Predloženi principi za održivi razvoj UNWTO-a ... - Visit Montenegro

Predloženi principi za održivi razvoj UNWTO-a, za koje Ministarstvo turizma
traži odobrenje Savjeta
1. Optimalno korišćenje resursa životne sredine, koji je ključni element turističkog
razvoja, očuvanje najvažnijih ekoloških procesa, prirodnog nasljeđa i
biodiverziteta.
Napomena: Turistički razvoj u Nacinalnom parku Durmitor mora biti kompatibilan sa
sedam oblasti ICUN Zona za posebnu zaštitu, kao i sa standardima koji su neophodni
da ga UNESCO trajno priznaje za lokalitet svjetske baštine, a rijeku Taru kao svjetski
ekološki rezervat biosfere.
2. Poštovanje društvene i kulturne autentičnosti sela/katuna, očuvanje njihovog
nasljeđa, tradicionalnih vrijednosti, kulture stanovanja i življenja, što doprinosi
razumijevanju i toleranciji među različitim kulturama.
Napomena: Radi boljeg razumijevanja, katuni se smatraju zaštićenim područjima
nacionalne baštine.
3. Obezbjeđenje realnog dugoročnog privrednog razvoja, koji će donijeti
društvenu i ekonomsku korist ravnomjerno raspodijeljenu svim uključenim
stranama, uključujući stalno zaposlenje i mogućnost za stvaranje prihoda, kao i
mogućnost da stanovništvo koristi društvene usluge (bolnice, centre za obuku
itd.), a sve u cilju smanjenja siromaštva.
4. Održavanje visokog nivoa zadovoljenja potreba turista, kao i pružanje
sadržajnog iskustva turistima, podizanje nivoa njihove svijesti u vezi sa
pitanjima održivosti i stvaranje navika među njima koje su u skladu sa
principima održivosti.
5. Harmonizacija Programa razvoja planinskog turizma sa Nacionalnom
strategijom za održivi razvoj – (čija je izrada u toku).
Nakon što Savjet razmotri i potvrdi principe i smjernice koje su date u narednom tekstu,
nacrt «Programa razvoja planinskog turizma u centralnom i sjevernom dijelu Crne Gore» će
biti izmijenjen, dopunjen i upućen na odobrenje Savjetu, a nakon toga, na usvajanje Vladi.
Na ovaj način će biti moguće uokviriti buduće zakonodavstvo o životnoj sredini i propise za
prostorno planiranje, kako bi se pronašla najbolja rješenja koja bi stepen očuvanja životne
sredine dovela u odnos sa graničnim kapacitetom nosivosti područja tokom glavne ljetnje i
zimske sezone, odnosno izbjegla nepovoljna opterećenost i postavio okvir i zakonodavna
baza za prostorne planove, imajući pritom na umu da privatni sektor treba da finansira i
sprovede većinu prijedloga.
Ministarstvo turizma predlaže da nacionalni prioritet za razvoj turističke privrede u
centralnom i sjevernom planinskom regionu, koji podrazumijeva povećanje zaposlenosti,
privredne mogućnosti za lokalno stanovništvo i demografsku revitalizaciju, koristi dvostrani
pristup:
1. Obnovu i modernizaciju kapaciteta u regionima koji su već izgrađeni za turizam i
imaju postojeće smještajne kapacitete neophodne za obnovu i dalji turistički rast. Ovi
Rimski trg 46, PC »Vektra« 81000 Podgorica
TEL: (+381) 81 482-145; FAX: (+381) 81 234-168
E-mail: ministarstvo.turizma@mn.yu
Web: www.mturizma.cg.yu

egioni su: Durmitor – Žabljak, Šavnik i Plužine; Bjelasica i Komovi – Kolašin, Bijelo
Polje, Berane i Andrijevica; Prokletije – Plav i Rožaje.
