Prioritetet e politikës për përfshirje sociale në Maqedoni

Prioritetet e politikës për
përfshirje sociale në Maqedoni
Maja Gerovska - Mitev
Suzana Miovska - Spaseva
Dragan Gjorgjev
Nëntor 2007

Mendimet e shprehura në këtë punim
janë përgjegjësi e autorëve dhe
nuk e shprehin qëndrimin zyrtar të
Fondacionit Friedrich Ebert.

Prioritetet e politikës për
përfshirje sociale në Maqedoni
Kjo analizë është rezultat i nismës
rajonale të Fondacionit Friedrich
Ebert për ofrimin dhe promovimin e
strategjisë së dukshme për përfshirje sociale në
Evropën juglindore. Shtyllat kryesore mbi të cilat
bazohet kjo strategji për përfshirje sociale në
rajonin e Evropës juglindore janë: arsimi, kujdesi
shëndetësor, punësimi dhe shërbimet sociale. Kjo
analizë i pranon këto katër shtylla si mekanizëm
kryesor për përmirësimin e përfshirjes sociale
dhe njëherazi propozon prioritete qenësore për
fushat e lartshënuara. Besojmë që të njëjtat do të
shërbejnë si udhërrëfyes për krijimin e shtetit me
përfshirje më të madhe sociale në Maqedoni.
Politika e përfshirjes sociale në Maqedoni nuk
ka ndonjë traditë të gjatë, ndonëse ekzistimi i
problemeve “të vjetra” sociale, si për shembull
varfëria, standardi i ulët jetësor dhe margjinalizimi
janë arsye për krijimin e programeve të para për
mbrojtje sociale në vend. Aktualisht, Ministria
për punë dhe politikë sociale, në kuadër të
Programit të saj për menaxhim me problemet
e personave të përjashtuar në aspektin social
(2004), përqendrohet kryesisht në katër grupe
të shënjestrës: (1) konsumatorët e drogës dhe
anëtarët e familjeve të tyre; (2) fëmijët në rrugë/
fëmijët e rrugës dhe prindërit e tyre; (3) viktimat
e dhunës në familje dhe (4) të pastrehët. Besojmë
që ky fokus duhet të zgjerohet, me qëllim të
përfshirjes së kategorive tjera të lëndueshme. Por,
në një vend ku ka tendencë të lartë dhe afatgjate
të papunësisë, nivel të ulët të rrogave mesatare
dhe pagesë të parregullt të rrogave, vështirë mund
të vlerësohet niveli i popullatës së përjashtuar në
aspektin social, për shkak se ky mund të jetë grupi
shumicë në numrin e përgjithshëm të popullatës.
Së këndejmi, kjo analizë bazohet në prioritetet
në fushën e arsimit, shëndetësisë, punësimit
dhe shërbimeve sociale, të cilat kanë fokus dydimensional:
njëri dimension e argumenton dhe
përfaqëson qasjen më univerzale ndaj shërbimeve
të kësaj fushe, ku përfiton mbarë popullata, kurse
dimensioni tjetër lidhet me prioritetet të cilat duhet
ta privilegjojnë dhe përmirësojnë qasjen ndaj
atyre që tashmë janë të lëndueshëm dhe të cilëve
ju nevojiten nxitje plotësuese për përfshirje dhe
për shfrytëzimin e përfitimeve dhe shërbimeve
ekzistuese në fushën e arsimit, shëndetësisë,
punës dhe asaj sociale.
Duke u nisur nga fakti që përfshirja sociale është
dukuri shumëdimensionale, ajo duhet të përfshijë
edhe aspekte dhe fusha tjera. Për këtë arsye, lista
e hartuar e prioriteteve nuk i përjashton opsionet
dhe fushat tjera, që duhet të përgatiten plotësisht
në interes të integrimit të individëve, me qëllim
të pjesëmarrjes më të mirë në të gjitha nivelet e
shoqërisë.

M a j a G e ro v s k a - M i t e v ; S u z a n a M i o v s k a - S p a s e v a ; D r a g a n G j o rg j e v
Arsimi
Duke qenë e drejtë themelore e njeriut dhe
instrument kyç i zhvillimit social dhe ekonomik,
si dhe prosperitetit të secilit shtet, arsimi është
elementi kryesor i të gjitha strategjive për
përfshirje sociale. Në aspektin e përfshirjes
sociale, qëllimi kryesor i arsimit është që të gjithë
fëmijëve, të rinjve dhe të rriturve, pa dallim nga
përkatësia e tyre etnike ose fetare, gjinia, statusi
social ose ekonomik, vendi i banimit dhe aftësive,
t’u krijohen mundësi për:
• Qasje të barabartë ndaj arsimit,
• Mundësi të barabarta për arsim, të cilat
i plotësojnë standardet e caktuara të
cilësisë.
Në Republikën e Maqedonisë ekziston
pranueshmëri e gjërë e këtyre qëllimeve universale
në të gjitha nivelet. Rëndësia e realizimit të tyre
theksohet në dokumentet strategjike për zhvillimin
e arsimit në vend. 1 Por, implementimi i tyre edhe
më tej ballafaqohet me shumë sfida, të cilat në
veçanti i prekin fëmijët dhe të rinjtë që jetojnë
në rajonet e pazhvilluara ekonomike, familjet
e rrezikuara në aspektin social dhe që i takojnë
grupeve të caktuara etnike (posaçërisht grupit
rom). Një prej treguesve kryesorë të përjashtimit
arsimor të tyre është përfshirja e vogël e fëmijëve
në shkollë, që paraqitet si rezultat i veprimit të
disa faktorëve: mungesa e konsiderueshme e
kapaciteteve arsimore, kushtet e këqia mësimore
në shkolla, shpenzimet e lidhura me shkollimin,
kultura dhe tradita të cilat i japin përparësi
arsimit joformal dhe mësimit të realizuar në
kushte shtëpiake. Në periudhën e ardhshme,
Republika e Maqedonisë duhet të ndërmerr hapa
për tejkalimin gradual të gjendjeve të cekura
dhe për përmirësimin e qasjes dhe cilësisë së
shërbimeve arsimore për personat e rrezikuar në
aspektin social. Në këtë mënyrë, do të ecet drejt
realizimit të qëllimeve universale të arsimit. Jemi
të mendimit që politika e përfshirjes sociale në
Maqedoni duhet të bazohet në këto prioritete:
PËRMIRËSIMI I QASJES FIZIKE NDAJ
INSTITUCIONEVE ARSIMORE
Në Republikën e Maqedonisë ekziston mungesë
e kapaciteteve infrastrukturore në të gjitha nivelet
e arsimit. Si rezultat i kësaj, paraqitet problemi i
disponueshmërisë së arsimit, në veçanti në fushën
e edukimit dhe arsimit parashkollor, gjatë kalimit
nga klasat e ulta drejt klasave të larta, si dhe nga
arsimi fillor në atë të mesëm. Në rajonet rurale/
malore ku nuk ka shkolla në çdo fshat, kurse
fëmijët jetojnë larg shkollës ku duhet ta vijojnë
mësimin, nevojitet që shkolla dhe organet lokale
arsimore të sigurojnë transport të organizuar të
nxënësve deri në shkollë dhe anasjelltas.
1 Programi nacional për zhvillimin e arsimit në Republikën e Maqedonisë 2005-2015, viti 2006

