CHÃ TÆ¯ CÃC - Giao cáº£m

CHÚ TƯ CÓC 

Nguyễn Vĩnh Long Hồ 

Dòng sông Ông Đốc chảy qua địa phận Tỉnh Cà Mau, một Tỉnh phía Nam, 

phần đất tận cùng của đất nước Việt Nam mến yêu, đó cũng là một vùng đất trẻ nhất 

nước, được cấu tạo bởi đất bãi bồi,.đất bùn phù sa và đất phèn. Cà Mau mới đươc 

khai phá vào cuối Thế Kỷ Thứ 17 do di dân tứ xứ từ khắp miền đất nước đổ về đây 

khẩn hoang lập Ấp. Đồng bào sinh sống ở đây gồm nhiều sắc dân kết hợp lại: Việt, 

Khmer, Hoa Kiều mà phần đông là người Triều Châu. 

Cà Mau là một kết hợp kỳ diệu của thiên nhiên, giữa vùng biển mặn của đại 

dương bao la và rừng tràm, đước U Minh tạo thành màu xanh ngút ngàn. Một phần 

đất được cả nước phong tặng là ‘’tiền rừng bạc biển’’ và rất nhiều phong cảnh nên 

thơ hữu tình như Hòn Khoai, Hòn Đá Bạc, Hòn Chuối...những sân chim thiên nhiên 

như U Minh và Cái Nước là sân chim lớn nhất tại vùng U Minh. 

Cà Mau với cả một hệ thống sông ngòi, kinh rạch chằng chịt với 7 con sông 

chính: Sông Ông Đốc, Bãi Háp, Cửa Lớn, Đồng Cùng, Trèm Trẹm đổ vào Vịnh Thái 

Lan. Chảy ra biển Đông thì có sông Gành Hào và Đầm Dơi. Vì vậy, đời sống của 

người dân gắn bó với sông nước, lấy ghe xuồng làm phương tiện vận chuyển chính. 

Ngay trong rừng tràm, rừng đước U Minh, dân địa phương chèo ghe, bơi xuồng di 

chuyển chỗ nào cũng rất thuận tiện. 

Dân cư sống dọc trên bờ sông Ông Đốc, ai mà không biết chú Tư Cóc là dân 

chơi miệt vườn, nổi tiếng chịu chơi nhứt xứ Nam Bộ. Hai vợ chồng già Tư Cóc sống 

đơn giản trong căn nhà lá tại xóm lưới gần cửa sông Ông Đốc. Chú Tư tuy tuổi đời 

chồng chất đã gần 70 tuổi rồi, nhưng xem ra cũng còn gân lắm. Mái tóc của chú bạc 

trắng hếu, cái miệng thì móm xọm chỉ còn trơ lại hai nướu răng, da mặt rạm nắng đã 

xếp li, tạo nên những nếp nhăn từng trải phong sương. Nhưng, lạ một điều là đôi 

mắt của chú không bao giờ già cả, vẫn còn rất tinh ranh. Chú đan lưới cho dân chài 

vùng cửa sông Ông Đốc và Bãi Hạp làm kế sanh nhai mà không cần phải đeo kính, 

và chú đan lưới vừa nhanh vừa khéo nên dân chài thuê chú đan lưới quanh năm 

suốt tháng. Mà nầy, đừng thấy mái tóc bạc trắng mà coi thường nghe bà con! Chú 

Tư Cóc thường tự hào, nói: ‘’Đừng có thấy mái nhà phủ đầy tuyết mà bên trong 

không có lò sưởi nghe mấy cha! Cứ để ý mà coi, mỗi lần thấy mấy bà vợ ‘’liệt sĩ’’ la 

cà từ làng trên, xóm dưới là đôi mắt chú Tư láo liên, làm thím Tư Cóc nổi tam bành 

lục tặc nhiều phen. Vùng sông Ông Đốc là quê vợ, thím Tư thiết lập màn lưới tình 

báo nhân dân khắp nơi nên nhứt cử nhứt động của chú đều không thể nào lọt qua 

khỏi mắt của đám bà con bên nội, bên ngoại của thím. 

Thím Tư thi hành gia pháp bằng luật giang hồ rất nghiêm nhặt, nhưng cũng vô 

cùng khiếp đảm: ‘’Không có cũng phải khai cho có, có khai cho chừa! Chú Tư Cóc 

ớn nhất là cái lối tra tấn độc chiêu của bà vợ già mà chú đặt cho cái tên là tam độc: 

‘’Độc đáo, độc địa và độc ác’’. Năm trước, chú Tư Cóc nếm mùi một lần rồi mà cho 

mãi đến bây giờ chú vẫn còn rét. Phương pháp tra tấn ‘’tam độc’’ của thím được mấy 

vợ có chồng tốt số đào hoa tán thưởng hết mình. Một tay phong lưu có máu trăng 

hoa khét tiếng trên chốn giang hồ như chú Tư Cóc mà còn chạy mặt thì phải biết. 

Bây giờ, cứ mỗi lần thấy người đàn bà nào đi ngược chiều hoặc đi đến gần là chú 

mắt la mày lét, hết còn dám cọ quẹt hoặc liếc ngang, liếc dọc như hồi đó! Tuyệt 

chiêu ‘’tam độc’’ của thím Tư Cóc rất dễ thực hành, dụng cụ vừa rẻ tiền, vừa dễ tìm 

mà đạt hiệu quả rất cao. Thím Tư thường tự hào về ‘’đỉnh cao trí tuệ’’ của mình. 

1

Bà nào muốn học, thím Tư sẵn lòng chỉ cho miễn phí để bảo vệ hạnh phúc gia 

đình: 

- Trước hết là mua một sợi dây thừng. Nè, không phải dùng sợi dây nầy thắt 

cổ chồng đâu nghe mấy má! Tù mọt gông đó! Kế đến là mua một bao bố, bà nào có 

thằng chồng to con, lớn xác thì phải may hai hoặc ba cái bao bố làm một cho chắc 

ăn. Dụng cụ thì đơn giản chỉ có vậy thôi, rồi tùy theo đối tượng mà tùy cơ ứng biến, 

linh hoạt ra chiêu. Kế an toàn nhất là phục rượu ông chồng có máu ‘’35’’ nhậu cho 

xỉn, say hết biết trời đất, rồi lật ngửa ổng ra, dùng dây trói tay chân lại. Nhớ đừng có 

đánh đập gì ráo trọi, mất sức lao động lắm. Cứ nghe lời tui đi! Lấy cái bao bố trùm 

kín mấy ổng từ chân đến đầu, rồi buộc thắt miệng bao lại. Xong đâu đó, mấy bà lấy 

một con dao thật bén. Đừng có làm ẩu nghen mấy bà! Dao nầy không phải dùng để 

thiến đâu nghen! 

Một bà cười, nói: 

- Ngu sao mà thiến chớ! Để dành xài chớ bộ! Vậy chớ dùng con dao nầy để 

mần chi vậy hả, chị Tư ? 

Thím Tư nói: 

- Từ từ thôi mà, đừng có nóng vội! Mấy bà thông thả lấy con dao đó, khoét 

một cái lỗ nhỏ trên bao bố, vừa đủ lôi đầu ‘’ông con’’ ra ngoài. 

Một bà khác hỏi: 

- Bộ sợ nó ngộp thở hả ? 

Thím Tư cười, tiếp: 

- Đâu phải vậy nà, để hành tội đó chớ! Xong rồi, mấy bà lấy một gáo nước 

lạnh tạt vào mặt cho mấy ổng tỉnh dậy để nếm cái mùi đau khổ, nhức nhối khi ‘’ông 

con’’ bị muỗi bu lại đốt. Mấy bà đừng có thấy mấy ổng quằn quại, rên la rồi động lòng 

từ bi hỉ xả. Thả mấy ổng ra lúc nầy là có nước mang họa vào thân. Mấy ổng mà nổi 

cơn khùng lên, đục cho mấy má phù mỏ thì ráng mà chịu nghe! Tui dám nói với mấy 

bà một câu: Tam độc chiêu của tui là ‘’nhất tiễn hạ song điêu’’ ông lớn, ông nhỏ gì 

đều phải bị trừng trị hết. Tôi chỉ dùng chiêu nầy một lần mà ông chồng tui cạch tới 

già. Đố cha ông Tư Cóc dám lén phén với bà nào nữa. Dầu có chun vô mùng bà nào 

mà nghe tiếng muỗi kêu vo vo bên tai, cũng phải tông mùng chạy riết về nhà...tự 

động làm bản tự kiểm điểm! Mấy bà không tin hả ? Cứ thử một lần đi thì biết chớ gì! 

Duy chỉ có dì Tám Bành quê ở vàm sông Đồng Cùng cô em họ của thím Tư 

Cóc là không đồng ý phương pháp nầy. Dì nói: 

- Độc chiêu của chị Tư nhiêu khê quá đi! Còn chiêu của em là dùng ‘’bạo lực 

cách mạng’’ để trấn áp thằng chồng có máu dê của em. Ngay khi nó vừa bước vào 

nhà là em thộp ngực nó quăng lên cái chõng một cái rầm, nhào tới ‘’bóp’’ liền! 

Dì Hân xóm trên nghe dì Tám Bành nói, bèn hỏi: 

- Mà bóp gì mới được chứ ? 

- Bóp cổ chớ bóp cái gì ? Dì Tám Bành hỏi ngược lại. Vậy chớ dì tưởng tui 

bóp cái gì của thằng chả ? 

Dì Hân cười toe toét, nói: 

- Tại chị Năm nói không rõ ràng, em tưởng dùng ‘’bạo lực cách mạng’’ là bóp 

hai quả...trứng gà của ‘’thằng chả’’ chớ! hì...hì...hì... 

Chú Tư Cóc tên trong khai sanh là Nguyễn Văn Tư, sanh năm 1929 tại Ấp 

Bình Phú, Xã Bình Hòa, Quận Tri Tôn thuộc Tỉnh Châu Đốc, gần ngã ba lộ tẻ kinh 

Mạc Cần Dưng đi Tri Tôn. Cha mẹ của Tư Cóc sống về gói bánh tét, chẳng những 

2

ngon nhứt vùng nầy mà có thể nói ngon nhất Quận Tri Tôn. Mỗi năm khi gần đến Tết 

Nguyên Đán là có nhiều gia đình tại Thị Xã Châu Đốc và các Quận lân cận đến đặt 

mua bánh tét về làm lễ cúng gia tên. Những đòn bánh tét do ông bà cụ thân sinh của 

chú Tư làm ra từ những hột nếp mới dẻo thơm và mùi lá dứa ngọt ngào. 

Năm lên 15 tuổi, làm lơ xe đò cho hãng Thành Long chạy trên tuyến đường từ 

Thị Xã Châu Đốc qua ngã Mạc Cần Dưng đi Cần Đăng, Hang Tra, Trà Kiết đến Tri 

Tôn. Hồi đó, chỉ có con đường trải đá xanh, vắng ngắt và mỗi ngày chỉ có một 

chuyến xe Thành Long cũ kỹ, đưa rước khách hai bận đi và về. 

Một năm sau, Tư Cóc nổi máu phiêu bạc giang hồ, bỏ nghề lơ xe qua bên 

Cam Bốt làm ‘’bạn biển’’ sống bằng đánh cá thuê ở Biển Hồ, người Miên gọi là 

‘’Bưng Tonlésap’’ mà bề dài của nó trên 160 km, nơi rộng nhất là 34 km. Đứng bên 

bờ nầy nhìn sang bờ bên kia, chỉ thấy trời nước mênh mông, mịt mù. Làm bạn biển 

tuy rất khổ cực trăm bề nhưng được chủ nhân trọng đãi lại lương hậu. Tư Cóc làm 

việc quần quật bất kể ngày đêm, nào là đánh bắt cá, phân loại cá rồi chặt đầu, mổ 

bụng, ướp muối phơi khô. Người làm bạn biển có câu ca dao truyền khẩu: 

‘’Biển Hồ cực lắm em ơi 

Ban đêm xẻ cá, ban ngày phơi khô’’. 

Tiền bạc dễ kiếm nhưng cũng dễ đi, vả lại, chỉ làm việc cực khổ trong vòng 

nửa năm. Nửa năm còn lại tha hồ nhậu nhẹt, ăn chơi xã láng chờ mùa cá năm sau. 

Lở hết tiền thì chủ cho vay nợ, tiền lời cắt cổ vì vậy, mà bạn biển nợ nần lút đầu, trả 

hết đời con đến đời cha mà không bao giờ dứt nợ. Muốn giải nghệ về quê nhà không 

phải là chuyện dễ. Việt Kiều ở Cam Bốt thường dặn dò, nhắc nhở nhau ghi lòng tạc 

dạ câu nầy để làm kinh nghiệm bản thân: 

Nam Vang đi dễ khó về. 

Trai vô bạn biển, gái về tào kê 

Có lẽ, Tư Cóc là một trường hợp ngoại lệ. Làm bạn biển được hơn nửa năm, 

vừa hết mùa cá là chàng ẵm hết số lương vọt về Châu Đốc mướn thợ đóng một 

chiếc ghe tam bản và mua sắm đủ dụng cụ đánh bắt cá, tự mình làm chủ lấy mình. 

Tư Cóc lại chuyên nghề đánh bắt cá linh, một cách làm chơi ăn thiệt. Hằng năm, từ 

mùng 5 âm lịch là con nước sông Cửu Long bắt đầu quay, nước đục phù sa là cá 

linh con vừa mới nở li ti, rời Biển Hồ trôi theo dòng nước, xuống vùng đồng bằng 

sông Cửu Long. Đến tháng 6 và 7 con nước dâng lên cao, cá linh lội theo kinh rạch 

vào đồng ruộng và lớn dần. Vào tháng 10 âm lịch, theo con nước xuống, cá linh thật 

sự đã lớn là bắt đầu rời khỏi ruộng đồng, đổ ra sông Cửu Long để lội về Biển Hồ. Cá 

linh ở trong rong cỏ và chỉ ra láng trống ăn móng từng đàn vào lúc rạng đông và vào 

buổi hoàng hôn sắp tắt nắng. Lúc ấy, cá linh lội xanh cả mặt sông, đồng bào miệt 

vườn gọi là ‘’cá linh lên’’. Đặc biệt đúng mùng 10, cá linh vượt nước lên rộ gọi là cá 

‘’lên bờ rào’’, có địa phương gọi là cá ‘’lên đông ken’’. Vào thời điểm nầy, khi thấy 

bầy nhạn trắng bay lượn trên mặt sông, ríu rít gọi nhau như chỉ điểm cho ngư dân 

đàn cá linh đã đổ ra sông là Tư Cóc chèo ghe riết tới. Cứ mỗi chài vãi ra là được cả 

giạ cá linh, có khi nặng quá không thể nào kéo lên nổi, phải giũ chài cho cá lội ra bớt. 

Chàng vãi hết lưới nầy đến lưới khác cho đến khi ghe đầy mới thôi. Qua hết mùa cá 

linh là hốt được bộn bạc, chưa kể số cá linh chở đem về cho tía má làm mắm. Mắm 

cá linh hương vị đậm đà không kém mắm cá trèn nổi tiếng ở Châu Đốc là bao nhiêu. 

3

Sau một tháng nghỉ ngơi lấy sức, Tư Cóc tiếp tục giăng câu cá bông lau hoặc 

neo ghe giữa ruộng đồng cắm câu cá lóc, cá bông, đặt trúm lươn...khi mùa mưa đến 

thì đi soi ếch, bắt cả rắn hổ đem ra Chợ Châu Đốc bán. 

Thế rồi, một buổi sáng đẹp trời. Từng đàn chim én bay về, chao lượn trên 

dòng sông Hậu báo hiệu mùa Xuân sắp đến. Tư Cóc bị tiếng sét ái tình quá nặng 

sau khi gặp và trao đổi một vài câu xã giao với nàng Nây, cô gái Chàm ở xóm Châu 

Giang, đang giặt lụa dưới bến sông. Chàng đâm ốm tương tư, ngây ngất với mối tình 

si điên dại ấy, đến nổi mất ăn biếng ngủ, cá cắn câu cũng không buồn kéo bắt cá 

lên. Đêm đêm chàng neo chiếc ghe tam bản dưới bến đá ngó mong qua xóm Chà 

Châu Giang, leo lét những ngọn đèn dầu bên kia bờ sông Hậu để tưởng nhớ nàng 

Nây diễm kiều. 

Tuy chỉ cách nhau một dòng sông, đứng bên nầy Thành Phố Châu Đốc đợi 

chuyến đò ngang, người ta có thể nhìn thấy một xóm nhỏ xinh xinh với những dãy 

nhà sàn vách ván với mái đỏ cao vòi vọi, cất san sát bên kia bờ sông Hậu, mỗi căn 

nhà sàn đều đặt một cái thang gỗ bên cạnh con đường đi, lẩn khuất dưới hàng cây 

thốt lốt với những tàu lá xanh mượt mà, soi mình bên dòng nước. Đó là một cái xã 

hội khép kín và nếp sống huyền bí đượm màu sắc tôn giáo của đồng bào Chàm tại 

xóm Châu Giang, miệt Kotampong hoặc miệt Hà Bao, làm họ cách biệt hẳn với các 

sắc dân địa phương trong vùng nầy. Đàn ông đầu đội mũ trắng, vận sa rong màu sắc 

sặc sỡ, nước da ngâm đen nên người ta gọi họ là người ‘’Chà Châu Giang’’. 

Người phụ nữ Chàm với mái tóc đen huyền, óng mượt thường ngồi xõa tóc 

bên khung cửa sổ, mơ màng nhìn ra dòng sông chờ xuồng chài, ghe lưới của người 

thân trở về bến. Xóm Chà Châu Giang vào thời đó đã có trên 200 nóc gia sống rải 

rác quanh vùng. Cho dầu có đi đầu xóm đến cuối xóm cũng khó thấy một thiếu nữ 

Chàm, vì ban ngày họ bị cấm cung ở trong nhà dệt lụa, khuê môn bất xuất. Họ chỉ 

được phép ra bờ sông trước nhà tắm giặt. Hàng ‘’Mỹ a’’ đen mượt, óng ả nổi tiếng ở 

Châu Đốc do họ dệt và nhuộm lấy. Họ chỉ ra khỏi nhà vào lúc ban đêm dưới sự giám 

sát của các bà cụ già hoặc người thân trong gia đình. 

Đồng bào Chàm xóm Châu Giang theo Đạo Hồi, không ăn thịt heo và thờ 

Đấng Allah. Nhưng, họ lại ưa chuộng thịt ‘’cá nược’’ mà giống cái có vú như người. 

Đối với dân chài lưới miền Đồng Bằng Sông Cửu Long, cá nược là loài cá linh 

thiêng, bạn bè thân thiết của dân hạ bạc. Ngày nào đánh lưới được nhiều cá tôm, 

dân chài thường đứng đằng sau lái ghe, khua thùng thiếc hoặc vỗ ầm ầm vào be 

ghe, vừa la to: ‘’Nược đua! Nược đua! Nược đua!...độ vài phút sau là một bầy cá 

nược nổi lên, bơi lội đùa giỡn, nhào lộn biểu diễn chung quanh nghe để dân chài 

quăng cá cho ăn. Loài cá nược đó một loại cá heo sông Mekong, có tên khoa học là 

‘’Irrawady Dolphin’’ mà ngày nay gần như tuyệt chủng. 

Vì quá tương tư nàng Nây, Tư Cóc đánh liều, dùng lao đi săn lén cá nược, 

làm quà tặng cho gia đình nàng để làm quen, chẳng may, bị một người trên xuồng 

câu tôm bắt gặp. Nội vụ đổ bể, Tư Cóc bị dân chài quanh vùng cảnh cáo nghiêm 

nhặt, nếu còn tái phạm họ sẽ đốt ghe. 

Sáng sớm hôm sau, chàng mang cá nược bỏ lên ghe tam bản chở sang xóm 

Châu Giang biếu gia đình nàng Nây. Bà mẹ mừng lắm và cám ơn chàng có lòng tốt 

biếu cho cá quí, làm thức ăn đãi khách trong ngày lễ ‘’vu qui’’ cho con gái. Tư Cóc 

nghe bà nói, chết điếng trong lòng, hỏi: 

- Bao giờ cô Nây lấy chồng ? 

4

Bà mẹ đáp: 

- Hai ngày nữa! 

Chàng buồn bã đi xuống ghe, không nói một lời mà lòng đau như cắt. Ghe ra 

gần tới giữa dòng sông, chàng ngoảnh mặt nhìn lên bờ lần cuối, còn thấy nàng Nây 

đứng bên khung cửa sổ, đang lấy khăn tay lau nước mắt nhìn theo...Chàng biết đâu 

rằng, đồng bào Chàm xóm Châu Giang không bao giờ chấp nhận một cuộc hôn 

nhân ngoại chủng giữa trai Việt và gái Chàm. Nhưng với trai Chàm và gái Việt thì họ 

miễn cưỡng chấp nhận. 

Kể từ hôm đó, chàng bỏ hết công ăn việc làm, tối ngày vùi đầu trong men 

rượu: ‘’tửu nhập phá thành sầu’’. Thật không may, một hôm chàng ăn nhầm con 

‘’cua đơ’’ cùng họ với cua đinh, chàng bị trúng phong độc làm gương mặt nổi sần sùi 

như da con cóc, làm chàng phải chạy chữa cả năm trời mới khỏi và cái tên ‘’Tư Cóc’’ 

gắn liền với cuộc đời chàng cho đến bây giờ. 

Sau Tết Bính Tuất 1946. 

Tư Cóc bỏ lại dòng sông Hậu cùng với mối tình buồn, khăn gói về quê ngoại ở 

miệt Kinh Trèm Trẹm-Cạnh Đền, Quận Thới Bình, Tỉnh Cà Mau thuộc vùng rừng 

tràm, đước U Minh Hạ. Nơi đây, cảnh vật hoang sơ, tiêu điều và u tối nhưng rất hùng 

vĩ vì cây rừng bạt ngàn che khuất ánh mặt trời. Tư Cóc sống bằng nghề ‘’phá sơn 

lâm’’ với cậu Ba Sùng. Cây tràm được đốn chở ra Vĩnh Thuận bán cho các vựa gỗ, 

rồi được kết thành bè, kéo về phân phối cho các Tỉnh miệt Hậu Giang. Nhưng chỉ 

làm được vài tháng, Tư Cóc được cậu Ba Sùng móc nối hoạt động cho mặt trận Việt 

Minh do Cao hồng Lĩnh, tên xứ ủy do Hồ cử vào Miền Nam làm đại biểu tổng bộ Việt 

Minh lúc bấy giờ. Và đồng thời đề bạt Phạm Hùng theo con Kinh Xáng Xà No xuống 

Vị Thanh-Hỏa Lựu, rồi từ đó xuống Cà Mau để tổ chức mật khu U Minh tại vùng tam 

giác: Sông Trèm Trẹm, Kinh Rạch Hạt-Kinh sông Trẹm- Cạnh Đền. Nhờ tài tháo vác, 

lanh lợi, ăn nói hoạt bát và cái mã khá đẹp trai nhờ trị dứt bệnh phong sùi. Tư Cóc 

được giao cho nhiệm vụ giao liên, làm cái gạch nối giữa mật khu U Minh và cán bộ 

hoạt động nội thành Cà Mau. 

Một hôm, Tư Cóc được đồng chí Ba Hứa giao cho công tác đặc biệt, ông nầy 

về sau leo lên đến cấp bậc Đại Tá pháo binh và phục viên vào năm 1988, sau khi 

làm nghĩa vụ quốc tế ở Cam Bốt trở về. Ba Hứa nói: 

- Đồng chí có một ngày chuẩn bị lương khô, nước uống và vật dụng cần thiết 

cho 4 người, kể cả đồng chí. Đúng 3 giờ sáng nay, đồng chí có nhiệm vụ chèo ghe 

ra Tỉnh Cà Mau, đón 3 cô gái tự nguyện thoát ly gia đình đi theo cách mạng và đưa 

ba cô đó về mật khu U Minh để được huấn luyện khóa bồi dưỡng nghiệp vụ cho 

công tác đặc biệt. 

Tư Cóc hỏi: 

- Tui phải đi theo thủy trình nào để đi đón họ ? 

- Cứ chèo ghe theo thủy trình thường lệ. Nhưng, đồng chí nhớ đậu ghe qua 

đêm tại đầu doi đất, nơi tiếp giáp giữa Rạch Cái Tàu và sông Ông Đốc, sẽ có người 

tiếp xúc đồng chí và cho biết tình hình cụ thể trong Tỉnh. Dạo nầy bọn mật thám 

Pháp bung ra hoạt động khắp Tỉnh để truy lùng các tổ chức cách mạng. Đồng chí rõ 

chưa ? 

- Thưa đồng chí, rõ! Tư Cóc hỏi. 'Nhưng, đồng chí bắt liên lạc với tui là ai ? 

- Đồng chí Sáu Võ, Ba Hứa nói. Đây là mật khẩu để nhận nhau. Nếu có ai hỏi 

đồng chí đây là đâu thì trả lời: ‘’U Minh Hạ’’, chỉ vậy thôi! Đồng chí quán triệt chưa ? 

5

- Báo cáo đồng chí: Rõ! 

Tư Cóc nghe nói đi ra Tỉnh đón gái là trong lòng rất ư là hồ hởi, phấn khởi. 

Chàng gấp rút chuẩn bị đầy đủ lương thực, thực phẩm cần thiết theo chỉ thị của 

thượng cấp và còn nhiều thứ khác nữa kìa...Đến nửa đêm, Tư Cóc chuẩn bị mọi thứ 

sẵn sàng và chuyển xuống ghe xong, chỉ chờ con nước ròng là nhổ sào rời bến. 

Khoảng 2 giờ sáng, con nước vừa đổi dòng là Tư Cóc vội vã nhổ sào khởi hành. 

Nhờ chèo ghe thuận theo con nước lớn nên rút ngắn được thời gian, đến 4 giờ chiều 

đã đến điểm hẹn. Tư Cóc cũng thấm mệt, cắm sào trên doi đất xong là ngã mình 

xuống sạp ván, ngủ thiếp đi lúc nào cũng không hay... 

Cái doi đất nơi tiếp giáp giữa con rạch Cái Tàu và sông Ông Đốc là vùng đất 

bãi bồi do phù sa bồi đắp. Cây bần, cây mù u mọc xen kẽ với cỏ năng, cỏ lát, phi lau 

tràn bờ. Phía trong xa xa là rừng tràm, tán lá xanh ngắt một màu chưa người khai 

thác. Tư Cóc đang ngủ ngon giấc, bỗng một cơn gió mạnh từ ngoài biển thổi vào 

lướt trên mặt sông, tạo nên những đợt sóng lưỡi búa vỗ vào bờ làm chiếc ghe chòng 

chành. Tư Cóc giật mình thức dậy, đẩy cánh cửa khoang nhìn ra bờ sông. Một cảnh 

tượng thiên nhiên tuyệt đẹp và hùng vĩ hiện ra trên dòng sông Ông Đốc. Một đàn cò 

trắng cả ngàn con từ đâu bay về như một đám mây trắng vần vũ trên bầu trời, che 

kín trên một quảng sông dài, tiếng kêu ríu rít, tiếng đập cánh làm xao động buổi 

hoàng hôn tĩnh mịch, trước khi rủ nhau bay về tổ, đậu trắng cả khu rừng tràm. 

Phương Tây, mặt trời như một quả cầu đỏ rực, từ từ lặn xuống sau rặng cây xanh 

phía chân trời xa xa, chỉ còn vài ngọn cau già vương víu một ít bụi nắng trên những 

tàu lá xanh, phe phẩy trong cơn gió chiều. 

Màn đêm buông xuống dần. Dòng sông Ông Đốc trở nên yên tĩnh chi lạ. Chỉ 

còn nghe tiếng sóng vỗ róc rách vào mạn thuyền và những ngọn bần, dừa nước, mù 

u...lao xao trong gió. Tư Cóc cảm thấy đói bụng, lấy cái nồi đất, múc nước sông vo 

gạo rồi đặt trên cái cà ràng đằng sau lái, nổi lửa nấu cơm chiều. Nồi cơm vừa chín 

tới là con trăng 16 tròn, to và ửng đỏ lừng lững vượt lên khỏi rặng cây đen thẩm bên 

kia làng. Trên dòng sông rộng, sóng gợn nhấp nhô, mấy giề lục bình lững lờ trôi theo 

con nước tấp vào ven bờ lau sậy. Hương tràm phảng phất như hoa sen dịu dàng, 

hòa lẫn hương hoa lục bình nồng nàn, tỏa ngát trên sông. Đó là hương rừng Cà Mau 

tình tứ và lãng mạng. Những ngọn đèn dầu mù u trong nhà của ai đó ở thôn xóm bên 

kia sông được thấp lên khi tỏ khi lu, tiếng chày đôi đôi giã gạo nhịp nhàng vang lên 

từng chập dưới ánh trăng thanh ‘’cắc cùm cum...cắc cùm cum... nghe sao thắm thiết 

tình quê hương dạt dào. Tư Cóc chạnh lòng nhớ nhà, nhớ dòng sông Hậu, nhớ nàng 

Nây buồn đến ứa nước mắt. Trăng bây giờ đã sáng hẳn, cao thăm thẳm trên nền trời 

xanh trong vắt, lấp lánh muôn vạn vì sao. Một vài cánh vạc ăn đêm lạc loài, bay 

ngang dòng sông rộng, rơi lại phía sau những tiếng kêu thương khắc khoải, buồn 

não nuột, kéo dài lê thê trong đêm trường hiu quạnh... 

Tư Cóc cố nuốt trôi mấy chén cơm còn nóng hổi với vài con khô cá sặc rằn, 

rồi thổi ngọn lửa cháy bùng lên, nấu một ấm trà uống cho ấm lòng chờ đến giờ hẹn. 

Gần nửa khuya, sương xuống dầy đặc trên dòng sông. Tư Cóc đốt một ngọn đèn 

bão, móc lên cây sào. Nửa giờ sau, thấp thoáng trong sương mù, một ánh đèn dầu 

leo lét, lắc lư khi mờ, khi tỏ và tiếng mái dầm khua sóng nước sột soạt đang tiến về 

phía ghe của mình. Tư Cóc đứng trên ghe, lên tiếng: 

- Ai đó! 

- Qua đây mà! 

6

- Qua là ai mới được chớ! 

- Qua đi giăng câu lạc bến,’’ bóng đen cập chiếc xuồng ba lá đằng sau ghe 

của Tư Cóc, hỏi. ‘’Đây là ngã ba sông Ông Đốc và Rạch Cái Tàu, phải không chú 

em? 

- Không phải! 

- Vậy đây là đâu ? 

- U Minh Hạ! 

Người lạ đột nhiên hỏi: 

- Chú là Tư Cóc ? 

- Dạ phải, còn đồng chí là ai ? 

- Gọi qua là Sáu Võ được rồi. 

Tư Cóc cười, nói: 

- Mời anh Sáu Võ lên ghe uống nước trà, bàn chuyện làm ăn. 

- Được, lên thì lên! Chờ qua cắm sào cái đã! 

- Buộc xuồng đằng sau lái ghe tam bản của tui là được rồi! 

Tư Cóc chìa tay ra, kéo Sáu Võ lên ghe, định đưa vào trong khoang. Bỗng 

Sáu Võ cẩn thận nhìn chung quanh một lượt, nói: 

- Khoang đã! Đồng chí chống ghe vào sâu trong đám cỏ lát cho chắc ăn. Mình 

nói chuyện tiện hơn. Dạo nầy, tàu tuần duyên của bọn lính Tây từ ngoài biển thường 

chạy vào đây lắm! 

- Vậy cũng được, để tui chống ghe vào sâu trong rừng tràm cũng được mà, 

Tư Cóc nói. Rừng tràm ngập nước, đừng lo! 

Cả hai hì hục chống ghe vào sâu trong rừng tràm một khoảng khá xa. Tư Cóc 

mang cây đèn bão vào trong khoang, vặn nhỏ tim đèn lại, rồi rót nước mời khách. 

Dưới ánh đèn dầu leo lét vừa đủ cho Tư Cóc nhận diện Sáu Võ. Bất chợt, Tư Cóc 

mừng rỡ reo lên: 

- Anh Sáu, bác tài xe đò Thành Long, phải không ? 

Sáu Võ giựt mình, hỏi: 

- Chú em là ai ? Sao biết qua là tài xế xe đò Thành Long ? 

- Bộ anh Sáu quên em thiệt hả ? Tư Cóc vỗ vai Sáu Võ, nói. Em là thằng Tư 

lơ xe đò Thành Long nè, nhớ chưa ? 

- Trời đất quỷ thần ơi! Mầy thiệt đó hả, Tư ? Sáu Võ mừng rỡ, lấy tay vò đầu 

Tư Cóc, nói. Thiệt không dè, anh em mình còn có dịp gặp lại nhau tại chốn nầy. Anh 

Sáu mừng lắm đó! Xa nhau mới có mấy năm mà bây giờ trông chú lớn đại làm sao 

tao nhìn cho ra chớ! 

- Còn ai đặt cho anh cái tên Sáu Võ vậy ? Nghe có vẻ oai phong lắm đó nghe! 

- Mình là dân xe đò mà em, Sáu Võ cười, nói. Sau khi em bỏ nghề lơ xe đò 

Thành Long, qua bên Cam Bốt làm bạn biển thì anh Sáu gặp nạn nên phải bỏ chạy 

lên hang ‘’Tức Chụp’’ trên núi Cô Tô lánh nạn. Bất đắc dĩ, anh Sáu phải gia nhập lực 

lượng võ trang Việt Minh. 

- Anh gặp nạn gì, phải bỏ trốn lên trên đó vậy ? 

- Nói cho cùng cũng do máu mê cờ bạc mà ra nên nổi! 

- Lúc đó, em đã khuyên anh Sáu nhiều lần rồi, bỏ trường gà đi mà anh không 

chịu ghe em. 

Sáu Võ thở dài, hối hận, nói: 

7

- Anh Sáu cũng muốn lắm chớ! Nhưng, lúc đó anh đang đặt hết kỳ vọng con 

gà ô ‘’La Thông Tảo Bắc’’, chưn xanh mắt ếch, giống gà nòi Cao Lãnh, ngoài cú đá 

sở trường ‘’hồi mã tam thương cước’’, nó còn đá nhanh như sấm sét, còn có thể 

cùng lúc phóng ra tuyệt chiêu liên hoàn cước. Lúc đó, nó đã đấu 4 trận, chưa thua 

trận nào. Mỗi ngày, sau khi xe về bến là anh trở về nhà, dành hết thì giờ o bế nó. 

Anh Sáu có giao hẹn với Má Chín Mành sẽ cáp độ con ‘’La Thông Tảo Bắc’’ với con 

gà điều lông đỏ ‘’Cáp Tô Văn’’ vào mùng 2 Tết Nguyên Đán Ất Dậu tại trường gà 

Quận Tri Tôn. Anh đặt hết gia tài vào trận đấu cuối cùng nầy. Thắng hay bại gì cũng 

từ giã trường gà. 

Tư Cóc cười, nói: 

- Làm tài xế xe đò chạy trong Quận nhỏ như anh, làm gì có gia tài sự sản chớ! 

Nói dóc hoài, cha nội! 

- Em nói cũng đúng lắm! Lương vài chục bạc hàng tháng mà nhằm nhò gì! 

Thật ra, độ gà nầy anh đại diện cho giới đại điền chủ trong Tỉnh Châu Đốc là ông Cả 

Hay ở Nhà Bàng và ông Hội Đồng Vạn ở Cù Lao Ông Chưởng, Tỉnh Long Xuyên. 

Còn tên Má Chín Mành đại diện cho tụi tài phiệt ở Châu Đốc và Tàu Chợ Lớn. Trận 

nầy tính sổ gần 10.000 đồng lận, chớ ít sao. Đó là một số tiền khổng lồ! Nếu con gà 

ô thắng, anh được thưởng 10%, cộng với 500 đồng tiền cá độ là anh đủ tiền mở một 

tiệm chạp phô cho tía má anh dưỡng già. 

Tư Cóc nôn nóng, hỏi: 

- Sao, độ gà đó thắng hay bại vậy, anh Sáu ? 

