Bektashizmi mbart përgjegjësi te mëdha - Center for Islamic Pluralism

URTËSIA
Schwartz
Gjon Sinishta e donte dhe
e respektonte shumë Baba
Rexhebin, ishte dëshira e
tij e madhe që unë të
njihesha me të. Ata vdiqën
në të njëjtin vit, 1995, dhe
kështu unë nuk munda ta
takoj Baba Rexhebin
personalisht. Megjithatë,
ndjej një borxh të madh
kundrejt tij sepse në vitin
1992, kur po kaloja një
periudhë shumë të
vështirë pas vdekjes së
babait tim, Gjon Sinishta
me miqësinë e tij dhe
Baba Rexhebi me letrat e
tij, qenë ngushëlluesit e
mij. E kam thënë shpesh
se ne duhet ta njohim
Baba Rexhebin si themeluesin
e sufizmit të vërtetë
në SH.B.A..
Bektashizmi
mbart
përgjegjësi
te mëdha
Urtësia: Z. Schwartz, a mund të na
tregoni dicka për jetën tuaj?
Do të mund të konsiderohesha
përfaqësues i intelektualëve letrarë e
politikë të kultivuar nga kultura e viteve
1950 dhe 1960 në Shtetet e Bashkuara,
vecanërisht në Kaliforni. Mamaja ime
ishte e krishterë, babai im ishte hebre, u
martova me një grua katolike – e ëma e
djalit tim Matthew – dhe në rini jam
influencuar nga budizmi. U rrita në një
ambient të influencuar sa nga lindja e
largët dhe Amerika Latine aq edhe nga
bota Anglo-Europiane. Kryeqyteti i parë
që kam vizituar ka qënë Tokio, Japoni, në
vitin 1972, e pas tij Londra, Parisi, dhe më
vonë Uashingtoni. Gjuha e parë që
mësova vec anglishtes ishte spanjishtja.
Shkruaja poezi para se të bëhesha
gazetar profesionist. Kam qënë aktiv për
20 vjet në politikën e majtë revolucionare
por iu largova atij këndvështrimi, e duke
bërë kështu, u përfshiva në jetën fetare.
Kam qënë i interesuar për sufizmin dhe
spiritualizmin e Azisë Qëndrore që në
moshën 17 vjecare.
Kthesa e madhe e jetës sime ndodhi kur
isha 40 vjec, dhe fillova të ekzaminoj
situatën në ish Jugosllavi si gazetar.
Komunizmi ishte drejt fundit, por mësova
se imperializmi serb kishte rilindur në
formën e tij më të dhunshme. Raportoja
për kolapsin në Jugosllavi për “San Francisco
Chronicle” (ku kam punuar për 10
vjet), duke i kushtuar rëndësi të vecantë
gjëndjes në Kosovë. Më pas arrita të
vizitoj Jugosllavinë në vitin 1990. Falë
këtij udhëtimi, pata mundësinë të bëj
njohjen time më të rëndësishme, me
shkrimtarin dhe publikuesin katolik
shqiptar, Gjon Sinishta, të cilin e
konsideroj si “babanë tim të dytë”. Ai
ishte nga Mali i Zi por kishte emigruar në
San Francisco.
U punësova si redaktor i gjuhës angleze
për Buletinin Katolik Shqiptar, të
publikuar prej Sinishtës. Paradoksi qe se,
besimi i madh që pashë tek Gjoni, më
shtyu më shumë drejt sufizmit se sa
katolicizmit. Gjoni më njohu me traditat
patriotike të bektashinjve dhe katolikëve,
nga rradhët të cilëve kanë dalë disa nga
heronjtë e jashtëzakonshëm të Shqipërisë.
Shpesh kam thënë se, Naim Frashëri dhe
Gjergj Fishta, janë më shumë se sa thjesht
poetët shqiptarë kombëtarë; puna e tyre
përfaqëson trashëgiminë shpirtërore të
popullit shqiptar.
Islami dhe sufizmi kanë qënë të
pranishëm në një formë të padukshme, si
figura mistike e Al-Khidr, në cdo etapë të
zhvillimit tim. Isha i tërhequr nga
spiritualizmi katolik spanjoll dhe katalan,
në të cilët, influenca e sufuzmit njihet
hapur; shumë më vonë studiova kabalanë
hebre, që njihet nga të gjitha autoritetet
hebre, si sufizmi islamik nën petkun
hebre.