Prioritetet e politikës për përfshirje sociale në Maqedoni
RRITJA E PËRFSHIRJES SË FËMIJËVE NË
EDUKIMIN DHE ARSIMIN PARASHKOLLOR
Në përqindjen e plotë të përfshirjes së fëmijëve në
edukimin dhe arsimin parashkollor në Maqedoni
(18,67% sipas Entit shtetëror statistikor, 2002),
fëmijët e grupeve të lëndueshme (nga familjet
dhe rajonet e varfëra, grupet e pakicave, fëmijërt
me pengesa mendore dhe fizike) janë të përfshirë
më së paku, që do të thotë se janë më së paku
të përgatitur për të hyrë në sistemin e arsimit të
detyrueshëm. Për këtë arsye, politika nacionale
për përfshirje sociale duhet të përqendrohet në:
• Zgjerimin e rrjetit të institucioneve parashkollore,
veçanërisht në rajonet rurale. Kjo
duhet të përkrahet financiarisht nga shteti dhe
autoritetet lokale.
• Ngritjen e vetëdijes tek prindërit dhe familjet
për rëndësinë dhe përfitimet nga edukimi
dhe arsimi parashkollor, si instrument për
neutralizimin e pavolitshmërive kulturore dhe
për sigurimin e startit të barabartë në arsimin
fillor.
• Rritjen e atraktivitetit dhe efikasitetit të
edukimit dhe arsimit parashkollor përmes
ofertës së programeve të ndryshme (që
bazohen në nevojat lokale dhe nevojat e
fëmijëve) dhe formave të organizimit (në
fushën institucionale, jashtëinstitucionale dhe
format alternative të përfshirjes së fëmijëve).
Kjo shumëllojshmëri e aktiviteteve kërkon
pjesëmarrje më aktive të udhëheqësve lokalë,
bashkësisë afariste dhe sektorit joqeveritar.
SIGURIMI I PËRFSHIRJES SË PLOTË NË
ARSIMIN E OBLIGUESHËM
Sipas ndryshimeve dhe plotësimeve të fundit
të Ligjit për arsim fillor dhe të mesëm 2 , arsimi
i obligueshëm vazhdohet dhe e përfshin arsimin
fillor dhe të mesëm. Gjendja aktuale e përfshirjes
së nxënësve (97.11% në arsimin fillor, 69.5% në
arsimin e mesëm) dhe braktisja vjetore e nxënësve
(1.42% në shkollat fillore dhe 2.84% në shkollat
e mesme 2 ) tregon që numri më i madh i nxënësve
që e braktisin arsimin e obligueshëm janë prej
grupit etnik rom dhe familjeve të varfra që jetojnë
në rajonet rurale dhe malore. Vijueshmëria e
fëmijëve në shkollë duhet të jetë rezultat i:
• Aktiviteteve të vazhdueshme lokale në
funksion të arsimit të prindërve dhe familjeve
për ngritjen e vetëdijes për nevojat individuale
për arsim, përmes formave të ndryshme
të takimeve dhe mbledhjeve formale dhe
joformale. Kjo në veçanti ka të bëjë me
bashkësitë e vogla ku ka ndikim të theksuar
të paragjykimeve dhe tradicionalizmit,
posaçërisht të lidhura me arsimin e fëmijësfemër.
• Sigurimit të përfitimeve më të mëdha
financiare për të varfërit (ushqimi pa pagesë,
materiali i punës dhe librat, transporti pa
2
Gazeta zyrtare nr. 51/2007, nr.49/2007
3 Enti shtetëror statistikor 2002/04

M a j a G e ro v s k a - M i t e v ; S u z a n a M i o v s k a - S p a s e v a ; D r a g a n G j o rg j e v
pagesë ose me çmim të ulët, subvencionet
për vendosje në konviktet për nxënësit që
shkollohen jashtë vendbanimit).
• Sigurimit të kontrollit shtetëror në aspekt
të realizimit të obligimit ligjor të prindërve
për regjistrimin dhe dërgimin e fëmijëve në
shkollë.
SIGURIMI I SHËRBIMEVE CILËSORE ARSIMORE
Ky prioritet është instrument i sofistikuar për
rritjen e përfshirjes së nxënësve në të gjitha
nivelet e arsimit. Realizimi i tij ka të bëjë me dy
aspekte:
• Përmirësimin e kapaciteteve infrastrukturore
dhe kushteve të punës në shkollat, veçanërisht në
rajonet rurale (objektet shkollore funksionale,
pajisja, librat dhe materialet mësimore të
mjaftueshme, numri i mjaftueshëm i kuadrit të
kualifikuar mësimdhënës), që mund të bëhet
përmes shfrytëzimit më racional të mjeteve të
shpërndara financiare.
• Përmirësimin e cilësisë së arsimit, për çka
nevojitet:
Përforcimi rolit dhe statusit të mësimdhënësit
(seleksionimi i kujdesshëm i studentëve
të fakulteteve të mësimdhënies, përgatitja
cilësore fillestare e mësimdhënësve, kontrolli
i centralizuar i akreditimit të mësimdhënësve,
zhvillimi profesional sistematik, rrogat
konkurrente dhe nxitjet tjera profesionale,
përfitimet financiare dhe të tjera për
mësimdhënësit të cilët pranojnë të punojnë
në rajonet e pazhvilluara ose më pak të
zhvilluara);
• Aplikimi i programeve mësimore të
centralizuara (në të gjitha nivelet, përveç
për atë universitar), teksteve shkollore dhe
materialeve mësimore me standarde më të
larta;
• Aplikimi i metodave dhe teknikave
mësimore që i nxisin aftësitë mendore të dhe
ndërmarrjen e nismave, mësimin e pavarur
dhe të përbashkët gjatë tërë jetës.
Sigurimi i standardeve për cilësi në arsimin
parashkollor, fillor dhe të mesëm duhet të jetë
përgjegjësi e qeverisë, e cila duhet ta zhvillojë
dhe zbatojë sistemin për sigurimin dhe kontrollin
e cilësisë, që bazohet në standardet e lidhura me
çështjet e lartcekura. Nga ana tjetër, institucionet e
arsimit të lartë punojnë në kushte më konkurrente
dhe kanë tendencë për përcjelljen e mekanizmave
të tregut për sigurimin e standardeve të larta.
Prapëseprapë, në rast të veprimit joadekuat,
ekziston mundësia për intervenim nga ana e
shtetit.

