tpimhniaia ekÎ´oÏh oÎ»Ïn tÏn Î»aÏiÎ¸iÏtÏn - ÎµÎ»ÎµÏÎ±ÎµÎ½

3223 

TO ΛAΣIΘI 

TPIMHNIAIA EKΔOΣH OΛΩN TΩN ΛAΣIΘIΩTΩN 

ETOΣ 2ο • AP. ΦYΛΛOY 8 • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2012 

AΓ. KΩN/NOY 39 • 10437 AΘHNA • THΛ./FAX: 210 5247136 • EΘN. ANTIΣTAΣEΩΣ 176 • 71306 HPAKΛEIO • THΛ./FAX: 2810 240008 

Αλλαγή φρουράς: Ο παλιός ανεμόμυλος 

παραδίδει τη σκυτάλη στο καινούριο φωτοβολταϊκό 

Aφιέρωμα: Αιολική ενέργεια

TO ΛAΣIΘI: Tριμηνιαία έκδοση όλων των Λασιθιωτών 

IΔIOKTHTEΣ: • ΣYΛΛOΓOΣ ΛAΣIΘIΩTΩN ATTIKHΣ "O ΔIKTAIOΣ" , email: diktaios1962@gmail.com 

• ΣYNΔEΣMOΣ ΛAΣIΘIΩTΩN HPAKΛEIOY «TO OPOΠEΔIO» , email: info@slh.gr 

ΓPAΦEIA: AΓ. KΩN/NOY 39 10437 AΘHNA THΛ. 210 5247136 

EΘN. ANTIΣTAΣEΩΣ 176 * 71306 HPAKΛEIO • THΛ./FAX: 2810 240008 

Eκδότες - Yπεύθυνοι: K. ΣTPATANTΩNAKHΣ, ANT. TZOMΠANAKHΣ 

YΠEYΘYNOΣ TYΠOΓPAΦEIOY N.Γ. ΠAΠAΔOΠOYΛOΣ 

Ε. Γιάνναρη 5, Αθήνα 118 53 Τηλ. 210-3468268 Fax: 210-3467155 

e-mail: desmosekdoseis@gmail.com 

ΔIANEMETAI ΔΩPEAN 

(Tα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συγγραφέων τους) 

➡ 

ΣΥΛΛOΓOΣ ΛΑΣΙΘΙΩΤΩΝ ATTIKHΣ 

«O ΔΙΚΤΑΙOΣ » 

Διοικητικό Συμβούλιο 

Τζομπανάκης Α. Πρόεδρος 6947199666 

Δαμιανάκη Δ. Αντιπρόεδρος 6945573707 

Βελεγράκης Ε.. Γ.Γραμματέας 6945235155 

Φουκαρακης Ε. Ταμίας 6974000064 

Μουδάτσου Χ. Εφορος 6974072405 

Δολαψάκη Ε. 6978321800 

Κουμαρτζη Α. 6944310250 

Λαδομένος Μ. 6972016085 

Μπιτσάκης Α. 2103622534 

Παναγιωτάκης Γ. 6947721102 

Πλατάκης Ε. 6938487558 

}Μέλη 

Πλευράκης Δ. 6946461606 

Σκουληκάρης Χ. 6934039036 

Σφακιωτάκης Γ. 2102910704 

Τζερμιά Μ. 6972307466 

Εξελεγκτική Επιτροπή 

Παντερμαράκης Γεώργιος 

Παπαδάκης Εμμανουήλ 

Πιταροκοίλης Ιωάννης 

Για συνδρομές του «ΔIKTAIOY»: 

AΓPOTIKH TPAΠEZA 165 04 003041 29 

➡ 

ΣΥNΔEΣMOΣ ΛAΣIΘIΩTΩN HPAKΛEIOY 

«TO OPOΠEΔIO» 

Διοικητικό Συμβούλιο 

Πρόεδρος Στραταντωνάκης Κων/νος 6974866670 

Αντιπρόεδρος Δημήτριος Καλυκάκης 6944355173 

Β’ Αντ/δρος Νικόλαος Τσαμάνδουρας 6932538890 

Γενική Γραμματέας Μαρία Λαγκωνάκη6941668867 

Αν. Γεν.Γραμ. Απόστολος Τζανάκης 6978185861 

Ταμίας Κυπριωτάκη Μαρία 6975896717 

Αν. Ταμίας Ελευθέριος Σπανάκης 6937218210 

Έφορος Φουκαράκη Μαρία 6981847795 

Αν. Έφορος Ιωάννης Σωμαράς 6989365168 

Μέλος Ιωάννης Πατεράκης 

Μέλος Νικόλαος Τσικαλάκης 

Ζαμπετάκη Λήδα 

Τζιράκης Εμμανουήλ 

Χαλκιαδάκης Μιλτιάδης 

Εξελεγκτική Επιτροπή 

Για συνδρομές του «OPOΠEΔIOY»: 

AΓPOTIKH TPAΠEZA 366 04 003218 17 

Κύριο άρθρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ.3 

Κοπή πίτας Δικταίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ.4 

Ο χορός του Δικταίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ.5 

Ο χορός του Συνδέσμου . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ.6 

Τα Εν Δήμω . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ.7-8 

Συνάντηση με τη Λασιθιωτοπούλα «Το Λασίθι» .σελ.9-14 

Οι νερόμυλοι,το Λασίθι και μια ιδέα . . . . .σελ.15-16 

Αφιέρωμα: Αιολική ενέργεια . . . . . . . . . . .σελ.17-25 

Το τραγούδι τ’ Άη Γιώργη . . . . . . . . . . . . .σελ.26-27 

Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α 

Από τη βιολογία στην (ξυλο)γλυπτική . . . .σελ.28-29 

Λαογραφικό Μουσείο Αγ. Γεωργίου . . . . .σελ.30-32 

Η μάχη της Κρήτης . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ.33-36 

Το Κρητικό αλέτρι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ.37 

Κοινωνικά Θέματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ.38-39 

Βιβλιοπαρουσίαση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ.40 

Λασιθιώτικα Κάλαντα Μ. Παρασκευής . . . . . .σελ.41 

Λασίθι: Βιογραφίες ((((((((((((((((((((((((((((((((((((σελ.42-44 

Βράβευση Μιχάλη Κασσωτάκη . . . . . . . . .σελ.45-47 

Συνεργάστηκαν σ’ αυτό το τεύχος: Α. Αργυροπούλου, Ε. Βελεγράκης, Β.Ζεβελάκης, Μ. Κασσωτάκης, Αι.Μαριδάκη - 

Κασσωτάκη, Ε. Μπελιβάνης, Γ. Παναγιωτάκης, Π. Παπαναστασίου, Γ. Πρατσίνης, Χρ.Στιβακτάκη - Μουδάτσου, Χρ.Τσικιρτσή 

- Κασιαντάκη, Γ. Χατζάκης 

Οι φωτογραφίες των εξωφύλλων είναι από το βιβλίο του Γιώργου Χατζάκη το «Αιολικό Πάρκο των θεών» - Οροπέδιο Λασιθίου

K Y P I O A P Θ P O 

…...ΠΟΛΛΩ ΚΑΡΡΟΝΕΣ 

Το σημερινό τεύχος τόσο από απόψεως 

θεμάτων, όσο και από απόψεως 

προσώπων είναι αφιερωμένο 

στις νέες τάσεις στο χώρο της ενέργειας 

και στους πολλά υποσχόμενους 

νέους που κατάγονται από το Λασίθι, οι 

οποίοι αποτελούν την ελπίδα για ένα 

μέλλον πιο ανθρώπινο και πιο φιλικό στο 

περιβάλλον. Διαβάζοντας το οι αναγνώστες 

θα δοκιμάσουν μια ευχάριστη 

έκπληξη. Το αφιερωματικό τμήμα, όπως 

και τα περισσότερα από τα ουσιαστικά 

άρθρα έχουν γραφεί από Λασιθιώτες της 

νέας γενιάς. Έχομε μέχρι τώρα συνηθίσει 

ο χώρος αυτός να μονοπωλείται σχεδόν 

από τους μεγαλύτερους σε ηλικία και η 

σημερινή καινοτομία μας κάνει να νοιώθομε 

υπερήφανοι και αισιόδοξοι. Υπερήφανοι 

γιατί, όπως θα διαπιστώσετε το επίπεδο 

γραφής είναι υψηλού επιπέδου και 

αισιόδοξοι, γιατί έτσι διασφαλίζονται τα 

εχέγγυα για τη συνέχιση μιας πορείας στο 

μέλλον ασφαλούς και βεβαίας. 

Είναι επιβεβαιωμένο ότι τους σημερινούς 

νέους διακρίνει ορθοκρισία και 

υπευθυνότητα όντας, απαλλαγμένοι από 

τις στρεβλώσεις και τα συμπλέγματα των 

προηγουμένων γενεών και τα στοιχεία 

αυτά θα αποτελέσουν τις στέρεες βάσεις 

για μια σωστότερη και υγιέστερη εξέλιξη. 

Και αυτό συμβαίνει όχι μόνο στον προαναφερθέντα 

χώρο της ενέργειας αλλά και 

σε όλους τους τομείς της επιστήμης, της 

τέχνης και της τεχνολογίας. Έτσι βλέποντας 

κανείς το εμπεριστατωμένο άρθρο 

του Μανώλη Βελεγράκη για τη Μάχη της 

Κρήτης δεν μπορεί παρά να θαυμάσει την 

διεισδυτικότητα της έρευνας και την πληρότητα 

της ανάλυσης, πράγμα που επίσης 

διαπιστώνει και στο εισαγωγικό του 

σημείωμα για τις ΑΠΕ, προλογίζοντας το 

σημερινό αφιερωματικό κεντρικό άρθρο. 

Και τα δύο αυτά εντελώς διαφορετικά 

αντικείμενα αντιμετωπίζονται με την ίδια 

πληρότητα και σαφήνεια. Διαβάζοντας 

κανείς στη συνέχεια τα δύο κεφάλαια για 

τις ΑΠΕ των Γιώργου Χατζάκη και Παναγιώτη 

Παπαναστασίου, διαπιστώνει τη 

σοβαρότητα και αποτελεσματικότητα με 

την οποία έχει καλυφθεί ένα τόσο ζωτικής 

σημασίας αντικείμενο. Είναι καιρός να 

γίνομε όλοι πιο προσεκτικοί στη διαχείριση 

των πάσης φύσεως πηγών ενέργειας 

και σ’αυτό σίγουρα η νέα γενιά μάς δείχνει 

το δρόμο. Προχωρώντας στο άρθρο 

της Χρυσής Στιβακτάκη-Μουδάτσου για το 

Λαογραφικό Μουσείο Αγίου Γεωργίου, 

καμαρώνει την γλαφυρότητα της περιγραφής 

και την πληρότητα της πληροφόρησης. 

Τέλος, για να επανέλθομε στις 

ΑΠΕ δεν μπορεί παρά να θαυμάσει κανείς 

το βιογραφικό του Σοφοκλή Πιταροκοίλη, 

όταν διαπιστώνει ότι σε τόσο νεαρά ηλικία 

έχει διατρέξει μια τόσο επιτυχημένη 

διαδρομή, όντας Γενικός Διευθυντής σε 

μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες φωτοβολταϊκών 

της χώρας με μεγάλες δυνατότητες 

και προοπτική. 

Για όλους που προαναφέραμε και για 

τον καθένα ξεχωριστά είμαστε υπερήφανοι 

και σίγουροι ότι οδηγός στη πορεία 

τους είναι το «άμες δε γ’εσσόμεθα πολλώ 

κάρρονες». 

Τους το ευχόμαστε ολόψυχα! 

«TO ΛAΣIΘI»• ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2012 3

• T A N E A T Ω Ν Σ Y Λ Λ O Γ Ω Ν 

Κοπή πίτας Δικταίου 

Στις 15 Ιανουαρίου έγινε σε εφρόσυνη 

ατμόσφαιρα στα ανακαινισμένα γραφεία 

του Συλλόγου η κοπή της πίτας για το 

2012,που ευλόγησε ο αιδεσιμότατος π’ Ιωάννης 

Τραντάς φίλος του Συλλόγου από την 

Κριτσά, αφού είχε προηγηθεί αρτοκλασία 

στον παρακείμενο ναό του Αγ. Κωνσταντίνου. 

Στον χαιρετισμό του ο Πρόεδρος του 

Συλλόγου Α. Τζομπανάκης είπε: 

Είναι μεγάλη η χαρά που βρισκόμαστε σήμερα 

μαζί στο ξεκίνημα του 2012, ενός χρόνου 

δύσκολου αλλά και καθοριστικού για 

τη πορεία του Συλλόγου μας. 

Με την ανατολή του νέου έτους ο Σύλλογος 

μας , ο ιστορικός Δικταίος, κλείνει μισό αιώνα 

συνεχούς παρουσίας και μπαίνει στη δεύτερη 

πεντηκονταετία της ιστορίας του. Μιας ιστορίας 

με πολυποίκιλες διακυμάνσεις ανάλογες με τη 

πορεία τόσων μεγάλων αλλαγών και ανακατατάξεων 

που έχουν συντελεστεί στο διάστημα αυτό 

και που μοιραία είχαν καθοριστικό αντίκτυπο 

στην εξέλιξή του. 

Η φθορά του χρόνου και ορισμένες αστοχίες 

έχουν δημιουργήσει προβλήματα και έχουν επιφέρει 

ρωγμές στο οικοδόμημα του Συλλόγου και 

έτσι ο κραταιός σύλλογός μας έχει ανάγκη τη 

στήριξη του καθενός από μας για να αντέξει στη 

δύσκολη αυτή περίοδο μέχρι την ισχυροποίηση 

του και την επανάκτηση της παλαιάς του αίγλης. 

Και το έργο αυτό γίνεται ακόμη πιο δύσκολο 

σε μια συγκυρία, όπως η σημερινή που η κατήφεια 

και η απογοήτευση αποτελούν τα κυρίαρχα 

στοιχεία. Οφείλομε όμως τώρα περισσότερο 

παρά ποτέ να σταθούμε όρθιοι και νηφάλιοι και 

σαν πραγματικοί Λασιθιώτες να αντισταθούμε 

στην απαισιοδοξία και τον πεσιμισμό και σφίγγοντας 

τα δόντια με το πείσμα και την εγκαρτέρηση 

που χαρακτήριζαν τους προγόνους μας να 

ξεπεράσομε και αυτή τη δυσκολία σαν τόσες 

άλλες και να είμαστε σίγουροι ότι η αφούρα που 

υπάρχει γύρω μας θα διαλυθεί και ο ορίζοντας 

θα γίνει και πάλι φωτεινός και αισιόδοξος. 

Με τη πίστη αυτή εύχομαι το δίσεκτο 2012 , 

που συνήθως εξορκίζομε σαν κακότυχο, να αποδειχθεί 

για τον καθένα από σας και για τις οικογένειες 

σας καλότυχο και για την άδικα δοκιμαζόμενη 

κοινωνία να αποτελέσει την απαρχή μιας 

καινούργιας πορείας προόδου και ευημερίας. 

Χρόνια πολλά! Καλή χρονιά! 

4 

«TO ΛAΣIΘI»• ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2012


Ο Χορός του Δικταίου 

Εφέτος ο Δικταίος πραγματοποίησε τον καθιερωμενο ετήσιο χορό στις 10 

Μαρτίου στο Κρητικό κέντρο «ΓΑΛΑΖΙΟ». Η ατμόσφαιρα και το κλίμα που επικράτησε 

ήταν ξεχωριστό και οι παρευρισκόμενοι απόλαυσαν μια όμορφη και 

ξέγνοιαστη βραδιά και ένιωσαν τη ζεστή ατμόσφαιρα των συντοπιτών. Στην 

προσφώνησή του ο Πρόεδρος ανέφερε: 

Εκ μέρους του Δ.Σ. σας καλωσορίζω και 

σας ευχαριστώ για τη συμμετοχή σας στη 

καθιερωμένη ετήσια εκδήλωση του συλλόγου, 

του ιστορικού ΔΙΚΤΑΙΟΥ, που εφέτος 

κλείνει 50 χρόνια συνεχούς παρουσίας και 

δράσης.Ένας σύλλογος για να επιτελεί σωστά 

τον σκοπό του πρέπει να παρακολουθεί τις 

αλλαγές της κάθε εποχής και ανάλογα να προσαρμόζει 

τα μέσα και τις μεθόδους λειτουργίας 

του, για να εκπληρώνει αυτόν ακριβώς το 

σκοπό που πρέπει πάντα να παραμένει αμετακίνητος 

και αταλάντευτος, δηλ. τη σύσφιξη 

των σχέσεων ανάμεσα στα μέλη του με διάφορες 

δράσεις και εκδηλώσεις, την διατήρηση 

της επαφής με τον γενέθλιο τόπο και την στο 

μέτρο των δυνατοτήτων του πολλαπλή αρωγή 

και υποστήριξη σε πολιτιστικά και αναπτυξιακά 

προβλήματα . 

Και για να είναι πάντα καρποφόρος και δημιουργική 

αυτή η πορεία πρέπει να χαρακτηρίζεται 

από στοιχεία που ο απογραμματισμός 

τους σχηματίζουν την ακροστιχίδα της εμβληματικής 

μας επωνυμίας . Και συγκεκριμένα 

αυτά που χρειάζονται είναι: Δράσεις , Ιδέες, 

Καινοτομίες, Τομές, Αποφασιστικότητα, Ιδεαλισμός, 

Ομοψυχία, Συμμετοχή = ΔΙΚΤΑΙΟΣ.. 

Όλα τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα και 

«άνευ τούτων ουδέν εστί γενέσθαι των δεόντων» 

Ας ευχηθούμε η δεύτερη πεντηκονταετία 

που ανατέλλει να είναι καλότυχη και να αποβεί 

λαμπρότερη της πρώτης. 

Τελειώνοντας, θα ήθελα να εκφράσω τις 

θερμές ευχαριστίες του Δ.Σ. στους χορηγούς 

των δώρων της λαχειοφόρου αγοράς: 

Χορηγοί: 

ΑΝΕΚ 

Βελεγράκης Εμμανουίλ 

Γιαννόπουλος Βασ. -Κουμαρτζή Αθ. 

Γραφείο Ταξιδίων ΙΑΣΩΝ - Ε. Κουρίνος 

Διαμιανάκη Δέσποινα 

Καρύδης Μιχαήλ 

Κατερίνης Λεωνίδας 

Κρασανάκη Ελένη 

Κρασανάκη Μαντώ 

ΜΙΝΩΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ 

Ραδιοφωνικός σταθμός ΚΡΗΤΗ 87,5 fm 

Φιλιππίδης Ηλίας 



Ο Χορός του Συνδέσμου 

Λασιθιωτών Ηρακλείου 

ΟΣύνδεσμος Λασιθιωτών 

Ηρακλείου 

‘Το Οροπέδιο’ 

πραγματοποίησε 

τον αποκριάτικο χορό του στο 

κέντρο ΦΑΡΟΣ στην Νέα Αλικαρνασσό 

στις 24 Φεβρουαρίου 2012. 

Το γλέντι κράτησε μέχρι τις πρώτες 

πρωινές ώρες και όλοι οι 

παρευρισκόμενοι περάσαμε μια 

αξέχαστη βραδιά ανανεώνοντας 

το ραντεβού μας για την επόμενη 

εκδήλωση του Συνδέσμου μας. 

6 


TA 

εν 

ΔHMΩ 

Να αποτελέσει το Οροπέδιο πιλοτικό μοντέλο 

ανάπτυξης ορεινής περιοχής 

Πρόταση της Περιφέρειας Κρήτης προς τον ΟΟΣΑ 

Την πρόταση να αποτελέσει το Οροπέδιο 

Λασιθίου πιλοτικό μοντέλο ανάπτυξης 

ορεινής περιοχής στη Μεσόγειο, κατέθεσε 

στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας 

και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) ο Περιφερειάρχης 

Κρήτης κ. Σταύρος Αρναουτάκης. 

Η πρόταση του Περιφερειάρχη, όπως αναφέρουν 

πληροφορίες, βρίσκεται ήδη σε καλό 

δρόμο και αναμένεται να προχωρήσει και στο 

στάδιο υλοποίησης γεγονός που αποτελεί 

την πιο σημαντική είδηση για την περιοχή 

του Λασιθίου, αφού αναφέρεται στο μέλλον 

και την προοπτική της περιοχής. 

«Είναι εξαιρετικά σοβαρή και ουσιαστική 

πρόταση. Πρόκειται για μια ευκαίρια πρωτοβουλία 

του Περιφερειάρχη που με την υλοποίησή 

της θα ανοίξει σημαντικούς δρόμους 

ανάπτυξης για το Οροπέδιο Λασιθίου. Μια 

εμπεριστατωμένη μελέτη του ΟΟΣΑ ασφαλώς 

και θα αποτελέσει τον οδικό χάρτη για 

να πορευτεί στο μέλλον η περιοχή», δήλωσε 

εμφανώς ικανοποιημένος από την πρόταση ο 

Δήμαρχος Οροπεδίου Λασιθίου κ. Γιώργος 

Μηλιαράς. 

«Για λόγους σημαντικών αποτελεσμάτων 

τα οποία εκτιμούμε ότι θα προκύψουν, προτείνουμε 

ως περιοχή μελέτης το Δήμο Οροπεδίου 

Λασιθίου, θεωρώντας ότι πρόκειται 

για μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση, 

«πρόκληση» για τους ειδικούς του σχεδιασμού 

της ανάπτυξης, αλλά και για όσους 

ενδιαφέρονται πραγματικά για την αντιμετώπιση 

και ανατροπή των αιτίων που καθιστούν 

μια περιοχή, μειονεκτική», σημειώνει ο Περιφερειάρχης 

στην πρότασή του. 

Να σημειωθεί πως η πρόταση περιέχει όλα 

τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την 

περιοχή ως ελκυστική για τον ΟΟΣΑ προκειμένου 

να προχωρήσει σε μελέτη ανάπτυξης 

που θα έχει πιλοτικό χαρακτήρα, γεγονός 

που αποτελεί και το κυρίαρχο επιχείρημα που 

είναι αποδεκτό από τον Οργανισμό. 

Επιπλέον η πρόταση καταλήγει με την επισήμανση 

πως αποτελεί - πέρα από χρόνιο 

ζητούμενο - και ένα μεγάλο στοίχημα για την 

περιοχή του Οροπεδίου Λασιθίου η διερεύνηση, 

ανάλυση, επεξεργασία και διατύπωση 

ενός σύγχρονου μοντέλου ανάπτυξης που 

θα οδηγήσει σε μια νέα πραγματικότητα το 

Οροπέδιο Λασιθίου. 

ΜΙΧ. ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ (Εφημ. «ΑΝΑΤΟΛΗ») 


TA 

εν 

ΔHMΩ 

Ποδηλατικός τουρισμός 

στο Οροπέδιο 

Επεκτείνονται οι ποδηλατοδρόμοι φέτος το καλοκαίρι 

ΟΔήμος Οροπεδίου Λασιθίου από το 

2000-2006 έχει δημιουργήσει ποδηλατικές 

διαδρομές στον κάμπο και 

στις γύρω περιοχές, όπου κάθε χρόνο όλο και 

περισσότεροι επισκέπτες φτάνουν με τα ποδήλατά 

τους για να απολαύσουν το φυσικό περιβάλλον 

κάνοντας 

ποδηλατοδρομία. 

Τώρα, ο Δήμος 

Οροπεδίου Λασιθίου, 

προχωρεί σε 

νέο δίκτυο ποδηλατικών 

διαδρομών 

που θα βασιστεί 

στη χρησιμοποίηση 

τμημάτων 

του υφιστάμενου 

αγροτικού οδικού 

δικτύου ενώ θα 

προστεθούν στις 

υπάρχουσες διαδρομές 

και τέσσερις νέες. 

Συγκεκριμένα οι διαδρομές : Άγιος Κωνσταντίνος 

- είσοδος Φαραγγιού Χαυγά, Χώνος - Χόρτασα 

- Τσουλί Μνήμα, Οροπέδιο Λασιθίου - 

Οροπέδιο Νήσιμου, Αβρακόντε - Οροπέδιο 

Λιμνάκαρου. Με αυτές τις διαδρομές ο επισκέπτης 

θα μπορεί να δει με ποδήλατο όχι μόνο 

τον κάμπο του Οροπεδίου αλλά και τις διαδρομές 

προς τα γύρω βουνά που παρουσιάζουν 

μεγάλο ενδιαφέρον. 

Ένα άλλο έργο προβλέπει την προμήθεια 

ποδηλάτων και του ανάλογου εξοπλισμού και 

τη διάθεσή τους σε επισκέπτες του Δήμου. 

Συγκεκριμένα, θα γίνει προμήθεια από το 

Δήμο Οροπεδίου Λασιθίου εξήντα ποδηλάτων 

βουνού (mountain bikes) και αντίστοιχου αριθμού 

φορητού εξοπλισμού για την ασφαλή 

χρήση τους. Επίσης, τα ποδήλατα θα εξοπλιστούν 

με αντίστοιχο αριθμό συσκευών GPS, οι 

οποίες θα παρέχουν πληροφορίες στον αναβάτη 

για τη θέση, το υψόμετρο, την ταχύτητα και 

τη διανυόμενη απόσταση που πραγματοποιεί. 

Τα ποδήλατα και ο 

συνοδευτικός εξοπλισμός 

θα διατίθενται 

στους 

ενδιαφερόμενους 

χρήστες από ειδικό 

χώρο υποδοχής 

που θα δημιουργηθεί 

με την «αξιοποίηση 

έκτασης στη 

Μονή Βιδιανής για 

τη διαμόρφωση 

Κέντρου Πληροφόρησης 

και Εξυπηρέτησης 

Επισκεπτών». 

Στον ίδιο χώρο θα γίνεται η φύλαξη και 

η συντήρηση των ποδηλάτων. Το πρόγραμμα 

θα υλοποιείται όλους τους μήνες του χρόνου 

με ευθύνη της Δημοτικής Επιχείρησης Ξένιος 

Δίας Α.Ε. 

Αποκτώντας ένα ποδήλατο οι επισκέπτες - 

χρήστες του Προγράμματος θα έχουν τη δυνατότητα, 

όχι μόνο να διανύσουν τις υφιστάμενες 

ποδηλατικές διαδρομές αλλά και να γνωρίσουν 

τους σπάνιας ομορφιάς και αξίας φυσικούς και 

πολιτιστικούς πόρους που διαθέτει ο Δήμος π.χ. 

Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε4, οροπέδια, φαράγγια, 

σπήλαια, εκκλησίες και αρχαιολογικούς 

χώρους. 

ΜΙΧ. ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ (Εφημ. «ΑΝΑΤΟΛΗ») 

8 


Χρονογράφημα 

Η συνάντηση μου με τη Λασιθιωτοπούλα: 

«Το Λασίθι» 

Του Εμμ. Μπελιβάνη 

Συντ/χου Εκπ/κού 

Ήταν 7 Ιουνίου 

2009, εορτή της 

Αγίας Τριάδας, 

όταν αποφάσισα ν' ανέβω 

στο Οροπέδιο Λασιθίου. 

Είχα αρκετούς μήνες να το επισκεφθώ και το 

είχα επιθυμήσει. Μόλις είχα φθάσει στο Σελί 

της Αμπέλου κι έκανα το σταυρό μου, που με 

αξίωσε ο Θεός να το ξαναδώ, νάσου και να 

μου κάνει ότο-στοπ μια κοπέλα. Ήταν όμορφη, 

τρυφερή, ευγενική με φιλήδονα χείλη, 

με στητό κορμί σαν κυπαρίσσι, με μαύρα 

σγουρά μαλλιά που πετούσαν γαλάζιες 

ανταύγειες. Ήταν μια μάγισσα, χαριτωμένη κι 

ελκυστική με πράσινο φόρεμα, του οποίου 

τα μανίκια ήσαν κεντημένα. Φορούσε πράσινα 

γοβάκια, που έδιναν στο καλογυμνασμένο 

κορμί της μια ιδιαίτερη χάρη 

Άνοιξα το παράθυρο του αυτοκινήτου. Την 

καλημέρισα. Εκείνη μου έδωσε ένα μπουκέτο 

αγριολούλουδα της λασιθιώτικης γης 

- Συνηθίζεται οι άνδρες να κάνουν τέτοιες 

χειρονομίες, μα ας είναι τα δέχομαι και σ' 

ευχαριστώ. 

- Ποιά είσθε και πως βρεθήκατε εδώ πρωί 

– πρωί; 

- Είμαι το ίδιο το ΛΑΣΙΘΙ, μου απαντά. Είχα 

μια προαίσθηση πως θα ερχόσουν σήμερα 

και ήλθα να σε προϋπαντήσω. 

