Metodyka Szkolenia Taktycznego - SpecOps

WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA 

ZAKŁAD SZKOLENIA OGÓLNOWOJSKOWEGO 

płk dr Henryk OLCHA 

ppłk mgr Tomasz KĘDRA 

METODYKA SZKOLENIA TAKTYCZNEGO 

(dla podchorążych I i II roku studiów WAT) 

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = 

Warszawa 1998

3 

SPIS TREŚCI 

WSTĘP ...................................................................................... 4 

I. ZASADY OGÓLNE...................................................................... 5 

1. Zasady i cele szkolenia taktycznego............................................... 5 

2. Zadania doskonalenia metodycznego............................................. 15 

3. Metody i formy organizacyjne zajęć stosowane w okresie 

szkolenia podstawowego oraz szkolenia drużyny........................... 19 

II METODYKA SZKOLENIA ŻOŁNIERZA .................................. 32 

1. Rola i miejsce dowódcy drużyny w okresie szkolenia 

podstawowego. ............................................................................. 32 

2. Przygotowanie się dowódcy plutonu oraz dowódcy drużyny do 

zajęć. Zasady opracowania planu-konspektu. ................................ 33 

3. Układ organizacyjny i przebieg zajęć z taktyki podczas szkolenia 

podstawowego. ........................................................................... 40 

III METODYKA SZKOLENIA DRUŻYNY .................................... 45 

1. Rola i miejsce dowódcy plutonu oraz dowódcy drużyny w okresie 

szkolenia drużyny.......................................................................... 45 

2. Układ organizacyjny i przebieg zajęć w okresie szkolenia 

drużyny. 

46 

BIBLIOGRAFIA .......................................................................... 51 

ZAŁĄCZNIKI............................................................................... 52 

1. Plan-konspekt dowódcy drużyny do szkolenia w okresie 

podstawowym, nt. : „Działanie żołnierza na polu walki.” 

2. Plan-konspekt dowódcy plutonu do szkolenia w okresie szkolenia 

podstawowego, nt.: „Działanie żołnierza na polu walki.” 

3. Plan-konspekt dowódcy plutonu do zajęć z okresu szkolenia 

drużyny, nt.: „Drużyna zmechanizowana w natarciu.”. 

4. Plan-konspekt dowódcy drużyny do zajęć realizowanych w 

formie musztry bojowej, nt.: „Dowodzenie drużyną 

zmechanizowaną w obronie.” 

5. Plan konspekt dowódcy plutonu do zajęć grupowych z przejściem 

do praktycznego działania, nt. : „Dowodzenie plutonem 

zmechanizowanym w natarciu." 

ZAKOŃCZENIE .......................................................................... 120

4 

WSTĘP 

Poradnik jest przeznaczony dla podchorążych I i II roku studiów. Stanowi on 

kompendium wiedzy z metodyki szkolenia taktycznego, niezbędnej dowódcy drużyny i 

dowódcy plutonu, do nauczania w okresie szkolenia podstawowego i zgrywania drużyny. 

Przede wszystkim obejmuje cały zakres wiedzy i umiejętności metodycznych potrzebnej 

do organizowania i prowadzenia zajęć ze szkolenia taktycznego, który obowiązuje 

aktualnie absolwenta WAT. 

W pierwszym rozdziale zawarte są podstawowe, teoretyczne zagadnienia z 

dziedziny dydaktyki wojskowej i metodyki szkolenia taktycznego. Szczególną uwagę 

zwrócono na zasady nauczania, metody i formy organizacyjne zajęć stosowane w okresie 

podstawowego szkolenia i zgrywania drużyny. 

W części drugiej omówiono problematykę związaną z metodyką szkolenia 

żołnierza, eksponując rolę i miejsce dowódcy plutonu (drużyny) w okresie szkolenia 

podstawowego. 

W części trzeciej zaprezentowano układ organizacyjny i przebieg zajęć w okresie 

szkolenia drużyny. 

Istotne znaczenie dla całości poradnika posiadają załączniki, gdzie jako warianty 

przykładowych rozwiązań zaproponowano w pełni opracowane plany-konspekty do 

zajęć, które są objęte programem nauczania w I i II roku studiów ze szkolenia 

taktycznego. Podanych w nich przykładów organizacyjnych i sposobów przeprowadzenia 

konkretnych zajęć (ćwiczeń) taktycznych nie należy traktować jako jedynych i 

najlepszych rozwiązań. Są to propozycje, które powinny podchorążym ułatwić 

zrozumienie problematyki związanej z szkoleniem taktycznym w dwóch 

najistotniejszych okresach szkolenia w jednostkach wojskowych oraz we właściwym 

przygotowaniu się do przyszłej roli dowódcy - nauczyciela. 

Należy jednak podkreślić, że proponowane rozwiązania organizacyjne i 

metodyczne powinny być systematycznie wzbogacane i rozszerzane o nowe treści 

wynikające z doświadczeń szkoleniowych, także tych, które zostały wypracowane i 

obowiązują w NATO, oraz trendów rozwojowych organizowania i prowadzenia działań 

taktycznych.

5 

I. ZASADY OGÓLNE. 

1. Zasady i cele szkolenia taktycznego. 

Szkolenie taktyczne jest podstawowym przedmiotem w całokształcie szkolenia 

bojowego wojsk pancernych i zmechanizowanych. Obejmuje ono zasadnicze zagadnienia 

szkolenia specjalistycznego. Dlatego też, od jakości szkolenia taktycznego w okresie 

podstawowym i oddziaływania wychowawczego oraz wpojenia określonych pojęć i 

zasad działania, w głównej mierze zależeć będą efekty nauczania w kolejnych etapach 

szkolenia w okresach zgrywania załóg i pododdziałów. 

Wiedza taktyczna przekazywana szkolonym powinna być oparta na najnowszych 

zasadach prowadzenia działań taktycznych. W zakładanych celach szkoleniowych musi 

się znaleźć umiejętność nowoczesnego dowodzenia i prowadzenia walki, a to oznacza 

sprawne i optymalne decyzje podejmowane w walce oraz umiejętność użytkowania 

najnowszej techniki bojowej. Uzyskanie więc wymaganego zakresu wiedzy i osiągnięcie 

odpowiedniego stopnia praktycznych umiejętności przez dowódców danego szczebla 

dowodzenia i przez pododdziały w szkoleniu taktycznym jest możliwe jedynie wówczas, 

jeżeli kadra dowódcza (wykładowcy) legitymują się nie tylko gruntowną wiedzą 

specjalistyczną z zakresu taktyki ogólnej, lecz także posiadają umiejętność przekazania 

jej podwładnym. Potrzebna jest więc każdemu żołnierzowi znajomość i umiejętność 

praktycznego stosowania reguł dydaktycznych. Do najważniejszych z nich należą zasady 

nauczania, które wypracowała dydaktyka i ona definiuje to pojęcie następująco: 

Zasady nauczania są to prawidłowości dydaktyczne, przestrzeganie których jest 

niezbędnym warunkiem skutecznego nauczania i uczenia się. 

Tak rozumiane zasady nauczania służą realizacji ogólnych celów kształcenia i 

obowiązują w pracy szkół różnych typów i szczebli oraz w zakresie różnych 

przedmiotów nauczania (np. matematyki). 

Zasady nauczania nie są jednak „normami prawnymi,” lecz opartymi na 

spostrzeżeniach naukowych regułami praktycznymi. Innymi słowy nie grożą nam żadne 

sankcje typu prawnego, jeżeli nie będziemy przestrzegali ich reguł. Lecz musimy 

zdawać sobie sprawę z tego, że nasze efekty szkoleniowe okażą się niezadowalające, 

jeżeli nie zastosujemy ich np. w nauczaniu taktyki.

6 

Zasady określają sposób w jaki należy urzeczywistniać cele nauczania. Cele i 

treści nauczania ukazują z kolei, czego należy uczyć, natomiast zasady wskazują jak się 

to powinno czynić. Zasady odpowiadają na pytanie d l a c z e g o należy uczyć tak lub 

inaczej (poglądowo, systematycznie) aktywizując podchorążych (żołnierzy). 

Biorąc za podstawę zasady nauczania, które wypracowała dydaktyka w szkoleniu 

mają zastosowanie następujące z nich: * 

− poglądowości; 

− aktywności i samodzielności szkolonych; 

− związku teorii z praktyką; 

− trwałości wiedzy oraz indywidualnego podejścia do szkolonych; 

− przystępności; 

− systematyczności. 

Zasada poglądowości nakazuje, aby w procesie nauczania umiejętnie łączyć 

słowo i pokaz przez zaangażowanie zmysłów wzroku, słuchu, dotyku itd. Należy 

ukazywać szkolonym rzeczy i zjawiska najpierw w ich naturalnym odzwierciedleniu, a 

następnie przy pomocy modeli, obrazu, filmów, schematów i symboli. 

Szczególną rolę w realizacji tej zasady spełniają pokazy uzbrojenia i sprzętu 

bojowego organizowane w pierwszych dniach szkolenia podstawowego oraz w okresie 

pobytu podchorążych na praktykach w jednostkach wojskowych. Ważny jest również 

udział podchorążych w organizowanych przez Zakład Szkolenia Ogólnowojskowego 

podróżach studyjnych na wszelkiego rodzaju pokazy i ćwiczenia z udziałem wszystkich 

rodzajów sił zbrojnych i innych uczelni wojskowych. Są one organizowane i 

prezentowane niejednokrotnie dla najwyższych szczebli dowodzenia. Pełny rozmach i 

zabezpieczenie w środki pozoracji pola walki tych ćwiczeń, stanowi znakomitą lekcją 

poglądową dla podchorążych co do możliwości ogniowych, skuteczności i sposobu 

działania na współczesnym polu walki pododdziałów rodzajów sił zbrojnych. 

______________________ 

* Poradnik metodyczny do szkolenia taktycznego w szkolnych pododdziałach piechoty, Wyd. MON, 

Warszawa 1990, s.7.

7 

Zasada poglądowości jest jedną z najwcześniej sformułowanych, a zarazem 

najpowszechniej uznawanych zasad nauczania. Jej przestrzeganie przez nauczającego 

(wykładowcę, dowódcę) ma się przyczynić do usunięcia z procesu nauczania 

werbalizmu, tj. zastępowania przedmiotów przez oznaczające je, ale często nie znane 

żołnierzowi wyrazy. W rezultacie werbalnego nauczania, żołnierze zamiast myśleć 

samodzielnie i logicznie, operują wyuczonymi na pamięć wyrazami, które są dla nich 

„pustym dźwiękiem”, nie wypełnia ich treść. 

Wiedza, którą przekazujemy żołnierzowi w oparciu o konkretną rzeczywistość 

jest nie tylko lepiej rozumiana, ale i trwalsza. Na przykład, prowadząc wykład z pokazem 

sprzętu, należy robić wszystko, by umożliwić każdemu żołnierzowi obejrzenie, 

dotknięcie i o ile to możliwe, wypróbowanie danego sprzętu czy modelu. 

Podsumowując możemy stwierdzić, że racjonalne posługiwanie się zasadą 

poglądowości nie prowadzi do eliminowania z procesu nauczania słowa (mówionego i 

pisanego), lecz wyznacza mu jedynie właściwe miejsce w tym procesie, nie pozwala, aby 

słowo zastępowało rzeczywistość tam, gdzie nie jest to wskazane ze względów 

dydaktycznych. Szkolenie należy oprzeć na poznaniu samej rzeczywistości, tzn. 

konkretnych rzeczy, zjawisk oraz procesów. Rzecz w tym, aby poszczególne słowa i ich 

zestawienie sygnalizowały żołnierzowi to co naprawdę oznaczają. 

Omawiana zasada zabiega o wszechstronny rozwój spostrzegawczości i myślenia 

żołnierzy. 

Zasada aktywności i samodzielności szkolonych. Zasadę tą realizuje się 

głównie poprzez taką organizację zajęć, podczas których szkoleni w sposób świadomy i 

w miarę samodzielny rozwiązują stawiane przed nimi problemy dydaktyczne oraz 

rozwijają umiejętności poznawcze. Należy zatem w toku studiów wyrabiać u 

podchorążych inicjatywę, samodzielność, myślenie i działanie. Realizując tę zasadę 

należy zapewnić podchorążym rozwijanie indywidualnych zainteresowań poprzez udział 

w działalności naukowych kół podchorążych czy w fakultetach. 

W zasadzie tej można wyodrębnić dwa aspekty: samodzielność i aktywność. 

Bardzo dużą w szkoleniu odgrywa samodzielność, która ułatwia wyrobienie właściwego 

stosunku szkolonych do świadomego udziału w zdobywaniu wiedzy, umiejętności i 

nawyków oraz do krytycznej oceny osiąganych wyników w szkoleniu.

8 

Mówiąc o świadomości podchorążych w procesie szkolenia, wysuwamy na pierwsze 

miejsce konieczność takiego nauczania, aby mogli oni zrozumieć materiał lekcyjny i jego 

przydatność. Pozwoli to im przyswoić go sobie w sposób przemyślany i świadomy. 

Drugi człon omawianej zasady to aktywność. Rozróżniamy aktywność umysłową i 

fizyczną. Jeśli przyjmiemy za kryterium stosunek szkolonych do określonej czynności, 

mówimy również o aktywności świadomej (działanie zamierzone) i nieświadomej (np. 

podchorąży nie rozumie celu rozkazu, lecz wykonuje je bardzo dobrze). Ze względu na 

cechy osobowości rozróżniamy także aktywność naśladowczą, bierną, twórczą i 

samodzielną. 