Prioritetet e politikës për përfshirje sociale në Maqedoni
SIGURIMI I NDIHMËS FINANCIARE PËR TË VARFËRIT
Sistemi arsimor në Republikën e Maqedonisë
është kryesisht publik. Arsimi publik fillor dhe
i mesëm janë pa pagesë, ndonëse shkollimi
në këto dy nivele krijon shumë shpenzime
(ushqimi, tekstet, materialet e punës, veshja), që
për shumë familje të nxënësve nuk janë të lehta
për mbulim. Nga ana tjetër, arsimi parashkollor
dhe i lartë ofrojnë arsim në bazë të participimit,
që familjet e rrezikuara në aspektin social nuk
mund t’ia lejojnë vetes. Duke e pasur parasysh
pafuqinë financiare dhe organizuese të shtetit
maqedonas për sigurimin e qasjes së lirë ndaj
arsimit për të gjithë në të gjitha nivelet, është e
nevojshme të sigurohet ndihma financiare për
kategoritë e lëndueshme të nxënësve/fëmijëve, si
për shembull:
• Ndihma nga ana e shtetit - lirimi i të varfërve
nga obligimi i pagesës së participimit, bursat
për nxënësit/studentët me prirje;
• Ndihma nga ana e bashkësisë lokale dhe
shkollës - këmbimi i teksteve shkollore
mes klasave të ndryshme në fundin e vitit
shkollor, subvencionet për ushqimin shkollor
dhe vendosjen në konviktet për nxënësit.
• Krijimi i arsimit social përfshirës në Republikën
e Maqedonisë është proces afatgjatë dhe i
shtrenjtë, i cili kërkon vullnet të fuqishëm
politik dhe trajtimin e arsimit si prioritet mbi
prioritetet. Kjo e nënkupton investimin më të
madh në arsim dhe shpërndarjen më efektive
dhe të drejtë të mjeteve në dispozicion.
Por, fakti që përfshirja sociale në arsim nuk
realizohet lehtë, nuk duhet të jetë arsye që
dikush të privohet nga e drejta e arsimit ose
cilësisë së barabartë për shërbimet arsimore.
Mbrojtja shëndetësore
Republika e Maqedonisë është duke e kaluar
procesin jostabil dhe të vështirë të reformës
për sigurimin dhe financimin e shërbimeve
shëndetësore. Mbulimi me sigurimin shëndetësor
pretendohet të jetë rreth 100 për qind. Treguesit e
qasjes fizike ndaj shërbimeve janë mbresëlënëse,
kurse pakoja themelore e shërbimeve është
mjaft e gjerë, duke i përfshirë praktikisht të
gjitha shërbimet shëndetësore. Kjo zemërgjerësi
e sistemit të financuar publikisht nuk mund të
lejohet dhe krijon joefikasitet të konsiderueshëm
të udhëhequr nga korrupsioni dhe që balancohet
me zvogëlimin e shpenzimeve, që pasqyrohet në
sistemin primar të mbrojtjes shëndetësore dhe
mirëmbajtjen e objekteve që janë të rëndësishme
për të varfërit. Cilësia e mbrojtjes shëndetësore
keqësohet edhe për shkak të objekteve të këqija,
pajisjes kryesisht të vjetëruar, mungesës së
materialeve dhe rrogave që e apsorbojnë pjesën
më të madhe të buxhetit të shëndetësisë.
Ekzistojnë dëshmi prej vlerësimeve të shfrytëzuesve
të ndryshëm, sipas të cilave disponueshmëria dhe
cilësia e mbrojtjes shëndetësore është joadekuate
për një numër të caktuar të njerëzve, të cilët nuk
mund të sigurohen me asnjë bazë (rreth 35.000)
dhe për njerëzit që nuk mund t’i paguajnë
medikamentet, t’i paguajnë nga xhepi i tyre ose nuk
mund t’i përballojnë çmimet e mjekëve privatë.
Disa prej grupeve më të lëndueshme, në aspekt
të qasjes së tyre ndaj shërbimeve dhe dobisë së
sistemit të kujdesit shëndetësor, i përfshijnë edhe:
a) Pacientët me kujdes afatgjatë: gjendja edhe
më tej mbetet tejet e keqe, kryesisht në objektet
e shëndetit mendor, ku mes tjerash ekziston
problemi i koordinimit të rregullt të përgjegjësisë

M a j a G e ro v s k a - M i t e v ; S u z a n a M i o v s k a - S p a s e v a ; D r a g a n G j o rg j e v
mes sektorit të shëndetësisë dhe politikës sociale;
b) Personat e moshuar: Në vitin 2005, përqindja
e popullatës në moshën mbi 65 vjeçare është rritur
në nivelin 11.1%. Shumica e të moshuarve nuk
kanë mjete të mjaftueshme për mbrojtjen adekuate
shëndetësore për të cilën kanë nevojë. Ka edhe
raste kur familja nuk ka mundësi për sigurimin
e këtij kujdesi, posaçërisht gjatë periudhave të
caktuara të vitit. Në këto raste, kujdesi sigurohet
në spitalet e specializuara të cilat sigurojnë krevate
për qëndrimin e zgjatur të pacientëve të moshuar.
Deri tani ka vetëm disa shtëpi për pensionistët. c)
Popullata rome: Infrastruktura e pamjaftueshme
dhe e dobët në vendbanimet ku jeton popullata
rome - objektet arsimore, sociale dhe shëndetësore,
ndikimi mbi statusin social-ekonomik dhe
shëndetësor të romëve. d) Popullata nga rajonet
rurale: Rajonet rurale shpesh herë ofrojnë objekte
të varfëra, ku mungon pajisja themelore. Kjo
mund të jetë një prej arsyeve për të cilat pacientët
e rajoneve rurale kanë tendencë të eskivimit të
mbrojtjes shëndetësore primare. e) Të punësuarit
e pasiguruar dhe të lëshuar nga puna, ndërmarrjet
e të cilëve nuk paguajnë asnjë kontribut.
Duke e konsideruar këtë, ne propozojnë të
ndërmerren intervenimet në vijim, të cilat mund
të ballafaqohen me problemin e përjashtimit
social dhe mbrojtjes shëndetësore.
Për fillim, ne propozojmë që modeli kryesor i
cili mund të ballafaqohet me këtë problem dhe
t’i plotësojë parimet e solidaritetit, barabarësisë
dhe efikasitetit të drejtë në sistemin shëndetësor
të Republikës së Maqedonisë, mundë të jetë:
Privatizimi i kujdesit shëndetësor primar, i
orientuar me politikë adekuate shëndetësore,
me përjashtim të disa rasteve parandaluese
dhe urgjente, spitalet shtetërore-publike të
racionalizuara dhe menaxhuara mirë së bashku
me qasjen për të gjithë qytetarët, roli i shtuar i
shërbimeve dhe intervenimeve në shëndetësinë
publike, pakoja themelore e shërbimeve me qasje
më të madhe, kompensimet për sigurim sipas të
ardhurave, politika e caktuar sociale për pagesën
e përbashkët (participim).
MBROJTJA SHËNDETËSORE PRIMARE E
KONTROLLUAR ME POLITIKË
Përqendrimi në rritjen e shërbimeve në mbrojtjen
shëndetësore primare, që edhe më tej mbetet si
niveli më i lirë i shërbimeve që mund të lejohet
deri në nivelin e përgjithshëm të ballafaqimit
me sëmundjen, si mbrojtës i hyrjes në sistem,
do ta rrezikojë qasjen e grupeve në rrezik ndaj
shërbimeve adekuate të mbrojtjes shëndetësore.
Racionalizimi i objekteve të mbrojtjes shëndetësore
dhe shpërndarja e rregullt gjeografike, për shkak
të resurseve të kufizuara, edhe më tej duhet të jetë
më efikase. Në këtë mënyrë, edhe më tej do të
përmirësohet infrastruktura e objekteve, si dhe
cilësia e shërbimeve të mbrojtjes shëndetësore
primare (si më të disponueshme për të gjitha
grupet e qytetarëve). Prezantimi i metodave më
produktive për pagesën e siguruesve të shërbimeve
(sistem i cili bazohet në numrin e banorëve,
nivelin e mbrojtjes shëndetësore primare dhe
shpërndarjen e buxhetit vjetor global dhe GNDve
4 për kujdesin për pacientët që kurohen në
spitalin, bazuar mbi indikatorët e realizimit)
4 Grupeve të ngjashme diagnostike