Sáu Võ uống một ngụm trà, chậm rãi, kể lại độ gà lịch sử đó: 

- Sáng mùng 2 Tết! Đúng hẹn, mọi người có mặt tại trường gà Tri Tôn chờ 

trận thư hùng. Riêng dân ghiền độ có trên vài trăm người. Đấu trường hình vuông, 

mỗi cạnh 7 thước, được bao quanh bởi một tấm vĩ bằng tre đan, bề cao gần một 

thước. Khán giả và những tay cá độ đứng hoặc ngồi chung quanh để xem. Phe ông 

Cả Hay và Hội Đồng Vạn ngồi một bên, đối diện là Má Chín Mành và vài ba tên xì 

thẩu ngồi một bên. Tên Phnôm Xây là tên Tàu lai Miên to như hộ pháp vừa làm ‘’sư 

kê’’ (chăm sóc gà) vừa là cận vệ của y. Nghe đồn rằng, tên nầy võ nghệ cao cường, 

một mình có thể lần lượt đánh hạ ba tên võ sĩ trên võ đài. Con gà điều lông đỏ của 

Má Chín Mành là gà Mã Lai pha giống Nam Dương, mình thon chân nhỏ, cựa của nó 

nhỏ và cong như thanh bảo kiếm, vảy mỏng hướng thiên, xếp thành hàng đều đặn 

thuộc loại gà xạ rơi... 


- Tại sao gọi là ‘’gà xạ rơi’’ vậy, anh Sáu ? 

- Đó là nghề riêng của từng loại gà: ‘’gà đi trên’’ chuyên tấn công phần trên 

địch thủ, ‘’gà chạy dưới’’ chuyên môn đá đòn vĩa, ‘’ga xạ rơi’’ sở trường đập cánh 

bay lên cao, dùng cựa và móng tấn công đồng loạt khắp mình địch thủ, Sáu Võ nói. 

Con gà ô của anh Sáu, thuộc loại ‘’hồi mã tam thương’’ và con gà điều lông đỏ ‘’xạ 

rơi’’ là kỳ phùng địch thủ làm không khí chung quanh trường gà thật sôi động. Kẻ 

quăng người bắt ồn ào. Tiền cá độ giữa hai phe tăng lên đến 10.000 đồng. Sau khi 

trọng tài đọc rõ các quy luật của trường gà và hai đồng ý ký giao kèo về tiền độ. Anh 

Sáu và Phnôm Xây ôm gà ra giữa sân. 

Sáu Võ uống thêm mấy hớp trà, hồi tưởng lại độ gà lịch sử giữa con gà ô và 

con gà điều. Anh còn ấm ức văng tục: 

8

- Thằng Phnôm Xây là thằng láu cá, thủ đoạn gian hùng. Khi thả gà, nó xô con 

gà lông điều ra phía trước để chiếm thế thượng phong. Ngay vừa khi thả ra, con gà 

điều đập cánh bay lên vừa ngang tầm cổ, tung hai cú đá song phi, thọc hai cái cựa 

cong và nhọn hoắc vào cổ con gà ô. Bị tấn công bất ngờ, con gà ô liền vỗ cánh bay 

lên cao, đá móc ngược vào bầu diều địch thủ, hóa giải thế công của con gà điều. Cả 

hai lườm nhau như kẻ tử thù, bất ngờ, con gà điều đá nạp hai cú đá liên hoàn vào 

mắt và cổ con gà ô. Bị thương nhẹ ở cổ, con gà ô bỏ chạy. Con gà điều thừa thắng 

xông lên, rượt nà theo. bất ngờ, con gà ô xoay mình lại, tung liền hai cú đá song phi 

vào bầu diều của con gà điều đang trên đà lao tới. Trúng cú đá nầy, con gà điều bị 

hất tung lên, một chùm lông đỏ rơi lả tả trên mặt đất. Con gà ô liền nhập nội, vô luôn 

đòn vĩa, dùng mỏ ghì cổ địch thủ làm điểm tựa, đá móc ngược hai cú đá liên hoàn 

vào ức, hình như, con gà điều lãnh thêm một cựa nhọn vào bầu diều vì cựa của con 

gà ô có vấy máu. Sau hai hiệp quần thảo với nhau, con gà điều có vẻ yếu thế. Còn 

con gà ô cũng bị trúng thương khá nặng trên lưng và vết thương đang rỉ máu. 

Nhưng, con gà ô trên cơ thấy rõ, nếu kéo thêm vài hiệp nữa, con gà điều thua là cái 

chắc. Đến hiệp thứ ba thì xảy ra chuyện... 

Tư Cóc nóng ruột, hỏi: 

- Xảy ra chuyện gì vậy, anh Sáu ? 

Sáu Võ kể tiếp: 

- Khi tiếng kẻng vừa vang lên bắt đầu hiệp thứ ba. Thằng Phnôm Xây giở thủ 

đoạn ác độc, bằng cách tẩm nọc rắn hổ mang vào móng ngón út của nó, được mài 

giũa nhọn như lưỡi dao. Thừa lúc thả gà ra, nó đưa con gà điều gần sát con gà ô 

của anh Sáu, rồi thừa lúc anh Sáu sơ ý, nó thọc móng tay nhọn có tẩm nọc rắn hổ 

mang vào bầu diều của con gà ô. Nghe con gà ô la ‘’oắc’’ một tiếng lớn, rồi rướn 

mình lên, giẫy đành đạch. Anh Sáu nhìn thấy ngón tay út của nó vấy máu. Anh biết 

ngay là con gà ô bị ám toán, anh liền chụp cổ tay của nó. Tiện tay, anh Sáu tung ra 

đòn ‘’loan đài trửu’’, đánh hất ngược cùi chỏ từ dưới lên cằm của nó. Bị trúng đòn 

bất ngờ, Phnôm Xây té bật ngửa ra phía sau. Anh luôn dùng đòn ‘’cầm nả thủ’’, nắm 

chặt cổ tay của nó, đưa lên cao cho mọi người nhìn thấy, rồi hét lớn: ‘’Phnôm dùng 

móng tay tẩm nọc rắn hổ ám toán con gà ô của tôi! Vừa dứt lời, cả trường gà ồn ào 

như vỡ chợ, dân cá độ chửi thề, những con bạc đang say máu đỏ đen định xông vào 

trong bồ, bề hội đồng Phnôm Xây. Sợ bạo động xảy ra, trong tài lật đật tuyên bố độ 

gà nầy kể như huề. 

Tư Cóc tức mình nói: 

- Đâu có được anh Sáu! Còn mạng con gà ô thì sao ? Tên Má Chín Mành phải 

đền tiền thiệt hại cho anh chớ! 

- Em nói đúng! Nó đồng ý trả tiền thiệt hại cho anh 1.000 đồng với điều kiện. 

- Còn điều kiện gì nữa ? Chuyện đó rõ như ban ngày, Tư Cóc hỏi. Thằng Má 

Chín Mành còn đòi điều kiện gì nữa chớ hả, anh Sáu ? 

- Điều kiện của nó như vầy, Sáu Võ nói. Anh phải đấu với võ với thằng Phnôm 

Xây. Nếu thắng, Má Chín Mành mới chịu đền bù thiệt hại. Còn nếu thua, kể như huề, 

rủi ro, có người có người chết thì ráng mà chịu. Không ai thưa kiện ai! 

- Thằng Má Chín Mành chơi cha thiệt đó! Tư Cóc nói. Anh tính sao ? Bỏ cuộc 

hả ? 

9

- Đâu bỏ cuộc dễ dàng như vậy! Bằng mọi giá, anh phải đấu với nó một trận, 

mặc dầu, nó to như hộ pháp, cao hơn anh một cái đầu. Nghe đồn, Phnôm Xây là cao 

thủ trên võ đài! 

- Anh liều mạng thật đó! 

- Tội nghiệp ông cả Hay và Hội Đồng Vạn, Sáu Võ nói. Hai ông nhứt định 

không cho anh đấu võ với nó và bằng lòng trả cho anh 1.000 đồng tiền thiệt hại. 

- Tại sao anh Sáu không nhận chớ! 

Sáu Võ nhìn Tư Cóc, rồi lắc đầu, nói: 

- Mạng con gà ô chỉ đáng giá 20 đồng bạc là cùng. Nhưng, lòng tự ái dân tộc 

mới là chuyện đáng kể. Anh Sáu phải dạy chúng nó bài học lễ nghĩa! 

- Anh gan cùng mình thiệt đó! Không biết võ nghệ mà dám đấu với nó! Em 

phục anh luôn! 

- Thằng Má Chín Mành cũng nghĩ như em vậy, nên nó đem thằng Phnôm Xây 

to con lớn xác ra hù dọa anh Sáu! Chớ nó đâu biết, anh Sáu có nghề! 

Tư Cóc ngạc nhiên, hỏi: 

- Anh học võ hồi nào vậy ? Sư phụ của anh là ai ? 

Sáu Võ kể: 

- Năm anh lên 12 tuổi. Hằng ngày, theo ông nội vào núi Két, núi Bà Đội đi hái 

thuốc Nam về trị bịnh người nghèo làm phước. Một hôm, anh mãi mê đi tìm củ hà 

thủ ô, nên bị lạc vào một hang động khá rộng. Anh gặp một đạo sĩ đang ngồi tham 

thiền trong một cái cốc lợp bằng cỏ tranh. Nghe tiếng động, ông quay đầu nhìn lại 

thấy anh. Mái tóc và chòm râu bạc phất phơ dài tới ngực, nhưng đôi mắt ông cụ cực 

sáng, trong ánh mắt như có ánh hào quang tỏa ra, chứng tỏ nội lực của ông vô cùng 

thâm hậu. Ông hỏi: Cậu nhỏ đi lạc đường phải không ? Anh gật đầu. Sau đó, ông thu 

nhận anh làm đồ đệ. Từ đó, cách vài ba hôm, anh trở lại hang động để sư phụ truyền 

dạy võ thuật. Và trong suốt 6 năm trời theo học võ với sư phụ, anh cũng không biết 

ông là ai. Cho tới một hôm, ông ra đi biền biệt, không một lời từ giã. Cho mãi đến 

bây giờ, anh Sáu không gặp lại sư phụ. Không biết ông còn sống hay đã qua đời rồi 

cũng không chừng. 


- Anh Sáu đấu với thằng Phnôm Xây ở đâu ? 

- Ngay tại bãi đất trống trước trường gà, dưới sự chứng kiến của khán giả, 

Sáu Võ chậm rãi kể lại trận thư hùng. Anh Sáu bước ra giữa sân trước, Phnôm Xây 

đi phía sau lưng anh, đột nhiên, hắn lướt tới một cách thần tốc, phóng người lên, 

giáng xuống một quả đấm lén nặng ngàn cân vào sau gáy của anh. Bị tấn công bất 

ngờ, nhưng anh đã đề phòng trước rồi, anh liền nghiêng đầu né đòn, vừa xoay 

người lại, đưa bàn tay trái nương theo cánh tay phải của hắn, vừa vuốt vừa đẩy một 

cách uyển chuyển để hóa sức mạnh và làm lệch hướng quả đấm, cùng lúc, anh sử 

dụng cước pháp ‘’hoàng mãng bãi vĩ’’ trả đòn, nhấc chân phải ra phía sau, tung một 

ngọn cước dũng mãnh, vẽ một vòng cung vào vùng hông của hắn. Thằng Phnôm 

Xây cũng nhanh chóng xoay người sang trái, dùng gối chận cước, đồng thời tung ra 

đòn ‘’long thăng trửu’’ dùng chỏ đánh tạt ngang cằm của anh, anh nghiêng người 

qua bên phải, dùng chân trái phóng ra một cước ‘’báo tử tiễn vĩ’’, đá vét gót ra phía 

sau, trúng phóc vào hạ bộ của hắn. Anh Sáu chỉ dùng có một nửa thành công lực, 

cũng đủ làm cho thằng Phnôm Xây đau đớn, lấy hai tay bụm hạ bộ, nhăn mặt nhíu 

mày như khỉ ăn ớt. 

10

Tư Cóc khoái chí, cười ha hả, hỏi: 

- Rồi sao nữa, anh Sáu ? 

- Anh dùng chân phải duỗi thẳng, đá bạt vòng vào đầu của nó với tất cả sức 

mạnh để kết thúc nhanh trận đấu. Thằng Phnôm Xây bị trúng ngọn cước ‘’hoành bãi 

thích cước’’ ngã nằm dài xuống đất, rồi gượng đứng dậy, dơ tay đầu hàng. Dân cá 

độ hoan nghênh nhiệt liệt và cái tên Sáu Võ ra đời từ đó. 


- Thằng Má Chín Mành có chịu trả 1.000 đồng cho anh không ? 

Sáu Võ nói: 

- Mụ nội thằng Má Chín Mành cũng không dám giựt số tiền nầy của anh. 

Nhưng hắn còn ấm ức lắm! Câu chuyện tưởng như vậy đã giải quyết xong. Nào ngờ, 

đêm đó xảy ra chuyện lớn, Sáu Võ nói. Nửa đêm hôm đó, Má Chín Mành sai tay 

chân bộ hạ nổi lửa đốt cháy rụi trường gà, lửa lan rộng ra cháy thêm mấy căn nhà 

trong xóm gần đó. Má Chín Mành hô hoán lên là Sáu Võ đốt trường gà. Vừa nghe tin 

nầy, anh vọt lẹ lên đồi ‘’Tức Chụp’’, nằm về phía Tây núi Cô Tô thuộc địa phận Xã 

An Ninh, Quận Tri Tôn. Đồi nầy chi chít những hang động rất an toàn. Anh định trốn 

vài ngày rồi trở về nhà. Nhưng thật không dè... 

- Anh không dè chuyện gì vậy ? 

- Đồi Tức Chụp là căn cứ địa của bọn Việt Minh, anh bị chúng nó ép buộc gia 

nhập lực lượng võ trang Việt Minh. Nếu không, chúng sẽ cho người đốt nhà cha mẹ 

của anh. Phải đắp chăn mới biết chăn có rận. Tụi Việt Minh mà kháng chiến cái con 

mẹ gì, chẳng qua, tụi nó cướp công kháng chiến của người Việt Quốc Gia yêu nước, 

rồi tàn sát họ để bịt miệng. Đồng bào miền Tây Nam Bộ nói đúng, không sai: 

Khế chua mà chanh cũng chua 

Dân mình Tây giết còn thua giặc Hồ. 

Tư Cóc nói: 

- Em nghe cán bộ Việt Minh nói rằng, những người bị họ lên án tử hình đều là 

bọn Việt Gian kia mà. 

- Chẳng lẽ bọn con nít mới lên 5, 6 tuổi biết làm Việt Gian sao chớ ? Sáu Võ 

phùng mang, trợn mắt kể lại những vụ giết người tập thể mà anh đã chứng kiến mấy 

tháng trước đây. ‘’Tại xã Phú Lâm, Tỉnh Châu Đốc, bọn cán bộ Việt Minh khát máu 

dùng mã tấu chặt đầu, mổ bụng và đâm chết trên 400 tín đồ Phật Giáo Hòa Hảo gồm 

cả ông già bà cả, đàn bà trẻ con rồi chôn ba hầm tập thể, sau khi họ cướp sạch vòng 

vàng, tiền bạc. Tại Làng Phú Thuận, Tỉnh Kiến Phong, bọn Việt Minh bắt 235 chức 

sắc gia đình và thân nhân tín đồ Phật Giáo Hòa Hảo rồi đâm chết bằng dao găm, 

chôn tập thể. Và anh còn chứng kiến một vụ giết người man rợ khác, gọi là cho đi 

‘’mò tôm’’ tại Vàm Nao... 

- Vàm Nao ở đâu vậy, anh Sáu ? Em nghe cái tên quen quen! 

- Vàm Nao cách Tân Châu khoảng 40 km. Dân thương hồ từ Tân Châu, Hồng 

Ngự muốn đi Châu Đốc phải xuống Vàm Nao trước, rồi ra sông Hậu đi vòng trở lên 

Châu Đốc, Sáu Võ kể tiếp. Bọn Việt Minh xô cả trăm đồng bào theo Đạo Phật Giáo 

Hòa Hảo vào trong khoang ghe, gài chặt cửa lại. Đợi cho con nước lớn, chúng chèo 

ra sông cái, đục ghe cho chìm xuống đáy sông sâu. 


- Bây giờ, anh Sáu tính sao ? 

11

- May cho anh lần nầy gặp được em, Sáu Võ nói. Anh định trốn qua Nam 

Vang làm ‘’bạn biển’’ một thời gian. Nghe nói, lúc trước em có qua bển làm nghề 

nầy, phải không Tư ? Em thấy làm nghề ‘’bạn biển’’ sống được chớ ? 

- Làm nghề nầy cực lắm! Suốt ngày lênh đênh trên mặt nước. Nhưng, nếu 

chịu khó cũng kiếm ăn được lắm! Em đố cha bọn Việt Minh truy tầm được tông tích 

của anh Sáu, Tư Cóc thở dài, nói. Có lẽ, sau khi đón 3 cô gái ăn phải cháo lú đi theo 

bọn Việt Minh về mật khu U Minh, em cũng cũng tìm cách chuồn về Kinh Mạc Cần 

Dưng! 

- Không được đâu! Sáu Võ nói. Em mà về đó là tụi mật thám Pháp hốt ngay. 

Phải tìm một nơi an toàn để trốn mới được. 

- Em đi xuống rừng U Minh kiếm củi, làm sao tụi Tây biết em theo Việt Minh 

mà bắt chớ! 

- Em khờ quá đi! Chính mấy thằng cán bộ Việt Minh nằm vùng loan tin nầy 

chứ ai! Sáu Võ giải thích. Nó loan tin như vậy, em không thể bỏ trốn về quê nhà 

được. Đây gọi là chiêu ‘’qua cầu rút ván’’ của tụi nó! 

Tư Cóc lo ngại, hỏi: 

- Bây giờ tính làm sao đây, anh Sáu ? Hay là em theo anh trốn sang Miên 

luôn, được không anh ? Tư Cóc nói. Em có sẵn kinh nghiệm làm bạn biển mà! 

Sáu Võ lắc đầu, nói: 

- Hiện thời, anh chưa biết qua Miên làm nghề gì để sanh sống, Sáu Võ cúi đầu 

suy nghĩ một lúc, rồi nói. Tạm thời, em có thể trốn về cù lao Ông Chưởng, tá túc nhà 

ông Hội Đồng Vạn. Bao giờ yên nơi, anh Sáu trở lại đón em đi chịu không? 

Tư Cóc lo ngại, hỏi: 

- Nhưng chắc gì ông Hội Đồng Vạn cho em nương tựa ? 

Sáu Võ trấn an, nói: 

- Đừng lo! Trên đường trốn qua Miên, anh sẽ tạt qua cù lao Ông Chưởng. Anh 

sẽ gởi gấm em cho ông Hội Đồng Vạn trước. Ông ta là một người tốt, anh em mình 

có thể tin cậy trong lúc ngặt nghèo. 

- Được như vậy thì hay quá, Tư Cóc mừng rỡ, nói. Còn nhiệm vụ đi đón ba cô 

gái ở Cà Mau, anh Sáu tính sao ? 

- Anh Sáu đã khuyên tụi nó hết lời là nên trở về mái ấm gia đình. Nhưng, mấy 

đứa nó nhứt định không chịu nghe, nằng nặc đòi theo Việt Minh đi kháng chiến, Sáu 

Võ chậc lưỡi, nói. Đi theo để làm hộ lý cho bọn cán bộ nồng cốt Việt Minh, chớ 

kháng chiến cái con mẹ gì! Tụi nó muốn chết, cho chết luôn. Ngu ráng chịu! 

Có tiếng gà rừng gáy óc eo từ trong rừng sâu, văng vẳng vọng về. Sáu Võ thò 

đầu ra ngoài khung cửa sổ, nhìn ra ngoài trời, đoán chừng quá nửa đêm về sáng. 

Sáu Võ nói: 

- Sắp tới giờ anh phải đi rồi! Em chờ con nước bắt đầu lớn là nhổ sào, chèo 

ghe ra Thị Xã Cà Mau! Nhớ đậu ghe dưới bến đò, chờ anh dẫn bọn họ xuống ghe. 

Nghe rõ chưa ? 

- Dạ, nghe rõ rồi! 

Sáu Võ dặn dò xong, rồi ra đằng sau lái, kéo sợi dây luộc cho chiếc xuồng ba 

lá vừa cập sát chiếc ghe tam bản là nhảy ngay xuống xuồng. Vì con nước còn đang 

ròng, Sáu Võ phải dùng cây sào bằng tre chống xuống nước, xuồng lướt ào ào trên 

lau sậy trở ra sông lớn, rồi bơi tuốt qua bờ bên kia. Giao xuồng câu cho đồng chí 

12

Khoai, lấy xe đạp phóng thẳng ra Thị Xã Cà Mau, sắp xếp công việc cho sáng hôm 

sau... 

Sau khi Sáu Võ đi rồi, Tư Cóc đóng cửa khoang lại ngủ lấy sức để còn phải 

chèo ghe một đoạn sông dài nữa. Khoảng 3, 4 giờ sáng là con nước bắt đầu lớn, 

tiếng chim bìm bịp kêu giục giã trong mấy rặng cây dừa nước. Tư Cóc giật mình 

thức giấc, có tiếng ai hát nghe văng vẳng từ đầu doi đất vọng lại. Đó là bài ca vọng 

cổ trữ tình của nhạc sĩ Sáu Lầu sáng tác năm xưa: 

Từ là từ phu tướng 

Báu kiếm sắc phong lên đàng 

Vào ra luống trong tin chàng 

Và năm canh mơ màng 

Em luống trông tin chàng 

Ôi gan vàng thêm đau... 

Tư Cóc chống cái phên cửa sổ, nhìn ra đầu doi đất, thấy thấp thoáng vài ba 

ghe câu từ ngoài biển theo con nước lớn trở về, cắm sào san sát bên nhau, ăn uống, 

ca hát ồn ào vui nhộn dưới ánh trăng, vì nơi đây là tụ điểm cho họ nghỉ ngơi sau một 

ngày vật lộn mệt nhoài với sóng biển để đánh bắt cá. Tư Cóc lấy tay vốc nước sông 

rửa mặt cho tỉnh người rồi đứng dậy, lấy cây sào tre chống ghe ra khỏi khu rừng 

tràm. Một người trong bọn họ trông thấy Tư Cóc đang chèo ghe tới, bèn lên tiếng 

gọi: 

- Ê, anh Hai ơi! Ghé lại đây, nhậu vài ba sợi với tụi nầy một chút chơi, rồi có đi 

đâu thì đi! 

Tư Cóc chấp nhận liền, nói: 

- Nhậu thì nhậu, chớ sợ gì mà không dám chớ! 

Tư Cóc chèo ghe riết tới, cắm sào bên cạnh các ghe câu, nhập bọn với họ. 

Nhìn mấy con hùm đang giẫy đành đạch trên đống than hồng trong cái cà ràng và 

bên cạnh đó là một lít đế đã lưng chai. Bốn người dân chài đang ngồi vây quanh, 

vừa nướng tôm vừa hơ lửa cho ấm. Một thanh niên rót rượu ra chén, đưa qua ghe 

cho Tư Cóc. 

- Nhấp môi một vài hớp cho ấm bụng đi, cha nội! 

- Gọi tui là Tư được rồi, anh bạn mình! 

- Anh chèo ghe về miệt nào vậy, anh Tư ? 

- Thị Xã Cà Mau! 

- Vậy sao! Người đó vui vẻ, nói. Tụi nầy đang chờ con nước lớn cũng ra Thị 

Xã Cà Mau để giao hết mớ cá tôm nầy cho chủ vựa. Kiếm vài chục bạc rủng rỉnh, 

phong lưu cũng được vài ba đêm cho sướng cuộc đời, trước khi trở lại biển! 

- Bộ mấy cha chưa vợ hả ? Sao tự do vậy ? 

- Mấy cha có gia đình đi về nhà, úm vợ hết rồi, chỉ có tụi nầy độc thân mới còn 

ở nán lại đây, anh ta hỏi. Còn anh Tư ra Thị Xã Cà Mau làm gì sớm vậy ? 

- Tui hả ? Tư Cóc cười, nói. Đi coi mắt đến ba cô vợ! 

- Thôi đi cha nội! Lấy vợ khổ lắm đó! Một người đứng tuổi, nói. Sống một mình 

đi biển với tụi nầy, đời độc thân sướng hơn nhiều! 

- Để tui suy nghĩ lại coi, Tư Cóc nhìn mấy con tôm hùm, vỏ đã đổi sang màu 

đỏ, nói. Cho tui xin một con tôm làm mồi coi, mấy cha! 

- Nè, ăn con nầy đi! Bự nhứt đó! Đói bụng không ? Tụi nầy còn một ít cơm 

nguội trong nồi! 

13

- Cám ơn mấy bạn! Tui không thấy đói! Tư Cóc vừa thổi vừa lột vỏ con tôm, 

cho vào miệng nhai ngấu nghiến, rồi ực nửa chén rượu còn lại, khà một hơi dài 

khoan khoái, nói. Thôi, bây giờ tui nhổ sào đi cho kịp con nước. Hẹn gặp lại mấy anh 

tại Thị Xã Cà Mau nghe! 

Tư Cóc chào từ giã mấy người bạn sơ giao vui tính, đứng dậy nhổ sào, chèo 

ghe theo dòng sông Ông Đốc hướng ra Thị Xã Cà Mau, gần tới trưa thì đến bến đò. 

Cà Mau là giao điểm của những dòng sông, kinh rạch như: Sông Ông Đốc, Bãi Háp, 

Gành Hào, Đầm Dơi. Kinh Quản Lộ-Phụng Hiệp, Kinh Cà Mau-Bạc Liêu... mặt sông 

mênh mông chảy về nhiều ngã trên phần đất tận cùng của quê hương. Mỗi buổi 

sáng, khi trời vừa rạng đông là ghe xuồng của đồng bào từ các làng mạc, dọc theo 

hai bên những dòng sông đổ về đây tấp nập. Họ hợp thành chợ nổi, mua bán đủ loại 

thực phẩm và các mặt hàng cần thiết, các loại trái cây bán theo từng mùa và đủ loại 

thủy sản nhiều vô số... 

Khi Tư Cóc chèo ghe đến bến đò, chợ nổi cũng sắp tan. Tư Cóc vội vã kiếm 

một chỗ cắm sào gần bến đá, chờ đón người cho tiện. Tư Cóc mua vài con cá trê 

vàng, làm sạch sẻ cho vào cái nồi đất kho quẹt, ăn với cơm nguội cho đỡ đói lòng. 

Khoảng 4 giờ chiều. Một cơn mưa rào bất ngờ dội qua Thị Xã Cà Mau. Bến 

Đá trở nên vắng vẻ, chỉ còn lại vài ghe câu đang cắm sào chờ con nước rời bến, ra 

sông cái giăng câu đêm, bất ngờ, Sáu Võ xuất hiện, đứng trên cây cầu đúc xi măng, 

gọi: 

- Ê, anh kia! Còn đưa đò rước khách qua bên kia sông không đó! 

Biết ngay là Sáu Võ đưa các đồng chí gái đến. Tư Cóc đội cái nón lá lụp xụp 

trên đầu, đứng đằng sau lái, đáp: 

- Dạ còn chớ! Mấy người đi đó, anh Hai ? 

- Chỉ có ba cô gái thôi! 

- Xin mời ba cô xuống đò! Tui nhổ sào liền bây giờ! 

Sáu Võ trở lên bờ, dẫn ba cô gái mơn mởn đào tơ, bước xuống cây cầu đúc 

thì Tư Cóc cũng vừa chèo ghe trờ tới. Chờ cho ba cô gái bước xuống ghe, chui vào 

trong khoang xong xuôi. Sáu Võ nói: 

- Thôi, đi đường bình an! Nhớ lời anh Sáu dặn ghe! 

Tư Cóc vẫy tay chào từ giã, rồi vung mái chèo tách bến ngược dòng lên Quận 

Thới Bình. Cơn mưa chiều đã dứt hột từ lâu, màn đêm vừa buông xuống là mặt 

trăng đã vượt lên trên rặng tre làng bên kia sông. Trời càng về khuya thật yên lặng, 

chỉ còn nghe tiếng mái chèo khua nước róc rách và chiếc ghe nhẹ lướt trên dòng 

sông, thỉnh thoảng, mới thấy vài ngọn đèn dầu mù u le lói trong nhà ai đó, thấp 

thoáng sau mấy lùm cây. Bỗng có tiếng súng nổ ‘’cắc bùm’’ từ một gốc trời nào đó 

dội về. Tư Cóc dừng tay chèo, ngước mặt nhìn lên bầu trời, một viên đạn lân tinh 

vạch một đường sáng bay vút lên trên không như một vệt sao băng. Một trong ba cô 

gái đẩy cánh cửa khoang, thò đầu ra, hỏi: 

- Súng nổ ở đâu vậy, đồng chí ? 

- Bộ sợ rồi hả ? Tư Cóc cười, nói. Nếu sợ, qua đưa mấy cô trở lại Cà Mau về 

sum hợp với gia đình. Còn kịp mà! 

Cô ta cố giữ giọng bình tỉnh, nói: 

- Còn lâu mới sợ! Phải chiến đấu như người cộng sản chớ bộ! 

14

Đến nửa đêm, ghe vượt qua cái doi đất, rẽ phải, để vào con sông Trèm Trẹm 

được một đoạn, rồi cắm sào dưới rặng cây bần ven sông, ngủ qua đêm. Tư Cóc mở 

cánh cửa khoang, đánh thức mấy cô gái dậy, nói: 

- Mình ngủ qua đêm ở đây! Qua mệt thắt họng rồi! Con nước ngược chèo mệt 

lắm đó! 

Một cô khác nói: 

- Em đói bụng rồi! Đồng chí có gì ăn không vậy ? 

- Còn hai con cà trê vàng kho quẹt. Nhưng, cơm thì hết sạch rồi, Tư Cóc nói. 

Thôi, qua bắt nồi cơm lên, chừng nửa giờ thì có ăn. 

- Đồng chí cứ để tụi em nấu cơm, rồi cùng ăn cho vui. 

Tư Cóc thắp ngọn đèn bão móc trên vách, ánh sáng tỏa lung linh trong ghe, 

vừa đủ để ngắm nghía ba đồng chí gái, cô nào cũng còn trẻ măng, khoảng 16, 17 

tuổi là cùng, thơm như múi mít. Cô lớn nhất tự giới thiệu: 

- Em tên là Liễu, nàng nhìn cô gái có mái tóc thề óng mượt, tiếp. Còn đây là 

em Hạnh. 

Cô gái thứ ba nhỏ tuổi nhất, trông gương mặt còn rất ngây thơ, nhanh nhẩu 

lên tiếng: 

- Còn em tên là Mây! 

Liễu thân mật nhìn Tư Cóc, hỏi: 

- Còn đồng chí tên gì ? 

- Tư Cóc là bí danh của qua! Nhưng, kêu qua bằng anh Tư được rồi! 

- Anh Tư chèo ghe từ hồi chiều tới giờ, mệt gần ứ hơi rồi, Liễu nói. Anh vào 

trong khoang nằm nghỉ để tụi em ra đằng sau lái nấu cơm, hâm nóng lại nồi cá. Bao 

giờ xong, tụi em sẽ đánh thức anh dậy dùng cơm. 

Nói xong, cả ba cô ra đằng sau lái múc nước sông vo gạo, nổi lửa nấu cơm. 

Còn lại Tư Cóc một mình nằm dài trong khoang ghe, mùi thơm da thịt của ba nàng 

còn phảng phất bên đầu mũi, trong đầu suy nghĩ vẩn vơ rồi âm thầm cười một mình. 

Chắc hẳn, phải có âm mưu đen tối gì đây ? 

Gần một tiếng đồng hồ sau, Liễu đẩy cánh cửa khoang sang một bên, rồi 

đánh thức Tư Cóc dậy, nói: 

- Anh Tư thức dậy chuẩn bị dùng cơm nè! 

Tư Cóc vừa dụi mắt ngồi dậy là Liễu đẩy cái mâm cơm vào trong khoang. Cả 

bốn người ngồi chung quanh mâm cơm, ăn ngon lành. Thoáng một cái nồi cơm, cá 

hết sạch trơn. Bỗng nghe có tiếng vượn hú từ trong rừng tràm vọng lại, tiếng khỉ kêu 

khọt khẹt trong mấy lùm cây ven sông. Liễu hỏi: 

- Đây là đâu, sao mà buồn quá vậy, anh Tư ? 

- Vùng nầy giữa con Rạch Cái Tàu và sông Trèm Trẹm thuộc U Minh Hạ. Hai 

bên bờ là rừng tràm, đước...bạt ngàn. Khỉ đột, đười ươi, dã nhân...con nào, con nấy 

to lớn như người đàn ông lực lưỡng. Chúng thường kéo cả bầy ra bờ sông, tắm lúc 

ban đêm, Tư Cóc giọng nghiêm chỉnh, kể tiếp. Năm trước, có một cô gái ở Quận 

Thới Bình xuống miệt nầy đốn tràm về cất nhà. Tối ngủ quên trong ghe, bị khỉ đột lén 

mò vô hiếp có chửa... 

- Ghê vậy sao ? Liễu giọng run run hỏi. Bị khỉ đột hiếp rồi đẻ ra cái giống gì 

vậy, anh Tư ? 

- Nửa người nửa ngợm, lông lá tùm lum tà la, lại thêm cái đuôi lòng thòng nữa 

đó, Tư Cóc le lưỡi dài thượt, nói. Trông dễ sợ lắm mấy cô ơi! 

15

Hạnh nghe nói cũng rùn mình, khiếp sợ, nói: 

- Mình ăn cơm xong rồi, anh đưa tụi em rời khỏi chỗ nầy lẹ lên đi, anh Tư ơi! 

- Nội mẹ qua bây giờ chèo cũng không nổi nữa, oải lắm rồi! Tư Cóc ngáp dài 

mấy cái, nói. Hồi nãy, mấy cô nói cứng lắm mà! Mới nghe nói đến khỉ đột là đã sợ 

xanh mặt rồi, làm sao chiến đấu như người cộng sản được chớ! 

Hạnh hỏi: 

- Làm sao biết mình bị khỉ đột hiếp hả, anh Tư ? 

- Dễ biết lắm! Mấy cô nghe cho kỹ đây, Tư Cóc giọng nửa đùa, nửa thật, nói. 

Sáng thức dậy mà thấy một bệt sình có dính mấy chùm lông khỉ dưới rún là đã bị khỉ 

đột hiếp rồi đó! 

Mây năn nỉ: 

- Anh làm ơn ngủ trong khoang ghe, bảo vệ cho tụi em đi, anh Tư! 

- Đâu có được nà! Cho dầu mấy cô có kê súng vô đầu qua, qua thà nhảy 

xuống sông tự vận, chớ nhứt định qua không ngủ chung với mấy cô trong khoang 

ghe đâu, Tư Cóc không bỏ qua cơ hội, lên lớp. Tuy qua lớn hơn mấy cô vài tuổi. 

Nhưng, qua là một người có ‘’đạo đức cách mạng’’, sống, chiến đấu và học tập theo 

gương Bác Hồ vĩ đại, rủi ro, qua dằn lòng không đậu thì phiền lắm, làm sao qua ăn 

nói với Bác Hồ đây ? 

Liễu hỏi: 

- Tiến thoái lưỡng nan! Anh Tư định giải quyết ‘’sự cố’’ nầy làm sao đây ? 

- Dễ thôi mà! Tư Cóc nói. Mấy cô cứ ngủ trong khoang ghe, nhớ đóng cửa 

khoang lại cho cẩn thận là được rồi! 

Mây hỏi: 

- Còn anh Tư ngủ ở đâu ? 

- Qua hả ? Mấy cô đừng lo! Tư Cóc ngáp dài thêm mấy cái nữa, nói. Qua leo 

lên bờ ngủ dưới gốc cây dừa, khỉ đột mà léo hánh đến thì qua đuổi chúng nó đi. Mà 

thôi, qua lên bờ ngủ trước nghe mấy cô! Khuya rồi đó! 

Nói xong, Tư Cóc ôm cái nóp leo lên bờ, trải gần gốc cây dừa, rồi chui vào 

ngủ. Trời về sáng, sương đêm xuống dầy đặc. Tư Cóc thấm lạnh, cuộn mình trong 

nóp, thỉnh thoảng, ló đầu ra khỏi nóp, ngó xuống ghe, nghe động tĩnh. Độ chừng ba 

cô gái đã ngủ say, Tư Cóc chun ra khỏi nóp, lội trở xuống ghe, tay nắm cây sào, 

rướn người lên thật nhẹ nhàng, lấy tay đẩy cánh cửa khoang, rồi bò vào bên trong... 

ai mà biết Tư Cóc làm gì ở trong đó! Độ chừng 5 phút, là thấy Tư Cóc lặng lẽ trườn 

mình xuống sông, lội trở lên bờ, chui vô nóp, khoái chí cười khúc khích một mình... 