Każda działalność człowieka powinna być działalnością świadomą, czyli 

skierowaną na jakiś cel, a więc w pewnym stopniu działalnością zaplanowaną i 

kontrolowaną. Jeżeli uczestnikom procesu szkolenia uświadomimy wartość treści 

zawartej w określonym temacie oraz pokażemy cel każdego pojedynczego zajęcia, to nie 

tylko osiągniemy ich maksymalną mobilizację do pracy, ale również wyjaśnimy kierunek 

działania i sprawimy, że dostrzegą sensowność swojej pracy. Poszczególne cele 

szkoleniowe uznane zostaną przez podchorążych za słuszne i konieczne, za cele własne, 

jeżeli ich każda działalność zostanie odpowiednio umotywowana, a oni sami się nią 

zainteresują. Nie wystarczą więc tylko takie motywy uczenia się, których źródłem jest 

polecenie, rozkaz, strach przed złą oceną, czy chęć zaimponowania innym. 

Umotywowana działalność szkoleniowa to taka , którą podchorążowie się zainteresują, 

podejmowana jest przez nich z chęcią, wypływa z ich inicjatywy. Dlatego tym 

gruntowniej zostanie opanowana. 

Uczenie się tylko z obawy przed złą oceną i karą przy jednoczesnym braku 

zainteresowania czyni naukę wyjątkowo uciążliwą i mało wydają, budzi niechęć do 

wykładowcy (dowódcy) i do danego przedmiotu. Doświadczenia wskazują, że bardziej 

skutecznym środkiem dydaktycznym jest zachęta, pochwała, czy nagroda, niż przesadnie 

surowa ocena. Ocena pozytywna jako wyraz uznania silniej pobudza do pracy. 

Podchorążowie w czasie zajęć taktycznych powinni rozumieć sens i znaczenie 

określonego działania. W każdym zajęciu taktycznym trzeba dążyć do wyrabiania 

samodzielności i inicjatywy u szkolonych. Temu celowi służy nie precyzyjne stawianie 

zadań, lecz określenie zasadniczego celu. Natomiast w początkowej fazie nauczania,

9 

instruowanie i objaśnianie sposobu prawidłowego wykonywania czynności w 

określonym rodzaju działań taktycznych. Aby podchorążowie mogli zrozumieć treść 

przerabianego tematu oraz sposób określonego działania, celowe jest wcześniejsze 

zapoznanie ich z istotą zagadnienia na wykładach lub zajęciach grupowych. Ważne 

znaczenie mają projekcje filmów na określony temat oraz pokazowe ćwiczenia taktyczne 

w jednostkach wojskowych (np. podróże studyjne). 

Reasumując - zasada aktywności i samodzielności szkolonych przestrzega, że nie 

można niczego nauczyć podwładnych bez ich wewnętrznego pozwolenia, bez ich chęci 

aktywnego współudziału w procesie nauczania. 

O efektywności szkolenia decyduje więc nie mechaniczna, zewnętrzna aktywność, lecz 

aktywność wewnętrzna wywołana zainteresowaniem czy wręcz odpowiednim 

zamiłowaniem. 

Zasada związku teorii z praktyką - postuluje umiejętne i twórcze łączenie 

wiedzy praktycznej z teorią. Nabyte w działaniu praktycznym doświadczenie powinno 

wzbogacać wiedzę teoretyczną podchorążych i służyć dalszemu doskonaleniu praktyki. 

Inaczej ujmując można stwierdzić, że zasada wiązania teorii z praktyką służy 

przygotowaniu żołnierzy do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnych 

sytuacjach praktycznych. 

Takie elementy poznania jak: postrzeganie, abstrakcyjne myślenie i działanie są w 

praktyce nierozerwalnie ze sobą związane. Powinny one występować w każdych 

zajęciach taktycznych. W czasie szkolenia szczególny nacisk należy położyć na praktykę, 

gdyż pozwala ona sprawdzić słuszność myślenia, wzbogaca je i jest źródłem 

postrzegania. 

Nie należy podawać podchorążym uogólnień, ponieważ sami powinni do nich dochodzić. 

Podsumowując należy stwierdzić, że nieprzestrzeganie w nauczaniu omawianej 

zasady z reguły prowadzi do tego, że podchorążowie wiedzą, lecz nie umieją wykonać 

określonych czynności praktycznych, albo też potrafią wykonać tę czynność, ale nie 

rozumieją ich podstaw praktycznych.

10 

Zasada trwałości wiedzy oraz indywidualnego podejścia do szkolonych. 

W literaturze zasada powyższa z reguły rozbita jest na dwie równorzędne zasady. Jednak 

obowiązujący poradnik metodyczny* połączył je w jedną, dlatego także w tym 

opracowaniu omówimy je razem. 

Zgodnie z tą zasadą należy systematycznie rozwijać zainteresowania szkolonych i 

wdrażać ich do samodzielnego doskonalenia się drogą samokształcenia. Przede 

wszystkim zaś należy stworzyć takie warunki kształcenia, aby podstawowe, kolejno 

zdobywane wiadomości, umiejętności i nawyki nie zniknęły w dalszych latach nauki, 

lecz były systematycznie utrwalane i pogłębiane. 

Osiągnięcie celów wynikających z tej zasady może nastąpić w wyniku 

zastosowania następujących środków: 

− powtarzanie wiadomości i umiejętności; 

− ćwiczenia, szczególnie w zakresie samodzielności myślenia i działania; 

− systematyczna kontrola i samokontrola wyników nauczania i uczenia się. 

Tak więc, kształcąc podchorążych należy dążyć do tego, by to czego ich uczymy 

mogło być przez nich odtworzone w dowolnym miejscu i czasie. W wojsku ma to 

szczególne znaczenie, ponieważ nigdy nie wiadomo dokładnie, kiedy i w jakich 

warunkach podchorążowie (żołnierze) mogą być zmuszeni do skorzystania z tej wiedzy i 

umiejętności. 

Dydaktyka i psychologia dostarczają wiele dowodów, że po stosunkowo krótkim 

czasie niewiele pozostaje w umyśle, nawet to, co szkoleni przyswoją sobie z dużym 

wysiłkiem i zainteresowaniem. Dlatego zasada trwałości wiedzy wymaga od 

wykładowcy (przełożonego) zastosowania takich metod i środków, dzięki którym 

wiadomości, umiejętności i nawyki podchorążych będą stawały się coraz bardziej trwałe, 

dokładne i użyteczne. Ponieważ w początkowym okresie szkolenia wiadomości i 

umiejętności świeżo zdobyte są jeszcze nietrwałe i łatwo ulegają zapomnieniu, w 

procesie nauczania niezbędne są czynności, które zapewniają ich trwałość. Najczęściej 

należą do nich: 

− powtórzenia; 

− ćwiczenia; 

− sprawdzanie (kontrola i ocena). 

___________________ 

* Poradnik metodyczny do szkolenia taktycznego w szkolnych pododdziałach piechoty, Wyd. MON,

11 

Warszawa 1990, s. 7. 

Powtarzanie wiadomości i umiejętności nie może być mechaniczne i nie może 

być organizowane w takiej samej kolejności w jakiej było podawane po raz pierwszy. 

Dawniej utrwalano materiał przede wszystkim drogą mechanicznego i często 

bezmyślnego „kucia”. Obecnie należy starać się utrwalać materiał poprzez rozbudzenie u 

szkolonych zainteresowania zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami oraz 

świadomy ich udział w procesie nauczania a także systematyczne powtarzanie. 

Powtarzając, trwale wiążemy w świadomości szkolonych materiał opanowany dawniej z 

tym, który przekazujemy w danej chwili (patrz rys. 1). 

i 

a b c d e f g n 

Rys. 1 Krzywa zapominania a częstotliwość powtórzeń.* 

Z krzywej zapominania wynika, że liczba powtórzeń, największa bezpośrednio po 

zapoznaniu się żołnierzy z nowym materiałem (a,b,c), a więc w okresie największego 

ubytku wiadomości, powinna stopniowo maleć (d,e,f), lecz nie zniknąć całkowicie 

(g ....n). 

Ćwiczenia mają na celu utrwalenie określonego materiału, usystematyzowanie 

wiadomości oraz pokazanie szkolonym ich praktycznej użyteczności. Należy dobierać 

takie ćwiczenia, które sprzyjają nieprzerwanemu pogłębianiu wiadomości, kształtowaniu 

umiejętności i nawyków oraz rozwojowi samodzielnego myślenia i działania. W miarę 

opanowania przez żołnierzy określonego zakresu wiadomości i nawyków celowe jest 

stawianie im zadań wymagających samodzielnego ich rozwiązania. 

W procesie samodzielnej pracy nad materiałem teoretycznym lub czynnościami 

praktycznymi również następuje jego przyswajanie i trwałe zapamiętanie. 

_______________________

12 

* Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Wyd. PWN, Warszawa 1984, s.120. 

Kontrola i ocena. Niezależnie od powtarzania i ćwiczenia, istotną rolę w 

utrwaleniu przerobionego materiału odgrywa systematyczna kontrola i ocena wyników 

szkolenia. Organizowana przy jednoczesnym współudziale uczestników szkolenia jest 

ona ważnym czynnikiem kształtowania motywów uczenia się i trwałego przyswojenia 

wiedzy. 

Omawiana zasada, a w szczególności jej drugi człon nakazujący indywidualne 

podejście do szkolonych zakłada, że szkoląc w zespołach (plutonach, grupach), należy 

równocześnie rozwijać indywidualne możliwości i zainteresowania żołnierzy. 

Podchorążych szczególnie uzdolnionych należy kształcić według zindywidualizowanych 

programów nauczania. Dla rozwoju indywidualnych zainteresowań podchorążych, 

pogłębienia i utrwalenia oraz rozszerzenia ich wiedzy w WAT, należy szeroko 

wykorzystywać działalność kół naukowych oraz fakultetów. 

Dążąc do podnoszenia grupowych wyników nauczania co jest szczególnie ważne w 

szkoleniu taktycznym, którego zasadniczym celem jest przygotowanie pododdziałów do 

działania na polu walki, należy powodować, aby słabsi dorównywali silniejszym. Jednak 

nie należy tłumić indywidualnych umiejętności jednostek, ponieważ indywidualne 

zespolenie wysiłku podnosi na wyższy poziom zbiorową działalność pododdziału. 

Zasada przystępności, zwana także zasadą stopniowania trudności, wymaga 

uwzględnienia w nauczaniu podchorążych (żołnierzy) ich możliwości umysłowopoznawczych 

i wydolności fizycznych. Nakłada ona obowiązek stopniowego , ale 

systematycznego zwiększania wysiłku żołnierzy zarówno podczas rozwiązywania 

problemów teoretycznych jak i działania w trudnych i złożonych sytuacjach 

praktycznych. 

W procesie nauczania należy przestrzegać obowiązujących w tej zasadzie reguł, 

to jest przechodzenia: 

− od znanego do nieznanego; 

− od tego co bliskie do tego co dalekie; 

− od łatwiejszego do trudniejszego; 

− od prostego do złożonego.

13 

Zasada przystępności sugeruje, że zajęcia należy prowadzić w sposób przystępny, 

prosty, co nie obniża ich poziomu, lecz przeciwnie przyczynia się do lepszego 

zrozumienia przerabianego materiału. Trzeba tu mieć na uwadze, że nie wszyscy 

podchorążowie (żołnierze) będą osiągali jednakowe postępy w nauce, gdyż będzie to 

wynikało z ich zróżnicowanego poziomu wiedzy ogólnej. Wykładowca powinien 

orientować się jaki jest poziom szkolonych i odpowiednio do tego dostosować 

przerabiany materiał, a jednocześnie powinien wymagać od nich wysiłku niezbędnego do 

osiągnięcia określonych w programie celów szkoleniowych. Od każdego szkolonego 

należy wymagać wysiłku odpowiadającego jego możliwościom. Jednym wysiłek ten 

umożliwi bardzo dobre opanowanie zagadnień przewidzianych w programie szkolenia, a 

drugim - pozwoli zaledwie osiągnąć wymagany poziom. 

Zasada systematyczności powinna być realizowana poprzez logiczny układ 

treści nauczania, a w nich przedmiotów, tematów i zagadnień oraz ich wzajemną 

korelację. Szkolony powinien poznawać materiał nie jako zbiór dowolnie zestawionych 

faktów i pojęć, lecz jako system wzajemnie powiązanych wiadomości. Stosując tę zasadę 

należy przestrzegać następujących reguł: 

− podawanie nowego materiału należy rozpocząć tylko wtedy, gdy wykładowca upewni 

się, że uprzednio przerobiony został gruntownie opanowany; 

− nowe wiadomości przekazywać we właściwej, logicznej kolejności; 

− w toku wszystkich zajęć programowych, zwłaszcza praktycznych, wiązać 

poszczególne fragmenty w jedną całość podkreślając jednocześnie elementy 

najbardziej istotne; 

− w miarę upływu czasu, stawiać szkolonym do rozwiązania coraz to trudniejsze 

zadania praktyczne i teoretyczne. 

Podsumowując należy podkreślić, że literatura tematu jest stosunkowo szeroka i 

różnie ustosunkowuje się co do liczby zasad nauczania jak i kolejności ich 

zaszeregowania. Niewątpliwie bardzo trudno jest jednoznacznie wskazać jakąkolwiek 

kolejność, czy określić ważność zasad nauczania. Wszystkie są ważne i istotne w 

procesie szkolenia, ponieważ wzajemnie się przenikają i uzupełniają. W sposób nieco 

lakoniczny można to ująć w następująco: Praktyczne zastosowanie wiedzy teoretycznej 

jest możliwe tylko wówczas, gdy jest ona trwale zapamiętana. Wiadomości szkolonego są

14 

tym trwalsze im bardziej świadomie i aktywnie pracował on nad zdobywaniem wiedzy, 

zaś nauczanie było bardziej poglądowe a materiał przystępny i usystematyzowany. 

Niezależnie od ogólnie obowiązujących zasad, które wypracowała dydaktyka 

(zostały omówione wyżej), wyróżnia się specyficzne zasady nauczania właściwe głównie 

w szkoleniu taktycznym. Zaliczamy do nich: 

− zasadę realizmu; 

− zasadę ciągłej gotowości bojowej; 

− zasadę jedności - współzależności kształcenia fachowego i metodycznego. 