Së fundi, erdhi sfida e madhe, e moralit
të luftrave jugosllave, në një vend ku unë
nuk njihja asnjë nga gjuhët që fliteshin,
por ku unë u përfshiva me gjithë zemër
dhe përkushtim, në anën e viktimave të
imperializmit serb, shumë prej të cilëve
ishin myslimanë. E besoja atëherë dhe e
besoj edhe tani se, objektivi i gazetarisë
është, raportimi me saktësi mbi të keqen,
jo të qënit neutral.
Kur filloi lufta për clirimin e Kosovës,
në vitin 1998, isha në Sarajevë. Gjon
24
Nr.68 dhjetor 2008

URTËSIA
Sinishta kishte vdekur në vitin 1995, por
unë isha i vendosur të vazhdoja
mbështetjen për rindërtimin fetar në
Shqipëri. Tashmë isha bërë syni
mysliman. Kjo nuk do të thotë që “u
konvertova” në një të tillë; nuk kam qënë
pjesë i asnjë besimi fetar më parë, dhe
Islami është feja ime e parë. Duke qënë se
fjala “konvertim” do të thotë të
ndryshosh fe, mund të them se nuk ishte
kjo ajo që bëra unë. Vitin e ardhshëm, 1999,
kam vizituar Ballkanin tre herë, dhe në
fund, dola në pension nga puna në San
Francisco dhe u transferova në Sarajevë.
Më vonë kam punuar edhe në Kosovë.
Një nga personalitetet e para që krijova
lidhje atje, ishte Baba Mumin Lama, i
teqesë së Gjakovës.
U ktheva përkohëshit në SH.B.A. në
vitin 2001, pak para horrorit të 11 shtatorit.
Si pasojë e sulmit terrorist në New York
dhe Uashington, shkrova librin tim më të
suksesshëm, “Dy fytyrat e Islamit”,
ekspozimi i parë i madh i Uahabism-it tek
lexuesit perëndimorë. Libri është
përkthyer në gjuhën shqipe, dhe është
shtypur në Shkodër.
Në vitin 2004 themelova Qëndrën e
Pluralizmit Islamik, si një network
ndërkombëtar i synive, shiitëve dhe
myslimanëve të tjerë të interesuar në
rindërtimin e pluralizmit intelektual dhe
larg-pamës të komunitetit botëror islamik.
Tani shkruaj, jap leksione dhe udhëtoj
shpesh për të mbështetur punën e kësaj
qëndre, e cila ka faqe interneti,
korrespondentë dhe grupe, përfshirë
bektashinjtë, në SH.B.A. e Kanada
(www.islamicpluralism.org), Britani
(www.islamicpluralism.eu), Gjermani
(www.islamicpluralism.de), Francë,
Kroaci, Bosnje-Hercegovinë, Mal të Zi,
Kosovë, Maqedoni, Shqipëri, Truqi,
Izrael, Arabi Saudite, Irak, Iran,
Kazakistan, Uzbekistan, Pakistan, Indi,
Malajzi, Singapor dhe Indonezi.
Por më shpesh kthehem në tokat
Shqiptare, aty ku është zemra ime.
Urtësia: Cfarë zgjoi interesin tënd për
bektashizmin?
Gjatë leximeve për sufizmin merrja dhe
njohuri të pakta për bektashizmin dhe
Ballkanin, prezantimi im i parë me
bektashizmin ishte nëpërmjet librit të J.K.
Birge, “Urdhëri Bektashi i Dervishëve”, i
botuar për herë të parë në Britani në vitin
1937. Kur fillova të punoj me Gjon
Sinishtën, ai më dha një kopje të librit
Misticizma Islame dhe Bektashizma, të
Baba Rexhepit, (qoftë misteri i tij
shenjtëruar!). Libri i tij është më premtuesi,
që kam gjetur, për të njohur spiritualizmin
sufi.
Urtësia: Cilat janë kujtimet që ruani
nga Baba Rexhepi?
Gjon Sinishta e donte dhe e respektonte
shumë Baba Rexhebin, ishte dëshira e tij
e madhe që unë të njihesha me të. Ata
vdiqën në të njëjtin vit, 1995, dhe kështu
unë nuk munda ta takoj Baba Rexhebin
personalisht. Megjithatë, ndjej një borxh
të madh kundrejt tij sepse në vitin 1992,
kur po kaloja një periudhë shumë të
vështirë pas vdekjes së babait tim, Gjon
Sinishta me miqësinë e tij dhe Baba
Rexhebi me letrat e tij, qenë ngushëlluesit
e mij. E kam thënë shpesh se ne duhet ta
njohim Baba Rexhebin si themeluesin e
sufizmit të vërtetë në SH.B.A..
