lEiknd% gksecgknqj {ks=h vxLr 2011] o”kZ&4] vad& 8

LiUnu
lEiknd% gksecgknqj {ks=h
vfHk&teku Le`fr VªLVdks vonku
ewY;% nSfud vk/kk kaVk usikyh lkfgR;dk ykfx
dqosrckV izdkf”kr ekfld lkfgfR;d if=dk
vxLr 2011] o”kZ&4] vad& 8

‘kk’or&Loj
LiUnu
& iq”iyky mik/;k;@ vle
ekuo gksbu] tqu ekuoek izfrHkk ikSj[k NSuA
izfrHkk ikSj[k gksbu] tlek ns’k&fgrS”kh xq.k NSuAA
ns’k&fgrS”kh ifu gksbu R;ks] tks ijlsok jr NSuA
lsod gksbu] nhu nq[khtu nsf[k g`n; :¡nSuAA
lEiknD;kSyh
;l vadek Hkkjrdks iwokZapyek usikyh lkfgR;dks fodkl j fofHkUu iz;klg:dks laf{kIr
fViu&Vkiu & ,mVk ykeks ys[k izLrqr xfj,dks NA vuqlU/kkudks dquS lhek gaqnSu j ys[us@ ckjEckj fyfic)
xnSZ tkus ijEijkykbZ foL;kSZa Hkus gkeh va/;kjksek vYefyus NkSaA lkuks vkdkjdks if=dk Hk,ifu gkehys ;ks
dqjksykbZ egRo fnUNkSaA Hkfo”;ek ifu gkezk cqf)thoh lkfgR;dkjg:dks lg;ksxys ;Lrk [kkydk ys[kg: ikmuq
gqusN LiUnuek!
& gksecgknqj {ks=h
vkradhg:dks fo:) gkezks [kqdqjh
& mn; Bkdqj
7@8 xks[kkZ jkbQYldk uk;d fo”.kq Js”B gfV;k&xksj[kiqjlEe tkus ekS;Z ,Dlizsl jsyxkMhek fonkek
vkQ~uks kj usiky iks[kjk tkanS fFk,A ,Ddkfl R;l xkMhek 40 Mkdwg:dks gqyys ;k=hg:ykbZ vL=&’kL=dks
cyys ywVikV xuZ ykxsA nqnkZUr Mkdwg:ys efgykg:ys yxk,dk xguk [kksls] ;k=hg:lax Hk,dks /ku&lEifr
gLrxr xjsA muhg:dks vkradys xnkZ ;k=hg:dks lkrks iqRyks mMsdks fFk;ks j dlSys fojks/k xusZ dqjk uS fFk,uA
gkuFkkuek ijsj dfri; ;k=h kkbrs HkS ldsdk fFk,A
Mkdwg:ys ek= /ku&ekyuS yqVsuu~] muhg:ys fMCckek ;k=k xfjjgsdk dfyyk dsVhg:dks bTtrek ifu
gkr jk[u FkkysA ;Lrks fLFkfr ns[ksj uk;d fo”.kq Js”BykbZ Hk;adj xks[kkZyh fjl mB~;ksA tc ,d Mkdwys vkQ~uk
ekrk&firklax ;k=k xfjjgsdks ,d dfyyks mesjdh dsVhdks bTtrek gkr gkYu Fkkys] fo”.kqys gYyk cksYnS [kqdqjh
gkrek pEdkmanS Mkdwdks ekfFk izgkj xjsj mldks t;jke xfjfn,A ;l ifN vU; nqbZ MkdwykbZ ifu l[kki ikjsA
vU; lkr vkBoVk Mkdw vaxHkax Hk,j ewfNZr ijsj R;gha lksÙkj ijsA ;k=hg:ys psu rkusj xkMhykbZ jksdsA lqj{kk
nyys Mkdwg:ykbZ lekmu lds vfu ;k=hg:dks lcS pht & /ku] Y;kiVi] kMh] lqudk vkHkw”k.k] eksckby Qksu
vkfn QdkZmuek l{ke Hk,A
uk;d fo”.kq Js”Bdks cgknqjh] vnE; lkgl vfu ekuoh; drZO; ikyu xusZ xq.kykbZ t;t;dkj xuqZdk
ykfx xks[kkZ jkbQYlys ,d Bwyks lekjksgdks vk;kstu xj~;ksA fo”.kqykbZ lEeku lfgr Hkk : ipkl gtkjdks
iqjLdkj iznku xfj;ksA Lej.k jgksl~] Hkkjrdk fQYM ek’kZy ekusd ‘kkys Hkusdk Nu~ & If someone says he is
happy to die, he should be either a liar or a Gorkha.
& nsgjknwu@ gky% jksVjh Ldwy Qj MsQ@ p.Mhx

vfHk&teku Le`fr VªLVys lEekfur xjsdk lz”Vk@dykdkjg:%
loZJs’B ykq dFkk 2008 & Jh [kMdjkt fxjh
loZJs’B dfork 2008 & Jh jsorheksgu frfEluk]] Jh Hkfoyky ykfeNkus] Jh vkfnR; iz/kku] Jh dsnkj xq:ax] Jh ohjHknz
dkdhZ

मेरो देशको च रोले टन्न अि एर,
तयही प्रि सी ग उाँ घिर झदािे।
मल ई अझै सम्झन छ -
तयो मेरो पूिाको बबह न -
मेरो ग उाँ को गौरिमय बबह न -
िी हन्ज क - हन्ज उड्ने पंक्षीहरु
तयो स्िच्छ ह ि साँग बहेको उज ा,
तयो ल मलम -
तयो उर् को कहहल्यै नबबसाने उज्य लो
कघि भेट्न कोमसस गरें मैले
िर आजसम्म भेट्न सककन
िी सब कह ाँ गए होल न ्
-अन मनगर क ठम ण्डौं।
--- ;gh 2009dks ekpZek us’kuy cqd VªLV j flfDde vdknehdks rRok/kkuek pkj fnolh; Author-
Illustrator Workshop ek lgHkkxh cUu iqxsdh fFk,aA Vk

dfork
dforkdks kj cukmanS NqA
vkxuHkfj Qwysdk liukg:]
le;laxS cksuklkbZ Hk,dk
,d[ksidks tquh
,dckjdks tquh
HkUnS@xUnS
fcrsdk jkr&fnu!
Hkr~hHkfr iksYus ekUNsdks voLFkkA
fo’ys”k.k xuZ r[kZfj,dk
;h esjk ‘kCn:ih dforkg:
cVqy&ckVqy ikjh
dforkdks kj cukmanS NqA
& lqdjkt fn;kyh
& ukxjh QkEkZ & nkthZfy³
Hkkjrdks iwokZapyek usikyh lkfgR;dks fodkl j fofHkUu iz;klg:dks
laf{kIr fViu&Vkiu
& gksecgknqj {ks=h
Hkkjrh; Hkk”kkdk :iek usikyh lkfgR;dks fodkl;k=kdks ykeks bfrgkl NA usikyh lkfgR;dks fodklek Hkkjrdks
iwokZapydks egRpiw.kZ Hkwfedk N ,d l; o”kZHkUnk cf< le;dks bfrgkl yxk;r~A lkfgR;dks fofHkUu fo/kkek
dye pykmus dfo] dFkkdkj] fucU/kdkj j vuqokndg: fofHkUu jkT;ckV ¼tLrS vle] eskky;] ef.kiqj]
ukxkY;k.M j fetksje½ iz;kleku~ jgsdks Fkkgk ikbUNA i=&if=dkg:dks yxkrkj izdk’kuys fofHkUu lz”Vkg:ykbZ
lkfgR;lsok xusZ ekSdk iznku xjsdks Fkkgk ykXnNA iwokZapydk lkfgR;dkjg:ys Hkkjrdk vU;kU; jkT;g:ckV vfu
usikyckV izdkf’kr if=dkg:ek ifu ;ksxnku iqj~;k,dks Fkkgk ykXnN usikyh lkfgR;dks bfrgkl fp;kmankA Hkk”kkys
lkfgR; vdkneh}kjk ekU;rk ik,ifN xfrfof/k] Hkze.k] Hkk”kk fnol vkfnys ifu Hkk”kk j lkfgR;dks fodklek Fki
vonku fn,dks Fkkgk ikbUNA ;l ys[kek lkfgR;dks fodkldk fn’kkek pkfy,dk fofHkUu ikbykg:ykbZ ,dS txk
jk[ksj n’kkZmus iz;kl xfj,dks NA ;ks ,mVk lkaf[;d >>Ydks ek= gks & ‘kks/k j foLr`r v/;;u mijkUruS
xq.koÙkkckjs Fkkgk ykXus NA
fofHkUu vonkug:ykbZ fuEufyf[kr Hkkxek ckaMsj voyksdu xusZ iz;kl xfj,dks N&
dfork fo/kk
dkO;] [k.MdkO;] dforkladyu] xhr laxzg] lokbZ vkfn
lkeqfgd dfork ladyug:
miU;kl
dFkk&laxzg
ukVd
fucU/k@ vkykspuk@fu;k=k@ vkRedFkk vkfn
vuqokn lkfgR; & vU; Hkk”kkckV usikyh Hkk”kkek
fofo/k izdk’ku
dfork fo/kk
iwokZapydks lkfgR;&;k=kek dfork fo/kk lcHkUnk tsBks nsf[kUNA dforkdk fo”k;oLrq /kkfeZdckV fy,j lkekftd
j jktuSfrd nsf[kUNA rydks rkfydkek fjDr Bkmag:ykbZ Hkfjfnus vuqjks/k N foK ‘kks/kdrkZg:ykbZA vfu
rkfydkek NqVsdk d`frg:ykbZ ifu xkHksj ladyu xusZ vkg~oku NA ;l~ fo/kkek dqy 273 oVk d`frg:dks