2. Obezbjeđenje nacionalne marketinške podrške od strane Turističke organizacije Crne
Gore i mogućnost korišćenja povoljnih kreditnih uslova za sektor malih i srednjih
preduzeća, kako bi se podstakao razvoj projekata malog obima, kakvi su ekološki i
turistički razvojni programi, koji su namijenjeni lokalnim zajednicama, uz istovremenu
tehničku i finansijsku pomoć međunarodnih organizacija. Regioni koji su identifikovani
kao oni koji imaju potencijal za nove turističke kapacitete obuhvataju: Orijen – Herceg
Novi; Lovćen – Cetinje; Rumija – Bar; Vučje – Nikšić; Kosanica – Pljevlja; i Veruša –
Podgorica.
Opšte UNWTO smjernice za procjenu i upravljanje
graničnim kapacitetom nosivosti područja
Uvod:
Koncept graničnog kapaciteta nosivosti područja, koji je predložila Svjetska turistička
organizacija (UNWTO), može se odnositi na planiranje standarda za obezbjeđenje
statističkih mjerenja za procjenu broja posjetilaca u odnosu na željeni imidž, stepen
privrednog razvoja, zemljišne površine, infrastrukturne potrebe, neophodnu uslužnu
podršku za stanovništvo, i kapacitet postojećih i razvojnih lokaliteta u skladu sa
navedenim ciljevima za očuvanje životne sredine, uzimajući u obzir posebne okolnosti
pojedinačnih lokacija tokom finalizacije «Programa razvoja planinskog turizma u Crnoj Gori».
Ovo je važno istaći s obzirom da tržište samo ne može kontrolisati potencijalno
preopterećenje područja.
Koncept graničnog kapaciteta nosivosti područja je pokušaj da se identifikuje, mjerljivim
terminima, broj posjetilaca i stepen razvoja koji se može desiti, uz djelotvorno upravljanje,
kako bi se smanjila štetna dejstva na prirodne resurse i domaće stanovništvo.
Ove smjernice će uzeti u obzir principe ''graničnog kapaciteta nosivosti područja'' za oblasti u
planinskim predjelima centralne i sjeverne Crne Gore, gdje je izgradnja površina u početnoj i
fazi širenja, kako bi se spriječili budući problemi u zonama dolaska turista, tranzitnim zonama
i destinacijskim zonama.
Smjenice bi, takođe, trebalo da omoguće centralnoj i opštinskoj vlasti da planira unaprijed,
kako bi se izbjegli budući problemi preopterećenosti područja, a posebno u jeku ljetnje i
zimske sezone.
Seoski turizam (tradicionalno sezona traje od maja do septembra) u poređenju sa
primorskim turizmom, po definiciji, je manje posjećenosti područja, ali širokog
grupisanja i interesovanja:
1. Netaknuta priroda: oblasti veoma slabe posjećenosti područja, gdje su dodiri sa
netaknutom prirodom suština stvari – posjećenost od najviše pedeset lica po jednom
hektaru dnevno.
Ovaj tip turizma je primjenljiv na seoska domaćinstva i na katune, i poznat je kao
''Agro-turizam'', i predstavlja kombinaciju turističkog smještaja, ugostiteljstva i
www.vlada.cg.yu

zemljoradnje – takozvani ''Robinson turizam'', koji se generalno označava
kombinacijom samo-snabdijevanja i kampovanja, uključujući prenoćište u planinskim
domovima i kućicama. Ovo predstavlja eko turizam u najboljem smislu.
2. Individualni seoski: mala posjećenost područja, za pojednice ili male grupe za piknik,
kampovanje, hodanje, pješačenje, vožnju bicikla, posmatranje divljeg svijeta, plivanje
i voženje čamaca po jezerima, voženje kajaka i splavarenje po rijekama, sportove za
male grupe, kakav je golf (u budućnosti) – posjećenost od pet do pedeset osoba po
jednom hektaru dnevno.
Ova vrsta turizma odnosi se na tzv. „Turizam za odmor“ namijenjen pojedincima,
porodicama ili manjim grupama kojima je potreban odmor i oporavak, sa dužinom
boravka od 5–7 dana.
