peÅna wersja do pobrania - Protetyka Stomatologiczna
peÅna wersja do pobrania - Protetyka Stomatologiczna
peÅna wersja do pobrania - Protetyka Stomatologiczna
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
PROTET. STOMATOL., 2007, LVII, 4, 269-275<br />
Zastosowanie zaczepów precyzyjnych w rehabilitacji<br />
protetycznej pacjentów po operacjach nowotworów<br />
w obrębie żuchwy – opis przypadków*<br />
The application of precision attachments in prosthetic rehabilitation of patients<br />
following surgery of mandibular neoplasms – case reports<br />
Dariusz Rolski 1 , Robert Nieborak 1 , Elżbieta Mierzwińska-Nastalska 1 ,<br />
Michał Sołtan 2 , Danuta Samolczyk-Wanyura 2<br />
1<br />
Z Katedry Protetyki Stomatologicznej Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej w Warszawie<br />
Kierownik: prof. dr hab. n. med. E. Mierzwińska-Nastalska<br />
2 Z Kliniki Chirurgii Czaszkowo-Szczękowo-Twarzowej, Chirurgii Jamy Ustnej i Implantologii Instytutu<br />
Stomatologii Akademii Medycznej w Warszawie<br />
Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. Piekarczyk<br />
HASŁA INDEKSOWE:<br />
nowotwory głowy i szyi, rehabilitacja protetyczna, protezy<br />
szkieletowe, zaczepy precyzyjne<br />
KEY WORDS:<br />
head and neck neoplasms, prosthetic rehabilitation, frameworks,<br />
precision attachments<br />
Streszczenie<br />
Wstęp. Utrata kości żuchwy, spowo<strong>do</strong>wana chirurgicznym<br />
leczeniem nowotworów części twarzowej<br />
czaszki, prowadzi <strong>do</strong> okaleczenia, zaburzeń funkcji żucia,<br />
połykania, artykulacji, oddychania, co wpływa na<br />
znaczne pogorszenie jakości życia u pacjentów pooperacyjnych.<br />
Cel pracy. Przedstawienie zastosowania zaczepów<br />
precyzyjnych typu Rhein`83 u pacjentów po resekcji żuchwy<br />
z powodu nowotworu.<br />
Materiał i metody. Z uwagi na konieczność zszynowania<br />
resztkowego uzębienia w żuchwie, a także potrzebę<br />
przywrócenia funkcji oraz efektu czynnościowego i estetycznego,<br />
wykonano uzupełnienia protetyczne złożone:<br />
protezy stałe w postaci zespolonych koron metalowo-<br />
-ceramicznych i protezy ruchome, połączone z koronami<br />
zaczepami precyzyjnymi systemu Rhein`83. W leczeniu<br />
protetycznym zastosowano protezy szkieletowe, uzupełniające<br />
zarówno braki zębowe, jak i odtwarzające<br />
warunki zgryzowe po stronie ubytków pooperacyjnych<br />
w żuchwie.<br />
Summary<br />
Introduction. Mandibular bone loss due to surgical<br />
treatment of tumours in the maxillofacial region leads<br />
to mutilation as well as to dysfunctions of mastication,<br />
swallowing, and articulation, which adversely affects<br />
the postoperative quality of life.<br />
Aim of the study was to review the application of the<br />
Rhein`83 type precision attachments in patients following<br />
mandibular resections due to neoplasms.<br />
Material and methods. As the remaining mandibular<br />
dentition had to be splinted, and both the function and<br />
aesthetics restored, the following compound prosthetic<br />
appliances were produced: fixed prostheses in the form<br />
of PFM crowns, and removable prostheses affixed to<br />
the crowns with the Rhein`83 precision attachments.<br />
