Trylogia o NSZ na Podlasiu - Glaukopis

Trzeci tom trylogii
o niez∏omnym Podlasiu
Rafa∏ Drabik
Narodowe Si∏y Zbrojne
Niedawno ukaza∏ si´ kolejny, ju˝ trzeci, tom dziejów Narodowych Si∏ Zbrojnych
na Podlasiu. Ca∏oÊç, opracowana przez historyków Mariusza Becht´ i Leszka
˚ebrowskiego, stanowi istotny wk∏ad w badania nad historià Ziemi Podlaskiej w okresie
okupacji niemieckiej i pó˝niejszej sowieckiej po 1944 r. Jest to te˝ wa˝ny przyczynek do
dziejów polskiego podziemia niepodleg∏oÊciowego po II wojnie Êwiatowej. W poprzednich
tomach znalaz∏y si´ g∏ównie relacje i opracowania, w bie˝àcym dominujà archiwalia.
Wi´kszoÊç dokumentów to meldunki wywiadowcze NSZ z po∏udniowego Podlasia, dotyczàce
przerzutu niemieckich transportów wojskowych na front wschodni, dzia∏alnoÊci
organizacji w terenie i rozpoznania aktywnoÊci podziemia komunistycznego. Mo˝na tam
znaleêç obfità korespondencj´ mi´dzy strukturami terenowymi i centralà w Warszawie. W
sk∏ad bloku dokumentalnego wesz∏y tak˝e meldunki zwalczajàcych Podziemie niepodleg∏oÊciowe
sowieckich partyzantów, powojennej bezpieki, oraz Korpusu Bezpie-czeƒstwa
Wewn´trznego (KBW) dotyczàce pacyfikacji Podlasia przeprowadzanych w la-tach 1945-
1948.
Uzupe∏nieniem dzia∏u dokumentalnego sà artyku∏y omawiajàce dzieje powojennej
partyzantki niepodleg∏oÊciowej oraz wspomnienia kombatantów odnoszàce si´ do walk i
dzia∏alnoÊci harcerskiej w Podziemiu. Ta cz´Êç publikacji zawiera m.in. wspomnienia
Jerzego Pelc-Piastowskiego, który opisuje dzia∏alnoÊç ∏ukowskiej m∏odzie˝y harcerskiej –
rówieÊników, a mo˝e nawet kolegów s∏ynnych bohaterów powieÊci Kamienie na szaniec.
Harcerze z II Dru˝yny ¸ukowskiej nie nale˝eli do Szarych Szeregów, gdy˝ byli cz∏onkami
dzia∏ajàcych niezale˝nie Hufców Polskich, organizacji harcerskiej o orientacji narodowej.
Autor oddaje atmosfer´ tamtych czasów, opisuje nauk´ na tajnych kompletach, proces
zdobywania broni i wreszcie walk´ z Niemcami. Kolejny autor, W∏adys∏aw Mróz, przedstawi∏
ciekawà histori´ lokalnà – walki toczone przez synów wsi Gródek (pow. Soko∏ów
409

