Ks. Profesor Bolesław Kumor na tle epoki - SÄ deczanin

S E M I N A R I U M N A U K O W EKs. Profesor Bolesław Kumor na tle epokiNOWY SĄCZ – NISKOWA6 – 7 grudnia 2007 r.

S E M I N A R I U M N A U K O W EKs. Profesor Bolesław Kumor na tle epokiNOWY SĄCZ – NISKOWA6 – 7 grudnia 2007 r.

SPIS TREŚCISłowo wstępne...................................................................................................... 5Ksiądz Profesor Bolesław Kumor (1925-2002) ........................................................ 8Oczy wypełnione wiarą ........................................................................................ 10Ksiądz Profesor Bolesław Kumor jakim go pamiętamy ............................................. 12Wieś sądecka w okresie międzywojennym i po zakończeniu II wojny światowej ........ 21Wpływ Kościoła tarnowskiego na oblicze Kościoła polskiego ................................... 25Seminarium Duchowne w Tarnowie i jego wpływ na przemianę cywilizacyjnąwsi sądeckiej w pierwszej połowie XX wieku ........................................................... 31Rola autorytetu w czasach przełomu ...................................................................... 33Duchowni w diecezji tarnowskiej w połowie XX wieku – zarys obrazu ...................... 36Z Niskowej w świat i co z tego wynika? .................................................................. 42Pierwsze pokolenia niepodległej Rzeczpospolitej na początku i na końcu XX wieku ... 45Ks. Prof. Bolesław Kumor jako wzór do naśladowania.............................................. 51Ks. Prof. Bolesław Kumor na zdjęciach i w dokumentach ......................................... 52KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE3

Ksiądz Profesor Bolesław Kumorjakim go pamiętamyBożena Jawor, wiceprezydent NowegoSącza, witając gości zgromadzonych w saliobrad ratusza, powiedziała, że nie ma lepszegomiejsca na inaugurację sympozjumnaukowego, poświęconego pamięci Ks. Prof.Bolesława Kumora. – Naprzeciwko ratusza –pokazywała – od siedmiu wieków stoi kościółświętej Małgorzaty, z którym Ksiądz ProfesorKumor był związany jako archidiakon KapitułySądeckiej, do której reaktywacji walnie sięprzyczynił. Tu też - 27 października 2002 rokuodbyły się Jego uroczystości pogrzebowe.Redaktor Jerzy Leśniak przypomniałswoje reporterskie spotkanie z Ks. BolesławemKumorem. – Był nieufny w stosunku do dziennikarzy– zapamiętał. - Otworzył się dopiero,gdy poprosiłem o wspomnienia z dzieciństwa.Ks. Profesor opowiadał wtedy dziennikarzowi,jak pomagał rodzicom w pracyRedaktor Jerzy Leśniak.Bożena Jawor, wiceprezydent Nowego Sącza.„Ksiądz Profesor Bolesław Kumorbył związany z kościołemśw. Małgorzaty w Nowym Sączu.”12 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

„Na egzaminie z historii Kościoła dostałem u Księdza Profesora Kumoraminus pięć, rzecz absolutnie wyjątkowa, najcenniejszy wpis w indeksie!”Leszek Zegzda, wicemarszałek Województwa Małopolskiego.KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE13

na roli i o swoich wędrówkach na piechotędo szkoły w Nowym Sączu. – Zimą chodziłprzez zamarznięty Dunajec, a latem przezmost kolejowy – mówił red. Leśniak.Leszek Zegzda, wicemarszałek WojewództwaMałopolskiego, ma przesympatyczne,jak to określił, wspomnienia związanez Ks. Kumorem. Zademonstrował audytoriumzgromadzonemu w ratuszu swój indeks z KatolickiegoUniwersytetu Lubelskiego. Był otwartyna stronie 22, semestr III, drugi rok studiówteologii, ocena Ks. Profesora Bolesława Kumoraz egzaminu z Historii Kościoła. - Dostałemminus pięć, kto znał Księdza Profesora,ten wie, że otrzymać u niego taką ocenę,to rzecz absolutnie wyjątkowa. Jest to jedenz najcenniejszych wpisów w moim indeksie –oznajmił wicemarszałek. Ostatni raz spotkałKs. Kumora na krótko przed Jego śmiercią,gdy Księdza Profesora trawiła już śmiertelnachoroba. – Kiedy spytałem go o zdrowie, toz niezwykłą prostotą i naturalnością odparł,że dobiega kresu jego wędrówka życiowa,bo wszystko ma swój początek i koniec. Powiedziałdosłownie – „Czas już na mnie, powoliodchodzę do Pana” – zapamiętał LeszekZegzda.„Nawet zespół historyków niejest w stanie dokończyć monografiiKsiędza Profesora Kumorao archidiecezji krakowskiej .Niktnie posiada takiej wiedzy i niedysponuje takimi możliwościamibadawczymi.”Ks. prof. Jacek UrbanKs. prof. Jacek Urban z Papieskiej AkademiiTeologicznej także, jako student, poznałKs. Kumora. – Byłem wtedy alumnem IIIroku krakowskiego Seminarium Duchownego– opowiadał. – Ksiądz Profesor przychodziłzawsze na wykłady w sutannie. Mówił z pamięci,nieco pochylony do przodu. Z rękamizałożonymi do tyłu chodził po sali wykładowejtam i z powrotem, jak rolnik orzący pole.Miał fenomenalną pamięć. Ks. Kumor każde14 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

„okienko” w wykładach poświęcał na pracęnaukową. Do końca życia kupował i zamawiałksiążki. Ostatnie lata życia zajęło mupisanie monografii diecezji krakowskiej. Todzieło tworzył na osobistą prośbę Ojca Świętego,Jana Pawła II, tak mocno związanegoz Krakowem. – Miałem to szczęście być redaktoremnaukowym wszystkich czterech tomów- mówił ks. prof. Urban. - Praca gigantyczna,praca bez przerwy, od siódmej ranodo siódmej wieczór. Bez obiadu. Jedynie, o coprosił, Ksiądz Profesor, to o wodę gazowaną,a do jedzenia – ogórki lub śliwki.Śmierć przerwała pracę Ks. Kumora na17. stronie, ostatniego piątego tomu dzieła.Próbowano potem zebrać zespół historyków,który dopełniłby brakujący tom. – Okazałosię, że nawet zespół ludzi nie jest w staniepodjąć się tego zadania, ponieważ nikt niedysponuje taką wiedzą i możliwościami badawczymi,żeby w takim stylu, jak zostałynapisane pierwsze cztery tomy, dopisać piąty.Mógł to zrobić tylko Ksiądz Kumor – stwierdziłze smutkiem ks. prof. Urban.Siostra Gertruda Jaworska ze ZgromadzeniaSióstr Świętego Józefa pod kierunkiemKs. Kumora napisała pracę magisterską,a potem monografię swojego zakonu. Zakonnicaodwiedziła Ks. Kumora w jego lubelskimmieszkaniu krótko po powrocie Ks. Profesoraz Watykanu. – Taki był szczęśliwy, pokazywałmi swoje zdjęcia z Ojcem Świętym i mówił, żespecjalnie na audiencję u Jana Pawła II kupiłSiostra Gertruda Jaworskaze Zgromadzenia Sióstr Świętego Józefa.„Zgromadzenia zakonne wielezawdzięczają Księdzu Kumorowi.”sobie nowe buty, bo nie wypadało iść w starychdo papieża. Niestety, buty okazały się zaciasne i obtarły nogi właściciela – uśmiechnęłasię s. Gertruda. Podczas tamtej wizyty u Ks.Kumora, gospodarz poczęstował ją trzemarumianymi jabłkami. Zakonnica najbardziejjest wdzięczna Księdzu Profesorowi za napisanieoceny dokumentacji historycznej OjcaZałożyciela Zgromadzenia Sióstr ŚwiętegoJózefa, ks. Zygmunta Gorazdowskiego, któraposłużyła do Jego beatyfikacji i kanonizacji.– Zgromadzenia zakonne wiele zawdzięczająKsiędzu Kumorowi – podkreśliła siostraKS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE15