Την κοίταξα καλά καλά. 

- Πολύ γνώριμη μου φαίνεσαι. 

- Ναι, Μανόλη. Ξεχνάς πως γνωριζόμαστε 

τώρα και ογδόντα χρόνια; Ήρθα ν' ανταλλάξουμε 

δύο κουβέντες να σου πω το παράπονό 

μου ν' αλαφρώσω. 

- Βλέπω πως ξέρεις και το μικρό μου 

όνομα. 

- Ασφαλώς. Εγώ δεν ξεχνώ ποτέ τους 

καλούς Λασιθιώτες. 

- Πως κάνεις τη διάκριση και το διαχωρισμό 

σε καλούς και κακούς; 

- Από την προσφορά του καθενός. 

- Πού πηγαίνετε; Μπορώ να σας φανώ 

χρήσιμος; Μπορώ να σας εξυπηρετήσω σε 

κάτι; 

- Ναι. Να με πάρεις ίσαμε το Τζερμιάδω. 

- Ευχαρίστως. Μπες μέσα. 

- Μα πως σε λένε; 

- Λασίθι. Δε σου το είπα; 

- Τώρα σε θυμήθηκα, στέκεσαι πολύ καλά, 

αγαπητή, λασιθιωτοπούλα. Θυμούμαι πως 

παλαιότερα καλούσες στον τόπο μας πολύ 

κόσμο ντόπιο και ξένο και κάνατε παρέα. 

Τους φιλοξενούσες. Τους ξεναγούσες, έχοντας 

πάντα ένα γλυκό και χαριτωμένο χαμόγελο. 

Έλαμπες από χαρά και ευχαρίστηση. 

Τους έδειχνες τις ομορφιές σου. Τα θέλγητρά 

σου, τα αιολικά πάρκα σου και τους 

ξεναγούσες στο Δικταίο Σπήλαιο, που θεωρείται 

η Βηθλεέμ της προχριστιανικής θρησκείας 

των Ελλήνων. Τους διασκέδασες όσο 

μπορούσες για να τους ευχαριστήσεις για να 

ξανάρθουνε. Τελευταία όμως, λένε οι κακιές 

γλώσσες, πως είσαι λίγο θλιμμένη, άκεφη 

και σου λείπει η όρεξη. Είναι πράγματι έτσι; 

- Έτσι, είναι αγαπητέ μου. Όσοι με ρωτούν 

τους απαντώ. Μ' έφαγε η μοναξιά. Έχασα 

πολλούς φίλους μου. Χάνω σιγά σιγά την 

ομορφιά μου. Εξατμίζεται το άρωμά μου. 

Έχασα το χαμόγελο μου, το χιούμορ μου. Αν 

φαίνομαι χαμογελαστή το κάνω για τα μάτια 

του κόσμου. Η μετοίκηση των Λασιθιωτών μ' 

έχει πληγώσει και προβληματίσει πολύ. Από 

τη στεναχώρια μου γέρασα πρόωρα. Δες το 

άλλοτε αφράτο πρόσωπό μου, πως έχει 

ρυτιδιάσει. Τα φιλήδονα σφριγηλά χείλια μου 

σταφίδιασαν. Τα σπαθωτά φρύδια μου μάδησαν. 

Τα άλλοτε σφριγηλά στήθη μου νταντούλιασαν 

κι άδειασαν σαν της αρμεγμένης 

κατσίκας. Το στητό κυπαρισσένιο κορμί μου 

άρχισε να σκεβρώνει σαν της γριάς. Οι συναναστροφές 

μου στένεψαν. Το βλέπεις, δεν 

μπορώ να εκφραστώ από την πολλή απομό- 


νωση και τη σιωπή. 

- Μη θλίβεσαι, αγαπητή φίλη. Νομίζω πως 

τα παραλές. Εγώ, σου 'πα πως, δεν πίστευα 

πως θα σ' έβρισκα τόσο όμορφη, ακμαία και 

ελκυστική. Και δε στο λέω για να σε παρηγορήσω. 

Εξάλλου ο πόνος σου δε θα είναι μόνιμος. 

Θα περάσει και θα το δεις. Θα 'ρθει η 

χαρά και μετά θα ακολουθήσει η ελπίδα. Ποτέ 

δεν κλείνει ο κύκλος. 

- Συμφωνώ, Μανόλη, μαζί σου. Είναι αλήθεια 

ότι θλίβομαι λίγο όταν σκέπτομαι πως 

άδειασε κι αδειάζει κάθε μέρα το Λασίθι. Το 

διαπιστώνω όταν περνώ από γειτονιές, όπου 

άλλοτε έσφυζαν από ζωή και τώρα δεν υπάρχουν 

ούτε τρωκτικά. Όλο χαλάσματα κι εγκατάλειψη! 

- Η μετοίκηση των Λασιθιωτών δεν είναι 

βέβαια τωρινή. Άρχισε αν δεν μ' απατά η 

μνήμη μου, από το 1916. Τότε πολλοί Τούρκοι 

της Κρήτης διέβλεψαν πως η Οθωμανική 

Αυτοκρατορία καταρρέει. Βάρεσε διάλυση και 

συρρίκνωση, επομένως δεν τους χωρούσε 

πια ο τόπος. Κινδύνευαν. Έπρεπε να γυρίσουν 

οικογενειακώς στην πατρίδα τους. Πουλούσαν 

λοιπόν τις περιουσίες τους όσο όσο για 

να φύγουν. Τότε πολλοί Λασιθιώτες αγόραζαν 

τέτοιες περιουσίες κι εγκατέλειψαν το Λασίθι. 

Το ίδιο συνέβη το 1922 με την ανταλλαγή των 

πληθυσμών Ελλάδας – Τουρκίας. Όλες οι 

Τουρκικές περιουσίες πουλήθηκαν για ένα 

κομμάτι ψωμί. Πολλές από αυτές πουλήθηκαν 

σε Λασιθιώτες, που ωστόσο είχαν πουλήσει 

τις δικές τους στο Λασίθι. Έτσι μετοίκησαν για 

πάντα σ' άλλες επαρχίες και κυρίως στη γειτονική 

Πεδιάδα, το Μονοφάτσι, Βιάννο και τη 

Γεράπετρο. Χωριά στα οποία κατοίκησαν οι 

περισσότεροι είναι: Το Αρχοντικό, η Γαρίπα, η 

Έμπαρος, ο Χόνδρος, η Κόξαρη, το Αστρίτσι, 

τα Φαβριανά, η Μάρθα, ο Σκινιάς, η Αυλή, η 

Βόνη, το Αρκαλοχώρι. 

Παρά την εγκατάλειψη όμως του Λασιθίου ο 

πληθυσμός του αυξανόταν μέχρι το 1940, 

οπότε έφθασε στο ζενίθ της πληθυσμιακής 

του ανόδου, με 7.544 κατοίκους. Αυτό εξηγείται 

γιατί τα χρόνια της Γερμανοϊταλικής κατοχής 

(1941-45) πολλοί Λασιθιώτες που είχαν 

εγκατασταθεί στο Ηράκλειο, την Αθήνα κ.λπ., 

πιεζόμενοι από την ανέχεια και την πείνα γύρισαν 

στο Λασίθι, για να ξαναφύγουν μετά την 

απελευθέρωση. 

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΓΡΑΦΗΣ 

που φανερώνει τα χωριά και τους οικισμούς της Επαρχίας Λασιθίου με την πληθυσμιακή τους 

α/α χωριό ή 

οικισμός 1583 1630 1671 1834 1881 1900 920 1928 1940 1951 

1 Αβρακόντες 25 5 225 309 284 584 569 620 

2 Άγιος Γεώργιος - 10 55 100 384 357 - 572 720 1312 

3 Άγιος Κων/νος - 30 45 30 350 325 - 224 447 400 

4 Γεροντωμουρί 18 - 37 30 149 160 110 173 199 216 

(Αγ. Χαράλαμπος) 

5 Καμινάκι - - 20 30 381 325 302 445 512 511 

6 Κάτω Μετόχι 89 - 20 30 146 148 167 234 251 239 

7 Κουδουμαλιά 10 - - - 131 143 87 148 192 174 

8 Λαγού - 10 29 20 141 96 119 158 167 197 

9 Μαγουλάς - 15 9 - 161 143 130 201 223 208 

10 Μαρμακέτο - 6 45 - 141 164 118 149 177 161 

11 Μέσα Λασίθι - - 25 30 449 301 264 351 425 411 

12 Μέσα Λασιθάκι - - - - - 96 84 118 142 160 

13 Πινακιανό - - - 20 - 50 55 - 127 158 

14 Πλαθιανώ - 6 - - 285 263 274 490 566 - 

15 Πλάτη - - 15 25 289 333 276 361 396 382 

16 Ποτάμοι Έξω - - 43 20 247 197 149 242 338 203 

17 Ποτάμοι Μέσα - - - - 203 114 49 181 154 136 

18 Τζερμιάδω - 50 112 120 894 918 - 1163 1341 1243 

19 Φαρσάρω - 6 - 120 265 111 83 136 145 139 

20 Ψυχρό - 20 42 35 333 363 325 390 453 422 

Σύνολο 142 158 497 610 5174 4916 2876 6326 7544 7292 

10 


Ακολουθεί ένας πληθυσμιακός πίνακας των 

χωριών και οικισμών της επαρχίας Λασιθίου 

παρμένος από το βιβλίο του υποφαινόμενου 

''η επαρχία Λασιθίου και η πρωτοβάθμια 

εκπαίδευσή της'' από τη μελέτη του οποίου ο 

κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να βγάλει τα 

συμπεράσματά του. 

Μελετώντας τον παραπάνω πίνακα βλέπουμε 

πως ο πληθυσμός της Επαρχίας Λασιθίου 

αυξανόταν μέχρι το 1940. Έκτοτε άρχισε να 

μειώνετε λίγο λίγο καταρχάς και ραγδαία τις 

τελευταίες 10ετίες. Έτσι η μείωση της 

10ετίας 1981 – 1991 φθάνει στο 15% και της 

10ετίας 1991-2001 φθάνει στο 20%. Η κάθετη 

αυτή μείωση κρίνεται πολύ ανησυχητική για 

τον τόπο μας και πρέπει να βρεθεί τρόπος να 

ανακοπεί αυτή η κατηφόρα. Αν συνεχιστεί 

φοβούμαι πως μέσα σε λίγες ακόμη 10ετίες 

το Λασίθι θα ερημωθεί παντελώς. Αυτό θα 

είναι πλήγμα για τους ίδιους τους κατοίκους 

του και για το κράτος, που θα στερηθεί μιας 

δυναμικής περιοχής, που έχει κάνει τεράστια 

άλματα προόδου σε όλους τους τομείς. Θα 

στερηθεί ενός τόπου με τόσο πλούσια ιστορία 

εξέλιξη από τη Βενετοκρατία και μετά 

1961 1971 1981 1991 2001 

554 415 477 437 235 

1246 943 1030 781 552 

328 279 229 174 193 

179 164 121 83 79 

479 416 423 383 378 

190 177 130 135 165 

153 74 85 - - 

189 135 104 142 125 

152 121 111 107 89 

162 153 123 86 110 

435 343 303 235 198 

143 86 65 45 30 

117 95 85 77 42 

- - - - - 

334 288 222 190 179 

124 52 117 54 - 

93 65 106 74 - 

1246 1129 1060 1079 748 

129 100 83 78 49 

365 307 248 183 312 

6618 5342 5122 4343 3484 

και μυθολογία. Ενός τόπου με μεγάλη και ποιοτικώς 

άριστη παραγωγή προϊόντων, με άριστο 

και υγιεινό κλίμα με φυσικές ομορφιές και 

μεγάλη τουριστική κίνηση και ανάπτυξη. Ενός 

τόπου που αποφέρει πολλά έσοδα στον κρατικό 

προϋπολογισμό, ενώ απολαμβάνει ελάχιστες 

κρατικές ενισχύσεις. Η πολιτεία έχει συμφέρον 

να τον κρατήσει ζωντανό, δείχνοντας 

μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην επίλυση των 

καυτών και συσσωρευμένων προβλημάτων 

του, όπως είναι τα έργα υποδομής. 

Η κατασκευή της προγραμματισμένης υδατοδεξαμενής 

του Αγίου Γεωργίου επί παραδείγματι, 

προτού ολοκληρωθεί και λειτουργήσει 

το φράγμα Αποσελέμι, ίσως να περισώσει 

ελαφρά την ερήμωση. 

Τελευταία η μετοίκηση των Λασιθιωτών έχει 

γίνει της μόδας. Εστιάζεται κυρίως στις πόλεις 

Ηράκλειο – Αθήνα – Άγ. Νικόλαο και στα τουριστικά 

θέρετρα Ανάληψη – Αγριανά – Χερσόνησος 

– Μάλια – Γούβες κ.ά, και ασφαλώς η 

νέα στατιστική απογραφή θα μας δείξει αποκαρδιωτικά 

νούμερα. 

- Όταν από καιρού σε καιρού έρχονται παλιοί 

γνωστοί και φίλοι μου στο Λασίθι με παρηγορούν 

τάζοντας μου πως θα κάνουν τ' αδύνατα 

δυνατά για ν' αποκτήσω την παλιά μου 

αίγλη. Εγώ όμως καταλαβαίνω την κοροϊδία 

και τους απαντώ με καχεντρέχεια. Δε σας 

εμπιστεύομαι. Με κοροϊδεύετε. Έρχεστε για 

λίγες ώρες ή μέρες για να ξαφρίσετε ότι βρείτε 

στο πατρικό σας σπίτι κι ύστερα φεύγετε, 

σαν κλέφτες, φορτωμένοι λωτούς, φρούτα 

λησμονιάς. 

- Οι ανάγκες της ζωής, φίλη μου, μας ανάγκασαν 

να φύγουμε μακριά σου σωματικά, μα 

ψυχικά είμαστε δεμένοι μαζί σου. Σε αγαπούμε, 

παινεμένη κόρη του Δία. Μην ανησυχείς. 

Μη βαρυγκομάς. 

- Δε σε πιστεύω και σένα! Μου δικαιολογείσαι 

πως γέρασες και σταμάτησες τα σούρτα 

φέρτα στον τόπο που σε γέννησε. Τα παιδιά 

σου όμως γιατί τα πότισες και συ με το βοτάνι 

της λησμονιάς; 

Η όμορφη, μα πονεμένη Λασιθιωτοπούλα 

ομολογουμένως μου έκλεισε το στόμα. Δεν 

ήξερα πως θ' απαντήσω. Είχε δίκιο. 

- Εύχομαι να μην έλθει ποτέ ο καιρός που 

θα σας αναγκάσει να επιστρέψετε κοντά μου, 


όπως συνέβη το 1941-45. Είναι δηλαδή οι 

τόποι που μετοικήσατε ομορφότεροι και καλύτεροι 

από μένα και ριζώσατε τόσο βαθιά; Δεν 

αναζητείτε καθόλου τον τόπο που γεννηθήκατε 

και μεγαλώσατε; Δεν τελέψατε ακόμη τη 

θητεία σας σ' αυτή την ομορφιά; 

- Η γενιά μας ποτισμένη και μεθυσμένη από 

το λασιθιώτικο κοκκινέλι καμωμένο από κοτσιφάλι 

και λιάτικο αναζητά κάθε ευκαιρία να 

γυρίσει στον τόπο του, εκεί που είδε, για 

πρώτη φορά τον ήλιο και πρωτομέθυσε με τ' 

άρωμα του. Αν πιστεύεις πως έγινε καπνός ο 

τόπος του πρώτου, του νεανικού μεθυσιού 

μας, κάνεις μεγάλο λάθος. Να μην ξεχνάς πως 

ο νους και ο λογισμός μας, όλων των ξενιτεμένων 

λασιθιωτών τριγυρνά διαρκώς στα 

παλιά καλντερίμια στενόσοκακα του χωριού 

μας, στις αλάνες των παιδικών μας παιχνιδιών, 

στους σκονισμένους ή λασπερούς αγροτικούς 

δρόμους του κάμπου, τα κακοτράχηλα μονοπάτια 

των βουνών, όπου μικροί βουκόλοι 

βόσκαμε τα οικιακά μας ζώα. Νοσταλγούμε 

ακόμη τα πανηγύρια, τις γιορτές, τα πατροπαράδοτα 

ήθη και έθιμά μας και πολλά άλλα 

βιώματα των νεανικών μας χρόνων, που είναι 

ριζωμένα την ψυχή μας και δε μας αφήνουν να 

ριζώσουμε πράγματι στις νέες μας πατρίδες, 

όπου μας εξόρισαν οι ανάγκες της ζωής. Η 

νοσταλγία μας αντρειεύει όσο τα μαλλιά μας 

λευκαίνουν και οι δυνάμεις μας εγκαταλείπουν. 

Κι ας πιστεύεις εσύ το αντίθετο. 

Αποδείξεις των όσων ισχυρίζομαι έχω και 

πιστεύω έχω πολλές. Μην ξεχνάς πως όλοι 

όσοι φεύγουν από τη ζωή έχουν εντολή 

δώσει να τους ενταφιάσουν στα μνήματα των 

γονέων τους, στην πατρώα γη. Άλλη απόδειξη 

είναι η προσπάθεια των περισσότερων ν' 

αναστηλώσουμε, ν' ανακαινίσουμε τα γεροντόσπιτα 

και να βελτιώσουμε τις συνθήκες 

διαμονής μας στα χωριά μας για να βρεθούμε 

κοντά σου σε δεδομένη ευκαιρία να θυμηθούμε 

τα παλιά, να παρακολουθήσουμε τις πολιτιστικές 

εκδηλώσεις, που γίνονται στο Οροπέδιο 

και να δώσουμε ζωή στα χωριά μας, ώστε 

να βρουν τον παλιό καλό ρυθμό τους, έστω 

για λίγο. 

Το φτιάξιμο των κατεστραμμένων ανεμόμυλων 

για να λειτουργήσει ξανά το αιολικό 

πάρκο και ο λασιθιώτικος κάμπος να βρει την 

παλιά του αίγλη, είναι νομίζω ένα όνειρο απατηλό. 

Το πράγμα προσκρούει σοβαρά στη λειτουργία 

και συντήρησή τους, που απαιτούν 

νέους ανθρώπους και με μεράκι κι όχι ανθρώπους 

του γηροκομείου. 

Με τη συζήτηση φθάσαμε στο Τζερμιάδω 

χωρίς να το καταλάβουμε. Η Λασιθιωτοπούλα 

κατέβηκε. Εγώ σταμάτησα. Λιγοστός κόσμος 

έξω από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Γιόρταζε 

το χωριό. Μπήκα ν' ανάψω ένα κερί στη 

χάρη της. Τη στιγμή εκείνη ο παπάς αναφώνησε 

το ''κλίνατε το γόνυ''. Όλοι γονάτισαν. 

Γονάτισα κι εγώ. Σαν σηκωθήκαμε όλων τα 

μάτια στράφηκαν πάνω μου. Πρόσεξα τα πρόσωπά 

τους. Έλαμπαν από χαρά και βεβαιότητα 

πως είχαν μπει κιόλας στον Παράδεισο. Δεν 

είχαν ανάγκη μετά θάνατο. Όλοι είχαν βρει τη 

λύτρωση. 

Ξεκίνησα για το χωριό μου. Την στιγμή που 

πάρκαρα τ' αυτοκίνητο αντιλήφθηκα μια 

γυναικεία μορφή ακουμπισμένη στο περβάζι 

ενός παραθύρου. Ανάσαινε με απληστία την 

πρωινή αύρα. Έμοιαζε της Λασιθιωτοπούλας. 

Έσπρωξα μαλακά την εξώπορτα και μπήκα 

στον κήπο αθόρυβα κι απαρατήρητος. Φώναξα: 

Λασιθιωτοπούλααα. Με είδε. Σκίρτησε από 

χαρά και πετάχτηκε πλάι μου. Φαινόταν λυπημένη. 

Ξανάβρισκε συντροφιά. Κοιτάζοντας την 

στα μάτια, μου έσκασε ένα ελαφρό χαμόγελο. 

- Ήλθες κι εδώ; 

- Ναι. Ξεχνάς πως είμαι το ''Λασίθι'' μεταμορφωμένο 

και βρίσκομαι παντού; 

Μόλις όμως της ξέφυγε η λέξη ''Λασίθι'' 

σκυθρώπιασε πάλι, ένιωσε λέει μια ζαλάδα. 

Κάθισε ανακούρκουδα, έχωσε το κεφάλι της 

στα γόνατά της και την πήραν τα κλάματα. Αν 

και λένε πως το κλάμα λιγοστεύει τον πόνο, 

εγώ την συμπόνεσα. 

- Μην κλαις, κοπέλα μου, της λέω, ενώ με 

κυρίευσε ένας ακατανίκητος πόθος ν' αγγίξω 

και να σκουπίσω τα καυτά της δάκρυα. Ως 

άπλωνα όμως το χέρι μου ακούω ένα βήξιμο 

ενός γέρου από το διπλανό στενοσόκακο. Δεν 

έμοιαζε με Λασιθιώτη. Ασφαλώς ήταν ξενομπάτης. 

- Ε, ψιτ, κύριος. Αυτή είναι δική σου μουρμούρισε 

μέσα από τα κουφαλιάρικα δόντια 

του. 

12 


- Εμένα δεν είναι δική μου; Λασιθιώτης είμαι 

κι εγώ. Τι γυρεύεις από μια κοπέλα που μπορεί 

να είναι κόρη σου και να 'χεις κι εγγόνια 

απ' αυτή, γέρο ζηλιαρόγατε; Φαίνεσαι ξένος 

εξάλλου. Δεν έχεις δικαιώματα επάνω της. Με 

κοίταξε απειλητικά. Δεν έδωσα σημασία. 

Η κοπέλα ωστόσο συνέχιζε να μισανοίγει το 

στόμα της και να σιγοψιθυρίζει. Ασφαλώς ο 

πόνος της και η προσβολή της ήταν αφάνταστα 

μεγάλη. 

- Αυτά παθαίνουμε εμείς οι ομορφοκοπέλες. 

Γινόμαστε το μήλον της έριδας στους 

νέους. Μας λιγουρεύονται και οι πολύ γέροι. 

Ο γέρο κυνηγάρης συνέχισε να βήχει. Τον 

είχε πιάσει ένας ξερόβηχας, ίδιος φθισικού. 

- Άντε να μου χαθείς γέρο φθισικέ, που 

θέλεις την παρέα μιας νέας ντελικάτης γυναίκας 

και δεν την αφήνεις στη στεναχώρια της! 

Σε λάθος τόπο ήλθες να γυρεύεις γυναικοπαρέα. 

Δεν ξέρεις πως ο έρωτας σ' αυτή τη 

γωνιά της γης είναι ακριβός; ξεχνάς πως και το 

χαμόγελό του ακόμη είναι οπλισμένο με σουβλερά 

δόντια; δεν μπορεί κανείς να παίξει 

εύκολα μαζί του, περίσσεια να είναι και γέρος 

σαν του λόγου σου, μόνο πήγαινε παρακάτω. 

Πάντως το ''φάτε μάτια ψάρια'' είναι πάμφθηνο. 

Η κοπέλα και με τη δική μου υποστήριξη 

συνήλθε. Σήκωσε ψηλά το κεφάλι. 

- Είστε καλά; 

- Καλά είμαι. Πολύ καλά μάλιστα. Σας ευχαριστώ. 

- Τώρα μόνο κατάλαβα πως η καρδιά της 

γυναίκας είναι μια πληγή, που ποτέ της δεν 

κλείνει. Και μ' ένα πούπουλο να την αγγίξεις 

φωνάζει από πόνο. 

- Ήρθα εδώ στο χωριό, Μανόλη, για να σε 

βρω να σου ζητήσω συγνώμη, γιατί νομίζω 

πως το πρωί παραφέρθηκα με τις γκρίνιες και 

τα παράπονά μου και ασφαλώς σε στεναχώρησα. 

Το αν ήρθα στην Άμπελο κι ήρθα και 

εδώ, ας μη θεωρηθεί πως σε κυνηγώ! Το ότι 

προαισθάνθηκα τον ερχομό σου, ξέχνα το. 

Τυχαίως βρέθηκα στην Άμπελο. Εγώ να ξέρεις 

πως δεν κάνω ότι κάνουν οι αρραβωνιασμένες 

που κολλούν τ' αυτί τους στη γη για ν' ακούσουν 

το βουητό του αυτοκινήτου του καλού 

τους. 

Σου επαναλαμβάνω και τώρα, πως η αγάπη 

του τόπου μου, ο έρωτας μου για το Λασίθι 

και την προκοπή του με κάνουν πολλές φορές 

να γκρινιάζω. Σε λίγο όμως όταν καλοσκεφθώ 

τα αίτια μετανιώνω για τα καμώματά μου και 

τις ιδέες μου. Νιώθω τότε μια απέραντη ευτυχία. 

Στην κυριολεξία μεθώ από ευτυχία, όταν 

σκεφτώ πως όσοι Λασιθιώτες μετοίκησαν 

ευημερούν στις νέες τους πατρίδες κι αυτό το 

οφείλουν στην εργατικότητα, τη θέληση, τη 

στέρηση (οικονομία), στη φιλομάθεια, την 

τιμιότητα και στην ανθρωπιά, που τους διακρίνει. 

Όλοι πλήθυναν τις περιουσίες τους. Έγιναν 

νοικοκύρηδες. Διακρίνονται στις τέχνες, 

στο εμπόριο, στις βιοτεχνίες και βιομηχανίες, 

στην πολιτική, στον τουρισμό στα γράμματα, 

στις επιστήμες. Απέκτησαν την κοινωνική 

καταξίωση και έγιναν πρότυπα στις κοινωνίες 

που ζουν. Μαθαίνω ακόμη πως και τα παιδιά 

τους διαπρέπουν στα σχολεία που φοιτούν, 

προκόβουν στα γράμματα και εξέρχονται από 

τα πανεπιστήμια ως χρήσιμοι πολίτες. 

Ήταν πια απόγευμα, όταν κουρασμένος από 

τη λογοδιάρροια της συντοπίτισσας μου, γύρισα 

στο σπίτι. Κλείστηκα στην κάμαρά μου, 

τρομαγμένος από τη μοναξιά μου. Μόνος μ' 

αγκαλιά τις φαντασιώσεις μου. Έβαλα όμως 

γρήγορα χαλινάρι και σ' αυτές. Νύσταζα. 

Έπρεπε να κοιμηθώ. Ο ύπνος μου ήταν βαθύς, 

ξεκουραστικός. Ένα κονταρόξυλο ήθελε ο 

ήλιος να βασιλέψει όταν ξύπνησα. Μέχρι τότε 

δεν είχα πιει ούτε καφέ. Πεινούσα σαν λύκος. 

Κατέβηκα να πάρω τ' αυτοκίνητο να πάω για 

φαγητό. Δεν είχα ανοίξει καλά καλά την πόρτα 

μου, νάσου πάλι το ''Λασίθι''. Δυσφόρησα. 

- Ξανάρθα, φίλε μου, να σου ζητήσω 

συγνώμη για τη διαγωγή μου και να σε παρακαλέσω 

να μη με ξεχνάς, να μη με μισήσεις. 

- Αυτά τα είπαμε πιο πριν. Ξέχασες; όσον 

αφορά εμένα εγώ θα σε επισκέπτομαι ανελλιπώς, 

όσο με κρατούν οι δυνάμεις μου. Ποτέ 

δε θα σε μισήσω, γιατί και να το ήθελα δεν 

μπορώ να το κάνω. Γιατί θέλοντας μια μέρα 

να πικάρω την καρδιά μου, της 

''Είπα μια μέρα της καρδιάς το Λασίθι θα 

μισήσω 

και μου 'πε, αν το ξαναπείς ευθύς θα σταματήσω''. 

Μόλις άκουσε αυτή τη διαβεβαίωσή μου, η 

κοπέλα εξαφανίστηκε κι εγώ τράβηξα για το 

ΛΑΣΙΝΘΟ για φαγητό. Ήθελα όταν τρώω να 

έχω θέα τον καταπράσινο λασιθιώτικο κάμπο. 


Το σπεσιαλιτέ της ταβέρνας, το ψητό, μύριζε 

από μακριά. Η όρεξη ήταν αγκάθα. 

Παρήγγειλα μια μερίδα και κρασί χύμα ντόπιο 

ροζέ. Η γκαρσόνα που με σέρβιρε ήταν 

μια όμορφη λασιθιωτοπούλα πανέξυπνη και 

γοργοκίνητη. Η διαίσθησή της δεν περιγράφεται. 