Zasada realizmu wyraża się w maksymalnym zbliżeniu szkolenia taktycznego do 

rzeczywistych, trudnych i złożonych warunków przewidywanego pola walki i uczenia 

podchorążych tego co jest niezbędne w walce. Funkcjami tej zasady są: 

− zwalczanie umowności, uproszczeń i schematyzmu; 

− kształtowanie odporności psychicznej i fizycznej; 

− wyrabianie twórczej wyobraźni taktycznej; 

− umiejętność przewidywania; 

− odpowiedzialność wynikająca z zasady jednoosobowego dowodzenia. 

W pokojowym okresie szkolenia, gdy brak rzeczywistego niebezpieczeństwa i 

napięcia psychicznego jakie występuje w okresie wojny, niektórzy podchorążowie 

(żołnierze) skłonni są do omijania trudności lub niedokładnego wykonywania 

poszczególnych czynności a niejednokrotnie całych fragmentów ćwiczeń. Zdarza się, że 

w czasie ćwiczeń taktycznych ich uczestnicy (nie tylko dowódcy) lekceważą sobie 

rozpoznanie, czy ubezpieczenie, zaś ich przełożeni nie zawsze należycie stawiają 

zadania. 

Otóż zasada realizmu przypomina, aby każda czynność, którą w procesie 

szkolenia muszą wykonywać podchorążowie (żołnierze), była wykonywana bez 

uproszczeń, tak jak w realnie prowadzonej walce. Prowadząc zajęcia należy ciągle 

zwracać uwagę, aby jego uczestnicy zawsze konsekwentnie i z pełnym poświęceniem

15 

wykonywali rozkazy, przestrzegali zasad określonych w instrukcjach i w regulaminie 

działań taktycznych. 

Bardzo duże znaczenie ma organizacja i sposób pozoracji pola walki, która w 

maksymalnym stopniu powinna odzwierciedlać działanie przeciwnika oraz zmuszać do 

właściwego zachowania się pododdziałów własnych w czasie ćwiczeń taktycznych. 

Zasada ciągłej gotowości bojowej wynika z zakładanych dla szkół, uczelni i 

jednostek wojskowych funkcji w systemie obronności kraju. Stąd część ćwiczeń 

taktycznych należy łączyć ze szkoleniem i sprawdzianami gotowości alarmowej. 

Zasada ta podkreśla, że każda najtrudniejsza i wymagająca wiele wysiłku czynność, którą 

w procesie szkolenia wykonać muszą żołnierze, nie jest „wymysłem dowódcy”, lecz ma 

na celu nieustanne podnoszenie gotowości bojowej pododdziału. Dlatego podstawową 

metodą w szkoleniu taktycznym powinno być ćwiczenie praktyczne, ponieważ w 

największym stopniu zapewnia ono osiągnięcie zakładanej gotowości bojowej. W 

koszarach, na sali wykładowej czy urządzeniach treningowych, żołnierz nie uzyska 

takiego doświadczenia jak na zajęciach i ćwiczeniach taktycznych w polu, na strzelnicy, 

poligonie czy czołgowisku. 

Zasada jedności - współzależności kształcenia fachowego i metodycznego. 

Założeniem tej zasady jest, że podstawą umiejętności metodycznych są umiejętności 

fachowe. Kształcąc w zakresie fachowości, należy rozwijać równocześnie umiejętności 

metodyczne, gdyż każdy oficer - dowódca prędzej czy później w swojej karierze 

zawodowej, będzie musiał stać się „nauczycielem”. Dlatego też, nie zależnie od 

szkolenia instruktorsko-metodycznego, każde zajęcia kończyć należy omówieniem jego 

formy organizacyjnej i zastosowanej metody nauczania. Jednocześnie dążyć należy do 

tego, aby każde zajęcia były wzorem do naśladowania przez podchorążych. 

2. Zadania doskonalenia metodycznego. 

„Działalność metodyczna to wyodrębniony zespół przedsięwzięć organizacyjnych 

(czynności, zabiegów) dydaktyczno - wychowawczych i technicznych mających na celu 

doskonalenie umiejętności pedagogicznych kadry.”*

16 

______________________ 

* Instrukcja o organizacji działalności dydaktycznej i naukowej w wojskowych szkołach zawodowych, 

MON, Warszawa 1990, Szkol. 735/90, s. 41. 

Działalność metodyczna ściśle związana jest z wcześniej omówioną zasadą 

jednści-współzależności kształcenia fachowego i metodycznego, jest jej kontynuacją 

obejmującą cały okres służby każdego żołnierza - dowódcy, na każdym szczeblu 

dowodzenia. 

Efekty działalności metodycznej zależą od umiejętnego koncentrowania wysiłków 

wokół węzłowych problemów wynikających z analizy procesu nauczania w danym 

okresie 

szkolenia. Sprawność działania organizacyjno-metodycznego zależy od przygotowania 

dydaktycznego. Chodzi tu w szczególności o zasób wiedzy i umiejętności dydaktycznych 

niezbędnych do organizacji procesu szkolenia i oceniania podwładnych, znajomość zasad 

i metod nauczania, umiejętność przygotowania się do zajęć, organizowania pomocy i 

pokonywania trudności napotykanych w trakcie realizacji programu szkolenia. 

Do głównych zadań doskonalenia metodycznego można zaliczyć: 

− systematyczne doskonalenie umiejętności dydaktycznych wykładowców (kadry 

dowódczej) oraz podchorążych; 

− doskonalenie organizacji i metod prowadzenia zajęć oraz całego procesu nauczania; 

− wypracowanie jak najlepszych form organizacji i metod nauczania do konkretnych 

zajęć oraz ich ujednolicenie np. w ramach danego pododdziału; 

− popularyzacja, rozpowszechnienie i przyswojenie przez podchorążych doświadczeń 

najlepszych wykładowców i dowódców; 

− ujednolicenie organizacyjnych sposobów wykorzystania bazy szkoleniowej oraz 

popularyzacja najnowszych rozwiązań w tym zakresie. 

Działalność metodyczna powinna służyć propagowaniu innowacji dydaktycznej 

oraz charakteryzować się różnorodnością form i bogactwem treści. Należy ją prowadzić 

w powiązaniu ze szkoleniem programowym korzystając z doświadczeń innych ośrodków 

szkolenia, czy jednostek wojskowych. Jednocześnie należy popularyzować własny 

dorobek i doświadczenie poprzez działalność wydawniczą i w drodze osobistych 

kontaktów, w tym również z innymi szkołami wojskowymi. 

Zasadniczymi przedsięwzięciami w pracy metodycznej są:

17 

− odprawy metodyczne (posiedzenia, narady metodyczne); 

− kursy instruktorsko-metodytczne; 

− zajęcia metodyczne (hospitacje, zajęcia pokazowe, otwarte, zajęcia instruktorskometodyczne, 

instruktaże); 

− doskonalenie znajomości wybranych zagadnień dydaktyki wojskowej; 

− opracowywanie materiałów metodyczno-szkoleniowych; 

− wymiana doświadczeń metodycznych z kadrą innych uczelni oraz jednostek 

wojskowych. 

Odprawy metodyczne (na szczeblu zakładu) przeprowadza się w celu 

kolektywnego przestudiowania określonych problemów metodycznych, wyciągnięcia 

odpowiednich wniosków w wyniku dyskusji oraz powzięcia konkretnych decyzji 

zmierzających do zwiększenia efektywności pracy metodycznej wykładowców (kadry 

dowódczej) i ustalenie zasad obowiązujących w danym okresie (semestrze) działalności 

dydaktyczno - wychowawczej. 

problemy: 

Na odprawach metodycznych powinny być rozpatrzone i omówione następujące 

− metody i formy organizacyjne konkretnych zajęć realizowanych w danym okresie 

(semestrze); 

− analiza działalności dydaktycznej wykładowców, instruktorów (kadry dowódczej); 

− metody stosowania nowoczesnych, technicznych środków audiowizualnych; 

− metody przeprowadzenia ćwiczeń egzaminacyjnych, seminariów i innych 

sprawdzianów; 

− projekty opracowań metodycznych zasadniczych tematów danego przedmiotu; 

− treść skryptów, konspektów i innych materiałów; 

− wyniki hospitacji zajęć; 

− organizacja i sposób przeprowadzenia konsultacji dla podchorążych; 

− nowe materiały szkoleniowe, publikacje, instrukcje, regulaminy, których 

wprowadzenie do programu nauczania pociąga za sobą konieczność zastosowania 

niezbędnych przedsięwzięć metodycznych.

18 

Kursy instruktorsko-metodyczne organizuje się dla dowódców określonego 

szczebla dowodzenia w celu: 

− modyfikacji, udoskonalenia i ujednolicenia metod nauczania i form organizacyjnych 

zajęć. W warunkach WAT szczególne znaczenie przywiązuje się do kursu 

organizowanego przed każdym Podstawowym Szkoleniem Wojskowym. Obejmuje on 

kadrę dowódczą (dowódców kompanii, plutonów) oraz podchorążych, którzy jako 

dowódcy drużyn biorą udział w tym ważnym okresie szkolenia; 

− wymiany doświadczeń w zakresie stosowania najwłaściwszych metod nauczania i 

form organizacyjnych zajęć oraz popularyzowania najnowszej literatury fachowej i 

wydawnictw metodycznych; 

− zapoznania uczestników kursu z zasadami walki (np. według standardów NATO) i 

wykorzystania nowych środków uzbrojenia i sprzętu bojowego; 

Czas trwania kursu instruktorsko-metodycznego określa jego program. Wszystkie 

prace organizacyjne oraz dokumentacja związana z kursem powinna być zakończona 

przynajmniej tydzień przed jego rozpoczęciem. 

Zajęcia metodyczne planuje się i przeprowadza w celu doskonalenia lub 

wypracowania najbardziej skutecznych w warunkach danej uczelni metod nauczania i 

form organizacyjnych zajęć. Zajęcia metodyczne powinny poprzedzać tematy, których 

treść uległa poważnym zmianom merytorycznym lub w ramach których, planuje się 

zastosować nowe środki dydaktyczne. Prowadzi się je również wówczas, gdy kontrole 

zajęć wykazują wiele niedociągnięć w przygotowaniu metodycznym kadry dydaktycznej 

(dowódczej) lub dużą rozbieżność w samej metodyce prowadzenia tego samego zajęcia. 

Zajęcia metodyczne przeprowadza się w formie zajęć: pokazowych, otwartych, 

instruktorsko-metodycznych oraz instruktażu. 

Opracowanie materiałów metodyczno-szkoleniowych (opracowań metodycznych, 

planów-konspektów, skryptów) jest jedną z form indywidualnego samokształcenia 

fachowo-metodycznego wykładowców, kadry dowódczej i podchorążych. 

Doskonalenie znajomości wybranych zagadnień dydaktyki wojskowej ma na 

celu systematyczne pogłębianie wiedzy kadry dydaktycznej i dowódczej z wybranych 

działów teorii nauczania, uczenia się i samokształcenia, pisania skryptów i podręczników 

oraz metodologii badań naukowych.

19 

Wymianę doświadczeń metodyczno-szkoleniowych prowadzi się między 

zakładami przedmiotowymi i pododdziałami, między szkołami i jednostkami 

wojskowymi. 

Wymianę doświadczeń między wykładowcami (dowódcami) prowadzi się poprzez 

wzajemne uczestniczenie w zajęciach programowych. Planują ją w miesięcznych planach 

pracy kierownicy zakładów (dowódcy). Ma ona na celu zapoznanie się ze sposobem 

prowadzenia zajęć przez najbardziej doświadczonych wykładowców (dowódców). 

3. Metody i formy organizacyjne zajęć stosowane w okresie 

szkolenia podstawowego oraz szkolenia drużyny. 

Dla potrzeb niniejszej pracy omówimy wybrane metody nauczania i formy 

organizacyjne zajęć, niezbędne zdaniem autorów, w okresie szkolenia podstawowego i 

zgrywania drużyny. 

METODA - jest to naukowo opracowany sposób przekazywania wiedzy przez 

wykładowcę (dowódcę) podchorążym w celu wyposażenia ich w wiadomości, 

wyrabiania umiejętności i nawyków. 

Podobnie definiuje to pojęcie obowiązujący poradnik metodyczny: „Przez pojęcie 

„metoda” w szkoleniu taktycznym należy rozumieć pewien określony zespół sposobów, za 

pomocą których przekazujemy szkolonym wiedzę wojskową lub uczymy ich określonych 

umiejętności niezbędnych na przyszłym polu walki.”* 

Właściwa metoda ułatwia szkolonym zdobycie odpowiednich umiejętności i 

nawyków, rozwijając jednocześnie ich umysł, zdolności fizyczne i odporność fizyczną. 

Metody nauczania odpowiadają na pytanie „jak uczyć”, to znaczy, w jaki sposób należy 

przekazywać żołnierzom wiedzę wojskową, aby umożliwić im jej opanowanie oraz 

zapewnić kształtowanie odpowiednich umiejętności, nawyków i cech charakteru.

20 

Metody określają wewnętrzną stronę procesu dydaktycznego, gdyż stwarzają 

warunki powstania i utrzymania między wykładowcą (dowódcą) a szkolonymi 

bezpośredniego kontaktu w postaci tak zwanego sprzężenia zwrotnego. Te dwa 

elementy 

________________________ 

*Poradnik metodyczny do szkolenia taktycznego w szkolnych pododdziałach piechoty, MON, 

Warszawa 1990, Szkol. 720/88, s. 11. 

stanowią istotę metody, mianowicie ułatwiają rozróżnić, kiedy mamy do czynienia z 

metodą nauczania a kiedy z formą organizacyjną zajęć. Zrozumienie tej prawdy ułatwi 

nam odpowiedzieć na pytanie: kiedy zajęcia są prowadzone metodą wykładu, a kiedy te 

same zajęcia są zorganizowane w formie wykładu 

Według kryterium funkcji spełnianych przez wykładowcę i szkolonego w 

procesie nauczania metody dzielą się na: 

− podające; 

− poszukujące; 

− praktyczne. 