Ks. prof. Anzelm Weiss.Gertruda. Jak powiedziała, przyjechała naseminarium do Nowego Sącza z „głębokiejwioski” w środkowej Polsce, specjalnie, abyoddać hołd swojemu Mistrzowi.Ks. Prof. Bolesław Kumor był promotorempracy magisterskiej, a potem doktoratuks. prof. Anzelma Weissa z KatolickiegoUniwersytetu Lubelskiego. Recenzował takżejego pracę habilitacyjną, a potem ustanowiłgo swoim asystentem naukowym. Prof. Weiss„pieczętował” po śmierci Ks. Kumora Jegomieszkanie w konwikcie przy KUL-u. – Biurko,przy którym pracował, jest jakimś symbolem –mówił ks. Weiss. – Streszcza się w nim życieKsiędza Profesora. To było miejsce dla niegonajważniejsze. Uważał bowiem, że praca naukowajest pracą do szpiku kości duszpasterską,że biurko to miejsce jego uświęcania się.Gdy Ks. Profesor zmarł, to studenci KUL-u umieścili wielki bukiet białych róż i ogromnąświecę w konfesjonale kościoła akademickiego,gdzie spowiadał.Tymczasem, mało kto wie, że przejściemłodego Ks. Kumora na KUL nie było prostei łatwe, co wynikało z jego zawrotnej kariery„Praca naukowa i biurko było miejscem uświęcania się Księdza ProfesoraKumora.”16 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

naukowej i szybkości w zdobywaniu kolejnychstopni naukowych. Każda uczelnia chciałamieć tak zdolnego naukowca. U ówczesnegoordynariusza tarnowskiego, bpa Jana Stepy,osobiście interweniował w tej sprawie PrymasPolski, kardynał Stefan Wyszyński. Ks. prof.Weiss odczytał list biskupa Stepy do Prymasaz 23 kwietnia 1959 r.Najczcigodniejszy Księże Kardynale Prymasie– rozpoczął swoją epistołę bp Stepa.– Wszyscy jesteśmy pełni podziwu dla szerokichpoglądów Waszej Eminencji na rzeczywistośćobecną i Jego mądrych przewidywańna przyszłość. Dlatego doceniając głębięi mądrość tych przewidywań, także i w tymwypadku postąpię według życzenia WaszejEminencji, oddając Mu do dyspozycji księdzadoktora Bolesława Kumora, prefekta i wykładowcęWyższego Seminarium Duchownegow Tarnowie. Muszę jednak równocześnie wyjawićWaszej Eminencji pewne szczegóły tejsprawy... Dalej biskup Jan Stepa w słowachpełnych kurtuazji i szacunku dla PrymasaWyszyńskiego dał wyraz swojemu niezadowoleniuz przejścia Ks. Kumora na KUL, gdyżbardzo liczył na jego pracę w seminarium,a przede wszystkim na uporządkowanie zaniedbanegoarchiwum diecezji tarnowskiej.Ks. prof. Weiss przypomniał również zasługiKs. Kumora dla zmikrofilmowania, a tymsamym uratowania, bezcennych zbiorów diecezjalnychdla powstałego przy KUL-u w latach70. zeszłego stulecia Ośrodka Archiwum, Biblioteki Muzeów Kościelnych. Ogromny wkładpracy włożył również w redakcję kolejnych tomów„Encyklopedii Katolickiej”.To co napisał Ksiądz Kumor o Sądecczyźniestanowi może 5 do 7 procent jego dorobkunaukowego. Ale gdyby inaczej na topopatrzeć, gdyby on nie był tak fenomenalnieuzdolniony i płodny, i został tylko jego dorobek,dotyczący Sądecczyzny, to on by takżeuzasadniał i jego habilitacje, i profesurę – tojuż słowa prof. Feliksa Kiryka, redaktoratrzytomowych „Dziejów Nowego Sącza”,w których Ks. Kumora zamieścił rozdziałydotyczące rozwoju sieci parafialnej i historiiKościoła lokalnego. Z pasją odkrywał źródłahistoryczne. – Żaden mediewista nie jestw stanie cokolwiek zrobić bez uwzględnieniajego dorobku. Ale Kumor mógł to robić, boon ciągle jeździł po parafiach. Penetrowałwszystko co się dało – mówił prof. Kiryk. Sta-„Żaden mediewista nie jestw stanie cokolwiek zrobić bezuwzględnienia dorobku naukowegoKsiędza Profesora Kumora.”Prof. Feliks Kiryk.KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE17

wia Ks. Kumora w jednym szeregu z tak wybitnymihistorykami Sądecczyzny, jak SzczęsnyMorawski, Jan Sygański i Henryk Barycz.Leszek Migrała, redaktor „Rocznika Sądeckiego”i „Almanachu Sądeckim”, gdzie Ks.Kumor również zamieszczał swoje artykułyuważa, że Jego najważniejsza praca dotyczącaSądecczyzny, to „Archidiakonat Sądecki”.Jest częścią rozprawy habilitacyjnej Ks.Kumora pt. „Powstanie i rozwój organizacjikościelnej w Małopolsce południowej. – Todzieło o zupełnie podstawowym charakterze.Żaden historyk, zajmujący się dziejami regionalnymi,bez znajomości tej pracy, z żadnymtematem odnoszącym się do Sądecczyzny, historiiKościoła na ziemi sądeckiej – zmierzyćsię nie może – podkreślił red. Migrała. Uważa,że Ks. Kumor może uchodzić za odkrywcębardzo ważnego dla Sądecczyzny źródłahistorycznego, jakim jest „Kopiarz opactwanorbertanów w Nowym Sączu”, opublikowanyw 1974 r., którego reedycję przygotowująpracownicy Muzeum Okręgowego. Po kasaciezakonu norbertanów przez władze austriackiepod koniec XVIII w., archiwa zakonu umieszczonona wieży kościoła św. Małgorzaty. Trawionelatami przez wilgoć – przepadły, ocalałtylko kopiarz. – Przed Bolesławem Kumorembadał księgę Jan Sygański, ale później zostałazapomniana – mówił Leszek Migrała.„Ksiądz Kumor może uchodzićza odkrywcę bardzo ważnegodla Sądecczyzny źródła historycznego,jakim jest „Kopiarzopactwa norbertanów w NowymSączu”Redaktor Leszek Migrała.18 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

Bernard Stawiarski, wójt gminy Chełmiec,postrzegał Ks. Bolesława Kumora niejako naukowca, ale zwykłego kapłana, któryprzyjeżdżał do rodzinnej parafii spowiadaći głosić kazania. – Były to różne kazania – mówił.– Najpierw czysta katecheza i to były kazaniaspokojne. Osobną kategorię kazań Ks.Kumora, według klasyfikacji wójta, stanowiłykazania „smagające wiernych, wytykającenam błędy i zaniechania”. Tych kazań ludziesię bali. I była jeszcze trzecia kategoria naukkaznodziejskich Księdza Kumora, dotykającychponurej rzeczywistości PRL-u, w którychjawił się jako zdecydowany przeciwnik komunistycznegoustroju. – To były bardzo odważne,zdecydowane kazania. Ksiądz Kumorw ostrych słowach piętnował komunistyczneporządki. Czekaliśmy na te kazania, chłonęliśmyje do głębi, a potem dyskutowaliśmyo nich między sobą – wspominał Bernard Stawiarski.„Baliśmy się niektórych kazańKsiędza Bolesława Kumora,w których wytykał nam błędyi przewinienia.”Bernard Stawiarski, wójt Gminy Chełmiec.KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE19