The prosthetic treatment involved lower frameworks,<br />
which replaced the missing dentition and additionally<br />
restored masticatory function on the side of postoperative<br />
defects.<br />
Conclusions. The chosen therapy significantly contributed<br />
to the functional improvement within the sto-<br />
*Praca wykonana w ramach projektu badawczego ze środków finansowych na naukę w latach 2007-2009.<br />
269
D. Rolski i inni<br />
Wnioski. Zastosowane leczenie przyczyniło się w<br />
znacznym stopniu <strong>do</strong> poprawy funkcji układu stomatognatycznego<br />
oraz <strong>do</strong> podniesienia komfortu psychicznego<br />
pacjentów.<br />
matognathic system and to the enhancement of patients’<br />
well-being.<br />
Wstęp<br />
Rehabilitacja protetyczna pacjentów po zabiegach<br />
usunięcia nowotworów żuchwy stanowi jeden<br />
z najtrudniejszych problemów w terapii układu<br />
stomatognatycznego (1-8).<br />
Umiejscowienie ubytku pooperacyjnego, jego<br />
rozległość, decydują o charakterze i rozmiarach<br />
zniekształcenia <strong>do</strong>lnego piętra części twarzowej<br />
czaszki i struktur stawu skroniowo-żuchwowego<br />
oraz wpływają na pojawienie się zaburzeń zwarciowo-artykulacyjnych.<br />
Konsekwencją zabiegu<br />
operacyjnego jest niejednokrotnie obecność blizn<br />
ściągających, zwężenie szpary ustnej i ograniczenie<br />
ruchomości języka (9-12).<br />
Zdecy<strong>do</strong>wanie więcej problemów stwarzają pacjenci<br />
po resekcji żuchwy z jednoczesnym wyłuszczeniem<br />
stawu skroniowo-żuchwowego bez<br />
odtworzenia ciągłości kości żuchwy. Brak symetrycznego<br />
działania mięśni żucia, jednostronny<br />
wpływ mięśni nadgnykowych, utrudnia ustawienie<br />
żuchwy w płaszczyźnie poziomej. Zaburzenia<br />
strukturalne współistnieją z <strong>do</strong>legliwościami i dysfunkcją<br />
drugiego stawu sż. Leczenie wymaga długotrwałej,<br />
etapowej i wielospecjalistycznej opieki<br />
oraz systematycznej mioterapii (13-24).<br />
Pacjentka J. K., lat 35, po zabiegu hemiresekcji<br />
żuchwy po stronie prawej z wyłuszczeniem<br />
w stawie skroniowo-żuchwowym prawym z powodu<br />
wznowy szkliwiaka (Ameloblastoma) (ryc.<br />
1). Pięć lat wcześniej pacjentka była poddana zabiegowi<br />
częściowej resekcji trzonu żuchwy po<br />
stronie prawej z jednoczesną rekonstrukcją kości<br />
żuchwy autogennym przeszczepem z talerza kości<br />
biodrowej. Przed operacją hemiresekcji żuchwy<br />
wykonywano dwukrotnie plastykę blizny<br />
pooperacyjnej w okolicy podżuchwowej prawej<br />
z powodu bliznowca. U pacjentki nie stosowano<br />
żadnego leczenia wspomagającego. Leczenie protetyczne<br />
rozpoczęto cztery lata po zabiegu operacyjnym.<br />
W badaniu klinicznym jamy ustnej stwierdzono<br />
w szczęce niewielkie braki międzyzębowe, nie wymagające<br />
uzupełnienia, w żuchwie uzębienie reszt-<br />
Ryc. 1. Pacjentka J. K. – zdjęcie zewnątrzustne – hemiresekcja<br />
kości żuchwy po stronie prawej, wi<strong>do</strong>czna<br />
asymetria twarzy.<br />
I. Opis przypadku<br />
Ryc. 2. Pacjentka J. K. – zdjęcie pantomograficzne –<br />
stan przed leczeniem protetycznym.<br />
270 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2007, LVII, 4