Ovakav turizam traži izbor kvalitetnog smještaja, sa različitim kategorijama cijena,
dobre vremenske uslove u skladu sa sezonom, očuvano prirodno okruženje i
mogućnosti za sportske i rekreativne aktivnosti.
Smještaj se, tipično, obezbjeđuje u malim hotelima, seoskim domaćinstvima (privatni
smještaj) i kampovima.
Ova vrsta turizma može obuhvatiti turizam u zaštićenim nacionalnim parkovima,
edukativni turizam, eko turizam, ribolovni turizam i vjerski turizam, uz hodočasničke
staze, škole sporta i ekskurzije/gastronomski i etno gastronomski turizam.
3. Organizovani seoski: srednja posjećenost, za organizovane grupe rekreativaca –
piknik, kampovanje i drugo grupno učestvovanje – sa posjećenošću od 50 do 300
ljudi (6 autobusa) po hektaru dnevno.
Ovaj vid turizma obično uključuje grupne ekskurzije, grupe autobusa za organizovane
sportske događaje, omladinski i obrazovni turizam, posjete kulturnim lokalitetima i
spomenicima – uglavnom dnevne posjete.
4. Planinski turizam za zimske sportove (decembar – april), zavisi od kapaciteta
skijališnih padina i područja za nordijsko skijanje. Ne postoje utvrđeni standardi, ali je
mjerilo nekih 100 skijaša, snowbordera po hektaru padina i staza. Ovaj kriterijum se,
takođe, odnosi na granični kapacitet nosivosti područja, lokalne uslove, obezbjeđenje
rada za kategorije radnih mjesta koje u zimskom periodu ostaju neuposlene, podršku
prodaji poljoprivrednih proizvoda, aktivnost malih i srednjih preduzeća u
vanpansionskim uslugama, itd.
5. Turizam u istorijskim gradovima: kapacitet se odnosi na broj turističkih kreveta u
odnosu na ukupan broj stanovnika. Uopšteno prihvaćena stopa je 2–4 turistička
kreveta na 100 stanovnika.
6. Ruralni spomenici kulture i prirodno blago: kakvi su praistorijske pećine, očuvana
katunska planinska sela, arheološka nalazišta. Vjerski objekti i građevine su
najosjetljiviji, jer je prirodno okruženje, takođe, dio ovih atrakcija. Strogi principi
očuvanja i graničnog kapaciteta nosivosti područja ovdje moraju biti definisani.
7. Uticaj na životnu sredinu: Primjenjuju se trenutni Zakon o životnoj sredini i uređenju
prostora Republike, Natura 2000 EU i Smjenice 2000/9 EU-e za sistem žičara.
Nova oprema za održavanje staza i vještački snijeg mora zadovoljavati
najsavremenije tehničke i ekološke standarde.
www.vlada.cg.yu

Prostorno razmatranje za granični kapacitet nosivosti područja
Hoteli sa 7 do 100 soba :
Izgrađena površina za hotele (javni prostori za spavaće sobe i usluge/komunikacija) variraće
zavisno od kvaliteta hotela u rasponu od 15 m² po osobi za hotele sa niskim cijenama, i 35
m² za tipične skromne hotele sa srednjim cijenama. Izgrađena površina za planinske hotele
sa pratećim sadržajima za odmor i rekreaciju je obično 19 m² po osobi.
Napomena: Prosječna cijena za turistu u hotelskom i privatnom smještaju za noćenje sa
doručkom u Tirolu u Austriji ima raspon od 38,00 do 54,00 €, i prosječnu sezonsku zauzetost
kapaciteta od 47,65%.
Apartmani i vile:
Prosječna evropska bruto površina ima raspon od 32 m² u studio apartmanima u zimskim
odmaralištima do 150 m² za trosobne planinske vile u švajacarskom stilu.
Prodavnice:
Prosječna prodavnica ima površinu od 100m², a prosječan standard za planiranje prodavnica
u jednom odmorišnom gradu je 0,67 m² po turisti.