20 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

Wieś sądecka w okresiemiędzywojennym i po zakończeniuII wojny światowejTrójka szacownych panelistów, należącychdo najstarszej generacji parafiiTrzetrzewina, to mniej więcej równolatkowieśp. Ks. Prof. Bolesława Kumora.Wychowywali się w podobnych warunkach,w biednych, wielodzietnych, chłopskichrodzinach. Już w dzieciństwie poznalismak ciężkiej pracy. Wiele widzieliw ciągu swojego długiego życia. PamiętająMarszałka Piłsudskiego, przeżylidwa totalitaryzmy: niemiecki i sowiecki.Na ich oczach świat zmienił się nie dopoznania.- Mój nieżyjący od pięciu lat mąż, Wincenty– wspominała Anna Tomaszek (rocznik1923) - opowiadał mi, jak chodził razemz Bolkiem Kumorem do szkoły w NowymSączu. Nie jeździły wtedy autobusy. Żebyulżyć swoim mamom, to nosili do miasta mlekow bańkach na sprzedaż. Nie jedli darmochleba.Bieda panowała przed wojną na wsi sądeckiej,podczas okupacji niemieckiej byłojeszcze gorzej, a i w pierwszych powojennychlatach nie było lekko. Franciszek Wnęk(rocznik 1913) mówił, że przed wojną trudnobyło o pracę i jakikolwiek zarobek. Żywegogrosza starczało tylko na najniezbędniejszeartykuły: cukier, sól, naftę i zapałki. Na chłopskimstole pojawiało się to, co ziemia urodziła„Oj, zmienił się świat od czasów mojej młodości. Jakie piękne domypobudowano, ile aut jeździ, a ile jedzenia się dzisiaj marnuje!”KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE21

i w stajni się uchowało. – Mięso my jedli odświęta – wspominał starszy pan. Na co dzieńkrólowały kluski, pierogi i kapusta, zresztą niezawsze omaszczona. – A wszyscy mieli apetyt,nie to co teraz – dodał pan Franciszek.Chłopskie dzieci przeważnie kończyły edukacjęna 4-klasowej szkole wiejskiej, gdziekażdą klasę przerabiało się przez dwa lata.Nauka w gimnazjum kosztowała. Niewielechłopskich rodzin zdobyło się na takie wyrzeczenie.Roman Lorek (rocznik 1927) pamiętaprzedwojenne ceny i stawki. – Kosiarz za całydzień koszenia przy żniwie zarobił złotówkę,nieraz dwa złote – tłumaczył. - Kobieta przyokopywaniu ziemniaków też zarobiła złotówkę,jak dostała pieniądz, bo nieraz wypłacanoją ziemniakami. I złotówkę kosztował w sklepiekilogram cukru.„Przed wojną kosiarz za całydzień przy żniwie zarobił złotówkę.I złotówkę kosztowało kilo cukru.Cały dzień się robiło na tencukier.”Anna Tomaszek, rocznik 1923.22 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

– Cały dzień robiło się na ten cukier –westchnął pan Roman.Sól kosztowała 20 groszy, z butami byłoróżnie. Zależało, jakie buty i u kogo się kupiło.„U Żyda” można było targować cenę, a jeślisię było pierwszym klientem w danym dniu, tonawet kupić za półdarmo.Podczas wojny do wszechobecnejbiedy dołączył strach.Roman Lorek, rocznik 1927.Anna Tomasz na swój ślub podczas mroźnejzimy w lutym 1944 roku poszła w półbutachz dermy. Sukienkę i welon pożyczyła od synowejswojej chrzestnej matki. – W nocy napadałośniegu i wykopali dla mnie wąską ścieżkędo kościoła, bo panna młoda by nie doszła doołtarza – uśmiechnęła się pani Anna. Okupacyjnewesele było skromne. Obiad składał sięz tego, co krewni i sąsiedzi wcześniej znieślirodzicom dziewczyny: indyk, dwie kury, jajka,ser. Gości posadzono w kuchni i w izbie. Gdysię najedli i co nieco wypili, wyniesiono gratyi rozpoczęła się hulanka.Podczas wojny do wszechobecnej biedydołączył strach. Co wtedy dostojni paneliściporabiali? – A w gruncie robiłem, dalej siępracowało, jak się pracowało, a co miałemrobić, na chleb trzeba było zarobić – odparłFranciszek Wnęk. Co ciekawe – bardziej niżNiemców zapamiętał „Ruskich”, jak weszli dowsi w styczniu 1945 r., bo wówczas spalił sięjego rodzinny dom.Roman Lorek zapamiętał panikę, jakaogarnęła ludność w pierwszych dniach września1939 r. Fala uciekinierów ciągła od Krościenka,gdzie nadchodziły wojska niemieckie.Drogi były zapchane piechurami i furmankami.– Mój ojciec nie uciekał, bo przeżyłw Wiedniu poprzednią wojnę, znał język niemieckii czeski, i wiedział, że na wojnie bywaróżnie – tłumaczył pan Roman.Ojciec Anny Tomaszek „za Niemca” pracowałw kamieniołomie. Za tydzień ciężkiejpracy dostawał w sobotę w kopertach trochękaszy, cukru, mąki. – Tata przyniósł do domucztery, pięć takich kopert, ale jednej zupy niezrobił z tego – mówiła pani Anna. W wiekuKS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE23

14 lat poszła na praktykę do krawcowej. Była najstarsza z dziesięciorga rodzeństwa, a w domubieda aż piszczała. Podczas okupacji pracowała „przy gościńcu”, żeby uchronić się od wysłaniana roboty do Niemiec. Jej matka musiała też ugaszczać sołtysa, który układał listę młodzieży nawyjazd do III Rzeszy.Lepiej było po wojnie?– Trochę lżej, już nie było tego strachu, ale dalej było ciężko o pracę. Mąż po gospodarzachchodził. Młócił cepami, przy żniwie robił i w polu, musiał odrabiać za konie, które na naszympolu pracowały – wspominała Anna Tomaszek. Pierwsze dziecko urodziła w 1945 roku, następneco dwa lata. – Przepisowo – uważa. Wyżywić, odziać i wyszkolić ośmioro dzieci w Polsceludowej - nie było łatwo. – Dzięki Bogu wszyscy wyszli na ludzi – powiedziała.Audytorium zgromadzone w niskowskiej strażnicy żywo reagowało na wypowiedzi dostojnychpanelistów, tchnące mądrością ludową i doświadczeniem przeżytych lat.Z ciekawością oczekiwano odpowiedzi Romana Lorka, ojca siostry zakonnej, krewnegodwóch księży, zapytanego, czy prawdziwe jest powiedzenie - „Kto ma księdza w rodzie, temubieda nie dobodzie”. Starszy pan chwilę się namyślił, po czym tak odparł: – Może ksiądz potrafidużo wymodlić dla rodziny i dlatego tak jest...Sala gruchnęła śmiechem, zerwały się oklaski. Bili brawo księża profesorowie z Krakowa,Tarnowa i Lublina. – Oj zmienił się świat od czasów mojej młodości, jakie piękne domy pobudowano,ile aut jeździ, a ile jedzenia się marnuje – westchnęła Anna Tomaszek. Dziś już nie pamiętaco było złego. Uważa swoje życie za udane. Dzieci troskliwi opiekują się matką. – Nad moimłóżkiem wisi obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, z okna swojego pokoju widzę nasz kościółw Niskowej, co mi więcej potrzeba? – pytała Anna Tomaszek.– Mam 44 wnuków, 25 prawnuków, każdego znam z imienia – dodała z dumą.„Mięso my jedli od święta. Na co dzień jadało się kluski, pierogi i kapustę,nie zawsze omaszczoną.”Franciszek Wnęk, rocznik 1913.24 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

Wpływ Kościoła tarnowskiegona oblicze Kościoła polskiegoKs. prof. Stanisław Piech – Papieska Akademia TeologicznaDiecezja tarnowska jawi się na tle Kościoław Polsce, jako wielkie dziedzictwowiary i tradycji – uważa ks. prof. StanisławPiech. Przypomniał, że ziemie tę przemierzaliświęci: Świerad, Stanisław ze Szczepanowa,Kinga i Szymon z Lipnicy. Ziemiata wydała także bohaterów i mężów stanu,jak Wincenty Witos, gen. WładysławSikorski, mjr Henryk Sucharski.- Ksiądz Kumor zastanawiał się, w czymwyraża się wpływ Kościoła tarnowskiego naKościół w Polsce i upatrywał to oddziaływaniew sile pobożności wiernych tej diecezji –oświadczył wykładowca.Ks. prof. Piech wyróżnia 4 cechy tej pobożności,które powodują, że ludzi pochodzącychz Sądecczyzny lub Limanowszczyznypoznaje się bezbłędnie nad morzem, czy naMazurach. Oni nawet na wczasach i wypoczynku,w plażowym zgiełku, na urlopowymluzie, nie zaniedbują niedzielnej mszy. Bo takzostali wychowani: najpierw msza, potem zabawa!„Kościół tarnowski charakteryzujesię pobożnością pasyjną,eucharystyczną, maryjną i wprostreligijnym kultem osoby papieża.”Ks. prof. Stanisław Piech.Po pierwsze, Kościół tarnowski charakteryzujesię pobożnością pasyjną, co wydaje się– zdaniem ks. prof. Piecha – osobliwym fenomenem.Świadczą o tym wypełnione kościołyna Gorzkich Żalach i nabożeństwach DrogiKrzyżowej oraz tysiące krzyży i kapliczek,związanych z kultem Męki Pańskiej, rozsianychpo drogach i polach. Pasyjny charakterpobożności Kościoła tarnowskiego nie uszedłKS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE25