izdk’ku lwfp r;kj xuZ lfd,dks NA dfri; d`frg:dks iquizZdk’ku Hk,dks Fkkgk ykXnNA ;l~ lwfpek
xkfHk,dk@ uxkfHk,dk /ksjS dfog:dk d`frg: izdkf’kr gqu uldsj v>S FkfUd,j clsdks Fkkgk ykXnNA la[;kdks
vk/kkjek pkj HkUnk c

32 lhekukdks }hi & xh-la- fo 2015 xksdqyizlkn tks’kh
33 lE>uk & xh-la- 1958 gfjHkDr dVqoky
34 vr`Ir & [k-dk- 1960 fojgh lqCck
35 uo&vJq & [k-dk- 1960 ds ch usikyh
36 fgrkfgr Kkudey 1961 eucgknqj ikSM~;ky
37 fHk=h ekUNs cksYu [kksTN 1962 gfjHkDr dVqoky
38 vk¡lqdk Fkksik 1962 gfjizlkn ‘kekZ [kuky
39 HkkuqHkDr j kk¡lh 1963 pUnzs’oj nwcs
40 frezks ;knek 1964 gfjizlkn ‘kekZ [kuky
41 lq/kk & [k-dk- 1964 gfjHkDr dVqoky
42 eudks izdk’k 1965 lnkuUn ‘kekZ
43 f’ko xhrk 1965 Hkokuh’kadj mik/;k;
44 dfydkydks vkokt \ izseukjk;.k iks[kzsy
45 fpUru ekyk 1965 dqycgknqj {ks=h cqukdks Mksdks 1970 pUnzs’oj nwcs
53 ukSyks ekVks pkfg,dks N 1970 fnylkguh
54 ;qxdks ksjkfHk= efyu vuqgkjg: 1972 /keZyky Hkw”kky
55 ;ks ftUnxh [kS ds ftUnxh 1972 gfjHkDr dVqoky
56 psruk & [k- dk- 1972 rqycgknqj {ks=h
57 rFkkxr 1972 th Vh ftEck
58 pEik & [k.MdkO; 1973 fVdkjke mik/;k; fuHkhZd
59 vuqjkx & xhr la \ ds ch usikyh
60 ckcjh 1974 gfjizlkn xks[kkZjkbZ
61 lkbyd vkbjgsN 1975 xksihukjk;.k iz/kku
62 esph cXnS fFk;ks & [k-dk- 1975 pUnzs’oj nwcs
63 pjh Hkjj & xhr la 1975 j.kohj fxjh
64 fojgh & [k-dk- \ ds ch usikyh
65 vuqHkwfrg: ;h esjk 1977 Hkwisu fu”kkn
66 ukSyks ekUNs tUenSa N 1978 eucgknqj Fkkik
67 ykgqjs 1978 pUnzs’oj nwcs
68 ;Lrks Hkwy iks xjsNq 1978 xksihukjk;.k iz/kku
69 f’kykaxdks lE>uk \ [kM~xcgknqj {ks=h

70 fgeky; ve`rok.kh \ u;unÙk ‘kekZ
71 eupjhdks cksyh \ gfjizlkn xks[kkZjkbZ
72 vatyh \ fVdkjke mik/;k; fuHkhZd
73 dYiukdks Qwy 1980 nqxkZizlkn ikSM~;ky
74 ;qfDyIVl%vkmuq ih

107 ,mVk u;k fcgkudks izrh{kkek 1988 pksdcgknqj Fkkik
108 lk{kh freh NkS czg~eiq= 1988 pksdcgknqj Fkkik
109 esjk ihj% esjk xhr 1988 xq:HkDr f/krky
110 ujcqaxdks lokbZ 1989 j.kcgknqj {ks=h
111 vkekdks iqdkj Nksjkdks gqadkj 1989 j.kcgknqj {ks=h
112 esjk dsgh xhrg: 1989 uojkt {ks=h
113 iounwr 1990 Nfoyky mik/;k;
114 vfHkO;fDr 1990 bUnzdkUr dkdhZ
115 foorZu 1990 yksdukFk mik/;k; pkikxkbZa
116 bUnsz.kh 1991 fnycgknqj usokj
117 dfork dqat 1991 ef.kflag Fkkik
118 ;gkadk

145 dkO;kUrj 1996 uo lkidksVk
146 tqusyh 1996 oS|ukFk mik/;k;
147 gkezks /kqd/kqdh% tjkg: 1996 iq”i/kj ‘kekZ
148 Qsfj fdu ;sk dq:{ks= 1996 d`”.kizlkn HkV~VjkbZ
149 dq:{ks= 1996 xksfoUn ‘kkf.MY;
150 iwokZ:.k 1997 xksfoUn ‘kkf.MY;
151 dkO;ekyk 1997 bUnz vf/kdkjh
152 frezks Le`frek 1997 lhrk nsoh
153 lw;ksZn; gquqHkUnk vfk 1997 iw.kZdqekj {ks=h
154 ,d eqBh thou [kksTnS 1997 xksikycgknqj usikyh
155 dkO;ekyk 1997 jes’k nokMh
156 vfHkO;atuk 1997 ‘kf’k ‘kekZ
157 foLe`frdk dforkg: 1998 Mk ykyqizlkn mik/;k;
158 [kkxks 1998 f’ko ‘kkL=h
159 eqBhnku 1998 d.kZcgknqj {ks=h
160 ;e f}rh;k 1999 vk’kkjkuh jkbZ
161 dVq lR; 1999 j.kcgknqj {ks=h
162 rkjk u jks,dks jkr NSu 1999 d`”.kcgknqj jkor
163 thoukn’kZ 1999 fnyhi ‘kekZ
164 nso:ik 1999 cyjke iks[kzsy
165 Nfo dfork laxzg 2000 Nfoyky mik/;k;
166 d`”.kizlkn Kokyhdk dforkg: 2000 d`”.kizlkn Kokyh
167 vks>sy ijsdk dfork 2000 Mk ykyqizlkn mik/;k;
168 l;i=h 2000 pdzikf.k ‘kekZ
169 ;lS czgeiq=dks cxjek 2000 ukjk;.k iz/kku
170 dLrqjh 2000 eSuk Fkkik
171 Qwyekyk 2000 fot; ykek
172 ykyh iksfr,dk vkasB 2000 yhyukFk mik/;k;
173 fQfyaxks 2000 :iukjk;.k ikBd
174 xhrk;u 2000 cnzh xqjkxkbZ
175 rhu nld rhl vfHkO;fDr 2000 j.kcgknqj {ks=h
176 uoksfnr lw;Z 2000 gkseukFk mik/;k;
177 vUr}ZU} 2000 vukfedk jkbZ
178 uhyd.B 2001 vukfedk jkbZ
179 ‘kCn cVqYnS 2001 gfj xtqjsy
180 lnudks e>sjhek ekVkdks ckluk 2001 t;Urd`”.k ‘kekZ
181 dLrqjh 2001 inecgknqj jkbZ
182 mn~xkjg: 2001 lqfurk lqCCkk