Προτού ανοίξω το στόμα μου να 

ζητήσω κάτι μου τόχε φερμένο. Ευτυχισμένος 

θα ήταν όποιος την έπαιρνε σπίτι του ως 

υπηρεσία ή και γυναίκα του. Ήταν ακόμη και 

πολύ ευγενική. Τα χαρίσματά της τα έκανα 

κουβέντα με τη σύζυγο του ιδιοκτήτη την 

παλιά μου συμμαθήτρια από το δημοτικό, τη 

Φροσούλα. Με βεβαίωσε πως το ελεύθερο 

χρόνο της τον αξιοποιεί διαβάζοντας ''σαβουάρ 

βιβρ''. 

Κάποια στιγμή σήκωσα τα μάτια μου από 

το φαγητό για να της στείλω ένα χαμόγελο, 

δεν είχα τίποτε άλλο, αλλά ευθύς μαγεύτηκα 

τρομαγμένος. Είδα το βλέμμα της να με 

διαπερνά σαν στιλέτο. Κάτσε στ' αυγά σου, 

φίλε μου, λέω στο μέσα μου εαυτό. Εδώ 

δεν περνούν τ' αστεία. 

Μετά το δείπνο κάθισα στη βεράντα για ν’ 

απολαύσω το τοπίο. Ήρθε για παρέα και η 

Φροσούλα. Ο ήλιος βασίλευε εκείνη τη στιγμή 

στέλνοντας ρόδινες ανταύγειες στα 

βουνά και τις πλαγιές του Λασιθίου, ενώ ο 

εσπερινός ετοιμαζόταν να κρεμαστεί από τα 

κερκέλια του ουράνιου θόλου. Σ' όλα τα 

χωριά του Οροπεδίου που 'ναι μπελονιασμένα 

περιφερειακά του κάμπου, σαν χάνδρες 

κομπολογιού, είχαν ανάψει τα φώτα και συνδυασμένα 

με τ' αστέρια παρουσίαζαν ένα 

ανεπανάληπτο θέαμα. 

Δεν γνωρίζω εάν η κυρία της παρέας μου 

ένιωθε ψυχική ανάταση και γαλήνη, που 

ένιωθα εγώ εκείνη τη στιγμή, γιατί η συνάντησή 

μας περιστράφηκε γύρω από τα 

μαθητικά της χρόνια. 

Δεν πέρασε πάντως πολύ ώρα και φάνηκε 

η γκαρσόνα μ' ένα δίσκο. Έφερε δύο φλιτζάνια 

αχνιστό και μυρωδάτο έρωντα και τον 

άφησε μπροστά μας. 

- Πιείτε τον, μας λέει. Είναι μαζεμένος από 

τα γκρεμνά της Δίκτης. Είναι χωνευτικός και 

τονωτικός. Κάνει καλό. 

Προτού τελειώσουμε το τονωτικό ρόφημα 

παρουσιάζεται πάλι η γκαρσόνα, όλο 

σκέρτσο και νάζι με δύο κλωνιά βασιλικό. 

Ήταν τώρα πιο διαχυτική από πριν. Ασφαλώς 

είχε μετανιώσει για τη σκληράδα, που 

μου 'δειξε, όταν έτρωγα. Μου έριξε μια τρυφερή 

ματιά, μου έκλεισε το μάτι και αστειευόμενη 

μου λέει. Ελπίζω κύριε Μανόλη να 

μη σκανδαλίσω τα όνειρά σας απόψε. Εγώ 

σιγοψιθύρισα χωρίς ν' ακουστώ ''πίσω μου 

σ' έχω σατανά''. Η γκαρσόνα σκέφτηκα πως 

είναι στη πιο ζουμερή της ώρα, αλλά ας λείπει 

από μένα. 

- Τέλειωσα τις δουλειές μου κ. Φρόσω. 

Είμαι πτώμα στην κούραση. Θα πηγαίνω. 

Μας καληνύχτησε και χάθηκε στο μισοσκόταδο. 

Ώρα μας κ. Φρόσω κι εμάς να 

πηγαίνουμε. Βλέπω πως αρχίσατε το 

χασμουρητό. Και τραβήξαμε σε διαφορετικές 

κατευθύνσεις. 

Αυτή τη νύχτα την πέρασα στο γνώριμο 

κρεβάτι του σπιτιού μου. Η γέρικη καρδιά 

μου, αυτός ο γέρος λύκος, ξανάνιωσε σφιχταγκαλιασμένος 

με τα ξένοιαστα αλλοτινά 

του βιώματα. 

Την επόμενη μέρα σηκώθηκα προτού ο 

ουρανός χαμογελάσει την ανατολή. Ήθελα 

ν' αποφύγω αυτή την παραφορτωμένη χθεσινή 

ατμόσφαιρα. Δεν άντεχα άλλο τη γκρίνια 

και τα δάκρυα της Λασιθιωτούλας κι ας 

ήταν πέρα για πέρα δικαιολογημένα. Αυτό 

βέβαια δε σήμαινε πως εγκατέλειπα το 

πεδίο της μάχης. Δεν ήταν στις προθέσεις 

και στο χαρακτήρα μου. Ογδόντα χρόνια 

στρατευμένος στους αγώνες του Λασιθίου 

δεν έπρεπε ν' αμαυρωθούν τώρα. Η φτωχή 

ερωτιάρικη καρδιά μου και η σκέψη μου δεν 

πρέπει να σκλαβωθούν ακόμη. Αντέχουν. 

Ξέρω βέβαια πως κάθε βήμα που κάνω 

μπροστά, μου στοιχίζει σε ζωτικότητα, μα 

δεν το βάζω κάτω. Η δύναμη της αγάπης 

του τόπου, που με γέννησε, είναι τεράστια. 

Δεν παραδίδεται εύκολα. Εξάλλου η Λασιθιωτοπούλα 

''το Λασίθι'' χρειάζεται στήριξη 

στους αγώνες της. Δεν μπορούμε να μη τη 

συνδράμομε. Της παραστεκόμαστε, λοιπόν, 

και πιστεύουμε πως οι αγώνες της θα είναι 

νικηφόροι. 

14 


Σκέψεις και προτάσεις..... 

Οι νερόμ υλοι, 

το Λασίθι και μ ια ιδέα 

Του Γιώργου 

Πρατσίνη 

Πολύ δίκαια και σωστά έχουν 

γραφεί χιλιάδες δημοσιεύματα 

και πάρα πολύ μελάνι έχει 

χυθεί για τους Ανεμόμυλους 

του Λασιθίου, γιατί είναι θέμα επιβίωσης, όχι 

μόνο των ολονέν μειούμενων κατοίκων του 

Οροπεδίου, αλλά για την ίδια την ύπαρξη της 

όμορφης αυτής Επαρχίας μας. 

Και για την απαισιόδοξη αυτή μελλοντική 

πρόβλεψη του Λασιθίου που κάνουν ορισμένοι, 

χρειάζονται αναλυτικότερες επεξηγήσεις. 

Παλαιότερα οι κάτοικοι του Οροπεδίου 

ζούσαν αποκλειστικά από τα γεωργικά τους προϊόντα 

και κυρίως τις πατάτες. Σήμερα όμως που οι κοινωνικές 

συνθήκες και ο τρόπος ζωής έχουν αλλάξει, 

τα γεωργικά εισοδήματα όχι μόνο δεν εξασφαλίζουν 

στους παραγωγούς μια σύγχρονη ζωή, αλλά 

το άλλοτε προσοδοφόρο και οικονομικά συμφέρον 

γεωργικό εισόδημα έχει κατέβει σε πολύ χαμηλό 

επίπεδο και εξαναγκάζει, τους νέους κυρίως ανθρώπους, 

να εγκαταλείψουν την πατρική γη και να ξενιτευτούν 

για εξασφάλιση καλύτερης ζωής, Θάταν 

όμως Εθνικό έγκλημα αν εγκαταλειφθεί κι αυτή η 

Επαρχία και τα χωριά της ακολουθήσουν την τύχη 

των φτωχών χωριών του Επάνω Μεραμβέλλου, 

Αφού λοιπόν το σημερινό αγροτικό εισόδημα 

είναι χαμηλό πρέπει να αναζητηθούν διέξοδοι σε 

άλλους τομείς. Μεταξύ των άλλων, ένας προσοδοφόρος 

σήμερα κλάδος είναι και ο Τουρισμός και το 

Λασίθι έχει όλες τις προϋποθέσεις, δυνατότητες και 

προοπτικές να δρομολογηθεί και να προσαρμοσθεί 

σε αυτήν την κατεύθυνση και στο σημερινό γίγνεσθαι. 

Τόσο το υψόμετρό του που το καθιστούν 

δροσερό το καλοκαίρι, όσο και τα 

χιόνια του το χειμώνα, είναι αιτία προσέλκυσης 

και πόλος έλξης των ξένων οι οποίοι 

ως γνωστό αποτελούν σημαντική οικονομική 

πρόσοδο και ανάπτυξη κάθε τόπου. 

Εκτός όμως όλων των άλλων, το Λασίθι 

έχει γίνει γνωστό στους ξένους από τις 

αμέτρητες φωτογραφίες που κυκλοφόρησαν 

σε όλον τον κόσμο με τους χιλιάδες 

ανεμόμυλους. 

Σήμερα όσοι το επισκέπτονται δεν συγχωρούν 

την «απάτη» να πηγαίνουν να δουν 

τους μύλους και μύλοι να μην υπάρχουν. Είναι ανάγκη 

κατά συνέπεια, όπως τόσοι πολλοί ειδήμονες 

και μη έχουν γράψει, να ξαναλειτουργήσουν οι 

μύλοι και να προσφέρουν το ανεπανάληπτο θέαμα 

που τώρα πια υπάρχει μόνο στις παλιές φωτογραφίες 

οι οποίες ξεγελούν τον ξένο. Το να λέμε όμως 

να ξαναλειτουργήσουν ένας λόγος είναι. Η πράξη 

και η πρακτική δεν συμφωνούν και δεν επιτρέπουν 

την ανόρθωσή των απλώς και μόνο γιατί κάποιοι 

αιθεροβάμονες ρομαντικοί το ονειρεύονται και το 

επιθυμούν. Ούτε τα κονδύλια και τα χρήματα της 

ΕΟΚ θα πιάσουν τόπο όπως υποστηρίζουν μερικοί. 

Σήμερα για να ξαναλειτουργήσουν οι μύλοι πρέπει 

να υπάρχει η πρακτική τους ωφελιμότητα δηλαδή 

η οικονομική παροχή της λειτουργίας των. 

Το να πούμε στο Λαιθιώτη γεωργό να παρατήσει 

την αντλία με μηχανάκι, ηλεκτρικό ή πετρελαιοκίνητο, 

και να ξαναφτιάξει το μύλο του, είναι αδύνατο. 

Έλειψε κατά συνέπεια το κίνητρο της ύπαρξης 

των μύλων, και για να τους ξαναζωντανέψουμε 

πρέπει να τους δώσουμε ωφελιμιστικό προορισμό, 

οικονομική αξία και προοπτική, 

Υπάρχει όμως ένας τέτοιος δρόμος και εργασία 

για τους μύλους; 

Αυτό θα προσπαθήσουμε στην σημερινή μηχανική 

εποχή μας να πούμε. Σε τι δηλαδή ωφέλιμο και 

οικονομικά προσοδοφόρο θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν 

και τι άλλο να προσφέρουν οι μύλοι 

εκτός βέβαια το πότισμα των κήπων που έχει πλέον 

οριστικά και αμετάκλητα εγκαταλειφθεί; 

Πρέπει να δούμε αν οι μύλοι μπορούν να μας 

προσφέρουν δωρεάν έργο, όπως έκαναν με την 

άντληση του νερού για τους κήπους, το οποίο να 

είναι επικερδές. Εκ πρώτης όψεως η απάντηση πολ- 


λών θα είναι αρνητική, αλλά αν εξετάσομε το θέμα 

με πρωτοποριακή σκέψη, νηφαλιότητα, προοπτική 

για το μέλλον και κυρίως αισιοδοξία στην αποδοχή 

νεωτεριστικών σκέψεων και αντιλήψεων, νομίζομε 

ότι κάτι μπορεί να γίνει και το Οροπέδιο να ξαναγεμίσει 

μύλους. Ξεκινώντας λοιπόν από το γεγονός ότι 

το υπέδαφος του Οροπεδιώτικου κάμπου θα έχει 

πάντα νερά εξ αιτίας των μεγάλων ορεινών όγκων 

που το περιβάλλουν, μπορούμε πάλι να χρησιμοποιήσουμε 

αυτό το νερό και μάλιστα προς δύο προσοδοφόρες 

κατευθύνσεις. Παλαιότερα τους μύλους 

και το νερό χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά για πότισμα 

, τώρα μπορούμε λόγω της ανεπτυγμένης 

τεχνολογίας να το χρησιμοποιήσομε σε δύο διαφορετικούς 

κλάδους με συμφέροντα 

οικονομικά αποτελέσματα 

και για τους δύο. Εμείς μια πρόταση 

σκεφθήκαμε γιατί αγαπούμε 

τούτη την περιφέρεια όπου 

κάποτε δεθήκαμε στενά με τους 

καλόκαρδους ανθρώπους της, 

τους αγαπήσαμε (μερικοί 

ξέρουν πως τους αγαπούμε και 

τώρα) και θα θέλαμε να δούμε 

την προκοπή και ευημερία τους. 

Έτσι, ύστερα από πολλή 

σκέψη, το μετρήσαμε από εδώ, 

το ξαναμετρήσαμε από εκεί και 

καταλήξαμε ότι αν θελήσουν οι 

επαΐοντες και οι τα ηνία κρατούντες, 

κάτι μπορεί να γίνει. Και 

εξηγούμαστε. 

Η ΔΕΗ αλλά και άλλες εταιρίες 

έχουν εγκαταστήσει σε πολλές 

περιφέρειες της χώρας μύλους 

(Αιολικά πάρκα) οι οποίοι παράγουν 

ανέξοδα (δηλαδή χωρίς πετρέλαια και άλλα 

καύσιμα) ηλεκτρικό ρεύμα. Αυτοί οι μύλοι, που 

πολυάριθμοι έχουν εγκατασταθεί και στην Κρήτη 

(Τοπλού, Σητεία κλ.π) παράγουν ρεύμα όταν φυσά, 

ενώ όταν δε φυσά, η παραγωγή τους είναι μηδενική 

και ξαναγυρίζουμε πάλι στις πετρελαιομηχανές. Η 

αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας είναι ακόμη ανέφικτη 

και φυσικά οι μπαταρίες δεν μπορούν να 

λύσουν το πρόβλημα. Και η Κρήτη δυστυχώς δεν 

έχει υδατοπτώσεις ικανές για συνεχή παραγωγή ρεύματος. 

Σε άλλα πάλι μέρη η ΔΕΗ με το ρεύμα σύγχρονων 

ανεμογεννητριών (στην περίπτωση μας δεν 

μας αφορούν) ανεβάζει ρεύμα σε μια υψηλότερα 

ευρισκόμενη τεχνητή λίμνη και με την υδατόπτωση 

μετά παράγει ρεύμα για κατανάλωση. 

Σκεφθήκαμε λοιπόν μήπως και στο Λασίθι θα μπορούσε 

να εφαρμοσθεί μια παρόμοια η τουλάχιστον 

παραπλήσια μέθοδος πάντα βέβαια με σκοπό τους 

παραδοσιακούς μύλους. Με αυτό τον τρόπο νομίζουμε 

ότι θα επιτευχθούν ταυτόχρονα τρεις αντικειμενικοί 

σκοποί. Το πότισμα των κήπων, η παραγωγή 

ρεύματος κατανάλωσης και τρίτο το τουριστικό επιδιωκόμενο 

θέαμα για την προσέλκυση τουριστών οι 

οποίοι θα αναζωογονήσουν το Οροπέδιο. Και επιπλέον 

(το κυριότερο κατά τη γνώμη μας) θα διασωθεί 

η παράδοση από την οποία τόση ανάγκη έχομε 

σήμερα που καθημερινά μας ζώνει η αλλοτρίωση, 

Είναι γνωστό ότι ο αέρας το καλοκαίρι φυσά στο 

Λασίθι κυρίως κατά τις απογευματινές ώρες. Αν λοιπόν 

οι ανεμόμυλοι αντί να βγάζουν νερό από τα 

πηγάδια περιέστρεφαν μια γεννήτρια (μέγεθος, 

ιπποδύναμη, παραγωγή κλπ. είναι απλό θέμα μελέτης 

των τεχνικών μας) θα παρήγαγαν ΕΝΤΕΛΩΣ 

ΔΩΡΕΑΝ μια άλφα ποσότητα ρεύματος 

ΟΠΟΙΟΥΔΗΠΟΤΕ Βολτάζ (του οικονομικότερου για 

την περίπτωσή μας) και όχι αναγκαστικά εκείνου του 

Εθνικού δικτύου. Αυτό το ρεύμα 

δεν συμφέρει αλλά και δεν θα 

μπορεί φυσικά να διοχετευθεί στο 

Εθνικό δίκτυο λόγων ωρών λειτουργίας, 

τάσεως (Βολτάζ), εντάσεως 

(Αμπέρ), ποσότητος (Βατ), 

κλπ. 

Θα μπορούσε όμως να χρησιμοποιηθεί 

για την άντληση νερού 

από τα πηγάδια και την αποθήκευση 

του (του νερού) σε υπερυψωμένη 

τεχνητή λίμνη (το ανέβασμα 

θα ήταν χωρίς έξοδα από δωρεάν 

ρεύμα ) και από αυτήν με υδατόπτωση 

θα είχαμε παραγωγή ρεύματος, 

πάλι δωρεάν τις ίδιας φυσικά 

τάσεως με εκείνο του υπολοίπου 

Κεντρικού δικτύου. Και ενώ 

στα Αιολικά πάρκα παραγωγή ρεύματος 

υπάρχει μόνο όταν φυσά 

αέρας, χωρίς δυνατότητα αποθηκεύσεως 

, εδώ στο Λασίθι η παραγωγή 

θα ήταν συνεχής. Και φυσικά δεν ήταν δυνατόν 

να μείνουν οι καλλιέργειες χωρίς πότισμα. Μετά 

την υδατόπτωση από τη λίμνη τα νερά θα οδηγούνταν 

στις δεξαμενές που ήδη έχουν κατασκευασθεί 

(Άγιο Κωνσταντίνο, Άγιο Γεώργιο κλπ ) και με αγωγούς 

κατόπιν στους προς άρδευση κήπους. Απλή 

κατά τη σύλληψη της η ιδέα αλλά βγαλμένη από την 

καρδιά κάποιου (πέστε τον ονειροπόλο αν θέλετε) 

που αγαπά τον τόπο του. Ας τη μελετήσουν οι επαΐοντες 

και οι ειδικοί. Αν ενδιαφερθούν για την προώθηση 

και τη δυνατότητα πραγματοποίησής της οι 

απανταχού Λασιθιώτες, τα Σωματεία, η Αυτοδιοίκηση 

και όποιος άλλος μπορεί, για να ξαναβρεί το Λασίθι 

το μοναδικό στολίδι του, να μη λένε οι ξένοι ότι τους 

εξαπατούμε και να έχει ο τουρισμός ένα γραφικό 

όπλο, και οι παραγωγοί πιο ανέξοδο πότισμα για 

καλύτερο εισόδημα και ευημερία στο Λασιθιώτικο 

λαό στον οποίο ένα κομμάτι από τη ζωή μας αφιερώσαμε 

κάποτε και που θυμόμαστε τους ανθρώπους 

τους. Τους φίλους μας. 

16 


A Φ I E P ΩM A : 

ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ 

Πρόλογος 

Είχαμε από καιρό σχεδιάσει την πραγματοποίηση ενός αφιερώματος στο ζήτημα της 

εγκατάστασης έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (APE) στο Οροπέδιο Λασιθίου. Η 

πίεση της επικαιρότητας δεν μας επέτρεπε να το καθυστερήσουμε άλλο: Με πρόσφατη 

κυβερνητική απόφαση εντάχθηκαν στη διαδικασία ταχείας υλοποίησης στρατηγικής 

σημασίας επενδύσεων (fact-track) μεταξύ άλλων έργα για τη ηλεκτρική διασύνδεση της 

Κρήτης με την ηπειρωτική χώρα, που θα συνοδεύεται και από ανάπτυξη συστήματος αιολικών 

πάρκων. Ήδη η επαρχία Σητείας έχει εξελιχθεί σε σημαντικό αιολικό πεδίο. Ταυτόχρονα 

στην κρητική ενδοχώρα αυξάνεται το ενδιαφέρον και η υλοποίηση μικρών και μεγαλύτερων 

φωτοβολταϊκών σταθμών. Στους αντίποδες, αυξάνεται και η αντίδραση μερίδας της 

κοινωνίας των πολιτών κατά των καλούμενων «βιομηχανικών επενδύσεων ΑΠΕ». Φορείς και 

κάτοικοι αντιδρούν στις εκτεταμένες επεμβάσεις στο κρητικό τοπίο και περιβάλλον που 

συνεπάγονται αυτές οι επενδύσεις. 

Φιλοξενούμε λοιπόν άρθρο του Γιώργου Χατζάκη (συγγραφέα του βιβλίου «Το αιολικό 

πάρκο των Θεών») όπου περιγράφεται γλαφυρά η δημιουργία του λιβαδιού των ανεμόμυλων 

που θυμόμαστε στο προσφιλές μας Οροπέδιο. Τάσσεται υπέρ της ανάπτυξης αιολικών 

πάρκων σε επιλεγμένες θέσεις στον ορεινό όγκο της Δίκτης με την αναγκαία φειδώ και 

κατά της εγκατάστασης φωτοβολταϊκών στον κάμπο. Το περιοδικό μας επίσης τιμά με τη 

συμβολή του ο Πρόεδρος της Ελληνικής Επιστημονικής Εταιρείας Αιολικής Ενέργειας Δρ. 

Παναγιώτης Παπασταματίου, ο οποίος παρουσιάζει την αντίληψη του για την απόλυτη 

εναρμόνιση του στόχου της προστασίας του περιβάλλοντος με αυτόν της ανάπτυξης των 

ΑΠΕ και ειδικότερα της αιολικής ενέργειας. 

Σημειώνουμε ότι ο Δήμος Οροπεδίου έχει λάβει θέση σχετικά με το ειδικό ζήτημα της 

εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστημάτων: Με την 95/2010 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, 

ο Δήμος δηλώνει πως δεν είναι αντίθετος με την ανάπτυξη φωτοβολταϊκών, 

ωστόσο σημειώνει ότι προηγουμένως απαιτείται η έκδοση κανονιστικής απόφασης για τη 

χωροθέτησή τους (Ευχαριστούμε τον κ. Δήμαρχο για την ευγενή αποστολή της απόφασης 

και της σχετικής επιστολής που απεστάλη στην τότε Υπουργό Περιβάλλοντος Κα Μπιρμπίλη 

για αυτό το θέμα). Παρατηρείται πάντως ήδη από το 2008 έχει τεθεί σε ισχύ του Ειδικό 

Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ που εκπονήθηκε μετά από ενδελεχή μελέτη και διαβούλευση. 

Αυτό θεωρείται ήδη από τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας επαρκής 

χωροταξικός σχεδιασμός, περαιτέρω δε πρόσφατη νομοθετική τροποποίηση δεν επιτρέπει 

στον υποκείμενο – ακόμα και τοπικό – χωροταξικό ή πολεοδομικό σχεδιασμό να θέτει 

περαιτέρω περιορισμούς στην ανάπτυξη των ΑΠΕ, πέραν αυτών που θέτει το Ειδικό Χωροταξικό. 

Συνεπώς, λίγος χώρος μένει για την επιθυμητή από το Δημοτικό Συμβούλιο κανονιστική 

απόφαση. 

Συνεισφορές για το θέμα από κάθε πρόθυμο αναγνώστη είναι ευπρόσδεκτες. 

Μανόλης Βελεγράκης 


Αιολική Ενέργεια: 

Βιώσιμη απάντηση στην 

οικονομική και κοινωνική κρίση 

ΗΕυρώπη πρωτοπορεί 

στην 

παγκόσμια προσπάθεια 

για την 

αντιμετώπιση της κλιματικής 

αλλαγής. 

Μόλις στις 15 Δεκεμβρίου 2011, η Ευρωπαϊκή 

Επιτροπή ανακοίνωσε τον Οδικό Χάρτη για 

την Ενέργεια το 2050 που δείχνει ότι ένα 

ενεργειακό μείγμα με υψηλή διείσδυση ανανεώσιμων 

– με 97% διείσδυση ΑΠΕ στην κατανάλωση 

της ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ, 

συμπεριλαμβανομένου 49% διείσδυση της 

Αιολικής Ενέργειας το 2050- έχει το ίδιο 

συνολικό ενεργειακό κόστος με οποιοδήποτε 

άλλο σενάριο απανθρακοποίησης του ηλεκτρικού 

συστήματος. 

Ο Ενεργειακός Χάρτης που ανακοινώθηκε 

περιλαμβάνει πέντε σενάρια. Και τα πέντε 

επιτυγχάνουν 85% μείωση στις εκπομπές CO2 

μέχρι το 2050, με βάση διάφορα μείγματα 

Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, πυρηνικής 

ενέργειας και ορυκτών καυσίμων με δέσμευση/αποθήκευση 

άνθρακα (CCS) και αύξηση 

της ενεργειακής απόδοσης. 

Και τα πέντε σενάρια του Χάρτη αποδεικνύουν 

ότι η Αιολική Ενέργεια θα είναι η κυρίαρχη 

τεχνολογία για την απαλλαγή από τον 

άνθρακα σε σχέση με κάθε άλλη τεχνολογία 

παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 

2050: μεταξύ 32% και 49% της παραγωγής 

ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ θα παράγεται 

από αιολική ενέργεια. 

Παράλληλα, η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι 

ξενινάει η συζήτηση ώστε μέχρι το 2014 να 

έχουν καθορισθεί νέοι δεσμευτικοί στόχοι για 

την Ενέργεια το 2030. Οι νέοι αυτοί στόχοι 

του 2030 θα είναι η συνέχει των στόχων που 

ήδη υπάρχουν για το 2020. Πράγματι, από τον 

Μάρτιο του 2007, με ομόφωνη απόφαση 

Παναγιώτης Παπασταματίου 

Πρόεδρος ΔΣ Ελληνικής Επιστημονικής 

Ένωσης Αιολικής Ενέργειας (ΕΛΕΤΑΕΝ) 

όλων των κρατών μελών, 

η Ευρώπη έχει θέσει 

σημαντικούς, φιλόδοξους 

αλλά επιτεύξιμους 

στόχους για το 2020, στο 

πλαίσιο της κλιματικής της πολιτικής: 

• 20% μείωση των εκπομπών Αερίων του 

Φαινομένου του Θερμοκηπίου (ΑΦΘ) σε 

σχέση με το 1990 

• 20% ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο του 

2020 

• 10% συμμετοχή των ανανεώσιμων καυσίμων 

στις μεταφορές 

• 20% εξοικονόμηση ενέργειας 

Για την Ελλάδα, ο δεσμευτικός στόχος για 

τη διείσδυση των Α.Π.Ε. καθορίσθηκε σε 18% 

της τελικής κατανάλωσης ενέργειας το 2020 

σύμφωνα με την Οδηγία 2009/28. Στο ηλεκτρικό 

σύστημα ειδικά, η απαιτούμενη διείσδυση 

Α.Π.Ε. είναι 40%. 

Ειδικά για την αιολική ενέργεια, οι ανωτέρω 

στόχοι μεταφράζονται σε συνολική εγκατάσταση 

περίπου 10.000 MW το 2020, δηλαδή 

πολλές φορές περισσότερα από τα 1.621 MW 

περίπου που λειτουργούσαν το τέλος του 

Οκτωβρίου 2011. 

Η Ελληνική Κυβέρνηση το καλοκαίρι του 

2010 κατάρτισε το Εθνικό Σχέδιο Δράση για 

τις Α.Π.Ε. το οποίο θέτει τις ελάχιστες απαιτήσεις 

σε εγκαταστάσεις Α.Π.Ε. για τη δεκαετία 

2010-2010. Ο στόχος για τα αιολικά πάρκα 

ορίστηκε σε 7.500 MW το 2010. Αυτό σημαίνει 

ότι από το 2012 και μετά απαιτείται ετήσιος 

ρυθμός ανάπτυξης 40% σε σχέση με το 

20% περίπου που θα έχουμε το 2011. Δηλαδή 

απαιτείται διπλασιασμός της ταχύτητάς μας 

και μάλιστα εν μέσω οικονομικής κρίσης. 