uwadze Ojca Świętego, Jana Pawła II, gdy odwiedził diecezję tarnowską na 200-lecie jej istnienia.Podczas uroczystości beatyfikacji Karoliny Kuzkównej Papież-Polak powiedział: „OrędzieOśmiu Błogosławieństw wpisuje się złotymi zgłoskami w dzieje Kościoła tarnowskiego. W dziejetego ludu, który od pokoleń, bez względu na historyczne krzywdy i uprzedzenia, przechowałw sobie świadomość, że jest ludem Bożym, ludem odkupionym za cenę krwi Syna Bożego”.Kościół tarnowski – uważa ks. prof. St. Piech – odznacza się także pobożnością eucharystyczną.Jej specyfiką pozostaje wielka liczba wiernych, uczęszczających na niedzielne Msześw., tzw. dominikantes i przyjmujących Komunię św., tzw. komunikantes. W latach 1995-2006liczba dominikantes utrzymywała się w Kościele tarnowskim na najwyższym poziomie w Polsce,zwykle znacznie powyżej 70 proc. Raz tylko, w 2005 r. „lepsza” pod tym względem była diecezjarzeszowska. Podobnie, liczba komunikantes wynosiła od 18 proc. w 1996 r. do 36 proc.w 2000 r. – I tylko cztery razy diecezja tarnowska dała się pod tym względem wyprzedzić innymdiecezjom: opolskiej i poznańskiej – zauważył ks. prof. St. Piech.Pobożność polska od wieków jest maryjna. Nie mógł tego stygmatu nie posiadać Kościółtarnowski, ale oprócz dziedzictwa przejętego z archidiecezji krakowskiej, ukształtował się w nimwłasny profil pobożności maryjnej. Obok obowiązujących w całym Kościele świąt maryjnych,nabożeństw majowych, które nb. upowszechniły się za pasterzowania biskupa Józefa Pukal­„Specyfiką Kościoła tarnowskiego pozostaje wielka liczba wiernychuczęszczających na niedzielne Msze święte i przyjmyjących Komunięświętą.”26 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

skiego, a także nabożeństw różańcowych, zaprowadzonych w miesiącu październiku przezbiskupa Ignacego Łobosa, obok licznych bractw i sodalicji odradzających się po roku 1855- formował się w diecezji tarnowskiej od połowy XIX w. specjalny kult Niepokalanego PoczęciaNajświętszej Maryi Panny. Świadectwem szczególnej czci dla Matki Bożej są liczne sanktuariaz obrazami i figurami Niepokalanej, ozdobione papieskimi koronami, oraz wizerunki Przenajświętszej,które jeszcze nie doczekały się korony, ale przez lud uważane są za cudowne. – KultNiepokalanego Poczęcia Matki Bożej wyrastał z kultu ogólnopolskiego, ale znalazł gorliwegoapostoła na terenie diecezji tarnowskiej w osobie biskupa Józefa Wojtarowicza, który związałdziałalność trzeźwościową z Niepokalanie Poczętą – tłumaczył ks. prof. Piech. Tak było aż dorządów biskupa Jerzego Ablewicza, który patronem kół trzeźwościowych w diecezji ustanowiłśw. Stanisława ze Szczepanowa.Cechą charakterystyczną Kościoła tarnowskiego jest również wprost religijny kult osoby papieża,jako zastępcy Chrystusa na ziemi i następcy św. Piotra, widzialnej głowy Kościoła. Cześći przywiązanie do Ojca Świętego wyraźnie się zaznaczyły w czasie dwukrotnych pielgrzymekJana Pawła II do Kościoła tarnowskiego: w 1987 r. na 200-lecie diecezji i beatyfikację KarolinyKuzkównej w Tarnowie i w 1999 r. na kanonizację bł. Kingi w Starym Sączu. – Postawa takarodziła się powoli, nie od razu tak było – tłumaczył ks. prof. St. Piech. – Na początku bowiem„Tęsknota i pragnienie , aby mieć blisko kościół i własnego duszpasterzarozszerzała się niby święta „zaraza” po całej diecezji.”KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE27

istnienia diecezji, przez blisko 70 lat, napotykałaona na bardzo liczne przeszkody w kontaktachz Ojcem Świętym. Wszechwładniepanujący w owym czasie system józefinizmu,który chciał podporządkować Kościół państwu– robił wszystko, aby biskupów i księżyodizolować od Stolicy Apostolskiej. Zakazanobiskupom i księżom pielgrzymowania doRzymu. Pierwszy biskup tarnowski pojawił sięw Wiecznym Mieście dopiero w 1863 roku,a diecezja powstała w 1786. Pierwszy przypadekpielgrzymki do Rzymu kapłana z diecezjitarnowskiej odnotowano w 1856 r. Byłto ksiądz Franciszek Ciesielski, proboszczz Suchej Beskidzkiej.Kościół tarnowski po dziś wyróżnia sięwielkim szacunkiem wiernych do duchowieństwa,przywiązaniem ludu Bożego do swychpasterzy – mówił ks. prof. St. Piech.Po roku 1830 zaczęły pojawiać się w diecezjistosunkowo liczne petycje chłopskieo własny kościół i własnego duszpasterza. –Tęsknota i pragnienie , aby mieć blisko kościółi własnego duszpasterza rozszerzała się nibyświęta „zaraza” po całej diecezji. A przecieżbyły to czasy powszechnej biedy i niedostatku– przypominał wykładowca. Zauważył, że podobnestarania wspólnot wiernych, nawet najeszcze większą skalę, odnotowano dopierow okresie PRL, szczególnie w latach 60. zeszłegostulecia, w warunkach komunistycznegopaństwa walczącego z Kościołem i religią.W formacji religijno-moralnej Kościołatarnowskiego duża rolę odgrywała akcjatrzeźwościowa. Na polu walki z pijaństwembiskupi tarnowscy mieli największe osiągnięciaspośród diecezji na ziemiach historycznie polskich.Najskuteczniejszą walkę z pijaństwem„Kościół tarnowski do dziśwyróżnia się wielkim szacunkiemwiernych do duchowieństwa,przywiązaniem ludu Bożegodo swoich pasterzy.”28 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

„Fenomenem Kościoła tarnowskiegosą osiągnięcia w zakresie katechizacjiw rodzinie, stanowiącejpierwsze i podstawowe środowiskonauczania oraz wychowaniamoralnego i społecznego.”podjął wspomniany już biskup Wojtarowicz,chłopski syn z Szynwałdu koło Tarnowa.A robił to poprzez zakładanie bractw trzeźwościowych.W wyniku osobistego, wielkiegozaangażowania biskupa i całego duchowieństwaliczba abstynentów w diecezji sięgałaokoło 70 proc. ogółu dorosłych wiernych.– Było to wydarzenie niebywałe, fenomenna skalę światową – podkreślił ks. prof. StanisławPiech. Przyszedł straszny rok 1846.Rabacja, kiedy pijane chłopstwo, podjudzaneprzez austriacką administrację, szło odwsi do wsi, mordując szlachtę i księży, szczególniew okolicach Jasła i Pilzna. I w owymczasie ze zdwojoną energią biskup Wojtarowiczzaczął pracować nad trzeźwością ludu.Pomagał mu w tym jezuita, ojciec Karol Antoniewicz,przebywający przez pewien czasw Kolegium Jezuitów w Nowym Sączu, autorwielu pieśni religijnych, m.in. „Chwalcie łąkiumajone”.Fenomenem Kościoła tarnowskiego sąosiągnięcia w zakresie katechizacji w rodzinie,stanowiącej pierwsze i podstawowe środowiskonauczania oraz wychowania moralnegoi społecznego – mówił ks. prof. Piech.Taką działalność rozwijał m.in. świątobliwyproboszcz z Sidziny, Wojciech Blaszyński,twórca tak zwanego ruchu sidziniarzy.Kształcił on katechetki świeckie, które w okresiezimowym wędrowały od wsi do wsi. Ludziezbierali się w większych domach i słuchali katechez.Z kolei ksiądz Walenty Gadowski,wykładowca katechetyki w tarnowskim seminarium,opracował nową metodę nauczaniareligii, która znalazła uznanie za granicą.W 1897 r. ks. Gadowski założył dwutygodnikkatechetyczny, czasopismo naukowe dladuszpasterzy, przemianowane w roku 1900na dwutygodnik katechetyczny i duszpasterski.Było to pierwsze tego typu czasopismodla katechetów na ziemiach polskich. W tenKS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE29