Ugostiteljstvo:
Površina za gradnju za restorane kreće se od 2 do 4 m² po turisti, zavisno od kvaliteta
objekta (dnevni posjetioci se moraju uzeti u obzir).
Unutrašnji objekti za zabavu:
U planinskim hotelima sa pratećim sadržajima za odmor i rekreaciju treba planirati 0,25 m²
po turisti (dnevni posjetioci se moraju uzeti u obzir). Otvoreni prostori za rekreaciju i zelene
površine u ovim hotelima trebalo bi da budu od 5 do 15 m² po turističkom krevetu, a
ukupna popunjenost trebalo bi da bude u rasponu od 60 do 100 kreveta po hektaru.
Pristup parkiralištu zavisi od toga da li je pristup grupni (dolazak turista avionom), ili je u
malim grupama ili individualno automobilom. U tipičnim planinskim hotelima sa pratećim
sadržajima za odmor i rekreaciju, prosjek je jedno parkirališno mjesto po spavaćoj sobi, sa
putevima i uslužnim prostorima za pristup parkiralištu, i mjeri se sa 5 do 25 procenata
ukupne izgrađenosti lokaliteta (dnevni posjetioci se moraju uzeti u obzir).
Vodosnabdijevanje – minimalna potražnja za vodom značajno varira zavisno od tipa
uređenosti i klime: Dnevna potrošnja po turisti u ovim hotelima ima raspon od 50 do 300
litara po osobi dnevno plus potreba za vještačkim snijegom tokom zimske sezone, ukoliko za
to bude bilo potrebe.
Sistemi liftova za transport - Ukoliko stavimo u odnos broj ljudi koji se mogu prevesti
liftovima u toku jednog sata (tehnički kapacitet) sa brojem rezidenata, dobijamo podatak o
uticaju na lokalno stanovništvo (poređenja radi, u Tirolu u Austriji ovaj parametar se kreće u
granicama 0,59 – 5,32 zavisno od lokacije). Dnevne karte za liftove koštaju od 24,00 do
36,00 €, a skoro 50% manje za djecu, u zavisnosti od kvaliteta lokacije.
Osnovno polazište za razvoj planinskog turizma koji je prikazan u IIT strateškom dokumentu
je sveobuhvatna inventarizacija kompletne turističke infrastrukture u centralnom i planinskom
regionu, kao i kvalitativna procjena optimalnih teorijskih kapaciteta u turizmu koji su od
međunarodnog, nacionalnog ili samo lokalnog značaja, a sve u skladu sa principima zaštite
životne sredine.
www.vlada.cg.yu

Inventarizacija će sadržati:
-Procjenu klimatskih uslova u smislu prikladnosti za različite vrste turizma i potencijalnu
sezonu.
-Fizička dobra: prirodni pejzaži i topografija terena, prikladnost terena za različite ljetnje i
zimske sportove, potencijal za živopisne staze za vožnju, pješačenje, vožnju biciklom, divlji
svijet, itd.
-Registar istorijskih i kulturnih dobara: gradovi, sela, spomenici istorijskog karaktera,
prebivališta etničkog karaktera, kakvi su katuni, festivali i sl.
-Infrastrukturu: svi postojeći turistički objekti i sadržaji, uključujući regionalne ''Nacionalne
restorane'', jedinstvene planinske domove i male lokalitete za poljoprivrednu proizvodnju
domaćih proizvoda, sportske i objekte za rekreaciju, itd.
-Domaćinstva u selima i katunima: voljna i sposobna da obezbijede turistički smještaj i
usluge. Važno je da katuni budu zaštićeni kao ''Nacionalno kulturno blago''.
Izraženi cilj Ministarstva turizma je dosljedan konceptualnom pristupu koji je dala Svjetska
turistička organizacija (UNWTO) za održivi razvoj.