Leczenie protetyczne po operacjach nowotworów żuchwy<br />
Leczenie protetyczne<br />
Ryc. 3. Pacjentka J. K. – zdjęcie wewnątrzustne – ubytek<br />
pooperacyjny kości żuchwy po stronie prawej.<br />
W pierwszym etapie leczenia protetycznego wykonano<br />
czasową protezę akrylową: częściową osiadającą<br />
<strong>do</strong>lną z rozbu<strong>do</strong>waną częścią <strong>do</strong>śluzówkową<br />
po stronie prawej, w miejscu ubytku pooperacyjnego.<br />
Proteza czasowa pozwoliła na ustalenie<br />
wysokości zwarcia centralnego i prawidłowej pozycji<br />
odłamu żuchwy w stosunku <strong>do</strong> zębów szczęki.<br />
Stanowiła ona także pierwszy element czynnościowej<br />
rehabilitacji pacjentki. Na tym etapie leczenia<br />
zlecono mioterapię.<br />
W drugim etapie leczenia protetycznego, po przeprowadzeniu<br />
leczenia en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznego korzeni zęba<br />
38, wykonano złożony ząb ćwiekowy metalowy lany<br />
z zaczepem kulistym typu Ot-cap systemu Rhein`83<br />
(Rhein`83 srl, Bologna, Włochy), skierowanym <strong>do</strong><br />
przodu w stosunku <strong>do</strong> korony protetycznej i długoczasowe<br />
uzupełnienie protetyczne w postaci protezy<br />
szkieletowej <strong>do</strong>lnej opartej na zębie 38 zaopatrzonym<br />
w element retencyjny (ryc. 5). Skrzydło prawe<br />
pooperacyjnej protezy szkieletowej <strong>do</strong>lnej zostało<br />
znacznie rozbu<strong>do</strong>wane w części <strong>do</strong>śluzówkowej<br />
i dla poprawy stabilizacji protezy podścielone<br />
masą elastyczną (Softerex, Zermapol, Polska).<br />
Powtarzalne ustawienie centralnej pozycji żuchwy,<br />
zabezpieczono poprzez zmodyfikowaną powierzchnię<br />
żującą zębów trzonowych <strong>do</strong>lnych po<br />
stronie prawej, a także krzyżowe ustawienie zębów<br />
w protezie pooperacyjnej. Taki układ przeciwdzia-<br />
Ryc. 4. Pacjentka J. K. – schemat ilustrujący ubytek<br />
pooperacyjny i związaną z tym przewagę<br />
czynnościową mięśni części twarzowej czaszki i szyi po<br />
stronie lewej.<br />
kowe: 32, 33, 34, 38 – w <strong>do</strong>brym stanie klinicznym<br />
(ryc. 2). Ponad to stwierdzono spłycenie dna jamy<br />
ustnej, skrócenie i deformację części zębo<strong>do</strong>łowej<br />
żuchwy po stronie prawej (ryc. 3), asymetrię twarzy<br />
z wi<strong>do</strong>czną blizną pooperacyjną na powłokach<br />
skórnych szyi w okolicy podżuchwowej po stronie<br />
prawej (ryc. 1). Obserwowana przewaga czynnościowa<br />
mięśni części twarzowej czaszki i szyi strony<br />
lewej, w połączeniu z ubytkiem kości żuchwy,<br />
spowo<strong>do</strong>wała u pacjentki zbaczanie odłamu żuchwy<br />
w stronę ubytku pooperacyjnego (ryc. 4).<br />
Ryc. 5. Pacjentka J. K. – zdjęcie wewnątrzustne – pooperacyjna<br />
proteza szkieletowa <strong>do</strong>lna w jamie ustnej,<br />
zakotwiczona na zaczepie precyzyjnym typu Ot-cap<br />
(systemu Rhein`83) zintegrowanym z zębem ćwiekowym<br />
38.<br />
PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2007, LVII, 4 271
D. Rolski i inni<br />
łał niekontrolowanym przesunięciom żuchwy w<br />
stronę ubytku pooperacyjnego (ryc. 5).<br />
Z powodu niskich koron zębów 32, 33, 34, a<br />