Nauczając metodami podającymi wykładowca spełnia rolę czynną przekazując 

wiedzę, natomiast szkolony biernie ją odbiera. Do tej grupy metod zalicza się: 

a/ metody słowne: 

− wykład; 

− odczyt; 

− referat; 

− praca z książką. 

b/ metody poglądowe: 

− pokaz; 

− demonstrowanie; 

− film, itp; 

Istotą metod poszukujących jest samodzielne zdobywanie wiedzy przez 

szkolonego, który w procesie nauczania jest stroną czynną, podczas gdy rola 

wykładowcy (dowódcy) ogranicza się do funkcji organizatorskich, przygotowawczych, 

inspirujących i zabezpieczających ten proces. Do poszukujących należą metody:

21 

a/ aktywizujące: 

− problemowe; 

− kompleksowe; 

− sytuacyjne; 

− inscenizacji. 

b/ dyskusyjne; 

c/ laboratoryjne; 

d/ ćwiczeniowe. 

Stosując aktywizujące metody nauczania należy rozwijać u szkolonych takie 

cechy jak: dociekliwość, inwencja, samodzielność umysłową oraz pobudzać ich do 

aktywnego uczestnictwa w zajęciach, a także mobilizować do systematycznego 

samokształcenia się. 

Nauczanie problemowe wymusza na wykładowcy (dowódcy) szereg czynności 

dydaktycznych, które sprzyjając tworzeniu sytuacji problemowych przygotowują 

szkolonych, przy ich aktywnym udziale, do samodzielnego formułowania, oceniania i 

rozwiązywania tych sytuacji. 

Istota nauczania problemowego polega więc, na tworzeniu w czasie zajęć i stawianiu 

przed szkolonymi zadań poznawczych i praktycznych, które pobudzałyby ich do 

zwiększonej aktywności i twórczego myślenia w poszukiwaniu właściwego rozwiązania. 

Szczególnie dużo okazji do zastosowania metody problemowej stwarzają ćwiczenia 

taktyczne. 

układach: 

Nauczanie kompleksowe w zależności od potrzeby może być stosowane w dwóch 

− w układzie pionowym integruje treści różnego zakresu jednego przedmiotu nauczania, 

np. ćwiczenie taktyczne w ramach którego kolejno, podczas jednego zajęcia mogą być 

realizowane różne tematy: rozmieszczenie i ubezpieczenie pododdziałów na postoju, 

wykonanie marszu ubezpieczonego, natarcie z marszu po podejściu z głębi oraz 

przejście do obrony opanowanej rubieży; 

− w układzie poziomym polegającym na równoczesnym realizowaniu treści kilku 

pokrewnych przedmiotów nauczania stanowiących jednolitą strukturę wiedzy, 

niezbędnej na współczesnym polu walki (np. z terenoznawstwa , łączności, obrony 

przeciwchemicznej). 

Nauczanie programowane. Zasady i metody programowania dydaktycznego mogą 

być wykorzystane do usprawnienia organizowania procesu nauczania oraz do 

zwiększenia jego efektywności np. poprzez wykorzystanie komputerów i ich możliwości.

22 

Istotą metod praktycznych jest kształtowanie umiejętności i nawyków 

szkolonych poprzez praktyczne działanie. Do metod praktycznych zalicza się: 

− instruktaż; 

− ćwiczenia taktyczne; 

− treningi; 

− praktyki w jednostkach wojskowych; 

− obozy szkoleniowe. 

Podstawowym kryterium prawidłowości doboru metody do nauczanego 

zagadnienia jest jej skuteczność wyrażająca się efektami szkoleniowymi. W myśl tej 

zasady tam gdzie chodzi o zaznajomienie szkolonych z prostymi zagadnieniami i gdy są 

oni dobrze przygotowani do poznania rzeczy nowych, można stosować metody podające, 

które wymagają od szkolącego mniejszego wysiłku w zakresie przygotowania zajęcia. 

Szkolonym posiadającym wyższe kwalifikacje i nawyki samodzielnego uczenia się 

zalecana jest praca z podręcznikiem. Natomiast gdy celem jest rozbudzenie 

zainteresowań i kształtowanie umiejętności poznawczych zaleca się stosowanie metod 

poszukujących. Cenną zaletą tych metod jest fakt, że szkolony analizując zagadnienie 

dochodzi samodzielnie do określonej wiedzy. Rozwiązując problem broni przed 

określonym audytorium swoich wniosków i uogólnień, uważa je za własne przez co nie 

tylko je trwale poznaje, ale także kształtują się w nim określone przekonania i cechy 

charakteru. 

Metody nauczania nie stanowią układu zamkniętego. Rozwijają się one wraz z 

postępem dydaktyki, osiągnięciami techniki oraz w wyniku zmian celów i treści 

nauczania. 

Dlatego też, każdy wykładowca (dowódca) powinien nieustannie śledzić rozwój 

współczesnej pedagogiki i wciąż doskonalić właściwe dla każdej uczelni (jednostki 

wojskowej) przedmiotowe metodyki nauczania. 

Podstawowe formy organizacyjne zajęć. 

FORMY nauczania określają organizacyjne warunki procesu dydaktycznego w 

ramach których, urzeczywistniane są metody nauczania.

23 

Formy nauczania stanowią więc zewnętrzną organizacyjną stronę nauczania, na 

którą składa się wiele czynników o charakterze organizacyjnym, czasowym i 

przestrzennym. 

Formy nauczania odpowiadają na szereg pytań, takich jak: gdzie, kiedy, w jakim 

czasie, dla kogo, w jakim układzie i w jakim celu organizuje się dane zajęcie. 

W praktyce każde przedsięwzięcie dydaktyczne figurujące w rozkładzie zajęć lub 

faktycznie zostało przeprowadzone przez wykładowcę (dowódcę) zalicza się do form 

organizacyjnych nauczania. 

Dopiero w ramach określonych form organizacyjnych występują swoiste dla nich 

metody nauczania (patrz tabela nr 1).

24 

Wybierając formę nauczania wykładowca (dowódca) powinien kierować się 

następującymi wskazówkami: 

− nie przekazywać szkolonym wiadomości, które są oni w stanie sami opanować bez 

nadmiernej straty czasu; 

− podawać te fakty, których szkoleni nie mogą zdobyć samodzielnie, lub których 

zdobycie pociągnęłoby zbyt dużą stratę sił i środków; 

− dostosować tempo przekazywanych wiadomości do poziomu i rzeczywistych 

możliwości szkolonych; 

− przekazywanie wiedzy powinno wyzwalać inicjatywę szkolonych, zachęcać ich do 

wysiłku i poszukiwania racjonalnych rozwiązań. 

W procesie nauczania w omawianych okresach szkolenia w szczególności będą 

stosowane następujące formy nauczania: 

− wykład; 

− zajęcia seminaryjne; 

− konsultacje; 

− instruktaż; 

− musztra bojowa; 

− ćwiczenie grupowe; 

− ćwiczenie taktyczne; 

− zajęcia instruktorsko-metodyczne. 

Wykład - jest formą nauczania polegającą na ustnym przekazywaniu 

odpowiednio uporządkowanych wiadomości przez wykładowcę oraz ich przyswojenie 

przez uczących się. 

Komentarz [P1]:

25 

Rozróżnia się między innymi: 

− wykład konwencjonalny w którym treść jest bezpośrednio przedstawiona przez 

wykładowcę w gotowej do zapamiętania postaci; 

− wykład problemowy, który oparty jest na postawieniu jakiegoś zagadnienia, ukazaniu 

dróg prowadzących do jego rozwiązania i efektów do jakich to rozwiązanie 

doprowadzi; 

− wykład konwersatoryjny w którym stopień aktywności szkolonych jest największy. 

Wykład ten bowiem jest swoistą formą dialogu wykładowcy ze szkolonymi 

wykonującymi odpowiednie zadania lub ćwiczenia dla zdobycia sprawności w 

stosowaniu zdobywanej wiedzy. 

Generalnym zaleceniem dla wykładu jest to, aby zapewnić mu wysoki poziom 

pod względem merytorycznym i dydaktycznym. Należy przyjąć, że wykład - bez 

omawiania całego materiału zawartego w podręcznikach i skryptach - powinien stanowić 

teoretyczną syntezę zasadniczych zagadnień, wskazywać kierunek dalszej pracy oraz 

pobudzać do twórczego myślenia. Dotychczasowy tradycyjny wykład należy zastąpić 

wykładem problemowym, konwersatoryjnym i zajęciami seminaryjnymi, szeroko przy 

tym wykorzystując współczesne środki audiowizualne. W wykładzie dążyć należy do 

aktywnych metod nauczania, które zwiększają zainteresowania szkolonych, kształtują w 

nich pozytywne motywy uczenia się i sprawiają, że nauczanie staje się bardziej 

efektywne. 

Zajęcia seminaryjne - polegają na nieskrępowanej wymianie poglądów 

szkolonych na określony, wcześniej omówiony, np. na wykładzie temat. Mają one na 

celu: 

− poszerzenie i pogłębienie opanowanej wiedzy drogą pytań i odpowiedzi w rzeczowej i 

szerokiej dyskusji; 

− sprawdzenie efektów samodzielnej pracy szkolonych nad zleconą im do 

przestudiowania literaturą; 

− wyrobienie u szkolonych (podchorążych) umiejętności logicznego i zwięzłego 

formułowania myśli z zastosowaniem słownictwa i terminologii wojskowej; 

− uczenia szkolonych (podchorążych) sztuki przekonywania, analitycznego i 

syntetycznego myślenia, umiejętności rozumowania oraz poprawnych metod 

wnioskowania;

26 

Konsultacje. Zasadą konsultacji jest dobrowolność, lecz wykładowca (dowódca) 

może i powinien zlecić uczestniczenie w nich słabiej przygotowanym podchorążym 

(żołnierzom). Obowiązkiem prowadzącego konsultacje jest wytworzenie klimatu 

sprzyjającego swobodnej wymianie poglądów na tematy będące przedmiotem konsultacji 

oraz udzielenie konsultowanym wyczerpującej odpowiedzi. Nie wolno w czasie 

konsultacji dokonywać zaliczeń, przeprowadzać sprawdzianów i stawiać ocen. 

Instruktaż - zasadniczo jest podstawową formą doskonalenia umiejętności 

metodycznych wykładowców (dowódców). Jednak w warunkach uczelni i ośrodków 

szkoleniowych jest także formą nauczania, ponieważ podchorążym (szkolonym) udziela 

się instruktażu, zwłaszcza do zajęć instruktorsko-metodycznych, w sytuacji kiedy są oni 

w trakcie przygotowania do przyszłej roli dowódcy plutonu (drużyny - instruktora). 

Celem instruktażu jest udzielenie podwładnym wskazówek w zakresie 

zorganizowania zajęć, przyjęcia właściwych metod nauczania oraz przygotowania bazy 

szkoleniowej do prowadzenia zajęć. 

Większa część czasu przeznaczona na instruktaż powinna być wykorzystana na 

odtworzenie organizacyjnej strony zajęcia, wykazanie roli jaką spełniają szkolący 

określonych szczebli (instruktorzy) oraz na praktyczne przerobienie z nimi węzłowych 

zagadnień szkoleniowych. 

Metody przeprowadzenia instruktażu: 

1. Metoda dyrektywna: polega na tym, że prowadzący występuje w roli szkolącego 

(instruktora), a podwładni (np. dowódcy drużyn), którym udziela się instruktażu, 

występują w roli ćwiczących. Kierownik zajęcia w sposób dyrektywny 

(bezdyskusyjny) narzuca wszelkie rozwiązania co do organizacji zajęcia, sposobu 

nauczania wszystkich zagadnień, itd. Metodę tę stosuje się w wyjątkowych sytuacjach 

(np. posiadamy ograniczoną ilość czasu). 

2. Metoda aktywizująco- kolektywna: polega na tym, że uczestnicy instruktażu będąc 

właściwie przygotowani do niego na podstawie wytycznych do instruktażu, które 

otrzymali wcześniej od przełożonego (pełniącego rolę kierownika zajęcia) oraz 

własnych doświadczeń, kolejno występują w roli szkolącego (instruktora) prezentując 

w praktyczny sposób rozwiązanie określonego problemu dydaktycznego. Pozostali 

uczestnicy instruktażu występują w roli ćwiczących. Po zaprezentowaniu sposobu

27 

nauczania konkretnego zagadnienia przez kolegę, biorą udział w dyskusji. W wyniku 

dyskusji padają konkretne ustalenia kierownika zajęcia. Będą one obowiązywały na 

właściwych zajęciach. Metoda ta powinna być najczęściej stosowana. 

3. Moda pokazowa: polega na tym, że odpowiednio przygotowany pluton prowadzi 

zajęcia z właściwego tematu. Udzielający instruktażu, jako narrator odpowiednio 

komentując, omawia przerabiane fragmenty zajęcia z uczestnikami instruktażu 

dokonując obowiązujących ustaleń. 

4. Metoda kombinowana: polega na tym, że w zależności czasu i przyjętej metody, 

wykorzystuje się elementy wyżej omówionych metod udzielania instruktażu. 

Najczęściej wykorzystuje się do niektórych ustaleń metodę dyrektywną (zagadnienia 

doskonalące) oraz metodę aktwizująco-kolektywną w odniesieniu do problematyki 

jeszcze nie nauczanej. 

W czasie instruktażu kierownik zajęcia powinien: 

1. Podać: 

− cel instruktażu; 

− temat i cel zajęć; 

− zagadnienia szkoleniowe w kolejności ich występowania i czas; 

− organizację zajęcia (podział na grupy szkoleniowe oraz kolejność i sposób 

zmiany na punktach nauczania). 