Prioritetet e politikës për përfshirje sociale në Maqedoni
duhet të përmirësohet edhe më tej. Pa dallim se
sa janë të vëshira si sfida për implementimin e
drejtë, këto ndryshime mund të paraqesin rrezik,
por edhe ta përmirësojnë qasjen ndaj shërbimeve
për disa grupe të caktuara. Një prej zgjidhjeve të
mundshme për shmangien e kësaj gjendje janë
qëllimet e cekura në modelet e reja të pagesës,
ku prezantohen nxitje të reja për punë në rajonet
rurale, aktivitetet parandaluese dhe promocionale,
si dhe përshkrimi racional i medikamenteve dhe
udhëzimeve për nivelet më të larta. Përveç kësaj,
modeli i kombinuar i pagesës përmes kapitacionit
dhe pagesës së shërbimeve mund të krijojë më
shumë nisma për efikasitetin e përmirësuar në
këtë nivel, që është shumë e rëndësishme për
grupet e lëndueshme.
Disa shërbime, si ndihma urgjente mjekësore
dhe ajo stomatologjike, ndihma urgjente në
shtëpi, kontrollet parandaluese të fëmijëve të
moshës shkollore dhe parashkollore dhe disa
shërbime të vizitës duhet të mbeten në fushën
publike, veçanërisht për shkak se këto shërbime
shfrytëzohen më shpesh nga grupet e ekspozuara
ndaj rrezikut.
SPITALET PUBLIKE TË MENAXHUARA MIRË DHE TË
DISPONUESHME PËR TË GJITHË QYTETARËT
Në sistemin e rreptë të sigurimit social, si që është
sistemi i kujdesjes shëndetësore në Maqedoni,
më e besueshme është që do të vendoset për
përqendrim në racionalizimin e spitaleve dhe
modernizimin e drejtë të spitaleve të zgjedhura
në procesin e kartografisë mjekësore, duke i
përfshirë edhe modelet më realiste dhe produktive
të pagesës (GND), si dhe sistemin adekuat për
informim, i cili ka munguar deri tani. Mungon edhe
qasja e integruar ndaj sigurimit të shërbimeve,
përmes bashkëpunimit mes shëndetësisë primare
dhe sekondare dhe shërbimet e nivelit tercier
(menaxhimi i drejtë me sëmundjen).
Përshkrimi racional i medikamenteve, por edhe
qasja më adekuate ndaj medikamenteve esenciale
(posaçërisht të listës pozitive) është një prej
kushteve kryesore që mund të ndikojë në qasjen e
drejtë, posaçërisht kur flitet nga aspekti i personave
të përjashtuar social. Sistemi i posaprivatizuar
i barnatoreve ka filluar të paraqesë rrezik nga
keqësimi i qasjes ndaj medikamenteve esenciale,
veçanërisht për grupet e lëndueshme, për shkak
se disa prej pronarëve kanë filluar të aplikojnë
metoda të vrazhda të tregut, në vend të qasjes
sociale.
Sistemi aktual krijon edhe disa mangësi për
shërbimet e kujdesit afatgjatë shëndetësor dhe
shtëpitë për të moshuarit. Duke e konsideruar
madhësinë e kërkesës, duhet të ekzistojë partneritet
publiko-privat në investimin në objektet dhe
shërbimet e këtilla, si dhe konvertimi i rregullt i
krevateve shtesë në spitalet e dedikuara për këto
shërbime specifike dhe afatgjate.
Këto procese duhet të përshpejtohen. Shteti duhet
ta rrisë fuqizimin e grupeve të bashkësisë, të krijojë
mundësi që qytetarët t’i shprehin nevojat e tyre,
të jep shërbime me të cilat avancohet përfshirja
sociale e grupeve të lëndueshme, të bëjë reforma të
mbrojtjes shëndetësore në drejtim të përmirësimit
të kapacitetit dhe efikasitetit të nivelit të mbrojtjes
shëndetësore, si dhe t’i zvogëlojë shpenzimet
e kurimit në spitale. Nga ana tjetër, bashkësitë
lokale duhet të jenë më shumë të interesuara për
mundësitë e investimit (së bashku me pushtetin
qendror) në objektet e mbrojtjes shëndetësore, në
veçanti në nivelin primar, që do të jetë në dobi të
qytetarëve.