Trời vừa rạng đông, tiếng gà rừng gáy rộ khắp nơi. Tư Cóc giựt mình thức 

dậy, cuốn nóp quăng lên vai, lội trở xuống ghe. Vừa thấy mặt Tư Cóc là ba cô mếu 

máo khóc, nói: 

- Tụi em bị khỉ đột hiếp cả đám rồi, anh Tư Cóc ơi! Liễu nức nở, hỏi. Tính làm 

sao bây giờ đây, anh Tư ? 

Tư Cóc làm bộ, hỏi: 

- Làm sao mấy cô biết là đã bị khỉ đột hiếp chớ ? 

Cả ba cô lấy tay trật sợi dây lưng quần xuống khỏi rún, chỉ cho Tư Cóc thấy 

mấy bệt sình, còn dính một chùm lông khỉ màu xam xám thấy phát khiếp. Tư Cóc 

hoảng quá, la lên: 

- Thôi, chết mẹ rồi! Mấy cô bị khỉ đột hiếp thật rồi đó nghen! 

Cả ba vừa nghe Tư Cóc nói, liền òa lên khóc, hỏi: 

16

- Anh nghĩ cách nào cứu tụi em đi! Nếu mà có chửa là tụi em tự vận hết cho 

anh coi! 

Tư Cóc làm bộ gãi đầu, gãi tai, suy nghĩ một hồi lâu, nói. Qua chỉ còn có mỗi 

một cách nầy, may ra mới cứu được ba cô! 

Liễu mừng rỡ, hỏi: 

- Cách gì vậy hả, anh Tư ? 

Tư Cóc nói, giọng quả quyết: 

- Là mấy cô phải để cho qua ‘’pha giống’’ thôi! 

Hạnh không hiểu, hỏi: 

- Anh Tư lấy cái giống gì để pha đây ? 

- Lấy cái giống của qua, pha với giống khỉ đột là không sợ có chửa. Tư Cóc 

khoe. Cái giống của qua có nòi ‘’cách mạng’’ nên nó mạnh lắm! 

Mây ngây thơ hỏi: 

- Rồi anh Tư lấy cái giống gì bôm vô trong...để pha chớ ? 

Nghe cô Mây hỏi, Tư Cóc mắc cỡ đỏ mặt, không biết giải thích làm sao, cứ ú 

ớ mãi, cuối cùng mới nói nên lời: 

- Qua lấy cái ‘’vòi’’ của qua bôm vô, chớ lấy cái giống gì chớ! Tư Cóc cố nín 

cười, hỏi tiếp. Trời gần sáng bét rồi! Không còn thì giờ đâu! Ai tình nguyện để qua 

pha giống trước đây ? 

Liễu là đàn chị, giọng cương quyết, nói: 

- Chị xung phong cho anh Tư Cóc pha giống trước để hai em rút kinh nghiệm! 

Tư Cóc biết mấy cô nàng trúng kế, khoái chí, nói: 

- Pha giống kỵ chỗ gió! Đồng chí Liễu ở lại trong khoang với qua. Còn đồng 

chí Hạnh và Mây ra đằng sau lái, ngồi chờ đến phiên mình, rõ chưa ? 

Chờ cho hai nàng ra ngồi đằng sau lái xong, Tư Cóc gài cánh cửa khoang lại, 

bắt đầu ‘’pha giống’’ cho Liễu. Một chập sau, hai nàng thất kinh hồn vía khi nghe 

tiếng Liễu rên hừ hừ từ trong khoang phát ra. Kế nghe Liễu giẫy giụa, làm chiếc ghe 

chòng chành chao nghiêng ngã và sau cùng là tiếng đập tay vào vách nghe rầm rầm. 

Mây sợ xanh cả mặt, nói: 

- Sao em sợ quá! Chị Hạnh ơi! 

- Chị cũng sợ như em thôi! Không biết thằng cha Tư Cóc bôm cái giống gì để 

pha giống khỉ đột vậy cà ? Hạnh đoán già đoan non, lo lắng, nói. Chị nghĩ, chắc cái 

chất nầy nóng lắm làm cho chị Liễu bị phỏng. Nghe chỉ rên hừ hừ mà phát ghê! 

Mây thì nghĩ khác, nói: 

- Em chỉ lo cái vòi của thằng chả quá cỡ thợ mộc, làm sao chị Liễu chịu cho 

thấu! Em sợ quá chị Hạnh ơi! 

Vừa lúc đó, hai nàng nghe tiếng Liễu thở hổn hển, dồn dập liên hồi, bất ngờ, 

nàng gào lên: Anh giết em, anh Tư Cóc ơi!...Liễu giẫy thêm mấy cái nữa, rồi nằm xụi 

lơ cán cuốc. Trong khoang ghe giờ im lặng như tờ, Mây sợ quá khóc thét lên: 

- Chị Hạnh ơi! Chị Liễu bị thằng cha Tư Cóc giết chết rồi, mình tính làm sao 

bây giờ đây ? 

Hạnh còn nhát gan hơn. Vừa nghe tiếng Liễu gào lên: Anh giết em, anh Tư 

Cóc ơi!...là nàng sợ đến tè ướt cả quần, hai tay ôm lấy ngực, trấn áp cơn sợ hãi, nói: 

- Chị thà để cho có chửa, chớ không dám để cho thằng cha Tư Cóc pha giống 

đâu, Mây ơi! 

Mây giọng run run, hỏi: 

17

- Nếu chị đẻ ra thằng con nửa người, nửa ngợm, nửa điên, nửa khùng lại 

thêm cái đuôi khỉ dài lòng thòng nữa thì chị tính làm sao đây ? Không lẽ, chị đem 

quăng nó xuống sông được à ? 

Hạnh trả lời một cách dứt khoát: 

- Dễ ợt! Chị lấy dao chặt mẹ nó cái đuôi, rồi giao cho bác Hồ và đảng ta nuôi 

dưỡng. Biết đâu, nhờ chánh sách giáo dục của bác Hồ: ‘’trồng cây 10 năm, trồng 

người 100 năm’’ mà sao nầy, thằng con chị trở thành tổng bí thư đảng, chủ tịch 

nước hoặc thủ tướng chánh phủ. Chừng đó, nó tha hồ mà làm trò...khỉ! 

- Chị thì lúc nào cũng lạc quan tếu! Mây nói. 

- Chớ sao! Hạnh nói. Chuyện đời như ‘’Tái ông thất mã’’, trong cái rủi, có cái 

may thì sao ? Có ai biết ngày mai sẽ ra sao! 

Vừa lúc đó, Liễu đẩy cánh cửa khoang, chun ra đằng sau lái, ngồi bó gối bên 

cạnh cái lu nước mưa, mặt mũi bơ phờ, đầu bù tóc rối như vừa chết đi sống lại. 

Hạnh và Mây mừng quá, cả hai nhào tới ôm Liễu khóc ngất. Tư Cóc ló đầu ra ngoài 

cửa khoang, hỏi: 

- Bây giờ tới phiên ai vô, cho qua pha giống tiếp đây ? 

Cả hai đồng thanh trả lời: 

- Không cần đồng chí pha giống đâu! Tụi tui đẻ ra giống gì nuôi giống đó! 

- Cái nầy là mấy cô nói đó nghe! Tư Cóc hăm he. Sau nầy, có đẻ ra bầy khỉ 

con, đừng có trách qua nghe chưa! 

- Chuyện nầy, không cần đồng chí lo! Bác Hồ và đảng lo, được chưa! 

Tư Cóc nghe hai nàng trả lời một cách dứt khoát như vậy, trong bụng mừng 

hết lớn, cười thầm: Bây giờ mà mấy em đòi pha giống. Mụ nội qua cũng không còn 

sức đâu để mà pha cho mấy em! 

- Thôi được, mấy em không chịu pha giống thì thôi! Qua không ép mấy em! 

Tư Cóc nhìn con nước bắt đầu lớn, nói. Thôi, chúng ta chuẩn bị lên đường, 

kẻo trễ con nước đó! 

Tư Cóc nói xong, vói tay lấy cái nón lá máng trên vách ghe đội lên đầu, rồi 

chun ra đằng sau lái, máng hai cây dầm vô hai cây cột chèo, nhổ sào nhắm hướng 

mật khu U Minh, cắm đầu chèo riết tới... 

Liễu nhìn Hạnh và Mây, trấn an: 

- Chị không sao đâu! Hai em vào trong khoang nghỉ đi, chị ngồi ngoài nầy 

hóng gió một chút lấy sức. 

Sau khi hai nàng chun vào khoang ghe tiếp tục đánh giấc. Giờ chỉ còn hai 

người đằng sau lái. Liễu nhìn Tư Cóc nghiến răng trèo trẹo, nói: 

- Kể từ giờ phút nầy, tui nói cho anh biết. Anh mà lén phén đòi pha giống hai 

con nhỏ đó là tui mổ bụng anh, dồn trấu thả trôi sông đó. Nghe rõ chưa cha nội! Nói 

cho mà biết, con nầy không phải tay vừa đâu nghe, anh Tư! Tui mà bắt gặp anh pha 

giống với bất cứ con mẹ đàn bà nào thì ếch, nhái, ễnh ương...tôi đều dứt nọc hết, 

đừng nói chi Cóc! 

Trong mật khu U Minh, tình yêu của lớn dần trong âm thầm, lén lút. Nhưng, 

cũng không thoát khỏi cặp mắt cú vọ của tên Ba Hứa. Một hôm, cả hai bị hắn gọi lên 

hội trường, chửi cho te tua: 

- Tui nói cho hai đồng chí biết: Đây là căn cứ địa của cách mạng, chớ không 

phải là chỗ cho mấy người mèo mả, gà đồng đâu nghe! Tui nghiêm khắc cảnh cáo 

18

hai đồng chí, phải học tập rốt ráo để quán triệt chính sách ‘’ba khoan, một đừng’’ của 

đảng đề ra... 

Tư Cóc nghe nói, phê bình liền lập tức: 

- Hồi nào tới giờ, tui chỉ biết có chính sách ‘’ba khoan’’ thôi! Làm gì có thêm 

‘’một đừng’’ nữa chớ! 

- Đúng vậy! Đảng chỉ mới đề ra chính sách ‘’ba khoan’’ thôi! Nhưng ‘’một 

đừng’’ là của tui thêm vô, được không đồng chí ? Không đợi Tư Cóc trả lời, Ba Hứa 

nói luôn một hơi. Hãy nhớ cho kỹ chính sách ‘’ba khoan, một đừng’’ nè: Khoan yêu, 

yêu khoan cưới, cưới khoan đ...mà lỡ có đ... thì làm ơn ‘’đừng’’ có đẻ dùm cái! Các 

đồng chí nghe rõ rồi chớ! 

Tư Cóc cười thầm trong bụng: Cưới mà khoan đ..., bác Hồ chưa chắc nhịn 

được, đừng nói chi tui! 

Ba Hứa nói vậy, chớ không phải đơn giản như vậy đâu... 

Thế rồi, mùa Hè năm sau. Vào một mùa nước nổi tưng bừng, rừng U Minh trở 

thành một biển nước mênh mông. Cơn mưa vùng nhiệt đới thổi qua vùng biển mặn 

Cà Mau hình như, kéo dài bất tận. Bầu trời ảm đạm và buồn ray rứt. Liễu nhận được 

lệnh của cấp trên điều về căn cứ cách mạng Xẻo Quít nằm giữa ranh giới Xã Mỹ 

Hiệp và Mỹ Long thuộc Quận Cao Lãnh, làm công tác ‘’hộ lý’’ cho một số cán bộ 

cách mạng lão thành từ miền Bắc vào trong Nam công tác. Nhận được tin sét đánh 

nầy, từ Thị Xã Cà Mau, Tư Cóc cấp tốc bơi xuồng ngày đêm trong mưa bão, trở về 

mật khu U Minh để gặp người yêu, bàn việc chạy trốn. 

Và ngay trong đêm đó, Tư Cóc liều mạng chở Liễu trên chiếc xuồng ba lá 

mỏng manh, vượt khỏi khu rừng già U Minh theo con sông Trèm Trẹm-Cạnh Đền, 

băng qua sông Cái Lớn, rồi theo con sông Cái Bé rẽ vào sông Ô Môn để ra sông 

Hậu, rồi từ đó bơi ngược lên Cù Lao Ông Chưởng vài mươi cây số nữa. Họ thay 

phiên nhau bơi xuồng cả ngày lẫn đêm, thuận con nước là nhổ sào đi liền. Sau 6 

ngày vất vả liều mạng, bỏ ngũ, chạy trốn kháng chiến, họ đến được Cù Lao Ông 

Chưởng, tìm đến nhà của ông Hội Đồng Vạn không mấy khó khăn. Nhờ Sáu Võ gởi 

gấm trước, nên ông Hội Đồng Vạn nhận lời giúp đỡ liền. Từ đó, hai vợ chồng Tư 

Cóc được cấp cho hai mẫu ruộng canh tác, miễn đong lúa ruộng trong vòng 5 năm. 

Vào thời đó, hầu hết đất đai tại vùng cù lao nầy đều thuộc về gia đình ông Hội Đồng 

Vạn. Đất đai vùng cù lao nầy rất mầu mỡ do phù sa sông Hậu bồi đắp. Bên hữu 

ngạn là Xã Kiến An, tả ngạn là Xã Long Điền, dân cư trù phú và giàu có. Phần lớn là 

nhà gạch cất dọc theo hai bên bờ sông Hậu, những mái nhà lợp ngói đỏ nổi bật lên 

giữa những vườn cây ăn trái, cành lá xanh um. Còn dưới sông thì cá tôm nhiều vô 

số kể, vì vậy, mới có câu ca dao: 

Ba phen quạ nói với diều 

Cù lao ông Chưởng thiếu gì cá tôm. 

Nhờ vậy, đời sống của vợ chồng Tư Cóc càng ngày càng khá giả, thỉnh 

thoảng, nhớ cha nhớ mẹ, cả hai vợ chồng lén đưa nhau về Kinh Mạc Cần Dưng 

thăm viếng. Cho mãi đến năm 1954. Sau khi Hiệp Định Geneve được ký kết giữa 

thực dân Pháp và Việt Minh chia đôi đất nước, vợ chồng Tư Cóc trả đất đai lại cho 

ông Hội Đồng Vạn, trở về quê nhà tậu vườn đất, sống với cha mẹ già. Qua năm sau, 

Liễu sanh cho anh chàng Tư Cóc tốt số đào hoa một thằng con trai là Nguyễn Thiện 

Chiến. Cái tên thì nghe ngon lành lắm, nhưng không chiến chút nào cả. Không biết 

khi song thân qua đời, có lẽ, Tư Cóc bị ông thầy địa lý dỏm, tán nhằm cái huyệt gì 

19

không biết mà thằng Chiến càng lớn, càng khờ câm, không giống Tư Cóc một chút 

nào cả. Nhưng ngược lại, từ khi thằng Chiến ra đời, vợ chồng Tư Cóc làm ăn phất 

lên như diều gặp gió, mua được hai máy cày Nhật Bổn cho nông dân mướn làm 

mùa. Vì muốn có cháu nội sớm bồng ẵm cho vui nhà vui cửa, nên khi Chiến vừa lên 

19 tuổi đã có vợ rồi. 

Thế rồi vận xui ập đến. Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975. Đúng là oan gia gặp 

đường hẹp, thằng cha Thượng Tá Ba Hứa tiếp thu Tỉnh Châu Đốc, tình cờ gặp lại 

đồng chí Tư Cóc, bây giờ đã thành tay tiểu tư sản nhất nhì vùng Kinh Mạc Cần 

Dưng. Tất cả tài sản của vợ chồng Tư Cóc gầy dựng nên bằng mồ hôi, nước mắt 

của chính mình bị nhà nước chuyên chính vô sản chụp cho mấy cái mũ: ‘’bốc lột giai 

cấp nông dân’’, ‘’ngồi mát ăn bát vàng’’, ‘’làm giàu trên xương máu đồng bào’’... rồi 

tịch thu hết gia sản. Nhưng, Ba Hứa còn nghĩ chút tình đồng chí năm xưa, chỉ ra lệnh 

tịch biên toàn bộ gia sản mà thôi. Vợ chồng Tư Cóc, con dâu bị đuổi ra khỏi nhà. 

Cuối cùng, phải trở về quê vợ bên dòng sông Ông Đốc, cách cửa biển khoảng 6 cây 

số, sống bằng nghề đan lưới cho dân chài vùng biển cho đến tận bây giờ. 

Còn vợ chồng thằng Chiến bây giờ sanh sống ra làm sao ? Trước hết, phải kể 

đến thằng con trai tên Nguyễn Văn Lanh, cháu nội đích tôn của vợ chồng Tư Cóc, 

thằng Lanh bây giờ cũng ngoài 20 tuổi rồi. Cả gia đình sống bằng nghề hạ bạc, trôi 

nổi từ dòng sông nầy đến dòng sông khác gần Thị Xã Cà Mau. Thằng Lanh hiện 

diện trên cõi đời trần ai, khoai củ nầy cũng do bản chất khù khờ của người cha Hai 

Lúa. 

Chuyện là như vầy nè. 

Còn nhớ Tết Bính Thìn năm 1976. Sau khi Chiến đưa vợ về quê mẹ ở sông 

Ông Đốc. Một hôm, không biết vợ Chiến ăn phải giống ‘’sò lông’’ mò được ngoài cửa 

sông Đồng Cùng, nơi tiếp giáp với biển. Nàng bị bịnh ‘’thượng thổ hạ tả’’ thiệt dữ dội, 

uống đủ thứ thuốc mà cũng không cầm được. Vì vậy, Chiến phải nhờ đến người bạn 

thân là anh Thà, dân miệt Chắc Cà Đao, cùng thay phiên chèo ghe với mình ra bịnh 

viện Cà Mau, xin thuốc cho vợ uống. 

Tờ mờ sáng sớm hôm sau. Chiến có mặt tại bịnh viện Cà Mau. Và phải ngồi ở 

‘’phòng chờ đợi’’ hơn một tiếng đồng hồ mới tới giờ bác sĩ cách mạng làm việc. Ông 

ta hỏi: 

- Anh ốm bịnh gì thế ? 

Chiến đáp: 

- Con vợ tui đau, chớ không phải tui! 

- Nhà anh đâu ? 

- Dạ, tui không có nhà! Vợ chồng tui sống trên ghe! 

- Anh sống ở đâu thây kệ bố anh! Tôi hỏi mụ vợ anh đâu ? 

- À, con vợ tui bị thổ tả mấy hôm rồi, nằm liệt giường ở trên ghe! 

- Sao anh không đưa mụ vợ vào bệnh viện cho tôi xem bệnh ? 

- Dạ, từ đó ra đây bằng đường sông, gió to, sóng lớn làm sao con vợ tui chịu 

cho nổi chớ! 

- Thôi được, vợ anh sơi đồ biển trúng độc, bị thổ tả cũng dễ trị thôi mà! Tôi đi 

‘’nấy’’ thuốc, anh ngồi chờ tôi tí nhá! 

Một lát sau, vị bác sĩ cách mạng trở lại với chai thuốc có màu vàng, sền sệt 

như củ nghệ mài. Hắn nói: 

20

- Đây ‘’nà’’ thuốc truyền thống dân tộc miền núi, chuyên trị thổ tả hết ý đấy! 

Nhưng, anh phải nhớ ‘’nắc’’ thật kỹ trước khi uống, mới có kết quả tốt! 

- Cách mấy giờ cho uống một lần ? 

- Cách bốn giờ cho uống một ‘’nần’’! Mỗi ‘’nần’’ một thìa canh nhé! 

Chiến cầm chai uống, kêu trời: 

- Cách bốn giờ ‘’nắc’’ một lần, sức đâu mà tui ‘’nắc’’ cho nổi hả, bác sĩ ? 

Bác sĩ cách mạng bực quá, hét lớn: 

- Anh ‘’nắc’’ không nổi thì nhờ người khác ‘’nắc’’ hộ cho, sao được chứ ? 

Chiến nghe nói cũng nổi khùng lên, hét: 

- Đố cha thằng nào dám nắc dùm. Tui chém bỏ mẹ nó tại chỗ liền! 

Tên bác sĩ cũng chịu hết nỗi, phải thét lên: 

- Anh ‘’nấy’’ thuốc rồi ra khỏi đây ngay! Đồ ‘’nười’’ như ‘’nợn’’! 

Chiến cũng nhịn hết nổi, nói: 

- Tui đi liền bây giờ! Khỏi đuổi! 

Nói xong, Chiến cầm chai thuốc đi một hơi ra bến đò. Bước xuống ghe rồi mà 

trong lòng vẫn còn ưu tư, lo lắng. Thà thấy thế mới hỏi: 

- Xảy ra chuyện gì vậy, bạn ? Trông sắc mặt của anh không được vui ? 

Chiến đưa chai thuốc cho Thà xem, rồi nói: 

- Hồi cha sanh, mẹ đẻ cho đến bây giờ, tui chưa từng nghe qua cái loại thuốc 

nào, cho bịnh nhân uống ly kỳ như cái loại thuốc truyền thống của dân miền núi nầy, 

nghe anh Thà! Thiệt đổi đời, cái gì cũng thay đổi tận gốc rễ hết trơn! 

Thà cũng không hiểu, hỏi: 

- Thuốc cho vợ anh uống ly kỳ ở chỗ nào vậy, anh Chiến ? Anh làm ơn giải 

thích cho tui nghe coi, may ra, tui có thể giúp được gì cho anh! 

- À, bác sĩ dặn tui phải ‘’nắc’’ thật kỹ trước, rồi mới cho vợ uống! Chiến hỏi. 

Mà nắc thật kỹ là nắc làm sao mới được chớ ? 

Anh bạn Thà nói: 

- Không biết dân ở miệt Kinh Mạc Cần Dưng hiểu ra làm sao thì tui không biết! 

Chớ dân miệt Chắc Cà Đao, theo tui hiểu, anh phải ‘’lãng mạng’’ với vợ của anh 

trước, rồi cho uống thuốc sau, Thà giải thích. Anh làm sao cho chị ‘’tới bến’’ nhiều 

lần càng tốt, anh phải quằm cho chị đổ mồ hôi mẹ, mồ hôi con thì thuốc sau khi 

uống, sẽ có tác dụng thấm vào đường ruột mau hơn, chớ không có sao đâu! 

- Tui cũng nghĩ như anh vậy! Nhưng ngặt một nỗi, Chiến lại than thở. Thằng 

cha bác sĩ cách mạng khùng dặn tui: Cách bốn giờ cho uống một lần, thế mới chết 

tui chớ! Cầu ba ngày cho uống một lần thì may ra. Ráng lắm một ngày một lần cũng 

đủ bứt gân rồi cha nội à! 

Thà an ủi, nói: 

- Về cái khâu cho chị uống thuốc nầy. Anh làm một mình đi! Không ai giúp 

được gì cho anh được đâu! 

Vì thương vợ, Chiến cũng ráng phấn đấu cho vợ uống thuốc theo đúng chỉ 

tiêu của bác sĩ dặn: Phải ‘’nắc kỹ’’ trước khi uống, cách bốn giờ cho uống một lần! 

Nhờ vậy, khi vợ Chiến hết bệnh thổ tả thì vài tháng sau, Chiến báo cho cha mẹ một 

tin thiệt vui: Vợ con mang bầu rồi, tía má ơi! Trong cái rủi ro vẫn có cái may là ở chỗ 

đó! 

Con trăng rằm 15, tròn như cái nia, đỏ ối đang lừng lững nhô lên trên mặt biển 

Đông. Con trăng rằm cuối cùng của Thế Kỷ thứ 20 tỏa sáng rực rỡ trên dòng sông 

21

Ông Đốc. Một cơn gió bấc từ ngoài biển thổi vào đất liền hơi lành lạnh. Thím Tư ngồi 

nép sát bên chồng cho ấm. Nhìn mấy đòn bánh tét bắt đầu sôi sùng sục trong cái 

thùng thiếc đặt giữa sân nhà, chú Tư bỗng nhớ đến cha mẹ mà rưng rưng nước mắt. 

Còn thím Tư nhìn chồng, âu yếm, hỏi: 

- Không biết hồi đó, ông có pha giống cho con Hạnh và con Mây chưa vậy hả, 

ông Tư Cóc ? Khai thiệt đi thì tui khoan hồng! 

Tư Cóc vuốt mái tóc bạc trắng của vợ, rồi mỉm cười một, nói: 

- Bậy nà, tui mới có pha giống cho mỗi một mình bà mà thôi! Đã mấy chục 

năm trôi qua rồi, bà còn thắc mắc mãi chuyện nầy... 

Bỗng Tư Cóc hỏi bâng quơ: 

- Không biết dì Hạnh và dì Mây bây giờ làm gì ? Ở đâu ? Hả má thằng Chiến? 

Thím Tư nghe chồng hỏi liền làm mặt giận, nói: 

- Bộ nhớ hai đứa nó rồi, phải không ông Tư Cóc ? Thím Tư tiếp. Con Mây thì 

tui không biết nó ở đâu! Còn con Hạnh ở bên dòng sông Cửa Lớn. Nghe nói bây giờ 

nó khá lắm! Qua bên đó, hỏi nhà của dì Sáu Tét ai mà không biết! 

- Vậy sao ? Chú Tư Cóc tò mò, hỏi. Bộ dì Hạnh đi theo cách mạng, làm ‘’hộ 

lý’’ cho bộ đội cụ Hồ sao hả bà ? Nội nghe cái biệt danh ‘’Sáu Tét’’ của dì Hạnh là tui 

đủ thất kinh hồn vía rồi! 

Thím Tư nghe chồng hỏi, nổi sùng, nói: 

- Ông đó nghe, ăn nói lãng nhách! Bộ ai làm ‘’hộ lý’’ cho bộ đội đều bị ‘’tét’’ hết 

sao chớ! Ông muốn biết con Hạnh, nó tét cái gì thì chèo ghe qua bên đó mà hỏi nó! 

Tư Cóc thấy vợ sắp nổi cơn ghen lên, bèn lấy tay vuốt mái tóc bạc trắng của 

vợ, rồi âu yếm nói: 

- Tui đâu có huỡn chèo ghe qua đó, hỏi con Hạnh làm gì chớ! Bà còn nhớ 

chuyện hồi đó không ? Tui chỉ pha giống có mỗi một mình bà mà thôi! Còn hai đứa 

kia, tui đâu có thèm ngó ngàng gì tới đâu nà! 

- Thôi đi cha nội! Làm bộ hoài! Chớ không phải tại ông hết ‘’xí quách’’ rồi hả? 

Thím Tư hỏi gằn. Thành thật khai báo đi thì tui tha, thề không hỏi nữa: Vậy chớ ông 

có ‘’pha giống’’ hai đứa nó chưa ? 

Tư Cóc làm bộ cười nghiêng ngửa, nói: 

- Làm gì có chuyện đó mà bà cứ hỏi tới, hỏi lui hoài vậy, má thằng Chiến! 

Thím Tư muốn biết chuyện nầy có thiệt hay không ? Chỉ còn có nước bắt 

thang lên hỏi ông trời, họa may biết được mà thôi, thím Tư Cóc ơi... 


THÍM TƯ CÓC 


22

Trời chiều vừa chạng vạng. Tư Cóc bơi chiếc xuồng vừa tới đầu con rạch, rồi 

tấp con xuồng ba lá vào bụi trâm bầu bên cạnh cây da sà, cắm xuồng chờ thời 

cơ...Tư Cóc chun vô nóp, thỉnh thoảng, ló cái đầu ra nhìn phía cây cầu dừa trước 

cổng chùa nữ, chùa dành cho các các Ni Cô tu hành. Bỗng hắn thấy một Ni Cô còn 

rất trẻ, đầu cạo trọc, nhưng không vì thế mà mất vẻ mặn mà, cái áo nâu sòng tuy 

rộng thùng thình mà không làm giảm vóc dáng thon thả yểu điệu thục nữ. Nàng đang 

gánh đôi thùng thiếc đi xuống cây cầu dừa, gánh nước cho chùa xài. 

- Đúng là đồng chí Hạnh rồi! Tư Cóc mừng quá gọi khẽ cho nàng vừa đủ 

nghe. Đồng chí Hạnh ơi! Đồng chí Hạnh! Qua là Tư Cóc đây nè!... 

Nàng nghe tiếng ai đó gọi đúng tên cúng cơm của mình. Nàng giật mình, ngó 

dáo dác tìm. Nhưng, Tư Cóc núp trong nóp kỹ quá, vả lại, chiếc xuồng bị rặng trâm 

bầu che khuất nên nàng không trông thấy gì cả. Nàng vội vã nghiêng đôi thùng 

xuống con rạch để cho nước tràn vào đầy thùng, rồi đứng dậy đi lên chùa, thấp 

thoáng mấy bóng áo nâu của các Ni Cô đi qua lại trước sân chùa. Tư Cóc nhìn theo 

nàng Hạnh nuốt nước miếng ừng ực, tiếc rẻ. 

Tư Cóc nằm dài trên xuồng, ngửa mặt trời nhìn hàng trăm con chim trời lớn 

nhỏ đủ loại nào là cưỡng, sáo, chim cu, chim sẻ, cò trắng, cò quắm...sải cánh chao 

nghiêng, bay la đà trên con rạch, ríu rít gọi nhau về tổ ấm của chúng, treo đầy trên 

các nhánh cây da sà, cành lá um tùm như cây đại thụ, rễ phụ buông thòng xuống 

con rạch bị gió thổi đong đưa trên mặt nước. 

Giữa không gian tĩnh lặng trong buổi hoàng hôn, vang vang tiếng kinh cầu ê a 

trầm bổng, điểm tiếng chuông chùa công phu ngân nga, hòa lẫn với tiếng chim muôn 

kêu ríu rít, tiếng gió thổi rì rào qua kẽ lá, tiếng sóng vỗ lao xao vào bờ con rạch...tấu 

thành giai điệu quê hương tuyệt vời. Chúng sinh một lần qua đây vào lúc chuông 

chùa điểm công phu, ai cũng thao thức nỗi niềm riêng, muốn lánh xa thế tục và ước 

mong được như đàn chim trời, chọn nơi đây để an phận, gởi mình nương bóng cửa 

từ bi... 

Nhưng, riêng Tư Cóc lòng đầy dục vọng thì nghĩ khác à nghen! Hắn thả hồn 

mình về trên dòng sông Ông Đốc, nhớ lại hồi ‘’pha giống’’ rất ư là cụp lạc cho đồng 

chí Liễu trong chiếc ghe tam bản, lúc cắm sào qua đêm trong rừng U Minh. Cho tới 

bây giờ, hắn vẫn còn tiếc hùi hụi là lúc đó đã hết ‘’xí quách’’, không còn đủ sức để 

tiếp tục pha giống cho đồng chí Hạnh và Mây, vì vậy, Tư Cóc hạ quyết tâm đột nhập 

cửa thiền nội trong đêm nay để ‘’pha giống’’ cho đồng chí Hạnh, thỏa mãn khát vọng 

mà hắn ấp ủ từ bấy lâu nay. Và thời cơ thuận lợi đã đến... 

Khi vầng trăng hạ tuần, cong như cái lưỡi liềm treo lơ lửng trên nền trời đầy 

những vì sao lấp lánh, đang tỏa ánh sáng huyền ảo, lung linh trên trần thế. Và tiếng 

kinh cầu, tiếng gõ mõ, tiếng chuông chùa...đã im bặt từ lâu. Tư Cóc trườn mình ra 

khỏi nóp như một con rắn rình bắt con mồi, rồi đứng trên mũi xuồng, hai tay nắm 

chặt chùm rễ phụ, đu mình phóng lên bờ, giống hệt người rừng ‘’Tarzan’’ đu dây 

trong rừng rậm Phi Châu. Tư Cóc buông mình rớt xuống đất nghe cái đụi, đảo mắt 

nhìn chung quanh, ngó trước ngó sau, bốn bề yên lặng, giờ thì chỉ còn nghe tiếng dế 

và tiếng côn nỉ non trong các bụi cỏ ven con đường làng. Tư Cóc nhanh còn hơn con 

sóc, lấy tay vẹt cái hàng rào dâm bụt bằng cái lỗ chó, vừa đủ lách mình chun vào, rồi 

âm thầm luồn sâu, tiến sát vào dưới chân tường rong rêu, ẩm mốc. Tư Cóc cứ thế 

mà hết trườn, rồi bò theo chân tường ra dãy hậu liêu phía sau. Tư Cóc khom mình 

đứng lên, mở hé từng cánh cửa sổ, ghe mắt nhìn vào bên trong để tìm chỗ ngủ của 

23

Hạnh. Thời may, khi mở hé cánh cửa sổ cuối cùng gần gian nhà bếp, Tư Cóc thấy 

ánh đèn dầu leo lét, tỏa ánh sáng lờ mờ cũng vừa đủ cho hắn thấy đồng chí Hạnh 

đang nằm trăn trở trên cái chõng tre kê sát vách. Tư Cóc mừng húm, gọi nhỏ: 

- Đồng chí Hạnh ơi! Đồng chí Hạnh...! Qua là Tư Cóc đây nè! 

Ni Cô Hạnh nghe tiếng ai gọi văng vẳng bên tai, nàng khoát vội chiếc áo bà ba 

màu nâu đứng dậy, rón rén đi ra phía cửa sổ để nhận mật lệnh của đồng chí nào đó 

gởi cho nàng thi hành theo như thường lệ. Nhưng khi nàng vừa mới cánh cửa sổ, 

bắt gặp cái bản mặt sần sùi, nham nhở của Tư Cóc làm nàng giật mình, hai bàn tay 

ôm lấy ngực, trấn áp cơn sợ hãi bất ngờ. 

Nàng hỏi: 

- Đêm hôm khuya khoắt vô chùa kiếm tui vào giờ nầy làm gì vậy hả, cha nội ? 

Tư Cóc không trả lời, thò đầu vô cửa sổ, nhanh chóng áp sát cái bản mặt vào gò má 

nàng, hun nghe một cái chụt làm Hạnh sợ quá bước lùi lại. Tư Cóc liều lĩnh phóng 

mình nhảy qua cửa sổ, ôm ngang eo ếch nàng, đè Hạnh nằm ngửa trên cái chõng 

tre, hai tay bóc hốt lia lịa. Mây trân mình chịu trận không dám la vì sợ Sư Cô trụ trì 

biết được. Tư Cóc được nước càng làm tới, hơi thở Hạnh càng dồn dập. Nàng cố 

khuyên: 

- Đừng anh Tư Cóc! Chị Liễu mà biết được anh ăn nằm với tui là anh tàn đời 

đó! Bộ không sợ muỗi cắn cu sao, cha nội ? 

- Muỗi cắn cu mà nhằm nhò gì chớ! Kiến cắn cu mới sợ! 

- Bộ anh không ngán chị Liễu thiệt hả ? 

- Ngán cái con khỉ khô! Chị Liễu của em vừa già, vừa xấu như ma, thân mình 

thì ốm nhách như con khô hố, đâu có mát da mát thịt được như em đâu! Qua mà ho 

một tiếng là bả sợ run rồi! 

Nói gì thì nói, Tư Cóc nhớ đến mấy con muỗi đốt cu hồi đó thì hơi nhợn. 

Nhưng vì đã trót cỡi lên mình nàng rồi thì cho tới luôn. Tư Cóc tuột phăng quần áo 

của nàng ra. Hạnh cố lấy tay xô Tư Cóc ra, vừa khuyên: 

- Đừng làm vậy, anh Tư Cóc! Rủi ro, Sư Cô trụ trì ngôi chùa biết được, chắc 

chắn Hạnh bị đuổi ra khỏi chùa! Hậu quả nầy, tui sẽ gánh hết trách nhiệm vì làm 

hỏng kế hoạch ‘’Cài Người Phá Đạo’’ của Hồ Chủ Tịch và đảng ta giao phó! Anh 

cũng gánh không nỗi tội nầy đâu! 

Mặc cho nàng nói, Tư Cóc áp dụng chiến thuật ‘’nhất điểm lưỡng diện’’ kết 

hợp với ‘’tiền pháo hậu xung’’ chọc thủng cho bằng được mục tiêu. Hạnh tuy gần 

chết đứng đến nơi, tay chân run rẩy, hơi thở dồn dập, mồ hôi, mô kê tuôn ra ướt cái 

lưng trần. Nhưng Hạnh vẫn kiên trì, tiếp tục khuyên: 

- Đừng làm vậy anh Tư Cóc! Đừng Tư Cóc! Đừng...đừng mà anh Tư 

Cóc...Cóc...cóc...cóc...cóc... 