Në vitin 1954 Baba Rexhepi themeloi
teqenë e parë në Amerikë, në Tejlor,
Micigan. Me hapjen e teqesë në Tejlor, ai
u mundua t’u shpjegonte sufizmin
amerikanëve në një këndvështrim që nuk
ishte parë më parë në vendin tonë. Ai
publikoi “Zëri i Bektashizmës”, që pati
vetëm 4 botime, ku shkroi me frymë shiite
për martirizimin e Imam Hysenit. Baba
Rexhepi deklaroi se nipi i Muhamedit
(qoftë paqja e Allahut mbi të dhe familjen
e tij!) u persekutua dhe u vra pasi ai
mbante një qëndrim konstitucional
kundrejt qeverisjes fetare, lirisë dhe
mirëqënies së popullit. Sipas Baba
Rexhepit, Imam Hyseni, “mbajti gjallë
flamurin e lirisë, prestigjin e demokracisë
25

URTËSIA
fetare”. Njerëzit rebeloheshin ndaj
padrejtësive të qeverisësve të tyre dhe
Imam Hyseni u bashkua me protestat e
tyre, por autoritetet uzurpuese djallëzore
u përgjigjën me “akte terrorriste”. Ky
këndvështrim, nga një bektashi shqiptar,
azilant në Amerikë, për pyetjen kryesore
të marrëdhënieve mes Islamit dhe
perëndimit pas një gjysëm shekulli, është
më shumë se i jashtëzakonshëm. Principi
i “demokracisë fetare” – duke nënkuptuar
demokracinë mes feve, jo demokraci e
qeverisur nga feja – është një sfidë e
madhe për konformizmin shiit në islam.
Nga ana tjetër, për myslimanët tiranë, që
mbajnë pushtetin me terror, mund të
lexohet në faqet e cdo gazete në botë.
Por meqë aktiviteti i tij ka qënë i
përqendruar vetëm ndaj komunitetit
shqiptar në Amerikë, Baba Rexhebi
mbetet pothuajse i panjohur për botën
sot.
Urtësia: Cfarë përshtypje ke krijuar
për bektashizmin gjatë vizitave të tua
në Ballkan?
Tokat shqiptare janë rajoni i vetëm në
Ballkan, përvec Turqisë Europiane, ku
sufizmi është pjesë e jetës. Sufizmi në
Bosnje-Hercegovinë është i shpërndarë
dhe i pa organizuar. Prandaj tokat
shqiptare kanë rëndësi të vecantë për
perëndimorët e interesuar në sufizëm,
sepse këto komunitete janë më të lehta
për t’u vizituar se sa në pjesën tjetër të
botës myslimane. Brenda fenomenit të
dukshëm të sufizmit në Shqipëri,
Bektashizmi ka një rol të vecantë dhe një
përgjegjësi të madhe. Sic më tha i bekuari
Baba Tahir Emini (qoftë misteri i tij i
shenjtëruar!), në vitin 2003, para se të
vdiste, “Bektashinjtë janë myslimanët më
përparimtarë në botë!”
Ashtu sic mora mbështetje nga letrat
e Baba Rexhebit gjatë përvojës së hidhur
pas vdekjes së babait tim, takova Baba
Tahirin gjatë një tjetër periudhe të thellë
stresi psikologjik, i shkaktuar nga jeta
në Uashington gjatë fillimit të luftës në
Irak. Për këto arsye, u detyrohem shumë
baballarëve bektashianë, ndërhyrjet e të
cilve më kanë ndihmuar në momente
shumë të vështira të jetës time. Mbi të
gjitha, bektashizmi mbështet
demokracinë, edukimin e njerëze, të
drejtën e grave dhe mbrojtjen e të
shtypurve. Më vonë pamë rolin e Luan
Haradinaj dhe bektashinjve të tjerë në
UCK, gjatë luftës për clirimin e Kosovës.
Pres që bektashinjtë ta vazhdojnë
aktivitetin e tyre të jashtëzakonshëm, në
krye të zhvillimit intelektual dhe shoqëror
të kombit Shqiptar dhe gjithë rajonit të
Ballkanit. Dhe shpresoj që t’i ndihmoj
ata në cdo hap të kësaj rruge, sa më gjatë
të mundem.
Urtësia: A mund të na tregoni dicka
nga vizita juaj në Shqipëri gjatë viteve
2006 dhe 2007?