M a j a G e ro v s k a - M i t e v ; S u z a n a M i o v s k a - S p a s e v a ; D r a g a n G j o rg j e v
RRITJA E ROLIT TË SHËRBIMEVE DHE
INTERVENIMEVE TË SHËNDETËSISË PUBLIKE
Aktivitetet e përmirësuara për avancimin e
shëndetit dhe intervenimet tjera, programet e
shëndetësisë publike në vend, të cilat përkrahen
nga buxheti qendror dhe ai i pushtetit lokal, si
dhe nga disa agjenci ndërkombëtare mund ta
përmirësojnë plotësisht qasjen ndaj shërbimeve
adekuate të mbrojtjes shëndetësore për popullatën
e rrezikuar, posaçërisht në kuptim të parandalimit
të sëmundjeve të caktuara, që lidhen me statusin
e ulët ekonomik ose qasjen e pamjaftueshme ndaj
shërbimeve të kujdesit shëndetësor.
REFORMAT NË POLITIKËN E SIGURIMIT SHËNDETËSOR
- I DISPONUESHËM PËR PAKON E SHFRYTËZUESVE DHE
SIGURIMI I LIDHUR ME TË HYRAT, POLITIKA SOCIALE E
ORIENTUAR DREJT PAGESËS SË PËRBASHKËT
Pakoja aktuale e shfrytëzuesit konsiderohet si
shumë e gjerë dhe e shtrenjtë. Duke u përqendruar
në koncetrimin në shërbimet publike dhe qasjen
universale, përveç futjes paralele të privatizimit,
procesi aktual i revizionit duhet të projektojë një
pako të disponueshme, por i cili është real edhe
për FSSH 5 , gjegjësisht: një pako esenciale e
shërbimeve që duhet të jetë në dispozicion për të
gjithë qytetarët (për gjendjet që janë të rrezikshme
për jetën ose shërbimet emergjente, por ku
përfshihen edhe kontrollimet, imunizimi, mbulimi
i një pjese të listës pozitive të medikamenteve dhe
kurimi nga disa sëmundje infektive). Duket që
nuk ka mjete të mjaftueshme për listë më të gjerë
të shërbimeve, të cilat opinioni publik dëshiron të
jenë në pako.
Procesi i ndryshimeve dhe racionalizimit të
politikës së pagesës së përbashkët (participimit),
që kontribon për qëndrueshmërinë financiare të
pakos së shërbimeve themelore, duhet të realizohet
pa e rrezikuar disponueshmërinë e shërbimeve
për grupet e lëndueshme të popullatës. Duket që
imponimi i shumës së njëjtë të participimit për
shërbimet dhe përshkrimit, duke e përfshirë edhe
neto-siguruesen për të varfërit ose shkallën më të
ulët të pjesëmarrjes për të varfërit, mund të jetë
zgjidhja e drejtë për këtë lloj të përjashtimit. Në
këtë rast, nuk do t’i besohet gjithçka ndryshimit
të çmimit të listës pozitive të medikamenteve -
pjesëmarrja në pagesë do të jetë më e drejtë për
shkak se nuk bëhet dallim mes njerëzve të cilëve
ju nevojiten medikamente më të shtrenjta.
Si rast konkret të përmirësimit të mundshëm në
politikën e pjesëmarrjes në pagesë, që mund të
përkrahet: Fëmijët në moshë 1-5 vjeçare dhe
familjet me të ardhura nën 60% të rrogës mesatare
të përjashtohen nga pjesëmarrja në pagesë;
fëmijët në moshë 6-18 janë të përjashtuar nga
5 FSSH - Fondi për sigurim shëndetësor

Prioritetet e politikës për përfshirje sociale në Maqedoni
pjesëmarrja në pagesë për shërbime të caktuara.
Duhet të mbahet llogari gjatë vlerësimit të statusit
social të familjes, në kuptim të të ardhurave të
cilat i kanë. Siç duket, vazhdimisht ka të dhëna që
nuk janë mjaft të sakta në sistemin e të ardhurave
familjare, posaçërisht për të vetëpunësuarit dhe të
punësuarit me kontratë.
Programi i ardhshëm për transferet e kushtëzuara
të të hollave, që duhet të prezantohet nga ana e
qeverisë dhe që ndihmohet nga Banka Botërore,
mund dukshëm ta ndihmojë shfrytëzimin e
drejtë të shërbimeve të mbrojtjes shëndetësore,
posaçërisht për grupet e lëndueshme (duke
i subvencionuar kontrollimet e rregullta
parandaluese të fëmijëve dhe programet për
zbulimin e kancerit tek femrat). Por, mendojmë
që ky program duhet të futet vetëm si plotësim i
skemës ekzistuese të ndihmës sociale.
Punësimi
Në vendin ku niveli i lartë i papunësisë
(36.3% 6 ), ekziston gjatë disa viteve, ka nevojë
të menjëhershme për krijimin dhe zbatimin e
politikës përgjegjëse dhe efektive të punësimit
dhe kjo duhet të jetë nevoja më e rëndësishme.
Kur shqyrtohen prioritetet për punësim
duhet të konsiderohen edhe treguesit tjerë të
pavolitshëm, që kanë të bëjnë me tregun e punës:
niveli i konsiderueshëm i punës joformale (të
paregjistruar), që sipas disa llogaritjeve është
në nivel prej 33-37% të BPV-së (ETF, 2006);
forca e punës me kualifikim të ulët, ku rreth 2/5
e personave kanë kualifikim të ulët (ISCED 0–
2); nivelet më të larta të papunësisë tek grupet
etnike të lëndueshme, si për shembull romët
(78.5% 7 ); niveli më i ulët i femrave në tregun
e punës, veçanërisht tek bashkësitë etnike me
përfaqësim më të ulët, si për shembull bashkësia
turke, shqiptare, etj. Kuptohet, përmirësimi i
këtyre treguesve të pavolitshëm të tregut të punës
varet nga realizimi i politikës së gjerë makroekonomike,
si dhe nga zhvillimi i përshpejtuar
ekonomik. Por, ne përqendrohemi në prioritetet e
punësimit që më së shumti varen nga menaxhimi
institucional, administrativ dhe legjislativ i
politikave të punësimit.
RRITJA E TREGUT FORMAL TË PUNËSIMIT
Ndonëse ekonomia gri në Maqedoni nuk është
vlerësuar zyrtarisht, është e qartë që ka madhësi
të konsiderueshme. Ballafaqimi me problemin
e ekonomisë gri e nënkupton edhe ndikimin e
drejtpërdrejtë mbi kushtet e jetës, kryesisht tek
kategoritë më të lëndueshme, si për shembull
personat me arsim të pamjaftueshëm, të moshuarit,
personat me rroga të ulëta dhe grupet më të
lëndueshme etnike. Në mungesë të zhvillimit më
energjik ekonomik, lehtë kuptohet arsyeja për
të cilën të gjitha qeveritë në Maqedoni e kanë
pranuar heshtazi ekzistimin e ekonomisë gri, me
çka janë parandaluar trazira më të mëdha sociale.
Por, kjo politikë është dëshmuar të jetë vetëm
katalizator i tensioneve më të mëdha sociale
dhe i ka rritur pabarazitë dhe pasigurinë tek
grupet më të lëndueshme. Megjithatë, në qoftë se
qëllimi i formalizimit të ekonomisë gri pranohet
si marrëveshje konsensuale mes të gjitha partive
politike, duke e përfshirë edhe pjesëmarrjen e të
gjitha palëve të interesuara në tregun e punës, por
gjithashtu duke theksuar që ky është prioritet i
lartë dhe afatgjatë i vendit, atëherë kjo strategji
mund të kontribojë për përfitime më të mëdha,
6 Në vitin 2006, sipas LFS, në moshën 15-64 vjeç
7 Të dhënat sipas regjistrimit në vitin 2002