183 vuqHkwfrdk nqb QkaVg: 2001 lh dkeykSok
184 dkE; [k.M dkO; 2001 fo|kifr nkgky
185 vlekIr ikbykg: 2001 Hkfoyky ykfeNkus
186 dLrqjh 2001 in~ecgknqj jkbZ
187 vk/kqfud Hkkjrh; [kkaMks 2001 dsnkjdYi yElky
188 yfPd,dk vuqHko 2001 jke nkgky
189 nsodksVk 2002 Nfoyky mik/;k;
190 esjks I;kjks czg~eiq= 2002 xksiky [kM~dk
191 vka[kk 2002 dey pEykxkbZa
192 eykbZ fo’okl N \ nzks.k iz/kku vVy
193 esjks eqVqek esjks ns’k 2002 xksfoUn ‘kkf.MY;
194 vkek’khokZn 2002 nhid fjtky
195 fQfyaxks 2002 :iukjk;.k ikBd
196 iksdks 2002 iznhi xtqjsy
197 mdql eqdql lgjfHk= i[kkZy ekUNs 2002 ‘;ke fyok³
198 ;k=k 2002 f[kykukFk ‘kekZ vf/kdkjh
199 ‘kh”kZdghu 2003 Hkfoyky ykfEkNkus
200 izfrnku 2003 d.kZcgknqj {ks=h
201 e 2003 dhfrZeku [kfroMk
202 fgtks] vkt j Hkksfy 2003 Mk [ksejkt usiky
203 dforkdk dsghiyfNug: 2003
uhyef.k ‘kkL=h]/kqzo Ns=h vt;
Ns=h
204 ek;k 2004 ‘kkfUr Fkkik
205 vkek 2004 fo|kifr nkgky
206 eUFku g`n;% dzUnu vfHkO;fDr 2004 Vhdk HkV~VjkbZ
207 liuk gjk,dks jkr 2004 iq”i/kj ‘kekZ
208 /ksjS vka[kk jkstsa eSys 2004 izgykn ckfu;k Ns=h
209 l;i=h gkbdw 2004 ukjk;.k mik/;k;
210 i[kkSZa gkeh 2004 gksecgknqj {ks=h
211 dsgh ‘kCn j /kqaok 2005 eksgu lqosnh
212 ‘kSyorh [k dk 2005 rkjkukFk ‘kkf.MY;
213 rhrk ehBk eqDrdg: 2005 nhid fjtky
214 xkU/kkj xty 2006 xksfoUn ‘kkf.MY;
215 m”kkgj.k egkdkO; 2006 fo|kifr nkgky
216 e`xr`”.kkdks unh 2006 gksecgknqj {ks=h
217 ,mVk kj ;Lrks 2006 Hkfoyky ykfeNkus
218 cknyikfjdks ns’k( ckydfork 2006 Hkfoyky ykfeNkus
219 vk’kkdks :[kek O;Fkkdks pjks 2006 d`”.k fodze jk.kk

220 ekVks j ekUNsdk dforkg: 2006 Mk y{ehizlkn ijktqyh
221 nqbVk uTe@ dsgh xty 2007 Hkfoyky ykfeNkus
222 vkdk’kys ifu Bkma [kksftjgsN 2007 xksihukjk;.k iz/kku
223 gkokek NksMsdks ‘kCn rjax 2007 nhid fjtky
224 ekUNs fHk=dks ekUNs cksYN 2007 vkyksd xkSre
225 migkj 2007 jkeizlkn

258 ekVks j ekfuldks dfork 2009 y{e.k vf/kdkjh
259 fcgku 2009 xhrk fyEcq
260 foLe`fr \ eksrhjke frfEluk
261 vktdks fcgku \ rks;k pkikxkbZa
262 ek;ktkyek cUnh ‘kCng: 2009 fdj.kdqekj jkbZ
263 l³~dh.kZrk R;kxkSa 2010 jsorheksgu frfEluk
264 ;k=k 2010 f[kykukFk ‘kekZ vf/kdkjh
265 dfork LoxZ 2010 rqylh dkQ~ys
266 dfork kj 2010 rqylh dkQ~ys
267 frezks LFkku dgka N\ 2010 nSodhnsoh frfEluk
268 l`f”V & egkdkO; 2010 [ksejkt usiky
269 dfork dqat 2010 ef.kflag Fkkik
270 ofjifj gsnkZ 2010 cyjke mik/;k;
271 xty 2010 Hkfoyky ykfEkNkus
272 dfork lkS;Z 2011 yhyk dkfydksVs
273 lw;Z yqDN rj fuHnSu & dkO; 2011 gksecgknqj {ks=h
lkeqfgd dfork ladyug:
1- laxhr& pUnzksn; & fcgkyh ] njax fuoklh dfo gfjukjk;.k mik/;k; fo|kHkw”k.kdk dsgh xhrg: & ;l
ladyuek eksrhjke HkV~V j ‘kEHkq izlkn

dFkk laxzg¼ dqy 77 oVk½
;ks fo/kk mUur gaqnS x,dks vkHkkl ikbUNA iqLrdg:dks izdk’ku yxkrkj HkSjgsdks jkezks ladsr gksA ;l
fo/kkek vonku iqj~;kmus ew[; lz”Vk gqu~ & yhycgknqj {k=h] gfjizlkn xks[kkZjkbZ] ds ch usikyh] vtqZu fujkSyk]
[kMdjkt fxjh] ek;k Bdqjh] fodzeohj Fkkik vkfnA
iqLrd o”kZ lz”Vk
1 izseek /kksdk 1960 gfjizlkn [kuky
2 rhu rkjk 1962 f=’kqy}kjk laiknu
3 ,sfrgkfld dFkk laxzg 1963 gfjHkDr dVqoky
4 eerk 1965 pUnzdyk usokj
5 dFkkeap 1966 la% fny lkguh
6 esjks thou 1967 gfjizlkn [kuky
7 dYiuk 1970 ds ch usikyh
8 ;qxiq:”k 1971 fny lkguh
9 ,mVk jkr fcrsifN 1972 vtqZu fujkSyk
10 Li”Vhdj.k 1972 gfjHkDr dVqoky
11 dyafduh eksrh 1972 fo”.kq ‘kekZ U;kSikus
12 ;gka cnuke gqUN 1974 gfjizlkn xks[kkZjkbZ
13 utqjsdks tksjh 1974 ek;k Bdqjh
14 jkrks ikuh 1975 nqzxkZizlkn ‘kekZ vf/kdkjh
15 HkzkfUr 1976 Vhdkjke m- fuHkhZd
16 xeykdks Qwy 1976 ek;k Bdqjh
17 lka> laxlaxS 1979 vtqZu fujkSyk
18 vksZyks 1980 ch ,e iz/kku
19 yksddFkkdks vk/kkj 1981 fnycgknqj usokj
20 lk¡kq rjsifN 1982 ek;k Bdqjh
21 u;ka kqErh 1982 la t;izlkn nkgky
22 lkbr 1982 yksdukFk mik/;k; pkikxkbZa
23 jkrks ikuh 1985 nqxkZizlkn ‘kekZ
24 rhu n’kd% chl vfHkO;fDr 1985 yhycgknqj {k=h
25 ,d fcgku% ,d csyqdh 1985 y{e.k cksgksjk
26 bUnzsuh 1985 ‘ksjeku Fkkik
27 vkfo”dkj 1986 MEcj nkgky
28 :i&izfr:Ik 1987 [kMdjkt fxjh
29 dFkknsf[k ij 1987 d`”.k fodze jk.kk
30 liuk 1989 eksrhflag {ks=h
31 ek;k Bdqjhdk dFkkg: 1991 ek;k Bdqjh
32 vHkko 1992 [kMdjkt fxjh
33 mRlxZ 1994 fo”.kqyky mik/;k;