także niewystarczającego retencyjnego kształtu<br />
powierzchni klamrowych tych zębów, pooperacyjna<br />
proteza szkieletowa <strong>do</strong>lna nie wykazywała<br />
<strong>do</strong>statecznej retencji i stabilizacji, szczególnie<br />
przy ruchach bocznych. Zdecy<strong>do</strong>wano, dwa lata<br />
po ukończeniu drugiego etapu leczenia protetycznego,<br />
przeleczyć en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznie pozostałe zęby w<br />
żuchwie: 32, 33, 34, zaopatrzyć korzenie tych zębów<br />
we wkłady koronowo-korzeniowe i na ich bazie<br />
wykonać zespolone korony złożone metalowo-<br />
-ceramiczne, mające w swojej metalowej podbu<strong>do</strong>wie,<br />
od strony językowej i na powierzchni żującej<br />
przygotowane łoże dla podparć okludalnych protezy<br />
szkieletowej <strong>do</strong>lnej (ryc. 6, 7). Korony na zębach<br />
Ryc. 7. Pacjentka J. K. – pooperacyjna proteza szkieletowa<br />
<strong>do</strong>lna ze znacznie rozbu<strong>do</strong>wanym prawym<br />
skrzydłem w części <strong>do</strong>śluzówkowej, podścielona masą<br />
elastyczną. Obok wi<strong>do</strong>czne zblokowane korony metalowo-ceramiczne<br />
z wyfrezowanym łożem dla podparć<br />
okludalnych protezy szkieletowej i zaopatrzone w<br />
zaczepy precyzyjne typu Ot-cap systemu Rhein`83.<br />
Ryc. 6. Pacjentka J. K. – zdjęcie wewnątrzustne – korony<br />
zespolone metalowo-ceramiczne zacementowane<br />
na zębach: 32, 33, 34 zaopatrzonych uprzednio we<br />
wkłady koronowo-korzeniowe. Korony na zębach 32<br />
i 34 zaopatrzono w zaczepy kuliste typu Ot-cap systemu<br />
Rhein`83. W korzeniach zęba 38 zacementowany<br />
złożony ząb ćwiekowy z zaczepem kulistym typu Otcap.<br />
Ryc. 8. Pacjentka J. K. – zdjęcie wewnątrzustne – stan<br />
po leczeniu protetycznym.<br />
32 i 34 zaopatrzono także w zaczepy kuliste typu<br />
Ot-cap systemu Rhein`83 dla poprawy retencji protezy<br />
pooperacyjnej i zwiększenia estetyki ruchomego<br />
uzupełnienia protetycznego (ryc. 6, 7). Nowe<br />
rozwiązanie konstrukcyjne okazało się bardziej<br />
skuteczne, retencja i stabilizacja pooperacyjnej protezy<br />
szkieletowej uległa zdecy<strong>do</strong>wanej poprawie<br />
z jednoczesnym za<strong>do</strong>walającym efektem estetycznym<br />
(ryc. 8).<br />
II. Opis przypadku<br />
Pacjentka E. Sz., lat 44, po zabiegu odcinkowej<br />
resekcji trzonu żuchwy po stronie prawej z powodu<br />
szkliwiaka (Ameloblastoma), bez wdrożenia leczenia<br />
wspomagającego. Leczenie protetyczne rozpoczęto<br />
2 lata po zabiegu chirurgicznym.<br />
W badaniu klinicznym w jamie ustnej stwierdzono<br />
niewielki brak międzyzębowy prawostronny w<br />
272 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2007, LVII, 4
Leczenie protetyczne po operacjach nowotworów żuchwy<br />
szczęce, nie wymagający uzupełnienia, w żuchwie<br />
brak skrzydłowy prawostronny. Po stronie operowanej<br />
stwierdzono nieznacznego stopnia spłycenie<br />
przedsionka jamy ustnej, deformację części zębo<strong>do</strong>łowej<br />
oraz asymetrię twarzy i bliznę pooperacyjną<br />
w okolicy podżuchwowej po stronie prawej (ryc. 9).<br />
U pacjentki występowało nieznacznego stopnia<br />
zbaczanie żuchwy w stronę ubytku pooperacyjnego,<br />
