1ue4Fis

Ka sii darane, kooxdaasi wixii ay weligood runta moodayeen haddii ay noqotay duni kale hadhkeed, maxaa diidaya runta
cusub ee ay ku hambaabereen qudheedu in ay tahay been kale (hadh kale) oo ay xaqiiqo kale ka sii dambayso? Ujeedka
mala’awaalkani waa in ay dadku mar walba xaqiiqo u haystaan xaaladda garasho ee ay ku jiraan, taas oo isbeddeli karta
haddii ogaanshahooda wax is ka dooriyaan. Taa maanta waxaa la gu macnaystaa culuunta psychology.
Si taa hore la mid ah diintuna waa ay ku danaysataa xoogga iyo hibada mala’awaalka dadka. Run ahaantii diinta sideedaba
mala’awaalkeenna ayaa inoo macneeya, haddii kale wax badan oo ay ka hadasho ma aynnaan garanneen. Tusaale ahaan
sifooyinka Eebbe waa ay ka baxsan yihiin garaadkeenna, waxa qudha ee la gu macnaysan karaana waa mala’awaalka oo
ina tusi kara wax aynnaan aqoon iyo waaya’aragnimo u lahayn. Tusaale ahaan bilaw la’aanta iyo dhammaad la’aanta, oo
ka mid ah sifooyinka Alle, khayaalka maskaxdu wuu keeni karaa se ma qeexi karo. Tusaale kale waa jannada oo loo sifeeyay
si aad u ga fog waaya’aragnimada iyo aqoonta bani aadanka, taas oo haddana ku dherersan itaalka ay maskaxdu wax ku
sawiran karto, iyada oo la gu tusaalaynayo waxyaalaha la yaqaan ee la suuraysan karo. Sida ay diintu sheegtay jannadu
wax ay ka dhisan tahay macdanta dadku yaqaanno inta u gu qaalisan sida lacag (fidda), dahab, miski, luul iyo yaaquud,
ciiddeeduna waa sacfaraan. Jannadu wax ay lee dahay siddeed irridood, irrid walbana ballaceeda rakuub dheereeyaa wax
uu dhaafi karaa saddex maalmood. Wax ay ka kooban tahay boqol fooq, laba dabaq oo walibana wax ay ka la sarreeyaan
inta cirka iyo dhulku isu jiraan. Dabaqyada jannooyinka waxaa u gu sarraysa Fardawsa, iyada ayayna webiyada jannada
oo dhami ka soo durduraan, korkeeda ayuuna saaran yahay Carshiga Alle.
Webiyada jannada mara mid waa caano, mid kale waa khamri kuwa cabba u macaan, ku kalena waa biyo. Mid Kawsar la
yidhaahdaa wax uu gaar u yahay Nebi Maxamed (scw), waana webi caanaha ka cad malabkana ka macaan, ayna joogaan
shimbiro mid walba qoorteedu tulud la’eg tahay. Jannada Kawsar waxaa ku yaalla geed aan hooskiisa rakuubku boqol
sannadood ka gudbi karin, dhirtuna goor walba wax ay lee dahay hoobaan soo raaracda oo gacantu gaadhayso. Jannada
waxaa ka dhisan teendhooyin ama khaymado luul ka samaysan, kuwaas oo doc waliba dhereran tahay lixdan mayl.
Sidaas bay qisooyinka aakhiro u ga baxsan yihiin aqoonta iyo waaya’aragnimada dadka, is la markaa haddana u waafaqsan
yihiin mala’awaalka maskaxdu keento ee oggolaato. Mar bay diintu doontaa barwaaqada jannada taalla in ay dhaafiso
mala’awaalka dadka ka suurtooba, markaana waxaa la yidhi “waa barwaaqo aan wax la mid ah weligeed ili arag, dhegi
maqlin, garasho dadeedna ku soo dhicin
. Halkaasi waa suuraynta u gu fog ee
maskaxdu tiigsan karto.
Dhinaca saddexaad ee fogaanta awoodda mala’awaalka loo adeegsaday waa hindisaha aragtiyaha cilmiga. Tanna aynnu
tusaale u ga dhiganno xisaabinta baaxadda koonka aynnu innaga iyo dhulkeennan yari ku dhex jirno. Intii uu aadamigu jiray
wax badan buu habeen madow cirka eegay, oo maleeyay waxan oo xiddigo ah iyo waxan oo adduun ah ee isdaba guurayaa
waxa ay yihiin iyo inta ay baac iyo ballac la’eg yihiin. Sheeko xariirooyin mala’awaal ah buu dabadeed dadku waxaa ka
curiyay. Innaga awowyadeen iyo ayeyooyinkeen xiddigahaa wax ay u bixiyeen Laxo, Lo, Waylo, Wiil, Awr Cir, Habaarqabe
iwm, waxaas oo ku qotoma aqoontii iyo noloshii ay yaqaanneen. Qolo wal oo kalena sidaa si la mid ah ayay yeeli jirtay.
Maanta cilmigii wax badan oo koonka ku saabsan buu furfuray oo mala’awaalkii ka saaray. Hayeeshee kol haddii weli koonka
guntiisa fog la gaadhin la yahay waxaa abuurmay mala’awaal cusub oo aqoonta la helay ka aragti qaadanaya.
Tusaale ahaan haddii la caddeeyay ilaysku in uu yahay waxa jira waxa u gu xawaare dheer, kaas oo
ilbidhiqsigiiba jara 300 000 km, koonka inta la og yahay ballaciisa waxaa la gu qaddaray masaafo ilaysku isaga
gudbi karo 14 bilyan oo sannadood. Baaxadda sidaa u weyni cilmi kasta oo ay tahay maskaxdeennu si fudud u
qaadan kari mayso. Haddana dadka culuuntaa ka shaqeeyaa wax ay soo bandhigaan mala’awaal odhanaya “mar haddii
weynida koonku aanay xad lahayn, suurtagalnimada dhulal keennan la mid ah oo ay nolol teenna la mid ahi ka jiri kartaa
xad ma leh”. Suurayntii cajabta lahayd ee maskaxda iyo horumarkii cilmiga ayaa is la siqay oo is la fogaaday.
Hawlaha ay maskaxdu awooddeeda mala’awaalka ku qabato waxaa ka mid ah curinta halabuurka. Erayga halabuur af
soomaaliga wax weyn buu u gu filan yahay, meel weyn buuna u buuxiyaa macnanayta waxa uu sheegayo. Hal iyo abuur is
ku darkoodu waa curin wax cusub oo aan hore u jirin. Hal keligii waa wax ama jiritaan. Markaa waa wax kasta oo suugaan
26