Thời may, Sư Cô trụ trì, nửa đêm đói bụng bèn đi xuống nhà bếp kiếm cơm 

nguội, khi ngang qua hậu liêu của nàng, tình cờ, nghe tiếng nàng gõ mõ: Cóc...cóc... 

cóc...cóc...cóc...giữa đêm khuya. Khó tính như Sư Cô cũng phải khen thầm trong 

bụng: ‘’Ni Cô nầy còn trẻ tuổi, mới gởi thân vào chùa chẳng được bao lâu mà thành 

tâm tu niệm như vầy. Chắc chắc, sau nầy sẽ sớm về cõi Niết Bàn cùng với Chư 

Phật’’. 

Tư Cóc đang hùn hục, sắp tới bến...đến nơi thì bên tai bỗng nghe tiếng ‘’Thiên 

Lôi’’ hét vang như tiếng sấm động lưng trời, nghe đến rợn người: ‘’Bớ thằng cha Tư 

Cóc mắc dịch! Tỉnh dậy cho mau! Tư Cóc chưa kịp hoàn hồn thì một trận mưa đổ ập 

24

xuống người. Hắn giật mình mở mắt, ngó dáo dác, nhìn quanh hiện trường thì mới 

biết đó chỉ là một giấc mơ mà thôi. Hiên ngoài, trời sắp sửa rạng đông... 

Tư Cóc định ngồi dậy thì thấy quần áo ướt nhẹp, còn thân mình thì bị trói chặt 

cứng trên cái chõng tre kê sát vách. Còn bà vợ bắt cái ghế đẩu ngồi kế bên, đang 

chờ lấy khẩu cung. Tư Cóc ngạc nhiên, hỏi bà vợ già: 

- Tôi đang ngủ mà! Có làm tình làm tội gì mà bà lại trói tôi vậy hả, má thằng 

Chiến ? 

- Có phải ông lợi dụng giấc ngủ đi gặp con Hạnh, phải không Tư Cóc ? Thím 

Tư Cóc cười gằn, hỏi. Ông pha giống cho con Hạnh tới bến rồi chưa vậy hả ? Nói, 

nói mau lên! 

Tư Cóc cười mà cái miệng méo xẹo, nói: 

- Tui nằm chiêm bao thôi mà! Đang pha giống chưa tới bến thì bị bà đánh thức 

dậy rồi! 

- Ông lại dỡ cái mửng cũ nữa! Hồi đó, gạt tui sợ để cho ông ‘’pha giống’’, mà 

ông cũng pha giống cũng giỏi thiệt đó nghen! Thím Tư Cóc cười lạt, nói. Tui đâu có 

đẻ ra ‘’Khỉ đột con’’ mà chỉ đẻ ra thằng ‘’Cóc con’’ giống ông như đúc, khù khà, khu 

khờ. Thiệt chẳng giống ai! 

- Ừa đó, phải chi bà đẻ cho tui thằng ‘’khỉ đột con’’ thì dưới chánh sách ‘’Trồng 

cây 10 năm, trồng người 100 năm’’ của bác và đảng, biết đâu nó đã trở thành tổng bí 

Thư đảng, chủ tịch nước hay thủ tướng chính phủ rồi đó cũng không chừng à nghen 

bà! Tư Cóc cười khì khì, nói. Tui chỉ nằm chiêm bao thôi mà, má thằng Chiến! Nằm 

chiêm bao mà cũng phạm gia uy nữa sao ? 

- Ai cho phép ông nằm chiêm bao hả ? Nằm chiêm bao mà thấy ăn nằm với 

người đàn bà khác cũng phạm gia uy. Ông còn chê gái già nầy xấu như ma, ốm 

nhôm ốm nhách như con khô hố, đâu có mát da mát thịt bằng người ta. Vì vậy, tui 

phải trừng trị ông theo gia pháp mới được đó! 

Tư Cóc nghe nói sắp bị vợ trừng trị theo gia pháp thì sợ đến tái mặt, xuống 

nước nhỏ năn nỉ: 

- Tui chỉ nằm chiêm bao mà, má thằng Chiến! Tha cho tui lần nầy đi! Tui thề 

với bà, không dám tái phạm nữa đâu! 

Thím Tư ngửa mặt lên nóc nhà cười khanh khách, làm cho mấy con thằn lằn 

sợ hết hồn, nép mình sau cây cột nhà trốn: 

- Cái tội nằm chiêm bao thấy gái thì tôi có thể bỏ qua được. Nhưng cái tội chê 

con vợ già nầy trước mặt con Hạnh thì phải bị trừng trị theo gia pháp. 

Tư Cóc giọng run run, hỏi: 

- Bà muốn thi hành gia pháp bằng cách nào đây ? Tui sợ muỗi cắn cu lắm 

nghe, má thằng Chiến! 

- Ông quên đã nói gì với con Hạnh rồi sao, ha ? Thím Tư Cóc trợn mắt, nói. 

Muỗi cắn cu mà nhằm nhò gì chớ! Kiến cắn qua mới sợ! Thôi thì, tui cũng ráng chìu 

ông lần nầy để ông mãn nguyện. Ông chịu khó nằm trên chõng chờ tui một chút xíu! 


- Mở trói cho tui trước đã, rồi bà có đi đâu thì đi! 

Thím Tư Cóc nhìn chồng, nói: 

- Mở trói đặng ông chạy, ha! Tui đâu có ngu! Tui ra đằng sau vườn bắt vài 

kiến lửa rồi trở vô liền hà! 

25

Không đầy 10 phút sau, thím Tư Cóc kẹp một con kiến lửa giữa ngón tay cái 

và ngón trỏ, hí hửng mang vào khoe với chồng: 

- Hồi cha sanh, mẹ đẻ đến bây giờ, tui chưa thấy con kiến lửa nào có tầm vóc 

‘’vĩ đại’’ như con nầy à nghen, ông Tư Cóc! Thím Tư thả con kiến lửa dưới ‘’cột cờ’’ 

để nó từ từ bò lên. Thím Tư khoái chí cười ngặt ngoẽo, nói. Nó mà cắn ông một phát 

là ‘’ông lớn’’ sẽ bỏ cái tật ngủ mớ, nói năng lảm nhảm. Còn ‘’ông con’’ sẽ đội nón cối 

đi thăm ‘’lăng Bác Hồ’’! Ông mà không đi chàng hảng đúng một tháng là tui làm con 

ông đó! 

Tư Cóc ngóc đầu dậy, nhìn thấy con kiến lửa là hồn phi phách tán, mồ hôi mẹ 

mồ hôi con, mồ hôi nách, mồ hôi dế...tuôn ra một lượt. Bỗng có tiếng ai đó réo tên 

Tư Cóc ngoài trước sân: 

- Ông Tư Cóc ơi! Có ở nhà không vậy hả ? 

Tư Cóc mừng quá, trả lời liền: 

- Có tui ở nhà đây! Ai gọi tui vào giờ nầy, cứu tui sớm quá vậy cà ? 

Tiếng người lạ đáp: 

- Tui là Bảy Lọ ở Làng Chài sông Đồng Cùng đây nè, cha nội! Cái lưới tôi 

nhờ anh Tư đan mấy tháng trước, xong rồi chưa vậy ? 

- A, chú Bảy Lọ đó hả! Lưới đan xong rồi! Chờ chút tui mang ra liền! Tư Cóc 

khoái quá, nhìn bà vợ, nói. Mau cắt dây trói để tui còn giao cái lưới cá cho người ta! 

Mau lên còn chần chờ gì nữa chớ! 

Cực chẳng đã, thím Tư phải tháo dây trói cho chồng. Thím còn hăm he: 

- May cho lần nầy, có cứu tinh đó nghen! Ông mà còn nằm chiêm bao, thấy 

ôm ấp con mẹ nào khác là biết tay tui! 

Tư Cóc đứng dậy, cười đắc chí, nói: 

- Mụ nội tui cũng hổng dám nằm chiêm bao nữa đâu, má nó ơi! 

Tư Cóc như chim xổ lồng, đứng dậy, hớt ha hớt hải chạy bay ra ngoài sân, 

đón khách vào nhà. Tư Cóc ngạc thấy đầu của Bảy Lọ quấn cái khăn rằn kín mít, chỉ 

chừa có hai con mắt thò lõ, sưng húp. Tư Cóc hỏi đùa: 

- Chú Bảy mầy theo Đạo Hồi hồi nào vậy hả ? 

Bảy Lọ tháo cái khăn rằn quấn trên đầu xuống, nói: 

- Anh coi cái bản mặt bầm dập của tui nè! Chỗ nào cũng sưng húp hết trơn! 

- Bị vợ loi hả ? Tư Cóc cười, nói. Chú Bảy nó mà không đến kịp thời thì đời 

qua cũng te tua luôn. Chắc còn thê thảm hơn chú nữa kìa! 

- Không phải bị vợ loi mà bị nhân dân bề hội đồng thế mới khổ! Bảy Lọ chậc 

lưỡi, than thở. Sau ngày giải phóng. Tui bỏ xứ đi biệt tông biệt tích trên 20 năm mới 

trở về xã Mỹ An, thăm mộ ông bà, cha mẹ. Vậy mà, đồng bào trong xã vẫn chưa 

quên món nợ máu mà tui đã gây ra trong thời kỳ chiến tranh giải phóng! 


- Trong thời kỳ chiến tranh ‘’Chống Mỹ cứu nước’’, chú là cán bộ ‘’tuyên vận’’ 

lập được nhiều tích xuất sắc được đảng ta và nhà nước tuyên dương công trạng 

nhiều lần thì làm gì chú có nợ máu với nhân dân chớ ? Đúng là chuyện trái khoáy! 

Tui không tin. Nếu là bị vợ thượng cẳng chân, hạ cẳng tay thì cứ nói huỵt tẹt ra đi, 

xấu hổ gì chớ! Tui cũng bị bả đụt cho phù mõ hoài đó chớ! Đìn bà thế kỷ thứ 21 là 

như vậy đó đa! 

- Tui không phải bị vợ loi mà bị nhân dân đòi nợ máu. Thôi được rồi, để tui kể 

cho anh nghe. Chuyện là như vầy, Bảy Lọ kể. Chính ủy trung đoàn Đồng Tháp cơ 

26

động Tỉnh Mỹ Tho là Mười Móm chỉ thị cho tui là phải tuyên truyền thế nào làm cho 

anh em du kích xã Mỹ An khắc phục tinh thần chủ bại là thường quăng súng, chém 

vè khi thấy xe tăng lội nước M113 xuất hiện. 

- Chuyện nầy, tui thấy hơi khó cho chú đó nghen, Tư Cóc hỏi. Liệu chú có 

hoàn thành công tác của cấp trên giao phó không đó ? 

- Dễ dàng như trở bàn tay, Bảy Lọ khoe. Trước khi Sư Đoàn 7 Bộ Binh mở 

chiến dịch càn quét mật khu Mỹ An dọc theo ranh giới Tỉnh Mỹ Tho và Mộc Hóa vào 

mùa Thu năm 1972. Tôi bèn tập hợp các anh em du kích xã Mỹ An ra bờ Kinh Tháp 

Mười để tuyên truyền. Tôi lấy một miếng sắt và một khúc gỗ đưa cho họ rồi bảo họ 

quăng xuống nước. Tôi chỉ cho họ thấy rằng: Vật gì bằng gỗ mới nổi trên mặt nước, 

bằng sắt thì phải chìm. Xe tăng M113 lội nước, vượt sông được mà không chìm tức 

là là nó làm bằng gỗ, dùng mã tấu chém thì nó bể ra từng mảnh dễ dàng như chẻ 

củi. 

- Chú nói như vậy mà mấy người anh em du kích có tin không ? 

- Nói gì thì nói, cũng nhờ bản chất thật thà, chất phát của người nông dân 

Nam Bộ mà tui nói là họ tin liền, Bảy Lọ tiếp. Vụ lúa Hè-Thu năm 1972, Sư Đoàn 7 

Bộ Binh tung một đơn vị thiết vận xa M113, yểm trợ quân bộ chiến càn quét mật khu 

Mỹ An, bị du kích vác mã tấu hăm hở rượt theo chém. Và cho tới khi đó, họ mới thiết 

vận xa M113 làm bằng thép chớ không phải bằng gỗ như tôi tuyên truyền thì đã 

muộn. Lớp du kích bị bắn chết thì không nói làm gì. Còn lớp sứt tay, gãy gọng còn 

sống lây lất cho tới bây giờ thì họ căm thù tui đến tận xương, tận tủy. Hơn 20 năm 

rồi, họ vẫn chưa quên món nợ máu nầy. Vì vậy, khi tui vừa vác cái bản mặt trở về 

quê xưa là bị họ nhận diện được, rượt đánh làm tui chạy vắt giò lên cổ. May mà tui 

chạy thoát được, không thì bỏ mạng tại chốn sa tràng rồi, anh Tư à! 

Vừa lúc đó, thím Tư Cóc pha một bình trà nóng mang ra mời khách. Tư Cóc 

giới thiệu với vợ: 

- Đây là chú Bảy Lọ quê ở Làng Chài miệt dưới sông Đồng Cùng. Chú Tư Cóc 

quay sang Bảy Lọ, nói. Còn đây là bà xã của tui! 

Thím Tư Cóc gật đầu chào Bảy Lọ, nói: 

- Sẵn dịp, vợ chồng tui mời chú Bảy ở lại dùng bữa cơm trưa đạm bạc với vợ 

chồng tui. Có gì ăn nấy! Đừng khách sáo nghe chú Bảy! 

- Ừa, phải đó nghe! Má thằng Chiến! 

Bảy Lọ hỏi: 

- Chiếc tắc rán cuối ngày chạy ngang qua đây, về Làng Chài ở vàm sông 

Đồng Cùng vào lúc mất giờ vậy, anh chị Tư ? 

- Vào khoảng 3 giờ chiều! Dùng cơm trưa xong còn dư thì giờ mà, chú Bảy! 

thím Tư Cóc nói. Trưa nay, vợ chồng tui đãi chú Bảy món cháo rắn đặc sản vùng 

nầy. Ngon hết ý đó! 

- Thiệt tui đến sớm làm phiền anh chị Tư quá đi! Bảy Lọ nói. 

Tư Cóc cười ha hả, nói: 

- Bữa nay chú Bảy thiệt là ân nhân của tui đó nghen! Không có chú cứu bồ kịp 

lúc thì tui bị bả cho kiến cắn cu sưng tù vù rồi! 

Thím Tư Cóc nhìn chồng, hứ một cái cốc, phân bua: 

- Con kiến lửa tui đã bẻ gãy hai cái càng rồi, chỉ hù cho ông sợ thôi mà! 

Chuyện chiêm bao mộng mị, ai cấm được ai chớ! 

Chú Tư Cóc nhìn vợ, nói: 

27

- Bà biết như vậy thì tốt! Thôi, bà ra sau bếp lo cơm nước đi, để tui nói chuyện 

với chú Bảy một chút! Tư Cóc quay sang Bảy Lọ, hỏi. Sao, dạo nầy bà con miệt dưới 

sông Đồng Cùng làm ăn khấm khá không hả, chú Bảy ? 

- Ôi, khá gì nổi anh Tư! Bảy Lọ than đứt ruột. Cách đây mấy tháng, một phần 

Làng Chài nằm gần bờ biển bị sóng biển đánh tan nát hết rồi còn đâu nữa, chú Tư 

ơi! 

- Lại tai trời ách nước nữa rồi, phải không chú ? Tư Cóc hỏi. Còn gia đình chú 

có mệnh hệ gì không ? 

- Dân trong làng chài và gia đình tôi suýt nữa bị mấy đợt triều cường kéo ra 

biển cả. May mắn cho bà con, nhờ nhanh chân lẹ cẳng chạy kịp thời nên toàn mạng. 

Nhưng mấy mươi căn hộ gần bờ biển bị sóng dữ dập tan nát. Cảnh tan hoang của 

làng chài cho đến bây giờ vẫn nguyên tình trạng đó! 


- Bộ chánh quyền địa phương không có giúp đỡ gì cho bà con sao, chú Bảy ? 

- Giúp cái con khỉ khô! Bảy Lọ chua chát nói. Chắc anh Tư chưa quên cơn 

bão Linda ác liệt thổi qua Đồng Bằng Sông Cửu Long vào tháng 11 năm 1997 đã 

làm ít nhất 500 người chết, gần 1.000 ngàn người bị thương và trên 3.000 ngươì 

mất tích. Hơn 70.000 ngôi nhà tan hoang. Vậy mà, các cấp lãnh đạo đảng, nhà nước 

và quan chức địa phương chẳng những không giúp đỡ các gia đình nạn nhân mà 

còn cấm đoán, sách nhiễu các tổ chức tư nhân làm công tác từ thiện, để ăn chia số 

hiện kim và hiện vật cứu trợ quá béo bở. Tiền bạc thầy bỏ túi, còn dân chết mặc bây! 

Tư Cóc nghe nhắc lại chuyện cũ, tức quá cũng chửi thề, văng tục: 

- Đéo mẹ chúng nó! Lợi dụng nỗi đau khổ của đồng bào ruột thịt để làm giàu 

bất chánh của tập đoàn Lãnh đạo đảng cộng sản, thiệt là dã man hết chỗ nói mà! 

- Ở đời mà anh Tư Cóc! Bảy Lọ nếu như mếu. Phải chi hồi đó, tụi mình đồng 

một lòng đứng về hàng ngũ Quốc Gia, hoặc gia nhập Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa 

để chiến đấu chống lại quân cộng sản xâm lược để bảo vệ miền Nam Việt Nam thì 

ngày hôm nay, cuộc đời của tụi mình đâu có đến nỗi te tua như vầy, phải không anh 

Tư ? 

- Cái đám mặt trận giải phóng miền Nam Việt Nam lao nhao nói chung và như 

chú nói riêng, đi làm chuyện ‘’rồi bu c...ngựa’’. Ai đời cam tâm nối giáo cho giặc để 

đâm sau lưng chiến sĩ Việt Nam Cộng Hòa, rồi hồ hởi, phấn khởi mở cửa đón giặc 

cướp cộng sản Bắc Việt vào miền Nam Việt Nam, chiếm đoạt hết tài sản của đồng 

bào, còn đè đầu cỡi tụi mình nữa. Thế mới tức chớ! 

- Ở đời mà anh Tư Cóc! Có cái dại nào giống cái dại nào đâu nà! 

- Bây giờ vợ con chú sống ra làm sao nè ? 

- Ở đời mà anh Tư Cóc! Tiến về nội, thoái về ngoại! Sống hoài trên cái ‘’xóm 

Lục Bình’’ trôi bồng bềnh theo con nước lớn ròng hoài, bữa đói, bữa no chán thấy 

mẹ! Định đưa vợ con về quê ngoại ở Mỹ An làm lại cuộc đời thì bị đồng bào đòi nợ 

máu, đánh cho một trận phù mày, phù mõ. Chạy trối chết! 


- Cái xóm lục bình là xóm gì vậy, chú Bảy ? Sao hồi nào tới giờ, tui không 

nghe ai nói vậy cà ? 

- Xóm lục bình chẳng qua là túp lều trôi lềnh bềnh trôi sông Đồng Cùng khi thì 

dạt vô Kinh Đồng Cùng tránh sóng dữ, bão to, gió lớn. Xóm nầy khoảng mươi lăm 

căn nhà được hưởng chế độ 4 không của chánh quyền địa phương: Không hộ khẩu, 

28

không điện, không nước và không cả tương lai, Bảy Lọ giọng buồn, nói. Nói là nhà 

thì hơi quá đáng. Nhà chỉ là những túp lều xiêu vẹo mà nền là những cây tầm vông 

kết chặt lại thành bè rồi đặt lên tên đó những tấm ván hoặc gỗ tạp làm mặt bằng, mái 

nhà và vách được lợp bằng lá dừa nước. Vợ chồng tôi và đứa nhỏ đều sống trôi nổi 

phận lục bình ở trên đó... 

Tư Cóc ngắt lời: 

- Sống như vậy nguy hiểm lắm đó! Nhất là khi phải đối mặt với sóng to gió lớn 

hoặc giông bão thì sao hả, chú Bảy ? 

- Anh Tư biết mà, cách cửa sông Đồng Cùng khoảng 10 cây số, có con Kinh 

Đồng Cùng chia ra làm hai nhánh. Một nhánh nối liền với sông Ông Đốc. Còn nhánh 

kia dài trên 25 cây số nối liền với sông Bảy Hạp. Hôm nào thấy trời sắp giông bão thì 

cả ‘’xóm Lục Bình’’ phải nối đuôi nhau, chèo chống vô con kinh nầy núp bão. 

- Cư dân trong ‘’xóm Lục Bình’’ nầy, họ sống bằng nghề gì ? 

- Phần đông sống về giăng câu, đặt lờ, hoặc hợp đồng bủa lưới ăn chia. Gặp 

mùa cá thì thanh niên làm bạn biển theo các tàu đánh cá ra khơi. 

- Sống như chú thì bọn trẻ làm sao đến trường được ? 

- Vợ chồng tôi kiếm tiền đủ mua gạo, sống lây lất qua ngày là may mắn lắm 

rồi. Có dư tiền đâu mà đóng tiền trường cho hai đứa nhỏ chớ! Bảy Lọ nở một nụ 

cười héo hắt, nói. Học phí đối với trường phổ thông từ 200.000 đến 300.000 đồng 

tháng. Vị chi, tiền cho hai đứa nhỏ đi đứt nửa triệu đồng. Đó là chưa kể tiền đồng 

phục, còn đau đầu nữa kìa! Thôi thì, con nhà nghèo đành chịu dốt. 

Có tiếng thím Tư từ trong nhà bếp gọi vọng ra nhà trước: 

- Ông Tư Cóc ơi! Phụ với tui bưng đồ ăn ra coi! 

Chú Tư Cóc nghe vợ gọi, lật đật đứng dậy đi ra ngoài, phụ với vợ bưng thức 

ăn ra ngoài đãi khách. Bảy Lọ nhìn thấy nồi cháo rắn hổ nấu với đậu xanh, khói bốc 

nghi ngút và dĩa thịt rắn xé phay, trộn với rau râm và bắp chuối xắt mỏng. Bảy Lọ đã 

thấy bụng đói cồn cào, nói: 

- Lâu lắm rồi, tôi mới có dịp thưởng thức món cháo rắn hổ à nghen anh, chị 

Tư! Chưa ăn đã biết ngon rồi đó! Con rắn hổ nầy, chú Tư bắt hay mua vậy ? 

- Không phải do tui bắt mà cũng không phải mua nữa, Tư Cóc khoe. Do vợ 

chồng tui nuôi đó! 

- Chà cái nghề nuôi rắn hổ để ăn, coi có vẻ mới lạ quá nghe, anh Tư, Bảy Lọ 

ngạc nhiên, hỏi. Mà nuôi rắn có khó hay nguy hiểm gì không vậy ? 

- Dễ ợt! Còn dễ hơn nuôi gà nữa đó! Nuôi gà còn phải lo lúa thóc, sợ toi. Chớ 

nuôi rắn thì khỏi phải lo gì nhiều mà một vốn bốn lời. Tháng nào mưa to gió lớn, lụt 

lội, khó kiếm thức ăn, bỏ đói cả tháng nó cũng không chết. 

Thím Tư nói: 

- Thôi, mời chú Bảy cầm đũa đi, kẻo thức ăn nguội mất ngon. Ăn xong, ông 

dẫn chú Bảy ra tham quan chuồng nuôi rắn của vợ chồng mình. Nếu chú thích thì 

dạy nghề cho chú cũng chưa muộn mà! 

Bảy Lọ nghe nói, mừng quá, ăn vội vàng để ra tham quan cơ sở nuôi rắn để 

học hỏi. Tư Cóc dẫn Bảy Lọ ra khu vườn nuôi rắn hổ đất phía sau nhà gần bờ 

mương, có mái che mưa nắng. Vườn chia ra làm 3 khu có xây tường cao khoảng 2 

thước, diện tích mỗi khu 40 thước vuông, giống như một cái hồ chứa nước mưa. 

Khu thứ nhứt nuôi rắn 3 tuổi trở lên. Khu thứ hai nuôi rắn từ 1 đến 2 tuổi và khu thư 

ba nuôi rắn dưới 1 tuổi. Dưới đáy hang, đất được đấp thành mô đất ngoằn ngoèo 

29

trên phủ rơm rạ, cỏ khô, cành cây như ngoài thiên nhiên để chúng phát triển bình 

thường. Mỗi khu có ít nhất trên 100 con rắn hổ đất mập tròn, khỏe mạnh đang thở 

phì phì. Tư Cóc mở máy bơm nước loại nhỏ tắm rửa rắn cho bớt mùi tanh hôi. 

Bảy Lọ hỏi: 

- Anh Tư nuôi rắn bằng thức ăn gì vậy ? 

- Thức ăn dùng để nuôi rắn, dễ kiếm nhứt là chuột đồng. Tối nào, tôi cũng đặt 

gần trăm cái bẫy chuột ngoài ruộng. Vườn cò trong rừng tràm, rừng đước có tới 

hàng trăm ngàn con, cung cấp trứng cho loại rắn nhỏ dưới một tuổi. Rắn ăn trứng cò 

lớn như thổi. Tư Cóc cười, tiếp. Nuôi rắn như vầy chưa phải là qui mô lắm đâu! Chỉ 

vừa đủ cung cấp cho thằng Chiến, con trai tôi, nó buôn bán các loại động vật hoang 

dã tại Vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long như: Rùa, cua đinh, chim trời đủ loại và đặc 

biệt dà rắn hổ đầt do tôi cũng cấp clo nó. Nhờ trời, thằng con,khù khờ của tôi buôn 

bán cũng khấm khá. Mỗi lần, tôi chở rắn lên Phụng Hiệp giao hàng cho nó là mấy tay 

lái rắn đến cua sạch, chở về gác vừa rắn cung gấp cho các quán nhậu ở Cần Thơ 

hoặc chở lên Sài Gòn. 

- Cần phải mất bao nhiêu vốn mới mở được cơ sở nuôi rắn hổ đất như của 

anh Tư đây ? 

- Mấy năm trước. Thằng Chiến vay mượn bạn bè khoảng một cây vàng đủ để 

xây một cái hồ bằng xi măng. Còn rắn non, tôi chịu khó chèo ghe vô miệt rừng U 

Minh, Năm Căn, Thới Bình...mua lại các bắt rắn chuyên nghiệp với giá bèo. Chỉ mất 

khoảng 2 năm, thằng Chiến chẳng những trả hết nợ, còn tôi xây thêm được 2 cái hồ 

nuôi rắn nữa. 

- Để tôi về tính lại với bà xã và hai cháu rồi quyết định lên đây học nghề nuôi 

rắn với anh chị, Bảy Lọ nhìn đồng hồ, nói. Bây giờ trời đã xế trưa rồi, tôi xin kiếu anh 

chị. Hẹn khi khác gặp lại. 

- Thôi, mình lên nhà trên để tôi còn giao cái lưới cho chú đem về dưới. 

- Tiền công bao nhiêu vậy, anh Tư ? 

- Thôi, khỏi đi chú Bảy, chỗ anh em mà! Tôi bây giờ giải nghệ cái nghề đan 

lưới rồi. Vất vả quá mà không có ăn! 

Bảy Lọ không khách sáo, nói: 

- Tôi cám ơn anh chị Tư! Đan Lưới dùm không lấy tiền công mà còn cho thằng 

em nầy ăn một bữa cháo rắn quá đã! 

Sau khi tiễn Bảy Lọ ra bờ sông, đón tắc rán trở về làng chài ở sông Đồng 

Cùng. Tư Cóc nghe tiếng chim bìm bịp kêu dậy ổ trong mấy rặng dừa nước dọc theo 

hai bên bờ sông Ông Đốc, báo hiệu con nước đang trở dòng, bắt đầu lớn. 

Tư Cóc hỏi vợ: 

- Hôm nay là rằm tháng Chạp, phải không bà ? 

- Ừa, còn mấy ngày nữa là Tết Nguyên Đán đến nơi rồi! Ngày mai, ông phụ 

với tui xây bột để gói vài chục đòn bánh tét để dành biếu bà con, láng giềng: Đậu 

xanh, thịt ba rọi, còn buồng chuối lá xiêm cũng bắt đầu chín rồi. Thím Tư chậc lưỡi, 

nói. Ông cho mời thầy rắn Theng Chây đến may miệng rắn chưa vậy ? Tui định sau 

khi đưa ông Táo về trời là vợ chồng mình chở hàng và quà cáp xuống chợ nổi 

Phụng Hiệp giao cho tụi nó. Ông tính sao ? 

- Ông Theng Chây hứa sẽ đến giúp vợ chồng 2 ngày. Ngày 20 Âm Lịch ổng 

sẽ đến, Tư Cóc chậc lưỡi, than. Con cái đời nay thiệt hết biết! Tết không về quê nhà, 

30

trước làm lễ cúng gia tiên, sau là viếng an cha mẹ. Ngược lại, mình phải đi thăm vợ 

chồng nó! 

Thím Tư an ủi chồng, nói: 

- Ông thông cảm cho vợ chồng tụi nó đi mà! Tết là dịp để cho vợ chồng nó 

kiếm tiền. Vợ chồng, con cái nó đủ ăn, đủ mặc trong thời buổi nầy là phước đức mấy 

đời nhà mình rồi đó, ông Tư à! 

- Ừa, sau ngày đưa ông Táo, tui với bà chở hàng lên chợ nổi Phụng Hiệp cho 

tụi nó bán Tết. Luôn tiện thăm thằng cháu nội đích tôn. Không biết bà thì sao, chớ tui 

nhớ nó quá bà! 

- Thì tui cũng như ông, chớ có khác gì đâu nà! 

Tư Cóc nhìn vợ, cười miếng chi, nói: 

- Đêm nay trăng rằm. Chiều nay, tui muốn chèo ghe tam bản vô rừng đước, 

phía sau doi đất rạch Cái Tàu. Bà có muốn đi du dương với tui trên dòng sông Ông 

Đốc tối để thưởng thức trăng thanh, gió mát không nè ? 

- Ông già rồi mà còn lãng mạng quá nghen, ông Tư Cóc! Ừa, mà đi thì đi! Tui 

nhờ thằng Tửng, con chị Hai Ngà, coi chừng nhà dùm mình đêm nay, thím Tư nhìn 

chồng, hỏi. Ông muốn chèo ghe vô rừng đước đêm nay để làm cái giống gì vậy ? 

- Sáng sớm ngày mai, mình chèo ghe vô vườn cò để hốt một mớ trứng cò về 

làm thức ăn cho rắn. Chú Tư nói. Nhớ đem theo vài xị đế và khô lươn ướp sả, để vợ 

chồng nhậu lai rai đêm nay, nghe bà! 

- Ừa, có đi thì sửa soạn đi liền bây giờ để kịp con nước lớn! 

Khoảng 4 giờ chiều. Vợ chồng chú Tư Cóc xuống ghe tam bản, nhổ sào rời 

bến. Chú Tư chèo ghe, còn thím Tư ngồi đằng sau lái, vo gạo nấu cơm cho bữa cơm 

chiều. Thím Tư vừa quạt lửa, mắt lơ đãng nhìn dòng sông, nói: 

- Thiệt tui không dè, vợ chồng mình sống gắn bó với dòng sông Ông Đốc gần 

hết kiếp người, trôi nổi phận bèo, dạt theo từng con nước lớn, nước ròng từ đầu vàm 

cho tới cuối sông, từ bến đói cho đến bến no. Tui mà xa dòng sông nầy một ngày là 

nhớ da diết những rặng cây mù u, rặng cây bần, những cây dừa, cây cau vòi vọi 

vươn mình lên giữa rừng già U Minh. Nhớ mùi hương tràm êm dịu. Nhớ cả tiếng 

chim trời gọi nhau tíu tít về tổ mỗi khi chiều về... 

Tư Cóc chép miệng, nói: 

- Thời gian qua mau thiệt hả bà! Mới đó mà đã trải qua gần 27 năm rồi! 

Tư Cóc vun mái dầm, chèo cà rịt cà tang vừa nói chuyện trò với vợ. Chiếc ghe 

theo con nước lớn trôi dần vào hoàng hôn. Khi tới đầu doi đất của con rạch Cái Tàu 

cũng sắp chạng vạng. Tư Cóc nói: 

- Mình cắm sào ngủ qua đêm tại đây! Sáng mai, mình chèo ghe vô rừng đước 

nghen bà! 

- Ừa, sao cũng được mà! Thím Tư nhìn chồng, hỏi. Sao, kiến cắn bụng chưa? 

Tui dọn cơm cho ông ăn! 

- Thủng thẳng ăn cơm cũng được mà, Tư Cóc nói. Mình ra đằng sao lái ngồi 

gần tôi, chờ ngắm chim trời về tổ. 

Trong khoảnh khắc yên lặng chờ đợi. Bỗng không gian tĩnh lặng xao động 

tiếng vỗ cánh, tiếng kêu ríu rít huyên náo của hàng vạn loại cò khác nhau: Cò trắng, 

cò lửa, cò hương, cò ma...chúng bay thành từng đàn hàng ngàn con, che kín cả một 

đoạn sông dài trước khi bay vào trong rừng đước. Mặt trời trong cơn hấp hối ở 

phương Tây, ánh sáng vàng dọt rơi xuống ngả ba sông mênh mông, nơi hợp lưu của 

31

ạch Cái Tàu và con Kinh Sông Trẹm-Cạnh Đền để cùng chảy vào sông Ông Đốc ra 

biển, là những đợt sải cánh nối tiếp của từng đàn le le, gà nước, vịt trời...chúng 

nghiêng cánh bay liệng trên mặt sóng nhấp nhô, trước khi sà xuống những rặng dừa 

nước, trâm bầu, mù u...mọc hoang thành rừng mù mịt dọc theo những bờ kinh rạch 

để ẩn mình qua đêm, sau một ngày dài lặn lội kiếm ăn. 

Tư Cóc lui cui đốt ngọn đèn bão móc trên cây sào đằng sau lái. Thím Tư dọn 

cơm ra mâm cũng vừa xong. Bữa cơm chỉ có vài con mắm sặc, rau sống mà Tư Cóc 

cảm thấy ngon miệng chi lạ, có lẽ, vì non nước miệt vườn hữu tình. 

Cơm nước vừa xong, con trăng rằm tròn, to và đỏ ối lừng lững nhô lên khỏi 

rặng cau già bên kia bờ sông Ông Đốc là thời điểm đám cò và vạc trong khu rừng 

đước ‘’giao ban’’. Khi đàn cò lẩn vào trong tổ ấm trên các tàng cây, ung dung đánh 

giấc là lúc đàn vạc xanh, vạc xám, vạc nâu...rời tổ đi kiếm ăn đêm. Chúng bay lượn 

vòng trên cánh rừng già gọi bầy trước khi hợp thành đàn rồi bay theo đội hình mũi 

tên, băng ngang qua vàm sông rộng. Tư Cóc đứng đằng sau lái, say mê nhìn theo 

đàn vạc vỗ cánh chấp chới dưới ánh trăng rằm, đẹp như một búc tranh thủy mạc cho 

đến khi chúng mất hút phía chân trời xa. 

Sau một hồi chuông chùa điểm công phu từ một làng xa xôi nào đó vọng về. 

Mặt trăng giờ sáng rực rỡ trên bầu trời trong xanh và cao thăm thẳm, lấp lánh muôn 

ngàn vì sao. Dọc theo hai bờ kinh rạch, những đốm sáng lân tinh nhấp nháy di động 

của bay đom đóm, vẽ những vệt sáng ma quái ngoằn ngoèo trong bóng đêm. Tư 

Cóc ngồi xuống ván ghe, tựa lưng vào cột chèo lơ đãng nhìn xuống dòng sông sóng 

gợn nhấp nhô, lóng lánh ánh trăng. Sương mù bàng bạc từ trên trời, bỗng chốc, tỏa 

xuống thật nhanh, màn sương mong manh như khói sương bay thành từng luồn dật 

dờ trên mặt nước. Từ trong những dòng kinh rạch, ghe chài lưới, xuồng câu lần lượt 

đổ ra sông kiếm ăn. Những ngọn đèn bão lắc lư, ẩn hiện trên dòng sông mù sương. 