2. Pokazać: 

− rejony lub kierunki realizacji poszczególnych zagadnień; 

− obiekty terenowe, które należy wykorzystać do przerabiania określonych 

zagadnień szkoleniowych; 

3. Ustalić: 

− sposoby przerabiania poszczególnych zagadnień szkoleniowych; 

− sygnały i znaki dowodzenia wewnątrz ćwiczącego pododdziału; 

− wyposażenie ćwiczących w sprzęt i środki pozoracji; 

− wyposażenie, oznakowanie, sygnały i sposób działania grupy pozorującej; 

4. Pokazać i przećwiczyć: 

− najtrudniejsze czynności i sposób nauczania wybranych zagadnień 

szkoleniowych; 

5. Sprawdzić: 

− stopień opanowania realizowanych na zajęciach zagadnień szkoleniowych; 

− znajomość innych problemów szkoleniowych, które będą wyjaśniane lub 

przerabiane podczas przyszłego zajęcia. 

Instruktaż musi być tak przygotowany i przeprowadzony, aby po jego 

zakończeniu każdy z uczestników znał cel i przebieg zajęcia oraz czynności, które 

osobiście i jego podwładni mają wykonać, czas przeznaczony na każde zagadnienie oraz

28 

swoją rolę i miejsce w zajęciach. Ponadto, każdy z uczestników musi tak opanować 

zagadnienia szkoleniowe, aby podczas zajęć zrealizować w pełni cykl szkoleniowy 

określony przez przełożonego. 

Instruktaż należy prowadzić w miejscu przyszłych zajęć, do każdych zajęć praktycznych 

(nawet jeżeli nie jest ujęty w programie), w czasie zaplanowanym w miesięcznym 

podziale godzin. 

Musztra bojowa - jest formą zajęć stosowaną przede wszystkim w szkoleniu 

taktycznym. Najistotniejsze zalecenia organizacyjne wyróżniające te formę szkolenia od 

innych są następujące: 

− ćwiczymy etapami (fragmentami) do pełnego opanowania. Zagadnienia szkoleniowe 

przerabiane są oddzielnie, przy czym całą uwagę koncentruje się na opanowanie przez 

szkolonych sposobów i techniki działania indywidualnego oraz w składzie drużyny 

(plutonu). W przypadku popełniania błędów przez szkolonych kierownik zajęcia 

przerywa ćwiczenie, poleca powrót do położenia wyjściowego, wyjaśnia na czym 

polegał błąd, demonstruje (lub omawia) poprawne wykonanie danej czynności 

(sposób działania) oraz nakazuje ponowne ćwiczenie. W sytuacji, gdy czas 

przeznaczony na szkolenie określonego zagadnienia został wyczerpany i nie 

osiągnięto zadawalającego wyniku, należy zrezygnować z innego, mniej ważnego 

problemu a dążyć do gruntownego opanowania zagadnienia podstawowego; 

− zajęcia prowadzone są w pełnym składzie etatowym i całkowitym oporządzeniu 

bojowym z etatową bronią, sprzętem bojowym, inżynieryjnym i indywidualnymi 

środkami ochrony przed skażeniami. Należy je prowadzić zarówno w dzień jak i w 

nocy; 

− należy stosować proste sytuacje taktyczne. Dopuszczalne jest, aby do grupy 

zagadnień, a nawet do każdego zagadnienia szkoleniowego były przygotowane inne 

sytuacje bojowe; 

− nie obowiązuje w związku z powyższym zasada zachowania ciągłości sytuacji 

taktycznej i kierunku działania; 

− nie trzeba pozorować przeciwnika przez cały czas ćwiczenia. Grupa pozorująca, 

składająca się z kilku żołnierzy, działa na określony sygnał kierownika zajęcia 

pozorując realnego przeciwnika, podgrywa niektóre sytuacje taktyczne. 

Musztra bojowa umożliwia jednak po zrealizowaniu wszystkich zagadnień, o ile 

pozwala na to czas, powtórzyć ćwiczenie w całości (np. w okresie zgrywania drużyny). 

Daje to szkolonym pewien pogląd na istotę działania i urealnia go.

29 

Ćwiczenie grupowe. Jedną ze skuteczniejszych form szkolenia podchorążych, 

przygotowującą ich do dowodzenia na polu walki, są zajęcia grupowe w terenie, a także z 

wykorzystaniem stołu plastycznego. Łączą one szereg elementów pozwalających 

podchorążym w bardziej plastyczny sposób odbierać to, co im chce przekazać szkolący. 

Istota zajęć grupowych polega na tym, że wszyscy podchorążowie wchodzący w 

skład grupy szkoleniowej (plutonu) pod nadzorem kierownika zajęcia rozwiązują te same 

zadania na tle jednolitej dla wszystkich sytuacji taktycznej, sprawując identyczne 

funkcje, np. dowódcy plutonu. Kierownik ćwiczenia w zależności od potrzeby występuje 

w roli wyższego przełożonego, bądź sąsiada lub przeciwnika. Informuje on studentów o 

uzyskanych rezultatach oceniając ich rozwiązania. 

Sytuacje taktyczne podczas tego rodzaju zajęć należy rozwiązywać metodą 

problemowo-sytuacyjną. W tym celu prowadzący zajęcia powinien określić odpowiednią 

sytuację po stronie przeciwnika i wyjaśnić sposób jego działania, następnie polecić 

podchorążym podać możliwy wariant dowodzenia i sposób działania pododdziału. Po 

wysłuchaniu kilku rozwiązań, kierownik zajęcia wywołuje dyskusję, na koniec 

podsumowuje ją wskazując zauważone błędy i niedociągnięcia. W dyskusji nad 

przedstawionymi rozwiązaniami należy unikać krytyki. Wskazując błędy powinno się 

każdorazowo wyjaśnić ich konsekwencje. Kierownik zajęcia grupowego do każdej 

sytuacji opracowuje rozwiązanie autorskie. Zajęcia grupowe powinien przygotować tylko 

ten, kto będzie je realizował. 

Przed przystąpieniem do opracowania konkretnego zajęcia, kierownik musi 

uzmysłowić sobie problematykę, wokół której, należy tworzyć sytuacje taktyczne. 

Następnie wybiera i precyzuje sytuacje taktyczne, które powinien „rozegrać”. 

Możliwości doboru sytuacji szczegółowych są nieograniczone. Zależą one przede 

wszystkim od inwencji kierownika zajęć grupowych. 

Przygotowanie się podchorążych do zajęć grupowych ma zasadnicze znaczenie. 

Należy wcześniej podać im wytyczne dotyczące zakresu teoretycznego przygotowania 

się z podaniem obowiązującej literatury, przygotowania przyborów do rysowania, ubioru, 

itp. 

Opracowanie i wręczenie podchorążym założeń lub też wcześniejsze podanie sytuacji 

taktycznej nie jest konieczne. Jeżeli kierownik zajęcia grupowego nie stawia sobie za cel 

doskonalenie podchorążych w rysowaniu sytuacji na mapę (szkic terenu) lub w 

orientowaniu topograficznym, to mapy (szkice) nie są potrzebne.

30 

Sytuacje powinny być na tyle proste, aby podchorążowie je zapamiętali i od razu 

podejmowali decyzję oraz stawiali zadania wykonawcom. Wypracowania decyzji, 

stawiania zadań bojowych oraz organizowania współdziałania, obowiązkowo należy 

uczyć w terenie lub przy stole plastycznym. 

Ćwiczenie taktyczne jest formą szkolenia taktycznego, którego celem jest 

wszechstronne przygotowanie żołnierzy, pododdziałów i oddziałów do działań na polu 

walki. Tę formę zajęć należy stosować po poprzednim sprawdzeniu teoretycznym i 

praktycznym pododdziałów oraz ich dowódców. Powinny poprzedzać je ćwiczenia 

musztrą bojową, ćwiczenia grupowe, treningi, itd. 

W ćwiczeniu taktycznym obowiązuje jednolita sytuacja taktyczna i zachowanie 

logicznej kolejności w realizacji poszczególnych zagadnień szkoleniowych (w 

określonych etapach ćwiczenia). Zagadnienia te zapewniają pełną realizację problemów 

związanych z planowaniem, organizowaniem i prowadzeniem walki oraz z 

wszechstronnym zabezpieczeniem bojowym i logistycznym. 

Ćwiczenie taktyczne stosuje się powszechnie na wszystkich szczeblach 

dowodzenia. Może ono być jednostronne i dwustronne. W ćwiczeniu jednostronnym 

konieczne jest tworzenie grupy pozorującej odpowiedniej do ćwiczącego szczebla. 

Ćwiczenia dwustronne są wyższą formą zajęć taktycznych z pododdziałami. 

Charakteryzują się tym, że dwa ćwiczące pododdziały przerabiają zagadnienia i realizują 

cele szkoleniowe z przeciwstawnych tematów (np. jeden szkoli się z obrony a drugi z 

natarcia). Każde ćwiczenie dwustronne musi być szczegółowo uzgodnione w zakresie 

sposobu, miejsca i czasu przerabiania poszczególnych zagadnień szkoleniowych. 

Podczas ćwiczenia kierownictwo musi odpowiednio reagować na działanie stron 

uwzględniając ustalenia szkoleniowe. W ćwiczeniach dwustronnych niektóre zagadnienia 

lub etapy mogą, a nawet muszą być pozorowane, aby miało ono realny przebieg, gdyż nie 

wszystkie elementy równocześnie ćwiczące pododdziały mogą przerabiać stosując 

dwustronne działania. 

Działanie pododdziałów uważa się za prawidłowe, jeżeli wykonają postawione 

zadania, działają w sposób zorganizowany, sprawnie wykonają manewr pododziałami i 

ogniem, właściwie wykorzystują sprzęt bojowy, a normy szkoleniowe są wykonywane w 

przewidzianym czasie.

31 

Pozorowanie działań bojowych przeciwnika, a w tym: uderzeń lotnictwa, ognia 

artylerii, środków zapalających (chemicznych) i innych przedstawia się zgodnie z 

zasadami walki w sposób ciągły. Jeżeli działanie pozoracji jest błędne, co wpływa 

ujemnie na wykonywanie zadania i podejmowane decyzje ćwiczących pododdziałów lub 

kiedy nie są przestrzegane warunki bezpieczeństwa, kierownik ćwiczenia powinien 

przerwać je (zarządzić przerwę taktyczną), wskazać niedociągnięcia oraz podjąć 

działania podnoszące bezpieczeństwo szkolenia, po czym wznawia działanie ćwiczących 

pododdziałów. 

Zasady przygotowania i prowadzenia ćwiczenia taktycznego oraz kryteria oceny 

za działanie dowódców i pododdziałów określają odpowiednie instrukcje oraz normy 

szkoleniowe. 

Zajęcia instruktorsko-metodyczne mają na celu szkolenie (w uczelniach i w 

wojskowych ośrodkach szkoleniowych) oraz przede wszystkim doskonalenie 

metodyczne dowódców (instruktorów) w organizowaniu, przygotowaniu i prowadzeniu 

zajęć, także ze szkolenia taktycznego. 

Wszystkim uczestnikom zajęć instruktorsko-metodycznych poleca się wcześniej 

samodzielnie przygotować się do prowadzenia zajęcia z ustalonego tematu i przemyśleć 

najlepszy sposób realizacji poszczególnych zagadnień (wytyczne do instruktażu). 

Następnie obowiązkowo należy udzielić im instruktażu do zajęć instruktorskometodycznych 

(według zasad określonych wcześniej). Po instruktażu każdy uczestnik w 

określonej wcześniej roli (np. dowódcy plutonu), samodzielnie opracowuje plankonspekt, 

kończąc w ten sposób ostatni etap przygotowania się do zajęcia. 

W czasie zajęcia podchorążowie występują w określonej roli (np. dowódcy 

plutonu), ale także jako dowódcy drużyn i ćwiczących żołnierzy. Część z nich stanowi 

grupę obserwatorów, lecz w każdej chwili gotowi są do wystąpienia w zasadniczej roli 

(dowódcy plutonu) oraz do omówienia (dyskusji) nad zaprezentowanym przez kolegę 

sposobem nauczania danego zagadnienia. 

Na polecenie kierownika zajęcia wyznaczani kolejno podchorążowie 

przedstawiają w praktycznym działaniu swoje propozycje nauczania danego zagadnienia. 

Następnie kierownik wywołując dyskusję, metodą grupową omawia zaprezentowany 

fragment ćwiczenia. W dyskusji biorą udział wszyscy podchorążowie. Dyskusję 

podsumowuje kierownik zajęcia podając końcowe ustalenia oraz odpowiednie

32 

wskazówki dotyczące przyjęcia określonej metody nauczania, miejsca i czynności 

dowódców i ćwiczących oraz działania pozoracji. Po czym kolejny podchorąży prowadzi 

ten sam fragment ćwiczenia zgodnie z wspólnie ustalonymi zasadami. W ten sposób 

przeprowadza się w części głównej zajęcia instruktorsko-metodcznego, wszystkie 

zagadnienia. 

II METODYKA SZKOLENIA ŻOŁNIERZA 

1. Rola i miejsce dowódcy drużyny w okresie szkolenia podstawowego. 

Dowódca drużyny jest przełożonym i wychowawcą wszystkich żołnierzy 

drużyny. W szkoleniu taktycznym w okresie podstawowym występuje w roli instruktora - 

czyli szkolącego nowo wcielonych żołnierzy w zakresie zachowania się i działania w 

sytuacji zagrożenia ze strony przeciwnika na polu walki. W roli wychowawcy dowódca 

drużyny jest dla podwładnych przykładem wzorowego wykonywania rozkazów, 

przestrzegania regulaminów i przepisów oraz zachowania się w każdych warunkach i 

sytuacjach, także tych, które mogą zaistnieć w działaniach bojowych. Oprócz 

umiejętności stawiania zadań i stanowczości w ich egzekwowaniu dowódcę drużyny 

powinna cechować życzliwość i kultura postępowania z podwładnymi. Przebywając cały 

czas z swoimi żołnierzami, dokładnie poznaje ich cechy charakteru, upodobania i 

przyzwyczajenia, stan zdrowia oraz możliwości wykonania określonych zadań. Ma to 

zasadnicze znaczenie w toku szkolenia taktycznego. 