1. Smanjiti na minimum i ublažiti negativna dejstva za:
a. turiste - u smislu gubitka kvaliteta atrakcija, kao i nezadovoljstvo koje uslijedi u
pogledu njihovih očekivanja;
b. domaće stanovništvo - u smislu prekomjernog korišćenja infrastrukture i
resursa, nepopravljive štete po kulturnu tradiciju i životnu sredinu,
narušavanje ravnoteže između izgradnje i očuvanja oblasti.
2. Očekivani pozitivni uticaj:
a. Za turiste: različite mogućnosti za iskorišćenje slobodnog vremena i proširenje
znanja;
b. Za domaće stanovništvo: modernizacija postojeće infrastrukture, centara za
obuku i bolnice; stvaranje mogućnosti za zaposlenost tokom cijele godine;
prihodovanje od izdavanja privatnih soba sezonskim radnicima; pristup i
korišćenje svih objekata i usluga, učestvovanje u privrednom razvoju (mala i
srednja preduzeća), i prikupljanje neophodnih sredstava za očuvanje
prirodnih resursa i kulturnih spomenika.
3. Vladina podrška za razvoj novih turističkih oblasti i proizvoda uključujući, ali se ne
ograničavajući na, obezbjeđenje finansijskih inicijativa za razvoj, raznovrsnu
infrastrukturu malih i srednjih preduzeća za turistički smještaj, poboljšanje
saobraćajne i infrastrukture komunalnih usluga, obezbjeđenje marketinga na
nacionalnom nivou (TOCG) i unapređenje menadžmenta.
Predloženi kriterijumi za kontrolisanje optimalnog kapaciteta biće podijeljeni u dva dijela i
mjerljivi u apsolutnom i iskustvenom smislu (kao što je uticaj na životnu sredinu i kulturnu
tradiciju, itd.):
Očuvana naselja u autohtonom stilu:
1. Fizički dio: Prihvatljivi nivo vidljivog uticaja; tačka na kojoj se ekološka šteta
odigrava; potreba za očuvanjem bogatog biodiverziteta;
www.vlada.cg.yu

2. Ekonomski dio: struktura i brojnost turista koji obezbjeđuju maksimalnu
ekonomsku korist; nivo zaposlenosti koji odgovara lokalnoj zajednici;
3. Društveni i kulturni dio: obim turizma koji se može apsorbovati bez štetnih
dejstava na društveni/kulturni život zajednice;
4. Dostupnost resursa: dostupnost javnih komunalnih usluga (vodosnabdijevanje,
snabdijevanje strujom, itd.); dostupnost saobraćajnim sredstvima; dostupnost
drugih suštinski važnih objekata kakvi su centri za obuku, bolnice i sl..
Turistički imidž/proizvod:
1. Fizički: klimatski uslovi (sezonska i ciljna tržišta), privlačnost gradova i prikladnost
pejzaža; kvalitet turističkog smještaja i atrakcija;
2. Ekonomski: troškovi odmora – konkurentnost cijene u odnosu na vrijednosti;
3. Društveni i kulturni: interesovanja i težnje lokalne zajednice; kvalitet lokalnog
zanatstva; jednistvenost festivalske i gastronomske ponude lokalnih bioprehrambenih
proizvoda i pića;
4. Resursi: standardi transporta, infrastrukture i turističkih usluga, uključujući marketing,
prodaju i usluge vodiča.
Principi i smjernice za mjerenje praga popunjenosti kapaciteta
1. Osnovna pretpostavka je da će granični kapacitet nosivosti turističkih destinacija biti
djelotvoran na nivou praga kada, statističkim terminima izraženo, određeni broj
posjetilaca može da posjeti jedno mjesto u bilo kom periodu jeka sezone ili tokom
godine, bez ugrožavanja imidža i privlačnosti ili štete za životnu sredinu.
2. Ravnoteža ukupnog kapaciteta statistički mjerljivih (smještaj, infrastruktura,
ekonomska korist, statistički podaci koji se odnose na životnu sredinu) i nemjerljivih
uticaja (kulturna tradicija, psihološki uticaj na posjetioce) biće razmotrena i postignuta
u praksi, u skladu sa lokalnim uslovima, vrstom i običajima turiste i ograničenjem
stvarnog godišnjeg korišćenja.
