1. Międzynarodowe Ÿród³a prawa pracy A. Konwencje i zalecenia ...

PODSTAWY PRAWNE BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY
1. MIÊDZYNARODOWE RÓD£A PRAWA PRACY
1–4 PODSTAWY PRAWNE BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY
1. Miêdzynarodowe Ÿród³a prawa pracy
1 Miêdzynarodowe Ÿród³a prawa pracy maj¹ z regu³y charakter ogólny i uniwersalny. Ogólnoœæ
wynika z potrzeby stosowania tego prawa bez ograniczeñ powodowanych innymi uwarunkowaniami,
takimi jak np. poziom rozwoju technicznego. Natomiast uniwersalnoϾ jest powodowana
w szczególnoœci poziomem wymiany handlowej (maszyn, urz¹dzeñ technicznych i wyrobów
codziennego u¿ytku) oraz skal¹ migracji ludnoœci (szczególnie zarobkowej).
2 Warunkiem obowi¹zywania prawa miêdzynarodowego w danym kraju jest jego ratyfikacja,
czyli zatwierdzenie, przyjêcie do stosowania przez upowa¿niony organ. W Polsce tymi organami
s¹: Sejm RP i Prezydent RP przy czym Sejm RP przyjmuje, np. konwencje MOP lub ustawy
wdra¿aj¹ce (implementuj¹ce) do polskiego prawa np. dyrektywy Unii Europejskiej – natomiast
Prezydent RP dokonuje formalnego aktu ratyfikacji przyjêtej konwencji lub zatwierdzenia
ustawy.
Prawo miêdzynarodowe obowi¹zuje wiêc w naszym kraju dopiero wtedy, gdy jego postanowienia
zostan¹ ratyfikowane b¹dŸ w³¹czone do polskiego systemu prawnego poprzez wydanie
ustaw i nastêpnie rozporz¹dzeñ wykonawczych.
A. Konwencje i zalecenia Miêdzynarodowej Organizacji
Pracy
3 Konwencje Miêdzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) s¹ Ÿród³em prawa pracy o charakterze
miêdzynarodowym. Odgrywaj¹ istotn¹ rolê w procesie tworzenia i doskonalenia polskiego
prawa pracy.
WA¯NE! Polska jest cz³onkiem MOP od chwili jej utworzenia, tj. od roku 1919.
Konwencje MOP wymagaj¹ ratyfikacji przez Sejm RP. Po ratyfikacji i wejœciu w ¿ycie, pañstwa
zobowi¹zane s¹ zharmonizowaæ ustawodawstwo wewnêtrzne z ich postanowieniami.
Ratyfikacja konwencji przez dane pañstwo cz³onkowskie oznacza zobowi¹zanie siê do dostosowania
ustawodawstwa pracy tego pañstwa do rozwi¹zañ ujêtych w konwencji oraz do
sk³adania MOP okresowych sprawozdañ z jej realizacji. Jednak g³osowanie przedstawicieli
danego pañstwa za przyjêciem konwencji nie jest równoznaczne z jej ratyfikowaniem przez
to pañstwo. Ratyfikacja mo¿e mieæ miejsce nawet po up³ywie kilkudziesiêciu lat od jej przyjêcia,
np. konwencja MOP nr 81 dotycz¹ca inspekcji pracy w przemyœle i handlu, przyjêta
11 lipca 1947 r. zosta³a ratyfikowana przez Polskê dopiero 19 kwietnia 1995 r.
Konwencje MOP ustalaj¹ minimalne wymagania dotycz¹ce np.: czasu pracy i urlopów wypoczynkowych,
praw cz³owieka i pracownika, swobody zrzeszania siê i ochrony praw
zwi¹zkowych, znoszenia dyskryminacji w zatrudnieniu, ubezpieczeñ od wypadków przy pracy
i chorób zawodowych oraz bezpieczeñstwa i higieny pracy.
4 Polska ratyfikowa³a 88 konwencji z ponad 180 przyjêtych przez Konferencjê Ogóln¹ MOP od
1919 r., w tym m.in.:
– Konwencjê nr 17 z 1925 r. – w sprawie odszkodowania za wypadki przy pracy (ratyfikacja
w 1937 r.);
16 www.meritum.pl

1. MIÊDZYNARODOWE RÓD£A PRAWA PRACY 5–6
– Konwencjê nr 62 z 1937 r. – w sprawie przepisów o bezpieczeñstwie w przemyœle budowlanym
(ratyfikacja w 1951 r.);
– Konwencjê nr 119 z 1963 r. – dotycz¹c¹ zabezpieczenia maszyn (ratyfikacja w 1977 r.);
– Konwencjê nr 176 z 1995 r. – dotycz¹c¹ bezpieczeñstwa i zdrowia w kopalniach (ratyfikacja
w 2000 r.);
– Konwencjê nr 182 z 1999 r. – dotycz¹c¹ zakazu i natychmiastowych dzia³añ na rzecz eliminowania
najgorszych form pracy dzieci (ratyfikacja w 2001 r.);
– Konwencjê nr 148 z 1977 r. – dotycz¹c¹ ochrony pracowników przed zagro¿eniami zawodowymi
w miejscu pracy spowodowanymi zanieczyszczeniami powietrza, ha³asem i wibracjami
(ratyfikacja w 2004 r.).