34 foLFkkiu 1994 ‘kf’k ‘kekZ
35 ygj 1995 ‘ksjeku Fkkik
36 dFkk dqat 1996 Lka & fgekyh lkfgR; lfefr
37 kkr izfrkkr 1996 ‘kf’k ‘kekZ
38 yhycgknqj {k=hdk dFkkg: 1997 yhycgknqj {k=h
39 chlkSa ‘krkCnhdh eksukfylk 1997 fodzeohj Fkkik
40 dFkknsf[k ij 1998 [kMdjkt fxjh
41 ekVks] ekUNs j ek;k 1998 eksgu lqosnh
42 vklkes TokbZa 1998 xksikypUnz dkSf’kd
43 [kjkuh [kkma 1998 fny lkguh
44 dldk ykfx\ 2000 Hkfoyky ykfeNkus
45 e dqUryk gq¡ 2001 ihrkEcj xq:ax
46 jgj 2001 fo”.kq ‘kekZ U;kSikus
47 dFkk Qqyckjh 2001 eqUuh lkidksVk
48 Msth% ,d v/kqjks liuk 2002 xq:Hkä f/krky
49 fjekyuh kkV 2002 [kMdcgknqj dkSf’kd
50 cknyikfjdks vkgoku 2002 vukfedk jkbZ
51 cw

72 dqUryk ckaPu pkgUNs 2008 firkEcj xq:ax
73 cksMZj 2009 jsorhje.k lkidksVk
74 vfHk’kIr ;qxdks vkRedFkk 2010 fMYyhjke [kuky
75 ,d eqBh uhn 2010 thrcgknqj lqukj
76 foLQksV Hk,ifN 2011 j.k dkQ~ys
77 lkFkh & ykqdFkk laxzg 2011 Hkhe /kekyk
miU;kl
miU;kldks fo/kkek dye pykmus ys[kdg: FkksjS Nu~ iwokZapyekA fuEu lwfpek dfri; d`frg: NqVsdk Nu~] rS
ifu ekSfyd miU;klg:dks la[;k 50 iqxsdks N tLrks ykXnSuA ;l HksdckV eq[; ukeg: gqu~ & Jh yhycgknqj
{k=h] ds ch usikyh] jksfgr xkSre] pUns’oj nwcs] fodzeohj Fkkik] vtqZu fujkSyk j gfjizlkn [kuky!
miU;kl o"kZ yss[kd
1 ,d Fkqaxk Qwy 1928@29 /kucgknqj jkbZ
2 liuk fd foiuk 1948 ccqjcgknqj jk.kk
3 clkb¡ 1957 yhycgknqj {k=h
4 esjk kj esjks lalkj 1965 ds ch usikyh
5 leiZ.k 1966 ds ch usikyh
6 e ds x:a 1966 gfjizlkn [kuky
7 frezks thou 1967 gfjizlkn [kuky
8 ukjhdks thou 1967 gfjizlkn [kuky
9 thou j lEeku 1967 gfjizlkn [kuky
10 thou j izse 1967 gfjizlkn [kuky
11 eykbZ HkqYnS NkS 1967 gfjizlkn [kuky
12 vr`Ir 1968 yhycgknqj {k=h
13 f’kf’kjdks crkl 1972 vtqZu fujkSyk
14 izfrnku 1974 dk’khjke lqosnh
15 iwf.kZek 1974 Vhdkjke mik/;k; fuHkhZd
16 kke MqcsifN 1975 vtqZu fujkSyk
17 iwf.kZek 1976 Vhdkjke mik/;k; fuHkhZd
18 ns’kdks ekVks 1978 pUnzs’oj nwcs
19 ftUnxhdks ckVks 1978 pUnzs’oj nwcs
20 rLohj ,d jkrdks 1978 ds ch usikyh
21 [kksthek 1980 xghUnzukFk mik/;k;
22 iRFkj cksYN 1982 ‘ksjeku Fkkik
23 foxrdks ifjos’kfHk= 1982 fodzeohj Fkkik
24 lkuh vkekdks Nksjks 1985 eksgudqekj Js”B
25 czgeiq=dks NsmNkm 1986 yhycgknqj {k=h
26 eqVqfHk=dks frlZuk 1994 gfj vf/kdkjh
27 pqUkkSfr 1995 yhyk dkfydksVs
28 vdksZ ckVks 1996 jfo ‘kekZ
29 vkek e QLV Hk,a 1998 izk xhrk mik/;k;
30 nkslka/k 1998 :iukjk;.k ikBd

31 vka/kh 1999 yksdukFk mik/;k; pkikxkbZ
32 igkM ioZr 2002 lUr dqekj nsoku
33 dFkk cYy ‘kq: gqUN 2002 lUr dqekj nsoku
34 vfXu Luku 2002 jksfgr xkSre
35 ;qxlfU/k 2002 u;k nsoh
36 liukdks ek;ke`x 2004 jksfgr xkSre
37 izfr/ofug: foLe`frdk 2004 yhycgknqj {k=h
38 ijkydks kj 2005 iznhi jkbZ
39 dkS’kY;k 2006 u;k nsoh
40 fVLVknsf[k lrytlEe 2006 fodzeohj Fkkik
41 v)Zfojke 2006 t;ukjk;.k yqbZaVsy
42 ekVks cksYnks gks 2007 fodzeohj Fkkik
43 ek;kdks cU/ku 2008 j.k dkQ~ys
44 eksguh MV de 2009 ‘kkfUr Fkkik
45 e`R;qdks i[kkZbek 2011 jkeizlkn ngky
46 vizR;{k 2011 ds’koyky xgrjkt
fucU/k@ vkykspuk@fu;k=k@ vkRedFkk vkfn¼ dqy 118oVk½
ys[kddk vk¡[kkek ijsdk iqLrdg:dks lwfp ;l izdkj N&
iqLrd o”kZ lz”Vk
1 dfy;qxh o`)fookgdks egkladYi \ fuR;kuUn mik/;k; fo|kHkw”k.k
2 vleek usikyh Hkk”kkdks lkgzks&xkgkzs 1962 yhycgknqj {k=h
3 vledks bfrgkl 1963 vfXucgknqj {k=h
4 HkkuqHkDr & thouh 1965 ine

22 cw~;kyckV 1994 HkhedkUr mik/;k;
41 ukSnqqokj% fnxUrlEe 1995 ine syek ijsdk ukjh jRug: 1997 fo”.kqyky mik/;k;
46 lkfgR; foe’kZ 1998 fo|kifr nkgky
47 iou pkefy³& O;fDrRo j d`fro 1998 dey lasMkbZ
48 >;kmjs ikVhZek ykXnk 1999 yhycgknqj {k=h
49 ef.kiqjek usikyh tuthou 1999 eqfDr xkSre
50 iwoksZrj usikyhlkfgR;@lektdks ,sfrgkfld fnXn’kZu 2000 yhycgknqj {k=h
51 m rhjV flag 2000 j.kcgknqj {ks=h
52 nqcbZ gqanS vesfjdk \ t;ukjk;.k yqbaVsy
53 fViVki 2000 izseflag lqosnh
54 Hkkjr usiky vUrlZEcU/kek bfrgkldks [kkapks 2000 N=eku lqCck
55 dfo iq”iyky mik/;k; 2001 nqxkZizlkn fkfEkjs
56 nl egkjkFkh 2001 rkjkifr mik/;k;
57 gfjizlkn ‘kekZ [kuky 2001 ,dnso vf/kdkjh
58 yksd fucU/k 2001 yksdukFk mik/;k; pkikxkkbZ
59 ‘kkdqUry egkdkO; ,d n`f”V 2001 Nfoyky mik/;k;