Në vitin 2006 e vizitova Shqipërinë në
shoqërinë e mikut dhe kolegut tim nga
Qëndra e Pluralizmit Islamik, intelektuali
Iranian, Kamal Hasani, për të studiuar
sufizmin në veri të Shqipërisë dhe Tiranë.
Në atë kohë ne vizituam Gjakovën dhe
Tetovën. Por, më e rëndësishmja qe vizita
jonë në Kryegjyshatë, në Tiranë.
Në vitin 2007, gjatë vizitës time në
Tetovë, për ditën e Novruzit, shkova me
mikun tim nga Kalifornia, Mark Taylor,
përsëri në Kryegjyshatë. Më duhet të
shtoj, se Mark boton libra dhe ne
shpresojmë të publikojmë përmbledhjen
e poezive të Naim Frashërit, Lulet E
Verës, në një format dy-gjuhësh, shqipanglisht,
që do të përgatitet nga unë dhe
Agim Morina, i cili jeton në Londër.
Urtësia: Cilat janë sfidat, që ju
parashikoni për komunitetin
bektashian, në shekullin e 21?
Situata e Bektashizmit në shek. e 21
është ekzaktësisht sic e kishte
parashikuar Baba Rexhebi një gjysëm
shekulli më parë: të mbrojë përmbajtjen
demokratike të Islamit ndaj terrorristëve
keq-qeverisës. Mund të thuhet se kjo ka
qënë një sfidë me të cilën myslimanët
kanë qënë gjithmonë të detyruar të
përballen. Por, bektashizmi mbart një
përgjegjësi më të madhe se myslimanët
apo sufitë, sepse bektashizmi, për të
ritheksuar fjalët e Baba Tahirit, ka
zgjedhur rrugën e përparimit.
Bektashinjtë duhet dhe do të jenë, liderat
e rivendosjes së pluralizmit, zhvillimit
intelektual dhe fuqisë shpirtërore,
brenda Islamit dhe mes Islamit e feve të
tjera.
Kam publikuar disa artikuj në perëndim
rreth krrizave të fundit në teqenë e Baba
Harabatit në Tetovë, e sulmuar nga
banditë wahabi. Unë mendoj se
nevojitet, si nga bektashinjtë ashtu dhe
nga mbështetësit e saj, të jenë të
përpiktë dhe të sinqertë rreth kësaj situate.
Së pari, duhet thirrur armiku, që
guxon të uzurpojë prona bektashiane,
nga emri i tij i vërtetë: wahabi, takfir,
terroristë dhe dishepuj të Jezidit.
Në të njëjtën kohë, unë besoj se
bektashinjtë duhet të mbajnë një qëndrim
të ri ndaj problemeve në Tetovë. Republika
e Maqedonisë ka vendosur një ligj të ri
për komunitetet fetare, që kufizon
aktivitetet e subjekteve të huaja fetare në
territorin maqedonas. Ky koncept ligjor
është në kundërshtim me karakterin
ndërkombëtar të komunitetit bektashian
dhe është me vend që të kritikohet. E
megjithatë, problemi i vërtetë i
Maqedonisë nuk përfshin islamin, synitë
apo bektashinjtë, por ndërhyrjen e
vazhdueshme të Kishës orthodokse serbe
në cështjet e besimtarëve orthodoksë
maqedonas. Ekstremistët syni, të cilët
urrejnë bektashizmin, e shfrytëzojnë këtë
problem, për të mohuar të drejtat e tij, dhe
pretendojnë se duhet të ketë vetëm një
kishë orthodokse dhe një komunitet
islamik në Maqedoni. Unë propozoj që
bektashinjtë të jenë të vendosur në
26
Nr.68 dhjetor 2008

URTËSIA
mbështetjen e orthodoksëve maqedonas
dhe në mospajtim me pretendimet serbe
për sa i përket cështjeve të krishtera në
Maqedoni, sepse imperializmi serb është
armiku më i madh i gjithë njerëzve që e
duan lirinë në këtë rajon. Nga ana tjetër,
autoritetet maqedonase duhet të nxjerin
një status të vecantë pluralist për
komunitetet islamike në vend.
Imperialistët serbë duan kontroll mbi
pronat e të krishterëve orthodoksë
maqedonas, të cilat nuk i përkasin
serbëve. Bektashinjtë nuk duan më shumë
se njohjen dhe të drejtat mbi pronat e tyre
historike.
Urtësia: Cfarë do të thoje për librat e
mëparshëm?