Η πορεία αυτή είναι δύσκολη. Ίσως ακατόρθωτη. 

Επιβάλει όμως προσπάθεια και ένταση 

Παράλληλα επιβάλλεται από την ανάγκη να 

18 


Αιολική Ενέργεια 

ξεπεραστεί η οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική 

κρίση μέσα από τη Βιώσιμη Ανάπτυξη 

που δημιουργεί απασχόληση και εισόδημα. 

Επιβάλλεται μια ενεργειακή επανάσταση. 

Δυστυχώς στην Ελλάδα υπάρχουν διάφορα 

προβλήματα που έχουν καθυστερήσει, αναστείλει 

ακόμη και ακυρώσει την ανάπτυξη της 

αιολική ενέργειας στη χώρα μας. 

Η αιολική ενέργεια είναι μια από τις λίγες, 

τεχνολογικά και εμπορικά «έτοιμες» λύσεις, 

για την αντιμετώπιση του ενεργειακού ζητήματος, 

καθώς και (ίσως το πιο σημαντικό) για 

την επίλυση των προβλημάτων που δημιουργούν 

οι κλιματικές αλλαγές, που είναι η μεγαλύτερη 

πρόκληση με την οποία βρέθηκε αντιμέτωπη 

η ανθρωπότητα μέχρι σήμερα. 

Η Αιολική Ενέργεια μαζί με τις υπόλοιπες 

Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και την Εξοικονόμηση 

Ενέργειας είναι η μοναδική εγγύηση 

για ένα αειφόρο μέλλον του πλανήτη. Οι Ανανεώσιμες 

Πηγές Ενέργειας: 

• είναι άφθονες και ανεξάντλητες, δεν θα 

τελειώσουν ποτέ 

• είναι διάσπαρτες στον πλανήτη, συμβάλουν 

στην ενεργειακή ανεξαρτησία, τη γεωπολιτική 

ισορροπία και την ειρήνη 

• δεν τις έχουν λίγα «τυχερά» κράτη, αλλά 

ΟΛΟΙ 

• δεν χρειάζονται στρατιωτικές εκστρατείες 

για να τις εξασφαλίσεις 

• ούτε μπορούν να απειληθούν από 

τρομοκρατικές ενέργειες.... 

• δεν ρυπαίνουν, αλλά αντίθετα υποκαθιστούν 

ορυκτά καύσιμα που ρυπαίνουν κατά 

την εξόρυξη ή άντληση, μεταφορά, αποθήκευση 

και καύση τους 

• δεν εκπέμπουν αέρια του θερμοκηπίου, 

αλλά αντίθετα υποκαθιστούν πηγές που 

εκπέμπουν αέρια του θερμοκηπίου 

• δεν προκαλούν βλάβες στην υγεία 

• είναι συμβατές με άλλους αναπτυξιακούς 

στόχους όπως είναι ο τουρισμός και η 

αξία γης 

• δημιουργούν απασχόληση και περιφερειακή 

ανάπτυξη 

• συμβάλλουν στη διάχυση της ανάπτυξης 

και την κοινωνική συνοχή 

Μια ανεμογεννήτρια αποτελείται από υποσυστήματα 

φτιαγμένα με υλικά καθημερινής 

χρήσης. 

Έχει ένα μεταλλικό πυλώνα, που εδράζεται 

πάνω σε μια βάση από μπετόν, όπως όλες οι 

κατασκευές. Η βάση είναι θαμμένη σε ένα 

περίπου μέτρο κάτω από το έδαφος. Η ανεμογεννήτρια 

έχει συνήθως 3 πτερύγια και ένα 

κέλυφος από συνθετικά υλικά, σαν κι αυτά 

που κατακλύζουν τη ζωή μας. Τέλος έχει ένα 

κιβώτιο ταχυτήτων, ένα άξονα μετάδοσης 

κίνησης και μια ηλεκτρογεννήτρια, εξοπλισμό 

που χρησιμοποιούμε κατά κόρον σε όλες τις 

δραστηριότητες μας, όπως στις μεταφορές, 

στις γεωργικές ασχολίες, στις κατασκευές. 

Δεν υπάρχει τίποτε το εξωτικό ή μαγικό 

στην κατασκευή ή λειτουργία μιας ανεμογεννήτριας. 

Το μόνο ασυνήθιστο είναι ότι παράγει ηλεκτρική 

ενέργεια ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΜΟΛΥΝΕΙ ΤΟ 

ΕΔΑΦΟΣ, ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ Ή ΤΙΣ ΛΙΜΝΕΣ ΚΑΙ 

ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΕΚΠΕΜΠΕΙ ΑΕΡΙΟΥΣ ΡΥΠΟΥΣ ΣΤΗΝ 

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. 

Αυτό κάνει μια ανεμογεννήτρια και αυτό 

την κάνει απαραίτητη στην μάχη της επιβίωσης 

του πλανήτη. 

Κι όμως υπάρχουν ποικίλες αρνητικές αντιδράσεις 

στην εκμετάλλευση της αιολικής 

ενέργειας αλλά και στις υπόλοιπες ΑΠΕ. 

Εκτός από τα γραφικά και ανάξια λόγου επιχειρήματα, 

υπάρχουν εύλογες απορίες που 

δημιουργούνται στους πολίτες και σε αυτές 

οφείλουμε να απαντήσουμε, ακριβώς για να 

αποτρέψουμε την καλλιέργεια συκοφαντιών. 

Τέτοιες απαντήσεις μπορεί να βρεί ο κάθε 

ενδιαφερόμενος στο ενημερωτικό φυλλάδιο 

της ΕΛΕΤΑΕΝ με τίτλο «Όλα όσα πρέπει να 

ξέρετε για την Αιολική Ενέργεια…» το οποίο 

μπορεί να αναζητήσει στο δικτυακό της τόπο: 

http://www.eletaen.gr/drupal/considerations/436 

Εδώ επιγραμματικά αναφέρουμε: 

1) Οι ανεμογεννήτριες είναι πλήρως συμβατές 

με τις υπόλοιπες μορφές ανάπτυξης, 

όπως ο τουρισμός. Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο 

που να στοιχειοθετεί ότι η τουριστική 

κίνηση μειώθηκε όπου δημιουργήθηκαν αιολικά 

πάρκα. Αντίθετα υπάρχουν μελέτες και 



παραδείγματα ότι τα αιολικά πάρκα μπορεί να 

τύχουν τουριστικής εκμετάλλευσης. 

2) Τα αιολικά πάρκα δεν μειώνουν την αξία 

της γης, των σπιτιών ή των οικοπέδων. Οι 

μελέτες που έχουν γίνει αποδεικνύουν το 

αντίθετο. Επίσης οι ανεμογεννήτριες είναι 

πλήρως συμβατές με το αστικό και οικιστικό 

περιβάλλον. Ανεμογεννήτριες υπάρχουν 

μέσα στον αστικό ιστό του Άμστερνταμ, της 

Βοστώνης, του Τορόντο, στο London Eye σε 

απόσταση μόλις 10 μίλια από το City και σε 

πολλές άλλες πόλεις του λεγόμενου αναπτυγμένου 

κόσμου. 

3) Οι ανεμογεννήτριες δεν είναι επικίνδυνες 

και δεν προκαλούν ατυχήματα. Με πάνω 

από 100.000 ανεμογεννήτριες σε λειτουργία 

στον κόσμο δεν έχει τραυματισθεί ποτέ κανένας 

πολίτης. 

4) Οι ανεμογεννήτριες δεν κάνουν θόρυβο 

ούτε βλάπτουν την υγεία. Δεν προκαλούν 

υπόηχους, ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες 

ή άλλα επιβλαβή φαινόμενα 

5) Οι ανεμογεννήτριες δεν εξαφανίζουν τα 

πουλιά, τα ζώα ή τα φυτά. Ειδικά για τα πουλιά, 

για κάθε 10.000 θανάτους πουλιών, λιγότερο 

από ένας προκαλείται από τις ανεμογεννήτριες. 

Η πραγματική απειλή για τα πτηνά, 

αλλά και τα ζώα, είναι οι κλιματικές αλλαγές. 

6) Η αιολική ενέργεια είναι αποδοτική και 

αξιοποιεί ένα ανεξάντλητο φυσικό πόρο, τον 

άνεμο, με τον βέλτιστο τρόπο. Είναι μια αξιόπιστη 

τεχνολογία μεταβλητής παραγωγής 

ενέργειας και έχει ήδη οδηγήσει σε απεγκατάσταση 

συμβατικών σταθμών στην Ευρώπη. 

Συμβάλει έτσι τα μέγιστα στην αντιμετώπιση 

της κλιματικής αλλαγής 

7) Οι ανεμογεννήτριες δημιουργούν θέσεις 

εργασίας, πολύ περισσότερες από αυτές που 

δημιουργούν οι σταθμοί ορυκτών καυσίμων 

και μάλιστα εκεί που χρειάζονται: στην περιφέρεια. 

8) Οι κρατικές επιδοτήσεις που λαμβάνουν 

τα ορυκτά καύσιμα είναι τεράστιες. Μέσα στο 

2011 το σύνολο των επιδοτήσεων στον 

άνθρακα, το λιγνίτη και το φυσικό αέριο είναι 

409 δις Δολάρια ΗΠΑ, 540% υψηλότερες από 

τις ενισχύσεις στις Α.Π.Ε. Ας μη λέμε λοιπόν 

ότι οι Α.Π.Ε. επιδοτούνται υπερβολικά. 

9) Η παραγόμενη με εκμετάλλευση αιολικής 

ενέργειας ηλεκτρική ενέργεια είναι φθηνότερη 

από αυτήν που παράγεται από πυρηνικούς 

και πετρελαϊκούς σταθμούς, ενώ σε 

καλές ανεμολογικά θέσεις η αιολική ενέργεια 

ανταγωνίζεται με επιτυχία καινούργιους 

σταθμούς παραγωγής που λειτουργούν με 

κάρβουνο ή φυσικό αέριο. 

10) Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη των Α.Π.Ε. με 

βάση το Εθνικό Σχέδιο Δράσης 2020 και τα 

σήμερα ισχύοντα για τις τιμές τους δεν επιβαρύνει 

το μέσο κόστος ηλεκτροπαραγωγής το 

2020. Πώς είναι δυνατό λοιπόν να διατηρείται 

με τόσο ένταση η συζήτηση για τις δήθεν 

ακριβές Α.Π.Ε.; Tο πρόβλημα ξεκινάει από το 

λεγόμενο Ειδικό Τέλος Α.Π.Ε. μέσω του οποίου 

ο καταναλωτής πληρώνει χρήματα που 

δεν κατευθύνονται στις Α.Π.Ε. αλλά αποτελούν 

επιδότηση των ορυκτών καυσίμων 

Φυσικά ο σχεδιασμός του κάθε έργου έχει 

σημασία και για αυτό ελέγχεται μέσα από μια 

αυστηρή περιβαλλοντική νομοθεσία και πάρα 

πολλές περιβαλλοντικές μελέτες και διερευνήσεις 

(δασικές μελέτες, ορνιθολογικές 

κλπ.). Η διαδικασία αυτή κρατάει χρόνια και 

διαρκεί κατά μέσο όρο πάνω από 6 έτη. 

Έχει επίσης σημασία να σημειωθεί ότι μέχρι 

σήμερα στην Ελλάδα έχουν υποβληθεί αιτήματα 

για αιολικά πάρκα συνολικής ισχύος 

πάνω από 65.000 MW. Είναι προφανές ότι 

μόνο ένα μικρό ποσοστό από αυτά θα ικανοποιηθεί 

και θα καταλήξει σε πραγματική υλοποίηση 

λόγω των τεχνικών περιορισμών που 

θέτει το ηλεκτρικό δίκτυο, η υπάρχουσα και 

μελλοντική ζήτηση ενέργειας και οι δεσμευτικοί 

στόχοι της χώρας. Είναι επίσης προφανές 

ότι αν επιτευχθεί ο στόχος για τα 7.500 

MW το 2010 που έχει θέσει η Κυβέρνηση ή 

για 10.000 MW που έχει θέσει η ΕΛΕΤΑΕΝ, 

αυτά τα έργα θα υλοποιηθούν διάσπαρτα σε 

όλη της Ελλάδα. Ήδη σήμερα τα 1621 MW 

αιολικών πάρκων που έχουν εγκατασταθεί 

εμφανίζουν μια ικανοποιητική διασπορά στις 

Περιφέρειες της χώρας ως εξής: Η Στερεά 

Ελλάδα παραμένει στην κορυφή των αιολικών 

εγκαταστάσεων αφού φιλοξενεί 537 MW 

(33%) και ακολουθεί η Πελοπόννησος με 267 

ΜW (16,5%) που έχει πλέον περάσει την Ανατολική 

Μακεδονία – Θράκη όπου βρίσκονται 

241 MW (14,9%). 

20 



Όταν κάποιοι άλλοι έψαχναν να 

βρουν πως θα ονομάσουν την λεγόμενη 

σήμερα ’’πράσινη’’ ή ’’καθαρή’’ 

ενέργεια, ψάχνοντας τρόπους 

για την αειφόρο ανάπτυξη μέσα από τις ανανεώσιμες 

πηγές ενέργειας που άρχισαν να 

κάνουν τότε την εμφάνιση τους, κάποιοι άλλοι 

άνθρωποι σε ένα απομονωμένο μέρος της 

Κρήτης, είχαν ήδη δημιουργήσει το πρώτο και 

μεγαλύτερο αιολικό 

πάρκο στο 

κόσμο. Πράγματι 

την δεκαετία του 

1940 στο Οροπέδιο 

Λασιθίου Κρήτης, 

Το αιολικό πάρκο των Θεών 

’’ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ’’ 

αναπτύχθηκε, το 

πρώτο, και μεγαλύτερο 

στο καιρό του 

αιολικό πάρκο του 

κόσμου με 10.000 

και πλέον ανεμαντλίες, 

συνολικής εγκαταστημένης ισχύος 

πάνω από 5 MW. Οι αντλητικοί αυτοί Ανεμόμυλοι, 

φτιάχτηκαν από ντόπιους κατοίκους, σε 

του Γεωργίου Εμμ. Χατζάκη 

∆√ ∞ƒÃ∞π√∆∂ƒ√ ∞π√§π∫√ ∞ƒ∫√ 

μια εποχή και περιοχή όπου τα διαθέσιμα 

υλικά και τεχνολογίες ήταν περιορισμένα και 

σε ποσότητα και σε ποικιλία, για να υπηρετήσουν 

τον απλό αγρότη, δένοντας αρμονικά με 

το περιβάλλον, αποτελώντας ένα πρωτόγνωρο 

θέαμα και μάλιστα σε μια από τις ποιο υπήνεμες 

περιοχές της Κρήτης. 

Εδώ λοιπόν, σε αυτό τον τόπο, που αναδείχθηκε 

ως τόπος ευρεσιτεχνίας αφού εδώ 

κατασκευάστηκε από ντόπιους κατοίκους ένας 

μεταλλικός Ανεμόμυλος για αντλητικούς σκοπούς, 

ο οποίος αποτέλεσε τεχνικό βέλτιστο, 

γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, εξαπλώθηκε 

ραγδαία, δημιουργώντας ένα ανθρωπογενές 

περιβάλλον εξαιρετικού κάλλους, προσαρμοσμένο 

άριστα στις συνθήκες αιολικού δυναμικού 

της περιοχής, επιτυγχάνοντας την άριστη 

συνεργασία της φύσης και του ανθρώπου. 

Εδώ σε αυτό τον τόπο τα ζώα τα ήταν 

συνεργάτες και οι 

άνθρωποι τα σεβόταν, 

δεν τα χρησιμοποιούσαν 

στα 

μαγγανοπήγαδα, 

η σκλαβιά δεν 

χωρούσε ούτε στα 

ζώα καθώς δεν τα 

χρησιμοποιούσαν 

Η εξέλιξη από τα παλιά είδη άντλησης, 

με δεμένα τα 

στον Ξύλινο και έπειτα στον Μεταλλικό Ανεμόμυλο. μάτια να γυροφέρνουν 

στον αδυσώπητο 

κύκλο αντλώντας νερό με τους σακιέδες, 

στα μαγγανοπήγαδα, αλλά τα είχαν για 

άλλη χρήση. Ήταν συνεργάτες, τα χρησιμο- 



ποιούσαν για μεταφορά για μετακίνηση για 

εργασία για οτιδήποτε, αλλά πάντοτε με 

σωστό και τίμιο τρόπο. Το νερό έβγαινε με 

μια άλλη διαδικασία, με ένα πρωτότυπο και 

ευρηματικό τρόπο, που οι ντόπιοι κάτοικοι 

ανακάλυψαν πριν από 100 περίπου χρόνια, 

τον μεταλλικό αντλητικό Ανεμόμυλο. 

Εδώ σε αυτό τόπο υπάρχουν ακόμα 

άνθρωποι που στα πρόσωπα τους ο χρόνος 

έχει αποτυπώσει την γραμμική του μορφή, 

οι οποίοι παλεύουν την γη τους από τότε 

που θυμούνται τον εαυτό τους, πραγματοποιώντας 

τον ίδιο αέναο κύκλο που οι πρόγονοι 

τους δίδαξαν. 

Η επίδραση του Ανεμόμυλου 

και η συνεισφορά του στην κοινωνία. 

Εάν παρατηρήσουμε τον αριθμό των ανεμόμυλων 

σε σχέση με τον πληθυσμό της περιοχής 

στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, βλέπουμε 

μια αντιστοιχία όσο αφορά την αύξηση 

και την μείωση των αριθμών, δηλαδή η εξάπλωση 

του Ανεμόμυλου συντέλεσε και στην 

Έτος Αριθμός Κατοίκων Αριθμός Ανεμόμυλων 

1881 5035 0 

1900 5058 20 (ξύλινοι) 

1920 4406 100 

1928 6462 4000 

1940 7669 9000 

1951 7351 10000 

1961 6657 8000 

1971 5368 7000 

1981 5142 5000 

1991 4348 1000 

2001 3185 500 

2011 2460 300 

αύξηση του πληθυσμού και είναι και λογικό 

αφού υπήρχε και εργασία και τροφή για 

όλους. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι η 

αύξηση αυτή του πληθυσμού δεν είναι απλά 

Ο κάμπος του Οροπεδίου Λασιθίου με τους Ανεμόμυλους, 

από την γεωγραφική υπηρεσία στρατού. 

μια αύξηση σε νούμερα αλλά μια αύξηση 

δημιουργική καθώς οι άνθρωποι αυτοί παρήγαγαν 

πολιτισμό και τεχνολογία. 

Αντιστοιχία Ανεμόμυλων με κατοικους 

Ο αριθμός των κατοίκων είναι ακριβής συμφώνα 

με τις απογραφές που έγιναν τις συγκεκριμένες 

ημερομηνίες, ενώ ο αριθμός των 

Ανεμόμυλων είναι κατά εκτίμηση σύμφωνα με 

μαρτυρίες. 

Ο Ανεμόμυλος είχε σημαντική συνεισφορά 

στο να διευρύνει το νου και την αντίληψη από 

μικρές μόλις ηλικίες, αφού τα παιδιά από 

μικρά βοηθούσαν στην εργασία στα χωράφια 

και ζούσαν δίπλα στους Ανεμόμυλους, δηλαδή 

σε ένα τεχνολογικά αναπτυγμένο περιβάλλον 

για την εποχή αυτή που τους βοηθούσε 

να αναπτύξουν το νου την οξυδέρκεια και την 

ευστροφία τους από μικρή κιόλας ηλικία. Ο 

Ανεμόμυλος με τις ζημιές που παρουσιαζόταν 

και που έπρεπε να βρεθεί το συντομότερο 

λύση, η κίνηση, η ροή, η περιστροφή και γενικά 

ο όλος τρόπος ζωής των απομονωμένων 

κατοίκων του Οροπεδίου Λασιθίου, είναι στοιχεία 

που ακονίζουν το μυαλό, διευρύνουν τη 

σκέψη και παράγουν πολιτισμό. Τα παιδιά 

έφτιαχναν μικρά χειροποίητα ομοιώματα Ανεμόμυλων 

από αρτύκους, το ψηλό αυτό καλαμώδες 

φυτό που τα φύλλα του μοιάζουν με 

Συγκριτικό διάγραμμα του πληθυσμού του Οροπεδίου 

Λασιθίου σε σχέση με τον αριθμό τον Ανεμόμυλων 

που υπήρχαν. 

22 



μάραθο καθώς ήταν μαλακό και κατεργάσιμο 

υλικό και φύτρωνε στην γύρω περιοχή. Μέσα 

σε ένα τέτοιο κομμάτι άρτυκα, σύμφωνα με 

την μυθολογία, μετέφερε ο Προμηθέας την 

φωτιά και την παρέδωσε στους ανθρώπους, 

εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι η ψίχα του 

μπορεί να σιγοκαίει αλλά στο εξωτερικό του 

να μην φαίνεται ούτε ίχνος φωτιά. 

Γενικά ο τρόπος ζωής των κάτοικων και των 

παιδιών ήταν πραγματικά μέσα στην φύση, το 

παιχνίδι ήταν αυτοδημιούργητο και προϊόν του 

δρόμου, της γειτονιάς, της πλατείας και αποτελούσε 

μοχλό για δημιουργική 

απασχόληση, δίνοντας στοιχεία 

του χαρακτήρα και του εσωτερικού 

κόσμου κάθε παιδιού. Δεν 

χρειαζόταν πολλά για να είναι 

χαρούμενα και να διασκεδάσουν, 

αρκούσε ο αυθορμητισμός, 

το κέφι και απλά υλικά 

όπως πετραδάκια, κουρέλια, 

λάσπη, κλωστές, λάστιχα, 

πέτρες, ξύλα κ.α. για να παίξουν 

να δημιουργήσουν, να 

εκφραστούν, να αναπτύξουν τη 

φαντασία και την ευρηματικότητα 

τους. 

Έτσι δεν είναι τυχαίο ότι το σύνολο σχεδόν 

των παιδιών την εποχή εκείνη σπούδασαν και 

έγιναν σπουδαίοι επιστήμονες. Χαρακτηριστικό 

παράδειγμα είναι το 1945 που από το 

γυμνάσιο του Τζερμιάδου είχαμε ένα ποσοστό 

70 % των παιδιών που πέρασαν σε πανεπιστημιακές 

σχολές. Αρκετοί πολιτικοί, βουλευτές 

και υπουργοί, καθηγητές πανεπιστημίου, ανώτατοι 

δικαστικοί, δικηγόροι, ιατροί, ιστορικοί, 

συγγραφείς, λογοτέχνες, μηχανικοί, καθηγητές, 

δάσκαλοι, κ.α. έχουν Λασιθιώτικη καταγωγή. 

Μεγάλο ποσοστό επίσης από το πληθυσμό 

του Οροπεδίου είναι καταξιωμένοι και επιτυχημένοι 

επιχειρηματίες σε οποιαδήποτε δραστηριότητα 

και αν κάνουν καθώς διαθέτουν την 

ευστροφία και την εργατικότητα που χαρακτηρίζουν 

τον Λασιθιώτη. 

Γενικά λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι η εξάπλωση 

των Ανεμόμυλων συντέλεσε: Στην 

οικονομική άνθιση του τόπου, στην αύξηση 

του τουρισμού, στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου, 

στην μείωση της μετανάστευσης, ενώ 

είχε σημαντική επίδραση στον Χαρακτήρα & 

ιδιοσυγκρασία των κάτοικων. 

Οι άνθρωποι του Οροπεδίου Λασιθίου είχαν 

σαν αποκλειστικό στόχο την έντιμη και τίμια 

εργασία, την παραγωγή προϊόντων, και την 

κάθε είδους βοήθεια και προσφορά στα παιδιά 

τους, ενώ η αγάπη για τον τόπο τους είναι 

μεγάλη και αποτελεί όνειρο ο επαναπατρισμός 

κάθε ξενιτεμένου Λασιθιώτη. 

‘’Τα έμβολά των μύλων σου 

σπουδάζουν τα παιδιά σου, 

κάνε τους αναρρόφηση 

να ’ρθούν ξανά κοντά σου’’ 

Η ΕΞΕΛΙΞΗ Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ 

ΚΑΙ Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΑΝΕΜΑΝΤΛΙΑΣ 

Δυστυχώς η αδιαφορία όλων οδήγησε στην 

εγκατάλειψη αυτού του αιολικού θαύματος, 

ακλουθώντας την παράδοση και τον κανόνα 

της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς που 

μας θέλει πρωτοπόρους σε πολλούς τομείς, 

αλλά ταυτόχρονα, αυτόχειρες και καταστροφικούς. 

Οι Ανεμόμυλοι συνιστούν πραγματικούς 

θησαυρούς της μνήμης των λαών. Είναι προάγγελοι 

της βιομηχανικής περιόδου αξιοθαύμαστη 

υφαίρεση, επιτυχημένο παράδειγμα 

οικολογικής σκέψης με σεβασμό στο περιβάλλον. 

Αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της 

Ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς και μαρτυρούν 

την δημιουργικότητα των ανθρώπων 

και της προσπάθειες τους κατά την διάρκεια 



των περασμένων αιώνων. 

Πρέπει λοιπόν σε ένδειξη τιμής προς τους 

προγόνους μας, τους πατεράδες μας, τους 

παππούδες μας, να ξαναφτιάξουμε 

αυτό το αιολικό πάρκο, 

τιμώντας την μνήμη τους στα 

φτερά των ανέμων που πνέουν 

στο νησί μας. 

Ένας άλλος λόγος που πρέπει 

να αναστηλωθεί αυτό το αιολικό 

στολίδι είναι ότι, ίσως βρεθεί 

κάποιος νέος Σπιρτοκούτης ή 

Μαρκοστεφανής (οι εφευρέτες 

αυτής της ανεμαντλίας), ή 

κάποιος λιγότερος σε μέγεθος, ο 

οποίος να αλλάξει την χρήση 

των μύλων και να υπάρξει ξανά 

νέο ενδιαφέρον για αυτούς. Η 

χρήση των Ανεμόμυλων, εκτός 

από άντληση νερού που γίνεται 

σε μικρή κλίμακα πλέον, και την παραγωγή 

ρεύματος που είναι ασύμφορη προς το παρόν, 

μπορεί να είναι και άλλη. Οι μύλοι για παράδειγμα 

μπορούν να παίξουν μουσική, με ειδικές 

σφυριχτές στα αντενάκια, είτε με μια 

συσκευή στο πίσω μέρος του άξονα, ή στη 

ρόκα (τον άξονα του εμβόλου) που παλινδρομεί 

ή θα μπορούσαν να ζωγραφίσουν, να σχεδιάσουν, 

κ.α. Όλες όμως αυτές οι ιδέες προϋποθέτουν 

ενεργούς μύλους και γιαυτό πρέπει 

να αναστηλώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερους 

μπορούμε, καθώς το πλήθος αιχμαλωτίζει 

την όραση και προκαλεί τον θαυμασμό. 

Μια εύκολη και πρακτική λύση για την αναστήλωση 

του αιολικού μας πάρκου, είναι η 

χρήση των διάτρητων πολυεστερικών πανιών 

που περιγράφω στο βιβλίο πιστεύω ότι είναι 

σαν πρώτη φάση η πιο ενδεδειγμένη για την 

αναστήλωση και την συντήρηση, του αιολικού 

μας πάρκου, καθώς ελαχιστοποιεί την συντήρηση 

που χρειάζονται οι Ανεμόμυλοι και που 

είναι το πιο δύσκολο μέρος. Η πρόταση αυτή 

έχει κατατεθεί στην δημοτική αρχή, και στον 

Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (Ο.Β.Ι.) 

έχοντας μάλιστα πάρει και βραβείο ευρεσιτεχνίας 

και αποκλειστικής χρήσης των διάτρητων 

αυτών πανιών. 

ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ’’G ’’ ΤΩΝ Α.Ε.Π. 

Στην περιοχή αυτή της Κρήτης συμβαίνει 

κάτι το εντυπωσιακό, φαίνεται πως τα ιερά 

βουνά της Δίκτης, κρύβουν κάτι μαγικό, κάτι 

Το συγκρότημα των Αλευρόμυλων στην βόρεια είσοδο 

του Οροπεδίου Λασιθίου. 

μυστηριώδες, καθώς ο θεός Αίολος φαίνεται 

είχε ιδιαίτερη προτίμηση σε αυτούς εδώ τους 

τόπους. Ίσως σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς 

την γενέτειρα πατρίδα του μεγάλου Θεού Δία, 

ο οποίος τον είχε διορύσσει ως ταμεία των 

ανέμων. Δεν εξηγείται αλλιώς ότι σε τόσο 

μικρή έκταση γης είχαν αναπτυχθεί τόσο 

24 



σημαντικά συστήματα εκμετάλλευσης 

Ανανεώσιμων 

πηγών Ενέργειας. 

