Ješa Denegri - SEEcult.org-a

Ješa Denegri
SANDRO CHIA UNUTAR I IZVAN TRANSAVANGARDE
Bez obzira koliko to, zapravo, znatno sužava raspon umetni čkih interesovanja, nastupa i
dostignuća Sandra Chije, gotovo da je neizbežno krenuti čak i u najsažetije razmatranje njegovog dela
danas opšte poznatim i prihvaćenim podatkom o pripadništvu ovog umetnika fenomenu nazvanom u
savremenoj italijanskoj i evropskoj umetnosti pojmom transavangarda. Naime, pod tim pojmom
podrazumeva se krug ( što je svakako primerenije reći nego grupa) petorice slikara – ostala četvorica su
Francesco Clemente, Enzo Cucchi, Nicola De Maria i Mimmo Paladino – objedinjenih u jednom trenutku,
krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih, iako je svaki od njih izraziti pojedinac, teorijsko −
promotivnom strategijom Achillea Bonita Olive koji pored mnogih drugih tekstova posvećenih istoj temi,
u knjizi Umetnost oko dvehiljadite, o transavangardi tvrdi sledeće:
“Transavangarda je internacionalni umetnički pokret koji se javlja u Italiji u drugoj polovini
sedamdesetih godina XX veka i koji prevazilazi avangardne dogme, tj. avangarde utemeljene na
optimističkim eksperimentima sa novim tehnikama i materijalima, zasnovane na uverenju o linearnom
razvoju istorije, a samim tim i umetnosti, od istorijskih avangardi s početka veka do naših dana.
Prevazilazeći ideologiju jezičkog darvinizma, umetnici otkrivaju smisao manuelnog rada, individualnosti i
ponovo uvode kategorije slikarstva , sculpture i crteža. Umetnosti koja deluje na manirističkom načelu
citiranja prethodi kulturni nomadizam i stilski eklekticizam. Daleki i bliski jezici, apstraktni i figurativni,
internacionalni i autohroni, eksperimentalni i tradicionalni, književni i narodski jezici, sustiču se u
jednom delu koji umetničke stilove koristi kao ready − made, zapravo kao forme pronađene u sećanju i
slobodno preinačene…”
Italijanska transavangarda, prvobitno pod pojmom Arte Cifra( prema W.M. Faustu), fenomen je
otprilike istovremen i generalno srodan po pripadništvu zajedničkom Zeitgeistu, no ujedno i bitno
drugačiji po sopstvenom poimanju i osećanju geniusa loci, sa pojavama poput New Image Painting i Bad
Painting u Sjedinjenim Američkim Državama, Neue Wilden u Nemačkoj, takođe različiti i od “novih
novih” ( I nuovi nuovi ) u samoj Italiji, sve to u najširem smislu podrazumevano pod pojmom “slikarstvo
osamdestih“ koje se bez tešnjih međusobnih relacija i koordinacija pojavilo i ubrzano širilo skoro celim
evropskim kontinentom, od Španije do Austrije, dopirući i do ondašnje Jugoslavije i svake od njenih
umetničkih sredina u kojima su te pojave bile promovisane i poznate pod pojmovima „nova slika“, „nova
podoba“, „sveža slikarstvo“, (pittura fresca) i sl.
U periodu nastanka i punog razvoja ideja i slikarskih praksi transavangarda, Chia je tvorac niza
ključnih slika ovog umetničkog shvatanja, ujedno i kapitalnih slika unutar sopstvenog ukupnog opusa,
kao što su Cane italiano, 1979, Fumatore con guanto giallo, 1980, Sinfonia incompiuta, 1980, Conglio per
pranzo, 1981, Volto scandaloso, 1981, Successo al caffe Tintoretto, 1981, Pescatore d’aqua, 1981,. i dr.
Pominjući brojne istorijske reference vidljive ili nagoveštene u slikarstvu Chije, Bonito Oliva navodi
Cezanna, Chagalla, Picassa, Picabiju, De Chirica, futurističkog i metafizičkog Carraa; k tome Renato Barilli
pridodaje Scipionea i Sassua. Otuda reklo bi se: posredi je jedan tipični “učeni slikar” ( pittore colto),
erudit koji prebira po zalihama istorije svetske i italijanske moderne umetnosti, neomanirist koji
prevashodno zna da se služi citatima, gotovo čak jedan umetnički “kleptoman” koji sve u istorijskoj
memoriji što nađe za shodno uzima bez ikakvog suzdržavanja. No ne samo da Chia sve to nije, nego je
pre svega slikar prepunog “zadovoljstva u slikanju”, slikar imaginacije i imaginativni slikar kome sve
pomenute reference ne mogu da oslabe i pomute uživanje u invenciji i preradi motiva, u rukovanju
obilnom i gustom materijom boje, u prepuštanju slikarstvu kao mediju i jeziku koji ni u čemu drugom u
umetnosti ne može da nađe podjednaku zamenu.
“Pokušavam da svoj rad potpuno prepustim neizvesnosti sopstvenog toka”, izjavio je Chia u
jednom razgovoru. Slika je za Chiju poprište spajanja, prožimanja, iskušavanja svega što slikar u sliku
uvodi i unosi u ime njemu samom neizbežne i neodložne “potrebe za slikanjem”. Shodno tome, slika je

plod znanja slikaru pribavljenog iz istorijske baštine slikarstva, ali je još pre i još više plod otkrića
nepoznatog, novonastalog, prvorođenog u samom slikarskom činu i činjenju. Slika je, najzad, u svom
konačnom i završnom izgledu neočekivan prizor pred kojim i sam njen tvorac treba da zastane začuđen i
zapanjen svime što mu slika odjednom ponudi njegovom sopstvenom začuđenom pogledu.
Zbog svojih osobina obilja umesto sažimanja, obnovljene čulnosti naspram dominacije
mentalnog, u jednom trenutku navodne “krize slikarstva” u vreme i nedugo posle pune aktuelnosti
konceptualne umetnosti ( u širem značenju tog pojma), slikarstvo transavangarde a u tom sklopu i
slikarstvo Chije uspelo je da se ukaže izuzetno svežim, privlačnim, poželjnim, iako po nekim drugim
merilima i “veštačkim”, nametnutim interesima umetničkog tržišta i agilnošću kritike koja je pojavu
transavangarde bezrezervno podržala. Jedna od primedbi koja se transavangardi i njenim
predstavnicima prebacivala odnosila se na odustajanje od “angažmana” po pitanju socijalne i političke
odgovornosti savremenog umetnika, u šta umetnici posle kraha ideala pobuđenih elanom
šesdesetosme više nisu imali poverenja. Možda neće biti slučajno, štaviše biće razumljivo i na određeni
način opravdano da je Bonito Oliva u svoju teoretizaciju transavangarde, obuhvatajući time i samog
Chiju, ugradio tradiciju istorijskog manirizma opisujući ponašanje manirističkog, ali takođe i
neomanirističkog umetnika u znaku “ideologije izdajnika” ( ideologia del traditore), sa svim atributima
koje autor ovom pojmu pridaje i pod njim podrazumeva. No kako bilo, sve to a pre svega visoki kvalitet
naročito ranih dela pripadnike transavangarde svakog ponaosob, kao i njihova znatna međunarodna
reputacija unutar i izvan, dakle u vreme i posle samog trajanja transavangarde, učinile su da ovaj
umetnički fenomen a sa njim zajedno i svi njegovi pojedinačni predstavnici, definitivno postane jedno
vrlo značajno iako i dalje kontraverzno poglavlje evropske i svetske umetnosti i kulture postmoderne
epohe poznog XX veka.