3. Od izgradnje koja slijedi i revidiranja urbanističkih planova na lokalnom i nacionalnom
nivou zahtijevaće se da preciznije definišu i potvrde graničnii kapacitet nosivosti
određene oblasti, uzimajući u obzir smanjenje mogućnosti za neodrživo i
preintenzivno korišćenje.
4. Uobičajene tehnike mjerenja i metode koje obuhvataju:
a. Apsolutne mjerne jedinice za balansiranje smještajnih, transportnih i
komunalnih kapaciteta;
b. Zone granične popunjenosti područja («density zones») za mjerenje broja
osoba koje mogu biti smještene po hektaru na određenom području i za
različite aktivnosti i promjenljive lokalne okolnosti;
Kapacitet = Br. osoba x ukupna površina područja
Površina dijela područja za koje se određuje kapacitet
www.vlada.cg.yu

c. Odnos između broja lokalnog stanovništva i broja turista:
Na primjer, ovaj odnos može biti definisan kao odnos turističkih kreveta i
stalno naseljenog stanovništva. Takođe, koristi se kako bi se se poredila
gustina posjećenosti na jednoj lokaciji u odnosu na drugu lokaciju. Uz faktor
iskustva, ova smjernica je korisna za ustanovljavanje prihvatljivih nivoa
kapaciteta.
Turistički kreveti x 100
Lokalna populacija
d. Analiza praga/limita kapaciteta: ovaj koncept odnosi se na maksimalni broj
broj posjetilaca koji mogu da budu prisutni na jednom području, bez potrebe
za uspostavljanjem novih resursa za snabdijevanje (struja, voda itd.).
5. Nemjerljivi kriterijumi:
1.) Prag kapaciteta= broj posjetilaca koji su neophodni za ostvarenje
ekonomskih ciljeva
2.) Prag kapaciteta= Raspolož. resursi za snabdijevanje (struja, voda, komun.
usl.)
Potrošnja po danu po osobi
U skladu sa analizom iz UNWTO, ekološki i kulturni uticaj, ili psihološko dejstvo na posjetioce
su praktično nemjerljivi i podliježu daljim istraživanjima, ali se mogu koristiti kao značajna
vrijednost u analizi isplativosti, koja je neophodna za utvrđivanje finansijskih i ekonomskih
uslova troškova i koristi za turistu, investitora i zajednicu.
Napomena: Studije uticaja na životnu sredinu su trenutno zakonski uslov za odobrenje
projekata.
Smjernice za razmatranje kreditnih mogućnosti i Analiza uticaja na zaposlenost
Vrsta turizma Prosječno ulaganje po
jedinici, u €
Turizam u seoskim
domaćinstvima 20 000,00 do 35 000,00
Domaćinstva za tzv.
turizam za odmor
(6 kreveta po jednici)
Tzv. turizam za odmor
Mali hoteli / Preduzeća
(30 kreveta po jednici)
Broj zaposlenih, po jednici
Porodična radna snaga
(2-3 osobe)
7 500,00 do 12 500,00 Porodična radna snaga
(2 osobe)
250 000,00 do 400 000,00 Najmanje 4-5 radnih mjesta
po jedinci
Sportski i rekreativni
turizam 25 000,00 do 30 000,00 1-2 radna mjesta po jedinici
Turizam u zaštićenim
prirodnim oblastima/eko
turizam / ekskurzije
12 500,00 do 20 000,00 Porodična radna snaga
(2 osobe)
Lovni i ribolovni turizam 25 000,00 do 30 000,00 2 radna mjesta po jednici
Gastronomski i etnogastronomski
turizam 75 000,00 do 100 000,00 3-4 radna mjesta po jedinici
Izvor: LEDA –UNDP / UNOPS Šibenik – Knin
www.vlada.cg.yu

www.vlada.cg.yu