M a j a G e ro v s k a - M i t e v ; S u z a n a M i o v s k a - S p a s e v a ; D r a g a n G j o rg j e v
krahasuar me shpenzimet, qoftë për individin
ose shtetin në tërësi. Aftësia tatimore e shtuar e
shtetit (ose komunave), mund ta rrisë buxhetin
publik, me çka do të krijohen më tepër mundësi
për vende të reja të punës në sektorin publik
ose për ndihmën e personave që gjenden jashtë
tregut, përmes programeve të mbrojtjes sociale.
Edhe individët do të kenë siguri të shtuar - jo
vetëm në rrethanat aktuale, por edhe për të hyrat
e ardhshme, si për shembull pensionet, sigurimin
për papunësinë, etj.
Prapëseprapë, strategjia e qëndrueshme dhe
efektive për formalizimin e ekonomisë gri nuk
guxon t’i harrojë tre elementet e rëndësishme:
(i) Realizimi i hulumtimit të gjerë paraprak për
sistematizimin e përpiktë të kategorive të vendeve
të punës që ekzistojnë në tregun joformal; veçoritë
e “formalisht të papunësuarve” sipas pozitës
së tyre në tregun e punës, nivelin e arsimit,
përkatësisë etnike, vendbanimin, etj. (ii) Aplikimi
i qasjes graduale në regjistrimin e bizneseve “gri”
dhe punëve në tregun formal, duke i përfshirë
edhe fazat e nevojshme për pjesëmarrësin e “ri”
në tregun e punës, në drejtim të ballafaqimit me
detyrimet financiare, gjegjësisht me shpenzimet
reale të tregut formal. Këtu mund të përfshihen
pagesat graduale, borxhet me nivel “shtetërorfiks”,
grantet e subvencionuara, etj. (iii) Bizneset e
rregullta “formale” të cilat ekzistojnë nuk duhet të
mbeten të paprivilegjuara dhe të “stigmatizuara”
pa asnjë kompensim, për shkak se ata “paguajnë
rregullisht”. Me qëllim që të shënohet pagesa e
rregullt e tatimeve prej tyre, duhet të ndërmerren
masa të caktuara që do të jenë “të qëndrueshme”
në kuptimin financiar, si dhe masa për “shpërblim”
dhe përfitim të njëhershëm të cilin do ta marrin
ata si përkrahës të strategjisë për formalizimin e
tregut të punës.
Një aspekt tjetër për rritjen e tregut formal të
punës e përfshin edhe procesin e decentralizimit,
veçanërisht në komunat ku shumicë janë
bashkësitë etnike me përfaqësim më të vogël
(gjegjësisht romët në Shuto Orizarë, shqiptarët në
komunat në Maqedoninë perëndimore). Sipas të
dhënave statistikore të regjistrimit në vitin 2002,
niveli më i madh i papunësisë është regjistruar tek
romët (78.5%), pas të cilëve vijojnë shqiptarët me
61.2%. Nga ana tjetër, pjesëmarrja e bashkësive
etnike dhe e punëtorëve me kualifikim të ulët në
ekonominë joformale është mjaft e lartë. Mund
të thuhet që kjo është rezultat i mundësive të
kufizuara për punësim në administratën publike,
që ka ekzistuar në të kaluarën, si dhe mosekzistimi
i besimit nga këto bashkësive për sistemin publik
(punësim dhe mbrojtje sociale). Për këtë arsye,
në qoftë se legalizimi i bizneseve në nivel lokal
është parakusht për rritjen e buxheteve komunale
(që rregullohet me ligj), atëherë mund të pritet që
përfaqësuesit e këtyre bashkësive etnike të lidhen
më tepër me suksesin e kësaj strategjie, për shkak
se mund të shfrytëzojnë më tepër mundësi nga
programet e buxhetit lokal.
10

Prioritetet e politikës për përfshirje sociale në Maqedoni
QASJA UNIVERZALE NDAJ SHËRBIMEVE TË OFRUARA NGA
ANA E AGJENCISË PËR PUNËSIM
Ndonëse Agjencia për punësim (AP) dhe qendrat
për punësim në nivel lokal i japin të gjithë
të papunësuarve qasje ndaj kompensimeve
dhe shërbimeve në masë të barabartë, duket
se ekzistojnë disa pengesa institucionale që
i pengojnë disa grupe më të lëndueshme në
shfrytëzimin e këtyre shërbimeve.
Për shembull, disa probleme të lidhura me qasjen
ndaj të drejtave në bazë të papunësisë rrjedhin
nga nevoja e dëshmimit të pronësisë së tokës, që
kërkohet nga AP gjatë përcaktimit se a posedojnë
shfrytëzuesit potencialë tokë e cila është e volitshme
për përpunim dhe që mund të shfrytëzohet për
qëllime ekonomike. Kjo kërkohet nga personat e
regjistruar që nuk kanë asnjë vërtetim për nivelin
arsimor. Për shkak se pjesa më e madhe e të
papunësuarve (kryesisht romë dhe shqiptarë) nuk
kanë të drejta pronësore të përcaktuara, ata nuk
mund ta plotësojnë këtë kriter dhe privohen nga
realizimi i plotë i të drejtave sociale. Gjithashtu,
profesionet e caktuara, si për shembull fermerët,
nuk përfshihen në sigurimin e të papunësuarve.
Në këtë mënyrë, ata nuk mund të marrim
kompensime në rast të papunësisë. Në fund,
personave të ndërmarrjeve të falimentuara nuk
i jepet qasje ndaj kompensimeve për papunësim
deri në përfundim të procesit dhe likuidimit të
ndërmarrjes respektive. Prapëseprapë, Agjencia
mund të vlerësojë në qoftë se të punësuarit i kanë
paguar kontributet në të kaluarën dhe në këtë bazë
t’ia lejojë shfrytëzimin e të drejtave në rastin e
papunësisë.
Përveç kësaj, oferta aktuale e kurseve për
trajnim dhe rikualifikim përmes Agjencisë për
punësim përqendrohet vetëm tek të papunësuarit
e regjistruar, të cilët kanë kualifikime themelore
arsimore (të paktën shkollim fillor). Nga ana tjetër,
sipas Raportit vjetor të Agjencisë për punësim
(2006), ekzistojnë 51.3% e të papunësuarve (të
gjithë të regjistruar) që nuk kanë asnjë kualifikim
(vetëm disa janë gjysmë të kualifikuar). Më
tej, nuk ceket qartë numri i të papunësuarve
që nuk e kanë kryer as shkollën fillore. Është e
rëndësishme që kjo të dihet, për shkak se duket që
ky grup përjashtohet nga shërbimet e Agjencisë
për punësim.
Në bazë të të lartcekurës, duket që është tejet
e rëndësishme që Agjencisë për punësim t’i
identifikojë të gjitha fushat problematike që
e pengojnë qasjen ndaj shërbimeve për të
papunësuarit dhe që e zvogëlojnë efektivitetin
dhe vijimin e kurseve për trajnim. Kriteret për
regjistrimin e të papunësuarve dhe kriteret për
pranimin e shërbimeve për të papunësuarit (dobitë
jomonetare) nuk duhet të lidhen aq shumë me të
drejtat, por më tepër me nevojat e personave të
papunësuar. Përfshirja e kategorive të caktuara
në skemat e sigurimit gjatë papunësisë, si për
shembull fermerët, duhet gjithashtu të merret
parasysh. Duhet të ketë dallim të qartë mes
shërbimeve gjatë papunësisë dhe të drejtat tjera
nga sistemi i sigurimit social (gjegjësisht “kartonët
blu” për sigurim shëndetësor, të cilat Agjencia
për punësim ia jep të gjithë të papunësuarve). Ky
dallim duhet të rezultojë me fokus më të madh
mbi nevojat me prioritet, si dhe të krijojë regjistër
të të papunësuarve që do të jetë bazë relevante e
të dhënave, në vend të listës fiktive të njerëzve që
realisht nuk kërkojnë punësim.
11