Sương đêm thấm vào da thịt, bám vào mái tóc bạc phơ, cái se lạnh nhợt nhạt 

bám trên da mặt xếp li làm Tư Cóc tái tê. Chú Tư kéo vợ nép sát vào lòng mình cho 

ấm. Đôi vợ chồng già thấy thoáng đâu đây mùi hoa lục bình nồng nàng tỏa hương 

bát ngát. Họ nhìn xuống dòng sông, một giề lục bình điểm những bông màu tím nhạt, 

trôi dạt theo con nước ròng ra cửa biển. Một đôi cò trắng lạc loài đang dựa lưng vào 

nhau, mượn giề lục bình làm chiếc bè để đưa chúng ra cửa biển. Biết đâu ngày mai, 

chúng còn sải cánh đến một hòn đảo xa xôi ngoài biển khơi để xây tổ ấm. 

Cơn gió bấc từ biển thổi vào làm Tư Cóc rùn mình, cái ớn lạnh của tuổi già 

chớ không phải vì gió lạnh. Thím Tư nhìn chồng, âu yếm nói: 

- Thôi, khuya rồi! Vào trong khoang ngủ sớm, sáng mai còn chèo ghe vô rừng 

đước lượm trứng cò về vỗ béo đàn rắn non. 

Tư Cóc ngáp dài mấy cái gần trẹo xương hàm, nói: 

- Ừa, muốn ngủ sớm thì đi! 

Cả hai vợ chồng già chun vào khoang ghe, khép cánh cửa lại rồi lẳng lặng 

chui vào cái nóp, ôm nhau ngủ. Đến nửa đêm, sóng gió bỗng cuồn cuộn vùng lên, 

lớp sau đuổi dồn lớp trước, vỗ vào mạn ghe, chao nghiêng một bên. Những rặng 

dừa nước, mù u bị gió quật ngã nghiêng làm những hạt sương đêm rụng xuống, rơi 

lộp độp trên mui ghe, thỉnh thoảng, những khúc gỗ bị gió bật gốc từ đâu trôi ra biển, 

va vào mạn ghe, phát những tiếng: Cộp, cộp, cộp...làm thím rét quá, ôm chồng chặt 

cứng, nói qua hơi thở: 

32

- Ông Tư à, sấu nổi đó! Coi chừng nó lấy đuôi đập lật ghe, bắt người ăn thịt. 

Tui sợ quá đi! Thím Tư giục. Hay là ông chống ghe vô trong rừng thưa, tránh sấu dữ 

và núp gió cho chắc ăn đi ông! 

- Gió luồn mà, sợ gì chớ! Tư Cóc đẩy cánh cửa phên, thò đầu ra ngoài sông, 

quan sát một lúc, nói. Gỗ trôi, chạm vào be ghe! Bây giờ làm gì có sấu nổi mà bà 

khéo lo! 

Thím Tư giờ mới an tâm, ôm chồng già đánh một giấc cho đến khi tiếng gà 

rừng gáy rộ từ xóm làng xa xa đưa lại là thím Tư đã thức dậy, nấu ấm nước để pha 

trà, rồi bắt một cháo trắng cho chồng ăn điểm tâm. Còn Tư Cóc tiếp tục ngủ ngáy 

khò khò trong nóp. Thím Tư nhìn ông chồng say giấc thì cười thầm trong bụng: Ông 

mà còn dám chiêm bao thấy ăn nằm với con mẹ đàn bà nào khác là biết tay tui. 

Trời vừa rạng đông. Ánh thái dương chói lọi, bừng sáng ở đằng đông là nồi 

cháo trắng đã sẵn sàng. Tư Cóc đã thức dậy, rửa mặt xong, rồi ngồi sà xuống mâm 

cháo trắng còn bốc hơi nghi ngút, mùi lá dứa tỏa hương nhè nhẹ, thơm phức. Còn 

mấy cái trứng hột vịt muối được bổ làm đôi để trên dĩa, lòng đỏ trứng tươm dầu, đỏ 

au. Tư Cóc múc cháo ra tô vừa thổi vừa ăn. Ăn xong nồi cháo trắng là mồ hôi tuôn ra 

ướt trán, ướt lưng. Thím Tư lấy cái khăn rằn nhúng nước sông, vắt ráo, lau trán cho 

chồng. Một con gió nhẹ mang vị mặn từ biển thổi vào làm ráo mồ hôi. Tư Cóc cảm 

thấy koan khoái, dễ chịu làm sao! 


- Tui nhổ sào, à nghen bà! 

- Ừa, đi sớm rồi về sớm! Ở nhà còn bao nhiêu việc phải làm! Tết Nguyên Đán 

Quí Mùi sắp đến nơi rồi! Thím Tư nói móc. Năm nay ‘’sư phụ’’ của ông lên ngôi, tui 

phải ăn một cái Tết thiệt lớn mới được. 

Biết vợ nói xỏ xiên mình, Tư Cóc không trả lời trả vốn gì hết, nhổ sào, nhắm 

hướng khu rừng đước nằm giữa con sông Trèm Trẹm và Rạch Cái Tàu mà vun mái 

chèo, lướt vào khu vườn cò. 

Càng vô trong sâu, Tư Cóc ngẩng đầu nhìn lên mà không thấy trời, chỉ thấy lá 

màu xanh lá đước trùng điệp, bạt ngàn. Những thân cây đước cao nghệu mọc chi 

chít, chen nhau thành rừng, rễ phụ từ thân cây mọc ra tua tủa, thòng xuống nước, 

bám đất. Cả một vùng nước non còn lãng đãng hơi sương, nồng nàn hương lá 

đước, lá tràm và mùi cỏ dại pha lẫn hương đất phù sa...Đâu đó vang vang tiếng búa 

riều của ‘’dân phá sơn lâm’’ hạ đước lậu để chở về miền xuôi bán cho dân đồng 

bằng cất nhà. 

Khoảng nửa giờ sau là tới khu vườn cò. Đó là khu rừng đước mọc xen lẫn 

tràm, dớn...rộng khoảng vài ba mẫu, nước ngập lấp xấp. Vợ chồng Tư Cóc nhảy 

xuống nước, đẩy ghe đi dưới vườn cò, âm vang xao động tiếng co, vạc vào giờ 

‘’giao ban’’. Hàng ngàn cánh vạc cánh còn ướt đẵm sương đêm, bầu diều no căng, 

nghiêng đôi cánh lượn vòng, chào đàn cò vừa rời tổ, tung cánh sau một giấc ngủ 

đêm. Chúng tạo thành những đốm trắng, xanh, xám, đen, nâu chuyển động xôn xao 

dưới ánh sáng mặt trời. Sau đó, đàn vạc sà vào cành lá, các lùm cây mà ngủ. Còn 

đàn cò ung dung vỗ cánh bay đi kiếm mồi phương xa... 

Sau một đêm gió lớn, trứng cò rơi trắng mặt đất, trên cỏ dại nhiều vô số kể. 

Vợ chồng Tư Cóc tha hồ lượm trứng và cả cò non rơi xuống đất, chẳng mấy chốc, 

đầy cả một khoang ghe, rồi theo lối cũ chèo ghe trở về. 

33

Về gần đến nhà, mặt trời cũng gần đứng bóng. Thím Tư bỗng thấy dáng ai 

đang dứng dưới gốc dừa trước nhà mình, bèn lơi tay chèo đằng mũi, ngoáy đầu nói 

với chồng: 

- Dáng ai đang đứng dưới gốc dừa, sao giống vợ thằng Chiến quá ông à! 

Tư Cóc lấy bàn tay che ánh mặt trời chói chan, nhìn kỹ rồi nó: 

- Đúng là vợ thằng Chiến chớ còn ai vô đây nữa cà! 

Vừa thấy tía má chồng, cập chiếc ghe tam bản dưới bến thì Mận, vợ Chiến, 

chạy u xuống cây cầu dừa, khóc bù lu, bù loa làm thím Tư đâm hoảng hỏi: 

- Bình tỉnh coi, vợ Chiến! Nói cho tía má coi chuyện gì xảy ra vậy ? 

Tư Cóc cũng sợ, hỏi: 

- Còn thằng Chiến và thằng Lanh, cháu đích tôn của tía má, sao không thấy 

tụi nó về với con vậy, Mận ? 

Mận gạt nước mắt, nói: 

- Anh Chiến bỏ con rồi, tía má ơi! 

Thím Tư nghe nói chưng hửng, hỏi: 

- Nó chạy theo người đàn bà khác rồi, phải không con ? 

Mận mếu máo, nói: 

- Ảnh chạy theo người đàn bà nước ngoài, vừa đẹp mà lại giàu có nữa! 

Thím Tư nghe nói nộ khí xung thiên, chửi toáng cả lên: 

- Đúng là ‘’cóc cha’’ sanh ‘’cóc con’’! Nòi nào giống đó mà! Hễ thấy trăng thì 

phụ đèn! Được đó thì quên nôm! Tức chết đi thôi! 

Tư Cóc vô can bị vạ lây, hỏi cho ra lẽ: 

- Nó đòi ly dị với con hay là đã ly dị rồi vậy ? 

- Dạ, ảnh ly dị con rồi! Mận khóc tức tưởi, nói. Có giấy tờ hẵn hòi đó, tía má 

ơi! 

- Trời đất! Sao tụi bây không cho tía biết gì hết vậy ? Đợi bột khuấy nên hồ rồi 

mới nói cho tao biết! Thím Tư giận, quay qua Tư Cóc, nói. Ông lên chợ nổi Phụng 

Hiệp tức tốc liền bây giơ. Lôi đầu thằng Chiến về đây cho tui biểu. 

Mận nói: 

- Thôi, khỏi đi má! Tía muốn lôi đầu ảnh về đây thì hơi khó đó! 

Thím Tư ngạc nhiên, hỏi: 

- Sao vậy hả ? 

- Ảnh lên xe bông với con mẹ Tàu Đài Loan về Đài Bắc, cách đây một tuần lễ 

rồi! Mận buồn so, nói. Chỉ vài ngàn đô mà ảnh đành lòng bỏ con. 

- Còn thằng Lanh đâu ? 

- Dạ, nó đưa tía ảnh lên Sài Gòn cả tuần rồi! Đến nay, cũng chưa thấy nó trở 

về, nên con về đây một mình để nói cho tía má biết. 

- Thằng Chiến đâu có đẹp trai gì hơn ai, chỉ được có cái ‘’to con lớn xác’’, lù 

khù chẳng giống ai! Con mẹ Tàu Đài Loan nào đó chịu bỏ vài triệu đồng bác Hồ ra 

cưới nó, kể cũng lạ thiệt đó! 

- Đừng tưởng nó ‘’lù khù’’, vác lu chạy không hay à nghen! Tư Cóc quay qua 

con dâu, hỏi. Chuyện nầy, chắc phải có cớ sự gì đây! 

- Tía nói đúng đó! Chuyện là như vầy, Mận kể. Cách đây 2, 3 tháng gì đó, anh 

Chiến lên Sài Gòn giao rắn đặc sản cho mấy cửa hàng ăn nhậu. Tình cờ, ảnh thấy 

một tờ giấy khổ lớn của ‘’Văn Phòng Kinh Tế-Văn Hóa Đài Bắc’’ dán ở cột đèn, 

quảng cáo trắng trợn: Nhị thập cửu vạn Đài tệ, An Nam tân lang nhiệm nễ khiêu. 

34

Tạm dịch. ‘’Hai trăm chín chục ngàn Đài tệ, bạn tha hồ chọn một thằng chồng An 

Nam’’. Ảnh âm thầm nhờ người môi giới dẫn đi đăng kí kết hôn và được một cô dâu 

Đài Loan. Cô ta đồng ý ứng trước cho ảnh để làm thủ tục ly dị... 

Thím Tư ngắt ngang, hỏi: 

- Thằng Chiến có nói cho con biết không ? 

- Con hoàn toàn không hay biết gì hết! Ảnh bỏ phế việc buôn bán cho con và 

thằng Lanh để đi học tiếng Tàu, bập bẹ được một vài câu gì đó! Mận tiếp. Cách đây 

10 hôm, ảnh chìa cho con coi tờ giấy ly hôn, rồi tức tốc dẫn thằng Lanh lên Sài Gòn 

để làm lễ kết hôn tại một khách sạn gì đó, nghe nói lớn lắm! 

- Thiệt má không dè, thằng con trai của tía má bạc bẽo như vậy. Cha mẹ sanh 

con, trời sanh tánh mà, thím Tư an ủi con dâu. Thôi, con ở lại đây! Ăn Tết với tía má, 

rồi lên chợ nổi Phụng Hiệp kéo ghe dưới nầy, hạ hồi phân giải! 

Trưa ngày 23 âm lịch. Thím Tư làm lễ cúng đưa Táo Quân về trời xong, rồi 

đốt vài ba nén nhang thơm thắp trên bàn thờ ông Thiên ở giữa sân. Thím vái: Chúc 

Táo Ông, Táo Bà thượng lộ bình an. Về đến thiên đình, xin tâu với Ngọc Hoàng 

Thượng Đế cho thằng Chiến hồi tâm trở về đoàn tụ gia đình. Thím Tư vừa vái dứt 

lời, bỗng nghe có tiếng tắc rán cập vào cây cầu dừa dưới bến. Thím Tư tưởng mình 

đang nằm mơ khi, thấy hai cha con thằng Chiến khập khểnh từ bờ sông đi lên trên 

nhà. Thằng Lanh đầu quấn vải băng còn dính thuốc đỏ lem luốc. Còn Chiến, một 

chân bó bột, tay chống cây nạng gỗ, mệt nhọc lê từng bước, mà mỗi bước chân đi 

để lại trên những dấu tròn tròn trên con đường đất dẫn vào nhà. 

Thím Tư mừng quá, thét lên như vừa bắt được vàng: 

- Ông Tư Cóc ơi! Vợ thằng Chiến ơi! Ra đây lẹ lên! Tía con thằng Chiến, tụi 

nó về rồi đây nè!... 

Thím Tư quăng dép, chạy chân đất ra bờ sông, ôm chầm lấy thằng con và 

đứa cháu nội vào lòng khóc như mưa. Tư Cóc và Mận hấp tấp chạy ra sau. Mậm chỉ 

ôm thằng Lanh mà nước mắt chảy hai hàng, giận chồng, không thèm hỏi một tiếng. 

Tư Cóc thấy thằng con ‘’te tua rong’’, ngửa mặt lên trời, cười ngất một hồi, rồi hỏi: 

- Tía nghe nói mầy lấy vợ Đài Loan, ngon lành lắm mà! Sao ra đến nông nổi 

như vầy hả, Chiến ? 

- Chuyện nầy còn dài dòng lắm, tía ơi! Chiến quay qua mẹ, nói. Má có gì cho 

hai cha con ăn không ? Hồi sáng đến giờ, chưa có một hột cơm dằn bụng. Đói thấu 

trời rồi má! 


- Để tui cõng thằng Chiến cho! Mẹ con bà vô nhà, lo dọn cơm nước trước đi! 

Cơm nước vừa xong. Mận pha một bình trà ướp sen bưng lên nhà trên, rót ra 

tách mời tía má, rồi mời chồng mà lòng nàng vừa giận, vừa thương, hỏi: 

- Chưn cẳng anh ra làm sao vậy nè ? Bị con mẹ nào Đài Loan bẻ lọi chân hả ? 

Mận ôm chồng, khóc tức tưởi, tiếp. Nói đi, cho dầu nó có ba đầu, sáu tay em cũng 

chém bỏ mẹ nó cho anh coi! Tụi nó ỷ có tiền mua chuộc chánh quyền, rồi đè đầu cỡi 

cổ dân mình hoài đâu có được! Hết bọn cai thầu Đại Hàn đánh đập nữ công dân 

mình dã man, rồi đến bọn chệt Trung Cộng, chệt Đài Loan bỏ tiền ra mua hàng trăm 

ngàn phụ nữ, thanh niên Việt Nam với giá bèo, rẻ mạt rồi mang về Tàu làm nô lệ tình 

dục cho chúng nó! 

Chiến nghe vợ nói, xấu hổ cúi gầm mặt xuống bàn, không nói một lời. Tư Cóc 

giục: 

35

- Chuyện dĩ lỡ rồi! Nói cho tía má và vợ con biết coi, Chiến! 

- Đầu đuôi câu chuyện là như vầy, Chiến kể. Cách đây độ 2 tháng. Con lên 

Sài Gòn được một người ‘’môi giới’’ Đài Loan tên Lee Ming ứng trước 200 đô để làm 

thủ tục ly dị vợ để lấy vợ Đài. Sau đêm động phòng, nếu cô dâu Đài vừa ý, sẽ trả cho 

chàng rể Việt Nam thêm 2.000 đô. Vì vậy, con dẫn thằng Lanh lên Sài Gòn để chờ 

nhận số tiền nầy đem về nhà cho má nó. 

Mận nghe chồng nói, chẳng khác nào đổ dầu vào lửa, hét: 

- Ai mà cần số tiền bẩn thỉu đó chớ! Tui đâu có làm giấy bán chồng cho tụi mọi 

rợ đó đâu nà! 

- Thôi, được rồi! Đừng nổi nóng, con dâu! Thím Tư quay qua Chiến, hỏi. Má 

muốn biết: Con nào, thằng nào bẻ gẫy chưn của con ? Nói đi! 

Chiến hớp một miếng nước trà thấm giọng, tiếp: 

- Đúng hẹn, tên Ming đưa đến một khách sạn bốn sao ở trong Chợ Lớn, chờ 

giờ động phòng. Khoảng 11 giờ đêm, cô ta xô cửa bước vào. Vừa thấy cô ta là con 

đã sợ đến dãi đái trong quần! 


- Bộ cô ta xấu như ‘’Chung Vô Diệm’’ hả? 

- Còn tệ hơn vậy nữa! Nó mập ú như con heo nái, trên 200 kí lô đó, tía à! 

Chiến tiếp. Lỡ leo lên lưng heo rồi, con bèn chạy tới ôm nàng, xổ một tràng tiếng 

Quảng cho ra vẻ mình đã hội nhập văn hóa Tàu: Ngộ tiểu nà má nị! 


- Tiểu nà má nị! là nghĩa gì vậy, Chiến ? 

- Tiểu nà má nị! Theo con hiểu, nó có nghĩa là ‘’Anh yêu em!’’ Không dè cô ta 

không đáp lại tình con mà bỗng nổi trận lôi đình, hét. Nị tiểu nà má ngộ hả ? Ngộ tả 

nị xẩy lớ! Nói xong, cô ta ôm con quăng lên giường, rồi lùi lại lấy trớn phóng lên 

giường, định đè lên mình con, Chiến kể đến đây còn sợ, tiếp. Cái giường còn chịu 

không nỗi sức nặng của cô, sập xuống nghe một cái rầm! May mà, con lăn xuống 

sàn kịp thời! Không thì: Ruột, gan, phèo, phổi...tuôn ra một lượt! 

- Tiểu nà má nị! Là mầy chửi con gái mẹ của nó đó, Chiến à, Tư Cóc cười, 

giải thích rồi nóng ruột, hỏi. Sau đó, mầy bị nó bẻ lọi chân, phải không Chiến ? 

- Đâu phải vậy tía! Chiến cười, nói. Con hoảng quá, phóng đại qua cửa sổ 

thoát thân. May nhờ rớt từ lầu thứ hai xuống đường nên chỉ bị lọi chưn! 

Đến lượt thím Tư hỏi: 

- Còn thằng nào đánh thằng cháu nội cưng của tao, phun máu đầu vậy hả ? 

Chiến nói: 

- Chuyện đó, má hỏi nó! Sao lại hỏi con chớ! 

Thằng Lanh cười miểng chi cọp, nói: 

- Tại tía không có tiền trả lại cho người, vì vậy, con phải xuống Chợ Cầu Ông 

Lãnh đạp xe ‘’ba gác’’ chở thuê cho bạn hàng, kiếm tiền trả cho họ. 

Mận hỏi. 

- Mầy tranh mối với tụi sáu quậy Chợ Cầu Ông Lãnh, nên bị tụi nó đánh phun 

máu đầu, phải không Lanh ? 

Thằng Lanh cười, nói: 

- Cách đây mấy hôm, con chở mấy bao sò, ốc cho bạn hàng, phân phối cho 

các cửa hàng ăn nhậu trong thành phố. Lúc xe ba gác đổ dốc Cầu Ông Lãnh, con 

chợt thấy một cô bé Việt Kiều Mỹ thuộc diện lao động nghèo như mình, không có 

36

tiền mua vải, nên mặc quần áo chỉ có hai mảnh cũn cỡn, trông khiêu gợi hết biết! Mãi 

lo nhìn cô ta, con không để ý đến một chiếc xe du lịch đang ngừng ngay tại đầu vì 

nạn kẹt xe. Vừa thấy nó, con phản ứng nhanh chóng, tay phải ấn cần thắng nằm 

giữa hai đùi xuống, nghe một cái ‘’cụp’’. Nhưng, chiếc xe ba gác vẫn phon phon lao 

xuống dốc cầu, đụng bên hông chiếc xe du lịch một cái rầm. Con văng xuống mặt 

đường, đầu va vào lề phun máu! Bất tỉnh nhân sự liền tại chỗ!... 

Tư Cóc chậc lưỡi, hỏi: 

- Có lẽ tại bố thắng mòn, nên thắng không ăn, phải không Lanh ? 

Thằng Lanh nghe hỏi, mắc cỡ đỏ mặt, kề tai ông nội thì thầm: 

- Dạ, không phải tại xe thắng không ăn, mà tại vì con ấn...‘’lộn cần’’ nên mới 

xảy ra tai nạn đó, ông nội à! 

Chú Tư nghe thằng cháu nội nói, bật cười hô hố: 

- Con nhà tông, không giống lông cũng giống cánh chớ bộ! Cháu nội đích tôn 

của Tư Cóc ít ra phải như vậy mới được à nghen, bà! 

Thím Tư Cóc thấy toàn gia đoàn tụ, hân hoan, nói: 

- Năm nay là năm Quí Mùi! Sư phụ của dòng dõi Tư Cóc lên ngôi! Tui phải ăn 

một cái Tết Nguyên Đán Quí Mùi thiệt lớn để mừng toàn gia sum hợp: ‘’Tiền hung, 

hậu kiết’’ là như vậy đó, bà con ơi!... 


37

BẾN TRE, MỘT THỜI THƯƠNG NHỚ 


Về phía Nam của Định Tường và phía Đông của Vĩnh Long là Tỉnh Bến Tre, 

một Tỉnh nằm cuối nguồn sông Cửu Long, tiếp giáp với Biển Đông. Dưới thời Pháp 

thuộc, Tỉnh lỵ Bến Tre được đặt tại Mỏ Cày. Tỉnh Bến Tre được thành lập chủ yếu do 

3 Cù Lao lớn là Cù Lao Minh, Cù Lao Bảo và Cù Lao An Hóa. Đất đai trên ba Cù Lao 

này hoàn toàn được bồi đắp bởi phù sa của ba nhánh sông Cửu Long. Vì nằm sát 

biển nên đất phù sa bị gió biển thổi đùn lên thành những giồng đất cao, giữa các 

giồng là đất đai canh tác, rất phì nhiêu mầu mỡ. Tuy trước đây Bến Tre trực thuộc 

Dinh Long Hồ (Vĩnh Long ngày nay), nhưng lịch sử phát triển của Bến Tre lại gắn 

liền với lịch sử của Tỉnh Định Tường. Như trên đã nói trước năm 1679, cả Vùng 

Đồng Bằng Sông Cửu Long mà bây giờ chúng ta gọi là Nam Kỳ, chưa có dấu vết 

của chính quyền Nam triều. Tuy nhiên, chưa có bằng chứng đích xác là không có 

lưu dân Việt Nam tại đây vào thời kỳ này. Đến khi Nhà Minh bên Tàu sụp đổ, những 

quan quân của Nhà Minh trong hai Tỉnh Quảng Đông và Quảng Tây không phục Nhà 

Thanh nên dong buồm đi về phương Nam tìm đất mới để dung thân. Nhân cơ hội đó 

mà Chúa Hiền cho phép họ vào vùng Thủy Chân Lạp khai khẩn đất hoang. Thoạt 

tiên, họ tập trung ở những vùng Đồng Nai, Gia Định và Mỹ Tho, dần dần họ tiến xa 

về những vùng Bến Tre và Gò Công. Dưới thời Gia Long, Bến Tre là một trong ba 

Tổng của Phủ Kiến An (Kiến Hưng hay Cái Bè, Kiến Hòa hay Bến Tre và Gò Công 

và Kiến Đăng hay Đồng Tháp Mười) thuộc Dinh Trấn Định (Định Tường). Đến đời 

Minh Mạng thì Nhà Vua đổi Dinh và Trấn ra làm Tỉnh, Bến Tre và Gò Công tách ra 

làm Huyện Tân Hòa. Đến đời Thiệu Trị thì Gò Công được sáp nhập vào Gia Định, và 

Bến Tre được nhập vào Định Tường. Khi Pháp chiếm Nam Kỳ, chúng lần lượt phân 

Lục Tỉnh ra thành 20 Tỉnh và một phần của Huyện Kiến Hòa được tách ra làm Tỉnh 

Bến Tre vào năm 1907. Tổng diện tích là 170.000 mẫu Tây và tổng dân số thời đó 

(theo thống kê của La Cochinchine) là 257.216 người, đa số là người Việt. Hiện nay 

diện tích của Tỉnh Bến Tre là 2.287 cây số vuông, và tổng dân số là 1.319.000 

người. Có nhiều giả thuyết về cái tên Bến Tre, có người cho rằng vì người Miên gọi 

là Kompong Ruusei hay Sóc Tre nên dân Nam ta gọi là Bến Tre. Về vị trí thì Bắc giáp 

Định Tường, phía Tây và Tây Nam giáp Vĩnh Long, và phía Nam giáp Trà Vinh, 

Đông và Đông Nam giáp biển Đông. Hiện tại Bến Tre có 9 Quận: Trúc Giang, Hàm 

Long, Giồng Trôm, Ba Tri, Bình Đại, Đôn Nhơn, Mỏ Cày, Hương Mỹ và Thạnh Phú. 

Sau năm 1975, Chợ Lách được sáp nhập vào Bến Tre, tuy nhiên, Quận Đôn Nhơn 

được sáp nhập vào Mỏ Cày, Hương Mỹ và Thạnh Phú, và Hàm Long được sáp nhập 

vào Ba Tri nên Bến Tre chỉ còn có 7 Quận. Bến Tre là một vùng đất phù sa màu mỡ, 

gồm ba cù lao lớn là Cù Lao Minh, Cù Lao Bảo và Cù Lao An Hóa. Tuy mang tên 

Bến Tre, nhưng đây chính là quê hương xứ dừa với những vườn dừa ngút ngàn. 

Ngoài ra, Bến Tre còn trồng lúa, mía, thuốc lá, dưa, bông vải và đủ loại trái cây. 

Tre còn là vựa muối biển của cả vùng. Bến Tre tuy là một Tỉnh nhỏ với bờ 

biển chỉ dài khoảng 60 cây số nhưng chỉ riêng một mình Bến Tre đã chiếm 5 cửa 

biển của sông Cửu Long, (Tiểu, Đại, Ba Lai, Hàm Luông, Cổ Chiên) nên hải sản của 

Bến Tre thật là phong phú và đặc sắc không thua bất kỳ nơi nào. Dù Việt Nam chịu 

38

ảnh hưởng gió mùa vùng nhiệt đới, nhưng nhờ gần biển, địa hình bằng phẳng, rải 

rác có những cồn cát xen lẫn với những cánh đồng ngút ngàn, lại được bao bọc 

xung quanh bởi một mạng nhện sông kinh và rạch, nên khí hậu Bến Tre luôn dễ 

chịu, chỉ trừ một vài vùng có đất giồng cao như Bình Đại, Ba Tri và Thạnh Phú nên 

về mùa nắng hơi có phần oi bức. Còn cái nơi khác như Mỏ Cày, Giồng Trôm, Trúc 

Giang và Hàm Long thì bốn bề được sông nước bao bọc nên luôn mát mẻ và rất 

thuận tiện cho việc giao thông vận tải, cũng như thủy lợi. Ngoài 4 con sông lớn chảy 

qua Bến Tre là Mỹ Tho, Ba Lai, Hàm Luông, Cổ Chiên, Bến Tre còn hai nhánh sông 

lớn của sông Hàm Luông là sông Sóc Sải và sông Cái Gấm. Ngoài ra, Bến Tre còn 

có Kinh Chẹt hay Kinh An Hóa nối sông Mỹ Tho, sông Ba Lai và Rạch Trúc Giang, 

Kinh Song Mã nối sông Hàm Luông, Ba Lai và Rạch Trúc Giang, Kinh Hương Điểm 

chạy từ Cù Lao Bảo qua Rạch Sơn Đốc. Bến Tre còn có rất nhiều Rạch quan trọng 

như bên Cù Lao Bảo có các Rạch Trúc Giang, Rạch Lương Phú, Ngã Con, Phú 

Hữu, Ba Tri, Mỹ Nhiên, Bà Hiền, Cái Bông, Sơn Đốc, Cái Mít và Thủ Cửu. Bên Cù 

Lao Minh có các Rạch Cái Mơn, Mỏ Cày, Cái Quao, Băng Cung, Con Ốc, Hồ Cỏ. 

Bên Cù Lao An Hóa có Rạch Vũng Luông. Ngoài ra, Bến Tre còn trên một trăm Rạch 

nhỏ khác trong toàn Tỉnh. Chính vì thế mà từ trên phi cơ nhìn xuống toàn Tỉnh Bến 

Tre giống như là một mạng nhện sông, Kinh và Rạch, cắt ngang cắt dọc, cắt xiên, 

cắt xéo, trông rất đẹp mắt. Tuy đất Bến Tre phù sa màu mỡ, nhưng hãy còn những 

vùng hoang dã, chỉ có cây bần, mắm, chà là hay giá mọc được mà thôi nhiều vùng 

hãy còn giữ được nét nguyên sơ của một thời cha anh ta đi khai mở đất nước và 

không khí cũng như môi trường thiên nhiên ở những nơi này rất trong lành như vùng 

bờ biển Bình Đại, An Thạnh và Thạnh Phú...Tuy nhiên, bên cạnh vẻ đẹp thuở hoang 

sơ ấy, những nơi này vẫn có ve đẹp thuần hậu của những thôn ấp với những đồng 

rẫy, vườn dừa và những vườn cây ăn trái rộng lớn. Chính vì thế mà ngoài chuyện rất 

nổi tiếng về dừa và lúa ra Bến Tre còn sản xuất nhiều sản vật và hoa quả khác như 

ngô, khoai, dứa, thơm, chôm chôm, mãng cầu, vú sữa sầu riêng, vân vân. Ngoài 

những nơi hoang sơ ấy, Bến Tre vẫn có một diện tích ruộng canh tác đáng kể, nhờ 

đất đai mầu mỡ nên tổng số diện tích ruộng lên tới 113.000 mẫu nằm trong đất liền 

của các Quận Ba Tri, Thạnh Phú, Hương Mỹ và Bình Đại...nên Bến Tre trở thành 

một vựa lúa lớn của Vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long. 

Vì có một bờ biển quan trọng nên ngư nghiệp tại Bến Tre cũng rất khả quan, 

chẳng những ven biển, mà còn trong những con sông lớn nữa nên ngành thủy và hải 

sản của Bến Tre cũng rất nổi tiếng với đủ loại cá, tôm, cua, sò, ốc, hến, đặc biệt là cá 

thiều, cá cơm, và cá mối. Về thổ sản thì Bến Tre là nơi nổi tiếng về dừa, mía, cam, 

quít. Diện tích trồng dừa của Bến Tre lên 40.000 mẫu, vượt trội hơn các Tỉnh khác 

trong Nam, gấp 5 lần Vĩnh Long và Mỹ Tho, gấp 7 lần Bình Định, gấp 20 lần Quảng 

Ngãi. Dừa là sản phẩm chẳng những chỉ cho cây và trái, dừa tươi được dùng để gói 

bánh, lá dừa khô dùng để nhóm lửa hay làm đuốc soi ban đêm, gáo dừa dùng làm 

củi rất tốt, nhưng người ta còn dùng để múc nước và làm những đồ thủ công rất đẹp, 

củ hủ dừa là một món ăn tuyệt hảo của dân miền Nam, vỏ dừa dùng se dây hay dệt 

thảm, dầu dừa dùng chế xà bông rất tốt. Cũng chính từ dừa mà Bến Tre rất nổi tiếng 

về món kẹo dừa, chẳng những xuất cảng đi các Tỉnh khác, mà còn được bán ra 

ngoại quốc nữa. Ngoài ra, Bến Tre còn nổi tiếng về ngành dệt chiếu. Trong thời Gia 

Long bôn tẩu lẩn trốn quân Tây Sơn, ông đã nhiều lần lưu lại Bến Tre tại các nơi như 

Cồn Đất, Đa Phước Hội vân vân. Tỉnh Bến Tre hãy còn nhiều di tích lịch sử như 

39

miếu, đền, chùa cổ kính, Hồ Cỏ thiên nhiên là một trong những thắng cảnh của Tỉnh 

Bến Tre. Kỳ thật đây là một cánh đồng cỏ xanh tươi bát ngát, mặt đồng lại thấp, 

bằng phẳng và rì như mặt hồ không một gợn sóng, có lẽ vì thế mà dân chúng trong 

vùng gọi đây là hồ cỏ, chứ không gọi là đồng cỏ. 