W roli przełożonego dowódca drużyny dba o swój autorytet, właściwe stosunki w 

drużynie, a wszystkich żołnierzy ocenia sprawiedliwie na podstawie jednolitych

33 

kryteriów. Podwładni chcą widzieć w przełożonym dobrego organizatora doradcę w 

sprawach osobistych, nauczyciela i przewodnika, który ma odwagę stanąć w obronie 

tego, co słuszne i sprawiedliwe, ale także dba o rzetelność w służbie, ponadto umie 

zachęcić żołnierzy do wykonania zadań w trudnych warunkach na placu ćwiczeń 

taktycznych. 

W pracy instruktorskiej potrzebna jest dowódcy drużyny znajomość 

podstawowych zasad nauczania, metod i form organizacyjnych zajęć. Szkolenie wymaga 

od instruktora cierpliwości, opanowania i taktu pedagogicznego. Brak umiejętności 

panowania nad sobą powoduje błędy w ocenie sytuacji i dowodzeniu, a w następstwie 

utratę autorytetu. Wysiłek i zaangażowanie w szkoleniu składają się na sukces całej 

drużyny. Należy więc podwładnych uczyć, instruować, taktownie poprawiać, ale nigdy 

nie wolno bez uzasadnienia podawać w wątpliwość wartości ich wysiłku zmierzającego 

do opanowania chociażby najprostszej czynności. Dlatego też, dowódcy drużyny 

niezbędna jest rozwaga, opanowanie i całkowita równowaga psychiczna. 

2. Przygotowanie się dowódcy plutonu oraz dowódcy drużyny do zajęć. 

Zasady opracowania planu-konspektu. 

Wysoki poziom szkolenia taktycznego może być osiągnięty tylko wówczas, kiedy 

dowódcy drużyn oprócz dobrego opanowania zagadnień z przedmiotów 

ogólnodowódczych równie dobrze znają zasady i sposoby działania na polu walki oraz 

potrafią poprawnie (wzorowo) zademonstrować i objaśnić je szkolonym. 

Metodyczne przygotowanie dowódców drużyn w jednostce wojskowej trwa przez 

cały okres ich pobytu w wojsku (w odniesieniu do dowódców drużyn - żołnierzy 

zawodowych, których zgodnie z aktualnymi założeniami kadrowymi będzie coraz więcej, 

doskonalenie metodyczne będzie realizowane tak jak w stosunku do innych żołnierzy 

zawodowych). Oprócz zorganizowanej działalności przełożonych w tym zakresie, wiele 

daje samodzielna praca i pogłębianie wiedzy oraz ćwiczenie umiejętności praktycznych 

ze szkolenia taktycznego. 

Podchorążowie muszą określone powyżej umiejętności metodyczne osiągnąć w 

okresie szkolenia I roku studiów. Weryfikatorem ich umiejętności i swoistym

34 

egzaminatorem jest podstawowe szkolenie wojskowe w WAT, gdzie wielu z nich w 

ramach praktyki dowódczej występuje w roli dowódcy drużyny - instruktora. 

Przygotowanie i prowadzenie każdych zajęć z taktyki obejmuje gruntowne 

opanowanie, teoretycznych i praktycznych wskazań regulaminu walki, metodyki 

szkolenia taktycznego oraz publikacji zagadnień poświęconych problematyce szkolenia 

podstawowego zamieszczonych w „Przeglądzie Wojsk Lądowych”. 

W pierwszym etapie przygotowania się do zajęć - w czasie wytycznych do 

instruktażu - dowódcy drużyn zapoznają się z tematem zajęcia, jego celem i 

zagadnieniami oraz z terminem realizacji. Jednocześnie otrzymują zadanie od 

przełożonego, aby przestudiowali określone materiały szkoleniowe i literaturę oraz żeby 

zastanowili się nad sposobem nauczania poszczególnych zagadnień szkoleniowych. W 

ten sposób przygotowani dowódcy drużyn w określonym czasie udają się na instruktaż. 

W drugim etapie przygotowania się do zajęć - dowódcy drużyn biorą aktywny 

udział w instruktażu, podczas którego wskazany dowódca drużyny prezentuje swój 

sposób nauczania konkretnego zagadnienia, bierze udział w dyskusji, notuje uwagi 

merytoryczne i metodyczne przełożonego, obserwuje wzorowy pokaz wykonania 

konkretnej czynności oraz wyjaśnia zanotowane przed instruktażem pytania i 

wątpliwości. Aktywny udział w instruktażu ogromnie ułatwia dalszy proces 

przygotowania się do zajęcia. Obejmuje on następujące czynności: 

− przestudiowanie dodatkowych materiałów szkoleniowych; 

− analiza zagadnień szkoleniowych w kontekście wskazówek merytorycznych i 

metodycznych uzyskanych na instruktażu; 

− osobisty trening w wykonywaniu czynności, które będą przedmiotem nauczania. 

Trzeci etap przygotowania się do zajęć to opracowanie planu-konspektu, który 

jest podsumowaniem całokształtu przygotowania się do zajęcia oraz przedstawienie go 

przełożonemu do akceptacji. 

Plan-konspekt opracowuje dowódca drużyny w oparciu o wytyczne, które otrzymał w 

końcowej fazie instruktażu. Po akceptacji planu-konspektu, dowódca drużyny dodatkowo 

powinien: 

− przygotować sprzęt i pomoce szkoleniowe w zakresie określonym przez dowódcę 

plutonu;

35 

− wyznaczyć żołnierzy do pobrania i przygotowania sprzętu; 

− podać drużynie informację o wyposażeniu osobistym, czasie i miejscu zbiórki na 

zajęcie. 

Schemat blokowy zakresu czynności przygotowawczych dowódcy plutonu i 

dowódcy drużyny do przeprowadzenia zajęć można przedstawić następująco: (patrz 

schemat nr1). 

Dowódca plutonu (przełożony) 

Dowódca drużyny (plutonu) 

Wytyczne dla dowódców 

drużyn (plutonu) do 

przygotowania się do 

instruktażu 

Zapoznanie się z terminem 

realizacji i tematem zajęcia. 

Przygotowanie instruktażu 

Wstępna 

faza 

przygotowania 

się do 

zajęć. 

Zapoznanie się z 

zagadnieniami i normami 

szkoleniowymi. 

Studiowanie literatury 

dotyczącej tematu zajęcia. 

Przygotowanie pytań do 

instruktażu.

36 

I N S T R U K T A Ż 

Konsultacje 

Pomoc 

Zasadnicza 

faza 

Przygotowania 

się do 

zajęcia 

Merytoryczne opracowanie 

zagadnień. 

Analiza możliwości i 

sposobu 

wykorzystania pomocy 

szkoleniowych. 

Merytoryczne opracowanie 

zagadnień. 

AKCEPTACJA 

OPRACOWANIE 

PLANU-KONSPEKTU 

Schemat nr 1. Blokowy zakresu czynności w procesie przygotowania się 

dowódcy drużyny (plutonu) do zajęć ze szkolenia taktycznego. 

Plan-konspekt to podstawowy dokument szkoleniowy, który po akceptacji 

przełożonego stanowi podstawę „prawną” do przeprowadzenia zajęcia na określony 

temat. Obrazuje on sposób rozwiązania wszystkich problemów organizacyjnych i 

metodycznych, dlatego pomaga dowódcy drużyny we właściwym przygotowaniu się i 

przeprowadzeniu zajęć, które gwarantują osiągnięcie zakładanych celów szkoleniowych. 

Jednak, aby plan-konspekt mógł spełniać swoją role, jego układ oraz treść powinna być 

przejrzysta i konkretna. Powinien być sporządzony w przeznaczonym do tego celu 

zeszycie, czysto i czytelnie, najlepiej w ołówku, ze względu na potrzebę korzystania z 

niego w różnych warunkach atmosferycznych. W sytuacji kiedy mamy do dyspozycji 

komputer z niezbędnym oprzyrządowaniem (drukarką) ostatni postulat traci na 

aktualności, gdyż istnieje możliwość wydrukowania duplikatu, wprowadzając 

równocześnie do niego niezbędne poprawki, przy stosunkowo niewielkim nakładzie sił i 

środków. W tym przypadku plan-konspekt musi ponownie zostać zaakceptowany przez 

przełożonego.

37 

W celach szkoleniowych na zajęcia instruktorsko-metodyczne, ze względu na możliwość 

kopiowania, podchorążowie powinni wykonywać plany konspekty własnoręcznie, 

według wytycznych otrzymanych na instruktażu. 

Istnieje wiele wzorów układu, treści i formy planu-konspektu prezentowanych w 

różnych opracowaniach. Jednak w każdym z nich można wyodrębnić dwie części: 

a/ opisową; 

b/ tabelaryczną. 

W części opisowej znajduje się: 

1. W górnym lewym rogu: AKCEPTUJĘ (miejsce na podpis i datę przełożonego). 

2. Pośrodku: PLAN-KONSPEKT, a pod spodem: z kim i kiedy zajęcie zostanie 

przeprowadzone. 

3. Następnie podaje się w kolejności: 

− temat; 

− cel zajęcia; 

− czas trwania zajęcia; 

− formę organizacyjną zajęcia; 

− miejsce realizacji; 

− zagadnienia szkoleniowe i czas ich trwania; 

− pomoce szkoleniowe; 

− zabezpieczenie materiałowe; 

− wskazówki organizacyjno-metodyczne; 

− warunki bezpieczeństwa; 

− sytuację taktyczną. 

W części tabelarycznej , wydziela się następujące rubryki: 

Lp. Zagadnienia Czas 

/min/ 

Szkic działania 

Czynności dowódcy 

drużyny 

Czynności 

szkolonych

38 

Powyższy układ części tabelarycznej także niejednokrotnie jest modyfikowany w 

zależności od przyjętej formy organizacyjnej zajęć i metod nauczania. Lecz wszystkie 

elementy składowe zaprezentowane w tej części planu-konspektu zawsze występują. 

Szkic działania może również stanowić załącznik do planu-konspektu i wówczas nie 

uwzględniamy go w części tabelarycznej. W formie załączników mogą występować inne 

materiały szkoleniowe, które ułatwiają przygotowanie się do zajęć lub są niezbędne w 

trakcie jego realizacji (np. przykładowy rozkaz bojowy). 

Przykładowy plan-konspekt opracowany w roli dowódcy drużyny do zajęć 

realizowanych w okresie podstawowego szkolenia wojskowego przedstawiono jako 

załącznik nr 1 skryptu. 

O wiele bardziej rozbudowaną formę posiada plan-konspekt do takich samych 

zajęć, lecz opracowany przez dowódcę plutonu. Jest to zrozumiałe, ponieważ w każdym 

przypadku on je organizuje. Po pierwszych dwóch etapach przygotowania się do zajęć, 

(których układ jest identyczny jak w przypadku dowódcy drużyny), dowódca plutonu 

opracowuje plan-konspekt po instruktażu, który otrzymał od dowódcy kompanii. 

W zasadzie ogólny układ planu-konspektu opracowanego przez dowódcę plutonu 

może być następujący: 

1. Temat. 

W części opisowej: 

2. Cel (czego będziemy nauczyć, co chcemy osiągnąć, co sprawdzić a co doskonalić). 

3. Czas (liczba godzin lekcyjnych). 

4. Forma (zewnętrzna, organizacyjna strona zajęć). 

5. Miejsce (sala wykładowa, plac ćwiczeń taktycznych, itp.). 

6. Zagadnienia szkoleniowe (podaje w kolejności ich realizowania z podziałem 

czasowym na każde zagadnienie). 

7. Pomoce szkoleniowe (autor, tytuł, nazwa wydawnictwa, rok wydania, rozdział, strony 

od - do). 

8. Zabezpieczenie materiałowe (schematy, pomoce szkoleniowe, sprzęt bojowy, liczba i 

rodzaj środków pozoracji pola walki). 

9. Wskazówki organizacyjno-metodyczne (odzwierciedlają umiejętności dowódcy 

plutonu w zakresie organizowania zajęć):

39 

a/ Wskazówki organizacyjne: 

− kto z racji funkcji jest kierownikiem zajęcia; 

− jakie siły i środki wykorzystuje się do zajęcia; 

− kto, kiedy, gdzie i komu udziela instruktażu; 

− co powinien znać ćwiczący przed przystąpieniem do zajęcia, co sobie 

przypomnieć, a co umieć praktycznie; 

− ile jest podgrup szkoleniowych, jaka jest kolejność, czas, sposób 

zmiany, lub kto ćwiczy, a kto pozoruje; 

b/ Wskazówki metodyczne: 

− sposób realizacji celu głównego; 

− sposób realizacji poszczególnych zagadnień szkoleniowych; 

− zagadnienie na które należy zwrócić główną uwagę; 

− sposób przechodzenia od jednego zagadnienia (etapu) do drugiego; 

− wytyczne i konkretne wskazówki dotyczące uzupełnienia braków 

teoretycznych i praktycznych oraz przygotowania szkolonych do zajęć. 