nurt katechetyki wpisał się niedawno zmarły biskup pomocniczy diecezji tarnowskiej Piotr Bednarczyk.Zasłużył się na polu opracowania ogólnopolskiego katechizmu posoborowego dla poszczególnychklas szkoły podstawowej.Typowym owocem tak opisanej religijności, a zarazem fenomenem na skalę światową, sąniezwykle liczne powołania kapłańskie w diecezji tarnowskiej. Wysuwają one Kościół tarnowskina pierwsze miejsce wśród diecezji polskich. – Na początku przeszło 200-letnich dziejów diecezji,za pasterzowania biskupa Floriana Amanda Janowskiego święcono co roku tylko jednegokapłana. Jeszcze za czasów biskupów: Józefa Pukalskiego i Ignacego Łobosa liczba alumnówwynosiła w niektórych latach 37, a najwięcej 54, a diecezja była wtedy rozległa – mówił ks. prof.St. Piech. Przełomową datą dla wzrostu powołań było utworzenie w 1901 r. przez biskupa LeonaWałęgę Małego Seminarium dla młodzieży z biednych, chłopskich rodzin. Małe Seminariumdawało pełne utrzymani młodzieży z biednych rodzin. Dla tych chłopców stan kapłański, pozawszystkim, był awansem społecznym.W 1985 r. Kościół tarnowski z liczbą 1157 kapłanów wysunął się na czoło wszystkichdiecezji polskich, wyprzedzając i większe, i liczniejsze. W 2006 r. Kościół tarnowski,wg watykańskiego ośrodka statystyki kościelnej, znajdował się na pierwszymmiejscu wśród diecezji polskich pod względem liczby parafii – 430. Księży diecezjalnychliczył w tym czasie 1478, alumnów 240, i to bez księży, którzy wyrośli w Kościeletarnowskim, a pracują w innych diecezjach oraz w zgromadzeniach zakonnych.Diecezja tarnowska przoduje także w dziele misyjnym Kościoła polskiego w świecie.Pochodzi stąd ok. 240 czynnych obecnie misjonarzy.„To są chwalebne rzeczy, jak się o tym mówi, to człowiekowi sercerośnie. Bo to jesteśmy my, to jest nasz tarnowski Kościół, w którym wyrośliśmyi który tworzymy.”30 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

Seminarium Duchowne w Tarnowiei jego wpływ na przemianęcywilizacyjną wsi sądeckiejw pierwszej połowie XX wiekuKs. prof. Wiesław Lechowicz*,rektor Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie- Czym jest seminarium duchowne? –zastanawiał się ks. prof. Wiesław Lechowicz.- Seminarium to jest szkoła wyższa,a więc również środowisko wychowawcze,w którym przygotowuje się młodychludzi do pełnienia funkcji duchownych,duszpasterskich, do przyjęcia święceńkapłańskich.Seminarium kształci młodzież na dojrzałychludzi, formuje także ich intelekt. Jednaknajważniejszym zadaniem seminarium jestprzygotowanie kandydatów do kapłaństwana płaszczyźnie chrześcijańskiej. – Nie możnamówić o rozwoju kulturowym i cywilizacyjnymczłowieka bez odniesienia do wartościabsolutnych i uwzględnienia religii – podkreśliłks. prof. Lechowicz. Uważa, że z tarnowskiegoseminarium wychodzili i wychodząksięża, którzy swoim poziomem chrześcijaństwa,więzią z Chrystusem, przyczyniają siędo rozwoju osobowościowego ludzi, wśródktórych później pracują. Ostatnia, duszpasterskaformacja seminaryjna, bezpośredniozwiązana jest z pracą przyszłych kapłanów,polegającą na przewodzeniu Ludowi Bożemu.Sądecczyzna znana jest z kapłanów obdarzonychcharyzmatem społecznym, których pracacharytatywna i oświatowa zrodziła wspaniałeowoce.Ks. prof. Wiesław Lechowicz.„Seminarium tarnowskieprzygotowuje ludzi zakochanychw Chrystusie, potrafiącychprzewodzić i kierować wspólnotąparafialną.”KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE31

Tarnowskie seminarium, zdaniem ks. prof. Lechowicza, w pierwszej połowie ubiegłegostulecia, jak i dzisiaj, wpływa na rozwój cywilizacyjny nie tylko wsi, ale także miasti miasteczek. – Przez to właśnie, że przygotowuje ludzi dojrzałych osobowościowo, zakochanychw Chrystusie, odznaczających się odpowiednia wiedzą, potrafiących przewodzići kierować wspólnotą parafialną – stwierdził. Ks. Lechowicz sięgnął do kronikseminaryjnych z okresu tuż przed II w. św. i z czasów powojennych. Ich lektura świadczyo tym, że w tarnowskim seminarium przywiązywano dużą wagę do szeroko pojętegorozwoju kulturowego alumnów, nie tylko ściśle religijnego. Mówca zacytował fragmentykroniki seminaryjnej z 1938 roku oraz z roku 1948 r. Mnóstwo tam wpisów o akademiachpatriotycznych, wieczornicach i koncertach. W ten sposób klerycy czcili rocznice ważnychwydarzeń z historii Polski oraz bohaterów narodowych. To pokazuje klimat, jaki panowałw pierwszej połowie zeszłego stulecia w tarnowskim seminarium. Był nie tylko religijny, alerównież patriotyczny, służył integralnemu rozwojowi człowieka. - Bo kultura i cywilizacjato całość środków mających za cel pełny rozwój człowieka – podkreślił ks. prof. Lechowicz.Wymienił trzech sądeckich kapłanów, w tym ks. Józefa Bardla, proboszcza Trzetrzewiny,rozstrzelanych w 1941 r. przez hitlerowców za swą niezłomną postawę patriotyczną.Takim samymi cechami odznaczał się również zamęczony w Oświęcimiu, błogosławionyks. Roman Sitko, rektor Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie podczas okupacjiniemieckiej. Wykładowca przywołał słowa Jana Pawła II z homilii wygłoszonej podczasbeatyfikacji Karoliny Kuzkównej w 1987 r. w Tarnowie. Ojciec Święty zacytował wtedyC. K. Norwida: „Podnoszenie ludowych natchnień do potęgi przenikającej i ogarniającejludzkość całą, podnoszenie ludowego do ludzkości, winno się dokonywać przez wewnętrznyrozwój dojrzałości”.- Jeżeli kapłani wywodzący się z seminarium tarnowskiego odznaczają się taką wewnętrznądojrzałością, to jest i szansa, że będą podnosić ludowe do ludzkości, do granic,na wyżyny człowieczeństwa – powiedział ks. prof. Wiesław Lechowicz.* 23 grudnia 2007 r. papież Benedykt XVI mianował ks. prof. Wiesława Lechowicza biskupempomocniczym diecezji tarnowskiej.32 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

Rola autorytetu w czasach przełomuKs. Biskup Tadeusz Pieronek, rektor Papieskiej Akademii Teologicznej w KrakowieŻyjemy w czasach, kiedy autorytetysą w kryzysie, a przynajmniej wielu pragnie,żeby tak było – uważa biskup TadeuszPieronek.Przeciwnicy autorytetów chcieliby żyćpo swojemu, nie licząc się z żadnymi regułami.- To przypomina trochę okresnaturalnego młodzieńczego buntu. Sytuacjajest groźna, gdy to dotyczy życiapublicznego – tłumaczył hierarcha.Jakość debaty publicznej jest bardzo niska.Dowodów na postępujący dramat w tymwzględzie codziennie dostarczają media.Sposób uprawiania polityki sięgnął bruku.Nastąpił kryzys wychowania młodego pokoleniaujawniający się w niezwykłej brutalizacjiżycia szkolnego, z czym nie mogą sobie poradzićwychowawcy i nauczyciele. To sygnało wiele szerszego zjawiska, dającego się zaobserwowaćw instytucjach i wspólnotach niegdyśwzorowo zdyscyplinowanych i opartychna autorytecie, takich jak rodzina, wojsko,stowarzyszenia i organizacje społeczne, kręgitowarzyskie i zawodowe, a także zakładypracy i przedsiębiorstwa.„Chrześcijaństwo ma swój autorytetw Ewangelii, w osobie Chrystusa,w Piśmie Świętym i w tradycji.”Ks. bp Tadeusz Pieronek- Czym autorytet jest? – zastanawiał się biskupPieronek. - Z etymologii słowa łacińskiegoauctoritas wyczuwamy, że chodzi tu o wpływ,pewną powagę, znaczenie, o władzę. Możnazatem mówić o rozmaitych źródłach i rozmaitychrodzajach autorytetu.Najczęściej używa się tego terminu naokreślenie uznanej społecznie powagi w jakiejśdoniosłej dziedzinie życia. Ale można teżgo rozumieć, jako wpływ osoby lub instytucjina określoną sferę życia społecznego, takżewytworów działalności człowieka, jak nauka,KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE33