60 dykxq: fo”.kjkHkkdks laf{kIr thouh 2001 fo”.kqyky mik/;k;
61 JhuUnyky mik/;k; j ‘osr foIyo 2002 fo”.kqyky mik/;k;
62 fucU/k xqPN 2002 rkjkifr mik/;k;
63 lk/kkj.k usikyh lkekftd thou 2002 rkjkifr mik/;k;
64 vlfe;k usikyh ‘kCnkoyh 2002 Mk tenfXu mik/;k;
65 ekuo tkfr% tkfr] /keZ j ijEijk 2002 ;q)ohj jk.kk
66 dsfyQksfuZ;kdks >~;kyckV 2002 pqMkef.k mik/;k;
67 ,d tksMh lEifr% nqboVk lEifr 2002 j.kcgknqj {ks=h
68 usikyh l=kf/kdkj jfrdkUr mik/;k; 2002 fo”.kqyky mik/;k;
69 ejsdks flikgh 2002 Mh ch tks’kh
70 ekuo ;k=k 2002 ;q)ohj jk.kk
71 lkfgR; vdkneh iqjLdkj fotsrk usikyh lkfgR;dkj 2002 Kkucgknqj Ns=h @ lg ys[ku
72 fNesdh 2003 pUnzdqekj ‘kekZ
73 usikyh yksd lkfgR;dks :ijs[kk 2003 Mk [ksejkt usiky
74 tc foKku cksYN 2003 Mk tenfXu mik/;k;
75 ;k=k laLej.k 2003 fnycgknqj usokj
76 deZohj /kucgknqj lqukj& vkQ~uS vfHkO;fDrfHk= 2003 fodzeohj Fkkik
77 egkiq:”k ‘kadjnso & thou j deZ 2003 xhrk mik/;k;
78 eUnkfduh j vyduUnkdks rhjS rhj dsnkj cnzhlEe 2003 xhrk mik/;k;
79 lk/kuk 2003 nqxkZizlkn fkfEkjs
80 vledk usikyh lkfgfR;d laLFkkg: 2004 Mk tenfXu mik/;k;
81 lkekftd vkaf[k>~;kyckV Jh yksdizlkn tSlh 2004 la Hkfoyky ykfeNkus
82 ik’pkR; lekykspuk fl)kUr 2004 fo|kifr nkgky
83 ik’pkR; lekykspuk j izeq[kokn 2004 fo|kifr nkgky
84 vkQ~uS fltZukfHk= xq:HkDr f/krky 2004 la Hkfoyky ykfeNkus
85 d`frdk vksMkjnsf[k fufDy,dk lIrjaxh rjax 2004 d`”.k fodze jk.kk
86 egkdfo y{ehizlkn nsodksVkdks O;fDrRo rFkk mudks equk enu 2005 Nfoyky mik/;k;
87 deZohjdks infpUg 2006 gfjizlkn tks’kh

98 dsgh fucU/k% dsgh thouh 2008 rkjkifr mik/;k;
99 esjk ;k=k% Lo.kZefUnj ifjljek 2008 Mh oh tks’kh
100 vFkd O;fDrRo% x.ks’kpUnz mik/;k; 2008 uojkt [kuky
101 gkezk dsgh ekXkZn’kZdg: 2008 MEcj ngky
102 vks>sy ijsdks kke@Hkfoyky ykfeNkusdks lkfgR; ;k=k 2008 la [kMdjkt fxjh
103 fdjkar vfdjkar fo}s”kdks tjks 2009 Mk f’ko vkpk;Z
104 usikyh laxhrdk HkkuqHkDr ekLVj fe=lsu Fkkik 2009 Mk [kxsu ‘kekZ
105 gkezks vfLrRo 2009 ;q)ohj jk.kk}kjk lEikfnr
106 vktdks ekUNs 2009 y{ehukjk;.k ‘kkL=h
107 vfHk’kIr ;qxdks vkRedFkk 2010 fMYyhjke [kuky
108 ltZd j fltZuk 2010 Kkucgknqj Ns=h
109 Lons’kh fpUru% lkfgR; eaFku 2010 rkjkifr mik/;k;
110 i`”BHkwfe gsnkZ 2010 Hkokuh izlkn ‘kekZ
111 fe= fofo/kk 2010 fe=nso ‘kekZ
112 cqnk% Hkk”kk&u`’kkL=&laLd`fr 2010 fe=nso ‘kekZ
113 uopsruk 2010 egsUnz izdk’k ‘kkgh
114 dsgh dfo lkfgR;dkjg: j fofo/k ys[kg: 2010 ds ch usikyh
Mk txUukFk mik/;k;@ yko.;
115 fczVsuek dsgh fnu 2010 nsoh
116 usikyh Hkk”kk% iBuikBu j vle 2011 vfods’kj ‘kekZ
117 vUuiw.kkZ nsoh 2011 u;k nsoh
118 laLej.k rhFkZ ;k=kdks 2011 ds ch Ns=h
ukVd@ ,dkadh
ukVddks fo/kkek dye pykmus vkSaykek xUu lfdUNA ;l fo/kkykbZ mUur ikuZ ys[kd j izdk’kdg:ykbZ
vkg~oku NA
iqLrd o”kZ lz”Vk
1 izcks/k pUnzksn; 1934 gfjukjk;.k mik/;k; fo|kHkw”k.k
2 ‘kdqUryk 1955 gdZcgknqj ‘kkgh
3 nks ckVks 1966 yhycgknqj {k=h
4 nso & nqbZ ukVd 1973 dk’khjke lqosnh@ ;qojkt dkQ~ys
5 ,d vcykdks thou 1976 eksrhflag {ks=h
6 ekx 1978 yhycgknqj {k=h
7 turkdks ‘k=q & ykqukVd 1983 fny lkguh
8 e ejsdks NSu & ,dkadh \ gfjHkDr dVqoky
9 ‘kq:dks ‘kq: 1987 yhycgknqj {k=h
10 ftmanks eqnkZdks fpRdkj 1988 gfj vf/kdkjh
11 ikap ikrs 1996 ‘ksjeku Fkkik
12 vkezikyh 1999 izseflag lqosnh
13 dqekjh vkek 2000 izseflag lqosnh

14 ekVkdks vfHk’kki 2000 xq:izlkn mik/;k;
15 ckfyfnmayk ckrh frezks g`n;ek 2001 iw.kZdqekj ‘kekZ
16 kke >qYdsifN jsfM;ks :id la 2001 izseflag lqosnh
17 ckap j ckaPu nsm 2002 dsnkjukFk yElky
18 xksyhdks fulku 2002 izseflag lqosnh
19 cfynku 2003 eksgu fjtky
20 fulki 2003 xq:HkDr f/krky
21 oSrfj.khdks vkalq 2003 pUnzdqekj ‘kekZ
22 equk enu 2003 uo lkidksVk
23 vle xkSjo 2004 eghifr fujkSyk
24 vf/kdkj 2005 lfork Ns=h
25 drZO; \ y{eh feuq
26 esjk dsgh ,dkadhg: 2006 bUnzdkUr dkdhZ
27 ;qxdks vkg~oku 2008 eghifr fujkSyk
28 ifjdzek 2008 iw.kZdqekj ‘kekZ
29 Fkfiuhdks ck[kzks 2008 jsorheksgu frfEluk
30 ;k=k 2009