Ngoài ra còn có chùa thờ Năm vị Cổ Phật ở Phú An Hòa. Về nhân vật lịch sử 

thì Bến Tre có ông Chưởng Cơ Phạm Văn An, phò Nguyễn Ánh, ông Hoàng Văn Tứ 

từng theo hầu cận Nguyễn Ánh, ông Nguyễn Hoài Quỳnh từng làm tới chức Hình Bộ 

Tả Tham Tri ở Bắc Thành dưới thời Gia Long. Ngoài ra, Bến Tre còn có ông Trương 

Tấn Bửu, di dân từ Gia Định, nhưng sống suốt đời ở Bến Tre, theo phò tá Gia Long 

tới chức Tiền Quân Phó Tướng. Đời Minh Mạng, Trương Tấn Bửu đã vâng lệnh Lê 

Văn Duyệt nạo vét Kinh Vĩnh Tế. Nói đến Bến Tre là phải nói về cụ Phan Thanh 

Giản. Nội tổ gốc Trung Hoa nhưng sáng lập nghiệp tại vùng gánh Mù U, nên cụ 

Phan sanh ra lên tại đất Bến Tre này. Cụ đậu Thi Hương năm 1825, và Tiến Sĩ năm 

1826. Trong suốt thời gian hoạn lộ dù thăng hay dù trầm, cụ vẫn một mực cần chánh 

thanh liêm. Trải qua ba triều, cụ đã phục vụ khắp các miền đất nước, tuy nhiên, vào 

cuối đời thì cụ làm Kinh Lược Sứ 3 Tỉnh Vĩnh Long, An Giang và Hà Tiên và tuẫn tiết 

khi Thành Vĩnh Long thất thủ năm 1867. Cụ quả là một tấm gương cả đời hy sinh 

cho dân cho nước, thật đáng cho chúng ta noi theo. Hiện không có Đền Thờ Cụ 

Phan tại Bến Tre vì thế lực và xu thế chính trị đang thống trị đất nước muốn triệt hạ 

uy danh của cụ, nhưng trong lòng con dân Nam Kỳ, đâu cũng là đền thờ của cụ, từ 

gánh Mù U đến khắp các hang cùng ngò hẻm cửa Nam Kỳ Lục Tỉnh người dân hồi 

trước và dân bây giờ vẫn xem cụ là một dũng tướng đã hết lòng vì nước. Hiện trong 

Xã Bảo Thạnh, Quận Ba Tri vẫn còn mộ Cụ Phan được xây bằng đá ong, với một 

tấm bia bằng chữ Hán rất sơ sài trong khuôn đất hương quả, do một người cháu 7 

đời của cụ trông coi. Bến Tre còn là quê hương của Chánh Lãnh Binh Nguyễn Ngọc 

Thăng, người đã cố thủ trong trận tử thủ Đồn Thủ Thiêm, rồi sau đó kéo quân về hợp 

cùng Trương Công Định tiếp tục đánh Pháp tại Gò Công. Lãnh Binh Thăng tử trận 

năm 1866. Sau Lãnh Binh Thăng, có các ông Phan Tôn và Phan Liêm (con cụ Phan 

Thanh Giản) cũng nổi lên đánh Pháp tại Bến Tre. Sau khi cụ Phan tuẫn tiết và để lại 

di chúc cho các con đừng ra hợp tác với Pháp thì 2 ông Phan Tôn và Phan Liêm 

chiêu mộ hào kiệt ở các vùng Bến Tre, Vĩnh Long, Sa Đéc nổi lên đánh Pháp, nhưng 

vì thế cô sức yếu nên cuộc khởi nghĩa thất bại. Ngoài ra Cụ Nguyễn Đình Chiểu 

cũng là một tấm gương yêu nước hiếm có trong thời tao loạn. Tổ tiên Cụ Đồ Chiểu 

quê Ở Huế, cha cụ làm quan dưới quyền Tả Quân Lê Văn Duyệt, nên sau vụ Lê Văn 

Khôi, ông bèn đem cả nhà về miền Trung, nhưng bị Vua Minh Mạng bắt tội xử tử, 

nhưng nhờ triều thần can thiệp, cha ông được miễn tội. Sau đó ông đem Nguyễn 

Đình Chiểu và các con khác Gia Định lập nghiệp. Năm 22 tuổi Nguyễn Đình Chiểu 

đậu Tú Tài, đến năm 1849 khi vừa ra Huế ứng thí Thi Hương thì hay mẹ mất, Cụ bỏ 

thi trở ra miền Nam. Dọc đường vì buồn rầu than khóc mẹ mà Cụ mang bệnh đến 

nỗi mù cả đôi mắt. Sau khi Thành Gia Định thất thủ, Cụ mang cả gia quyến về Cần 

Giuộc lánh nạn, sau đó Cụ lại dời về Ba Tri. Tại đây Cụ tiếp tục dạy học và liên lạc 

với nghĩa binh. Chủ Tỉnh Bến Tre 4 lần xin ra mắt để chiêu dụ Cụ, nhưng đều thất 

bại. Thơ văn Cụ để lại hãy còn rất nhiều bài thơ chẳng những nói lên tâm trạng bất 

hợp tác với mà còn khuyên tấn sĩ dân nếu không chống Pháp được bằng súng đạn 

nên dùng ngòi bút mà chống và khơi dậy lòng yêu nước của nhân dân cho đến khi 

không còn bóng dáng quân thù. Cụ mất năm 1888 tại Bến Tre. Ngoài ra tại Xã Bảo 

40

Thạnh, Ba Tri còn có mộ Cụ Võ Trường Toản. Cụ là một nhà nho lớn của Việt Nam 

vào Thế Kỷ thứ 18, với kiến thức uyên bác và chí khí thanh cao, dù quê quán của cụ 

ở Bình Dương, nhưng khi cụ mất, học trò của cụ là những quan chức thời danh lúc 

ấy đã dời lăng mộ của Cụ về Bến Tre để cải táng sau khi ba Tỉnh miền Đông mất vào 

tay giặc Pháp. Cụ Võ Trường Toản là thầy của các Cụ Đồ Chiểu, Trịnh Hoài Đức, Lê 

Quang Định, Ngô Nhân Tịnh và Phan Thanh Giản. Cụ mất năm 1792 trong khi đất 

nước đang hồi suy mạt vì Nguyễn Ánh đang rong ruổi đó đây hết rước Xiêm rồi rước 

Tây về dày xéo mả tổ với ý đồ giành giựt lại chiếc ngai vàng cho dòng họ. Bến Tre 

cũng là quê hương của Nhà Thơ Nữ Sương Nguyệt Ánh (con của Cụ Đồ Chiểu). Bà 

từng làm chủ bút tờ ‘’Nữ Giới Chung’’ tờ báo đầu tiên cho phụ nữ Việt Nam. Có thể 

nói, bà là một nữ sĩ tài ba, ngòi bút sắt thép không kém gì cha mình. 

Ngày trước khi cha anh chúng ta đi khai mở đất đai về phương Nam, thì đi 

đâu đến đâu quý ngài cũng xây dựng đình chùa đến đấy. Chính vì thế không riêng gì 

Bến Tre mà cả miền Nam thoáng đâu đâu chúng ta cũng thấy những kiến trúc mái 

cong của đình chùa. 

Riêng tại Bến Tre, đa số dân chúng theo Đạo Phật và thờ ông bà, tuy nhiên, 

cũng có một ít theo Đạo Thiên Chúa, Tin Lành, Cao Đài và Hòa Hảo. Tại Bến Tre 

hiện còn rất nhiều ngôi cổ tự được xếp vào hàng di tích như Chùa Hội Tôn ở Xã 

Quới Sơn, được Thiền Sư Long Thiền xây từ thời Vua Lê Hiển Tông (1740). Tại Ấp 

Tân Quới Đông B, Xã Minh Đức, Quận Mõ Cày có Chùa Tuyên Linh, được xây dựng 

vào năm 1861. Ngay tại Thị Xã Bến Tre có Chùa Viên Minh, được xây dựng từ Thế 

Kỷ thứ 18. Đến năm 1951, Chùa được trùng tu lại, trước khuôn viên Chùa có tượng 

Quán Thế Âm Bồ Tát rất lớn. Hiện tại, hệ phái Tăng Già Khất Sĩ phát triển rất mạnh 

tại Bến Tre với hàng chục Ngôi Tịnh Xá, mỗi tuần đều có thuyết giảng Phật Pháp cho 

nhân dân trong vùng. Tại Quận Ba Tri, Xã Phú Lễ còn ngôi Đình Phú Lễ được xây 

dựng từ những ngày đầu cư dân Việt Nam đến sống với người Khmer tại đây. Hiện 

nay dân chúng vẫn thường xuyên lai vãng lễ bái, đặc biệt là vào hai kỳ lễ, lễ Kỳ Yên 

hai ngày 18 và 19 tháng 3 âm lịch, cũng như lễ Cầu Bông vào ngày mồng 9 và 10 

tháng 11 âm lịch. Tại các đình thần trong hai Quận Bình Đại và Ba Tri, hàng năm 

đến ngày 16 tháng 6 âm lịch còn có lễ hội tế thần cá ông rất linh đình. Ngoài ra, tại 

Bầu Dơi thuộc Quận Giồng Trôm hiện còn một ngôi nhà thờ cổ tên La Mã rất lớn. 

Rãi rác khắp nơi trong Tỉnh Bến Tre cũng có nhiều Thánh Thất Cao Đài với lối kiến 

trúc thật đặc sắc. Nói đến Bến Tre không ai không liên tưởng đến giai thoại ‘’ông Già 

Ba Tri’’ của Tỉnh này. Theo các bô lão, thời Vua Tự Đức, có một ông lão đã dám đi 

bộ hơn một ngàn cây số từ Bến Tre ra đến Kinh Đô để kêu oan. Dù đây chỉ là một 

giai thoại, nhưng nó cũng nói lên tánh khí kiên cường của người dân Bến Tre. Ngày 

nay chẳng những người Bến Tre cảm thấy hãnh diện về quê hương xứ dừa mà dân 

Nam Kỳ Lục Tỉnh cũng hãnh diện về vùng đất nước cuồn cuộn, sóng vỗ dạt dào 

cũng như tánh tình hiền hòa nhưng bất khuất của đồng bào Bến Tre. 

Đất Cái Mơn, nay thuộc Bến Tre còn là quê hương của Cụ Vĩnh Ký, một 

người hiếu học thông minh, và nói được nhiều thứ tiếng. Gạt qua chuyện Cụ đã hợp 

tác chặt chẽ với Pháp, Cụ có công rất lớn với sự phát triển của chữ Quốc Ngữ tại 

Việt Nam. Cụ chủ trương canh tân cải cách và mang văn Tây về truyền bá cho dân 

Việt. Hiện tại hãy còn rất nhiều tác phẩm có giá trị của Cụ như bộ Văn Phạm Việt 

Nam viết bằng chữ Pháp, Truyện Đời Xưa viết bằng Quốc Ngữ, Học Vỡ Lòng Tiếng 

Việt viết bằng chữ Pháp. Cụ mất năm 1889 tại Sài Gòn. Ông là người đã biên soạn 

41

ộ Tự Điển Pháp Việt đầu tiên. Trương Vĩnh Ký là bậc tiền hiền chữ Quốc Ngữ trong 

toàn cõi Việt Nam. Thuở nhỏ vì cha mất sớm nên mẹ cho ông theo Cụ Tám rồi học 

chữ Quốc Ngữ, rồi sau ông theo Cố Long và được đưa sang du học tại Penang 

(nhượng địa của Mã Lai cho Anh Quốc). Sau ông về nước làm Thông Ngôn cho 

Pháp, rồi phụ trách Trường Thông Ngôn ở Gia Định, cũng như tờ Gia Định Báo. Ông 

đã để lại cho hậu thế nhiều tác phẩm chữ Quốc Ngữ và chữ Pháp, trong đó có bộ 

Văn Phạm Việt Nam (viết bằng chữ Pháp cho người Pháp dùng), Truyện Đời Xưa 

(viết bằng Quốc Ngữ), và Học Vỡ Lòng Tiếng Việt (viết bằng chữ Pháp). Trước khi 

về hưu ông đã từng làm Cố Vấn cho Vua Đồng Khánh. Ông mất năm 1899 tại Gia 

Định. Trương Vĩnh Ký chẳng những là một trong thế giới thập bát tú (18 người thông 

thái) vào Thế Kỷ thứ 19, đã để lại cho nền văn chương chữ Quốc Ngữ của chúng ta 

một kho báu văn chương, mà ông còn là người đã giúp thay đổi hẳn bộ mặt những 

vườn cây ăn trái của Cái Mơn nói riêng và của toàn quốc về sau nói chung. Chính 

ông đã mang từ Mã Lai những cây giống sầu riêng, măng cụt, chôm chôm, bòn bon, 

li-cu-ma về trồng tại Cái Mơn. Từ đó đến nay dù mới chỉ hơn 150 năm, nhưng người 

bản địa cứ ngỡ là loại cây trái ấy là của dân mình, vì những đặc sản ấy vừa ngon 

vừa tốt trái hơn nơi đã sản sanh ra nó. Ngoài những cây ăn trái nổi tiếng của miền 

nhiệt đới, Cái Mơn hiện nay còn là xứ của các loài hoa, từ hoa bản xứ như cúc, vạn 

thọ, hồng...đến những loại hoa được đưa vào từ miền Bắc hay từ Thái Lan sang với 

muôn màu muôn sắc làm cho Cái Mơn trở thành một khuôn viên cây ăn trái, cây 

kiểng và vườn hoa dọc theo hai bên bờ sông. 

Vì được bao bọc bởi sông nước nên Bến Tre mang một nét đặc thù của miệt 

vườn miền Nam. Ngày trước và ngay cả bây giờ, dù đường giao thông trên bộ đã 

được xây dựng nhưng phương tiện di chuyển chính của người dân Bến Tre vẫn là 

thuyền bè. Nhiều khi cả gia đình dong ruổi đó đây trên một chiếc ghe suốt từ năm 

này qua tháng nọ nên tình cảm người dân Bến Tre thật gắn bó với sông nước, họ 

sống thật giản dị hài hòa với ruộng đồng và với những người quanh họ. Cũng chính 

vì vậy mà mãi cho đến bây giờ, những ai có dịp đi trên vùng sông nước Bến Tre, vẫn 

còn nghe được những câu hát điệu hò trên sông nước, những lời ca, điệu hát, giọng 

hò, hoặc những bản cải lương mà âm hưởng và ý nghĩa vẫn còn hướng về một thời 

cha anh chúng ta đi khai mở đất nước về phương Nam. Nhắc đến Bến Tre mà 

không nhắc về những cồn và những sân chim hay làng trái cây tại đây quả là một 

thiếu sót lớn. Ngay trong Quận Châu Thành Tỉnh Bến Tre, giữa sông Tiền Giang, 

thuộc Xã Tân Thạch tức là ngay cửa ngõ từ Mỹ Tho qua Bến Tre, có một cái cồn rất 

nổi tiếng mang tên Cồn Phụng, quê hương của ông Đạo Dừa. Cồn nằm cách Thị Xã 

Bến Tre 12 cây số, diện tích toàn Cồn vào khoảng 50 mẫu tây. Dân cư ở đây chủ 

yếu sống bằng nghề trồng cây ăn trái và làm đồ thủ công nghệ từ cây dừa. Hiện trên 

cồn còn ngôi tòa tháp của ông Đạo Dừa được xây trên một khu đất rộng khoảng 

1.500 mét vuông. Tòa tháp có lối kiến trúc rất độc đáo với những mảng đắp chạm 

rồng phượng bằng những miếng miễng vỡ của tô, chén dĩa. Chiếc cầu thang lên 

đỉnh tháp uốn lượn theo hình trôn ốc trông rất đẹp mắt. Cách Thị Xã Bến Tre chừng 

20 cây số, có Cồn Qui (giống như hình con rùa), nằm trên Sông Tiền, giữa hai Xã 

Tân Thạch và Quái Sơn thuộc Quận Châu Toàn cồn nổi tiếng với những vườn cây 

ăn trái và cá tôm đủ loại. Cách Thị Xã Bến tre khoảng 10 cây số tại Xã Hưng Phong, 

Quận Giồng Tôm có cồn ốc hay còn gọi là Cồn Hưng Phong. Cồn dài trên 8 cây số 

và diện tích trên 1 cây số vuông với những vườn cây ăn trái xanh tươi cũng giống 

42

như Cù Lao An Thành ở Vĩnh Long hay Cù Lao Thới Sơn ở Mỹ Tho. Trong Xã Tiên 

Long thuộc Quận Châu Thành, ngang với Làng Cái Mơn trên sông Tiền còn có Cồn 

Tiên. Cồn rộng chỉ khoảng 7 mẫu tây, nằm cách Thị Xã Bến Tre khoảng 23 cây số, 

đây là một bãi tắm trên sông rất đẹp, hàng năm vào ngày 5 tháng 5 có hàng vạn 

người từ các nơi đổ xô về đây trên những chiếc tam bán hay tắc rán để tham dự lễ 

hội tắm sông ném bùn thật vui nhộn. Giữa hai Xã Mỹ Hòa và Tân Xuân thuộc Quận 

Ba Tri, gần Cửa Ba Lai, hiện còn có một sân chim rất rộng, khoảng trên 50 mẫu tây, 

trong đó có khoảng trên 15 mẫu rừng chà là và khoảng 7 mẫu rừng đước chưa khai 

phá, đó là sân chim Vàm Hồ. Từ Thị Xã Bến Tre đến sân chim Vàm Hồ khoảng trên 

50 cây số, người ta có thể đi đường bộ hay đường sông đến đây. Đây là nơi trú ngụ 

của hàng triệu chim đủ loại từ cò ngà, cò trắng, cò ruồi, vạc, sếu, le le, cồng cộc, 

dòng dọc, diệc xám, quắm trong, dơi, cũng như các loại thú hoang vùng đồng bằng 

như chồn, rắn, rùa, cua đinh, càng đước v.v...Trên đường vào sân chim, dọc theo 

hai bờ sông Ba Lai là một thảm thực vật xanh mát với đủ loại cây trái, từ cây ăn quả 

đến cây tạp như xoài, ổi, mận, mít, chôm chôm, dừa, cam, quít...đến so đũa, bình 

bát, điên điển v.v...Trong sân chim nhiều nhất là các loại cây đước, tra, chà là đầy 

gai (có lẽ đây là bản năng tự vệ của chúng). Vào khoảng từ 4 đến 5 giờ chiều, hàng 

triệu con chim từ khắp nơi bay về Vàm Hồ biến nơi đây trắng xóa tương tự như một 

cảnh tuyết phủ miền Bắc cực. Về giao thông đường bộ, Tỉnh Lộ 60 nối liền Mỹ Tho, 

Bến Tre, Mỏ Cày và Trà Vinh. Tỉnh Lộ 57 nối liền Chợ Lách, Mỏ Cày và Thạch Phú 

(cắt Tỉnh Lộ 60 tại Mỏ Cày). Ngoài ra, từ Tỉnh Lộ 60 còn có các Hương Lộ 17 đi Bình 

Đại, Hương Lộ 26 đi Ba Tri, Hương Lộ 884 đi Cái Mơn. 


TIẾNG ĐỜN CÒ TRÊN VÀM SÔNG Ô MÔN 


Vàm sông Ô Môn là nơi con sông Ô Môn đổ ra con sông Hậu. Bên phải là 

Chợ Vàm, không biết chợ mọc lên từ lúc nào, khi tôi sinh ra đời thì đã có chợ đó rồi. 

Bên trái vàm sông là quê ngoại của tôi, cách cửa sông vài trăm thước thuộc Xã Thới 

An, Quận Ô Môn, Tỉnh Cần Thơ. Quê Nội của tôi nằm bên kia bờ sông Hậu thuộc Xã 

Tân Lược, Quận Bình Minh, Tỉnh Vĩnh Long. 

Ông bà Ngoại chỉ có hai cô con gái là mẹ tôi và dì Mai. Còn cậu Ba Lượm 

không phải là con đẻ. Nhưng, ông bà ngoại xem như con ruột. Mẹ và dì Mai coi cậu 

Ba Lượm như anh em một nhà. Ngoại hình của cậu Ba tuy có hơi khác thường với 

cái lưng gù, làm cho thân mình thấp xuống chỉ còn 1 thước 3 phân tây. Mỗi bước đi, 

cậu phải đưa cái đầu tới phía trước, cái lưng còng xuống như khuân vác một vật 

nặng. Đi trên bộ thì chậm chạp như thế, nhưng khi xuống sông thì cậu bơi lặn nhanh 

như con rái cá miệt U Minh. Đã vậy mà cái vai bên trái hơi xệ xuống làm cho tướng 

đi của cậu Ba nghiêng nghiêng một bên. Nhưng, trời lấy cái nầy, lại cho cậu Ba cái 

khác, có tật có tài mà. Cái tài bắt chước của cậu khỏi chỗ chê, cậu có thể giả y 

chang giọng hò của một cô thôn nữ chèo đò, tuy xấu xí nhưng lại ăn nói rất có 

duyên, thích pha trò chọc cười thiên hạ, vì vậy, đám cưới, đám hỏi trong cái Xã Thới 

An này, gia chủ phải mời cho bằng được cậu Ba đến chia vui cùng hai họ. Tánh tình 

cậu lại thật thà, chất phác, đối với ông bà ngoại của tôi vô cùng hiếu thảo, một dạ 

thẳng ngay. Nên ông bà ngoại tôi, ba má và dì Mai đều quí mến cậụ Mẹ có lần kể 

cho tôi nghe về lai lịch cậu Ba. 

43

Vào khoảng năm 1930. 

Lúc đó, ông bà ngoại tôi làm tá điền cho gia đình một đại điền chủ ở Quận Ô 

Môn là ông Ba Cảnh. Hầu hết đất đai từ Rạch Ba Rít đến Rạch Ca My đều thuộc gia 

đình nàỵ Gia đình nghèo, lại có con nhỏ vừa mới lên 5 là má tôi bây giờ, nên mỗi 

buổi tối, ông ngoại thường bơi xuồng ra vàm sông Ô Môn giăng câu. Dân giăng câu 

đêm tại vàm sông Ô Môn đều thân mật gọi ông ngoại là ông Chín Hộ Không phải vì 

ông hô răng đâu. Sở dĩ có cái tên này là có lần ông ngoại may mắn câu được một 

con cá hô hồng to quá mạng, cái mình to bằng cái thùng phuy, nặng gần 2 tạ, cặp 

mắt lồi ra, tròn vo như cái chén, vảy cá màu hồng nhạt lóng lánh màu bạc. Ông 

ngoại tôi phải đánh vật với cá mấy tiếng đồng hồ mới lôi được nó vô bờ. Ông Ba 

Cảnh bằng lòng mua lại với giá 100 bạc để làm thức ăn đãi bạn bè. Kể ra, ông ngoại 

tôi gặp may cũng đúng thôi! Vì loại cá hô chỉ thích sống vùng nước lợ như vùng biển 

gần miệt Trà Ôn mới có, hiếm khi loại cá này lội ngược dòng, vô sâu tới tận vàm 

sông Ô Môn hoặc tận Vàm Nao. Cá hô gồm có ba loại, cá hô hồng thịt ngon nhất 

hạng, kế đến là cá hô đất và cá hô bông. 

Một đêm sáng trăng. Ông đang giăng câu phía dưới Cù Lao Cát khoảng giữa 

Ô Môn và Thốt Nốt. Bỗng nghe tiếng trẻ con cười khúc khích dước gốc cây bần gần 

bãi cồn, ông giật mình tưởng bị ma nhát, tò mò, ông chèo ghe tấp vô bờ thì thấy một 

hài nhi trần truồng, còn đỏ hỏn nằm trên giề lục bình, một chân thòng dưới nước bị 

cá lòng tong rỉa nên làm nó nhột nhạt, thỉnh thoảng lại cười ré lên, có lẽ vậy mà trong 

gần suốt cuộc đời cậu không bao giờ biết khóc, biết buồn. Nhưng có một lần, tôi thấy 

cậu Ba Lượm ứa nước mắt...Ông ngoại tôi liền vói tay, ẵm đứa bé lên ghe, cởi áo và 

tháo cái khăn rằn quấn quanh cổ, bọc nó lại cho ấm, rồi cấp tốc bơi xuồng về nhà. 

Có lẽ đứa bé vừa mở mắt chào đời đã bị dị tật, xấu xí nên cha mẹ bỏ trôi sông 

chăng? Ông bà ngoại động lòng trắc ẩn, đồng ý nhận đứa bé làm dưỡng tử và lấy họ 

của mình đặt tên cho nó là Lý Văn Lượm. 

Từ khi nhận cậu Ba Lượm làm con nuôi, ông bà ngoại tôi làm ăn phấn chấn 

lên, mấy năm trúng mùa liên tiếp. Sau khi đong lúa ruộng cho điền chủ vẫn còn dư 

ăn, dư bán mà còn thừa chăn nuôi gà vịt. Năm 1935, dì Mai chào đời vào đúng ngày 

mùng một Tết Nguyên Đán Ất Hợi. Ông bà ngoại bèn trả đất lại cho gia đình ông Ba 

Cảnh, tậu đất vườn tại vàm sông Ô Môn để lập nghiệp. Cậu Ba Lượm từ một nụ 

măng non èo uột và lớn lên thành một cây tre mọc bên bờ ao, bền bỉ, dẻo dai, và 

không hề ốm đau bao giờ. Mới lên 10 tuổi, cậu Ba Lượm đã biết bàn chuyện làm ăn 

với ông ngoại tôi, mua trâu cho cậu chăn để cày thuê cho bà con nông dân quanh 

vùng. Năm cậu Ba lên 13 tuổi thì mẹ tôi về làm dâu nhà họ Huỳnh bên kia bờ sông 

Hậu. Việc nhà, việc ruộng nương đều do một tay cậu Ba giúp đỡ ông bà ngoại. 

Ông ngoại rất thích mai vàng, còn bà ngoại tôi lại thích hoa sen trắng. Tên mẹ 

tôi là Lý Thị Bạch Liên do bà đặt. Còn tên dì là Lý Thị Hoàng Mai do ông đặt. Ngôi 

nhà của ông bà ngoại là nhà ngói ba gian, có sân rất rộng. Phía trước ông trồng đủ 

các loại hoa mai quí và hiếm như ‘’nhất chi mai’’ có chùm hoa nở đỏ rực rở, ‘’bạch 

tuyết mai’’ có chùm hoa trắng cánh nhỏ li ti, ‘’lục hoàng mai’’ khi nở ra sáu cánh màu 

vàng rực rở, kiêu sa...Ông ngoại thường tự hào, chỉ khác hiền sĩ Lâm Bô vào thế kỷ 

thứ 10 ở Hàng Châu bên Tàu là ông ngoại lập gia đình, còn lão Bô suốt đời sống độc 

thân để trồng mai và nuôi chim hạc. Còn sân phía sau nhà, ông cho người đào một 

cái hồ cá khá rộng, dưới thì thả cá he vàng, trên mặt ao thì ông thả hoa sen trắng. 

Chung quanh bờ ao, bà trồng cau. Chính giữa hồ, ông cất một cái nhà thủy tạ nho 

44

nhỏ. Vào những mùa trăng sáng, ông bà đưa nhau ra đó uống trà, ngắm trăng. Còn 

cậu Ba Lượm hầu quạt, đuổi muỗi. 

Ngược lại, bà cũng chiều ông để đáp lễ. Một hôm, ông và cậu Ba Lượm vắng 

nhà hai tuần lễ để lên Châu Đốc mua trâu cày. Bà mướn người xây một cái bể cạn 

giữa sân nhà, đường kính 5 thước. Giữa bể, bà cho xây một hòn giả sơn bằng nhiều 

loại đá khác nhau như đá vôi trắng, san hô, đá tai mèo, đá cẩm thạch....trông giống 

như một hòn đảo nhỏ giữa biển. Dưới bể, bà cho thả bèo tây, bèo hoa dâu và đàn cá 

vàng lội lững lờ. Mấy ngày sau, ông ngoại trở về, cái hòn non bộ cũng vừa hoàn tất. 

Ông ngoại rất ưng ý. Từ đó về sau, thú chơi hòn non bộ trở thành thú tiêu khiển 

thanh tao và ông đã bỏ ra nhiều công sức, sưu tầm thêm nhiều loại cây cảnh như 

cây dương xỉ, cây da, bụi tre, khóm trúc...để trồng thêm và làm cho hòn non bộ thật 

đẹp và trở thành một tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng trong vùng. Đứng trước hòn non 

bộ, mọi người có cảm tưởng đứng trước một cảnh thần tiên, nước nhược non bồng 

được thu nhỏ lại ở chốn trần gian. 

Vào những đêm trăng thanh gió mát, ngoại tôi thường bảo cậu Ba Lượm chèo 

ghe đưa ngoại ra vàm sông Ô Môn giăng câu để nhớ lại những ngày gian khổ và 

mong gặp lại một số bạn vong niên. Trong số này có người bạn chí thân của ông 

ngoại là ông Mười Đờn Cò. Mấy chục năm về trước, lúc còn độc thân, hai người gặp 

nhau vào mùa nước lũ tràn đồng ở ‘’cái rốn’’ Đồng Tháp Mười. Tôi còn nhớ mãi một 

kỷ niệm về ông ngoại trong mùa nước nổi vào khoảng trung tuần tháng 10 năm Tân 

Mão (1951), lúc đó tôi đã lên 7 tuổi, đang học lớp tư trường làng với thầy giáo Tiến ở 

ngoài vàm. 

Khoảng 4 giờ chiều, cậu Ba Lượm đầu đội nón lụp xụp, tay dắt ông ngoại lội 

nước ngập lé đé, từ ngoài sân đi vào nhà. Vừa nghe tiếng gõ cửa, tía má tôi vội 

vàng đi ra đón. Tưởng ai, vừa thấy ngoại, má tôi giật mình hỏi ngay: 

- Bộ má xảy ra chuyện gì rồi hả tía ? 

Ngoại tôi cười, nói: 

- Má tụi bây mạnh cùi cụi, có việc gì đâu mà tụi bây khéo lo. 

Tía tôi nói: 

- Trời lụt lội, nếu không có chuyện gì gấp thì để sáng ngày mai, tía biểu cậu 

Ba chèo ghe qua cho vợ chồng con hay là được rồi! 

- Ừ! Thằng Bảo, cháu ngoại cưng của tao đâu rồi ? Nó ngủ chưa vậy, bây ? 

Tôi đang nằm trên giường, ngửa mặt lên nóc nhà, nhìn con rắn hổ ngựa đang 

rượt con chuột lắc vừa chạy, vừa la chí chóe trên mấy cái kèo nhà. Nghe tiếng ông 

ngoại, tôi lật đật bước xuống giường chạy ra chào ông ngoại. Thấy tôi, ngoại liền hỏi: 

- Sao nà, tối nay có muốn đi giăng câu với ông ngoại không hả, thằng chó 

con? 

Tôi hỏi: 

- Đi giăng câu ở miệt nào vậy ông ngoại ? 

- Ở miệt dưới Cù Lao Cát. 

Ông ngoại cười hỏi: 

- Sao, có muốn đi giăng câu với ông ngoại không nà ? 

Nói gì chớ đi giăng câu là tôi chịu liền. Tôi nói: 

- Dạ, đi với ai thì con chần chờ, còn đi với ông ngoại là con chịu liền! 

Tía tôi cười nói: 

- Mới có bây lớn mà biết nịnh ông ngoại rồi đó. 

45

Má tôi có vẻ không đồng ý, nói: 

- Nước lũ dâng lên tràn bờ, mênh mông như cát biển, rủi ro sóng đánh chìm 

ghe thì nguy hiểm lắm tía à! Tía đã có tuổi, còn thằng Bảo còn con nít làm sao đủ 

sức lội vào bờ chớ! 

Cậu Ba Lượm cười, nói: 

- Còn em đây nữa chi! Chị Hai khéo lo thi thôi! Em một tay ôm tía, một tay ôm 

thằng Bảo, lội một cái rẹc là vô tới bờ liền. 

- Anh biết tài bơi lội của cậu rồi. Tía quay sang má tôi nói: 

- Thôi, cho nó đi chơi với ông ngoại và cậu Ba đi má thằng Bảo à! Con nước 

đứng chững lại rồi mà. 

- Thôi được rồi! Chị giao nó cho cậu Ba đó! Má nhìn ông ngoại, nói: 

- Tía ăn cơm chưa vậy ? 

Ngoại tôi cười, nói: 

- Ăn sơ sơ, còn để bụng ăn nhậu với bạn bè tối nay chớ! 

Má tôi hối: 

- Thôi, tía có đi thì đi sớm về sớm. Trời sắp hoàng hôn rồi đó tía. 

- Ừa! Tía đi nghe tụi bây. 

Ngoại nắm tay tôi: 

- Thôi, đi cháu! 

Từ hôm nước lụt, nhà trường đóng cửa gần cả nửa tháng. Nằm bó gối trên 

giường từ sáng đến tối, học ôn bài chán thấy mồ. Tôi bây giờ như chim xổ lồng, hớn 

hở theo ông ngoại và cậu Ba xuống ghe. Cậu Ba Lượm nhổ sào, chèo cập sát 

những hàng dừa dọc theo bờ sông Hậu cho an toàn. Chiếc ghe xuôi theo dòng nước 

lớn, ngược lên hướng Cù Lao Cát. Tôi ngồi đằng trước mũi ghe với ông ngoại. Đây 

là lần đầu tiên trong cuộc đời tôi, được ngồi ghe lướt sóng trên dòng sông Hậu vào 

mùa nước nổi. Những hoạt cảnh sinh động của người nông dân miền Tây Nam Bộ 

vào mùa lam lũ, đã để lại trong tuổi thơ của tôi những kỷ niệm khó phai mờ trong ký 

ức. 

Mùa nước nổi trên dòng sông Hậu. Nắng chiều bàng bạc pha loãng trên dòng 

sông màu nâu, màu của đất bùn phù sa hòa cùng với màu sắc mây trời in bóng trên 

dòng sông, tạo thành không gian mênh mông huyền ảo làm cho cuộc sống của nông 

dân cảm thấy thêm phần vất vả, lẻ loi. Tiếng mái dầm khua nước nhịp nhàng, lúc 

nhặt lúc khoan. Một ngôi chùa cổ nào đó vang lên những hồi chuông ngân nga như 

từ quá khứ xa xôi nào đó thong thả vọng về. Tiếng hò mái dài lơi lả của những cô 

thôn nữ chèo thuyền xuôi ngược trên sóng nước, cất lên lanh lảnh...và tất cả những 

âm thanh hỗn độn đó hòa lẫn vào nhau, tạo thành một bản hợp tấu khúc sinh động 

của phù sa trổi lên trong mùa nước nổi. 

Thấy tôi đang ngồi trầm ngâm nghĩ ngợị Ngoại bảo tôi: 

- Con đi vào khoang, lấy hai cái nắp nồi bằng nhôm máng trên vách lá rồi đem 

ra đây cho ông ngoại. 

Tôi ngạc nhiên hỏi: 

- Để làm gì vậy hả, ông ngoại ? 

Ngoại cười, nói: 

- Ậy, đừng có hỏi lôi thôi mà. Cứ lấy hai cái nắp nồi ra đây, rồi ngoại chỉ cho 

cháu cái này ngộ lắm! 

46

Tôi liền bò vào trong khoang ghe, lấy hai cái nắp bằng nhôm đem ra đưa cho 

ông. Ngoại tôi cầm hai cái nắp đập vào nhau nghe xèng...xèng...xèng như người ta 

đánh chập chỏa múa lân. Chỉ vài phút sau, tôi vừa ngạc nhiên, vừa thích thú thấy 

một bầy cá nược khoảng chục con từ dưới mặt nước phóng lên, nhào lộn trên mặt 

nước. Đưa cái lưng đen bóng lưỡng lội chung quanh nghe. Một vài con tinh nghịch 

lội sát bên mạn ghe, trên đầu chúng xịt nước có vò lên trên ghe, làm ướt cả vạt áo 

bà ba của tôi. Bầy cá nược xuất hiện trên mặt nước cả 15 phút, rồi lặn xuống sông 

biến mất. cậu Ba Lượm tiếp tục vung mái chèo, chiếc ghe lướt phăng phăng trên 

dòng sông Hậu. 

Trên những chiếc cầu tre ba nhịp lắt lẻo, bắc qua những dòng kinh, rạch đã 

biến thành những dòng sông tự bao giờ, những người nông dân đầu quấn khăn rằn 

trong những chiếc áo bà ba màu nâu hay đen, vạt áo bay phất phới trong gió chiều 

thổi lồng lộng, quần thì xăn tới gối, vội vã bước qua cầu để về một nơi nào đó, dưới 

sức nặng của họ làm cho cầu tre cong oằn xuống, bóng họ lung linh trên dòng nước, 

phản chiếu ánh nắng chiều. 

Trên dòng sông, những chiếc ghe tam bản chất đầy hàng hóa hoặc đò dọc 

chất đầy người lướt nhanh trên dòng sông để về nhà. Ngày đang dần tàn, nhưng 

chưa tắt hẳn mà con trăng 16 tròn và đỏ ối lừng lững từ rặng cây xanh ven bờ sông 

nhô lên, nhuộm vàng một quãng sông dài lóng lánh ánh trăng. Tôi thấy rõ dáng 

những người lái đò đứng đằng sau lái ghe, cúi rạp người xuống, hai tay vung mái 

chèo, phối hợp nhịp nhàng với đôi chân. Trong cái không gian huyền hoặc đến mơ 

hồ làm cho vầng trăng càng thêm sáng rực rỡ. Bỗng từ phía sau đuôi ghe của cậu 

Ba vút lên một điệu hò mái dài, giọng hò tiểu biểu của dân Thốt Nốt. Giọng nam đẩy 

đưa và trêu chọc làm xốc hông người khác phái: 

Hò ơ...nước Long Hồ chảy vô Măng Thít 

Thấy bộ em chèo cái đít muốn ôm. 

Ông ngoại tôi nghe cũng bắt tức cười, ngoái đầu, nói vọng ra đằng sau lái: 

- Thằng dê xồm này nó hò ngạnh trê đó nghe. Mầy hò chọc quê nó cho tía 

nghe coi! 

- Được rồi, tía nghe con hò đối lại nè! 

Cậu Ba Lượm giả giọng nữ, lanh lảnh cất lên: 

Hò ơ...anh muốn ôm vậy mà cũng hơi khó 

Anh về nhà bắt...chó cái anh ôm. 

Hò ơ...ô rô ba lá ô rô 

Thần Hoàng không vật mấy cô kén chồng. 

Hò ơ...chim quyên đậu nhánh sa kê 

Thiên Lôi không đánh...mấy thằng dê cho rồi! 

Biết gặp phải đối tượng đốp chát, không phải tay vừa. Anh chàng đổi giọng hò 

huê tình: 

Hò ơ...ruộng gò anh cấy lúc nàng thơm 

Ôm anh ôm đại, đừng để anh gò tốn công. 

Cậu Ba Lượm ứng khẩu, hò đối lại, giọng lấp lửng: 

Hò ơ...ông Tơ bà Nguyệt còn lầm 

Se duyên con gái lấy lầm...sở khanh 

Anh chàng thanh niên nọ nghe khoái quá, bèn chèo tăng tốc, đuổi riết theo, 

cập sát ghe cậu Ba, cất giọng hò rao: 

47

Hò ơ...người ta vợ con đùm đề 

Thân anh chửa vợ qua thề với em... 

- Anh Hai chưa vợ hay vợ chưa có chửa đó ? Cậu Ba giọng lẳng lơ hỏi. 

- Qua còn độc thân, chưa có vợ thiệt mà em. 

- Em chỉ khoái lấy mấy thằng cha đẹp trai. 

Cậu Ba kéo cái nón lá sụp xuống, che khuất mặt, hỏi: 

- Anh Hai mà đẹp trai là em ưng liền hà. 