czy wygłaszane opinie, które cieszą się uznaniem. Można też mówić o autorytecie w sensie uznaniadla osoby i jej charyzmatu za to, że jest swego rodzaju wzorem w wyznawanych poglądachi postępowaniu, pozwalających ludziom odnaleźć drogę do pełnego, godnego człowieczeństwa.W tym przypadku chodzi przede wszystkim o autorytet moralny. – Taki człowieka swoją postawąi życiem świeci przykładem. Jest godny naśladowania, bośmy się o tym przekonali, że taktrzeba i to jest dobre – tłumaczył biskup. Na przestrzeni dziejów, rozpatrując kwestię najszerzej,autorytety malały, lecz nie zdołano ich całkowicie zdewaluować. Chrześcijaństwo ma swój autorytetw Ewangelii, w osobie Chrystusa, w Piśmie Świętym i w tradycji. Ten autorytet rozciąganyjest na wszystkich ludzi, którzy żyją według Ewangelii i są ludźmi świętymi. We współczesnymświecie, zwłaszcza w systemach rządzenia zbudowanych na ideologiach i teoretycznych konstrukcjach,uważa się, że człowiek powinien dorastać i stawać się sobą poprzez wolny wybór,nie obarczony żadnym dyktatem ze strony innych ludzi, nawet rodziców. – To pogląd całkowiciebłędny, zakotwiczony w przekonaniu, że dziecko, a także dorastający człowiek jest zdolny„połapać” się we wszystkim co mu świat oferuje, bez odwoływania się do autorytetu osób, którezna i kocha – uważa rektor PAT-u. W przeszłości autorytetem dla dzieci i młodzieży byli nauczycielei wychowawcy. Dziś, niestety, ani rodzina, ani szkoła, nie spełniają w pełni swojej roli.„W przeszłości autorytetem dla dzieci i młodzieży byli nauczycielei wychowawcy.”34 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

Społeczeństwo zaś, zamiast wzmacniać istniejące autorytety, niszczy je. Kultura współczesnapowoduje, że w miejsce wartościowych autorytetów, wzorców osobowych, kształtujących postawymoralne i obywatelskie, odpowiedzialność i cnotę, wkradły się pseudoautorytety, lansowaneprzez media. Są to znani sportowcy, piosenkarze, gwiazdy telewizyjne i filmowe itd. Zdaniembiskupa Pieronka mnóstwu tu „hochsztaplerów”, ludzi nie tylko nie zachowujących żadnych zasad,ale stawiających sobie za cel żyć bez skrępowania jakąkolwiek regułą. Na szczęście nie jestprawdą, jakoby dziś nie było już ludzi z autorytetem. Natomiast wielu ludzi i wiele środowisk nieszuka autorytetów, bo nie są im potrzebne. Co gorsza, opluwają je, gdyż rzeczywiste autorytetyutrudniają swawolę polityczną, gospodarcze gangsterstwo i podejmowania działań sprzecznychz ogólnie uznawanymi zasadami moralnymi. - Autorytety są potrzebne zawsze, a szczególnąrolę odgrywają w momentach przełomowych, kiedy społeczeństwu potrzebny jest głos zdrowegorozsądku, prawa i nieugięta postawa – stwierdził bp Pieronek. Prawdziwy autorytet nie da sięzniszczyć i w tym tkwi jego siła. Wystarczy dobrze się rozejrzeć wokoło, aby we własnym środowiskuznaleźć osoby z uznanym autorytetem. – Nie dajmy się zwieść i nie ulegajmy panice – prosiłhierarcha. – W interesie społeczeństwa jest obrona ludzi cieszących się autorytetem i mocneich wsparcie, ponieważ bez autorytetów normalne społeczeństwo nie może istnieć.„Prawdziwyautorytet nie da sięzniszczyć, w tymtkwi jego siła.”KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE35

Duchowni w diecezji tarnowskiejw połowie XX wieku – zarys obrazuLata 50. zeszłego stulecia to czas wielkiej próby dla Kościoła w Polsce, poddanegoprześladowaniom komunistycznego państwa, które wypisało na swoich sztandarachateizm i walkę z religią. Kościół wyszedł zwycięsko z tej próby dzięki niezłomnej postawieuwięzionego przez komunistów księdza prymasa Stefana Wyszyńskiego orazgłębokiej religijności Polaków. Po okresie stalinowskich represji, w 1956 r. przyszedłczas krótkotrwałej „odwilży”. Potem komuniści znowu „przykręcili śrubę”, ale już nigdywalka z Kościołem nie przyjęła tak brutalnych form, jak w pierwszej połowiezeszłego stulecia. Prześladowania, paradoksalnie, wzmocniły Kościół polski. Wzrosłapobożność wiernych. Świątynie były pełne, narodziło się wiele nowatorskich inicjatywduszpasterskich.Ks. Jan Pancerz do seminarium tarnowskiego wstąpił w 1956 r. Pamięta „polski październik”i wydarzenia na Węgrzech. Po sześciu latach seminarium poszliśmy na parafie. Nic wtedynie wolno było robić, komuniści chcieli zamknąć wiernych w kruchcie. Religię wyrzucono zeszkoły, nie wolno było organizować się w stowarzyszenia przykościele ani zrzeszać młodzieży.Czy mieliśmy spuścić głowy i czekać, co się będzie działo? Nie! – powiedział twardo ks. Pancerz.Potrzebą chwili było zorganizowanie katechizacji uczniów poza szkołą. Dzieci uczyły sięreligii w zakrystiach, na wieżach kościelnych, w domach prywatnych. Jeżeli ktoś wynajął izbęna katechizację młodzieży, to był pod szczególną „kuratelą” władz. Ks. Pancerz pracował wtedyw parafii św. Małgorzaty w Nowym Sączu. Uczył dzieci religii na wieży kolegiaty. Po 5, 636 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

azy dziennie wyprowadzał w górę i sprawdzałw dół swoje klasy. Po drodze trzeba byłopokonać kilkaset krętych, stromych schodach.Należało bardzo uważać. Na szczęście żadnemuuczniowie nigdy nic złego się nie stało.Gdy później ks. Pancerz pracował w Tarnowie,to katechizował uczniów Technikum Mechanicznegona drugim, niż szkoła, końcumiasta. – Przychodzili na religię po lekcjachw szkole, kiedy im się już chciało iść do domu,a mimo to przychodzili. Nawet nie musiałemsprawdzać obecności. Kto był w szkole, byłi na katechezie – wspominał kapłan. W następnychlatach rozpoczął się ruch oazowy,„Myśmy tej sprawy - pracy z młodzieżąnie przespali, nie przegapili.”sól w oku władzy komunistycznej. Na Sądecczyźnie,w dolinie Popradu i dolinie Dunajca,przebywało latem wiele grup oazowych.Młodzież miała dzień wypełniony modlitwąi wypoczynkiem wg wskazań założycielaRuchu „Światło Życie”, księdza FranciszkaBlachnickiego, obecnie kandydata na ołtarze.Centrum ruchu znajdowało się na Kopiej Górcew Krościenku. Oazowicze kwaterowali postarych plebaniach, organistówkach, domachprywatnych. Gdy władze urządzały „naloty”,pod pozorem kontroli legalności takich „obozów”i „kolonii”, to dziewczęta i chłopcy chowalisię do lasu. - Zawsze jakaś dobra duszaw porę nas ostrzegła , często był to sołtys wsi,gdzie przebywaliśmy. Władze nachodziły sołtysówi rozpytywały o nas, ale w sołtysachmieliśmy sprzymierzeńców – uśmiechnął siędo wspomnień ks. Pancerz. Nie przypominasobie żadnego nieszczęśliwego wypadku naprowadzonych przez siebie oazach, pomimopanujących tam spartańskich warunków.– Myśmy tej sprawy, pracy z młodzieżą nieprzespali, nie przegapili! – zakończył z dumąemerytowany proboszcz parafii św. Helenyw Nowym Sączu.Ks.prałat Jan Pancerz.KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE37