M a j a G e ro v s k a - M i t e v ; S u z a n a M i o v s k a - S p a s e v a ; D r a g a n G j o rg j e v
VLERËSIMI SISTEMATIK I NEVOJAVE TË TREGUT TË PUNËS
PËR KUALIFIKIMET DHE PROFESIONET
Nuk ekziston ndonjë analizë për kualifikimet
që nevojiten në tregun e punës. Informatat rreth
kërkesës në tregun e punës dhe nevojës për
profesionet e nevojshme nuk janë pjesë e politikës
së përgjithshme të punësimit. Qeveria duhet ta
përkrahë themelimin e institucionit të pavarur
për analizën e tregut të punës, që do të jetë në
gjendje të jep vlerësime aktuale dhe parashikime
për profesionet dhe kualifikimet e nevojshme.
Kjo duhet të kontribojë edhe për riorientimin e
programeve mësimore dhe programeve në asimin
e mesëm, profesional dhe të lartë në Maqedoni,
për shkak se aktualisht ato nuk ofrojnë kurse që
bazohen në nevojat aktuale të tregut.
PËRFSHIRJA EFEKTIVE E PARTNERËVE SOCIALË NË
KRIJIMIN E POLITIKËS SË PUNËSIMIT
Përkrah problemeve të sindikatave dhe
riorganizimit të tyre (në njësi organizuese më
të vogla të sektorit dhe/ose të pavarura), ato
duhet të jenë më të dukshme në procesin e
krijimit të politikës sociale. Në këtë moment
nuk ekziston bashkëpunim dhe ajo që është më
e rëndësishme - nuk ka mirënjohje për nismat e
shumta të sindikatit, që kontribon për krijimin
e politikave sociale të izoluara, të cilave ju
mungon përkrahja e shfrytëzuesve kryesorë.
Këshilli social-ekonomik i cili funksionon si trup
trepalësh me përfaqësuesit e Qeverisë, sindikatat
dhe asociacionet e punëdhënësve, duhet të jetë
më funksional dhe të konsultohet për të gjitha
nismat dhe reformat e politikës sociale. Ky
Këshill duhet të ketë agjendë më të dukshme dhe
konkrete, takime më të rregullta, kurse rezolutat
dhe propozimet e tyre duhet të përpunohen me
publicitet më të lartë, qoftë para Kuvendit ose
ndonjë komisioni të Kuvendit (nëngrup).
Duke e pasur parasysh ndikimin e shtuar të sektorit
joqeveritar në sigurimin e shërbimeve sociale,
paraqitet nevoja për krijimin e partneritetit të
ngjashëm me përfaqësuesit e sektorit të OJQ-ve
(që punojnë në fusha të ndryshme të politikës
sociale dhe rajone të ndryshme gjeografike) dhe
institucionet qeveritare (nga Ministria, por edhe
Qendrat për punë sociale - QPS, Agjencia për
punësim, Enti për mbrojtje shëndetësore).
12

Prioritetet e politikës për përfshirje sociale në Maqedoni
PËRMIRËSIMI I KOORDINIMIT MES INSTITUCIONEVE TË
CILAT E ZBATOJNË POLITIKËN E PUNËSIMIT
Koordinimi joefektiv mes agjencive dhe
organizatave që punojnë në fushën e mbrojtjes
sociale duhet të përforcohet, me qëllim të
përmirësimit jo vetëm të qasjes holastike në
krijimin e politikës, por edhe për ta shmangur
shumëzimin dhe imponimin e kritereve që nuk
janë të nevojshme për shfrytëzuesit e ndihmës
sociale. Koordinimi mes Qendrave për punësim,
Qendrave për punë sociale (QPS), shërbimeve
tatimore dhe të kadastrës (regjistri i tokës),
duhet të realizohet në mënyrë sistematike, me
qëllim të mënjanimit të problemeve të lidhura me
kërkimin e dokumenteve të panevojshme (ose të
dyfishuara). Njëherazi do të përmirësohet edhe
efikasiteti i shërbimeve që i ofrojnë. Ky koordinim
do të jetë i dobishëm edhe për konsumatorët, për
shkak se do ta zvogëlojë kohën dhe shpenzimet
për marrjen e shërbimit të nevojshëm.
Shërbimet sociale dhe kompensimet në të holla
Sistemi i mbrojtjes sociale në Maqedoni ofron
shërbime dhe kompensime për individët,
familjet dhe grupet e qytetarëve të goditur me
ndonjë rrezik ose problem social. Në bazë të
të dhënave për shërbimet dhe kompensimet e
shfrytëzuara, grupi kryesor i shfrytëzuesve të
sistemit të mbrojtjes sociale i përfshin: personat
e moshuar, të papunësuarit dhe personat me të
ardhura të ulëta, invalidët, fëmijët pa prindër dhe
kujdes të prindërve, fëmijët e keqpërdorur ose
maltretuar, fëmijët me sjellje asociale, personat
në konflikt me ligjin, personat-viktima të dhunës
në familje, personat që shpërdorin drogë, familjet
që kanë konflikte në marrëdhënien martesore
ose familjare, si dhe familjet e ndara me fëmijë.
Ndonëse përcaktimi ligjor i shfrytëzuesve
të mbrojtjes sociale jep përshtypje të qasjes
universale ndaj shërbimeve dhe kompensimeve,
tendenca e kohëve të fundit dhe fokusi i rritur
i kontrollit të mjeteve dhe kompensimeve e
zvogëlon atë dhe e bën qasjen ndaj shërbimeve
dhe kompensimeve sociale të kushtëzuar nga
kritere të ndryshme. Mendojmë që shërbimet
dhe kompensimet sociale nuk duhet të jenë
vetëm rrjet i sigurisë dhe të aprovohen vetëm për
shkak të efikasitetit dhe orientimit të mirë, por
edhe të sigurojnë përkrahje themelore që do ta
përmirësojë përfshirjen e grupeve të lëndueshme.
Në këtë drejtim, ne propozojmë disa prioritete të
cilat mund ta përmirësojnë funksionimin aktual
dhe ofertën e shërbimeve dhe kompensimeve
sociale.
13