Konwencja nr 148 MOP, dotycz¹ca ochrony pracowników przed zagro¿eniami zawodowymi
w miejscu pracy spowodowanymi zanieczyszczeniami powietrza, ha³asem i wibracjami
zosta³a przyjêta w Genewie w 1977 r., lecz dopiero w 2004 r. by³a ratyfikowana przez Polskê.
Decyzjê o ratyfikacji podj¹³ Prezydent RP Aleksander Kwaœniewski 4 listopada 2004 r. Konwencja
zosta³a opublikowana w Dzienniku Ustaw z 2005 r. Nr 66, poz. 574 i opatrzona nastêpuj¹c¹
deklaracj¹:
Po zaznajomieniu siê z powy¿sz¹ Konwencj¹, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oœwiadczam,
¿e zosta³a ona uznana za s³uszn¹ zarówno w ca³oœci, jak i ka¿de z postanowieñ w niej
zawartych, jest przyjêta, ratyfikowana i potwierdzona, bêdzie niezmiennie zachowywana.
Na dowód czego wydany zosta³ akt niniejszy, opatrzony pieczêci¹ Rzeczypospolitej Polskiej.
Prezydent RP Aleksander Kwaœniewski
Dano w Warszawie dnia 4 listopada 2004 r.
Powy¿szy przyk³ad ratyfikowania konwencji MOP charakteryzuje treœci i sposób ujêcia oraz
stosowania tego miêdzynarodowego aktu prawnego. Warto wiedzieæ, ¿e mimo nieratyfikowania
przez Polskê innych konwencji, w krajowym ustawodawstwie pracy uwzglêdnia siê postanowienia
tych konwencji, np. znowelizowany dzia³ X k.p. i przepisy wykonawcze do k.p.
uwzglêdniaj¹ w ca³oœci b¹dŸ w du¿ej mierze postanowienia nieratyfikowanych dot¹d przez
Polskê konwencji, takich jak:
– konwencja nr 139 z 1974 r. – dotycz¹ca zapobiegania i kontroli ryzyka zawodowego spowodowanego
przez substancje i czynniki rakotwórcze;
– konwencja nr 155 z 1981 r. – dotycz¹ca bezpieczeñstwa, zdrowia pracowników i œrodowiska
pracy;
– konwencja nr 162 z 1986 r. – dotycz¹ca bezpieczeñstwa w stosowaniu azbestu;
– konwencja nr 167 z 1988 r. – dotycz¹ca bezpieczeñstwa i zdrowia w budownictwie.
Innymi, obok konwencji, normatywami MOP s¹ zalecenia, które podobnie jak konwencje
przyjmowane s¹ na Konferencjach Ogólnych MOP jako dokumenty uzupe³niaj¹ce i uszczegó³awiaj¹ce
niektóre konwencje, b¹dŸ funkcjonuj¹ce odrêbnie.
Pañstwa cz³onkowskie realizuj¹ zalecenia przez wprowadzenie ich postanowieñ do krajowych
rozwi¹zañ prawnych.
B. Europejska Karta Spo³eczna Rady Europy
Rada Europy jest organizacj¹ licz¹c¹ obecnie ponad 40 pañstw europejskich, utworzon¹
w 1949 r. Polska jest jej cz³onkiem od 1991 r. Celem Rady s¹ dzia³ania na rzecz wspó³pracy
europejskiej, m.in. w dziedzinie prawnej i spo³ecznej ochrony praw cz³owieka i pracownika.
Europejska Karta Spo³eczna jest podstawowym dokumentem Rady Europy w dziedzinie
stosunków pracy. Traktowana jest jako uzupe³nienie w dziedzinie socjalnej innego wa¿nego
aktu miêdzynarodowego, jakim jest Europejska Konwencja Praw Cz³owieka.