- Qua nói thiệt với em đó nghe. Người thanh niên đẹp trai nhứt Ấp Tây Khánh, 

Xã Mỹ Hòa ở Long Xuyên là qua đây nè! 

Ông ngoại nghe anh chàng nầy quê quán ở Xã Mỹ Hòa, nói vọng ra đằng sau 

lái: 

- Đứa nào quê ở Mỹ Hòa vậy bây ? Biểu nó chèo ghe lên gặp tía coi nà! 

- Dạ, tía chờ chút. Cậu Ba Lượm nhìn qua ghe anh ta nói: 

- Tía tui muốn gặp anh kia kìa. Chèo ghe lên gặp ổng, lẹ đi cha nội. 

- Ông già tía của em đó hả ? 

- Ừa mà! 

- Để qua gặp ổng, xin gả em cho qua, được không mình ? 

Cậu Ba Lượm làm bộ mắc cỡ, mắng yêu: 

- Đồ quỷ sứ nà! 

Hắn ta như mở cờ trong bụng, vung mái chèo chiếc ghe lướt tới. Hắn gác mái 

chèo lên mui, chấp hai tay xá ông ngoại tôi mấy cái, rồi cười nham nhở, nói: 

- Con rể xin ra mắt nhạc phụ. 

- Được, tía cho nó theo không mầy đó. Khỏi cưới hỏi lôi thôi gì hết. 

Ông ngoại tôi vui vẻ hỏi: 

- Bây nói ở Mỹ Hòa, vậy bây có biết ai sáng chế ra lưỡi câu nổi tiếng nhất xứ 

Nam Bộ nầy không ? 

- Dạ, biết chứ. 

Hắn ra điều kiện: 

- Con mà nói đúng, tía có chịu gả con gái tía cho con không ? 

- Ừa, tao hứa đó! 

- Ông Nguyễn Văn Tho chớ ai. 

Hắn tự tin hỏi: 

- Đúng không hả nhạc phụ. 

- Đúng y chang là ông tạ 

Ông ngoại tôi gật gù nói: 

- Mấy năm về trước, ổng chuyên môn làm lưỡi câu bán cho dân hạ bạc, sống 

về nghề giăng câu dọc theo bờ sông Tiền, sông Hậu. Nhờ lưỡi câu làng Mỹ Hòa mà 

qua nổi tiếng. Chín Hô là qua đây! 

Hắn há hốc mồm, kinh ngạc nói: 

- Có phải là ông Chín Hô ở vàm sông Ô Môn không ? 

Ông ngoại tôi cười sảng khoái, nói: 

- Chín Hô đích thị là qua đây! 

Hắn nhìn đằng sau lái, hỏi: 

- Có phải cô Tư đang chèo ghe không hả, ông Chín ? 

Ông ngoại tôi cười ha hả, nói: 

- Thì nó chớ còn ai vô đây nữa! 

48

Hắn mừng húm, nói: 

- Con nói đúng rồi đó. Tía cho con rước dâu được chứ? 

- Một lời Chín Hô này nói ra, thất mã theo cũng không kịp, đừng nói chi là tứ 

mã. Được, qua cho bây rước dâu liền bây giờ. 

Ông ngoại tôi đứng dậy, nhìn ra đằng sau lái, nói: 

- Chuẩn bị sang thuyền nghe con. Tía bằng lòng gả con cho thằng nầy rồi đó. 

Cậu Ba Lượm làm bộ vùng vằng, nói: 

- Con hổng dám theo thằng cha nầy về Mỹ Hòa đâu. Thằng chả có vợ một, vợ 

hai rồi cũng không chừng đó tía ơi! 

- Em Tư đoán không sai! Đẹp trai như qua có vợ một, vơ hai là chuyện 

thường tình. Hắn cười toe toét nói: 

- Còn em về làm phòng ba cho qua. Lời tía hứa như đinh đóng cột, em không 

theo qua về Mỹ Hòa là chết với ổng đó! 

- Bộ anh không nghe người ta nói sao hả: ‘’Một vợ nằm giường lèo, hai vợ 

nằm chèo queo, ba vợ ra chuồng heo mà nằm’’. Cậu Ba hăm he: 

- Tui mà làm vợ ba anh thì chỉ có nước vô chuồng...sư tử mà nằm. 

- Có cô vợ ba trẻ đẹp như em, cho dầu có vô chuồng voi, chưa chắc qua đã 

ngán, đừng nói chi là chuồng sư tử. 

Hắn chồm mình qua ghe cậu Ba, nắm cái cột chèo ghì lại, hai chiếc ghe cập 

sát vào nhaụ Hắn cười hì hì, nói: 

- Em Tư dỡ cái nón lá ra, để qua nhìn tạng mặt con sư tử cái coi nà! 

- Muốn coi mắt tui hả ? Được, tui cho coi liền nè. 

Cậu Ba Lượm dỡ nón lá ra , cười chọc quê nói: 

- Cái bản mặt tui đây nè, nhìn kỹ đi cha nội! 

Vừa thấy mặt cậu Ba Lượm, hắn thất kinh hồn vía, kêu trời như bộng: 

- Chời ơi! Chời!...Cậu Ba Lượm chơi tui nè chời!... 

Cậu Ba Lượm nạy mái chèo bên phải một cái thật mạnh, hai chiếc ghe tách 

rời ra, làm anh chàng hụt chân rớt xuống sông, nghe một cái ầm. Ông ngoại tôi khoái 

chí cười ha hả, nói: 

- Cho đáng đời thằng dê xồm! 

Trăng tròn 16 đang sáng rực rở trên bầu trời cao thăm thẳm và trong vắt, lấp 

lánh muôn vạn vì sao. Ghe nhẹ nhàng lướt trên dòng sông trăng. Gió đêm mát lạnh 

thổi lồng lộng, làm những vì sao trời in bóng trên mặt nước vỡ thành những hạt kim 

cương tỏa ánh sáng lấp loáng trên những đợt sóng gợn nhấp nhộ Ngoại tôi nói: 

- Sắp đến đuôi cồn Cù Lao Cát rồi đó cháu. 

Tôi nhìn theo hướng ngoại chỉ. Tôi thấy thoáng thoáng những đốm lửa nhỏ 

như tàn thuốc trôi dần vào nhau, hình dáng những ghe giăng câu đêm với cái mui 

lợp bằng lá dừa nước lụp xụp hiện rỏ dần trước mắt tôị Rồi những sợi khói mỏng 

manh màu trắng đục từ những bếp lửa trên ghe tỏa ra, ẻo lả bốc lên bầu trời cao. 

Sương khói quyện vào nhau trôi lờ lững trên bầu trời đêm. 

Khi gần đến nơi, cậu Ba Lượm lơi dần tay chèo. Bỗng có một người trong 

chiếc ghe nào đó lên tiếng hỏi: 

- Ai đó ? 

Ông ngoại tôi đứng dậy đáp: 

- Chín Hô ở vàm sông Ô Môn đây! 

Người nọ reo lên: 

49

- Chú Mười Đờn Cò ơi! Ông Chín Hô tới rồi đó! 

Lúc đó vào khoảng 10 giờ đêm. Cậu Ba Lượm gác hai mái chèo lên mui, 

chiếc ghe lướt nhẹ đến bằng trớn. Một người vói tay chận chiếc ghe cho ngừng hẳn 

để chú Mười bước qua. Hai ông bạn già mừng rỡ, nắm chặt tay nhau. Về tuổi tác, 

ông Mười Đờn Cò nhỏ hơn ông ngoại tôi vài tuổi, nhưng trông rất phong trần với mái 

tóc bạc, búi tó ‘’si nhong’’, gương mặt rám nắng và ánh mắt lúc nào cũng đượm 

buồn. Chiếc áo bà ba màu nâu bằng vải thô cứng, không đủ che vóc dáng gày gò 

của ông. Với chiếc đờn cò đeo lủng lẳng trên vai, trông ông có vẻ là người nghệ sĩ 

giang hồ miệt vườn. Ông ngoại tôi nhìn ông Mười Đờn Cò từ đầu đến ngón chân, 

nói: 

- Lúc này sao chú ốm yếu quá vậy, chú Mười ? 

Ông Mười cười giả lả, nói: 

- Tui sống lưu linh, lưu địa, giang hồ tứ xứ. Đời như lục bình trôi, vui đâu tấp 

đó, lấy nghề giăng câu làm kế sinh nhai, lấy ngón đờn cò làm thú tiêu khiển, vừa 

giúp vui cho dân hạ bạc và anh em thương hồ. Tui sống gằng gạo chợ nước sông, 

bữa đói bữa no, mập làm sao cho nổi hả, anh Chín ? 

Ông ngoại tôi có vẻ không bằng lòng, nói: 

- Đó là lối sống của chú hồi còn trai trẻ kìạ Còn bây giờ, chú đã có tuổi rồi, 

phải an cư mới lạc nghiệp được, chớ sống bình bồng như lục bình trôi như vậy hoài 

đâu có được, chú Mười! 

- Vợ con tui bị bọn người sát nhơn nhân danh ‘’cách mạng’’, ‘’kháng Chiến’’, 

‘’giải phóng dân tộc’’ cái con khỉ mẹ gì đó cho đi ‘’mò tôm’’ hết rồi. Cái lối giết người 

tập thể của bọn Việt Minh ác ôn, còn dã man, rùng rợn gấp ngàn lần bọn thực dân 

Pháp giết dân mình. 

Ông Mười Đờn Cò sụt sịt khóc: 

- Sống vô gia cư, tử vô địa táng, giang hồ bạt mạng thì cần gì phải an cư lạc 

nghiệp hả anh Chín. 

- Mà thôi, thím Mười và hai cháu đã bị bộ đội cụ Hồ giết đã 4 năm rồi. Chú có 

buồn thì thím và cháu cũng không sống lại được đâu. 

Ông Ngoại tôi đề nghị: 

- Sau bữa giỗ tập thể đêm nay, chú phải theo tôi về vàm sông Ô Môn, gia đình 

tôi có mắm ăn mắm, có muối ăn muối, chú đừng nghĩ gì hết. Nếu chú ngại, tôi sẽ cho 

cất một căn nhà riêng cho chú sống thoải mái. Chú nghĩ sao ? 

Cậu Ba Lượm đứng đằng sau lái, nghe vậy cũng vọt miệng: 

- Phải đó chú Mười. Cháu sẽ ở với chú cho vui. Nói thiệt nghen, cháu cũng 

muốn học ngón đờn cò độc chiêu của chú lắm đó! 

Ông ngoại tôi nói vô: 

- Thằng Lượm coi vậy mà sáng dạ lắm! Chẳng lẽ, chú để ngón đờn cò độc 

chiêu mai một sao, chú Mười ? 

Ông Mười Đờn Cò suy nghĩ trong giây lát, rồi gật đầu nói: 

- Nếu anh Chín thương tình thì sau bữa giỗ tập thể đêm nay, tui sẽ chèo ghe 

theo anh về nhà. 

Cậu Ba Lượm hớn hở, nói: 

- Sáng ngày mai, con đi mua vật liệu chở về cất nhà cho chú liền. 

Lúc đó, cậu Ba Lượm và tôi không biết giỗ tập thể là cái gì mà làm giỗ cho ai. 

Tôi thấy hàng trăm ghe xuồng từ Cù Lao Ông Chưởng xuống, từ Đồng Tháp Mười 

50

qua, từ Cái Vồn lên...họ tụ tập dưới đuôi cồn Cù Lao Cát. Tới giờ hành lễ, họ cắm 

sào san sát vào nhau theo hình một nửa vòng cung. Ông Mười Đờn Cò ngồi trước 

mũi ghe làm chủ tế. Mọi người yên lặng cầu nguyện cho những người quá cố. Họ 

thắp nến trong những đèn lồng, mang những lẵng hoa kết bằng đủ loại hoa tạp: Màu 

trắng hoa huệ, màu tím hoa bằng lăng, màu vàng hoa điên điển, màu đỏ hoa hồng... 

thắp những bó nhang thơm là mỗi tấm lòng của người sống tưởng nhớ những người 

thân, rồi họ trịnh trọng thả tất cả xuống dòng sông nước đục phù sa. Tôi ngây người 

nhìn ánh sáng của những ngọn nến trôi bập bềnh, tỏa ra lung linh làm nhạt nhòa 

những ánh sao trời lấp lánh trên dòng sông. Hương hoa quyện lấy khói hương trầm 

phảng phất trên sóng nước làm tăng thêm nỗi buồn lai láng trong lòng mọi người. 

Ông Mười tháo cây đờn cò đeo trên vai xuống, tỉ mỉ so dây, rồi bắt đầu dạo 

khúc bi ai. Trong cái không gian trang nghiêm và im lặng ấy, tiếng đờn cò réo rắt 

vang lên như khóc như than. Gió đêm thổi lồng lộng đưa âm thanh của tiếng đàn cò 

vượt xa hơn, hòa cùng ánh trăng sáng rực rỡ chảy bồng bềnh trên dòng sông. Âm 

thanh tan dần trên những rặng cây xanh xa xa dọc hai bên bờ sông Hậu, hình như, 

âm thanh của tiếng đờn cò đọng lại trên những ngọn dừa nước, mù u...và mơ hồ 

vướng trên đám cỏ lát, phi lau. Cánh tay dài khẳng khiu của ông Mười Đờn Cò cầm 

vĩ cần đưa qua, kéo lại lúc nhặt lúc khoan, phối hợp nhịp nhàng với mấy ngón tay, 

móng vàng nhựa thuốc, lướt thoăn thoắt trên mấy sợi dây đờn. Những cái vuốt, móc, 

nhấn và độ rung của mấy ngón tay điêu luyện của người nghệ sĩ giang hồ làm 

cường độ của âm thanh thay đổi lúc trầm lúc bổng, thống thiết ai oán làm tê tái lòng 

người. Vài người nhớ cha, nhớ mẹ, nhớ con...bật khóc nức nở. 

Tôi nghe cậu Ba thì thầm bên tai ông ngoại, hỏi: 

- Họ làm đám giỗ tập thể cho ai vậy tía ? 

Ông ngoại nói: 

- Cách đây 4 năm, cũng vào tháng này, ngày này. Lợi dụng mùa nước nổi, 

bọn Việt Minh cho cán bộ chèo một chiếc ghe lường trọng tải hàng mấy chục tấn lúa 

để đón đồng bào theo Đạo Phật Giáo Hòa Hảo, sống dọc theo hai bên bờ sông Hậu 

và Cù Lao Ông Chưởng chạy lụt. Nửa đêm, họ cho người lặn xuống đục bể ghe, làm 

cho trên 300 đồng bào vô tội đi ‘’mò tôm’’, chết thảm khốc tại khúc sông này, vì vậy, 

họ tụ tập về đây để làm giỗ tập thể cho các nạn nhân hằng năm. 

Tiếng đờn cò truy điệu của ông Mười vừa chấm dứt. Bà con tự động chia tay 

và hẹn gặp nhau vào thời điểm này năm sau. Tiếng mái chèo khua nước rộn ràng 

trên một quãng sông Hậu. Những chiếc xuồng ba lá, những chiếc ghe tam bản mang 

những ánh lửa chập chờn của những ngọn đèn bão trôi trên dòng sông và khuất dần 

trong màn sương đêm màu trắng đục, bay lãng đãng trên mặt sông. 

Bây giờ chỉ còn lại mươi chiếc ghe và xuồng giăng câu ở miệt Cù Lao Cát và 

hai bờ sông Hậu. Họ là những người dân chuyên sống về nghề hạ bạc ở quanh 

vùng này, vừa là bạn bè, vừa là những người ái mộ tiếng đàn cò độc đáo của ông 

Mười. Họ cắm sào, mũi chụm đầu vào nhau giữa bốn bề nước nổi mênh mông. Ông 

Mười chỉ ngoại tôi, rồi lên tiếng: 

- Đêm nay là đêm cuối cùng, tui sẽ từ giả nghề hạ bạc để lên bờ sống với ông 

anh kết nghĩa của tui là anh Chín Hô đây! 

Ông Sáu Thao là người cao niên nhất, đầu chít khăn rằn, râu cằm bạc trắng, 

bay phất phơ trước ngực. Ông ta là người đầu tiên lên tiếng: 

51

- Chèng đéc ơi! Anh Mười nỡ lòng nào bỏ sông, bỏ anh em để lên bờ sống 

sao hả, anh Mười ? 

Ông ngoại tôi đỡ lời cho ông Mười Đờn Cò: 

- Chú Mười giờ tuổi đã cao, không vợ, không con, lấy ai chăm sóc khi ươn 

yếu. Nên vợ chồng tôi rước chú về sống chung với gia đình tôi cho có anh, có em, có 

muối ăn muối, có mắm ăn mắm. Vả lại, nhà tôi ở gần Vàm Ô Môn, lúc nào cũng mở 

rộng của đón anh em đến thăm chú Mười mà! 

- Ờ hén, anh Chín Hô nói cũng có tình có lý! Tui xin bái phục tình nghĩa của 

anh đó nghen. Ông Sáu Thao nhìn mấy người chung quanh, hỏi: 

- Sáng mai, anh Mười Đờn Cò sẽ bỏ dòng sông nầy, để lên bờ sống với gia 

đình anh Chín Hộ Đêm nay, anh em mình tính sao cho phải phép đây ? 

Chú Năm Hồng lên tiếng: 

- Đêm nay nhậu xả láng, để sáng tiển chú Mười về vàm sông Ô Môn sớm. Tối 

mai đi giăng câu kiếm ăn cũng không sao mà. 

Ông Sáu Thao nói: 

- Thằng Năm mấy nói có lý! Tui xin mời hết anh em chèo ghe, xuồng về nhà 

tui ở trên bãi cồn, nhậu một chầu chia tay với anh Mười cho đã đời. Nhậu không say, 

không về à nghen! Má xấp nhỏ mới cất được trên 10 lít rượu nếp. Ngon hết xẩy! 

Chú Năm Hồng không đồng ý, nói: 

- Mình là dân giăng câu, sống trôi nổi theo con nước lớn, nước ròng. Bữa tiệc 

chia tay với chú Mười thì phải nhậu trên ghe mới hợp lý chớ! 

Ông Sáu Thao cười hì hì, hỏi: 

- Rượu đế đâu mà nhậu chớ ? 

Ông Mười Đờn Cò cười, nói: 

- Cái rốn trủng Đồng Tháp Mười là nơi kiếm sống của tui và anh Chín Hô đây 

từ cái hồi khẩn hoang lập Ấp. Lúc đó, di dân khắp nơi từ Vùng Đồng Bằng Sông Cửu 

Long cho đến tận vùng đất mũi Cà Mau đến nơi này lập nghiệp. Đồng bào miệt Kinh 

Cùng có cái lối ẩm thực khác với thiên hạ. Thay vì nhậu rượu đế đưa men cay với 

khô cá đồng mới hợp với khẩu vị, đằng này họ uống trà với cá khô nướng, thế mới 

ngược đời với thiên hạ chớ! 

- Ừ, chú nhắc tui mới nhớ ông Hai Oảnh. Trời vừa hừng sáng, mới bảnh con 

mắt dậy là tui đã thấy ổng súc miệng bằng nước trà rồi, điểm tâm với khô cá lóc 

nướng lửa than. Bạn bè ghé thăm, ổng cũng đãi bạn bè bằng cái lối nhậu lạ đời nàỵ 

Ông Ngoại tôi nói: 

- Tôi còn nhớ, hồi đó, cũng vào mùa lũ lụt như thế này. Đêm trên đồng nước 

nổi dàn trải trên khắp cánh đồng bao la như biển nước mênh mông mà lưu dân lúc 

đó còn thưa thớt. Có khi chèo ghe đi giăng câu cả cây số mới bắt gặp được ánh đèn 

dầu leo lét xa xạ Lúc đó, họ tự động tìm đến nhau cho đỡ phần vất vả lẻ loi, phải 

không chú Mười ? 

Ông Mười Đờn Cò nói: 

- Dân sống bằng nghề giăng câu đêm cũng giống như những mảng lục bình 

rời rạc, theo con sóng Đồng Tháp trôi tấp vào nhau kết hợp thành giề, để tương trợ 

lẫn nhau khi hữu sự. Lúc đó, tui đang học ngón đờn cò độc chiêu của ông Hai Oảnh. 

Cũng trong đêm đó, tui gặp anh Chín rồi kết nghĩa ‘’huynh đệ’’ với nhau, thủy chung 

cho đến bây giờ đã mấy chục năm rồi, 

Chú Ba Lượm vọt miệng nói: 

52

- Chú Mười là sư phụ của cháu, còn ông Hai Oảnh là sư tổ của cháu rồi! 

Ông Mười Đờn Cò nói: 

- Muốn học ngón đờn cò của tao truyền lại cho đời thứ ba là phải làm lễ cúng 

tổ đàng hoàng nghe con. 

Cậu Ba cười, nói: 

- Chuyện dễ thôi mà, chú Mười. Lúc còn sanh tiền, ông Hai thích món ăn gì 

nhứt hả, sư phụ ? 

- Đơn giản thôi mà. Cũng khô cá đồng nướng nhậu với trà nóng. Nếu là khô 

cá lóc thì phải là thứ cá lóc bự tổ chảng, còn khô cá sặc thì phải cá sặc rằn lớn hơn 

bàn tay trở lên. 

Ông Năm Hồng giục: 

- Thôi, nói thì làm liền đi mấy cha nội! Ai có khô thì nướng khô, còn ai có trà 

thì nấu nước pha trà. Nổi lửa lên đi là vừa đó! 

Vài phút sau, tiếng củi tạp vớt trên sông, củi tre bắt đầu nổ lép bép trong 

những cái cà ràng đặt đằng sau lái của những chiếc ghe tam bản, được chắn gió 

bằng những miếng thiếc uốn cong hình vòng cung và ánh lửa lan rộng sáng rực một 

khoảng sông. Khói trắng đục cuồn cuộn bốc lên mù mịt, tỏa lên bầu trời đêm sáng 

rực ánh trăng. Khói chảy xuống mặt nước, lẫn vào trong màn sương đêm bay la đà 

trên sóng nước đang vỗ bì bọp vào mạn ghe. Mùi khô cá lóc nướng, mùi mỡ cá sặc 

rằn tươm ra cháy xèo xèo trên lửa than hồng, bay vào mũi làm tôi cảm thấy đói bụng 

chi lạ. Trong lúc các bậc chú bác ngồi xếp bằng trước mũi ghe, vừa rít thuốc rê, vừa 

nói huyên thuyên, tiếng cười nổ dòn như bắp rang, tôi bò ra đằng sau lái ghe, thấy 

cậu Ba đang nướng khô cá khoai. Tôi hỏi: 

- Còn cơm nguội không cậu ? 

- Sao, kiến cắn bụng rồi hả ? 

- Dạ, con đói bụng. 

- Thôi được, ăn cơm nguội với khô cá khoai nướng cho đỡ đói. 

Cậu Ba trở mấy con cá khô trên lửa than, rồi bới cơm ra cái chén sành đưa 

cho tôi, nói: 

- Còn mấy miếng dưa mắm của dì Mai trộn sẵn rồi, ăn kèm với khô cá khoai, 

ngon lắm. Con muốn ăn không ? 

Tôi lắc đầu. Cậu Ba gắp mấy con khô cá khoai, xé nhỏ bỏ vào trong dĩa đẩy 

về phía tôi, nói: 

- Con ngồi đó ăn cơm đi. Bây giờ cậu mang khô ra đằng trước cho ông ngoại. 

Lát nữa cậu trở vô. 

Khô cá khoai nướng quá lửa, nhai dòn rụm, ăn kèm với cơm nguội ngon hết 

biết. Có lẽ vì bụng đói nên tôi ăn cái gì cũng thấy ngon miệng. Trời nữa đêm về 

sáng, tôi ngồi dựa cái cột chèo, nhìn mông lung về phía bên kia bờ sông Hậu. Vài 

căn nhà lá xiêu vẹo ẩn sau những lùm cây, bếp nhà ai giờ này vẫn còn đỏ lửa, 

những làn khói trắng mong manh đang bốc lên từ những mái tranh nghèo, vươn 

mình bay lên trên trời cao...gió miệt đồng thổi lồng lộng trên mặt sông làm gợn lên 

những đợt sóng đủ làm chiếc ghe hơi lắc lư. Hơi lạnh của sương đêm hòa cùng hơi 

lạnh của sông nước tỏa lên ghe làm tôi rùng mình, tôi vội vàng chui vào trong 

khoang ghe, chun vào trong cái nóp của cậu Ba Lượm đánh giấc. Tiếng những con 

cóc kèn, ếch nhái, ễnh ương...kêu vang rền trong bụi phi lau, tiếng vịt trời vỗ cánh 

trong những rặng bần, mù u xa xa...và tiếng đờn cò độc chiêu của ông Mười như ru 

53

tôi vào mộng và tôi ngủ thiếp đi lúc nào không hay...Và khi mở mắt ra thì trời đã sáng 

bửng, tôi mới biết là đang nằm trên giường, chớ không phải nằm trên ghe. Tôi lật đật 

bước xuống giường, nước đã rút đi khỏi cái nền nhà, chỉ còn phù sa phủ một lớp 

bùn mỏng trên nền gạch tàu. Tôi đi lần ra chái hè, hỏi mẹ tôi: 

- Ông ngoại, cậu Ba và ông Mười Đờn Cò đâu rồi má ? 

Má tôi mỉm cười, nói: 

- Cậu Ba đưa ông ngoại và ông Mười về bển rồi. Vài bữa nữa, cậu Ba sẽ 

chèo ghe qua đón má và con qua thăm ông bà ngoại và dì Mai. 

Một tuần lễ sau đó, nước lũ đã rút đi, lưu lượng sông Hậu gần như trở lại bình 

thường. Trường Tiểu Học mở cửa lại và lũ nhóc chúng tôi nao nức trở lại trường. 

Tía và má tôi chèo ghe đưa tôi qua sông Hậu sống với ông bà ngoại để tiện việc đi 

học. Mỗi buổi sáng sớm, dì Mai bơi xuồng đưa tôi đến trường, chiều đón về nhà. 

Nhờ vậy mà thầy giáo Tiến có dịp quen biết dì Mai. 

Mùa nước nổi vừa qua đã làm cái sân đất nhà của ngoại bừa bãi không thể 

tả, rác rến, bùn đất bê bết khắp nơi, đất đấp chung quanh mấy gốc mai đều bị sạt lở. 

Vừa dắt tôi bước vào sân nhà, thấy ông ngoại và dì Mai áo quần lấm lem đang lui cui 

đắp đất lại mấy gốc mai, tía tôi nói: 

- Thôi, tía và dì Tư vô nhà tắm rửa, nghỉ mệt đi, để ngoài nầy con làm cho. 

Ông ngoại nói: 

- Tụi bây và thằng Bảo ăn cơm nước gì chưa ? 

- Dạ chưa, tụi con có đem cặp gà mái dầu biếu tía má. Tía muốn ăn cháo gà 

xé phay không để con đi làm. Má tôi quay sang hỏi dì Mai: 

- Má đâu rồi dì Tư ? 

Dì Mai chỉ ra phía sau vườn, nói: 

- Má đang làm bếp, còn chú Mười và anh Ba đang be bờ cái hồ sen. Cá nuôi 

trong hồ theo nước lũ đi sạch hết không còn một con. 

- Thôi để chị phụ má làm cơm trưa cho gia đình. 

Tôi chạy lăng xăng trên sân hốt rác gom lại thành một đống lớn để dưới mấy 

gốc dừa cạnh bờ mương bên hông nhà. Có tía tôi phụ một tay, nhưng không ai chịu 

vô nhà hết. Thỉnh thoảng, dì Mai ngước nhìn những cành mai khẳng khiu bị gió thổi 

đong đưa trong nắng sớm làm những chiếc lá úa run rẩy lìa cành. Tôi thấy gương 

mặt dì Mai thoáng buồn. Thời con gái của dì Mai không lụy vì tình bao giờ mà chỉ lụy 

vì mai... 

Dân cư sống chung quanh vàm sông Ô Môn, ai cũng biết dì Mai cũng như ông 

ngoại tôi trồng mai để thưởng ngoạn và để tặng bà con, láng giềng cái lộc đầu năm 

lấy hên chớ không bao giờ bán. Có nhiều anh trai làng, nhờ những cành ‘’lục hoàng 

mai’’ của dì Mai tặng để làm quà cho tía má người yêu mà cưới được vợ. Ông ngoại 

tôi còn có tài phù phép làm cho những đóa hoa mai chúm chím nụ, từng đợt nở bung 

ra vào những ngày đầu xuân bằng cách tuốt lá từng đợt, bắt đầu từ sáng 15 đến 23 

tháng Chạp âm lịch là ngày đưa ông Táo về trời. 

Tía tôi gánh nước dưới mương lên cho ngoại rửa sạch lớp phù sa bám chung 

quanh hòn non bộ vừa xong là bà ngoại tôi ra sân gọi mọi người rửa tay chân vô nhà 

ăn cơm. Nhưng, chỉ có dì Mai còn nán lại trên sân, lau các gốc mai cho sạch hết lớp 

bùn non còn bám trên thân cây. Tôi nghe bà ngoại phân bua với ông: 

- Ông thiệt có phước hơn tui à nghen. 

Ông ngoại tôi hỏi: 

54

- Phước gì mới được chớ ? 

- Ông thích mai, con Tư nó cũng yêu hoa mai như ông. Vì vậy mà vườn mai ở 

sân trước của ông lúc nào cũng đẹp hơn ao sen phía sau của tui. 

Bà ngoại nhìn má tôi, tiếp: 

- Tui đặt tên má thằng Bảo là Bạch Liên, hy vọng nó cũng thích hoa sen trắng 

như tui, nào ngờ, có chỉ thích bông bí, bông điên điển, bông so đũa, bông lục bình... 

không đời nào nó ngó ngàng tới cái ao sen. Nó chỉ ra đó để thăm chừng bầy cá he 

vàng lớn chưa đặng vớt lên chiên sù mà thôi. 

- Con thấy tía má và dì Mai tối ngày lo chăm sóc mấy cây mai và ao sen là con 

phát mệt. Hoa với bông cũng một thứ chớ mấỵ Má tôi nhìn bà ngoại cười, rồi hỏi: 

- Má biết lý do tại sao con thích bông bí, bông điên điển, bông so đũa...không 

nè ? 

Dì Mai đang rửa tay, rửa mặt bên cái lu mái giầm bên hông nhà, lên tiếng trả 

lời thay cho bà ngoại: 

- Bông nào ăn được thì chỉ mới thích. Còn hoa mai, hoa sen ăn đâu có được 

nên bả đâu có mê. Má cứ nhìn thằng Bảo mập ú na, ú nần thì đủ biết chị Hai có tâm 

hồn ăn uống như thế nào rồi!! 

Ông ngoại tôi ngó ra ngoài sân, gọi: 

- Mai à, rửa tay lẹ lên đi, rồi vô nhà ăn cơm, kẻo thức ăn nguội hết mất ngon 

nghen con! 

Trên mâm cơm, ngoại vui vẻ giới thiệu ông Mười Đờn Cò với tía má tôi là 

thành viên mới trong gia đình. Còn cậu Ba Lượm cũng hớn hở nói: 

- Kể từ bây giờ, chú Mười là sư phụ của con đó nghen. 

Một tuần sau đó, hai thầy trò hì hục cất xong một cái mái nhà lá dừa nước thật 

khang trang ở góc vườn bên cạnh cây bưởi ‘’năm roi’’. Ngôi nhà lá vừa đủ kê một bộ 

ván gỗ mun cho hai người nằm, một bộ ghế trường kỷ kê giữa nhà và một cái tủ 

bằng gỗ cẩn xà cừ làm bàn thờ cho bà Mười và các con. Bên chái hè là một cái bếp 

để cho có lệ, chỉ dùng nấu nước tiếp khách. Trên vách có treo hai cây đờn cò, một 

của ông Mười và một của đệ tử là cậu Ba Lượm. Đêm đêm thầy dẫn trò ra nhà thủy 

tạ giữa hồ sen dạy đờn. 

Vườn khuya trở nên tĩnh mịch và lặng lẽ. Tôi nghe tiếng thì thầm của côn 

trùng rỉ rả trong bụi cỏ chung quanh bờ hồ. Tiếng những tàu lá cau khua xào xạc 

trong gió, tiếng rơi của những tàu lá già lìa cành, thỉnh thoảng, sau tiếng vỗ cánh của 

bầy dơi quạ vô tình làm cho vài ba quả mận hồng đào rơi bõm xuống hồ. Càng về 

khuya, những hàng cau già với chùm hoa cau kết thành những chuỗi hột nho nhỏ, 

xinh xinh màu trắng như sữa. Những nụ hoa lẻ loi nở vội, cánh nở xòe ra mà hương 

thơm man mác dịu dàng hòa cùng hương sen trắng trong hồ, thoang thoảng tỏa ra 

một thứ hương thơm mộc mạc, ngan ngát theo cơn gió không mùa len qua khung 

cửa sổ bay vào trong nhà. Tôi đang chợp mắt, sắp sửa đi vào mộng, bất chợt, tiếng 

đờn cò kéo ‘’ò e, ò e...’’ của một tay chơi mới vào nghề, từ phía nhà thủy tạ vang lên 

từng chập, làm cái lỗ tai như bị ai tra tấn. Tôi vén mùng, bật ngồi dậy, rón rén đi lại 

cánh cửa sổ, nhìn ra hồ sen. Trên nhà thủy tạ, ông Mười khêu lại ngọn đèn dầu mù u 

cho thêm ánh sáng, mà ánh mắt không rời mấy ngón tay của cậu Ba Lượm đang di 

chuyển nhịp nhàng trên cái cần đàn. Sương đêm từ hồ sen bốc lên mịt mù, dầy đặc 

đến nổi tôi có cảm tưởng cái nhà thủy tạ treo lơ lửng trong sương mù. 

55

Thế rồi, vài tháng sau đó. Khi nghe tiếng đờn cò độc chiêu cất lên, tôi không 

còn phân biệt được ông Mười hay cậu Ba nữa. Và sau một thời gian ngắn, tay đờn 

của cậu Ba Lượm càng trau chuốt và lả lướt hơn. Ông Mười Đờn Cò rất hãnh diện vì 

có một cậu học trò tài danh như cậu Ba Lượm. Quả thật, có tật có tài. Từ đó, ngón 

đờn cò của cậu Ba Lượm vang dội hai bên bờ sông Hậu, từ vàm sông Ô Môn đến 

tận Cù Lao Cát và bay xuống tận vàm sông Cần Thơ. Nhiều cô thôn nữ chết mê chết 

mệt vì tiếng đờn cò của cậu. Trong số đó, có con gái út xinh đẹp của ông Cai Tổng 

Biện ở Trà Nóc. Ông này bắn tin với ông bà ngoại tôi. Nếu cậu Ba Lượm đồng ý thì 

cho người đến mai mối, đang gái sẵn sàng gả con liền với một điều kiện duy nhất là 

cậu Ba Lượm phải ở rể. Ông bà ngoại tôi có hỏi dọ ý cậu Ba Lượm nhiều lần. Nhưng 

lần nào cậu Ba vẫn cứ lắc đầu lia lịa, không ưng là không ưng. Ngoại tôi phải nhờ 

má tôi khuyên cậu Ba đừng bỏ qua mối này rất uổng vì gia đình đàng gái rất bề thế, 

giàu có, ruộng vườn cò bay thẳng cánh. Má tôi nói rát cổ họng mà cậu Ba vẫn không 

nghẹ Cuối cùng, ngoại tôi bực quá, nói với má tôi: 

- Thôi kệ nó đi! Nhưng rồi ông suy nghĩ một lát, bất ngờ hỏi: 

- Chắc thằng Lượm nó thương thầm con nào đó rồi cũng không chừng, phải 

không Hai ? 

- Chuyện này thiệt là khó nói. Má tôi tò mò hỏi: 

- Con muốn biết tại sao khi khổng khi không mà ông Cai Tổng Biện muốn gả 

con gái út cho cậu Ba nhà ta vậy tía ? Theo con nghĩ, không chừng người ta ăn sò 

rồi bắt cậu Ba đổ vỏ đó! 

Ngoại tôi suy nghĩ một lát, rồi gật đầu, nói: 

- Con nhận xét cũng có lý lắm! Không chừng là như vậy đó! 

Ông ngoại và má tôi đều đoán đúng có một phần. Chuyện này chỉ có ông 

Mười và tôi biết lý do tại sao ông Cai Tổng Biện muốn gả cô út Vui cho cậu. Đó là vì 

yêu mến ngón đờn cò độc chiêu của cậu Ba Lượm. 