Εκτός του αιολικού πάρκου 

μέσα στο κάμπο του Οροπεδίου 

Λασιθίου, με περίπου 

10.000 ανεμαντλίες για την 

άντληση του νερού , το οποίο 

αποτελούσε το μεγαλύτερο 

αιολικό πάρκο του κόσμου την 

δεκαετία του 1940, αλλάζοντας 

κυριολεκτικά την όψη 

του τόπου αλλά και την ζωή 

των ανθρώπων στο Οροπεδίου 

Λασιθίου, υπήρχε και ένα άλλο 

συγκρότημα Ανεμόμυλων στην 

βόρεια είσοδο του Οροπεδίου 

Λασιθίου στο σελί της Αμπέλου που χρησίμευε 

για την άλεση των σιτηρών. 

Το συγκρότημα αυτό των Αλευρόμυλων, το 

οποίο έχει χαρακτηριστεί ως έργο τέχνης με 

υπουργική απόφαση το 1986, απαρτιζόταν 

από 27 πετρόκτιστους μύλους και αποτελούσε 

το 1900 το μεγαλύτερο μυλοτόπι της Κρήτης, 

ίσως και της Ελλάδας, αφού δεν έχει ακόμα 

ολοκληρωθεί η καταγραφή των Ανεμόμυλων 

που γίνετε εδώ και χρόνια από το Τ.Ε.Ε. Οι Ανεμόμυλοι 

αυτοί ήταν κτισμένοι στην κορυφογραμμή 

των Λασιθιώτικων βουνών στη θέση 

Άμπελος και σήμερα σώζονται τα ερείπια 24 

από τους 27 ανεμόμυλους που υπήρχαν αρχικά. 

Επιπλέον στην ίδια περιοχή, από την θέση 

Άμπελος μέχρι το χωριό της Κεράς υπήρχαν 43 

Νερόμυλοι, οι οποίοι αποτελούσαν προς το 

τέλος του 19ου αιώνα το μεγαλύτερο οργανωμένο 

σύστημα Νερόμυλων που υπήρξε 

στην Ελλάδα. Το σύστημα αυτό των Νερόμυλων 

τροφοδοτούνταν από το νερό της πηγής 

’’Φλέγα’’ και ενισχύονταν στη μέση της διαδρομής 

με μια ακόμη στέρνα με νερό. Ο πρώτος 

Νερόμυλος ήταν στην πηγή ’’Φλέγα’’ στις 

βόρειες πλαγιές των Λασιθιώτικων βουνών 

στην περιοχή της Αμπέλου, και ο τελευταίος 

βρισκόταν στο χωριό κάτω Κερά. 

«ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ» 

Για το σήμερα και το μέλλον αυτού του 

τόπου, όσο αφορά της Α.Π.Ε. πιστεύω τα 

Καταστρέφοντας την πολιτιστική κληρονομία μας, 

γεμίζοντας με καθρέπτες την περιοχή! 

όποια έργα, δεν πρέπει να γίνουν πρόχειρα και 

άναρχα, χωρίς σεβασμό προς το περιβάλλον, 

χωρίς μελέτη και χωροταξικό σχεδιασμό, γιατί 

όχι μόνο βοηθούν στην ανάπτυξη, αλλά συνήθως 

λειτουργούν ανασταλτικά αν όχι καταστροφικά 

στην ανάπτυξη του τόπου. 

Πιστεύω λοιπόν ότι μέσα στο κάμπο του 

Οροπεδίου Λασιθίου δεν πρέπει να γίνει καμία 

νέα μορφή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. 

Ήδη έχουν τοποθετηθεί μερικά φωτοβολταϊκά 

συστήματα που προκαλούν οφθαλμορύπανση, 

καθώς δεν συνάδουν καθόλου με το 

παραδοσιακό τοπίο και την φιλοσοφία που 

είχαν οι ανεμαντλίες που είχαν κατασκευάσει 

κάποτε οι ντόπιοι Χαρκιάδες. Όσο για τις νέες 

μονάδες Ανεμογεννητριών, αυτές λόγο χαμηλού 

αιολικού δυναμικού που υπάρχει μέσα 

στο κάμπο, δεν είναι βιώσιμες, άρα δεν γίνετε 

λόγος για εγκατάσταση τέτοιων μονάδων 

μέσα στο κάμπο του Οροπεδίου Λασιθίου. 

Μπορούν όμως να τοποθετήσουν σε επιλεγμένες 

θέσεις στα γύρω βουνά, αρκεί να γίνει ο 

κατάλληλος χωροταξικός σχεδιασμός και τα 

έργα υποδομής να είναι ήπια, μικρής κλίμακας, 

με σεβασμό στο περιβάλλον και την πολιτιστική 

κληρονομιά του τόπου. 

Στο επόμενο τεύχος: ’’Η Ιστορία του 

Αιολικού πάρκου του Οροπεδίου Λασιθίου’’ 

Γεώργιος Εμμ. Χατζάκης. 


Το τραγούδι 

τ' Άη Γιώργη 

ΟΆγιος Γεώργιος είναι ο πιο προσφιλής 

άγιος στην Κρήτη, όπως φαίνεται όχι 

μόνο από τις πολυπληθείς απεικονίσεις 

του σε εικόνες και τοιχογραφίες, 

αλλά και από το πλήθος των εκκλησιών 

του. 

Το Γιώργος, Γιώργης, Γιώργης μαζί και το Μανόλης 

είναι τα πιο συνηθισμένα 

βαφτιστικά στην Κρήτη. 

Μάλιστα εορτάζεται δύο 

φορές το χρόνο. Υπάρχει 

και η εορτή του Άη Γιώργη 

του Μεθυστή στις 3 Νοεμβρίου, 

όπως λέει και το 

δημοτικό τραγούδι «ο Διγενής 

και η μάνα του». 

Πάντα 'ς τση τρεις του 

Νοεμπριού κ' εις τσ' εικοσιτρείς 

τ' Απρίλη πανηγυράκι 

γίνεται 'ς τ' Άη Γιώργου τη 

χάρη. 

Λέγεται Μεθυστής γιατί 

τότε ανοίγουν τα βαρέλια 

με το καινούργιο κρασί και 

επόμενο είναι να πίνουν και 

να μεθούνε. 

Επίκληση του Αγίου Γεωργίου υπάρχει σε 

γητειά για τη θεραπεία του τσίτου. 

Άη Γιώργη καβαλάρη 

με σπαθί και με κοντάρι 

βγάλε μου το το φλυσάρι 

να σου κουβαλώ κριθάρι 

να ταΐζεις το μουλάρι 

Και η αρχαία παροιμία «συν Αθηνά και χείρα 

κινεί» στην Κρήτη συνδέθηκε με τ' όνομα του Άη 

Γιώργη. «Βόηθα μ' Άη Γιώργη, μα σείε και συ τα 

πόδια ή τα χέρια σου». Κι άλλη παροιμία « Άη 

Γιώργη, πέψε μου την ευκή σου• μοναχός σου 

να 'ρθεις και πάλι να δούμε» 

Τοπωνύμια που πήραν ρ' όνομά τους από την 

εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπάρχουν σ' όλη 

την Κρήτη. Χωριά με την ονομασία Άγιος Γεώργιος 

βρίσκομε στις επαρχίες Σητείας, Ιεράπετρας, 

Λασιθίου, Ρεθύμνου, Σφακίων Κυδωνιάς. Πολύ 

γνωστά τοπωνύμια είναι επίσης ο Άγιος Γεώργιος 

Σεληνάρης και ο Άγιος Γεώργιος Απανωσήφης. 

Στον τοπογραφικό κατάλογο της Κρήτης του 

Χρ. Τσικριτσή - Κατσιανάκη 

GEROLA συναγωνίζεται την Παναγία. Αναφέρονται 

43 εκκλησίες Αγίου Γεωργίου σε χωριά της 

Δυτικής Κρήτης και άλλα 43 σε χωριά της Ανατολικής. 

Σ'όλες αυτές τις εκκλησίες υπάρχουν εικόνες 

και τοιχογραφίες του Αγίου Γεωργίου με σκηνές 

από τα από τα θαύματα και το μαρτύριό του, 

αφού έχουν χτιστεί για τη 

χάρη Του. Όμως και σε 

πολλές άλλες εκκλησίες 

(845 αναφέρει ο GEROLA), 

ανάμεσα στα θέματα που 

εικονίζονται. υπάρχει μια 

ξεχωριστή για ορισμένες 

μορφές λέει ο GEROLA και 

ιδιαίτερα ο Άγιος Γεώργιος, 

ο Άγιος Δημήτριος, ο 

Άγιος Θεόδωρος, που 

παριστάνονταν σχεδόν 

πάντα έφιπποι κάποτε κι οι 

τρεις μαζί κι άλλοτε χωρισμένοι 

και τοποθετούνται 

ακριβώς στη μέση των 

τυφλών πλευρικών αψιδωμάτων. 

Και ο Καλοκύρης στη 

μελέτη του, Βυζαντιναί τοιχογραφίαι της Κρήτης , 

αναφέρει ότι στο βόρειο τοίχων περισσότερων 

ναών έχομε και τους στρατιωτικούς αγίους Γεώργιο 

και Δημήτριο, που απεικονίζονται ως επί το 

πλείστον έφιπποι, με σιδηρόπλεκτους θώρακες, 

με αχειρίδωτους χιτώνες που φτάνουν μέχρι τα 

γόνατα, με χλαμύδες και πολλές φορές κρατούν 

ασπίδα και δόρυ. 

Σε μερικές τοιχογραφίες ο Άγιος Γεώργιος έχει 

στα οπίσθιά του αλόγου του ένα μικρό παιδί που 

ελευθέρωσε και επανέφερε στους γονείς του 

σύμφωνα με τις διηγήσεις των θαυμάτων του. 

Είναι φυσικό λοιπόν όπως η Κρητική αγιογραφία 

έτσι και η μούσα να χει εμπνευσθεί από ένα 

άγιο, παλληκάρι, αφέντη, καβαλλάρη. 

Χαρακτηριστικά αναφέρομε το ακόλουθο 

τραγούδι, που τραγουδούδαν στο Οροπέδιο 

Λασιθίου, όπως το διέσωσε η Ευπραξία 

Σηφάκη από το Ψυχρό: 

26 


❧ 

Άγιε Γιώργη, αφέντη μου κι αφέντη καβαλλάρη, 

πούσαι ζωσμένος με σπαθί και με χρυσό κοντάρι 

τη χάρη και τη δύναμη την έχεις να τη λάβεις 

να το σκοτώσεις το θεριό που είναι στο πηγάδι, 

να τό σκοτώσεις το θεριό, το δράκοντα μεγάλο 

που αν δεν του πάνε, άνθρωπο κάθε πρωί στην ώρα 

σταλιά νερό δεν άφηνε να κατέβει στη Χώρα. 

Κι ο κλήρος τώρα έπεσε εις τη βασιλοπούλα. 

Πως να τη φάει το θεριό τέτοια κορασοπούλα 

Απού την είχε η μάννα τσης μοναχορηγοπούλα; 

-Για δος μας το παιδάκι σου ή παίρνομε και σένα. 

Πάρτε το και στολίστε το και κάμετέ το νύφη 

κι αμέτε το του λιονταριού πεσκέσι να δειπνήσει. 

Κι ο Άι Γιώργης μόλις τ' άκουσε ήθελε να τη σώσει. 

Το άλογο καβαλίκεψε και πήγε στο πηγάδι. 

- Φεύγα, φεύγα αφέντη μου, μήπως φάει και σένα 

τούτο το άγριο θεριό, που θα φάει και εμένα. 

- Έλα συ κόρη μου εδώ κοντά να με ψειρίσεις 

κι όντε ανεβαίνει το θεριό σείσου να με ξυπνήσεις. 

Κι ο Άι Γιώργης εκοιμήθηκε και το θεριό ανεβαίνει 

κι η κόρη από το φόβο τσης εφώναξε : « Άγιε Γιώργη!» 

-Κόρη ποιος σουπε τ' όνομα και σου δώσε τη χάρη; 

πως Άγιος Γιώργης είμαι εγώ με το χρυσό κοντάρι; 

Βγάζει τον καλτσοδέτην του από το λαιμό το δένει 

και τση κοπέλας τόδωσε, μέσα στη Χώρα μπαίνει. 

- Πιστεύετέ μου όλοι σας και όλοι σας μετά σένα 

να το σκοτώσεις το θεριό να μη φάει πια κανένα. 

- Πιστεύομέ σου όλοι μας κι όλοι μας μετά σένα 

να το σκοτώσεις το θεριό να μη φάει πια κανένα 

- Πιστεύετε μου όλοι σας κι όλοι να βαφτιστήτε 

να το σκοτώσω το θεριό μπροστά σας να το δήτε; 

Πιστεύομέ σου όλοι μας και όλοι θα βαφτιστούμε, 

να το σκοτώσεις το θεριό μπροστά μας να το δούμε. 

Και παίζει του μια κονταριά και παίρνει κει στο στόμα 

και παρευθύς το ξάπλωσε χάμω σ' τση γης το χώμα. 

-Αμέ συ κόρη μου εδά, αμέ εις τους γόνείς σου 

και παρουσία σου έσωσα σήμερα τη ζωή σου. 

Κι ο βασιλιάς του είπενε: 

Χάρισμα το παιδάκι μου, χάρισμα το σπαθί μου, 

χάρισμα η κόρωνα μου, πούχω στην κεφαλήν μου. 

Χαρίσου το παιδάκι σου χαρίσου το παιδί σου, 

χάρισμα κι η κόρωνα σου, πούχεις στην κεφαλήν σου. 

Κι αν θέλεις εσύ χάρισμα χτίσε μιαν εκκλησία 

βάλε στη μέση το Χριστό, ζερβά την Παναγία 

κι από το μέρος το δεξί του Άι - Γιωργιού τη χάρη 

πούναι ζωσμένος με σπαθί και με χρυσό κοντάρι. 

❧ 


ΜΑΝΟΛΗΣ ΣΤΡΑΤΑΚΗΣ 

ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ (ΞΥΛΟ)ΓΛΥΠΤΙΚH 

Έγιναν στις 3-1-2012 

τα εγκαίνια της 

έκθεσης ξυλογλυπτικής 

του κ. Μανόλη 

Στρατάκη, στη Βασιλική 

του Αγίου Μάρκου. Παρουσιάζει 

μια μεγάλη συλλογή 

αντικειμένων από ξύλο που 

προέρχεται από τα βουνά και 

την ύπαιθρο της Κρήτης. Το 

υλικό που επιλέχθηκε από 

κορμούς δέντρων, ή ρίζες 

(ή – σπανίως- σανίδες 

που εκβράζει η θάλασσα) 

διατηρεί στις πιο πολλές 

περιπτώσεις τη μορφή 

του, το χρώμα και την 

υφή του, για να υποστεί 

μια επεξεργασία γλυπτική, 

που θα αποδώσει 

μορφές ανθρώπων ή 

καταστάσεις ή αισθήματα 

. 

Η πρώτη εντύπωση είναι 

ότι πρόκειται για έναν 

λαϊκό καλλιτέχνη σαν τον 

Α. Σκουλά, η τη Μ. Φιοράκη, 

μα πιο προσεκτική εξέταση 

μας απομακρύνει αρκετά 

από τέτοιες σκέψεις. Ο Μ. 

Στρατάκης, δεν είναι άνθρωπος 

του χωριού όπως ο αξέχαστος 

Ανωγιανός καλλιτέχνης, 

ούτε κλεισμένος στα 

στενά της παλιάς πόλης του 

Ηρακλείου όπως η Μαρία 

Φιοράκη. 

Είναι επιστήμων με περγαμηνές, 

καθηγητής της βιολογίας 

του Πανεπιστημίου Κρήτης 

ευρωπαϊκών προδιαγραφών 

και άφησε τα ακαδημαϊκά 

έδρανα (όταν έφτασε το 

Βασίλης Ζεβελάκης 

Αρχιτέκτων 

πλήρωμα του χρόνου) για 

συνεχίσει απερίσπαστος τις 

ατέλειωτες περιηγήσεις στην 

Κρήτης. Όχι δευτερεύον στοιχείο 

των διαδρομών του ήταν 

η εξέταση και επιλογή των 

υλικών της ξυλογλυπτικής 

Όταν χρησιμοποιεί την αυθεντική μορφή με 

λιγες επεμβάσεις τα αποτελέσματα είναι 

πάρα πολύ ενδιαφέροντα 

του, ο εντοπισμός δεν ήταν, 

δεν είχε σχέση με επιστημονικές 

έρευνες και κατατάξεις 

αλλά μόνο με μορφολογικές 

και καλλιτεχνικές επιδιώξεις. 

Λίγο ενδιέφεραν τα λατινικά 

ονόματα των δέντρων, 

είχαν σημασία οι καθιερωμένες 

ονομασίες: “αγκρίνακας”, 

“αμπελιτσά”, “ασφένταμος” 

κλπ που ξυπνούσαν τις παιδικές 

μνήμες , όταν σκάλιζε με 

το σουγιαδάκι κάθε τι προσφερόμενο 

κι ο αυστηρός 

πατέρας του φώναζε (άνοιξε 

το βιβλίο ! μάθε γράμματα) κι 

η οργιαστική φύση του 

ξυπνούσε ανησυχίες και 

συγκινήσεις. 

Περνώντας από τα 

έργα και εξετάζοντας τις 

μορφές και τις εξηγήσεις 

(τίτλους) μπορούσα να 

ακολουθήσω τον καθηγητή 

της βιολογίας, στις 

άπειρες διαδρομές του, 

στο ενδιαφέρον πολυποίκιλο 

τοπίο του νησιού 

μας, να αντιληφθώ τις σκέψεις 

και τους στοχασμούς 

του, που δεν είχαν πια 

σχέση με την επιστήμη μα 

με την καλλιτεχνική δημιουργία. 

Απέφυγε τις εικαστικές 

σπουδές (αν και είχε την 

Σε μερικά έργα , η φαντασία του πετάει, 

τίποτα δεν τον κρατά στη γη 

28 


Ο καταπιεσμένος ερωτισμός της 

εφηβείας, μπορεί 

να κραυγάζει-χωρίς φόβο 

δυνατότητα) δεν θέλησε να “ 

μάθει” (να εκπαιδευθεί)τους 

κώδικες των πλαστικών 

τεχνών και ειδικά της γλυπτικής. 

Προτίμησε να ακολουθήσει 

το ένστικτό του, να ξεφύγει 

από την δέσμευση των 

“προθέσεων” να επιστρέψει 

στα παιγνίδια της παιδικής 

ηλικίας. 

Εγκαταλείποντας την επιστήμη 

και τις αναλύσεις και 

τις αποδείξεις -τη μέγκενη 

της λογικής – βρέθηκε στο 

χώρο της τέχνης κι ένοιωσε 

βολικά και οικεία αναζητώντας 

με τα πιο ταπεινά απτά 

υλικά, την έκφραση τω πιο 

προσωπικών αισθημάτων και 

των μύχιων σκέψεών του. 

Ο έκδηλος πριμιτιβισμός 

είναι επακόλουθο της επεξεργασίας 

του ξύλου με 

αυθόρμητο και καθόλου σχεδιασμένο 

τρόπο αλλά και 

βαθύτερων αιτίων που συνδέονται 

με τις ψυχικές τάσεις 

και τις αρχαίγονες τελετουργίες, 

αλλά η λαϊκότητα παραπλανά, 

ο ξυλογλύπτης είναι 

άνθρωπος του κόσμου και 

των γραμμάτων καθόλου κοινός. 

Πρέπει να επισημάνουμε 

ότι χρησιμοποιεί το ξύλο 

αξιοποιώντας την ποιότητα 

του, το είδος του δέντρου, 

την μορφή του, τη δομή του 

υλικού την υφή αλλά και τα 

ιδιαίτερα τυχόν χαρακτηριστικά 

του(νερά ρόζους κλπ). 

Δεν μπορούμε να επιχειρήσουμε 

μια πληρέστερη 

αισθητική αξιολόγηση των 

έργων του εκλεκτού βιολόγου, 

δεν έχει και σημασία να 

προσθέσουμε επαίνους και 

δάφνες για τις εργασίες του, 

έχει αρκετές ακαδημαϊκές, 

Ο ρεαλισμός υποχωρεί σε 

συμβολισμούς σκοτεινούς 

Οι συνδυασμοί κάποτε 

μπερδεύουν και πρέπει 

να ψάξουμε εξηγήσεις 

για να αναπαύεται. 

Θα συνιστούσαμε στους 

συμπολίτες μας να προλάβουν 

να επισκεφθούν την 

έκθεσή του Μανόλη Στρατάκη, 

είναι μια περιήγηση σε 

σκέψεις και αισθήματα αλλά 

και πιο πολύ είναι ένας ύμνος 

στην κρητική φύση, ενός 

αμετανόητου φυσιολάτρη. 


ΤΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ 

ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΕΝΑ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΗΣ 

ΛΑΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ 

Στιβακτάκη Χρυσή: Διδάκτωρ Φυσικής Αγωγής Παν/μίου Πελοποννήσου 

Διευθύντρια 5ου Γυμνασίου Αγίας Παρασκευής Αττικής 

Πριν μερικές δεκαετίες, ο πολιτιστικός 

λαογραφικός σύλλογος του Αγίου 

ανέπτυξε μια αξιέπαινη πρωτοβουλία. 

Με ενέργειες του τότε προέδρου κ. 

Παναγιωτάκη Γεωργίου και τη συνδρομή 

πολλών κατοίκων του χωριού συγκέντρωσε 

αναρίθμητα εργαλεία και αντικείμενα των παππούδων 

μας με σκοπό να διασώσει και να διατηρήσει 

το πλούσιο παραδοσιακό υλικό της καθημερινής 

ζωής του Οροπεδίου. Ίσως όλα αυτά να 

είχαν χαθεί, καταστραφεί ή πωληθεί σε πλανόδιους 

πωλητές σβήνοντας και τις μνήμες της εποχής 

εκείνης. 

Το υλικό αυτό στεγάζεται σε ένα απλό, ισόγειο, 

παραδοσιακό πετρόχτιστο αγροτόσπιτο, χτισμένο 

στις αρχές του 18ου αιώνα. Το 1866 μέρος του 

σπιτιού κάηκε από φωτιά που έβαλαν οι Τούρκοι 

για τούτο και η σκεπή του φέρνει ακόμα τα ίχνη 

του καταχτητή με τα μαυρισμένα δοκάρια. Μπόρεσε 

όμως, να διατηρήσει αναλλοίωτη τη μορφή 

του και να νικήσει θριαμβευτικά το χρόνο. 

Το λαογραφικό μουσείο του χωριού που αποτελεί 

ένα ζωντανό μνημείο της Λασιθιώτικης λαϊκής 

αρχιτεκτονικής των αρχών του 18ου αιώνα, 

αποτελείται από τρία δωμάτια που αυλίζονται σε 

μια εξωτερική αυλή. Μια μικρή είσοδος σε οδηγεί 

στο πρώτο δωμάτιο, το κυρίως δωμάτιο ή πόρτεγο. 

Μια ησυχία κι ένα φως, ημίφως και αχνό, σε 

μεταφέρει σε άλλη εποχή. Εντυπωσιακές οι δύο 

πετρόχτιστες τοξωτές καμάρες το χωρίζουν σε 

τρία μέρη. 

Στα άκρα της πρώτης καμάρας δεξιά και αριστερά 

δύο ολοζώνταντες κούκλες, ο σπιτονοικοκύρης 

και η οικοδέσποινα, ντυμένοι με τη βαριά 

30 


υφαντή παραδοσιακή φορεσιά 

τους (βράκα, γιλέκο, ρασίδι, στιβάνια) 

μας υποδέχονται με μια 

ρεαλιστικότατη κίνηση 

εγκάρδιας φιλοξενίας, 

προσφέροντας 

κεράσματα. Αριστερά 

είναι το τζάκι 

με τα σύνεργα του 

(μαχιά, φυσηχτήρι) 

αποτελείται από τρία 

δωμάτια και εξωτερική 

αυλή, σκαμνιά 

καθώς και τα φωτιστικά 

μέσα της εποχής 

(λύχνος λαδιού, 

λύχνος πετρελαίου, 

φανάρι νυχτερινής εξόδου κ.ά.). 

Πιο πέρα εκτίθενται τα απαραίτητα 

είδη κουζίνας, μια ξύλινη 

πιατοθήκη στολισμένη με τα 

πιάτα της εποχής, στάμνες, τραπέζια, 

καρέκλες, πετσέτες, 

πήλινες λεκάνες, χαβάνι, κουταλοθήκη 

κ.ά.). Δεξιά ο αργαλειός 

με όλο εκείνο τον εξοπλισμό 

(σαΐτες, ανέμη, μασούρια, 

τυλιγάδια, χτένια, μίτους) που 

χρειαζόταν, για να γίνουν 

εργόχειρα καθημερινής χρήσης 

για όλη την οικογένεια, καλοδουλεμένα 

όμως με φαντασία 

και μεράκι από χέρια πιτήδεια. 

Αμέσως μετά ο ληνός (το πατητήρι), 

όπου κάθε Σεπτέμβρη 

γινόταν το πάτημα των σταφυλιών. 

Τον υπόλοιπο χρόνο σκεπαζόταν 

με ξύλινες σανίδες 

(τάβλες) και γινόταν το κρεβάτι 

του ανδρόγυνου. Τώρα είναι 

στρωμένο με ξομπλιαστά υφαντά, 

πατητές και «χράμια». 

Στη συνέχεια, μετά τη δεύτερη 

καμάρα, ο χειρόμυλος και 

τα σκεύη του «ζυμωτού» (κνισάρα, 

σκάφη, πλάστης, πινακωτή, 

σοφράς, ανάπλες) και διάφορα 

πήλινα δοχείο καθώς και ο 

φούρνος με τα σύνεργα του 

(παλάμη, φουρνιστής, πανιστής, 

σύρτης). Μετά το πόρτεγο είναι 

η κάμερα, η αποθήκη (κελάρι). 

Είναι ένα σκοτεινό δωμάτιο 

χωρίς παράθυρα που φωτίζονται 

και αερίζονται από μια 

τρύπα στην οροφή, τον ανηφορά. 

Εδώ μέσα σε πιθάρια διαφόρων 

μεγεθών φύλασσαν τη 

σοδιά τους (φασόλια, ρεβύθια, 

φακές, κριθάρι, λάδι, κρασί). 

Επίσης, τοποθετούνταν οι τροφές 

των ζώων (άχυρα, ταγή, 

ρόβι, κριθάρι). Από την οροφή 

κρέμονται καλάθια με ξηρούς 

καρπούς (αμύγδαλα, καρύδια, 

ξερά σύκα). Το αχύρι ή σταύλος 

με τις ματζαντούρες (φάτνες) 

των ζώων και το κοτέτσι πιο 

πέρα, φιλοξενεί τώρα συγκεντρωμένα 

τα αγροτικά εργαλεία 

(αλέτρι, δρεπάνι, βολόσυρος, 

σκαπέτια, σαμάρι κ.ά.). 

Σκοπός του πολιτιστικού 

λαογραφικού συλλόγου δεν 

ήταν μόνο η διάσωση και διατήρηση 

των αντικειμένων της 

παραδοσιακής αγροτικής ζωής 

και των εργαλείων επαγγελμάτων 

της περιοχής. Στο τέταρτο 

στη σειρά δωμάτιο του λαογραφικού 

μουσείου βλέπουμε σε 

μια όμορφη διάταξη να 

εκτίθενται ξεχασμένα 

επαγγελματικά εργαλεία 

του σιδερά, του 

ξυλουργού, του τσαγκάρη, 

του στιβαχτή, 

του κουρέα, του καφετζή, 

του ράφτη, του 

πεταλωτή, του σωμαρά 

και άλλων επαγγελματιών 

της περιοχής, 

ξαναζωντανεύοντας το 

χαρκιδιό, το τσαγκαριό, 

το καφενείο, τα ξεχασμένα 

επαγγέλματα 

του πανιερά, του στιβαχτή, του 

λούστρου, της ξάστρας, του 

γανωτζή, κ.ά. Μέσα σ’ αυτό το 

χώρο ξεδιπλώνεται και ζωντανεύει 

ένας όμορφος κόσμος 

παραδοσιακών επαγγελμάτων 

που έσβησαν, χάθηκαν και δεν 

υπάρχουν πια, έμειναν όμως τα 

αποτυπώματά τους μες στο 

χρόνο για να μας μαρτυρούν 

τον αγώνα των κατοίκων για την 

οικονομική και κοινωνική οργάνωση 

τους. 