5
6
www.meritum.pl 17

7 PODSTAWY PRAWNE BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY
Karta sk³ada siê z piêciu czêœci. W pierwszej czêœci wymienionych zosta³o dziewiêtnaœcie
praw cz³owieka i pracownika. Do praw tych nale¿¹ m.in. prawo do pracy oraz do bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy, do godziwego wynagrodzenia, do organizowania siê
pracowników i pracodawców oraz do rokowañ zbiorowych, do ochrony dzieci i m³odocianych
oraz do ochrony pracy kobiet, do poradnictwa i szkolenia zawodowego, do szkolenia zawodowego,
rehabilitacji i readaptacji spo³ecznej osób niepe³nosprawnych, do ochrony zdrowia i zabezpieczenia
spo³ecznego, do ochrony spo³ecznej, prawnej i ekonomicznej rodzin, do ochrony
socjalnej i ekonomicznej matki i dziecka, do dzia³alnoœci zarobkowej na terytorium innych
uk³adaj¹cych siê stron oraz do pomocy i ochrony pracowników migruj¹cych i ich rodzin.
W tym wykazie praw nie przypadkowo jako pierwsze wymieniono prawo do pracy. Prawo do
pracy zapisane zosta³o w Deklaracji Praw Cz³owieka Organizacji Narodów Zjednoczonych
w 1949 r. i odt¹d traktowane jest w prawie miêdzynarodowym jako podstawowe prawo socjalne
pracownika – ³¹cznie z prawem do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz
prawem do godziwego wynagrodzenia.
Czêœæ druga Europejskiej Karty Spo³ecznej sk³ada siê z 19 artyku³ów uszczegó³awiaj¹cych
dziewiêtnaœcie praw wymienionych w czêœci pierwszej. Zgodnie z art. 2 – dla zagwarantowania
prawa do w³aœciwych warunków pracy uk³adaj¹ce siê strony zobowi¹za³y siê
do zapewnienia:
– rozs¹dnego wymiaru dziennego i tygodniowego czasu pracy oraz stopniowego skracania
tygodnia pracy, na ile pozwala na to wzrost wydajnoœci pracy i inne czynniki;
– p³atnych dni œwi¹tecznych;
– co najmniej 2-tygodniowego p³atnego urlopu w roku;
– skracania czasu pracy b¹dŸ dodatkowych p³atnych urlopów pracownikom zatrudnionym
w warunkach niebezpiecznych lub szkodliwych;
– cotygodniowego wypoczynku, który powinien w miarê mo¿liwoœci zbiegaæ siê z dniem uznanym
za wolny od pracy zgodnie z tradycj¹ danego kraju lub regionu.
Zgodnie natomiast z art. 3 – dla zapewnienia prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy, uk³adaj¹ce siê strony s¹ zobowi¹zane do:
– wydawania przepisów prawnych dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz do wykonalnoœci
tych przepisów przez odpowiedni nadzór i kontrolê;
– zapewnienia konsultacji w zakresie œrodków s³u¿¹cych poprawie bezpieczeñstwa i higieny
pracy z organizacjami pracodawców i pracowników.
Polska ratyfikowa³a Europejsk¹ Kartê Spo³eczn¹ w 1997 r., a zatem ju¿ po „du¿ej nowelizacji”
Kodeksu pracy z 2 czerwca 1996 r., niemniej jednak postanowienia Karty by³y uwzglêdnione
przy tej nowelizacji.
W roku 1996 uchwalona zosta³a zrewidowana Europejska Karta Spo³eczna. Nowelizacja
mia³a na celu uwzglêdnienie rozwoju gospodarczego i spo³ecznego, jaki dokona³ siê w okresie
trzydziestopiêcioletniego funkcjonowania Europejskiej Karty Spo³ecznej.
7 Nowa Karta podwy¿szy³a standard ochrony praw dotychczasowych oraz rozszerzy³a katalog
praw socjalnych o dalszych dwanaœcie uprawnieñ, np. art. 3 – dotycz¹cy prawa do bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy znowelizowanej Karty – zobowi¹zuje strony do:
– okreœlenia, realizacji i dokonywania okresowego przegl¹du spójnej polityki krajowej w zakresie
bezpieczeñstwa, zdrowia pracowników i œrodowiska pracy, przy czym g³ównym celem
tej polityki powinna byæ poprawa bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz zapobieganie
wypadkom i zagro¿eniom zwi¹zanym z prac¹ lub wystêpuj¹cym w trakcie pracy. Ma to
nast¹piæ zw³aszcza poprzez ograniczenie do minimum przyczyn zagro¿eñ zwi¹zanych ze
œrodowiskiem pracy;
– wydania przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy;
– zapewnienia wykonalnoœci tych przepisów przez odpowiedni nadzór i kontrolê;
– popierania stopniowego rozwoju s³u¿b medycyny pracy, dostêpnych wszystkim pracownikom,
maj¹cych na celu przede wszystkim zadania prewencyjne i doradcze.
18 www.meritum.pl