18 osnkUrdk ok.kh uo lkidksVk 1999
19 vH;Urj nf{k.k dke:idks miU;kl fdj.k dqekj jkbZ 2000
20 eksjk eqYdjkt vkuUn eksgu lqosnh 2000
21 fo’o izfl) izse i= gfjizlkn ‘kekZ [kuky 2000
22 vLrjkx gksesu cjxksgkbZa Mk ‘kkfUr Fkkik 2002
23 ukekjs ew & Mk ‘kkfUr Fkkik 2002
24 vleh;k ukjh dfodks fuokZfpr dfork xhrk mik/;k; 2002
25 eu ijsdk dFkk fofHkUu Kkucgknqj Ns=h 2003
26 ckkdks Nkyk L;kydks jtkbZa gksesu cjxksgkbZa rkjkfuf/k mik/;k; 2003
27 LdUnxqIr ukVd Nfoyky mik/;k; 2003
28 dsgh vuqfnr vleh;k dfork HkhedkUr mik/;k; 2004
29 Hkkjrsyh dFkkg: fofHkUu [kMdjkt fxjh 2004
30 v;u nk’kjfFk vleh;k mi% bfUnjk xksLokeh fdj.k dqekj jkbZ 2004
31 vuqjk/kkdks eqyqd vleh;k mi% Q.khUnzdq- pkS/kjh fdj.k dqekj jkbZ 2004
32 mPpkdka{kk vlfe;kckV vuqfnr izcU/k xzUFk iq”i/kj ‘kekZ 2004
33 vfouk’kh vuqfnr miU;kl Mk [ksejkt usiky 2005
34 fejh dU;k miU;kl Nfoyky mik/;k;] 2005
35 iqPNj vleh;k Mk t;Urd`”.k ‘kekZ 2006
36 ek/ko dUnyhdks jkek;.k &v;ks/;k dk.M vleh;k Mk bUnqizHkk nsoh 2006
37 esknwr dkfynkl ds ch usikyh 2006
38 vkuUneB caxyk rkjkifr mik/;k; 2006
JheUr ‘kadjnso j JhJh ek/konso thou
39 iz’uyhyk nsojkt lkidksVk 2006
40 tUeHkwfedks lqokl Mk ds’ko jsM~Mh fe=nso ‘kekZ 2008
41 fNUueLrk nsohdks mikld fdj.k dq jkbZ 2008
42 ijhdFkk caxyk ykqdFkk laxzg ;ksxizlkn pkikxkbZa 2008
43 ukekks”kk nsojkt lkidksVk 2008
44 czg~eiq=dk Nkyg: nqxkZ [kfrcMk 2008
45 njckjdh lqlkjs vleh;k] T;kfrizlkn vxjokyk xhrk mik/;k; 2008
46 vfHk;k=h vleh;k@ fu:iek cjxksgkbZa xhrk mik/;k; 2008
47 eSeuflag xhfrdk caxyk HkDrflag Bdqjh 2008
48 LofIuy tqusyh /kus’oj barh ds ch Ns=h 2008
49 e`R;qat; vlfe;k Nfoyky mik/;k; 2009
50 lk/kd dfo jkeizlkndk dfork ew%caxyk HkDrflag Bdqjh 2009
51 xq.kekyk nsojkt lkidksVk 2009
52 HkfDr jRukdj nsojkt lkidksVk 2009
53 ofUnrk
fgUnhckV us-ek] ew@izrki uk
JhokLro [kM~xcgknqj Ns=h 2009
54 dsgh vuqfnr dFkkg:% gkezks pkSrkjhek fofHkUu gksecgknqj {ks=h 2009

55 ifj.khrk ‘kjrpUnz pV~Vksik/;k; jsorheksgu frfEluk 2009
56 dsgh vuqfnr dforkg:%gkezks pkSrkjhek fofHkUu gksecgknqj {ks=h 2010
57 lkfgfR;d ifjppkZdk dsgh cq¡nkg: fgUnh fucU/k Mk gjsjke ikBd [kM~djkt fxjh 2010
58 eSyks P;knj] miU;kl mnwZ & jkftUnj flag csnh Kkucgknqj {ks=h 2010
59 'kCndks vkdk'k lhrkdkUr egkik= & vksfM;k uo lkidksVk 2010
60 cqkSVks Hkkuq t;Urh 1984 la ohjcgknqj {ks=h
Le`frdk% uUnk lqosnh 1984 la vfouk’k Js”B
lqizHkkre & lukru laLd`r lqj{kkdks Lekfjdk 1984 la nqxkZizlkn [kfrcMk
nsodksVk Lekfjdk 1994 ] eskky;
yadkT;ksfr] 1999 vle xks lEesyu Lekfjdk la eksgu lqosnh] yadk
dfo Vhdkizlkn ‘kekZ yqbaVsydks thou n’kZuek vk/kkfjr Le`frxzUFk]la% fe=nso ‘kekZ
/kfj=h &Lo- d`”.kek;k nsohdks izFke e`R;qokf”kZdh Lekfjdk la%jsorheksgu frfEluk *09
ikul & ‘kksf.kriqj usikyh lkfgR; ifj”kn] rstiqjdks Lekfjdk]la fe=nso ‘kekZ 2010
f’ko’kfDr & ghjd t;Urh Lekjd Le`fr xzUFk] Lak% dey mik/;k;l] cjisVk@ 2010
leUo; & JhnqxkZ efUnj] Fkkik cLrh@ nqfy;ktkudks ‘krokf”kZdh Lekfjdk] 2010
usikyh i=&if=dkg:dks lwfp
usikyh i=&if=dkg: mnkmus j vLrkmus dze pfyjgsdks Fkkgk ykXnNA dquS ifu if=dk fnxks ugquqdks lcS
HkUnk Bwyks dkj.k ikBddks v:fp vfu Bksl forj.k j fodz; O;oLFkk u gquq gks HkUu lfdUNA gkezks /ofu j
fcUnq lcS HkUnk /ksjS le;lEe fnxks jgus if=dk gqu~A vU;kU; pfyjgsdk if=dkek lifjokj] ekny] LiUnu
vkfnykbZ ekUu lfdUNA fofHkUu laLFkkg:ys fo’ks”k voljykbZ ikjsj fudkYus Lekfjdk vkfndks izdk’ku fofHkUu
Bkmag:ckV Hk,dks nsf[kUNA lEiw.kZ lwfp r;kj xuZ lEHko NSu] ;ks lkuks iz;kl gksA
if=dk Nkfi,dks o”kZ lEiknd izdk’ku Bkma
1- xks[kkZ lsod 1936 ef.kflag xq:ax f’kykax
2- ;qod & gLrfyf[kr 1946 lh ch {ks=h fMxcksbZ
3- fgeknzh 1948 ujflag Fkkik xqokgkVh

4- xks[kkZ nhi - gLrfyf[kr 1955 yhycgknqj {k=h xqokgkVh
5- T;ksfr 1956 gdZcgknqj lqCck f’kykax
6- fQfyaxks 1955 /kqzoukFk tks’kh f’kykax
7- czãiq= 1956 iq”iyky mik/;k; f’k³jh
8- izHkkr 1957 njax usikyh Nk= lak rstiqj
9- vklke xks[kkZ 1957 HkksykukFk xq:ax f’kykax
10- eqfDr 1958 gfjHkDr dVqoky fMxcksbZ
11- m”kk 1959 ef.kflsg Fkkik f’kykax
12- dksfiyks 1960 Hkheizlkn tSlh@ XkkSjhnsoh fMxcksbZ
13- fgeky; 1960 ts ds jksdk gqxzhtku
14- r:.k & gLrfyf[kr 1962 firkEcj xq:ax f’kykax
15- fcUnq 1962 ds ch usikyh ykefMax
16- vk’kk 1964 xksihukjk;.k iz/kku f’kykax
17- gkezks vk’kk 1965 xksihukjk;.k iz/kku f’kykax
18- dke:ik@vleh;k usikyh 1965 MEc: nkl@ ine