Ήταν όμως ανάγκη να επεκταθεί 

ο χώρος του μουσείου. 

Έτσι προστέθηκε ένα διώροφο, 

ανακαινισμένο με νεοκλασική 

θα 'λεγε κανείς αρχιτεκτονική 

γραμμή, που στο ισόγειο του 

είναι «η σάλα», ένας χώρος που 


στολίζεται με σκαλιστά, καλοδουλεμένα 

έπιπλα (καναπές, 

μπουφές, καρέκλες, ρολόι τοίχου, 

τραπέζι μεγάλο αναπαλαιωμένο). 

Τους τοίχους στολίζουν 

κάδρα καλαίσθητα λαϊκής 

τέχνης με θέματα από τα ήθη 

και έθιμα τόπου, κεντητά και 

υφαντά με ζωηρά χρώματα και 

περίτεχνα σχέδια. Μια ξύλινη 

εσωτερική σκάλα οδηγεί στο 

επάνω δωμάτιο, μια θαυμάσια 

πινακοθήκη, που φιλοξενεί 

έργα διαφόρων ζωγράφων. 

Πλούσια είναι επίσης η συλλογή 

με πολύτιμα έγγραφα και στοιχεία, 

που μαρτυρούν την ιστορική 

πορεία αυτού του τόπου. 

Αυτοί οι χώροι είναι μία 

πλούσια πηγή ποικίλων 

εντυπώσεων και 

συγκινήσεων. Και είναι 

αλήθεια πως σε τέτοιους 

χώρους ανακαλύπτουμε 

την πηγή της 

συλλογικής μας ζωής. 

Σε τέτοιους χώρους 

αναβλύζουν αξίες και 

αρετές όπως η συλλογική 

προσπάθεια, η 

φιλοξενία, η αλληλεγγύη 

και η φιλία, που 

δοκιμάστηκαν στο 

πέρασμα του χρόνου 

και εξακολουθούν να παραμένουν 

απαραίτητα για την ομαλή 

κοινωνική μας συμβίωση. 

Τα αναρίθμητα αυτά εργαλεία 

και αντικείμενα είναι πολύτιμα 

στοιχεία που μαρτυρούν 

τον λιτό τρόπο ζωής των παππούδων 

μας. Γιατί μέσα από τις 

χαρακιές του χρόνου, πίσω απ’ 

το σήμερα και το χθες, συναντούμε 

την ψυχή των απλών 

ανθρώπων του μόχθου, έτσι 

όπως γνήσια την αποκαλύπτουν 

τα μνημεία της ανεπιτήδευτης 

ζωής τους με την εκλεπτυσμένη 

κομψότητα και χάρη τους. Τα 

παραδοσιακά αυτά χρηστικά 

εργαλεία αποπνέουν ηθικές 

αξίες όπως η λιτότητα, η απλότητα 

και το μέτρο, ως αντίδοτο 

στη σημερινή ανταγωνιστική 

νοοτροπία, την ακόρεστη πλεονεξία 

και τον υλικό ευδαιμονισμό 

του σύγχρονου ανθρώπου. 

Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια 

στον κ. Παναγιωτάκη Γ. και σε 

όσους εργάστηκαν συστηματικά 

με αληθινό μεράκι και φιλότιμο 

για την δημιουργία αυτού του 

μοναδικού λαογραφικού μουσείου 

και τη διάσωση όλων 

αυτών των αυθεντικών αντικειμένων, 

που δεν αποτελούν 

απομεινάρια ενός κόσμου που 

χάθηκε αλλά κειμήλια ενός 

κόσμου, που πρέπει να γνωρίσουμε 

για να ενισχύσουμε την 

συλλογική μας μνήμη. Χωρίς 

την μνήμη αυτή δεν αποτελούμε 

ένα κοινωνικό σύνολο με 

ταυτότητα, αλλά ένα απλό 

άθροισμα ατόμων. 

Ίσως αυτή η αξιόλογη προσπάθεια 

να βρει μιμητές και άξιους 

συνεχιστές και σε άλλα 

χωριά του οροπεδίου, που θα 

μπορέσουν να αναβιώσουν 

παρόμοιους χώρους ζωντανεύοντας 

το χθες του οροπεδίου. 

Ένα παρελθόν που 

είναι στενά συνδεδεμένο 

με το σήμερα 

και το αύριο του 

τόπου μας. Πολύ 

εύστοχα ο Γ. Σεφέρης 

μας τονίζει: 

«σβήνοντας ένα κομμάτι 

από το παρελθόν, 

σβήνει κανείς κι 

ένα αντίστοιχο κομμάτι 

από το μέλλον» 

(Γ. Σεφέρης) 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

Κασσωτάκης, Μ. (1977). Το 

Λασίθι.. Σύλλογος Λασιθιωτών 

«Ο Δικταίος». Αθήνα, εκδ. Γιανακόπουλος 

Ν. 

Παναγιωτάκης, Γ. (1987). Δικταίον 

Άντρο. Αθήνα, εκδ. Πέτα,. 

Panagiotakis, G. (1993). Lassithi. 

Ekdotiki Athinon 

Πλατάκης, Φ., & Κοντάκη, Ε. 

(1985). Λαογραφία. Εκδοση του 

Πολιτιστικού συλλόγου Μαρμακέτου 

Λασιθίου «Ο Καπετάν 

Καζάνης». 

Σύνδεσμος Λασιθιωτών Ηρακλείου. 

(1995). Το οροπέδιο, 

Γραφ. Τέχνες «Γ. Δετοράκης 

ΑΕΒΕ», Ηράκλειο. 

32 


Επ ιφυλλίδες 

Η ιστορική σημασία 

της Μάχης της Κρήτης 

Σε λίγες μέρες θα 

του Μανόλη Ι. Βελεγράκη - Δ.Ν 

γιορτάσουμε την 

επέτειο της Μάχης 

της Κρήτης και καθώς ολοένα και περισσότερο 

απομακρυνόμαστε από το χρόνο κατά τον 

οποίο έλαβε χώρα το γεγονός μειώνεται η 

σημασία της διερεύνησής του ως στρατιωτικής 

επιχείρησης. Αντίθετα, η ένταξή της Μάχης 

της Κρήτης στη ιστορική και πολιτική προοπτική 

της έχει αμείωτο, αν όχι αυξανόμενο, 

ενδιαφέρον. Βέβαια, ο γράφων δεν είναι 

επαγγελματίας ιστορικός ή πολιτικός επιστήμονας 

και οι παρακάτω σκέψεις αναγκαία θα 

φέρουν τα ίχνη του ερασιτεχνισμού, πράγμα 

για το οποίο προκαταβολικά ζητείται η επιείκεια 

του αναγνώστη. 

1. Η κατάληψη της Κρήτης στο πλαίσιο 

της εξέλιξης του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου 

Η κατάληψη της Κρήτης είχε την κωδική 

ονομασία «Ερμής» και ήταν ο επίλογος της 

Βαλκανικής εκστρατείας της Βέρμαχτ. Η 

εκστρατεία αυτή επακολούθησε τη συντριβή 

της ιταλικής επίθεσης στα βουνά της Αλβανίας. 

Η κυριαρχία του Άξονα στη Βαλκανική 

ήταν αναγκαία σε σχέση με τις δύο βασικές 

πολεμικές προσπάθειες εκείνης της εποχής 

που στρεφόταν αφενός κατά της Σοβιετικής 

Ένωσης, με την εντατική προετοιμαζόμενη 

επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα», και της Βρετανικής 

Αυτοκρατορίας στη Βόρεια Αφρική, με 

την προώθηση του Άφρικα Κορπς του Στρατηγού 

Ρόμελ προς την Αίγυπτο. Η κατάληψη της 

Βαλκανικής εξασφάλιζε τις πετρελαιοπηγές 

της Ρουμανίας και τα νώτα των στρατιών που 

θα επρόκειτο να διεισδύσουν βαθιά στο ρωσικό 

έδαφος. Περαιτέρω, απέβαλε τη Βρετανία 

από το τελευταίο προγεφύρωμά της σε ευρωπαϊκό 

έδαφος και εξασφάλιζε οδούς ανεφοδιασμού 

για το Ρόμελ. Σημειώνεται μάλιστα 

ότι στο τέλος του πολέμου ο Χίτλερ είχε σχηματίσει 

την πεποίθηση ότι 

οι σύμμαχοι θα άνοιγαν το 

δεύτερο μέτωπο στην 

Ευρώπη κάπου στην Ελλάδα, όχι στη Νορμανδία, 

και δια μέσου της Βαλκανικής θα εξορμούσαν 

προς το Ράιχ. Ο Χίτλερ πάλι, που μπορεί 

να ήταν βέβαια παράφρων και να βαρύνεται 

με σημαντικά λάθη τακτικής, ωστόσο είχε 

ιδιαίτερα οξεία στρατηγική αντίληψη, είχε ήδη 

από το 1940 και πολύ πριν εμπλακεί ο ίδιος σε 

πόλεμο στη Βαλκανική διαγνώσει τη σημασία 

ιδιαίτερα της Κρήτης. Το Νοέμβριο του 1940 

είχε ρητά υπογραμμίσει στο Μουσολίνι τη 

σημασία της ταχύτερης δυνατής κατάληψης 

της Κρήτης ακόμα και πριν την ολοκλήρωση 

της κατάκτησης της Ελλάδας. 

Η προοπτική μιας επιχείρησης για την 

Κρήτη άνοιξε παράλληλα με την έναρξη της 

βαλκανικής εκστρατείας, τον Απρίλιο. Ο δημιουργός 

και διοικητής της Μεραρχίας Αλεξιπτωτιστών 

(τυπικά 22ης Μεραρχίας) Στρατηγός 

Κουρτ Στούντεντ (Kurt Student) αμέσως 

προσπάθησε μέσω του Ανώτατου Διοικητή της 

Λουφτβάφε Γκαίριγκ να πείσει τον Χίτλερ για 

μια μέσω αέρος εισβολή στο νησί. Η Μεραρχία 

Αλεξιπτωτιστών, μαζί με τα Waffen SS, 

αποτελούσε από κάθε άποψη τον ανθό του 

γερμανικού στρατού. Οι περισσότεροι αξιωματικοί 

προέρχονταν από τις κατά παράδοση 

στρατιωτικές αριστοκρατικές οικογένειες της 

Πρωσίας και οι στρατιώτες ήταν όλοι σχεδόν 

μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας. Είχε τον πιο 

άρτιο εξοπλισμό από όλες τις μονάδες του 

γερμανικού στρατού και τα στελέχη της είχαν 

υποστεί απίστευτα σκληρή εκπαίδευση. Η 

δύναμη της Μεραρχίας Αλεξιπτωτιστών ανερχόταν 

σε 10.000 άνδρες. Τον προηγούμενο 

χρόνο η Μεραρχία είχε καταγάγει σημαντική 

επιτυχία στην Ολλανδία με την κατάληψη του 

Ρότερνταμ και την ουσιαστική παράλυση του 

Ολλανδικού Στρατού. 


Επίσης στη δεύτερη φάση της επιχείρησης 

θα συμμετείχαν οι 15.000 βαυαροί και 

αυστριακοί αλπινιστές της 5ης Ορεινής 

Μεραρχίας. Η σχετική διαταγή για την πραγματοποίηση 

της επιχείρησης υπογράφτηκε 

από τον Φύρερ την 28η Απριλίου 1941. 

Από την άλλη πλευρά, ο κύριος όγκος των 

συμμαχικών δυνάμεων προερχόταν από βρετανικές 

δυνάμεις που είχαν μεταφερθεί άρονάρον 

από την Ηπειρωτική Ελλάδα. Οι δυνάμεις 

αυτές πάντως είχαν μικρή εμπλοκή μεις 

γερμανικές, είχαν μάλιστα κατά τρόπο μονομερή 

και μάλλον δειλό εγκαταλείψει τη μάχη 

χωρίς να επιτρέψουν στην ελληνική στρατιά 

της Αλβανίας να προβεί σε οποιαδήποτε 

σύμπτυξη. Αποτέλεσμα 

της κατάρρευσης 

του μακεδονικού 

μετώπου και της 

συνακόλουθης ταχύτατης 

προώθησης των 

Γερμανών προς νότο 

ήταν άλλωστε και η 

παγίδευση της V 

Μεραρχίας Κρητών 

στην ηπειρωτική 

χώρα. Οι συμμαχικές 

δυνάμεις για την άμυνα της Κρήτης ανέρχονταν 

σε 42.500 άνδρες περίπου (εκ των οποίων 

9.000 Έλληνες), στους οποίους πρέπει να προστεθούν 

και 1.200 χωροφύλακες και περίπου 

3.000 πολίτες που πήραν μέρος στη Μάχη 

καθώς εξελισσόταν η εισβολή. Παρατηρείται 

συνεπώς ότι οι αριθμητικοί συσχετισμοί ήταν 

υπέρ των συμμάχων και αυτό δεν δικαιολογεί 

την ταχεία – τελικά - επικράτηση των επιτιθέμενων, 

ενώ η στρατιωτική τέχνη διδάσκει ότι 

σε τέτοιας κλίμακας επιχείρησης οι τελευταίοι 

πρέπει να διαθέτουν ουσιώδη αριθμητική υπεροχή 

έναντι των αμυνόμενων. Ωστόσο, οι συμμαχικές 

δυνάμεις υστερούσαν σε ηθικό, εξοπλισμό, 

συνοχή και διοίκηση. 

Αυτό το τελευταίο αποδείχτηκε μοιραίο για 

την εξέλιξη της Μάχης: Ο Νεοζηλανδός Διοικητής 

της αμυντικής δύναμης της Κρήτης 

Στρατηγός Φράιμπουργκ και το επιτελείο του 

δεν μπορούσαν καν να φανταστούν ότι οι Γερμανοί 

θα επιχειρούσαν την κύρια προσπάθειά 

τους με μαζική ρίψη αλεξιπτωτιστών και ετοιμάζονταν 

για άμυνα επί της ακτής έναντι ναυτικής 

απόβασης. Και όταν ακόμα είδαν να 

εκτυλίσσεται αυτό που δεν περίμεναν να συμβεί, 

ενέμειναν στην ανάλυσή τους, απέκλεισαν 

να είναι αυτή η κύρια προσπάθεια των Γερμανών 

και δεν μετέβαλαν την τακτική τους. 

Το σχέδιο των Γερμανών ήταν απλό: Στόχευαν 

στην ταχεία κατάληψη από δυνάμεις 

αλεξιπτωτιστών των αεροδρομίων (Μάλεμε, 

Ρέθυμνο, Ηράκλειο) και λιμανιών του νησίου 

(ιδίως Σούδα, Καστέλι Κισσάμου, Ηράκλειο), 

όπου θα αποβιβάζονταν οι υπόλοιπες αερομεταφερόμενες 

δυνάμεις και η 5η ορεινή 

Μεραρχία. Η πρώτη μέρα (Τρίτη 20 Μαΐου 

1941) ωστόσο ήταν καταστροφική για τους 

εισβολείς: Μη έχοντας 

επαρκείς πληροφορίες 

για τη διασπορά 

των αμυνόμενων 

και υποτιμώντας τη 

θέληση για αντίσταση, 

ιδίως του λαού, οι 

αλεξιπτωτιστές όχι 

μόνον δεν πέτυχαν 

κανέναν από τους 

αντικειμενικούς σκοπούς 

τους, αλλά είχαν 

περιοριστεί σε μικρούς θυλάκους. Είχαν υποστεί 

δραματικές απώλειες, είχαν κυριολεκτικά 

σφαγιαστεί: περί τους 2.000 νεκρούς μέτρησαν 

μόνον την πρώτη μέρα. Αυτός ο δραματικός 

αριθμός απωλειών οφειλόταν στο γεγονός ότι 

οι αλεξιπτωτιστές προσγειώθηκαν σε περιοχές 

πολύ προσιτές για τους αμυνόμενους, ακόμα 

και μέσα σε στρατόπεδα συμμαχικών μονάδων. 

Επιπλέον μόλις έπεφταν στο έδαφος ή 

κάποιες φορές πάνω σε ένα δένδρο, δεν είχαν 

στη διάθεσή τους παρά ένα πιστόλι σμάισερ. Ο 

υπόλοιπος οπλισμός, μαζί με τα πολεμοφόδια 

τους, έπεφταν ξεχωριστά σε κάνιστρα τα 

οποία υποτίθεται έπρεπε ταχύτατα να προσεγγίσουν. 

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, η μάχη 

έμοιαζε πολύ συχνά με άσκηση σκοποβολής ή 

με κυνήγι. 

Όλοι οι ιστορικοί ερευνητές συμφωνούν ότι 

η έκβαση της μάχης προδιαγραφόταν πριν την 

έναρξή της αμφίρροπη. Στην πραγματικότητα 

κρίθηκε μόλις σε δύο ημέρες, δηλαδή μέχρι 

την 21η Μαΐου 1941. Την πρώτη μέρα οι γερ- 

34 


μανικές δυνάμεις, εκτός του ότι είχαν υποστεί 

τεράστιες απώλειες, είχαν αποκοπεί σε πολύ 

μικρούς θύλακες, με ελάχιστα πολεμοφόδια 

και υλικά επιμελητείας. Η συμμαχική διοίκηση 

αντί να διατάξει μαζική και αποφασιστική 

αντεπίθεση σε αυτούς τους θυλάκους με αντικειμενικό 

σκοπό την εξουδετέρωση του συνόλου 

των γερμανικών δυνάμεων, παρέμεινε σε 

αμυντική στάση. Την 21η Μαΐου οι Γερμανοί 

κατάφεραν να ενισχύσουν και επεκτείνουν 

τους θυλάκους, να τους αναβαθμίσουν σε προγεφυρώματα 

και κυρίως, κυρίως, να καταλάβουν 

το αεροδρόμιο του Μάλεμε. Αμέσως 

άρχισαν να επιβιβάζουν μαζικά δυνάμεις της 

5ης Ορεινής Μεραρχίας, ακόμα και κάτω από 

συμμαχικό αντιαεροπορικό 

πυρ που είχε 

ως αποτέλεσμα την 

καταστροφή σημαντικού 

αριθμού μεταγωγικών 

Junger 52. Ακολούθησε 

την 23η ως 

την 25η Μαΐου 1941 η 

λυσσώδης μάχη του 

Γαλατά. Παρά το 

γεγονός ότι στους 

τομείς του Ηρακλείου 

και του Ρεθύμνου οι Γερμανοί μέχρι τις 26-5- 

1941 παρέμειναν καθηλωμένοι, ο Στρατηγός 

Freyberg είχε ενημερώσει το Γενικό Αρχηγείο 

Μέσης Ανατολής ότι η Κρήτη δεν μπορούσε 

να κρατηθεί και διατάχθηκε η εκκένωση των 

βρετανικών δυνάμεων από την Κρήτη, οι δε 

ελληνικές δυνάμεις αφέθηκαν για μια ακόμα 

φορά να γλιτώσουν όσο το δυνατόν περισσότερους 

υποχωρούντες συμμάχους και στο 

τέλος να παραδοθούν στους Γερμανούς. 

Στο πλαίσιο της εξέλιξης του Δεύτερου 

Παγκοσμίου Πολέμου, η νίκη των Γερμανών 

υπήρξε ασφαλώς πύρρειος. Το σώμα των αλεξιπτωτιστών 

δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε για 

τέτοιας κλίμακας επιχείρηση και παρά το 

γεγονός ότι συνέχισε να υφίσταται στο πλαίσιο 

της Βέρμαχτ, χρησιμοποιείτο πλέον ως απλή 

ειδική δύναμη πεζικού (Κομμάντος). Επόμενη 

σημαντική παρουσία του καταγράφτηκε στα 

τέλη του πολέμου με την υπεράσπιση του 

λόφου Μοντεκασίνο στην Ιταλία, όπου και η 

ομώνυμη μονή. Επίσης, η μάχη της Κρήτης επιβεβαίωσε 

ότι οι Βρετανοί παρά το γεγονός ότι 

δεν είχαν πλέον βάση στη βορεινή ακτή της 

Μεσογείου κυριαρχούσαν στη θάλασσα. Την 

κυριαρχία αυτή γνώρισαν με πολύ σκληρό 

τρόπο γερμανικά στρατεύματα που προσπάθησαν 

να προσεγγίσουν μέσω της θάλασσας την 

Κρήτη. Πιθανότατα, οι μεγάλες απώλειες των 

αλεξιπτωτιστών στην Κρήτη και η επιβεβαίωση 

της ναυτικής κυριαρχίας της Βρετανίας 

απέτρεψαν εισβολή στην Κύπρο. 

Υπάρχει βέβαια και ένας μύθος σε σχέση με 

τη Μάχη της Κρήτης: ότι καθυστέρησε τη γερμανική 

εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, ότι 

εξαιτίας της καθυστέρησης αυτή δεν μπόρεσαν 

οι Ναζί να καταλάβουν τη Μόσχα το φθινόπωρο 

του 1941 και, 

καθώς ο πόλεμος του 

ανατολικού μετώπου 

μετατράπηκε από 

«πόλεμο-αστραπή» 

(Blietzkrieg) σε 

μακροχρόνιο πόλεμο 

φθοράς, η Γερμανική 

υπεροχή σε μέσα, 

ομαδική και ατομική 

τακτική μοιραία 

πρώτα αποροφήθηκε 

και στη συνέχεια υπέκυψε στο τεράστιο βάθος 

της ρωσικής αντίστασης. 

Ο μύθος πρέπει να πούμε ότι καλλιεργήθηκε 

τόσο από τους Γερμανούς, που μεταπολεμικά 

επιχειρούσαν να δικαιολογήσουν το κολοσσιαίο 

στρατηγικό λάθος εκτίμησης ως προς τις 

δυνατότητες της Σοβιετικής Ένωσης, όσο και 

από τους Βρετανούς, που προσπαθούσαν να 

καλύψουν το γεγονός ότι οι Γερμανοί τους 

πέταξαν με συνοπτικές διαδικασίες στη 

θάλασσα και στη Βαλκανική (μετά τη Γαλλία 

τον προηγούμενο χρόνο). 

2. Πολιτική διάσταση 

Πέρα όμως από την καθαρά διάσταση της 

Μάχης πρέπει να μας απασχολήσει και η πολιτική 

της διάσταση. Άλλωστε και ο πόλεμος στη 

βαθύτερη ουσία του πολιτικό γεγονός είναι, 

έστω και βίαιο, με την έννοια ότι ανακαθορίζει 

με τρόπο απότομο και καθοριστικό τις 

περισσότερες φορές τη διανομή της εξουσίας 

μεταξύ εθνών ή αντιμαχόμενων παρατάξεων. 


Ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με 

άλλα μέσα, για να θυμηθούμε τον Κλαούζεβιτς. 

Πρέπει εξάλλου να τονιστεί ότι τα τελευταία 

χρόνια η ιστοριογραφία της ελληνικής δεκαετίας 

1940-1950 γνωρίζει εξαιρετική άνθηση. Ο 

άξονας της μελέτης των ιστορικών μετατοπίζεται 

από τα στρατιωτικά γεγονός στις βαθιές 

πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις που σημειώνονται 

στην ίδια περίοδο στην ελληνικό 

χώρο: Σημαντικότερη αποτελεί ασφαλώς η 

εποποιία της Εθνικής Αντίστασης και της μαζικής 

συμμετοχής του ελληνικού λαού σε αυτήν. 

Η Εθνική Αντίσταση δεν είχε βέβαια μόνον 

στρατιωτικούς στόχους, αλλά πολύ γρήγορα 

απετέλεσε και το όχημα για βαθείς πολιτικούς 

μετασχηματισμούς και την προβολή ριζοσπαστικών 

λαϊκών και κοινωνικών διεκδικήσεων. 

Η Κρήτη και στο σημείο αυτό είχε μια πρωτοπορία 

αλλά και μια ιδιαιτερότητα, ευτυχή 

ασφαλώς καθώς σε αυτήν οφείλεται κατά 

βάση το γεγονός ότι δεν σημειώθηκαν μεγάλης 

κλίμακας συγκρούσεις κατά τον Εμφύλιο 

Πόλεμο που επακολούθησε. Ως γνωστό, το 

Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, το ΕΑΜ 

ιδρύθηκε μόλις το Σεπτέμβριο του 1941 και οι 

πρώτες αντιστασιακές ομάδες άρχισαν να 

οργανώνονται στα βουνά της Ρούμελης το χειμώνα 

του 1942. Αντίθετα, ο κρητικός λαός με 

τη σημαντική συμμετοχή του στην άμυνα του 

νησιού από την πρώτη στιγμή εκκίνησε την 

αντίσταση στην ξένη κατοχή. Οι Γερμανοί 

αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης επιδόθηκαν 

σε μαζικά αντίποινα κατά του πληθυσμού 

που αντιστάθηκε. Ως δικαιολογία προβλήθηκε 

ότι ήταν αντίθετο στους νόμους του 

πολέμου να μάχονται πρόσωπα που δεν 

φέρουν στρατιωτική περιβολή, καθώς επίσης 

να δέχονται επιθέσεις άοπλοι, όπως ήταν οι 

αλεξιπτωτιστές μόλις προσγειώνονταν και 

μέχρι να προσεγγίσουν τα κάνιστρα με τον 

εξοπλισμό τους. Αυτές βέβαια οι δικαιολογίες 

είναι έωλες. Κανείς δεν μπορεί να ψέξει έναν 

λαό που μάχεται για την ελευθερία του, ενώ 

εξάλλου οι άοπλοι Γερμανοί δεν ήταν αιχμάλωτοι 

πολέμου, αλλά επικίνδυνοι κομάντος 

που και τη στιγμή ακόμα της προσγείωσης 

ήταν εξοπλισμένοι με μικρό περίστροφο. Αποτέλεσμα 

των θηριωδιών αντεκδίκησης ήταν ο 

κρητικός λαός να μην σχηματίσει ή να μην 

αφεθεί να σχηματίσει έστω και για λίγες στιγμές 

εσφαλμένη πεποίθηση για την έννοια και 

τη φύση της Νέας Τάξης του Τρίτου Ράιχ που 

ήταν βαθιά απάνθρωπες και στυγνές. Πρέπει 

βαθιά τιμή μα κυρίως ευγνωμοσύνη στους 

αγωνιστές της Μάχης της Κρήτης που συμμετείχαν 

ίσως στη σημαντικότερη μάχη όλων των 

εποχών για την αποτροπή του εκβαρβαρισμού 

της Ευρώπης και την μετατροπή των λαών της 

σε δουλοπάροικους. 

Ταυτόχρονα, η άμεση οργάνωση μαζικής 

αντίστασης είχε και μια περαιτέρω συνέπεια 

που απέτρεψε την επέκταση των εμφύλιων 

συγκρούσεων (σε μεγάλη τουλάχιστον κλίμακα) 

στην Κρήτη. Δημιουργήθηκαν αυτόχθονες 

αντιστασιακές ομάδες, ώστε η οργανωτική 

παρουσία του Κομμουνιστικού Κόμματος 

Ελλάδος, που τόσο συνεισέφερε στην οργάνωση 

της Εθνικής Αντίστασης σε συνθήκες συνωμοτικές, 

όπως επιβαλλόταν από τη συνθήκη 

της Κατοχής, να μην είναι τόσο έντονη και οι 

αντιθέσεις να μην οξυνθούν στο βαθμό που 

οξύνθηκαν ιδίως στο λίκνο του αντάρτικου, 

την ορεινή Ρούμελη, και στην Πίνδο. 

Τέλος, με αφορμή τη μάχη της Κρήτης ας 

μας επιτραπεί και η εξής σκέψη: 

Παρατηρώντας τη σημερινή Κρήτη, που έχει 

αναμφισβήτητα προοδεύσει και κάθε χρόνο 

υποδέχεται θερμά εκατοντάδες χιλιάδες 

ευρωπαίων συμπολιτών μας για τις διακοπές 

τους, καταλαβαίνει κανείς απόλυτα την τρέλα 

που βίωσε η Ευρώπη με το Β’ Παγκόσμιο 

Πόλεμο. Καταλαβαίνει επίσης κανείς την 

τεράστια σημασία που είχε και έχει η ευρωπαϊκή 

οικοδόμηση, που επιτρέπει στους λαούς 

της Ευρώπης να συμβιώνουν ειρηνικά. Αυτό 

πρέπει να σκεφτόμαστε πρωτίστως, όταν 

ακούμε διάφορους δεκάρικους κατά της 

Ευρώπης που διάφοροι περιφέρουν, δυστυχώς 

όλο και πιο συχνά. Ότι δηλαδή η αντίστροφη 

όψη της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι η αλληλοσφαγή. 