spowo<strong>do</strong>wane niewielką przewagą czynnościową<br />
mięśni części twarzowej czaszki strony zdrowej<br />
i ubytkiem kości żuchwy (ryc. 10).<br />
Leczenie protetyczne<br />
Ryc. 9. Pacjentka E. S. – zdjęcie zewnątrzustne – odcinkowa<br />
resekcja kości żuchwy po stronie prawej, wi<strong>do</strong>czna<br />
asymetria twarzy.<br />
Ryc. 11. Pacjentka E. S. – zdjęcie wewnątrzustne-zacementowane<br />
wkłady koronowo-korzeniowe w przeleczonych<br />
en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznie korzeniach zębów: 42, 41, 31, 35, 38.<br />
Po uprzednim zabiegu hemisekcji korzeni medialnych<br />
zęba 36, wykonano wkład koronowo-korzeniowy w korzeniu<br />
dystalnym.<br />
Ryc. 10. Pacjentka E. S. – schemat ilustrujący ubytek<br />
pooperacyjny i związaną z tym przewagę czynnościową<br />
mięśni części twarzowej czaszki i szyi po stronie lewej.<br />
Z uwagi na zachowanie prawidłowych relacji<br />
żuchwowo-szczękowych (odwodzenie<br />
i przywodzenie żuchwy zaburzone było w niewielkim<br />
stopniu) leczenie przeprowadzono jednoetapowo<br />
wspomagając je mioterapią rozluźniającą<br />
mięśnie części twarzowej czaszki<br />
i szyi.<br />
Po przeprowadzeniu sanacji jamy ustnej (m.<br />
in. wykonano hemisekcję korzeni zęba 36 – usunięto<br />
korzenie medialne) i leczeniu en<strong>do</strong><strong>do</strong>ntycznym<br />
korzeni zębów w żuchwie (42, 41, 31, 35,<br />
36 – korzeń dystalny i 38), wykonano w tych<br />
korzeniach wkłady koronowo-korzeniowe (pojedyncze<br />
i złożone) (ryc. 11). Następnie wkłady<br />
koronowo-korzeniowe zaopatrzono w korony<br />
złożone metalowo-ceramiczne: w odcinku przednim<br />
– zblokowane korony złożone 42, 41, 31,<br />
w odcinku bocznym – korony złożone 35 i 36<br />
oraz koronę laną metalową 38, połączone zespoleniami<br />
kładkowymi zaopatrzonymi w kuliste elementy<br />
retencyjne typu Ot-cap systemu Rhein`83.<br />
Korona złożona na zębie 42 została zaopatrzona<br />
w kulisty zaczep precyzyjny systemu Rhein`83 (typu<br />
Ot-cap), a w metalowej podbu<strong>do</strong>wie koron zło-<br />
PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2007, LVII, 4 273
D. Rolski i inni<br />
żonych od strony językowej i na powierzchni żującej<br />
zostało przygotowane łoże dla podparć okludalnych<br />
protezy szkieletowej <strong>do</strong>lnej (ryc. 12).<br />
Następnie wykonano pooperacyjną protezę<br />
szkieletową <strong>do</strong>lną, z wykorzystaniem precyzyjnych<br />
elementów retencyjnych zintegrowanych z<br />
wykonanymi uzupełnieniami stałymi (ryc. 12, 13).<br />
Zasięg pooperacyjnej protezy <strong>do</strong>lnej został znacznie<br />
ograniczony po stronie ubytku pooperacyjnego<br />
(ryc. 12, 13) z powodu braku możliwości podparcia<br />
protezy na niepełnowartościowym odcinku<br />
podłoża protetycznego i braku tzw. „przestrzeni dla<br />
protez”. Wynik rehabilitacji protetycznej przedstawiono<br />
na rycinie 14.<br />
Ryc. 12. Pacjentka E. S. – pooperacyjna bezklamrowa<br />
szynoproteza <strong>do</strong>lna i zblokowane korony metalowo-ceramiczne<br />
na zębach: 42, 41, 31, zintegrowane z<br />
zaczepem precyzyjnym kulistym typu Ot-cap systemu<br />
Rhein`83. Na zębach 35, 36 korony metalowo-ceramiczne,<br />