10. Warunki bezpieczeństwa. 

Za organizację i przestrzeganie warunków bezpieczeństwa odpowiada kierownik 

zajęcia. W zasadzie na ćwiczeniach taktycznych zabrania się: 

− palenia papierosów przy samochodach z amunicją, paliwem i 

materiałami wybuchowymi; 

− przewożenia ludzi i sprzętu nieodpowiednio przygotowanymi 

samochodami (pojazdami); 

− wychodzenia w czasie odpoczynków (postoju) na lewą stronę drogi, 

odpoczywania między wozami lub pod nimi, uruchamiania silników i 

ruszania z miejsca bez upewnienia się, że nie zagraża to 

bezpieczeństwu ludzi; 

− prowadzenia ognia z broni strzeleckiej amunicją ćwiczebną z odległości 

bliższej niż 50 m: 

− pozorowania przy pomocy granatów dymnych i petard w odległości 

bliższej niż 50 m od stanu osobowego i łatwo palnych materiałów; 

− wysadzania ładunków wybuchowych, petard w rzekach i innych 

zbiornikach wodnych; 

− pozostawiania nie wykorzystanych podczas ćwiczeń bez ochrony: 

środków pozorowania i chemicznych, amunicji, materiałów 

wybuchowych, itp.; 

− noszenia, zbierania, manipulowania lub przywłaszczania różnorodnych 

środków pozorowania, zapalników, środków chemicznych, amunicji 

ślepej i bojowej, itp.; 

− zabrania się pozorowania ognia artylerii ładunkami wybuchowymi w 

odległości bliższej niż 100 m. 

11. Sposób pozorowania pola walki. 

Działanie strony przeciwnej pozoruje się za pomocą sytuacji tarczowej i urządzeń 

technicznych imitujących ogień przeciwnika lub wyznaczonych żołnierzy 

(pododdziały), zgodnie z organizacją, taktyką oraz z zasadami działania 

pododdziałów

40 

własnych. 

12. Organizacja zajęcia. 

Organizację zajęcia z reguły przedstawia się graficznie. Uwzględnia się: 

− podział na grupy szkoleniowe lub inny (np. na drużyny); 

− liczbę punktów nauczania oraz zagadnienia realizowane na każdym z nich; 

− kto prowadzi na nich nauczanie oraz kolejność zmian i po jakim czasie. 

13. Wprowadzenie w sytuację taktyczną. 

Na ogół w wprowadzeniu w sytuację taktyczną podaje się: 

− dane o przeciwniku; 

− położenie i działanie pododdziałów wojsk własnych (przełożonego i 

sąsiadów); 

− zadanie (sposób działania) własnego pododdziału. 

Mogą być podane dodatkowe informacje dotyczące skali zniszczeń w rejonie 

działania, stanie sprzętu bojowego oraz inne dane niezbędne do podjęcia właściwej 

decyzji. 

W części tabelarycznej: 

Wzajemną zależność wykonywanych czynności poszczególnych funkcyjnych i 

szkolonych można zobrazować za pomocą tabeli. Najczęściej tabela będzie mieć 

następujące rubryki: 

− liczba porządkowa; 

− zagadnienia szkoleniowe i czynności kierownika zajęcia; 

− czas w minutach; 

− szkic działania; 

− czynności dowódcy drużyny i żołnierzy; 

− czynności grupy pozorującej. 

Pod częścią tabelaryczna opracowujący plan-konspekt składa swój podpis. 

Przykładowy plan-konspekt opracowany w roli dowódcy plutonu do zajęć 

realizowanych w okresie szkolenia podstawowego przedstawiono w załączniku nr 2 

skryptu. 

3. Układ organizacyjny i przebieg zajęć z taktyki podczas szkolenia 

podstawowego. 

Szkolenie taktyczne w okresie podstawowego szkolenia wojskowego w WAT, 

jest głównym przedmiotem z zakresu wyszkolenia bojowego podchorążych,

41 

przygotowujących ich do kolejnych etapów (na kolejnych latach studiów), gdzie główne 

cele szkoleniowe będą skierowane na dowodzenie i opanowanie zasadniczych 

umiejętności metodycznych. Jest to więc bardzo ważny okres szkolenia i dlatego, aby 

ułatwić podchorążym praktyczne opanowanie zagadnień realizowanych na zajęciach 

taktycznych (np. urządzanie okopów, posługiwanie się maską przeciwgazową, 

orientowanie się w terenie, nawiązanie łączności, itp.) zasadnicze tematy szkolenia 

taktycznego poprzedza się zawsze odpowiednimi zajęciami z szkolenia 

ogólnodowódczego. 

Zasadniczym celem szkolenia podstawowego z taktyki ogólnej (okresu, którego 

taki sam program obejmuje wszystkich żołnierzy sił zbrojnych, każdej specjalności) jest 

nauczenie żołnierzy zachowania się na polu walki w sytuacji, kiedy żołnierz będzie 

zmuszony do samodzielnego działania w różnych sytuacjach taktycznych, najczęściej w 

terenie zajętym przez przeciwnika. Program obejmuje również działanie żołnierza w 

składzie obsługi karabinu maszynowego i granatnika przeciwpancernego. Jest to tzw. 

szkolenie indywidualne. 

Organizatorem i kierownikiem zajęć w tym okresie jest dowódca plutonu, ale 

szkolą dowódcy drużyn. Podstawową formą organizacyjną zajęć jest musztra bojowa . 

Dowódca drużyny musi pamiętać o tym , że podwładni będą brali przykład z jego 

postępowania. Dlatego wszystkie czynności powinien wykonywać wzorowo, a w 

szkoleniu indywidualnym żołnierzy stosować najskuteczniejszy sposób oddziaływania - 

zrób tak jak ja. Polega on na prawidłowym pokazie wykonania danej czynności i 

następnie powtarzaniu ich przez szkolonych. Żołnierze ćwiczą każdą czynność lub 

działanie starając się dorównać umiejętnościom dowódcy drużyny. Dowódca drużyny nie 

może być obojętny na nieprawidłowe działanie szkolonych. W wypadku 

nieprawidłowego działania konkretnego żołnierza podaje komendę: WRÓĆ ! - po 

omówieniu przyczyny i wskazaniu na czym polegało błędne zachowanie się żołnierza i 

jakie to może przynieść konsekwencje na polu walki, nakazuje poprawnie wykonać daną 

czynność. Jeżeli tym razem żołnierz wykonał czynność poprawnie, poleca mu trenować 

aż do uzyskania pełnego efektu szkoleniowego (obowiązuje dokładność i szybkość 

wykonania). 

W związku z powyższym -„narzędziem” metodycznym, którym posługuje się od 

lat dowódca drużyny - instruktor w okresie szkolenia podstawowego (ponieważ nic

42 

lepszego nie wymyślono), jest tzw. podstawowy model instruowania, którego układ 

jest następujący: 

− podanie zagadnienia szkoleniowego (czego będzie uczył); 

− do czego dana czynność służy; 

− na jaką komendę daną czynność się wykonuje; 

− wzorowy pokaz danej czynności; 

− pokaz z wyjaśnieniem; 

− szkolenie na tempa lub fragmentami; 

− ćwiczenie do pełnego opanowania danej czynności. 

Podczas podstawowego szkolenia wojskowego wszystkie zajęcia należy 

organizować i prowadzić całością plutonu . Zajęcia taktyczne, zarówno w dzień jak i w 

nocy, należy organizować w punktach nauczania (drużynami) i prowadzić równolegle we 

wszystkich drużynach (tzn., w tym samym czasie we wszystkich drużynach naucza się tę 

samą czynność), bez stosowania sposobu zmiany grup w plutonie. 

Organizacja zajęć z zakresu szkolenia żołnierza przedstawiona graficznie, będzie 

wyglądała najczęściej następująco: 

1 drp 2 drp 3 drp 

dca 1 drp dca 2 drp dca 3 drp

43 

dca plp 

(kierownik zajęć) 

Schemat nr 2. Organizacja zajęć w okresie podstawowego. 

Struktura zajęć z szkolenia taktycznego jest następująca: 

• część wstępna; 

• część główna; 

• część końcowa. 

Przed przystąpieniem do zajęcia, dowódca plutonu (kierownik zajęcia) w części 

wstępnej dla całego plutonu (po sprawdzeniu broni i wyposażenia) podaje: 

− temat i cel zajęcia; 

− zagadnienia szkoleniowe; 

− zadaje pytania kontrolno - sprawdzające; 

− omawia organizację i przebieg zajęcia; 

− omawia warunki bezpieczeństwa; 

− przedstawia sposób pozoracji pola walki; 

− wprowadza w sytuację taktyczną 

W części głównej zajęcia na komendę dowódcy plutonu, dowódcy drużyn - 

instruktorzy wykonują zbiórki w drużynach w miejscach i w kierunkach ustalonych na 

instruktażu (jak schemat). Na sygnał kierownika ćwiczenia przystępują do realizacji 

wszystkich zagadnień, nauczają żołnierzy wykorzystując podstawowy model 

instruowania. 

Dowódca plutonu w tej części zajęcia nadzorując i kierując przebiegiem szkolenia 

w drużynach oraz zwracając uwagę na zalecenia metodyki nauczania indywidualnego, 

kieruje pozoracją, która pozoruje działanie przeciwnika równocześnie dla wszystkich 

drużyn.

44 

Część końcową (z całym plutonem) przeprowadza dowódca plutonu, 

(po sprawdzeniu wyposażenia oraz broni ), podając: 

− temat i stopień osiągnięcia przez szkolonych zakładanego celu; 

− omawia najczęściej popełniane błędy, wskazuje ich przyczyny i sposób ich usunięcia; 

− wyróżnia najlepiej ćwiczących; 

− stawia zadania na naukę własną; 

− podaje termin następnych zajęć; 

− omawia przebieg zajęcia z dowódcami drużyn (oddzielnie), najczęściej udzielając im 

równocześnie instruktażu do kolejnych zajęć. 

Przemarsz do rejonu ćwiczenia oraz powrót wykorzystuje się na doskonalenie 

wcześniej przerabianych zagadnień, które można ćwiczyć całością plutonu (np. działanie 

żołnierza na sygnał „LOTNIK” w marszu). 

Model przebiegu zajęć przeprowadzony w formie musztry bojowej można 

przedstawić następująco; (patrz schemat nr 3). 

Część wstępna 

Kierownik zajęcia (dowódca plutonu) 

- Organizuje przemarsz. 

- Podaje temat i cel zajęcia, zagadnienia 

szkoleniowe i pytania kontrolnosprawdzające. 

- Omawia warunki bezpieczeństwa. 

- Podaje organizację ćwiczenia. 

- Podaje sposób pozorowania pola walki. 

- Wprowadza w sytuację bojową. 

Część główna 

Instruktor (dowódca drużyny) 

- Występuje w składzie drużyny. 

- Wykonuje komendy i polecenia 

kierownika ćwiczenia. 


Instruktor (dowódca drużyny)

45 

- Kontrolując przebieg zajęć sporządza 

notatki. 

- Reguluje czas trwania poszczególnych 

zagadnień. 

- Udziela bieżących instruktaży 

dowódcom drużyn i natychmiast usuwa 

zauważone błędy merytoryczne 

i metodyczne. 

- Kieruje pozoracją. 

- Przestrzegając podstawowego modelu 

instruowania naucza żołnierzy wg. układu: 

− czego będzie uczył; 


− na jaką komendę się ją wykonuje; 

− pokaz, pokaz z omówieniem; 

− praktyczne ćwiczenie do pełnego 

opanowania (sprawdza sposób 

wykonywania czynności przez żołnierzy, 

usuwa błędy, nakazuje powtórzyć 

czynność do pełnego opanowania. 

- Omawia przebieg zagadnienia. 

Część końcowa 


- Omawia zajęcie. 

- Przypomina temat i cel zajęcia. 

- Wyróżnia najlepiej ćwiczących. 

- Podaje oceny. 

- Stawia zadanie na naukę własną. 

- Podaje termin usunięcia błędów. 

- Podaje temat i termin następnych zajęć. 

- Omawia ćwiczenie z dowódcami 

drużyn. 

- Udziela instruktażu do następnych 

zajęć. 

- Organizuje przemarsz do rejonu 

zakwaterowania. 

Instruktor (dowódca drużyny) 

- Wykonuje komendy i polecenia kierowni - 

ka ćwiczenia. 

- Wysłuchuje omówienia dowódcy plutonu. 

- Uczestniczy w instruktażu do następnych 

zajęć. 

Schemat nr 3. Model realizacji zajęć prowadzonych musztrą bojową w okresie 

szkolenia podstawowego. 

III METODYKA SZKOLENIA DRUŻYNY 

1. Rola i miejsce dowódcy plutonu oraz dowódcy drużyny w okresie 


W szkoleniu od szczebla drużyny szczególnego znaczenia nabiera dowodzenie. 

Dowódca drużyny, chociaż sam występuje w roli ćwiczącego i szkolonego (dowodzi 

drużyną), musi jednocześnie od podwładnych żądać prawidłowego zachowania i 

działania na polu walki, wyjaśniać żołnierzom trudniejsze zagadnienia oraz udzielać im 

pomocy.

46 

Zajęcia w tym okresie szkolenia organizuje się zgodnie z regułą: zasadniczy temat 

musi być zrealizowany oddzielnie z każdą drużyną. Polega ona na tym, że dowódca 

plutonu szkoli każdą drużynę, oddzielnie przerabiając wszystkie zagadnienia na 

zasadniczym punkcie nauczania. W związku z powyższym dowódca plutonu jako 

organizator i kierownik całości zajęcia, dodatkowo w jego części głównej, staje się także 

szkolącym (instruktorem). Dowódca plutonu szkoli zarówno dowódcę jak i funkcyjnych 

w drużynie, zgrywając ich działanie w różnych sytuacjach bojowych. 

Natomiast dowódca drużyny w tym okresie szkolenia pozostaje nadal 

instruktorem w stosunku do tych żołnierzy, którzy w dostatecznym stopniu nie opanowali 

określonych nawyków lub czynności niezbędnych w działaniu na polu walki. Jednak jest 

to funkcja pomocnicza. Zasadniczo dowódca drużyny jest także szkolony przez dowódcę. 