Μπροστά στους 2.000 νεκρούς νέους 

της πρώτης ημέρας της μάχης της Κρήτης είναι 

προφανές ότι οι σημερινές αψιμαχίες στα τραπέζια 

των συνεδριάσεων, τα ειρωνικά πρωτοσέλιδα 

των γερμανικών εφημερίδων, οι πιέσεις 

που δέχεται ο τόπος από τους εταίρους 

μας ωχριούν. 

36 


Το Κρητικό αλέτρι 

και η Αρχαιοελληνική 

γλωσσική του προίκα 

Το Ησιόδειο 

άροτρο, 

το 

εγκαταλειμμένο 

και περιφ 

ρ ο ν η μ έ ν ο 

σήμερα αλέτρι, 

βρίσκεται 

Γράφει ο στην υπηρεσία 

Γιώργος του αγρότη 

Παναγιωτακης εξυπηρετώντας 

βασικές βιοτικές 

ανάγκες, 

τώρα και 5.000 χρόνια. Υπολογίζεται 

ότι η εφεύρεσή του ταυτοποιείται 

χρονικά με τον αυτοκράτορα 

της Κίνας Τσεν - Νουγκ 

(3200 π.Χ.). Από τους παλαιότερους 

επίσης χρήστες του, ήταν 

οι Σουμέριοι και οι Αιγύπτιοι. 

Στην Ελλάδα ο πρώτος που 

χρησιμοποίησε άροτρο, ήταν ο 

Ελευσίνιος Τριπτόλεμας, τον 

οποίο δίδαξε σχετικά η Θεά 

Δήμητρα. Οι αρχαίοι Έλληνες 

προσέδιδαν στο αλέτρι ιερότητα, 

όπως και σε όλα τα χρηστικά 

εργαλεία τα οποία εξυπηρετούσαν 

βασικές ανάγκες του 

ανθρώπου. Ίσως ο σεβασμός 

αυτός αποτέλεσε την αιτία που 

κατασκευαστικά παρέμεινε αμετάβλητο, 

μέχρι τα τελευταία 

χρόνια, ανακρατώντας παράλληλα 

και όλα τα εξαρτήματά 

του με την αρχαία τους ονομασία. 

Έτσι : 

- Η έχερη, το ξύλινο εξάρτημα, 

που βρίσκεται σφηνωμένο 

κάθετα στο ποδάρι και κρατά ο 

ζευγάς με το χέρι του (λαβή) 

προέρχεται από την αρχαία λέξη 

ενχειρί. 

Γλωσσικός πρόδρομος της 

έχερης ήταν η εχέτλη, που 

ερμηνεύεται ως το όργανο που 

κουράζεται και καταπονείται 

περισσότερο και αυτό είναι το 

ανθρώπινο χέρι, αφού κρατεί τη 

λαβή. Η εχέτλη αποτελούσε και 

όπλο, το οποίο χρησιμοποιούσε 

ο ήρωας προστάτης της πόλης 

των Αθηνών Έχετλος, αντιμετωπίζοντας 

τους εχθρούς της, 

όπως ήταν οι Πέρσες στην περίφημη 

και νικηφόρα μάχη του 

Μαραθώνα. 

Το αλέτρι μπήκε ακόμα και 

στην στιχουργική παράδοση της 

Κρήτης : 

Όσο πατείς την έχερη τ' αλέτρι 

χαμηλώνει κι όσο φιλείς την 

κοπελιά τόσο κοντά σιμώνει. 

-Το ποδάρι προέρχεται από 

την λέξη πους (πέλμα) είναι η 

βάση στην οποία εφαρμόζεται η 

έχερη, το σταβάρι και το υνί. 

Να 'χει την έχερη χρυσή 

τη γούλα κυπαρίσσι 

και τα παρούτια μάλαμα 

και το ποδάρι ασήμι, μας λέει 

στα Δίφορά του ο Κωστής Φραγκούλης. 

- Παρούτια. Είναι τα ξύλινα 

εξαρτήματα, σε σχήμα ανεστραμμένου 

Γ που προσαρμόζονται 

αριστερά και δεξιά του 

ποδαριού, εμποδίζοντας τη συσσώρευση 

χώματος πάνω σ' 

αυτό. Η αρχαία λέξη προέλευσης 

είναι τα παρώτια (πλησίον 

στ' αυτιά) 

Έμεινα στο ποδάρι του ίσαμε 

να γιαγείρει μα άλλο ειν' ο 

παραγιός κι άλλο ο νοικοκύρης 

(κρητικό δίστιχο). 

- Σταβάρι. Είναι το καμπυλωτό 

ξύλινο εξάρτημα που συνδέει το 

αλέτρι με το ζυγό. Είναι παραφθορά 

της αρχαίας λέξης ιστοβοεύς, 

που κατευθύνει τα 

βόδια. 

- Σπάθη Αρχ. Σπάθη. Είναι το 

κατακόρυφο πελεκητό ξύλο 

που σφηνώνει και συγκρατεί το 

ποδάρι με το σταβάρι. 

Παίξε στη σπάθη μια σφυρά 

και στο σταβάρι δέκα, και το 

χωράφι 'ναι καλό και δα πηγαίνει 

ντρέτα. 

(κρητικό δίστιχο 

με υπονοούμενα) 

- Υνί. Είναι το σιδερένιο εξάρτημα 

του αλετριού που βρίσκεται 

στο εμπρόσθιο τμήμα του. 

Προέρχεται από την αρχαία λέξη 

ύννις, που σχετίζεται με την επίσης 

αρχαία λέξη υς = χοίρος, 

για το λόγο ότι είναι παρεμφερής 

ο ρόλος τους. Όπως δηλαδή 

ο χοίρος ανασκάπτει, με το ρύγχος 

του το χώμα (ανεμουρίζει) 

έτσι κάνει και το υνί. 

- Ζεύλα. Αρχ. Ζεύγλη ή Ζεύγλα. 

Είναι το λεπτόμορφο κυρτωμένο 

ξύλο, που προσαρμόζεται 

στο λαιμό των βοδιών κατά 

το όργωμα η κατά τον αλωνισμό 

των σιτηρών. Είναι στερεωμένο 

πάνω στο ζυγό και δεσμεύει τα 

βόδια στη σωστή κατεύθυνση. 

Απανωζεύλη και ζυγό, 

ζεύλα αλέτρι ζεύτη φορούμε 

κι ας μη φαίνεται στον κόσμο 

μας τον ψεύτη 

(Σατυρικό κρητικό δίστιχο) 


ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 

Εθελοντισμός και αλληλεγγύη 

Με τη σύντομη αναφορά 

που θα ακολουθήσει, 

θα προσπαθήσουμε να 

καταθέσουμε κάποιους γλωσσικούς 

προβληματισμούς για 

τον εθελοντισμό, αλλά συνάμα 

να γίνει αναφορά στην κοινωνική 

και επικοινωνιακή αξία και 

λειτουργία αυτού του όρου, 

αφού η εθελούσια προσφορά 

χαρακτήριζε διαχρονικά τις 

ανθρώπινες σχέσεις, ανεξάρτητα 

αν η λέξη «εθελοντισμός» 

προστέθηκε 

στο 

γλωσσικό μας 

θησαυρό στις σύγχρονες 

σχετικά 

κοινωνίες. 

Το ρήμα «’εθέλω» 

περιλαμβάνεται 

σε όλα τα λεξικά 

της αρχαίας 

ελληνικής γλώσσας 

. Σημαίνει 

θέλω, είμαι πρόθυμος, 

ποθώ, επιθυμώ, 

εύχομαι 

αλλά και απαιτώ 

και προτιμώ. Με 

άρνηση «ουκ ’εθέλω» λαμβάνει 

τις αντίθετες από τις προηγούμενες 

σημασίες, όπως είναι 

λογικό, αλλά σημαίνει και «δεν 

έχω τη δύναμη». Όπως και αν 

διατυπώνεται το ρήμα είτε 

καταφατικά είτε αρνητικά έχει 

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ 

Κοινωνική Λειτουργός 

την έννοια της προσπάθειας 

και της δυνατότητας. Με την 

ίδια έννοια χρησιμοποιόταν και 

το ρήμα βούλομαι. 

Στη νεοελληνική γλώσσα το 

ρήμα θέλω χωρίς το πρόθημα ε 

της αρχαίας ελληνικής έχει την 

ίδια σημασία με αυτήν της 

αρχαίας ελληνικής˙ από αυτό 

παράγονται και οι λέξεις εθελοντής 

και εθελοντικός (αρχ. 

ελλην. εθελούσιος ,εθελοντής, 

εκούσιος), καθώς και το επίρρημα 

εθελοντικώς. Η λέξη εθελοντικός 

ως λήμμα μαρτυρείται 

στα λεξικά από το 1891 και 

εξής, γιατί η ανάπτυξη του εθελοντισμού 

στην τυπική του 

μορφή αποτελεί έναν σχετικά 

καινούργιο θεσμό για την ελληνική 

πραγματικότητα. 

Αν περάσουμε στη σημερινή 

εποχή και επιχειρήσουμε κάποιες 

σημασιολογικές πια προεκτάσεις 

για να συνδέσουμε τον 

εθελοντισμό με το πνεύμα της 

κοινωνίας μας, θα συναντήσουμε 

δυσκολίες. Η έννοια του 

εθελοντισμού μοιάζει να είναι 

αντιφατική προς την εποχή 

μας. Ζούμε στον αιώνα των 

αντιθέσεων. Παρόλο που ο αιώνας 

μας συνδέεται με την ανάπτυξη, 

η δυστυχία, η ανέχεια 

και η φτώχια δεν εξαλείφτηκαν. 

Παρατείναμε τη ζωή μας, αλλά 

ζούμε και πεθαίνουμε βασανιστικά 

μόνοι. Η απειλή διάλυσης 

του κοινωνικού ιστού προβληματίζει 

όλους μας και η διαπίστωση 

αυτή δεν προκύπτει από 

απαισιοδοξία ή από την ανθρώπινη 

τάση να επικρίνουμε το 

παρόν και να εξιδανικεύουμε 

το παρελθόν. 

Στο σημείο αυτό είναι θετικό 

να στρέψουμε το βλέμμα μας 

στις ιστορικές μας ρίζες για να 

επιλέξουμε τα 

θετικά χαρακτηριστικά 

των 

προηγούμενων 

κοινωνιών. Ο 

θεσμός της κοινωνίας 

δημιουργήθηκε 

όχι μόνο 

για την αντιμετώπιση 

κοινών προβλημάτων 

και 

την εξυπηρέτηση 

των αναγκών 

μας, αλλά πηγάζει 

από την ίδια 

την κοινωνικότητά 

μας. Στις 

παλιότερες κοινωνίες 

το βασικό αυτό χαρακτηριστικό 

της προσωπικότητας 

εκδηλωνόταν ως έμπρακτη 

αγάπη, ως συμπαράσταση, ως 

ενθάρρυνση και σφυρηλατούσε 

ισχυρές ανθρώπινες σχέσεις 

σε κάθε μορφή της κοινωνικής 

ζωής. Με το πνεύμα αυτό γίνονταν 

ανοιχτές εκδηλώσεις και 

δημιουργούντο ευκαιρίες για 

κοινωνικές συναναστροφές. Τα 

πανηγύρια, οι γάμοι και οι 

χαρές οργανώνονταν με τη 

συμμετοχή των ανθρώπων της 

γειτονιάς, των συγγενών, των 

φίλων. Η συγκομιδή επίσης 

γεωργικών προϊόντων και ό,τι 

38 


απαιτούσε μόχθο γινόταν με τη 

συνδρομή των ανθρώπων που 

απάρτιζαν το στενό ή το ευρύτερο 

κοινωνικό περιβάλλον . 

Έτσι, η επίπονη αγροτική προσπάθεια 

με την αρωγή όλων 

στην κυριολεξία μετατρεπόταν 

σε τραγούδι ,γίνονταν γλέντια, 

γιορτές, οικογενειακές συγκεντρώσεις 

και η χαρά απλωνόταν. 

Οι προσωπικές εμπειρίες 

των ηλικιωμένων επιβεβαιώνουν 

ότι η ζωή τότε κυλούσε 

πιο ήρεμα και αυτό φαινόταν 

σε όλες τις εκφάνσεις της 

ζωής. Οι άνθρωποι «συναντιόντουσαν» 

πραγματικά, δεν 

περιορίζονταν σε τυχαίες και 

φευγαλέες σχέσεις. Με κατανόηση, 

ενδιαφέρον, αλληλοβοήθεια 

και εθελοντική προσφορά 

μοιράζονταν όλοι τον 

πόνο και ένιωθαν βαθύτερα τις 

χαρές της ζωής, γιατί ένιωθαν 

την ακλόνητη αλήθεια της λαϊκής 

ρήσης πως «μοιρασμένος 

πόνος μισός πόνος, μοιρασμένη 

χαρά διπλή χαρά». 

Θα μπορούσε όμως κανείς 

αβασάνιστα να υποθέσει ότι 

παράλληλα με τα θετικά κίνητρα 

του εθελοντισμού υπάρχουν 

και άλλα κίνητρα ιδιοτελή, 

όπως προσωπικές φιλοδοξίες 

ή διάθεση για κοινωνική 

επίδειξη. Υπάρχουν ασφαλώς 

ανθρώπινες αδυναμίες, αλλά 

αν ο εθελοντισμός λειτουργούσε 

μόνο με ανθρώπους «αγγελικά 

πλασμένους », ίσως τότε 

να κινδύνευε η ύπαρξή του. 

Εκείνο που έχει σημασία είναι 

το αποτέλεσμα και ότι μέσα σε 

αυτό υπάρχει παροχή αγάπης. 

Η διαπίστωση επίσης ότι το 

κράτος έχει χρέος να μεριμνά 

οργανωμένα για τους πολίτες 

του και να καλύπτει όλες τις 

ανάγκες τους δεν αναιρεί υποχρεωτικά 

την εθελοντική προσφορά, 

όταν το κράτος δεν 

επαρκεί ή όταν είναι έξω από 

τη φύση του να σταθεί δίπλα 

στον άνθρωπο και να προστατέψει 

την ανθρώπινη ύπαρξη. 

Στις μέρες μας μπορούμε να 

συσπειρώσουμε τις δυνάμεις 

μας, να οργανώσουμε προσεκτικά 

και με ισοτιμία την κοινωνική 

μας ζωή, ώστε να βασιστεί 

στις προσωπικές σχέσεις και να 

προσαρμόσουμε τον εθελοντισμό 

στα καινούργια δεδομένα. 

Τέλος, χρειάζεται να επαναπροσδιορίσουμε 

το ρόλο μας, 

να αναζητήσουμε μια άλλη ποιότητα 

ζωής που υπήρξε στις 

ιστορικές μας ρίζες και να λειτουργήσουμε 

μέσα στην ευρύτερη 

κοινωνία με πνεύμα 

ευθύνης, επικουρίας και ισοτιμίας, 

χωρίς να επικαλούμεθα 

ως άλλοθι την αλλαγή των 

καταστάσεων. 

Ευχαριστήριο 

Η οικογένεια του εκλιπόντος Στρατάκη Κωνσταντίνου του Ιωάννου , που τόσο 

γρήγορα έφυγε από κοντά μας ,ευχαριστεί όλους όσους συμπαραστάθηκαν στο 

πένθος μας.Ευχαριστούμε όλο τον απλό κόσμο, την εκκλησία, ιδρύματα, συλλόγους, 

σχολεία, ΕΚΑΒ , νοσοκομείο , το ‘’ Βοήθεια στο Σπίτι’’, ιδιώτες , γραφείο 

τελετών και όλους όσους πρόσφεραν ηθική και υλική στήριξη. 

Εκ της οικογενείας 

Το 1897, στο Τζερμιάδο Λασιθίου, Κρήτες επαναστάτες 

αποφασίζουν την κήρυξη της ένωσης της Κρήτης με τη Μητέρα 

Ελλάδα. Προς ενίσχυσή τους απέπλευσε από τον Πειραιά το πλοίο 

«Σφακτηρία» 

(Το εντόπισε και το απέστειλε ο κ.Χριστόφορος Χαραλαμπάκης) 


Bιβλιοπαρουσίαση 

Γιώργος Χατζάκης: 

«Το αιολικό πάρκο των Θεών: ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΛΑΣΙΘΙΟΥ» 

Την Δευτέρα 30 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε 

η παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Εμμ. 

Χατζάκη με τίτλο: “Το αιολικό πάρκο των θεών – 

Οροπέδιο Λασιθίου”, στην αίθουσα Καστελάκη 

του Επιμελητηρίου Ηρακλείου. Η αίθουσα ήταν 

κατάμεστη παρά το τσουχτερό κρύο και την χιονόπτωση 

στα ορεινά που εμπόδισε 

αρκετούς κατοίκους του Οροπεδίου 

Λασιθίου, στο να παραβρεθούν στην 

εκδήλωση. 

Την παρουσίαση του βιβλίου συντόνισε 

η Δημοσιογράφος Νέλλη Κατσαμά, 

για το βιβλίο μίλησε ο συγγραφέας κ. 

Παναγιωτάκης Γιώργος, ενώ χαιρετισμό 

απεύθυναν ο πρόεδρος του Επιμελητηρίου 

κ. Αλιφιεράκης Μανόλης, ο Αντιδήμαρχος 

Λασιθίου κ. Πετράκης Μανόλης 

και ο αντιδήμαρχος Ηρακλείου κ. 

Περισυνάκης Μιχάλης. 

Στην εκδήλωση μεταξύ άλλων παραβρέθηκαν, 

ο Δήμαρχος του Δήμου Χερσονήσου 

κ. Ζαχαρίας Δοξαστάκης, όλοι οι Αντιδήμαρχοι 

του Δήμου Χερσονήσου καθώς και η αγαπημένη 

τραγουδίστρια Κωνσταντίνα, η όποια 

μάλιστα βρέθηκε στην Κρήτη ειδικά για την 

παρουσίαση και μέλη του συγκροτήματος των 

Αρμός. 

Μετά την ομιλία του συγγραφέα ακολούθησε 

προβολή ταινίας διάρκειας 25 λεπτών όπου γινόταν 

ουσιαστικά μια προβολή του βιβλίου στην 

οθόνη της αίθουσας του Επιμελητηρίου, αποσπώντας 

τα πιο θερμά εύσημα της εντυπωσιακής 

αυτής βραδιάς. Ακολούθησε πλούσιος μπουφές, 

για ποτό και συζήτηση. Σίγουρα τέτοιες βραδιές 

μένουν αξέχαστες και αξίζουν πολλά συγχαρητήρια 

στο συγγραφέα κ. Γιώργο Χατζάκη. 

Λίγα λόγια για το βιβλίο 

Το Οροπέδιο Λασιθίου, είναι ένας τόπος ευλογημένος 

με πλούσιο φυσικό, ιστορικό και πολιτιστικό 

πλούτο! Ένα αληθινό παρθένο κομμάτι 

γης, μια από τις ποιο γοητευτικές και φυσικές 

γωνίες που έχει να παρουσιάσει ολόκληρος ο 

πλανήτης μας. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι αυτό 

το μέρος επιλέχτηκε, κατά την μυθολογία, για να 

γεννηθεί ο μεγάλος θεός Δίας, ο πατέρας των 

θέων και των ανθρώπων, στο σπήλαιο του 

ψυχρού ή Δικταίο άντρο, στο μυθικό και ιερό 

βουνό της Δίκτης του οροπεδίου Λασιθίου. Τόπος, 

που αποτέλεσε ’’Μήλο της Έριδος’’ για πολλούς 

κατακτητές από την μινωική εποχή μέχρι και την 

Τουρκοκρατία. 

Στην δεκαετία του 1950 και μετά στο Οροπέδιο 

Λασιθίου, αναπτύχθηκε το πρώτο, μεγαλύτερο και 

ομορφότερο αιολικό πάρκο του κόσμου, σε μια 

εποχή και περιοχή όπου τα διαθέσιμα υλικά και 

τεχνολογίες ήταν περιορισμένα και σε ποσότητα 

και σε ποικιλία, για να υπηρετήσουν τον απλό 

αγρότη, δένοντας αρμονικά με το περιβάλλον και 

αποτελώντας ένα πρωτόγνωρο θέαμα. 

Δυστυχώς, σήμερα, ο Λασιθιώτικος κάμπος δεν 

θυμίζει σε τίποτα το ένδοξο παρελθόν του, τα 

κουφάρια των μύλων όρθια, πλαγιαστά ή πεσμένα 

κάτω θρηνολογούν για το κατάντημα τους και 

μόνο οι διηγήσεις από τους παλιούς ανθρώπους 

και από φωτογραφίες μπορούμε να φανταστούμε 

αυτό που υπήρχε. 

Ο τεχνολόγος μηχανολόγος μηχανικός, Γιώργος 

Χατζάκης, γεννήθηκε και μεγάλωσε σε αυτόν τον 

τόπο, και από μικρός έμαθε και έζησε τους 

μύθους του Οροπεδίου! Στο βιβλίο του, με τίτλο 

το ¨Οροπέδιο Λασιθίου: ’’Το Αιολικό Πάρκο των 

Θεών’’, μας πηγαίνει μια βόλτα στην πλούσια 

ιστορία του Οροπεδίου, μας διηγείται ιστορίες και 

μύθους. 

40 


Από τη λαογραφία και τη παράδοση... 

ΤΑ ΛΑΣΙΘΙΩΤΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ 

ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ 

Καλό ’ναι τ’ Άγιος ο Θεός, καλό ’ναι κι ας το πούμε, 

απού το λέει σώζεται κι απού τ’ ακούει αγιάζει 

κι απού το καλοφρουκαστεί παράδεισο δα λάβει, 

παράδεισο και λίβανο από τον Άι Τάφο, 

παράδεισο και λειτρουγιά στο Μέγα Μοναστήρι 

κάτω στα Ιεροσόλυμα, μπρος στου Χριστού το (ν) τάφο. 

Εκειά αγγέλοι λειτουργού(ν) και Αποστόλοι ψάλλου(ν), 

ψάλλου(ν) το Άγιος ο Θεός και την τιμιωτέρα. 

Κι η Παναγιά επρόβαλε μια αποφράδα μέρα. 

Θωρεί τον ουρανό θαμπό και τ’ άστρα ματωμένα. 

Θωρεί τον Άι- Γιάννη τσης κι είναι βαροκλαημένος. 

- Ιντά ’χεις Γιάννη μου και κλαις κι είσαι βαροκλαημένος; 

Μπα σ’ έδειρεν ο δάσκαλος, για το χαρτί σου ’χάσες; 

Δε με ’δειρεν ο δάσκαλος και το χαρτί βαστώ το. 

Δεν έχω στόμα να σου πω, γλώσσα να σου μιλήσω, 

δεν έχω χεροπάλαμα το(ν) τόπο να σου δείξω. 

Θωρείς εκείνη την κορφή την πια’ψηλή ’που τσ’ άλλες 

Εκειά τον έχου(ν) το Χριστό πιστάγκωνα δεμένο. 

Κι η Παναγιά ως το ’κουσε ήπεσε κι ελιγώθη. 

Σταμνιά τση γέρνα(ν) το νερό και τράκαλα το μόσχο. 

Κι απήτις εσυνήφερε και ήρθε στα λογικά τσης, 

βγάνει το μαχαιράκι τσης απ’αργυρό φουκάρι, 

στον ουρανό το πέταξε και στη καρδιά τσ’ εβάρη. 

-Μάνα μη δείξεις το σφαμό, πώς σφάζουντ’ οι μανάδες, 

μόν’ δείξε (ν)τη παρηγοριά, να τήνε κάνουν κι άλλες. 

Και πάρε το στρατί-στρατί και στο κελί σου άμε. 

Βάλε κρασάκι στο γυαλί κι αφράτο παξιμάδι. 

Κάλεσε τσι γειτόνισσες να το γευτείτε ομάδι. 

Κι εκεί δεν εβρεθήκανε μόνο οι τρεις παρθένες, 

η Μάρθα, η Μαγδαληνή, τ’ Αγιού Λάζάρου η μάνα. 

Κι η Αγία Ελένη πέρασε και καταδίκασε τσις: 

ποιος είδε γιο (ν) εις το σταυρό και μάνα στο τραπέζι. 

Κι η Παναγιά ταράχτηκε και ζήτηξε του γιου τσης: 

η Αγία Ελένη να κτιστεί, μα να μη λειτρουηθεί 

Από τη συλλογή της προπρυτάνεως του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, 

καθηγήτριας Ψυχολογίας Αικατερίνης Μαριδάκη-Κασσωτάκη, όπως της 

τα διηγήθηκε η Γαρυφαλλιά Αλ. Ορφανού από τον Άγιο Κωνσταντίνο 

στα μέσα της δεκαετίας του 1970. 


✍ 

Λασίθι: 

Προσωπο- 

βιογραφίες 

ΒΕΛΕΓΡΑΚΗΣ ΜΑΝΟΛΗΣ 

ΟΜανόλης Βελεγράκης είναι γιός 

της Μαρίας Σηφάκη, το γένος 

Χαλαμπαλάκη, συντ. δημόσιας 

υπαλλήλου, από το Ψυχρό και του 

Γιάννη Βελεγράκη, συντ. φιλολόγου 

από τον Πύργο Μονοφατσίου Ηρακλείου. 

Γεννήθηκε και μεγάλωσε 

στο Ηράκλειο και αποφοίτησε από 

το 3ο Γενικό Λύκειο Ηρακλείου. Περνούσε 

τις παιδικές διακοπές του στο 

Οροπέδιο και αυτό τον έχει συνδέσει 

στενά με τον τόπο. 

Σπούδασε στο Τμήμα Νομικής του 

Πανεπιστημίου Αθηνών και μετά τη 

λήψη του πτυχίου του μετέβη στο Παρίσι και 

συγκεκριμένα στο Université Panthéon-Assas 

(Paris), όπου έλαβε μεταπτυχιακούς τίτλους 

πρώτα στο δημόσιο δίκαιο και στη συνέχεια στο 

διοικητικό οικονομικό δίκαιο. Κατά τις μεταπτυχιακές 

σπουδές του στη Γαλλία ήταν υπότροφος 

του «Ιδρύματος Διοικητικού Δικαίου Μιχαήλ Στασινόπουλος», 

κατόπιν διαγωνισμού. Τέλος, έχει 

ανακηρυχθεί Διδάκτορας της Νομικής Σχολής του 

Πανεπιστημίου Αθηνών, μετά την έγκριση της 

διατριβής του με θέμα «Η έννοια της δημόσιας 

κτήσης στο ελληνικό δίκαιο». 

Έχει δημοσιεύσει άρθρα στο νομικό τύπο. 

Ενδεικτικά αναφέρουμε: «Απορρύθμιση των κρατικών 

μονοπωλίων και Ηλεκτρική Ενέργεια» 

(Νομικό Βήμα 2005), «Συνταγματικές Διαστάσεις 

του Δικαίου της ενέργειας» (Ενέργεια & Δίκαιο 

2005), «Η άδεια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας 

από ΑΠΕ μετά το Ν. 3468/2006» (Ενέργεια & 

Δίκαιο 2007), «Ιδιωτικοποίηση δημοσίων επιχειρήσεων: 

Το ΔΕΚ καίει τη Χρυσή Μετοχή» (Δικαιώματα 

του Ανθρώπου 2004). Έχει εγγραφεί στο 

Μητρώο Διδακτικού Προσωπικού της Εθνικής 

Σχολής Δημόσιας Διοίκησης. 

Υπηρέτησε τη στρατιωτική θητεία του σε 

Μηχανοκίνητο Τάγμα Πεζικού στη Σάμο και στο 

Πεδίο Βολής Κρήτης στα Χανιά. 

Ο Μανόλης Βελεγράκης πραγματοποίησε 

τη δικηγορική άσκησή 

του κοντά στον Καθηγητή του 

Συνταγματικού Δικαίου Β. Βολουδάκη, 

τέως Γραμματέα του Υπουργικού 

Συμβουλίου. Μετά την επιστροφή 

του από τη Γαλλία, δικηγόρησε 

στο γραφείο του Καθηγητή 

του Διοικητικού Δικαίου και σήμερα 

Προέδρου της Νομικής Σχολής 

Θ. Φορτσάκη. Στο πλαίσιο αυτό 

ασχολήθηκε κυρίως με την εκπροσώπηση 

εντολέων και την παροχή 

νομικών συμβουλών σε διοικητικές 

υποθέσεις, διαφορές από την ανάθεση και 

την εκτέλεση δημοσίων συμβάσεων, υποθέσεις 

πολεοδομικού δικαίου και δικαίου του περιβάλλοντος 

καθώς και ημεδαπές και διεθνείς διαιτησίες. 