“Dy fytyrat e Islamit” ka patur një
impakt të pamohueshëm në studimet
islamike, si në perëndim ashtu dhe në
botën myslimane. Sauditët dhe wahabi-t
kanë qënë të inetresuar të mbështesin
financiarisht punime të shkrimtarëve
perëndimorëve për të pastruar imazhin e
kultit wahabi, gjë që falë Zotit, ka
dështuar. Reagimi i synive ekstremistë në
Malajzi qe i drejtëpërdrejtë, duke
urdhëruar censurimin e tij. E megjithatë,
tashmë e gjithë bota, i sheh wahabi-t si
radikalët fondamentalistë që ata janë në
të vërtetë, jo si antikë, tradicionalë apo
konservatorë, por si nihilistë, antitradicionalë
dhe radikalë.
Në lidhje me librin e përkthyer në shqip, “Dy fytyrat e
Islamit”, dua të shtoj se është publikuar në serbisht,
kroatisht dhe indonezisht, gjithashtu së shpejti do të dalë
edhe përkthimi në persisht dhe ai në gjuhën urdu është
duke u përgatitur. Në librat e mij të mëparshëm
përfshihet edhe një punim për historinë e Kosovës dhe
përpjekjes për liri gjatë viteve 1998-1999, që është
publikuar në Prishtinë me titullin, “Prejardhja e një
Lufte”, dhe tani është në ribotimin e tij të dytë.
Në lidhje me librin e përkthyer në shqip,
“Dy fytyrat e Islamit”, dua të shtoj se
është publikuar në serbisht, kroatisht dhe
indonezisht, gjithashtu së shpejti do të
dalë edhe përkthimi në persisht dhe ai në
gjuhën urdu është duke u përgatitur. Në
librat e mij të mëparshëm përfshihet edhe
një punim për historinë e Kosovës dhe
përpjekjes për liri gjatë viteve 1998-1999,
që është publikuar në Prishtinë me
titullin, “Prejardhja e një Lufte”, dhe
tani është në ribotimin e tij të dytë. Në
vitin 2003, kam publikuar një libër të
shkurtër dy-gjuhësh, anglisht dhe
shqip, në Shkup, “Ëndërrimi në shqip”.
Gjithashtu kam publikuar poezi,
përkthime dhe studime politikohistorike
për komunizmin, vecanërisht
në Spanjë dhe Amerikën Latine, si dhe
në SH.B.A., Kaliforni.
Urtësia: Po për sa i përket librit tënd
të ri, “Islami Tjetër”, dhe projekteve
të tjera për të cilat po punon?
“Islami Tjetër: Sufizmi dhe rruga për
harmoninë globale” do të botohet në
anglisht në vitin 2008 dhe shpresoj që
përkthimi i parë të jetë në shqip. Të dy
librat, “Dy fytyrat e Islamit” dhe
“Islami Tjetër”, janë bazuar shumë në
punën e Baba Rexhebit. “Islami Tjetër”
ka shumë material rreth bektashizmit
dhe sufive të tjerë në tokat Shqiptare,
si dhe për alevitë turkë dhe kurdët në
Gjermani, dhe për vizitën time në varrin
e shenjtë të Hoxha Ahmet Yesevi në
Kazakistan. Libri përmban citime të
Ahmet Yesevi, Haxhi Bektash Veliut
dhe Naim Frashërit. Shpresoj që të jetë
prezantimi i parë i bektashizmit për
audiencën e gjerë perëndimore.
Qëndra e Pluralizmit Islamik është
tani duke punuar një volum për të
ardhmen e ligjit Sheriah Islamik në
perëndim. Gjithashtu ne shpresojmë të
prodhojmë një monograf për
vandalizmin e wahabi në Mekë dhe
Medinë, duke e krahasuar atë me
shkatërrimin e sekteve Islamike nga
Serbia, (përfshirë dhe teqenë e
Gjakovës), gjatë luftrave të fundit në
Ballkan. Redaktori im, më ka kërkuar të
shkruaj një autobiografi – një
përmbledhje të udhëtimit tim shpirtëror.
Do të më pëlqente të publikoja një libër
për marrëdheniet e patriotit dhe autorit
të madh shqiptar, Faik Bej Konica dhe
poetit francez, Guillaume Apollinare.
Gjithashtu shpresoj, që në një të
ardhme të afërt, të kaloj kohë pushimi
dhe reflektimi në tokat Shqiptare, dhe
t’i kthehem të shkruarit të poezisë.
Intervistoi: Shpëtim Mahmudi
27