na zębie 38 korona metalowa lana, połączone<br />
ze sobą w miejscach ubytków międzyzębowych zespoleniami<br />
kładkowymi zaopatrzonymi w kuliste elementy<br />
retencyjne typu Ot-cap. Zasięg pooperacyjnej protezy<br />
<strong>do</strong>lnej został znacznie ograniczony po stronie ubytku po<br />
zabiegu operacyjnym.<br />
Ryc. 13. Pacjentka E. S. – pooperacyjna bezklamrowa<br />
szynoproteza <strong>do</strong>lna zakotwiczona na<br />
zaczepach precyzyjnych zintegrowanych ze stałymi uzupełnieniami<br />
protetycznymi.<br />
Ryc. 14. Pacjentka E. S. – zdjęcie wewnątrzustne – stan<br />
po leczeniu protetycznym.<br />
Podsumowanie<br />
1. Leczenie pacjentów po zabiegach chirurgicznych<br />
w obrębie żuchwy powinno być prowadzone<br />
indywidualnie i <strong>do</strong>stosowane <strong>do</strong> istniejących<br />
warunków anatomicznych (umiejscowienie<br />
i rozległość ubytków pooperacyjnych,<br />
obecność zębów) i funkcjonalnych układu stomatognatycznego.<br />
2. W wyniku etapowego leczenia protetycznego<br />
i jednoczesnej mioterapii osiągnięto <strong>do</strong>bre<br />
wyniki rehabilitacji całego układu stomatognatycznego<br />
oraz <strong>do</strong>bry efekt estetyczny.<br />
3. Dzięki wykorzystaniu uzębienia resztkowego<br />
pacjentów i zastosowaniu zaczepów precyzyjnych<br />
systemu Rhein`83, możliwe było<br />
uzyskanie odpowiedniej retencji i stabilizacji<br />
długoczasowych uzupełnień protetycznych,<br />
co pozwoliło na uzyskanie znacznej poprawy<br />
wy<strong>do</strong>lności czynnościowej układu stomatognatycznego<br />
i komfortu życia leczonych pacjentów.<br />
274 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2007, LVII, 4
Leczenie protetyczne po operacjach nowotworów żuchwy<br />
Piśmiennictwo<br />
1. Beumer J., Curtis T., Marunick M.: Maxillofacial<br />
rehabilitation: Prostho<strong>do</strong>ntic and surgical considerations.<br />
Tokio. 1996. – 2. Chalian V. A., Drane<br />
J. B., Standish S. M.: Maxillofacial prostho<strong>do</strong>ntic.<br />
Multidisciplinary practice. The Wiliam & Wilkins Co.<br />
Baltimore 1971. – 3. Ciechowicz B.: Rehabilitacja protetyczna<br />
pacjentów po rozległych zabiegach onkologicznych<br />
z uwzględnieniem oceny skuteczności leczenia<br />
stomatopatii powikłanych infekcją grzybami drożdżopo<strong>do</strong>bnymi.<br />
Praca <strong>do</strong>ktorska. Warszawa 1988. –<br />
4. Ciechowicz B., Rusiniak-Kubik K., Niesłuchowska<br />
M.: Rehabilitacja protetyczna w wielospecjalistycznym<br />
leczeniu chorych po zabiegach resekcji szczęki<br />
i żuchwy z powodu nowotworów. Protet. Stomatol.,<br />
1991, XLI, 3, 110-114. – 5. Dreher W.: Możliwości<br />
rehabilitacji protetycznej chorych po operacjach nowotworów<br />
jamy ustnej i szczęk. Praca habilitacyjna.<br />
PAM Szczecin 1979. – 6. Rusiniak K., Ciechowicz B.:<br />
Postępowanie lecznicze w rehabilitacji protetycznej po<br />
leczeniu nowotworów i operacjach w obrębie twarzoczaszki.<br />
Protet. Stomatol., 1996, XLVI, 4, 204-208. –<br />
7. Rusiniak K., Ciechowicz B., Rolski D., Ciechowicz<br />
K.: Klasyfikacja pacjentów z ubytkami podłoża protetycznego<br />
z uwzględnieniem umiejscowienia i rozległości<br />
deformacji. Protet. Stomatol., 1997, XLVII, 4, 215-<br />