Z ksi´garskiej pó∏ki
Glaukopis nr 2/3-2005
410
Podlaski) z okupantami niemieckim i sowieckim. Pozosta∏e artyku∏y dotyczà okupacji
sowieckiej po 1944 r. Remigiusz Markwart opisa∏ dzia∏alnoÊç Komendy Rejonu NSZ w
Mrozach w latach 1944–1948. To mikrostudium terenowe zawiera wiele informacji dotyczàcych
cz∏onków podziemia i kalendarium akcji zbrojnych. Czytajàc relacj´ z akcji uwolnienia
wi´êniów UB pod Trzebuczà 1 kwietnia 1948 r. mo˝na dowiedzieç si´ jak w
rzeczywistoÊci wyglàda∏o ˝ycie i walka ostatnich ˝o∏nierzy podziemia antykomunistycznego.
Wspomnienia uczestnika tamtych wydarzeƒ, Jana Kochaƒskiego, napisane barwnie
i ciekawie, stanowià przyczynek do historii oddzia∏u partyzanckiego NSZ por.
Zygmunta Jezierskiego (ps. „Orze∏”).
Szerzej temat walk z komunistami na Podlasiu omówi∏ Janusz Nowosielski.
Czytelnik znajdzie tam wiadomoÊci o losach ˝o∏nierzy najwi´kszych powojennych oddzia∏ów
partyzanckich Podlasia – por./kpt. W∏adys∏awa ¸ukasiuka (ps. „M∏ot”) i kpt.
Kazimierza Kamieƒskiego (ps. „Huzar”), a tak˝e szeregu mniejszych grup i patroli, które
prowadzi∏y walk´ do poczàtków lat 50. Autor ukazuje mechanizm formowania si´ powojennego
niepodleg∏oÊciowego Podziemia. Tworzyli je cz∏onkowie podziemia narodowego –
NSZ i Narodowej Organizacji Wojskowej, którzy nie z∏o˝yli broni, gdy˝ wkroczenia na polskie
ziemie armii sowieckiej nie uwa˝ali za wyzwolenie, ale nowy etap okupacji. Ci patrioci
wierzyli w Niepodleg∏à Polsk´, którà uosabia∏ Rzàd i Prezydent RP na Wychodêstwie,
nie godzili si´ na rzàdy komunistów i odebranie Kresów wschodnich.
Ruch partyzancki zasilali byli cz∏onkowie AK i BCh, tropieni przez UB, którzy w
obawie przed aresztowaniem szukali schronienia w lesie. Zdemobilizowani ˝o∏nierze
Podziemia, którzy czasami, po pi´ciu latach okupacji niemieckiej, nie mieli ju˝ si∏ dalej
walczyç, musieli kryç si´ przed bezpiekà i szybko trafiali na dawnych kolegów, znajdujàcych
si´ w tej samej sytuacji. Przed aresztowaniem nie chroni∏a ich nawet s∏u˝ba w LWP
i przejÊcie szlaku bojowego do Berlina czy Budziszyna. Krà˝enie po lesie z bronià od aktów
samoobrony szybko przekszta∏ca∏o si´ w odtwarzanie skadrowanych oddzia∏ów partyzanckich.
W ten sposób odradza∏o si´ tragiczne, skazane na Êmierç, powojenne Podziemie,
wykaƒczane zdradà, torturami i skrytobójstwem. Tworzàcy je ˝o∏nierze wierzyli
poczàtkowo w wojn´ zachodnich aliantów z Sowietami i wyzwolenie Polski, póêniej, z
biegiem lat, chcieli ju˝ tylko przetrwaç, albo zginàç z bronià w r´ku. Najd∏u˝ej na Podlasiu
walczy∏ oddzia∏ st. sier˝. Adama Ratyƒca (ps. „Lampart”), którego oddzia∏ zosta∏ rozbity
ostatecznie przez UB i KBW 11 maja 1952 r. Fala aresztowaƒ obj´∏a wówczas 144 osoby,
które uwi´ziono za wspieranie partyzantów. Wiedza i profesjonalizm autora opisujàcego
artyku∏ budzà nie mniejszy podziw, ni˝ zebrana przez niego obszerna baza êród∏owa.
Nale˝y doceniç benedyktyƒskà prac´ redaktorów zbioru, PP. Bechty i
˚ebrowskiego, którzy oprócz naukowego opracowania dokumentów, sporzàdzili
szczegó∏owe indeksy osób, miejsc geograficznych, a tak˝e wzbogacili tom szeregiem map,
szkiców sytuacyjnych i zdj´ç. Warto o tym wspomnieç, gdy˝ wiele z ukazujàcych si´ obecnie
opracowaƒ, których autorzy aspirujà do miana naukowców, nie posiada nawet
najprostszego indeksu nazwisk. Zebranie i opracowanie ogromnej iloÊci materia∏u histo-

ecenzje.
rycznego by∏o dla obu redaktorów prawdziwà walkà z czasem. Odchodzà ostatni Êwiadkowie
historii, a czas zaciera w pami´ci ˝yjàcych fakty, pseudonimy, nazwiska i daty.
Trzytomowa seria wydawnicza NSZ na Podlasiu uchroni∏a od zapomnienia wa˝ny fragment
naszej najnowszej historii.
Narodowe Si∏y Zbrojne na Podlasiu. Opracowania, wspomnienia i dokumenty, t. III, (red.)
Mariusz Bechta, Leszek ˚ebrowski (Bia∏a Podlaska: Oficyna Wydawnicza „Rekonkwista”,
2003), s. 320.