Ks. Józef Babicz, proboszcz parafii Marcinkowice,opowiedział, jak jego poprzednikowi,a zarazem wujowi, ks. prałatowi JanowiGórze, udało się wraz parafianami wybudowaćpiękny kościół w najczarniejszą nocstalinowską (1952). To była gehenna. Jeżeliproboszcz dostał pozwolenie na budowę kościoła,to nie znaczy, że dostał zezwolenie namateriały. Panował wówczas system asygnat.Na budowę kościoła asygnaty nie przysługiwały.– Nasz kościół budowano na sposóbmrówczy – mówił ks. Babicz i zaraz wyjaśnił,co to znaczy. Parafianie dostawali asygnatyna materiał budowlany w celu postawieniastajni lub stodoły i zdobyty w ten sposób cement,wapno, drut zbrojeniowy znosili proboszczowi.„Nielegalny” materiał ukrywanow różnych miejscach. Ormowcy nie spali, naszczęście parafia była „zgrana”. – Opowiadałmi jeden z nieżyjących już gospodarzy –ciągnął ks. Babicz - jak raz wiózł furmankąz Nowego Sącza materiał na kościół. Zostałostrzeżony, że w Rdziostowie czeka na niegomilicja. Zawrócił konia, przejechał całe miastoi przez Zawadkę, okrężną drogą, szczęśliwiedojechał do Marcinkowic.„Budowa kościoła raz po raz byławstrzymywana, a władza nakładałagrzywny na proboszcza.”Ks. prałat Józef Babicz.Budowa kościoła raz po raz była wstrzymywana,a władza nakładała grzywny naproboszcza. Ks. Góra kar pieniężnych niepłacił, bo nie miał z czego. Skończyło sięto wizytą na plebani komornika, który zająłwszystkie meble. Wtedy ks. Góra poprosił parafiano nacięcie surowych pniaków i kazał jerozstawić w pokoju gościnnym. – Ta ostentacjahańbiła władze – uważa ks. Babicz. Gdyprzejął parafię na początku lat 90 ub. wiekui zabrał się za budowę Domu Parafialnegoim. Księdza Jerzego Popiełuszki, to się okazało,że kościół jest „nielegalny”. W połowiezabudowania kościelne stały na gruncie skarbupaństwa. Długo trwało urzędowe „prostowanie”absurdów z przeszłości.38 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

Ks. Jan Pancerz budował kościół św. Heleny w Nowym Sączu w lepszych czasach. To byłyjuż lata 80-te ub. wieku, ale też lekko nie miał. – Było pozwolenie na budowę, ale materiałównie było. Nie było też pieniędzy, ale jeszcze Pan Bóg był! – oświadczył triumfalnie. Gdy pewnegorazu proboszcza bieda docisnęła - musiał zapłacić w terminie wykonawcy większą kwotępieniędzy, a kasa parafialna świeciła pustkami - to gorąco się modlił o wyjście z tej matni. Nieoczekiwanie,w drzwiach plebani pojawił się znajomy ksiądz staruszek i wręczył gospodarzowioszczędności całego życia. Bo jemu już niepotrzebne. Dokładnie taką kwotę pieniędzy, jakąbudowniczy kościoła potrzebował. – Skąd on wiedział, że w takich jestem tarapatach. Historianie do uwierzenia, ale tak było! – do dziś chwyta się za głowę ks. Pancerz.W czasach PRL powoływanie kleryków do wojska było jedną z form walki z Kościołem.Doświadczył tego na sobie ks. Józef Babicz. Istniały trzy jednostki kleryckiei różne taktyki postępowania z alumnami w mundurach. W Brzegu „rozmiękczano”kleryków cieplarnianymi warunkami. W Bartoszycach, gdzie odsługiwał wojsko ks.Jerzy Popiełuszko, postawiono na surowy reżim i gołą siłę. W Szczecinie, gdzie trafił ks.Babicz, jako alumn I roku seminarium tarnowskiego, też ostro postępowano z klerykami. – Mieliśmynajgorsze jedzenie, nie dostawaliśmy urlopów nagrodowych, nie było możliwości awansu.Jeżeli kleryk wrócił z wojska z belką, to znaczy, że poszedł na współpracę. Na 14 klerykówz Tarnowa, tylko jeden się złamał – zapamiętał ks. Józef. Klerykom urządzano mnóstwo zajęćpolitycznych. Oglądanie dziennika telewizyjnego było obowiązkowe, kapral pilnował, żeby niktnie spał „Pranie mózgu” nie dało żadnych efektów, również dlatego, że kadra politruków stałana bardzo niskim poziomie. – Wróciliśmy z wojska rozmodleni, koszary bardzo wyidealizowałyseminarium – wspominał ks. Babicz. Ma żal, że dziś nikt już nie pamięta o klerykach na dwa lata„uwięzionych” w jednostkach wojskowych.„Wróciliśmy z wojska rozmodleni, koszary bardzo wyidealizowałyseminarium.”KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE39

Kiedy reżim stalinowski był w rozkwicie,szalała bezpieka, tysiącenaj lepszych Polaków, nie wyłączającksięży, siedziało w więzieniach,to seminarium tarnowskie pękałow szwach. W 1952 roku zgłosiło się70 kandydatów do kapłaństwa, w 7lat później teologię i filozofię studiowałow Tarnowie 184 alumnów.Ks. Jerzy Krzanowski z Podegrodziazastanawiał się nad fenomenem powołańkapłańskich w diecezji tarnowskiej, nazywanejziemią kapłańską. – Odpowiedz nato pytanie leży w tej ziemi i w tych rodzinach– mówił. - To są rodziny katolickie,które są związane z ziemią. Własnośćziemi, nawet niewielkiego skrawka gruntu,ma ogromne znaczenie dla religijnościi patriotyzmu. Praca na roli zależna jestod Boga i przebiega w rytm cyklu przyrody.Z głęboką wiarą religijną, uważaks. Jerzy Krzanowski, związany jest takżeszacunek dla rodziców i tradycji, bo jednoz drugiego wynika. Wiara stanowi o stałościrodzin. – U nas ciągle notuje się najmniejsząliczbę rozwodów. Rodzina jesto wiele zdrowsza, niż w innych regionachkraju, gdzie ludzie się zagubili. Wyrwanize swoich korzeni stracili kontakt z kulturąi tradycją – tłumaczył ks. Jerzy. Uważa, żeliczne powołania kapłańskie są owocempracy pokoleń księży, którzy wcześniejpracowali. To przede wszystkim zasługawielkiego arcybiskupa Leona Wałęgi, któryprzed I wojną światową założył w TarnowieMałe Seminarium dla młodzieżychłopskiej, których rodziców nie było staćna opłacenie nauki syna w gimnazjum. –Z duszpasterstwem jest jak z lasem, którysię sadzi. Dopiero dzieci i wnuki tego którysadził las, mogą korzystać z jego uroków– stwierdził mówca.Ks. Jerzy Krzanowski.„U nas ciągle notuje się najmniejszą liczbę rozwodów. Rodzina jesto wiele zdrowsza niż w innych regionach kraju, gdzie ludzie sięzagubili.”40 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

Ks. Marian Stępień, proboszcz parafiiTrzetrzewina, w tym samym roku coks. Jan Pancerz wstąpił do seminariumtarnowskiego. Opowiadał, jak wielkimszacunkiem klerycy darzyli swoich profesorówi wychowawców. Zawiązanaw se minarium serdeczna więź przetrwałalata. – Zapraszaliśmy ich na nasze zjazdykoleżeńskie, póki żyli - mówił. - Pamiętamyo nich w modlitwach, absolutnie profesorowieseminaryjni nie znikli z naszejświadomości. Większość z nich miała zasobą ciężkie przeżycia wojenne, niektórzyobóz w Dachau. Przewodnik trzetrzewiańskiejwspólnoty parafialnej wskazał takżena kolosalne różnice w warunkach pracyduszpasterskiej pokolenia księży z połowyub. wieku, z tymi jakie mają dzisiejsi katecheci.– Wtedy nie było ksero – tłumaczył.- Brakowało papieru maszynowego, niebyło żadnych pomocy katechetycznych,wszystko trzeba było przygotować ręcznie.Dziś nawet listy duszpasterskie ksiądz biskupprzesyła na parafie poprzez internet.„Absolutnie profesorowieseminaryjni nie znikli z naszejpamięci. Większość z nichmiała za sobą ciężkie przeżyciawojenne, niektórzy obózw Dachau.”Ks. prałat Marian Stępień.KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE41

