στη συνέχεια,<br />
ρίχνεται κοσκινισμένο και στεγνό χώμα<br />
στο λιθόστρωτο και σπρώχνεται μέσα <strong>στα</strong><br />
κενά χρησιμοποιώντας μακρύ ραβδί και<br />
σκούπα. Τέλος, το λιθόστρωτο ραντίζεται.<br />
Στα πλακόστρωτα οι πέτρινες πλάκες<br />
τοποθετούνται οριζόντια, με την ίδια<br />
τεχνική.<br />
Το λιθόστρωτο κατασκευάζεται με ελαφρά<br />
κλίση προς το κέντρο για απομάκρυνση<br />
των όμβριων. Σε μερικές περιπτώσεις<br />
διαμορφώνεται κανάλι με μαγαλύτερες<br />
πέτρες κατά μήκος του δρόμου στο<br />
κέντρο για το σκοπό αυτό. Στα σκαλοπάτια<br />
τοποθετούνται μεγάλες πέτρες, κάθετα<br />
τοποθετημένες.<br />
55
Πιλοτικό Έργο<br />
ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΕΙΤΑΙ ΑΠΟ<br />
ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ<br />
Euromed<br />
Euromed heritage<br />
Agencia española<br />
De cooperación internacional<br />
Col·legi d’aparelladors<br />
I arquitectes tècnics de barcelona<br />
Τμήμα Αρχαιοτήτων<br />
Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων<br />
Κύπρος<br />
www.rehabimed.net<br />
4