67- ifluk 1977 fny lkguh f’kykax
68- ukSyks l`tuk 1977 j.kcgknqj {ks=h u³iks
69- ;qxlkFkh 1978 bUnzdkUr dkdhZ vk’kkoknh ektckV
70- lkef;dh 1978 v Hkk us Hkk lfefr@ vle jkT; ‘kk[kk xqokgkVh
71- vxqYVks 1978 ek/ko HkV~VjkbZ xqokgkVh
72- fuaxkyks&lkbDyks 1978 d`”.kyky iz/kku@fueZy iqu@ NkcqdkUrq ,tsy
73- iwoZ lans’k 1979 HkwisUnz vf/kdkjh f’kykax
74- tu vkokt 1979
75- vle xks[kkZ lekpkj 1979 fnYyh ‘kekZ fMQw
76- Hkkuq mn; 1980 HkxhjFk {ks=h xs:ok] dke:i
77- vkek 1980 g”kZcgknqj {ks=h njax
78- [kqdqjh 1980 lkse ijktqyh fudklh@dke:i
79- rjax 1980 [kMx {ks=h rstiqj
80- u;ka fnxUr 1980 fMYyhjke [kuky@nsoh vf/kdkjh ckfytku@njax
81- f’k[kk 1980 jksfg.kh ‘kekZ N;nqokj@njax
82- vkg~oku 1981 m iwokZapfy; Hkk us la ekspkZdks eq[ki= xqokgkVh
83- bUnz.kh 1980 \ \
84- LiUnu 1981 ine kj
88- xks[kkZ LVkj \ \ fetksje
89- dksfiyk \ \ fetksje
90- dksykt cqysfVu 1982 dks vkUnksyudk izfrHkkg: xqokgkVh
91- ‘kksf.kriqj 1982 nqxkZ fkfejs@ d`”.k {ks=h rstiqj
92- usrh 1982 [ksekuUn ‘kekZ dk³ykrqEch@ef.kiqj
93- lgdkjh leh{kk 1982 fnycgknqj usokj f’kykax
94- vNsrk 1982 gse tks’kh f’kykax
95- fo’o tu vkokt 1982 bUnz pkEykxkbZa xqokgkVh
96- l`tuk \ dksfgek xks[kkZ ikB’kkykdks eq[ki= dksfgek
97- iwokZapy if=dk \ Vhdkjke mik/;k; fuHkhZd cqfkj
107- fpukjh 1990 iEQk cLusr ef.kiqj
108- dkaXykrksEch csyk 1990 \ ef.kiqj
109- ns’kokrkZ 1991 fd’kkj fdjkar rstiqj
110- eTtk 1991 [kM~xjkt jkor uyckjh
111- fo’oukFk 1991 [ksejkt usiky rstiqj
112- liuk 1993 iznhi fyEcq ekksZfjVk
113- ukjn xaxk 1993 eqfDr xkSre ef.kiqj
114- ukSyks dkslsyh 1993 oS|ukFk mik/;k;@xk;=h HkV~VjkbZ mnkyxqjh
115- eqgku 1996 pUnz’ks[kj mik/;k; rstiqj
116- ladYi 1999 in~ecgknqj jkbZ ef.kiqj
117- uo;k=k =Sekfld 2006 f[kykukFk ‘kekZ ekksZfjVk
118- lifjokj 2007 gseUr lSfd;k@ jksfgr xkSre xqokgkVh
119- LiUnu 2008 gksecgknqj {ks=h nqfy;ktku@nsgjknwu@dqosr
120- xks[kkZT;ksfr 2005 Mk lhrkjke vf/kdkjh ef.kiqj
121- eqgku okf”kZd Hkkuq Tk;Urh Lekfjdk fMxcksbZ
122- lkfgR; eap okf”kZd lkfgR;eap@ fMxcksbZ fMxcksbZ
123- J)katfy okf”kZd Hkkuq Tk;Urh Lekfjdk nqfy;ktku
124- fpukjh okf”kZd Hkk”kk fnol Lekfjdk nqfy;ktku
125- lkfgR; laxe 2009 vuslkl@ e iz ‘kkgh nqfy;ktku
126- dkslsyh 2010 nqfy;ktku Uks efgyk lekt nqfy;ktku
127- lHkk if=dk 2011 vuslkl] izos’kkad@MEcj ngky dkyhZvkykas

vUR;ek%
iwokZapydks okl xusZ gkezk usikyh Hkk”kh tuleqnk;ys lkfgR;dk fofHkUu fo/kkek dye pyk,j ,mVk vuqdj.kh;
mnkgj.k izLrqr xjsdks ikbUNA jktuSfrd :iys fFkpkfepks Hk,dks vfu HkkSxksfyd :iys Nfj,j clsj ;fr xuZ
H;kmuq lftyks NSuA lcS HkUnk Bwyks dqjks] usikyhiukykbZ thoUr ikjsj jk[us iz;kl LrqR; NA ;rSckV vej
dfo gfjHkDr dVqoky mnk, r xkSjoe;h miU;kldkj Jhyhycgknqj {k=h v>S ifu ekxZn’kZd fe;ks Hk,j
gkehlcSykbZ xokZfUor ikfjjguq Hk,dks NA gkehys xoZ xuZ lDnNkSa ,d vn~Hkqr tkfrdk :iek & gkehykbZ dlSys
Nsdks gkysj jksDu ldsu iwokZapyekA leUo;dkjh lkfgR; j LFkkuh;g:lax lkfu/; jk[ksj fgaM~us ijEijkykbZ ifu
lkfgR;ys izksRlkfgr xjsdks ns[u ikbUN tqu ,mVk jkezks ladsr gksA vc ,mVk dke xuqZ iNZ gkezk laLFkkg:ys &
lcS fo/kkdk vonkug:dks laxzg] mRd`”V iqLrdg:dks iquizZdk’ku j fMftVkbts’kuA vLrq!
lUnHkZlzksr%
fofHkUu i=&if=dkek izdkf’kr ys[kg:
O;fDrxr VsfyQksu@ bZ esy
हारको ज िंदगी
भन्िे त्जन्दगीम जीि पघछ ह र, अघन ह र पघछ जीि पघन आउाँ छ रे
मधुबन पौडेल
भन्िे र िपघछ हदन झै बबयोग को शून्यि पघछ ममलनको बबह नी पघन आउाँ छ रे
िर आफु ल ई ि ल ग्छ सबै कु र खोल्नै नसककने ग ंठो झै कत्स्सएछ
िर आफु ल ई ि ल ग्छ संधें ह र जीिको दौडम कस्िो त्जंदगी ब थचएछ I
त्जन्दगीको भीड़म
प ठश ल ब ट स्कू ल, स्कू लब ट कलेज अघन कलेजब ट ज गीर
एउट ब ट अको, अकोब ट फे री अको ह र त्जि, िर धेरै धेरै ह र
के भएको होल आफु ल ई ि कि कि संधें ह रेको म त्र अनुभूघि हुने
के भएको होल यस्िो मीठ सको त्जन्दगीम पघन सबै िीिो ल ग्ने I
सम्झन्छु तयो प्रेम, िी प्रेममक , बबहे अघन संि न सबैम ह रेकै अनुभूघि
सम्झन्छु बबथध ब्यबह र, सम ज, पररि र तयह ाँ पघन जन्ज लकै अनुभूघि
कहहले आक श खसेको अनुभूघि, ि कहहले आंथधले हुतय एको अनुभूघि
ककन होल त्जन्दथगले मैल इ म त्र ककन हदएको यस्िो ह रेको अनुभूघि I
हेछु ा कहहले बिाम नसग घनरंिर भ गने दौडम छ मेरो त्जन्दगी
हेछु ा कहहले आफ्नै भूि संग घनरंिर मस्ि घनन्र म छ मेरो त्जन्दगी
लौ भ ग्द भ ग्दै फु क ऊनै नसककने म कु र को ज लो पो ग सीएछ
िेसैले हदक्क ल ग्छ , संधें ह र र जीिको दौडम कस्िो त्जंदगी ब थचएछ I
& usiky nwrkokl@ dqosr
;ks /kjrh gkezks jloUr va’k js
gkeh ;lSdk gdnkj oa’k js
Hkksfy gqUN isV lcSdks VqUu js
>ksyh vc drS FkkIu gqUu js
& d`”.kizlkn Kokyh

dk’khcgknqj Js”B tUe’krokf”kZdh cukjlek gqanS N %
usikyh lkfgR;dk ofj”B foHkwfr Jh dk’khcgknqj Js”Bdks tUe ‘krokf”kZdhdks vk;kstu HkS jgsdks N &
lsIVsEcj]17 j 18] 2011dk fnuekA mgk¡dks Hkkjrh; lkfgR;izfr ;ksxnku vej jgus N cukjlckV Nkfius ^
mn;* if=dkdk ekQZrA usikyh lkfgR;dkjg:dk ykfx efyyks ekVks r;kj xuZek mgk¡dks ;ksxnku usiky j Hkkjr
nqoS Fkyksdk lz”Vkg:ykbZ fofnr NA LiUnu j v t Le` VªLV ys dk;Zdzedks lQyrkdk ykfx ‘kqHkdkeuk fnanS Jh
dk’khcgknqj Js”BykbZ J)katyh Vdzkm¡nNA
vfHk&teku Le`fr VªLV] nqfy;ktku ‘kk[kkdks vkSipkfjd xBu
nqfy;ktku@ vle j ;ldk Nj&fNesdh Hksdek usikyh lkfgR;dks lsok j izpkj lkFkS lkfgfR;d j
lkaLd`frd fdz;kdykig: fujUrj lapkyu@ laiknu xusZ mÌs’; cksdsj vkSipkfjd :iys vfHk&teku Le`fr VªLV]
nqfy;ktku ‘kk[kkdks xBu xfj,dks N 13 twu@2011dk fnuekA ;l ‘kk[kkdk fuEu inkf/kdkjhg:ykbZ euksfur
xfj,dks N%
lYykgdkj & Jh dqlqe iz/kku
lHkkifr & Jh ,dcgknqj {ks=h
ewy lfpo & Jh ujcgknqj {ks=h
dks”kk/;{k & Jh nqxkZcgknqj {ks=h
lkfgR; lfpo & Jh f’kodqekj usokj
lnL; & Jh d`”.kcgknqj {ks=h
Jh yksdukFk tSlh
;l laLFkkdks vLFkk;h Vqaxks ;l izdkj N&
lh Vkbi & 136
iks v nqfy;ktku & 786602
ftYyk& fMczwxYdkg:**ckV