-220. – 8. Spiechowicz E.: <strong>Protetyka</strong> <strong>Stomatologiczna</strong>.<br />
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006. – 9.<br />
McClure D., Barker G., Barker B., Feil P.: Oral management<br />
of the cancer patient, part II: Oral complications<br />
of radiation therapy. Compedium, 1987, 8, 88,<br />
90-92. – 10. Meraw S. J., Reeve C. M.: Dental considerations<br />
and treatment of the oncology patient receiving<br />
radiation therapy. J. Am. Dent. Assoc., 1998, 129, 201-<br />
-205.<br />
11. Mierzwińska-Nastalska E., Rolski D.,<br />
Rusiniak-Kubik K., Kostrzewa-Janicka J.: Treatment<br />
Considerations for Mandibulectomy Patients with<br />
Temporomandibular Dysfunction. Acta Stomatol.<br />
Croat., 2006, 40, 3, 295-301. – 12. Starościak S., Witwicki<br />
T., Kawecki A., Rolski D., Rolski W.: Skojarzone i zespołowe<br />
leczenie zaawansowanego raka (T4, N2, M0)<br />
przedniego odcinka dna jamy ustnej. Opis przypadku.<br />
Czas. Stomat., 2003, LVI, 9, 596-600. – 13. Brill N.,<br />
Tryde G.: Physiology of Mandibular Positions. Front.<br />
Oral Phis., V, 1, 199-237. – 14. Cantor R., Curtis T. A.:<br />
Prosthetic management of edentulous mandibulectomy<br />
patients. J. Prosthet. Dent., 1971, 25, 446-457. – 15.<br />
Grosfel<strong>do</strong>wa O.: Fizjologia narządu żucia. Warszawa<br />
1981. – 16. Inui M., Fushima K., Sato S.: Facial asymetry<br />
in temporomandibular joint disorders. J. Oral Rehab.,<br />
1999, 26, 402-406. – 17. Malik J.: Leczenie protetyczne<br />
pacjentów po resekcji szczęki lub żuchwy. Protet.<br />
Stomatol., 1980, XXX, 6, 343-348. – 18. Men<strong>do</strong> N.:<br />
Studiem on masticatory functions in patients with surgical<br />
mandibular reconstruction. Oral Surg., 1972, 34,<br />
390-406. – 19. Preiskel H. W.: Precision attachments in<br />
dentistry. Henry Kimpton. Lon<strong>do</strong>n 1968. – 20. Rolski<br />
D., Ciechowicz B., Rusiniak-Kubik K.: Rehabilitacja<br />
protetyczna pacjentów po zabiegach resekcji żuchwy z<br />
powodów nowotworów. Protet. Stomatol., 2000, L, 6,<br />
333-338.<br />
21. Rolski D., Kostrzewa-Janicka J., Ciechowicz B.,<br />
Rusiniak-Kubik K., Śmiga-Witas A.: Czynnościowa rehabilitacja<br />
układu stomatognatycznego w leczeniu protetycznym<br />
pacjentów po operacjach nowotworów żuchwy.<br />
Czas. Stomat., 2002, LV, 9, 586-593. – 22. Rolski<br />
D., Dolegacz A., Górska R., Mierzwińska-Nastalska E.:<br />
Zespołowe leczenie pacjentów po zabiegach chirurgicznych<br />
z powodu nowotworów w obrębie części twarzowej<br />
czaszki – opis przypadków. Protet. Stomatol., 2003,<br />
LIII, 3, 142-151. – 23. Spiechowicz E.: Postępowanie<br />
protetyczne w przypadkach ubytków trzonu żuchwy.<br />
Prot. Stomat., 1971, XXI, 1, 21-28. – 24. Spiechowicz<br />
E., Rusiniak K., Ciechowicz B.: Rehabilitacja protetyczna<br />
i leczenie zaburzeń czynnościowych układu stomatognatycznego<br />
chorych po resekcji żuchwy. Protet.<br />
Stomatol., 1991, XLI, 3, 104-108.<br />
Zaakceptowano <strong>do</strong> druku: 2.II.2007 r.<br />
Adres autorów: 02-006 Warszawa, ul. Nowogrodzka 59.<br />
© Zarząd Główny PTS 2007.<br />
PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2007, LVII, 4 275