Chuyện là như vầỵ 

Nghe nói hồi còn trẻ, ông Cai Tổng Lê Văn Biện xuất thân là một kép hát tài 

hoa với cái tên Hữu Danh của đoàn cải lương ‘’Sông Hậu’’. Năm đó, nghe bầu chở 

đoàn hát lưu diễn 2 xuất hát cho Hội Đình Thành Long (Long Tuyền Cổ Miếu) tức 

Đình Bình Thủy cách thị châu thành Cần Thơ 6 cây số, nhân ngày lễ hội Hạ Điền 

nhằm ngày 14 và 15 vào tháng 12 âm lịch hàng năm. Năm nào gia đình ông Hội 

Đồng Cầu ở Cái Côn đều đến xem biễu diễn văn nghệ. Cô Hai Bạch, con gái lớn của 

ông Hội Đồng Cầu phải lòng anh chàng kép trẻ Hữu Danh xuất sắc trong vai võ 

tướng Lữ Bố đầy hào hùng trong tuồng ‘’Phụng Nghi Đình’’. Qua đêm sau, trong vở 

‘’Phạm Lãi Tây Thi’’, kép Hữu Danh lại diễn xuất thần trong vai mưu sĩ Phạm Lãi, lôi 

cuốn đến mức đã làm cho nữ khán giả sụt sùi rơi lệ trong màn biệt Tây Thi. 

Sau đêm hát, đào kép cuốn gói xuống ghe bầu, chờ con nước ròng để chèo 

xuống miết Trà Ôn kiếm ăn. Cô Hai Bạch lẻn xuống ghe bầu, trốn trong đống phong 

màn, áo mão binh khí ngổn ngang lúc nào mà không ai hay biết. Cho đến khi ghe 

bầu xuống đến gần miệt Trà Ôn thì bà bầu gánh mới phát hiện được. Cô Hai Bạch 

thú thiệt với bà bầu là vì thầm thương kép Hữu Danh nên mới bỏ nhà trốn theo đoàn 

hát. Đám anh em nghệ sĩ hùa theo bà bầu là khi nào đến Trà Ôn thì đuổi cô Hai 

Bạch lên bờ để tránh tai tiếng cho kép hát đoàn ‘’Sông Hậu’’ dụ dỗ gái tơ. Chỉ có 

thầy đờn cò là Sáu Niễng, cha nuôi kép Hữu Danh là không đồng ý. Ông nói: 

56

- Thằng Biện nó chưa vợ, cô nầy cũng chưa có chồng. Tui thấy hai đứa nó 

cũng xứng đào, xứng kép lắm chớ! Ăn thua thằng Biện, hễ nó thương cô nầy là tui 

đứng ra hợp tác cho hai đứa nó. 

Ông quay sang kép Hữu Danh, hỏi: 

- Sao, mầy ưng lấy cô nầy làm vợ không, nói cho tía biết ý coi nà ? 

Biện ta liếc nhìn cô Hai Bạch, cười tủm tỉm, nói: 

- Thưa tía, con ưng liền! Có một cô vợ đẹp như vầy, cho dầu con có nằm mơ 

cũng không dám nghĩ tới nữa! 

- Được, tía sẽ đưa tụi bây về quê nhà tại Rạch Xã Chít ở Ngan Dừa để làm lễ 

tác hợp cho hai đứa bây. Tới Trà Ôn thì mình rời đoàn hát đi liền. 

Bà bầu nghe ông thầy đờn cò và kép chánh mà rời đoàn hát ‘’Sông Hậu’’ chỉ 

còn có nước rã đám. Bà bầu sợ quá, xuống nước nhỏ, nói: 

- Tui nói chơi thôi mà, anh Sáu! Mình tổ chức đám cưới cho hai đứa nó trên 

ghe bầu cũng được mà, cần gì phải về quê nhà của anh chớ! 

Đời nghệ sĩ giang hồ lưu diễn trên sông nước, sống bằng gạo chợ nước sông, 

lấy mui ghe bầu làm sàn diễn tập lưu động, trôi nổi bồng bềnh theo con nước lớn, 

nước ròng như giề lục bình xanh biếc, nay tấp bến này, mai tấp bến khác giống như 

số kiếp cầm ca của họ. Từ ngày lấy chồng theo đoàn hát, cô Hai Bạch phụ lo việc 

‘’hỏa đầu vụ’’ cực khổ trăm bề. Sớm khuya hầu hạ mọi người, cơm ngày hai bữa: 

Trưa, chiều. Đó là chưa kể nồi cháo khuya phục vụ anh em trong đoàn hát khi tấm 

màn nhung kkép lại. Một đêm mưa gió lạnh lùng, ghe bầu neo trên bến vắng hiu 

quạnh bên dòng sông Ngã Bảy Phụng Hiệp, trong lúc đào kép quây quần bên ngọn 

‘’măng xông’’ sáng choang đánh tứ sắc hoặc uống trà, cô Hai Bạch mới kéo chồng ra 

đằng sau lái ghe báo tin mừng là mình đã có thai được 3 tháng, đồng thời thú thiệt 

với chồng về gia thế của mình. Sau khi biết vợ là con gái của ông Hội Đồng Cầu, vì 

mình mà chịu trăm đắng, ngàn cay, kép Hữu Danh bèn quyết định cùng với thầy đờn 

Sáu Niễng đưa vợ trở về Cái Côn thú tội với ông bà Hội Đồng Cầu rồi có ra sao thì 

ra. Kép Hữu Danh tâm sự với vợ: 

- Cùng lắm là ổng bỏ tù anh thôi. Sợ gì chớ! 

Kể ra, ông Hội Đồng Cầu là người cũng rộng lượng. Thấy vợ chồng cô Hai 

Bạch trở về mà không bắt tội. Đối với ông, việc cô Hai Bạch tự động bỏ nhà theo kép 

hát là điều điếm nhục gia phong nên ông tuyệt đối cấm con gái và con rể vô nhà. 

Nhưng, ông bỏ tiền ra mua mười mẫu đất vườn và ruộng ở Trà Nóc, rồi bảo hai vợ 

chồng về đó lập nghiệp. Ông Sáu Niễng cũng theo hai vợ chồng về Trà Nóc sống. 

Sáu tháng sau, cô Hai Bạch hạ sinh ra cậu con trai đầu lòng khôi ngô tuấu tú. 

Ông hội đồng Cầu mới đổi giận làm vui. Về sau, cậu này du học ở bên Tây, rồi cưới 

vợ đầm ở luôn bên đó. Bốn năm sau, cô Út Vui ra đời. Ông bà hội đồng Cầu và sư 

phụ Sáu Niễng lần lượt qua đời. Và cuộc đời của kép Hữu Danh phất lên như diều 

gặp gió tạo thêm ruộng đất thẳng cánh cò bay. Được một cái là kép Hữu Danh 

không quên cội nguồn của mình, sống bình dân giản dị, tánh tình hào phóng. Ông 

nổi tiếng một thời là Mạnh Thường Quân của Vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long. Mỗi 

khi đồng bào bị thiên tai, bão lụt, mùa màng thất bát...là họ không cần đến chính 

quyền địa phương mà tự động tìm đến ông để xin giúp đỡ. Ông không ngần ngại 

xuất kho gạo và bỏ tiền ra cứu trợ làng xã, giúp đồng bào vượt qua khó khăn nhất 

thời nên bà con gọi đùa ông là Cai Tổng Biện, riết rồi chết tên luôn. 

57

Cai Tổng Biện là một người rất trọng tình nghĩa. Ông thường nói với mọi 

người rằng ông có được như ngày hôm nay là nhờ ơn sư phụ Sáu Niễng tận tình 

nâng đỡ từ khi mới tập tễn bước vào nghề diễn viên sân khấu. Vì vậy, hàng năm đến 

ngày mùng 10 tháng 5 âm lịch là ngày giỗ sư phụ, ông Cai Tổng Biện cho người cất 

sân khấu lộ thiên bên dòng sông Hậu, rồi mời các đoàn diễn tên tuổi về trình diễn 

cho dân làng xem. Và ngày giỗ của sư phụ thành ngày lễ hội địa phương, dân 

thương hồ tụ tập về rất đông. Cách đây 5 năm, ông có sáng kiến tổ chức cuộc thi 

tuyển lựa nhạc sĩ ‘’kéo đờn cò’’ rất hào hứng. Ông dám tuyên bố với mọi người một 

câu xanh rờn: ‘’Ai mà chơi đờn cò hay hơn sư phụ Sáu Niễng thì ông gã con gái cho 

liền’’. 

Ngày giỗ sư phụ năm đó, ông Mười Đờn Cò dẫn cậu Ba Lượm xuống Trà Nóc 

thi tài. Tiếng đờn cò ‘’độc cô cầu bại’’ của cậu Ba Lượm làm cho ai nấy đều ngẩn 

ngơ bái phục. Ông Cai Tổng Biện giữ lời hứa mà cô Út Vui cũng vui vẽ đồng ý với 

cha. Nhưng mà tại cậu Ba không ưng. Chuyện chỉ có vậy thôi! 

Sống với ông bà ngoại tôi được vài tháng, ông Mười Đờn Cò bỗng dưng 

mang tâm trạng buồn bã. Người ông cứ héo hắt dần như một mảng lục bình trôi 

sông bị vất lên bờ. Chiều chiều, ông thơ thẩn ra bến sông, ngồi một mình dưới gốc 

dừa ngó mông lung ra dòng sông. Hôm nào trời trở gió hoặc mưa giông, nước từ 

vàm sông Ô Môn cuồn cuộn đổ ra sông Hậu, ghe xuồng của ai đó bị gió thổi bạt tay 

chèo chao nghiêng trên dòng sông, gợi nhớ trong lòng ông những kỷ iệm xa xưa. 

Những hôm trời trở gió như thế nầy, má thằng Tý chống chèo đằng mũi, ông chèo 

đằng sau lái, tấp vào con rạch nhỏ tránh sóng. Cả gia đình ông Mười dắt díu nhau 

sống lênh đênh trên sóng nước, sống nhờ con tôm, con cá mắc vó lưới hoặc mắc 

lưỡi câu. Không có cù lao nào, con kinh, con rạch ngang dọc nào trên suốt chiều dài 

con sông Hậu từ cửa Trần Đề và Định An đến sát biên giới Việt Nam-Cam Bốt là 

điểm hẹn hò của nước sông Tân Châu, Kinh Vĩnh An và Kinh Vĩnh Tế cùng chảy vào 

dòng Hậu Giang, mà ông Mười Đờn Cò không biết, thậm chí, ông còn biết rõ độ 

nong sâu của nó nữa. 

Từ hôm bỏ dòng sông, về nương tựa cho hết tuổi già với ông ngoại tôi, ông 

Mười tương tư dòng sông với bao nỗi nhớ dăn dặt như một người nghệ sĩ xa rời sân 

khấu và khán thính giả thân thương. Sân khấu trình diễn của ông là những bãi cồn 

hiu quạnh mà ánh trăng rằm và những vì sao đêm chiếu sáng lấp lánh trên bầu trời 

cao thay cho ánh đèn màu trang trí trên sân khấu, còn khán thính giả hâm mộ là 

những dân thương hồ tứ xứ, dân giăng câu đêm dọc hai bên bờ sông Hậu. Vào 

những đêm trăng hạ tuần, dòng sông Hậu lặng lẽ chở ánh nguyệt mờ, họ gác mái 

chèo, thả trôi ghe theo con nước chảy lững lờ. Trong không gian tĩnh lặng, sâu thẳm 

đó, văng vẳng vang lên sáu câu vọng cổ mộc mạc, chân tình quyện lấy âm thanh 

buồn man mác của tiếng đờn cò làm xao xuyến khách thương hồ dang cắm sào qua 

đêm trên bến lạ. Vì vậy, sau khi truyền hết những ngón đờn cò tuyệt kỹ cho cậu Ba 

Lượm danh trấn một phương, ông Mười từ giả mọi người, mang cây đờn cò trên vai, 

bước xuống ghe tam bản, vung mái chèo tách bến xuôi dòng. Người nghệ sĩ giang 

hồ đã trở lại cùng dòng sông Hậu và khán thính giả bốn phương... 

Bến nước với cây cầu ván trước nhà ngoại tôi là nơi đón người đến và tiễn 

người đi, và chưa có cuộc chia ly nào buồn cho bằng ngày ông Mười ra đi. Dòng 

sông bỗng dưng nổi sóng làm xào xạc bờ phi lau. Đứng trên bờ, nhìn chiếc ghe trôi 

dần xa bến, và những mái chèo vung lên một cách dứt khoát, đánh vỡ từng con 

58

sóng bạc đầu để lướt tới một phương trời vô định, cậu Ba Lượm chỉ thở dài. Hình 

như cậu có cái cảm giác rằng sư phụ sẽ ra đi vĩnh viễn, không trở về bến sông nầy 

nữa... 

Sau khi ông Mười Đờn Cò đi rồi, gia đình chỉ còn lại 5 người trong căn nhà 

rộng rãi này. Người được cậu Ba lo lắng nhất là ông bà ngoại, người được chìu 

chuộng nhất là dì Mai chớ không phải tôi. Bận rộn với công việc đồng án hằng ngày, 

nên ngay cả việc bơi xuồng đưa tôi đến trường cũng khoáng trắng cho dì Mai. Cậu 

Ba đã tạo cơ hội cho Thầy Giáo Tiến gặp gỡ dì Mai mỗi ngày. Nhờ vậy, tình yêu của 

hai người lớn dần theo con nước lớn, nước ròng mà không ai hay biết gì hết, chỉ trừ 

có tôi. Có lần, tôi tình cờ bắt gặp Thầy Giáo Tiến nắm lấy bàn tay thon nhỏ của dì 

Mai đưa lên môi hôn. 

Trong sân trước nhà ngoại, tôi đã nhìn thấy đủ loại hoa mai nở rực rỡ vào mỗi 

độ xuân về. Ông ngoại và dì Mai đứng tán thưởng vẻ đẹp lộng lẫy kiêu kỳ của lại hoa 

này hằng giờ mà không biết chán. Nhưng, đối với tôi, loại hoa này hình như vô 

nghĩa. Tôi chỉ yêu duy nhất mỗi loại hoa mộc mạc, cánh hoa màu tím biêng biếc đơn 

sơ, sống bềnh bồng theo dòng nước, sáng đầu sông, chiều cuối sông. Vào những 

ngày nắng chói chang, về đêm hoa tỏa ra mùi hương nồng nàn đến khó thở, đó là 

hoa lục bình. Hoa chỉ nở rộ vào mùa gió bấc. Không phải chỉ có mình tôi yêu hoa lục 

bình mà cả dì Mai cũng yêu mê mệt loài hoa này, dì không chiêm ngưỡng vẻ đẹp 

của nó như tôi mà là để...ăn. Món ăn khoái khẩu nhất của dì Mai là canh chua lục 

bình nấu với tôm lóng. Để có một nồi canh chua bông lục bình trái mùa, để vui lòng 

dì, cậu Ba phải vất vả bơi xuồng theo dòng sông Hậu dưới ánh nắng chói mùa Hè để 

ngắt từng bông lục bình. Có khi cậu phải bơi xuồng vô Rạch Ca My, rồi vòng qua 

Rạch Ra Rít dài trên cả 10 cây số. Thấy cậu Ba vất vả quá, bà ngoại tôi rầy: 

- Mầy chiều con Tư quá! Nó mà hư là tại mầy đó nghen! 

Có bông lục bình rồi còn phải lo chọn tôm lóng mới có một nồi canh chua thật 

ngon. Cậu Ba phải bơi xuồng đi tìm đến cái vó lưới bè của ông Hai Mẹo gần vàm 

sông Ô Môn để mua tôm lóng. Ông Hai Mẹo đã già, không còn đủ sức thức khuya 

dậy sớm vật lộn với con trâu, cái cày trên đồng ruộng nắng mưa dãi dầu, các con 

mới làm một cái vó lưới bè cho cha hưởng nhàn, vớt được con tôm, con cá nướng 

liền tại chỗ, nhậu lai rai cho qua tuổi già. Cái vó lưới bè của ông Hai Mẹo nép mình 

bên cây đa sà, cành lá xum xuê nên lúc nào cũng mát rượi. Cậu Ba Lượm thỉnh 

thoảng tới đây, ngồi trong lều nghe ông kể chuyện Tàu hoặc chơi đờn cò cho ông 

nghe. Cái vó lưới bè đước thiết kế một cách độc đáo, đặt ở một nơi rất yên tĩnh và 

nên thợ Cái khung cần vó làm bằng tre tầm vong khá kềnh càng. Nhưng, cái lều vó 

như một cái chòi nhỏ khá tiện nghi, bốn cái cửa sổ lúc nào cũng rộng mở đón gió 

đồng nội, một cái nóp đôi vừa trải xuống sàn lều làm chiếu để ngồi tiếp bạn bè, vừa 

chui vào nằm ngủ. Một cái cà ràng dùng để nấu cơm, nấu nước hoặc nướng con 

tôm, con cá để nhậu lai rai rồi lăn đùng ra ngủ. Vào mùa gió bấc, ngày nào ông cũng 

lựa tôm lóng còn tươi rói để dành cho cậu Ba Lượm. Có khi ông bơi xuồng mang ra 

nhà ngoại giao hàng. Có bông lục bình, tôm lóng rồi cũng chưa đủ. Cậu còn phải tìm 

loại me dốt, chua mà có vị ngọt độc đáo của nó. Đích thân cậu Ba phải lăn vào bếp 

nấu cho dì Mai thưởng thức. Hôm nào trên mâm cơm có tô canh chua bông lục bình 

là dì Mai vui hẳn lên mà cậu Ba cũng vui lây. 

Giữa tháng Chạp, dòng sông Hậu đã lắng đọng phù sa, nước sông trở nên 

trong trẻo làm tăng thêm cái không khí lành lạnh của gió bấc thổi về vùng đồng bằng. 

59

Bông lục bình nở rộ trôi lềnh bềnh trên mặt sông là nhà nhà tất bật chuẩn bị đón Tết 

Quí Tỵ (1953). Công việc đồng áng đã hoàn tất sau mùa nước nổi, khắp xóm làng 

hai bên bờ sông Hậu vang vang tiếng chài giã gạo hoặc nếp tốt, nhịp đôi, nhịp ba 

bịch bình binh...từ sáng đến tối mịt để chuẩn bị quết bánh phồng, bánh tráng. 

Cái không khí Tết đã bắt đầu từ những cội mai trước sân nhà ngoại tôi rồi đó. 

Cậu Ba phụ với ngoại và dì Mai lo tuốt lá từng đợt, những cánh mai trơ rụi lá, run rẩy 

đón những ngọn gió bấc thổi về và công việc nầy kéo dài cho đến ngày 23 tháng 

Chạp là ngày đưa ông Táo về trời mới xong. Còn má tôi phụ với bà ngoại lo gói bánh 

tét. Tết năm đó, có gì thật đặc biệt quan trọng đối với gia đình ngoại tôi, vừa để 

mừng sinh nhật thứ 18 của dì Mai, vừa mừng dân làng trúng mùa. Dì Mai giờ nổi 

tiếng đẹp gái nhất nhì tại vàm sông Ô Môn. Ông bà ngoại tôi cưng dì như trứng 

mỏng. 

Mùng một Tết Nguyên Đán. Sau khi làm lễ cúng gia tiên xong, ông ngoại tôi 

dẫn tất cả gia đình ra trước sân chiêm ngưỡng ‘’lục hoàng mai’’ nở tưng bừng chào 

mừng năm mới. Sáu cánh hoa mai nở xòe ra khoe sắc vàng rực rỡ như mang một 

hỷ tín cho gia đình trong năm mới. Con chó phèn đang nằm trong nhà, gác mỏ lên 

ngạch cửa nhìn ra sân, bất ngờ, nó đứng dậy, chạy một mạch ra bờ sông sủa ầm ĩ. 

Nghe tiếng chó sủa, ngoại tôi có vẻ mừng, nói: 

- Chắc chú Mười trở về nhà mình ăn Tết đó. 

Nhưng không phải. Đó là một lão trượng tuổi tác trạc ông ngoại tôi, mặc áo 

dài, đầu đội khăn đóng, tay cầm cây ‘’ba ton’’, tướng đi khoan thai đường bệ, râu 

cằm dài tới ngực, từ dưới bến sông đi lên. Ông ngoại tôi thấy khách lạ viếng nhà, lật 

đật đẫn gia đình ra đón. Sau cái bắt tay thân mật, ông ta hỏi ngoại tôi: 

- Xin lỗi ông anh. Đây có phải là ‘’Lý Mai Trang’’ không ? 

- Dạ phải! 

Ông ngoại tôi nhìn khách lạ hỏi: 

- Ông anh viếng tệ xá nhơn dịp xuân về, chắc có điều gì dạy bảo ? 

- Không dám! 

Ông ta tự giới thiệu: 

- Tôi là Phán Điệu ở Quận Chợ Mới, Long Xuyên. Nghe đồn hoa mai của ‘’Lý 

Mai Trang’’ đẹp nhứt vàm sông Ô Môn nên mạn phép tới đây thưởng ngoạn vậy mà! 

Ông ngoại tôi đích thân dẫn ông đi dạo một vòng quanh sân, len lõI dưới 

những cội mai, rồi hỏi: 

- Sao, ông thấy hoa mai nhà tôi thế nào ? 

Ông ta vuốt chùm râu bạc, gật gù khen: 

- Hoa mai của Lý Mai Trang đẹp quá! Quả thật, danh bất hư truyền! 

Ông ngoại tôi nói: 

- Ông thích loại mai nào, để tôi biểu tụi nhỏ biếu ông vài cành, gọi là chút quà 

mọn. 

Ông Phán Điệu trả lời úp mở: 

- Cám ơn ông anh! Nhà tôi đã có vài cành lục hoàng mai của Lý Mai Trang gởi 

tặng rồi. 

Ngoại tôi ngạc nhiên nói: 

- Ủa, chúng tôi có tặng hoa mai cho ông hồi nào đâu nà ? 

- Hình như có đó! 

- Ai vậy cà ? 

60

- Cháu Mai đây chớ ai nữa. Ông ta nhìn dì Mai cười, hỏi luôn: 

- Cháu có nhớ đã tặng hoa mai cho thằng Tiến cách đây vài ngày không ? 

Dì Mai trố mắt ngạc nhiên hỏi: 

- Ủa, ông là gì của anh Tiến mà biết hay vậy ? 

Ông nhìn dì Mai thân mật, mỉm cười, nói: 

- Tôi ấy à, cha của thằng Tiến. Nó là thằng con út của tôi đó! 

Ông ngoại tôi trách: 

- Tưởng ai, thì ra là ông thân của cháu Tiến. Vậy mà ông anh không chịu nói 

sớm cho chúng tôi biết. Thôi, mời anh vào nhà uống nước. 

Ông Phán Điệu không khách sáo, theo mọi người vào nhà. Sau khi phân ngôi 

chủ khách, ngoại tôi vui vẻ giới thiệu ông với mọi người trong gia đình. Ông ta nhìn 

dì Mai thật chăm chú và tỏ vẻ rất hài lòng, rồi bất ngờ thân ái, hỏi: 

- Hôm nay là ngày sinh nhật thứ 18 của cháu Mai, phải không cháu ? 

Dì Mai ấp úng, khoanh hai tay lại gật đầu, thưa: 

- Dạ! thưa phải. 

Ông Phán Điệu nhìn ông bà ngoại tôi, nói: 

- Gia đình của chúng tôi có một món quà sinh nhựt tặng cháu Mai. Mong anh 

chị cho phép tôi trao cho cháu Mai. 

Nói xong, ông vén vạt áo dài, cho tay vào trong túi áo bà ba lụa lèo. Lấy ra 

một cái túi nhỏ bằng nhung đỏ để trên mặt bàn cẩn xà cừ, rồi lấy ra một vòng cẩm 

thạch màu xanh nổi vân bóng láng. Ông nói với dì Mai: 

- Vòng cẩm thạch nầy là của bà nội thằng Tiến để lại cho mẹ nó. Từ khi mẹ nó 

qua đời, tôi giữ chiếc vòng cẩm thạch nầy như gia bảo, giờ chú xin trao lại cho cháu. 

Mong cháu nhận cho. 

Nói là quà sinh nhật, nhưng thật sự theo tôi hiểu, cái vòng cẩm thạch đó là vật 

sính lễ của đàng trai. Dì Mai đưa mắt nhìn ông bà ngoại như thầm hỏi ý. Thấy ông 

bà ngoại hân hoan gật đầu, dì Mai cám ơn ông, rồi cầm vòng cẩm thạch tự đeo vào 

tay mình. 

Thế rồi, vào một ngày đẹp trời đầu tháng 6 năm đó, ông bà ngoại tôi làm lễ vui 

qui cho dì Mai xuất giá theo chồng là Thầy Tiến về Quận Chợ Mới làm dâu nhà họ 

Nguyễn. Cái cần ván bến sông nhà ngoại, một lần nữa, lại tiễn người trong gia đình 

ra đi, mà lần nầy là dì Mai. Dì từ giả ông bà ngoại, tía má tôi và cậu Ba Lượm mà hai 

hàng nước mắt chảy ròng ròng. Thầy Giáo Tiến âu yếm nắm tay vợ, dìu dì Mai bước 

xuống cây cầu ván để lên thuyền hoa xuôi dòng sông Hậu về Chợ Mới. Khi thuyền 

hoa tách bến, tôi thấy đôi mắt cậu Ba đỏ hoe. Cậu lấy tay áo lau vội giọt nước mắt 

mong manh, gượng cười, vẫy tay chào từ giã dì Mai... 

Từ khi dì Mai về nhà chồng, nhà ngoại trống trước trống sau. Má tôi phải nhờ 

một cô em họ, bà con xa là dì Mận về chăm sóc cho ông bà ngoại. Còn dượng Tiến 

về dạy tại một Trường Tiểu Học thuộc Tỉnh lỵ Long Xuyên. Còn tôi vẫn tiếp tục học 

Lớp Nhì Trường Tiểu Học ngoài Chợ Vàm. Hôm nào trời mưa, dì Mận bơi xuồng 

đưa tôi đến trường. Ngày nào nắng ráo, tối cuốc bộ đi học rồi xuống đò ngang để 

qua sông. 

Tội nghiệp cậu Ba Lượm. Trời tờ mờ sáng là cậu đã thức dậy, nấu nước pha 

trà thay thế cho dì Mai, rồi vác cuốc lặng lẽ ra đồng tới tới mịt mới về. Ngày nào cũng 

như ngày nấy, cậu sống thui thủi một mình trong căn nhà lá ở góc vườn, cây đờn cò 

giờ trở thành người bạn tri kỷ. Cậu ôm ấp cây đàn như ôm ấp người tình trong 

61

mộng. Những đêm trời mưa gió, ngoại bảo tôi đưa ngoại xuống đó thăm cậu. Trong 

căn nhà lá tối thui, tối thấy cậu ôm đàn ngồi co ro trên cái chiếu rách, lưng dựa vào 

cột nhà để bóng tối xoa dịu nỗi thương, nỗi nhớ trong lòng cậu. Ngoại tôi thắp ngọn 

đèn dầu, khêu lại cái tim đèn cho sáng. Mâm cơm dì Mận mang xuống cho cậu vẫn 

còn nguyên trên bàn đã lạnh tanh. Nhìn thân hình tiều tụy, gương mặt xanh xao, 

vàng võ của cậu, ông ngoại tôi ứa nước mắt: 

- Ráng ăn chút đỉnh đi con, rồi lên nhà trên ở với tía má. 

Nhưng cậu Ba chỉ muốn sống cô độc trong căn nhà lá nầy, như để cố quên đi 

một hình bóng thân yêu, nên chỉ ừ hử cho có lệ. 

Linh tính báo cho ông ngoại tôi biết, chắc chắn có điều gì không ổn. Trời tờ 

mờ sáng, ông ngoại biểu dì Mận tức tốc chèo ghe vô Xã Thới Lai rước Sư Tuệ Giác, 

anh họ của ông ngoại tôi đi tu từ hồi còn trẻ, ra nhà bắt mạch hốt thuốc cho cậu. Sau 

khi bắt mạch cho cậu xong, Sư Tuệ Giác kêu ông bà ngoại tôi lên nhà trên rồi thở 

dài, nói: 

- Cháu bị tâm bịnh nặng lắm! Nỗi đau khổ vô bờ bến làm cho tim mạch của nó 

sắp vỡ ra rồi. Hơi thở của thằng Lượm giờ mong manh giống như chiếc lá úa sắp lìa 

cành. 

Ông bà ngoại tôi hốt hoảng, nói: 

- Có cách nào cứu nó được không hả, thầy ? 

Sư Tuệ Giác nói: 

- Từ trước tới giờ, hai người có thấy nó yêu thương người con gái nào 

không? 

Nghe Sư Tuệ Giác hỏi bất ngờ, ông hỏi bà ngoại: 

- Tôi thì không thấy rồi đó. Còn bà thì sao ? 

Bà ngoại tôi cố nhớ một lúc rồi lắc đầu, nói: 

- Chắc nó thương thầm cô nào rồi đó! Tại mình không biết thôi, ông à! 

Sư Tuệ Giác nói: 

- Tâm bệnh của cháu bộc phát từ lúc nào ? 

Ngoại tôi nói: 

- Hình như từ ngày con Mai xuất giá theo chồng thì phải. 

Bà ngoại tôi ngỡ ngàng, nói: 

- Không lẽ, nó đã thương con Mai nhà mình ? 

Sư Tuệ Giác an ủi: 

- Tôi chỉ còn cách nầy, may ra cứu được nó. 

Bà ngoại tôi khẩn trương, hỏi: 

- Cách nào đây hả, thầy ? 

- Nhờ một người nào đó đưa tôi về chùa liền bây giờ. Tôi sẽ hốt bảy thang 

thuốc ‘’Thập toàn đại bổ’’ về sắc cho nó uống liền. Uống hết bảy thang thuốc này mà 

thằng Lượm còn sống, tôi sẽ đưa nó về chùa nương náu bóng từ bi, để cháu tự tìm 

về cội phúc mà quên đi mối tình oan trái nầy. 

Đến chiều tối, người lái đò mang thuốc về đến nơi. Đích thân bà ngoại tôi sắc 

thuốc rồi bưng xuống căn nhà lá biểu cậu uống. Cậu Ba miễn cưỡng uống cho vui 

lòng dưỡng mẫu. Đêm ấy vào cuối tháng 7, bầu trời tối đen như mực, tuôn lên sụt 

sùi, những giọt mưa ngâu rỉ rả rơi tí tách trên mái lá, rơi trong lòng người làm sống 

dậy những kỷ niệm đầu đời của cậu. Gió luồn qua khung cửa sổ làm ngọn đèn dầu 

leo lét chao đảo, cũng đủ sáng cho tôi nhìn thấy những giọt nước mắt nhạt nhòa, ứa 

62

a từ hai hốc mắt sâu hoắm, chảy ngoằn ngoèo trên gương mặt hốc hác của cậu. 

Nổi tương tư làm lòng cậu héo khô cạn kiệt như ruột bắc khô trong lòng cây sầu 

đông, đang trút chiếc lá cuối cùng như gởi hết nỗi sầu bay theo cơn gió bấc chớm 

lạnh mùa đông... 

Thấy tôi khóc thút thít, cậu vuốt đầu tôi, thều thào nói: 

- Khuya rồi, đi lên nhà trên ngủ đi con, kẻo ông bà ngoại trông. 

Tôi không chịu, nói: 

- Cậu cũng lên nhà trên ngủ với con, kể chuyện đời xưa cho con nghe. 

- Kể từ ngày mai, cậu hứa sẽ từ giã vĩnh viễn căn nhà lá này, lên hầu hạ ông 

bà ngoại để đền ơn dưỡng dục. Cậu sẽ kể chuyện cổ tích cho con nghe và sẽ bơi 

xuồng đưa con đến trường như ngày xưa. 

Quá nữa đêm về sáng, cả nhà đang say ngủ, bỗng bị tiếng đàn cò của cậu Ba 

Lượm trổi lên đánh thức giữa đêm mưa ngâu. Tôi bật ngồi dậy, đứng trên giường, 

qua khung cửa sổ, tôi nhìn ra nhà thủy tạ trên mặt hồ sen, thấy dáng cậu mờ mờ 

đang ngồi kéo đàn. Ông bà ngoại vén mùng, bước ra khỏi giường, ngồi trên bộ ghế 

trường kỹ vừa uống trà, vừa lắng nghe âm thanh ngọt ngào, nỉ non đến thiết tha của 

tiếng đàn cò, lắng sâu vào trong tận đáy lòng. Ông bà ngoại tôi thả hồn theo tiếng 

đàn, lúc ngẩn ngơ, lúc trầm mặc suy tư, hình như bị cuốn hút bởi những âm điệu ray 

rứt như tiếng thở than thay cho lời trần tình của cậu. Những giọt mưa ngâu tháng 

bảy mang tiếng đàn chảy trên mặt hồ sen, bay lướt trong sương khuya, rồi vỡ tan 

trên mặt sông buồn. Tiếng đàn nương theo cánh gió bay lên trời, tỏa rộng ra trong 

không gian lạnh lẽo u ám, trước khi tan biến trong làn mưa ngâu để đọng lại thành 

những giọt lệ rưng rưng rơi xuống trần gian... 

Ông nói với bà ngoại tôi: 

- Thuốc của Sư Tuệ Giác quả là thuốc tiên. Chỉ mới uống có một thang mà 

thằng Lượm đã nhanh chóng phục hồi sức khỏe. Tôi chưa bao giờ nghe nó kéo đờn 

cò hay như đêm nay. 

Nhưng ngoại ơi! Ngọn đèn sắp cạn dầu đã cháy bùng lên lần cuối cùng trước 

khi tắt lịm. Sức bật của dây tơ đàn là sức bật của máu hồng từ trong tim nát tan của 

cậu vỡ ra. Bỗng dưng, tiếng đàn ngưng bặt, đầu cậu gục xuống. Tôi vội vàng nhảy 

xuống giường, chạy bay ra nhà thủy tạ, ôm chầm lấy cậu Ba Lượm, thân mình cậu 

mềm nhũn, lạnh ngắt. Tôi hoảng hốt gọi người nhà: 

- Ông ngoại ơi! Cậu Ba Lượm sắp chết rồi! 

Nghe tiếng la thất thanh của tôi, dì Mận đốt đuốc dẫn ông bà ngoại hấp tấp 

chạy ra. Ngoại tôi dằng lấy người cậu từ trong đôi tay bé bỏng của tôi, rồi ngoại bật 

khóc tức tưởi. Cậu Ba nhướng đôi mắt gần như thất thần nhìn mọi người, thều thào 

trăn trối lời sau cùng: 

- Tía má ơi!...Đừng khóc nữa, con đau lòng lắm!...Hãy thiêu xác con rồi đem 

nắm tro tàn rải xuống dòng sông Hậu. Con muốn trở về với cội nguồn của con.... 

Trên mặt hồ, những hoa sen trắng bị tiếng đàn của cậu đánh thức, đua nhau 

nở rộ, tỏa hương thơm bát ngát như tiễn đưa một linh hồn về cõi hư vô... 

Một tháng sau. 

Khi phù sa sông Hậu từ thượng nguồn cuồn cuộn đổ về. Ông bà ngoại thực 

hiện lời trăn trối của cậu trước khi từ giã cõi đời. Bình minh vừa ló dạng, tía má tôi 

chèo ghe tam bản, băng qua con sông Hậu để đến đón gia đình. Sư Tuệ Giác bước 

xuống ghe tam trước, tôi ôm di ảnh bán thân của cậu theo sau, kế đến là dì Mai ôm 

63

chiếc bình sứ đựng nắm tro tàn, ông bà ngoại bước xuống sau cùng. Tía tôi chèo 

ghe ra giữa vàm sông Ô Môn. Dì Mai đứng trước mũi ghe khóc như mưa. Dì nghiêng 

chiếc bình sứ trút xuống. Tro tàn hài cốt của cậu theo cơn gió sớm bay tỏa đi khắp 

nơi, rơi lõa xõa trên dòng sông nâu: Cát bụi đã trở về với cát bụi, phù sa đã trở về 

cùng phù sa. Và tiếng đàn cò lừng danh một thời của cậu Ba Lượm, từ đây đã vĩnh 

viễn đi vào huyền thoại trên vàm sông Ô Môn... 


64

CHÃ TÆ¯ CÃC - Giao cáº£m

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

CHÃ TÆ¯ CÃC - Giao cáº£m