Ενεπλάκη σε σημαντικές υποθέσεις που 

έλαβαν ευρεία δημοσιότητα, όπως η υπόθεση 

της παρακολούθησης τηλεφωνικών συνδιαλέξεων 

και της επιβολής των σχετικών προστίμων, 

της Διπλής Ανάπλασης Λ. Αλεξάνδρας - Βοτανικού, 

της αναπροσαρμογής των τιμολογίων της 

ΔΕΗ, των εναρμονισμένων πρακτικών των σούπερ-μάρκετ 

και της επιβολής προστίμου από την 

Επιτροπή Ανταγωνισμού. Από το 2011 έχει δικό 

του δικηγορικό γραφείο ασχολούμενος με υποθέσεις 

διοικητικού και δημοσιονομικού δικαίου. 

Είναι μέλος του International Bar Association, 

της Γαλλικής Ένωσης Νομικών Δημοσίου Οικονομικού 

Δικαίου, της Εταιρείας Φορολογικού Δικαίου 

και Δημοσιονομικών Μελετών, της Ελληνικής 

Επιστημονικής Ένωσης Αιολικής Ενέργειας, της 

Ένωσης για την Προαγωγή της Γαλλικής Νομικής 

Παιδείας Henri Capitant, της Ένωσης Αποφοίτων 

Γαλλικών Πανεπιστημίων και Σχολών της οποίας 

διετέλεσε Γραμματέας, και, τελευταίο αλλά όχι 

έσχατο, είναι Γραμματέας του «Δικταίου» από το 

2011. 

42 


✍ 

Λασίθι: 



ΠΙΤΑΡΟΚΟΙΛΗΣ ΣΟΦΟΚΛΗΣ 

Γεννήθηκε το 1978 στο Ηράκλειο 

Κρήτης με καταγωγή από το 

Ψυχρό Λασιθίου. Είναι έγγαμος με 

ένα παιδί. 

Αποφοίτησε από το 1ο Γενικό 

Λύκειο Αγίας Βαρβάρας με βαθμό 18 

8/10 με αριστείο σπουδών σε όλες 

τις τάξεις Γυμνασίου και Λυκείου. 

Στη συνέχεια σπούδασε Διπλωματούχος 

Ηλεκτρολόγος Μηχανικός 

και Μηχανικός Υπολογιστών στο 

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) 

με κατεύθυνση Τηλεπικοινωνίες και 

Αυτόματο Έλεγχο. Κατά τη διάρκεια 

των σπουδών του είχε υποτροφία από το ίδρυμα 

Εργαζάκη. Από το 2012 είναι μεταπτυχιακός φοιτητής 

στο Πρόγραμμα Διοίκηση Επιχειρήσεων 

(ΜΒΑ) του Ανοιχτού Πανεπιστημίου Αθηνών. 

Γνωρίζει άπταιστα αγγλικά, είναι κάτοχος του 

Proficiency (University of Cambridge) και κατέχει 

άδεια διδασκαλίας αγγλικών. Είναι μέλος του ΤΕΕ 

και επίσης μέλος της 3μελούς Διοικούσας Επιτροπής 

του «Καμπανείου Ιδρύματος». Διαθέτει 

άδεια εκτέλεσης ηλεκτρικών εγκαταστάσεων 

όλων των ειδικοτήτων και κατηγοριών. 

Στο παρελθόν έχει ασχοληθεί με διάφορους 

τομείς υψηλής τεχνολογίας συμπεριλαμβανομένου 

του προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών 

και εφαρμογών κινητήρων συνεχούς ρεύματος. 

Κατά την διάρκεια της φοίτησής του ασχολήθηκε 

στο πρώτο στην Ελλάδα ΚΕΠ (πλ Συντάγματος) 

ενώ εργάστηκε σαν καθηγητής εφαρμογών 

πληροφορικής σε δημόσιο ΙΕΚ και σε τεχνικό 

εργαστήριο ηλεκτροτεχνίας στο Γεωπονικό 

Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από το 2006 έως τέλος 

του 2007 εργάστηκε ως διευθυντής παραγωγής 

στην εταιρεία ODITEC ΑΕ με εργοστασιακή μονάδα 

παραγωγής ψηφιακών μέσων (CD/DVD) που 

εδρεύει στη Θήβα, με 120 άτομα 

προσωπικό. 

Το 2006, είχε ενεργή συμμετοχή 

στην υλοποίηση της πρώτης και 

μεγαλύτερης καθετοποιημένης 

μονάδας παραγωγής φωτοβολταϊκών 

στοιχείων στην ΝΑ Ευρώπη 

δυναμικότητας 60MW στην ΒΙΠΕ 

Πατρών, προϋπολογισμού άνω 

των 100 εκ. ευρώ. 

Από το 2007 μέχρι και σήμερα 

εργάζεται ως Γενικός Διευθυντής 

στην Solar Cells Hellas ΑΕ που 

εδρεύει στην Αθήνα – εταιρεία 

που ασχολείται με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας 

και την παραγωγή φωτοβολταϊκών στοιχείων 

με τρία εργοστάσια παραγωγής (πλαισίων, 

ηλιακών κελιών και φωτοβολταϊκών στοιχείων) 

στη ΒΙΠΕ Πατρών και στην Θήβα, παρέχοντας ένα 

ευρύ φάσμα υπηρεσιών που σχετίζονται με 

φωτοβολταϊκά έργα (σχεδίαση, κατασκευή, 

συντήρηση και λειτουργία). Η εταιρεία απασχολεί 

πάνω από 250 άτομα προσωπικό και έχει εγκαταστήσει 

φωτοβολταϊκά πάρκα συνολικής ισχύος 

30MW ενώ διαχειρίζεται χαρτοφυλάκιο πάνω από 

400MW φωτοβολταϊκών και 100MW αιολικών 

έργων. Η εταιρεία Solar Cells Hellas έχει αξιολογηθεί 

από την ICAP Group με υψηλό Rating Score 

και έχει ενταχθεί στις «STRONGEST COMPANIES IN 

GREECE». Η διάκριση αυτή κατατάσσει την Solar 

Cells Hellas στην ομάδα εταιρειών με πολύ χαμηλό 

πιστωτικό κίνδυνο. 

Έχει συμμετέχει σε πλήθος συνεδρίων, ημερίδων 

και εκθέσεων σαν ομιλητής ενώ άρθρα του 

έχουν δημοσιευτεί στον ημερήσιο τύπο και το 

διαδίκτυο. Πρόσφατα, υπήρξε μέλος ομάδας 

εμπειρογνωμόνων του ΙΟΒΕ και εργαστηρίου από 

το ΣΕΒ για τον κλάδο της ενέργειας. 


✍ 

Λασίθι: 

ανεμόμυλους ενώ ταυτόχρονα 

έχει πλήθος δημοσιεύσεις σε 

περιοδικά και εφημερίδες για την 

προβολή του αιολικού πάρκου του 

Λασιθίου. Αναδεικνύεται έτσι ο κ. 

Χατζάκης επάξιος συνεχιστής των 

ταλαντούχων εμπνευστών του 

Λασιθιώτικου θαύματος, του «Σπιρτοκούτη» 

και του «Μαρκοστεφανή». 

Γράφει χαρακτηριστικά ο κ. 

Δημήτριος Χρηστάκης στα εισαγωγικά 

του βιβλίου: «Ο Γιώργης ο 

Χατζάκης εκατέβηκε από το Λασίθι, 

εγγόνας καλός παππούδων 

καλόγνωμων και σοφών, ετάχτηκε μηχανικός των 

μύλων και των μύθων του τόπου τηρητής …. που 

βλέπει μάλλον στο μέλλον παρά στο παρελθόν 

των μηχανών που αλέθουνε την αλήθεια». 

Έχει δημιουργήσει, μαζί με την αδελφή του 

Χατζάκη Κωνσταντίνα, την εθελοντική ομάδα των 

-ίστας- Οροπεδίστας, (www.oropedistas.gr) για 

την προβολή και ανάδειξη του Οροπεδίου. 

Έχει κατασκευάσει ένα πρότυπο ξύλινου και 

ένα πρότυπο μεταλλικού Ανεμόμυλου, ομοιώματα 

των παλιών Ανεμόμυλων του Οροπεδίου Λασιθίου 

τους οποίους παρουσιάζει στα σχολεία της 

Κρήτης στα πλαίσια του μαθήματος «project», σε 

εκθέσεις και οπουδήποτε αλλού του δοθεί η 

ευκαιρία. 

Την περίοδο αυτή, συμμετέχει και συντονίζει, 

αφιλοκερδώς, μια ομάδα σπουδαστών, από τα 

Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου με σκοπό την μελέτη, αποτύπωση, 

καταγραφή, ταξινόμηση και φωτογράφιση 

όλων των Ανεμόμυλων που υπάρχουν στο κάμπο 

του Οροπεδίου Λασιθίου, τα συμπεράσματα της 

οποίας θα αποτελέσουν την βάση για οποιαδήποτε 

εργασία ή αναστήλωση προκύψει στο μέλλον. 



ΧΑΤΖΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 

Ο Χατζάκης Γεώργιος γεννήθηκε 

το 1969 στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης 

και μεγάλωσε στον Άγιο Γεώργιο 

του Οροπεδίου Λασιθίου. Είναι έγγαμος, 

έχει δυο παιδιά, είναι τέκνο 

πολύτεκνης οικογένειας και κατοικεί 

στο Ηράκλειο της Κρήτης. 

Πήγε μέχρι την Β’ Λυκείου στο 

σχολείο Τζερμιάδου και αποφοίτησε 

από το 4ο Γενικό Λύκειο Ηρακλείου. 

Στην συνέχεια σπούδασε στα Τ.Ε.Ι 

Ηρακλείου στο τμήμα μηχανολογίας 

της σχολής Σ.Τ.ΕΦ. όπου αποφοίτησε 

το 1997. Η πτυχιακή του εργασία 

είχε ως θέμα την μελέτη και αποτύπωση της κρητικής 

Ανεμαντλίας του Οροπεδίου Λασιθίου. Γνωρίζει 

καλά Αγγλικά, είναι κάτοχος του πτυχίου 

Lower, (First Certificate in English) και έχει άριστες 

γνώσεις σχεδίασης AutoCad το οποίο διδάσκει 

και χειρισμού Η/Υ. 

Έχει εργαστεί στην νομαρχιακή αυτοδιοίκηση 

Ρεθύμνης, στο αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου 

και στον Δήμο Χερσονήσου. Επίσης από το 2006 

έως σήμερα, έχει εργαστεί ως μηχανολόγος 

εκπαιδευτικός στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, 

στις σχολές μαθητείας του Ο.Α.Ε.Δ. και στα δημόσια 

Ι.Ε.Κ. Έχει παρακολουθήσει πλήθος σεμιναρίων, 

όπως, τεχνικές οργάνωσης γραφείου, εκπόνηση 

μελετών, περιβαλλοντική διαχείριση λιμένων 

και συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης. 

Στόχος και όνειρο του είναι η αναστήλωση του 

αιολικού πάρκου του Οροπεδίου Λασιθίου και οι 

δράσεις του έχουν αυτό το σκοπό. 

Τον Αύγουστο του 2011 εκδίδει το βιβλίο με 

τίτλο: Το αιολικό πάρκο των θεών - Οροπέδιο 

Λασιθίου και με ιστοσελίδα: (www.toaiolikoparkotontheon.com), 

έχει πάρει μάλιστα 

δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, από το Ο.Β.Ι. για την πρόταση 

της χρήσης των διάτρητων πανιών στους 

44 


Βράβευση Μιχάλη Κασσωτάκη 

Στις 29 Ιανουαρίου 2012 έγινε στη Κρητική 

Εστία από το Σύνδεσμο Κρητών 

Επιστημόνων η κατ’ έτος καθιερωμένη 

βράβευση ενός επιστήμονος από κάθε 

Νομό της Κρήτης που έχει διακριθεί για 

το Επιστημονικό του έργο και την Πνευματική 

του προσφορά. 

Φέτος από τον Νομό Λασιθίου βραβεύτηκε ο 

καταξιωμένος καθηγητής του Πανεπιστημίου 

και επίλεκτο μέλος του Δικταίου Μιχάλης Κασσωτάκης, 

μια τιμή που 

έχει άμεση αντανάκλαση 

και περιποιεί τιμή και για 

τον ίδιο τον Σύλλογο. Στο 

χαιρετισμό που απηύθυνε 

ο Πρόεδρος του Δικταίου 

προς τον ΣΚΕ για το Μιχάλη 

Κασσωτάκη ανέφερε 

τα εξής: 

Ο Μιχάλης Κασσωτάκης 

και εγώ καταγόμαστε από 

τον Άγιο Κωνσταντίνο και 

οι πόρτες των σπιτιών μας 

ήταν απέναντι η μία στην 

άλλη – είχαμε κοινό σοκάκι 

και πρακτικά μοιραζόμασταν την ίδια αυλή. 

Και κάθε μέρα, πρωί - βράδυ οι γονείς μας, 

πριν ξεκινήσουν και αφού γύριζαν από τον 

καθημερινό μόχθο, αντάλλασσαν θερμό χαιρετισμό 

με πλατύ χαμόγελο και ανοικτή καρδιά – 

όπως ήταν τότε οι ζεστές σχέσεις των ανθρώπων 

– πριν έρθει «ο πολιτισμός» και περιχαρακώσει 

τις ιδιοκτησίες και σκληρύνει τις καρδιές 

των ανθρώπων. 

Από ένα τέτοιο ζεστό και ανθρώπινο περιβάλλον 

ξεκίνησε ο Μιχάλης, οπλισμένος με 

ακαταμάχητα όπλα του την πίστη στις ανθρώπινες 

αξίες και τη χαλύβδινη αντοχή σε κάθε 

δυσκολία και αντιξοότητα. Και όπως φάνηκε 

από τα όσα ανέφερε για τον Μιχάλη ο αντιπρόεδρος 

του Συνδέσμου Κρητών Επιστημόνων 

κ. Ε. Μπεχλιτζανάκης, ξεπέρασε με επιτυχία 

κάθε προσδοκία που θα μπορούσε να 

φανταστεί κανείς με τα δεδομένα των καιρών 

εκείνων. Και αυτό οφείλεται στα μεγάλα πνευματικά 

χαρίσματα με τα οποία ήταν προικισμένος 

και στην ανυποχώρητη προσήλωσή του 

στα μεγάλα και υψηλά οράματα. Γιατί ναι , ο 

Μιχάλης Κασσωτάκης είχε «τη σφραγίδα της 

δωρεάς», αλλά και το ανυποχώρητο πείσμα 

και την ακατάβλητη εργατικότητα για τους 

υψηλούς και δύσκολους στόχους που είχε 

βάλει. 

Και έτσι σήμερα εμείς οι χωριανοί του αλλά 

και όλοι οι Λασθιώτες νοιώθομε υπερήφανοι 

και προνομιούχοι που έχομε τη τιμή να είναι ο 

Μιχάλης ένας από εμάς. 

Μιχάλη, να είσαι σίγουρος πως όλοι εμείς 

που σε ξέρομε και πιο πολύ αυτοί που σε γνωρίζομε 

καλά, νοιώθομε υπερήφανοι για σένα 

και σ’ ευχαριστούμε για όλα αυτά που με τόσο 

αγώνα και ανυποχώρητη ακεραιότητα πέτυχες 

και για όσα απλόχερα προσέφερες κατά τη 

διάρκεια της επιστημονικής και πνευματικής 

σου πορείας. 

Να είσαι πάντα καλά, κραταιός και δυνατός, 

για να συνεχίσεις τη λαμπρή αυτή πορεία μιας 

τόσο ζηλευτής διαδρομής. 

(Στη συνέχεια δημοσιεύομε τον εμπνευσμένο 

και βαθυστόχαστο πνευματικό λόγο που 

απηύθυνε ο Μιχάλης Κασσωτάκης καταχειροκροτούμενος 

επανειλημμένως από το πολυπληθές 

και υψηλού επιπέδου ακροατήριο.) 


Η ΕMΠΝΕΥΣΜΕΝΗ ΑΝΤΙΦΩΝΗΣΗ 

ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΚΑΣΣΩΤΑΚΗ 

Kύριε Πρόεδρε, 

κυρίες και κύριοι, 

αγαπητοί/ές συμπατριώτες/ισσες, 

Κατ’ αρχήν, θα ήθελα να εκφράσω τις 

θερμές ευχαριστίες μου σε όλα τα μέλη 

του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου 

Κρητών Επιστημόνων και ιδιαίτερα 

στον Πρόεδρό του, Καθηγητή και πρώην Αντιπρύτανη 

του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Μιχάλη 

Δερμιτζάκη, για τη πολύ τιμητική για μένα σημερινή 

διάκριση. 

Eπιθυμώ να αφιερώσω την τιμή αυτή: 

- στην ιερή μνήμη των γονέων μου, οι οποίοι 

με έμαθαν να θέτω στόχους στη ζωή μου και να 

αγωνίζομαι, για να 

τους πραγματοποιώ 

με έντιμα 

μέσα, 

- στους δασκάλους 

μου όλων 

των βαθμίδων, 

Έλληνες και 

ξένους, οι οποίοι 

με βοήθησαν να 

αποκτήσω τα εφόδια 

που ήταν αναγκαία, 

για να ανταποκριθώ, 

σ’όποιο 

βαθμό μπόρεσα να 

το πράξω, στο 

υψηλό και δύσκολο 

έργο του παιδαγωγού και 

- στις χιλιάδες των μαθητών μου για όσα έμαθα 

από αυτούς, διδάσκοντας επί 40 περίπου χρόνια. 

Ξεκίνησα την πορεία μου από ένα φτωχό χωριό 

του Οροπεδίου Λασιθίου, τον Άγιο Κωνσταντίνο, 

από μια οικογένεια αγράμματων ανθρώπων και, 

με πολλές δυσκολίες και συνεχή προσπάθεια, 

κατάφερα να ξεπεράσω μικρά και μεγάλα εμπόδια, 

που συνάντησα στη ζωή μου, και να επιτύχω 

αυτό για το οποίο σήμερα βραβεύομαι. Αν πέτυχα 

κάτι, το οφείλω σε δύο κυρίως λόγους: α) στα 

ιδεώδη, τα οποία καλλιέργησαν μέσα μου η οικογένειά 

μου και τα σχολεία στα οποία φοίτησα, 

ιδιαίτερα κατά την παιδική και την εφηβική μου 

ηλικία και β) στο πείσμα που με χαρακτήριζε, με 

την καλή έννοια τού όρου, και στην επίμονη 

προσπάθεια, αποτέλεσμα της σκληραγώγησής 

μου μέσα σε πολύ δύσκολες συνθήκες ζωής στο 

Οροπέδιο Λασιθίου. 

Η σφυρηλάτηση ισχυρού χαρακτήρα μέσα από 

τη συνεχή προσπάθεια βελτίωσης, το διαρκή 

αγώνα για την ανάδειξη του εσωτερικού μεγαλείου 

του κάθε ανθρώπου, η «παίδευση για το 

αγαθό» εκφράζει, άλλωστε, το βαθύτερο νόημα 

της «παιδείας». Σήμερα, δυστυχώς, μας διαφεύγει 

ότι ο όρος: «παιδεία» είναι παράγωγο του ρήματος 

παιδεύω, το οποίο, μεταξύ άλλων, σημαίνει 

υποβάλλω κάποιο σε κόπο, τον εθίζω στην αντιμετώπιση 

δυσκολιών 

και τον εξοικειώνω 

με τον 

αγώνα και την 

προσπάθεια για 

συνεχή βελτίωση. 

Ξεχάσαμε ότι ο 

Ισοκράτης έλεγε: 

«Της παιδείας αιἱ 

μέν ρίζαι πικραί, οι 

δέ καρποί γλυκείς». 

Πιστέψαμε στην 

πλάνη ότι, προσφέροντας 

στα 

παιδιά μας ο,τιδήποτε 

επιθυμήσουν, 

με αφθονία και χωρίς κόπο, τους εξασφαλίζουμε 

την ευτυχία και την προκοπή στη ζωή 

τους, παραγνωρίζοντας τη ρήση του Δημοκρίτου: 

«Πάντων κάκιστον ευπετείη παιδεύσαι την νεότητα, 

αύτη γάρ ἱέστιν ή τίκτει τας ἱηδονάς ἱταύτας 

εξ ων η κακότης γίγνεται» (Ο χειρότερος τρόπος 

για την ανατροφή των νέων είναι να τους δίνονται 

όλες οι ευκολίες, γιατί η ευκολία γεννά τις 

ηδονές αυτές από τις οποίες προέρχεται η κακότητα). 

Στη σύγχρονη νεοελληνική κοινωνία δεν επιδιώκουμε 

όσο απαιτείται να εθίσουμε τους νέους 

στον αγώνα για ιδεώδη, να τους δημιουργήσου- 

46 


με εσωτερικά κίνητρα, όπως απαιτεί η Παιδαγωγική 

Επιστήμη, και να τους μάθουμε να θέτουν 

στόχους που προϋποθέτουν μόχθο, για να επιτευχθούν. 

Λησμονήσαμε τη ρήση του Hσιόδου: 

«Της δ'αρετής ιδρώτα θεοί προπάροιθενἱέθηκαν 

ἱαθάνατοι (Μπροστά από την αρετή οι αθάνατοι 

θεοί έβαλαν ιδρώτα). 

Τυφλωμένοι από την πλάνη, που ανέφερα 

προηγουμένως, διαμορφώσαμε, κατά τις τελευταίες 

ιδιαίτερα δεκαετίες, ένα εκπαιδευτικό 

σύστημα, πολλές πτυχές του οποίου φέρουν το 

χαρακτηριστικό της «ήσσονος προσπάθειας», της 

ευκολίας και της προαγωγής χωρίς «παίδευση». 

Λησμονήσαμε την παρακαταθήκη του Ευριπίδη 

ότι: «Ουδείς ων ράθυμος ευκλεής ανήρ, ἱαλλ’ οιἱ 

πόνοι τίκτουσι την ευδοξίαν» (Κανείς τεμπέλης 

δεν είναι ένδοξος, αλλά οι κόποι γεννούν τη 

δόξα). 

Πιστεύω, επίσης, ότι η κρίση που αντιμετωπίζει 

σήμερα η χώρα μας, δεν είναι μόνον οικονομική. 

Είναι κρίση γενικότερη. Οι ρίζες της φτάνουν 

πολύ βαθιά. Έχουν κοινωνικές αφετηρίες 

και σχετίζονται με την κρίση αξιών και θεσμών. 

Είναι κρίση στην οποία συνέβαλε, σε μεγάλο 

βαθμό, η ανεπάρκεια της παιδείας μας και η αδυναμία 

της να καλλιεργήσει στους πολίτες το 

αίσθημα της κοινωνικής ευθύνης, το σεβασμό 

των νόμων, τη συνέπεια στις υποχρεώσεις τους, 

την αφοσίωση στο καθήκον και την τήρηση των 

ηθικών αρχών στις σχέσεις τους τόσο με το κράτος 

όσο και με τους συνανθρώπους τους. 

Ανεχθήκαμε τη φαυλότητα, την ατιμωρησία, 

τον εύκολο πλουτισμό χωρίς ηθική, την αναξιοκρατία 

και το ψεύδος και υποταχθήκαμε στη νοοτροπία 

και στις τακτικές ενός διεφθαρμένου 

πελατειακού κοινωνικο-πολιτικού συστήματος, 

γιατί η παιδεία που δεχτήκαμε δεν καλλιέργησε 

μέσα μας ισχυρές αντιστάσεις απέναντι σ’όλα 

αυτά. Δεν μας όπλισε με τη δύναμη που απαιτεί 

η αποτροπή τους. 

Ορισμένοι από μας, ανάμεσα στους οποίους, 

επιτρέψτε μου, να κατατάσσω- με τη δέουσα 

μετριοφροσύνη- και τον εαυτό μου, προσπαθήσαμε 

να σταματήσουμε τις συνεχείς εκπτώσεις 

που έγιναν στη λειτουργία του εκπαιδευτικού 

μας συστήματος τις τελευταίες δεκαετίες. Επιδιώξαμε 

να ανακόψουμε τον κατηφορικό δρόμο 

που, μαζί με άλλους κοινωνικούς θεσμούς, ακολουθούσε 

και το εκπαιδευτικό μας σύστημα. 

Δυστυχώς, οι αντιστάσεις και οι αντιδράσεις εκείνων 

που αρνήθηκαν να βάλουν το συμφέρον 

των νέων μας πάνω από το προσωπικό τους 

βόλεμα, η λαϊκίστικη νοοτροπία και ο άκρατος 

συνδικαλισμός εμπόδισαν την πλήρη επιτυχία 

της προσπάθειάς μας. Έτσι, προτάσεις για την 

αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος, την 

αναμόρφωση της αξιολόγησης των μαθητών, την 

καθιέρωση του Πιστοποιητικού Παιδαγωγικής και 

Διδακτικής Επάρκειας, την αποτελεσματικότερη 

οργάνωση της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής 

και άλλες εισηγήσεις μας για ποικίλες εκπαιδευτικές 

αλλαγές, που κατά καιρούς υποβάλαμε 

στην ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, δεν εφαρμόστηκαν 

μέχρι σήμερα, παρά το γεγονός ότι 

αρκετές από αυτές έγιναν νόμοι του κράτους. 

Εύχομαι η ανασυγκρότηση της χώρας μας, που 

αναγκαστικά θα προκύψει από την παρούσα 

κρίση, να μην περιοριστεί μόνο στην Οικονομία. 

Πρέπει να υπάρξει μια γενικότερη αναθεώρηση 

όλης της πολιτικής και της κοινωνικής ζωής. Υπ’ 

αυτήν την έννοια, αισιοδοξώ ότι η ανασυγκρότηση 

θα περιλάβει και την εκπαίδευση. Σε αντίθετη 

περίπτωση, η επιθυμητή αναμόρφωση της κοινωνίας 

μας θα είναι λειψή και για το λόγο αυτό θα 

οδηγήσει ξανά σε νέα αδιέξοδα. 

Κύριε Πρόεδρε, αγαπητοί φίλοι, αγαπητές 

φίλες, συμπατριώτες και συμπατριώτισσες, 

η αναγνώριση του έργου και της προσφοράς 

ενός ανθρώπου, που έχει πονέσει για το κοινό 

όφελος, είναι μια δικαίωση των μόχθων του. Η 

αναγνώριση αυτή έχει, ακόμη, μεγαλύτερη 

βαρύτητα, από συναισθηματική κυρίως άποψη, 

όταν γίνεται από τους συντοπίτες του, από τους 

συμπατριώτες του. Δημιουργεί, όμως, ταυτόχρονα 

την ηθική υποχρέωση της συνέπειας στο έργο 

αυτό και της συνέχισής του. 

Σας ευχαριστώ, γιατί με τη σημερινή σας πράξη 

μου προσφέρετε τη χαρά, την οποία ως άνθρωπος 

έχω ανάγκη, σε μια δύσκολη περίοδο της 

ζωής μου, και δυναμώνετε μέσα μου τη θέληση 

να προσπαθήσω, με όσες δυνάμεις μου απομένουν 

ακόμη, να συνεχίσω τον αγώνα μου για μια 

καλύτερη παιδεία προς όφελος του ελληνικού 

λαού. 

Θα ήθελα, τελειώνοντας, να εκφράσω δημόσια 

τα πιο βαθιά αισθήματα ευχαριστίας και ευγνωμοσύνης 

στην οικογένειά μου και ιδιαίτερα στην 

αγαπημένη μου σύζυγο Κατερίνα και στα παιδιά 

μας, Φρόσω και Γιάννη, για την κατανόησή τους 

και την ψυχολογική τους στήριξη στην προσπάθειά 

μου. 

Ευχαριστίες εκφράζω και σε όλους εσάς, που 

ήρθατε σήμερα, «σκολιανή μέρα», όπως λέμε 

στην Κρήτη, για να παρακολουθήσετε την εκδήλωση 

αυτή, αφήνοντας στην άκρη την ανάπαυσή 

σας και άλλες πιο ευχάριστες, ίσως, ασχολίες. 


Ξύλινος Ανεμομυλος 

(Καλλιτεχνική απεικόνιση) 

Vassilicata: Lassiti Campagna 

(τροποποιημένη)

tpimhniaia ekÎ´oÏh oÎ»Ïn tÏn Î»aÏiÎ¸iÏtÏn - ÎµÎ»ÎµÏÎ±ÎµÎ½

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

tpimhniaia ekÎ´oÏh oÎ»Ïn tÏn Î»aÏiÎ¸iÏtÏn - ÎµÎ»ÎµÏÎ±ÎµÎ½