M a j a G e ro v s k a - M i t e v ; S u z a n a M i o v s k a - S p a s e v a ; D r a g a n G j o rg j e v
FOKUSI I SHTUAR TEK VLERËSIMI QË
BAZOHET NË NEVOJAT
Për dallim nga qasja aktuale që bazohet në të
drejtat dhe kontrollimin e mjeteve, sistemi i
mbrojtjes sociale duhet të mundojë qasje edhe
ndaj shërbimeve dhe kompensimeve, në pajtim
me nevojat e parashtruesit të kërkesës. Fokusimi
tek nevojat mund të sigurojë përfshirje më të
gjerë të kategorive që posedojnë kapacitete të
caktuara ose mjete/resurse, por që kanë mungesë
të qasjes ndaj shërbimeve dhe kompensimeve,
për shkak të arsyeve tjera, si për shembull:
faktorët kulturorë, stigmatizimi, barrierat
gjuhësore dhe vendndodhja e largët. Vlerësimi i
bazuar në nevojat duhet të theksohet veçanërisht
në rrethanat kur tendencat negative, si që është
papunësia e lartë, pagesa e parregullt e rrogave,
insolvebiliteti i fondeve të sigurimit social dhe
ndërmarrjeve, kanë karakter afatgjatë. Në këtë
mënyrë, shërbimet dhe kompensimet sociale do
të sigurojnë qasje më të madhe dhe do të mund të
shfrytëzohen si mekanizëm ndihmës për përfshirje
më të gjerë sociale të grupeve të lëndueshme, si
dhe për kohezion më të madh social për njerëzit
që jetojnë në rajonet me zhvillim të ndryshëm
social dhe ekonomik.
HULUMTIMI DHE VLERËSIMI I NDIKIMIT TË
TRANSFEREVE TË KUSHTËZUARA TË TË HOLLAVE
PARA IMPLEMENTIMIT TË TYRE
Tendeca e futjes së kritereve më të rrepta në drejtim
të qasjes ndaj shërbimeve dhe kompensimeve
sociale duhet të bazohet në vlerësimin sistematik
ex ante. Implementimi i transfereve të kushtëzuara
të të hollave nuk duhet të përcaktohet vetëm
në bazë të qëllimeve afatshkurte ekonomike,
por duhet të përfshijë edhe analizë të efekteve
potencialisht të kundërta, në periudhë më të
gjatë kohore - si për sistemin e mbrojtjes sociale,
ashtu edhe për individët. Kushtëzimi i mbrojtjes
sociale me pranimin e punës ose kushtëzimi i
kompensimeve sociale me sjelljen e shfrytëzuesit
(gjegjësisht kontrollimet e rregullta shëndetësore,
vijimi i rregullt i arsimit) mund të tregohet si
kundër-efektive, për shkak se shumë njerëz mund
t’i humbin mjetet e vetme të të ardhurave dhe në
fund sërish të kenë nevojë për ndonjë transfer
tjetër (ndoshta më të shtrenjtë) për mbrojtje/siguri
nga shteti.
DECENTRALIZIMI I SHËRBIMEVE SOCIALE
Shërbimet sociale të siguruara dhe financuara në
nivel lokal kanë rëndësi dhe efekt më të madh në
bashkësinë lokale dhe komunën gjegjëse. Qeveria
duhet ta zvogëlojë ndikimin e saj (për sigurim
dhe mirëmbajtje) mbi ofrimin e shërbimeve
sociale në komuna, ku ka resurse dhe kapacitete
për funksionim individual të këtyre shërbimeve.
Aktivitetet rrjedhëse të përqendruara në hapjen e
kuzhinave publike nga ana e Ministrisë së punës
dhe politikës sociale mund t’i pengojnë resurset
dhe subjektet tjera vitale në komuna, që mund
t’i sponsorojnë dhe mirëmbajnë këto shërbime
lokale. Për këtë arsye, me rëndësi qenësore
është që aktivitetet e mëtejshme në fushën e
decentralizimit të shërbimeve sociale të mos
bazohen në përzierjen dhe dyfishimin e sigurimit
të shërbimeve sociale, nga ana e pushtetit qendror
dhe lokal.
14

Prioritetet e politikës për përfshirje sociale në Maqedoni
RRITJA DHE PËRMIRËSIMI I KAPACITETEVE
PËR SIGURIMIN E SHËRBIMEVE SOCIALE
Qendra për punë sociale si sigurues lokal i
shërbimeve sociale duhet të ekipohet me më
shumë të punësuar, posaçërisht në komunat ku
numri i shfrytëzuesve është më i madh. Gjithashtu,
është e rëndësishme që çdo komunë të punësojë
punëtorë socialë varësisht nga madhësia, por
edhe veçoritë e popullatës (gjuhësore, kulturore,
etj). Qendrat për punë sociale duhet të jenë të
ekipuara në mënyrë adekuate për të punuar
edhe me administratën e transfereve sociale dhe
për sigurimin e shërbimeve sociale. Gjithashtu,
imperativ plotësues duhet të jetë edhe fokusimi
në trajnimin e kuadrit për shërbime sociale, që
do ta mundësojë kontaktin dhe njohjen e tyre me
metodat dhe teknikat e reja të punës. Në fund,
duhet të aplikohet edhe avancimi në nivele më
të larta profesionale sipas nivelit të kualifikimeve
arsimore, që mund të jetë një nismë e mirë që të
punësuarit e shërbimeve sociale të përfshihen në
kurset e trajnimit.
PREZANTIMI I STANDARDEVE TË LICENCIMIT DHE
AKREDITIMIT
Duhet të prezantohet sistemi i zhvilluar dhe
organizuar mirë i licencimit dhe akreditimit,
që do të shërbejë si garanci për cilësi më të
madhe dhe ingjerenca të rritura mes siguruesve
të shërbimeve sociale. Kjo do të jetë në dobi jo
vetëm të shërbimeve publike sociale, por edhe
do ta parandalojë vendimmarrjen e improvizuar
dhe ad hoc gjatë ofrimit të shërbimeve sociale.
Krijimi i këtij sistemi duhet të ndërmerret dhe
aplikohet nga ana e institucioneve arsimore në
fushën e mbrojtjes sociale, si dhe nga asociacionet
e punëtorëve socialë. Në këtë mënyrë do të
garantohet ndikimi i shkencës dhe praktikës
në krijimin e standardeve dhe mekanizmave
cilësorë.
15

LITERATURA E SHFRYTËZUAR
Agjencia për punësim e Republikës së Maqedonisë (2006) Raporti vjetor, www.zvrm.gov.mk
Fondacioni evropian për trajnim (2006). Pasqyra e tregut të punës në Ish-Republikën Jugosllave të
Maqedonisë
Qeveria e Republikës së Maqedonisë, Ministria e shëndetësisë (2006), Drafti i Strategjisë për kujdes
shëndetësor
Qeveria e Republikës së Maqedonisë, Ministria e shëndetësisë (2006), Informatat për progresin e
procesit të privatizimit në sistemin e kujdesit shëndetësor
Karol, K (2007) Projekti për menaxhimin e sektorit shëndetësor - Formulimi i politikës së
pjesëmarrjes në sigurimin shëndetësor social, Raporti final
Ligji për arsimin fillor dhe të mesëm, Gazeta Zyrtare e RM-së nr. 51/2007 dhe 49/2007
Ministria e arsimit dhe shkencës (2006) Programi nacional për zhvillimin e arsimit në Republikën e
Maqedonisë 2005-2015 me dokumentet shoqëruese programore (në maqedonisht), Shkup: Ministria
e arsimit dhe shkencës
Instituti republikan i mbrojtjes shëndetësore (2006), Raporti vjetor, Harta shëndetësore
Organizata shëndetësore botërore (2006) Shëndetësia në tranzicion - Republika e Maqedonisë
16

Friedrich Ebert Fondation
bul. “Sv. Kliment Ohridski” 21/1
1000 Skopje
tel/fax: + 389 2 3232656
3232637
contact@fes.org.mk
www.fes.org.mk