uhn
lzj s'df/ b]jsf]6f
dgdf slt ;kgf af]sL sfxfF sfxfF cfO+{bf] /}5
hxfF uP gL g]kfnLnfO{ g]kfnL t rfO+{bf] /}5 .
s]xL klg ghfGbf / cfkm'n] s]lx ga'mem\bf t
b'v si6 sltxf]nf ;f/} x06/ vfO+{bf] /}5 .
Ptf ptf lx8\bf st} af6f]df sf]xL b]v]klg
xf] ls d]/} sf]xL egL b'lgof gftf nfO+{bf] /}5 .
s]xL s'/f g;'Gbf / cfkm\gf] an gk'Ubf t
dfyL cfkm\gf] dfG5] x'Fbf eGg] 7fFp kfO{+bf] /}5 .
;'dw'/ ;+lutsf] st}af6 cfjfh cfp¡bf
Efhg lst{g g]kfnsf] uLt agfO{ ufO{+bf] /}5 .
& dqosr
izkfIr lwpuk
jksfgr xkSredks ^lifjokj*] vle usikyh lkfgR; lHkkdks ^lHkk if=dk*] iz|qEu Js”Bdks fgUnh dfork laxkyks
^le; cgrh unh*] vkj ch :pky@ f’kyx

5f]/f;Fu
kjg rfdlnª …ls/0fÚ
d]/f] 5f]/f Û
ltdLn] ;f]r]em}F
of] ;+;f/
;/n / ;'ud
cjZo 5}g
ltdLn] b]v]sf] / a'em]sf] ;+;f/
Tof] klg ;a} ;To xf]Ogg\ .
lsgls ltdL h:t} dflg;x
dfG5] g} eP klg
dflg; h:tf] dfgjtf / ljrf/df eg] k6Ss} 5}gg\ x} Û
dfG5]nfO{ p;sf] k, /Ë, hft hflt / y/df
s;/L cfkm\gf] dfG5] dfGg' <
Jojxf/, ljrf/ x]/ t dfG5]sf]
;a} dfG5]nfO{ s;/L dfG5] dfGg' <
o;/L dfG5]sf] ;+;f/df dfG5] g}
dfG5]sf] lglDt ;d:of aG5 eg]
dfG5]sf] lglDt dfG5] g} klxnf] aG5 eg]
of] ;+;f/nfO{ s;/L ;/n / ;'ud dfGg' <
o;/L of] dfG5] sf] ;+;f/
cK7]/f] / ljktk"0f{ 5 .
dfG5]sf] ;/n / ;'ud geo/
ljs6 / ;+3if{k"0f{ 5 .
t/ oxL ;+;f/df ltdLn]
rnfpg' 5 3/jf/
ltdLn] lgdf{0f ug'{5
;'v / zflGtsf] ;+;f/ Û
o;}n] klg d]/f] 5f]/f Û
ltdLn] lgdf{0f ug}{ k5{, dfG5]sf goFf ;+;f/
hxfF Gofo / ;dfgtfsf] w/tLdf
dfG5]dfqsf] j:tL :yfkgf u/]/
gofF o'usf] gofF ;+;f/
ltdLn] agfpg' 5 .
of] ;+;f/ Pp6f gf6szfnf xf]
dflg;x ck|ToIf clego u5{g\
cfˆg} lrsf], OR5fsf]
h;n] p;nfO{ ;Gt'li6 / v'zL ldN5
cfgGb / t[lKt ldN5 .
;a} b[Zox b]lvG5g\
t/ ;a} ;To xF'b}gg\
ltd|f] cf:yf / ljZjf; sf] ;+;f/nfO{ klg

;a} ;To dfGg k5{ eGg] s]xL 5}g
lsgls ;To klg
dfG5]sf] cfˆgf] x'G5
cfF;'sf] /ª ldn]klg
sf]xL dfG5] /f]Psf] a]nf
c xfF;]sf] x'G5 .
To;}n] slxn] b[Zon] wf]sf vfG5
b[ZonfO{ x]g]{ cfFvf
cf–cfkm\g} x'G5
b[Zo ;xL xf]nfg\ klg
x]g]{ cfFvf unt x'g ;S5g\ .
b[Zox cg]sf}F x'g ;S5 .
clg of] ;do;Fu} abnL klg x'g ;S5 .
cfh hf] 5, Tof] ef]ln /xFb}g
t/ Tof] ;Dk'0f{ b[li6nfO{ l;h{gf ug]{
Tof] zlQm lg/Gt/ /xG5
ch/–cd/ 5
Tof] zlQm ltdLn] k|fKt ug}{ k5{ .
;+;f/sf] ;[li6 / ;'/Iff ug]{ dxfzlQmsf] k xf} ltdL
jt{dfgsf] ;To ltdL
eljiosf] hGdbftf ltdL
of] ;TonfO{ hfGg' k5{,
dfG5]nfO{ dfG5] 7fGg'k5{ .
& ekuuh; eq[; ea=h@ flfDde
^LiUnu*dks iwokZapy fo’ks”kkaddk ykfx jpuk iBkmuq gksl~%
Jh f’kodqekj usokj] lkfgR; lfpo] v&Tk Le`fr VªLV% nqfy;ktku ‘kk[kk
lh & 136] iks v nqfy;ktku & 786602@ vle
ftYyk& fMczwx

पगेमलए विच रहरु
पत्न्पए-श न,म न,इज्जि र गौरिहरु!!
पघछसम्म्म्म्म................. ................
पर-परब ट
प्रशत्स्िहरु ग इएक थिए
पटक-पटक पदकहरु प इएक थिए
पर ईले पघन प्रशंस गरेक थिए
प नी नप एर ह मी िृप्ि भएक थियौं
परचक्रीहरु छक्क परेक थिए
परदेसीहरु चककि भएक थिए
परमेश्िरले ि स्िबम ह मील ई आशीि ाद हदएक थिए।
पररििान हुाँदै -हुाँदै आयो
प पी युगको प्र रम्भ भयो-
परम्पर म थि भुाँइच लो गयो
पिीि विच रहरुले प्रश्रय प ए
प्रतयेक ब्यत्क्िको पेटप ल्ने पररयोजन बन्यो
पत्रु म नमसकि विकमसि भयो
पररतय थगए- असलब ट हरु
पग मलए-विजयक कृ घिहरु
पख मलए-िीहरुक योगद नक स्मृघिहरु
प गल हुाँदै छौं-एक घिर
पङ्गु बन्दै छौं- अक ाघिर
पुख ाहरुको प्रिल पदथचह्नल ई पछ्य उन सके नौं
पुर न साँस्कृ घिल ई अाँग ल्न सके नौं
प्रघिबद्ध नभएर होल ह मी पघछ परेक छौं
वपत्ल्पले र त्ष्ियि को ज्योघिम
वपलन्धरे बनेर पछु ि एक छौं।
LFkk;h dk;kZy;%
575F; Tapkeshwar Colony; Garhi Cantt; Dehradun-248003; India
nqfy;ktku ‘kk[kk%
lh& 136] v;y dyksuh] nqfy;ktku &786602@ vle] Hkkjr
jpukg: iBkmus Bsxkuk:
HB Chetri; FD(NK); KOC; PO Box 9758; Ahmadi; Kuwait
( e- mail: hbc_060857@yahoo.com); TLF-00-965- 23873022