Przede wszystkim szkoli się w dowodzeniu drużyną w określonym rodzaju działań 

taktycznych: 

− stawiając rozkaz bojowy dla drużyny; 

− wydając komendy do przesunięcia drużyny różnymi sposobami na określoną rubież; 

− wydając komendy i zadania ogniowe, kieruje ogniem drużyny, itd. 

2. Układ organizacyjny i przebieg zajęć w okresie szkolenia drużyny. 

Układ organizacyjny zajęć zawsze jest ściśle powiązany z rolą jaką odgrywa w 

szkoleniu dowódca plutonu i dowódcy drużyn. Przyjmując regułę: „Każdy temat musi 

być zrealizowany oddzielnie z każdą drużyną, organizacja takich zajęć może 

przedstawiać się następująco:

47 

1 Punkt nauczania. 

T. Drużyna piechoty 

w obronie. 

- 2 godz. 

Szkoli dowódca plutonu. 


T. Drużyna piechoty 

w natarciu (pozoracja 

dla zasadniczego 

tematu). 

- 2 godz. 

Szkoli dowódca drużyny. 


T. Pokonywanie zapór 

inżynieryjnych 

różnymi sposobami. 

- 2 godz. 

Szkoli dowódca drużyny. 

Schemat nr 4. Organizacja szkolenia taktycznego drużyny (wariant I). 

Przebieg zajęć w układzie organizacyjnym jaki został zaprezentowany powyżej, 

będzie następujący: 

− Część wstępną z całością plutonu, dowódca plutonu jako kierownik zajęcia 

przeprowadza dokładnie tak samo jak zostało omówione w rozdz. II, zagad. 3, str. 40. 

Po rozejściu się poszczególnych drużyn w rejony ćwiczeń, które zostały określone 

podczas instruktażu, dowódca plutonu przystępuje do szkolenia w pierwszej 

kolejności drużynę, która pozostała na zasadniczym punkcie nauczania. 

− Część główna. Przed rozpoczęciem szkolenia z problematyki zawartej w pierwszym 

zagadnieniu dowódca plutonu wprowadza drużynę w sytuację taktyczna, która 

powinna być prosta, łatwa do zrozumienia i zapamiętania. Następnie posługując się 

nieco zmodyfikowanym podstawowym modelem instruowania, przystępuje do 

realizacji poszczególnych zagadnień według następującego układu: 

− podaje temat zagadnienia; 

− wyjaśnia do czego dane działanie drużyny służy; 

− podaje komendy, rozkaz lub sygnały na jakie wykonuje się określone 

czynności lub rozpoczyna konkretne działanie;

48 

− omawia sposób zachowania się i działania: dowódcy drużyny oraz 

poszczególnych funkcyjnych w drużynie; 

− przystępuje do praktycznego ćwiczenia (nakazuje zachowanie bojowe, 

wywołuje i kieruje pozoracją); 

− w wypadku niewłaściwego działania, przerywa ćwiczenie, omawia 

działanie drużyny wskazując na błędy i ich konsekwencje; 

− nakazuje ćwiczyć do pełnego opanowania (zgrania działania drużyny w 

danym fragmencie ćwiczenia); 

− omawia poprawność działania drużyny i (oddzielnie) dowódcy drużyny. 

Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z zaleceniami musztry bojowej w wypadku 

popełnienia błędów przez szkolonych, dowódca plutonu przerywa ćwiczenie, nakazuje 

drużynie wrócić do położenia wyjściowego, wyjaśnia na czym polega błąd i jakie mogą 

być jego konsekwencje. Następnie drużyna ponownie ćwiczy dany fragment zajęcia, aż 

do pełnego opanowania. Niekiedy należy zrezygnować z mniej ważnych zagadnień, aby 

poprawnie wykonać najważniejsze elementy ćwiczenia. Po opanowaniu przez drużynę 

czynności wchodzących w zakres pierwszego zagadnienia, dowódca plutonu przystępuje 

do szkolenia kolejnych zagadnień postępując identycznie (układ podstawowego modelu 

instruowania) jak przy pierwszym. 

2 drużyna szkolona jest w tym czasie przez dowódcę drużyny. Najczęściej 

pozoruje ona działanie przeciwnika na podstawie wytycznych i ustaleń, które zapadły na 

instruktażu oraz sygnałów otrzymywanych od kierownika zajęcia. 

Do szkolenia na drugim punkcie nauczania dowódca drużyny opracowuje plan-konspekt. 

3 drużyna może doskonalić elementy i czynności, które nie zostały w pełni 

opanowane na poprzednich zajęciach lub mogą to być wybrane zagadnienia ze szkolenia: 

inżynieryjno-saperskiego, powszechnej obrony przeciwlotniczej, obrony przeciwchemicznej, 

terenoznawstwa czy łączności. W tym przypadku dowódca drużyny również 

powinien opracować plan-konspekt do szkolenia drużyny na trzecim punkcie nauczania. 

Po dwóch godzinach lekcyjnych następuje zmiana drużyn (wraz z dowódcami 

drużyn) - jak w schemacie nr 4. 

Część końcową - przeprowadza dowódca plutonu ( z całym plutonem) według ustaleń 

zawartych w rozdz. II, zag. 3, str. 41.

49 

W określonych sytuacjach - w zajęciach łatwiejszych (doskonalących), 

prowadzonych bez sprzętu, a przede wszystkim kiedy osiągniemy większe 

uzawodowienie armii i zgodnie z standardami NATO, szkolić będą w głównej mierze 

zawodowi (nadterminowi) dowódcy drużyn, możliwy będzie do zastosowania w praktyce 

szkoleniowej inny wariant. Wariant w którym dowódca plutonu nie będzie szkolił 

osobiście kolejne drużyny na zasadniczym punkcie nauczania, lecz będzie to szkolenie 

nadzorował, podobnie jak czyni to podczas szkolenia podstawowego. Natomiast w tym 

przypadku szkolił będzie dowódca drużyny. 

Organizację zajęć w tym wariancie w sposób graficzny można przedstawić 

następująco: 

T. Drużyna piechoty w obronie 

1 Punkt nauczania 

Szkoli dca 1 drp 

6 godz. 



6 godz. 



6 godz. 

Dowódca plutonu (nadzoruje, kieruje pozoracją) 

Schemat nr 5. Organizacja szkolenia taktycznego drużyny (wariant II). 

Przebieg zajęć w wariancie II, jest podobny jak podczas szkolenia podstawowego 

(patrz schemat nr 2, s. 40). Natomiast w wariancie I, można go przedstawić następująco 

(patrz schemat nr 6.) 

Część wstępna 


- Organizuje przemarsz. 

- Podaje temat i cel zajęcia, zagadnienia 

szkoleniowe i pytania kontrolnosprawdzające. 

- Omawia warunki bezpieczeństwa. 

- Podaje organizację ćwiczenia. 

- Podaje sposób pozorowania pola walki. 

- Wprowadza w sytuację bojową. 

Część główna 

Dowódca drużyny 

- Występuje w składzie drużyny. 

- Wykonuje komendy i polecenia 

kierownika ćwiczenia.

50 


Przestrzegając podstawowego modelu 

instruowania szkoli żołnierzy na 1 

punkcie nauczania wg. układu: 



− na jaką komendę (sygnał) się ją 

wykonuje; 

− omówieniem działania drużyny; 


opanowania (ocenia sposób 

wykonywania czynności przez 

drużynę, usuwa błędy, nakazuje 

powtórzyć czynność do pełnego 

opanowania. 

Omawia przebieg kolejnych zagadnień. 

Kieruje pozoracją. 

Ddowódca drużyny 

Przestrzegając podstawowego modelu 

instruowania doskonali żołnierzy na 2, 3 

punkcie nauczania wg. układu: 



− na jaką komendę się ją wykonuje; 

− pokaz, pokaz z omówieniem; 


opanowania (sprawdza sposób 

wykonywania czynności przez żołnierzy, 

usuwa błędy, nakazuje powtórzyć 

czynność do pełnego opanowania. 

Omawia przebieg zagadnienia. 

Część końcowa 


- Omawia zajęcie. 

- Przypomina temat i cel zajęcia. 

- Wyróżnia najlepiej ćwiczących. 

- Podaje oceny. 

- Stawia zadanie na naukę własną. 

- Podaje termin usunięcia błędów. 

- Podaje temat i termin następnych zajęć. 

- Omawia ćwiczenie z dowódcami 

drużyn. 

- Udziela instruktażu do następnych 

zajęć. 

- Organizuje przemarsz do rejonu 

zakwaterowania. 

Dowódca drużyny 

- Wykonuje komendy i polecenia kierowni - 

ka ćwiczenia. 

- Wysłuchuje omówienia dowódcy plutonu. 

- Uczestniczy w instruktażu do następnych 

zajęć. 

Schemat nr 6. Model realizacji zajęć prowadzonych musztrą bojową w okresie 


Niewątpiwą korzyścią takiej organizacji zajęć podczas szkolenia drużyny jest 

fakt, że każdy temat byłby realizowany w ciągu 6 godzin lekcyjnych. Można w tym 

czasie żołnierzy nauczyć więcej i dokładniej opanować konkretne zagadnienia niż w 

ciągu 2 godzin. Wydaje się, że w sytuacji przechodzenia na 12 miesięczny cykl szkolenia 

w siłach zbrojnych, drugi z przedstawionych wariantów będzie z czasem dominował.

51 

Zakres przygotowania się do zajęć dowódców plutonu i dowódców drużyn w 

okresie szkolenia drużyny nie będzie w zasadniczy sposób odbiegał od przedstawionego 

w poprzednim rozdziale. 

Przykładowe plany-konspekty opracowane w roli dowódcy plutonu i dowódcy 

drużyny do szkolenia drużyny zaprezentowano w załącznikach nr 3, 4 skryptu. Natomiast 

w załączniku nr 5, przedstawiono plan-konspekt opracowany przez dowódcę plutonu do 

ćwiczenia grupowego z przejściem do praktycznego działania, nt.:„Dowodzenie 

plutonem zmechanizowanym w natarciu.” 

BIBLIOGRAFIA 

1. Dziergowski, R. Kitłowski, K. Kułakowski, Poradnik metodyczny dla dowódców 

drużyn, Dodatek do PWL nr 6/77. 

2. Instrukcja o działalności dydaktycznej i naukowej w wojskowych szkołach 

zawodowych, Wyd. MON, Warszawa 1990.

52 

3. Instrukcja o organizacji procesu kształcenia w szkołach i ośrodkach wojskowego 

szkolnictwa zawodowego, Cz. II, Metodyka nauczania, Wyd. MON, Warszawa 1976. 

4. Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki, Wyd. PWN, Warszawa 1984. 

5. Malik, Szkolenie taktyczne plutonu, PWL nr 3/97. 

6. Miziak, Zbiór opracowań metodycznych do szkolenia taktycznego pododdziałów 

piechoty i czołgów w okresie podstawowym, Cz. I, Ogólne zasady metodyki i 

organizacji procesu szkolenia ogólnowojskowego i ogólnodowódczego podchorążych 

WAT, Wyd. WAT, Warszawa 1987. 

7. Miziak, Szkolenie metodyczne, Cz. II, Wybrane zagadnienia działalności 

metodyczno-szkoleniowej, Wyd. WAT, Warszawa 1990. 

8. Poradnik metodyczny do szkolenia taktycznego w szkolnych pododdziałach piechoty, 

Wyd. MON, Warszawa 1990. 

9. Poradnik metodyczny do szkolenia taktycznego pododdziałów piechoty, Wyd. MON, 

Warszawa 1990. 

10.Przykłady dokumentów bojowych szczebla taktycznego, Cz. III, Batalion, kompania, 

pluton, Wyd. Szt. Gen. WP, Warszawa 1995. 

11.Siemiński, St. Ząbecki, Kierowanie ogniem pododdziałów piechoty w walce, Dodatek 

do PWL nr 8/69. 

12.Sułek, Rola oraz udział podoficerów w procesie szkolenia, Dodatek do PWL nr 9/75. 

13.Sułek, Szkolenie taktyczne pododdziałów piechoty, Dodatek do PWL nr/74. 

14.Wysocki, Drużyna zmechanizowana w natarciu, PWL nr 4/97. 

15.Wysocki, Działanie drużyny zmechanizowanej w obronie, PWL nr 3/97. 

ZAKOŃCZENIE 

Przedstawione w pracy zagadnienia odzwierciedlają aktualny stan wiedzy 

usystematyzowanej w zbiór informacji teoretycznych oraz propozycji rozwiązań 

praktycznych, dotyczących metodyki szkolenia podstawowego i zgrywania drużyny. Nie

53 

ulega wątpliwości, że nie są to wszystkie problemy, przed rozwiązaniem których stoją 

dowódcy drużyn i dowódcy plutonów zajmujący się szkoleniem taktycznym. 

Zaprezentowane w opracowaniu uogólnienia i wnioski sformułowano pod kątem 

potrzeb szkoleniowych. Jednocześnie są one bogatym materiałem źródłowym dla 

podchorążych i dlatego powinny być przez nich wykorzystywane w procesie kształcenia 

ogólnodowódczego na I i II roku studiów w WAT. 

Rozwiązania i przemyślenia własne, wnioski i doświadczenia z przeprowadzonych zajęć 

i ćwiczeń taktycznych tworzą czytelnikowi, po lekturze materiału, możliwość do 

nieskrępowanego spojrzenia na występujące w tej sferze, wciąż nowe trudności 

szkoleniowe 

Metodyka szkolenia taktycznego stwarza szerokie możliwości wykazania się 

umiejętnościami myślenia taktycznego oraz „świeżością” działania w zmieniających się 

warunkach. Wszystko to nadaje omawianej problematyce zdecydowanie odkrywczy 

charakter w odniesieniu do sposobów, metod i form nauczania taktyki w pierwszym i 

drugim okresie szkolenia w jednostce wojskowej.

Metodyka Szkolenia Taktycznego - SpecOps

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?