Z Niskowej w świati co z tego wynika?Prof. Julian Dybiec, Uniwersytet Jagielloński, historyk nauki i kulturyTytuł wykładu nawiązuje do głośnej książki autobiograficznej znakomitego historykaliteratury prof. Stanisława Pigonia – „Z Komborni w świat”. Kombornia to niewielkamiejscowość w Krośnieńskim. Książka opisuje drogę chłopskiego syna z wioski„zabitej dechami” na wyżyny nauki. Prof. Pigoń był wszak rektorem UniwersytetuWileńskiego i długoletnim wykładowcą Uniwersytetu Jagiellońskiego; klasyk romantyzmui Młodej Polski, znawca Mickiewicza. Podobną drogę przebył Ks. Prof. BolesławKumor, a przed nim tysiące innych Sądeczan. Tradycja „wyrywania się” młodzieżysądeckiej w świat jest bardzo stara.Już na przełomie XIII i XIV wieku – mówił prof. Julian Dybiec - pojawił się sadeczanin Frowinus,który napisał wierszowany utwór moralizatorski, taki ówczesny savoir-vivre, który zrobiłzawrotną karierę, doczekując się nawet w 200 lat później przekładu na język niemiecki. Jak tylkoodnowiono Uniwersytet Jagielloński w 1400 roku, to w pierwszym 20-leciu studiowało na nimkilkunastu żaków z Nowego i Starego Sącza. Pierwszym rektorem UJ z Sądecczyzny był Jakubz Sącza. Był też drugi Jakub z Sącza, znakomity malarz, który ozdabiał Wawel, a pracowałProf. Julian Dybiec.42 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

także w Bardejowie na Węgrzech. Dla reformacji zasłużył się szlachcic Farnowski z Zalesia,działający także na Spiszu. W epoce renesansu działał Malewski Sądecki, drukarz w Krakowie,który później w Ełku, pod władzą Albrechta, księcia Prus, wydawał katechizmy i różnedzieła religijne. Z Podegrodzia wywodzi się niedawno beatyfikowany ks. Stanisław Papczyński,założyciel Zgromadzenia Księży Marianów, który nauki pobierał w kolegium ojców pijaróww Podolińcu. – Przychodzi wiek XIX – mówił prof. Julian Dybiec. – Z tych terenów wywodziło siębardzo wielu księży. Młodzi chłopcy szli do seminarium w Tarnowie, bo było najbliżej. Udałosię ustalić, że z samego Starego Sącza od końca XVIII do początku XX wieku wyszło około 80księży, ponadto mnóstwo jezuitów. Koniec wieku XIX, to olbrzymi napływ młodych sądeczani synów góralskich z Podhala na studia do Krakowa, a także Wiednia i Lwowa. Nie było łatwoówczesnym żakom z chłopskich rodzin. Na wsi panowała bieda. Edukacja syna wymagała wyrzeczeńcałej rodziny. – Matka Władysława Orkana, Katarzyna Smreczyńska, chodziła piechotądo Krakowa i temu marnotrawnemu synowi, który wprawdzie został później sławnym pisarzem,ale prowadził się tak sobie, nosiła ser i jajka, żeby on mógł się uczyć – zaznaczył wykładowca.Sądeczanie opanowali niemalże wszystkie dziedziny nauki i kultury. Wybitnym historykiem byłWiktor Bazielich ze Starego Sącza. Dorównał mu następny historyk rodem z miasteczka św.„Tradycja „wyrywania się” młodzieży sądeckiej w świat jest bardzostara.”KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE43

Kingi, Henryk Barycz, prawdziwy tytan pracy. – Z Chromranic pochodzi profesor BogdanChoczewski, do tej pory wykładający w Akademii Górniczo-Hutniczej – ciągnął prelegent. Sądeczaniepracują niemalże we wszystkich politechnikach polskich. Zaznaczyli się również w literaturze.Z Podegrodzia pochodził Michał Japołł, przyjaciel Witkacego, który omalże nie pobiłsię z Przybyszewskim w restauracji w Monachium. Tę scenę uwiecznił Tomasz Mann w „Czarodziejskiejgórze”. Z kolei przyjacielem Wyspiańskiego był Raczyński, sądeczanin, który układałmuzykę do dramatów wieszcza.Nie inaczej jest i teraz. Sądeczanie są wszędzie, przynosząc chlubę ziemi rodzinnej. Naprzykład rektorem Akademii Muzycznej w Warszawie jest Stanisław Moryto. Profesor TadeuszAleksander z Uniwersytetu Jagiellońskiego napisał książkę pt. „Awans oświatowy Sądecczyznyw latach 1945-1970”. Na przykładzie 20 wsi sądeckich wykazał, że w tym okresie studiowało,bądź pracowało naukowo 210 osób. Profesor Bolesław Faron był rektorem WyższejSzkoły Pedagogicznej w Krakowie. Legendą owiana jest postać profesora Tadeusza Popieliz krakowskiej Akademii Medycznej. – Genialny chirurg – uważa prof. Dybiec. – Niemalże genetycznieprzejął umiejętności lekarskie, bo jego ojciec, jak ja byłem dzieckiem, to lepiej składałzłamaną rękę, niż lekarze z dyplomami. Uczony o światowej sławie, prawie wszystkie publikacjepisał w językach obcych. Pionier terapii solnej w Kopalni Soli w Wieliczce.Julian Dybiec, jako student, w czasach „odwilży” w 1957 r., asystował narodzinom KlubuSądeckiego w Krakowie. – Pierwsze zebranie Sądeczan odbyło się w Akademii Górniczo-Hutniczejw Krakowie – wspominał. – Zraziło mnie trochę, że zeszli się sami profesorowie i zamiastdziałać, debatowali o statucie. Przyszły tłumy, potem to zamarło.Odrodzony po 1989 roku Klub Przyjaciół Ziemi Sądeckiej liczy 185 osób. Są to Sądeczanie„na wygnaniu”, rozsiani od Wybrzeża po Kraków. Filie klubu działają w Krakowie i Warszawie,szykuje się trzecia – we Wrocławiu, gdzie też trafiło wielu Sądeczan, osiągając znaczące pozycjew życiu naukowym i kulturalnym stolicy Dolnego Śląska.„Sądeczanie są wszędzie, przynosząc chlubę ziemi rodzinnej.”44 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

Pierwsze pokolenia niepodległejRzeczpospolitej na początkui na końcu XX wieku- Czy jako ludzie Solidarności niemamy się czego wstydzić, czy możemysię porównać z tymi, którzy w 1918 rokuwywalczyli niepodległość Polski? – pytałKrzysztof Pawłowski, były senator dwóchkadencji, założyciel Wyższej Szkoły Biznesu– National Louis University w NowymSączu.- Wiele pokoleń marzyło o wolnej Polsce.My ją mamy, zdobyliśmy wolność nawetdość, uważam, małym nakładem sił – odparłAndrzej Szkaradek, szef sądeckiej Solidarności,dwukrotnie więziony w latach 80.zeszłego stulecia. Jego zdaniem na bezkrwawezwycięstwo Solidarności złożyło się wieleczynników. – W 1989 roku udało nam się popierwsze dlatego, że byliśmy razem: inteligencja,robotnicy, młodzież i Kościół – tłumaczył.Po drugie, za zmiany w latach 80-tychubiegłego stulecia wzięli się ludzie, którzy nieprzeżyli represji stalinowskich i nie do końcazdawali sobie sprawę do czego zdolni są komuniścidla utrzymania władzy. – ŻołnierzeArmii Krajowej po sierpniu 1980 roku doSolidarności się nie zapisali. Mówili mi: „PanieAndrzeju, wy i tak pójdziecie siedzieć”– wspominał Szkaradek. Przyznał się, że internowanieprzyjął z pewną ulgą. Bardzo byłjuż zmęczony 16-miesięcznym „karnawałem”wolności. Nieustannymi utarczkami z władzami,ciągłym pogotowiem strajkowym, napięciemtamtych dni. Co istotne, Solidarność niebyła wtedy jeszcze przygotowana do rządzeniakrajem. Zdaniem Szkaradka związkowcombrakowało koncepcji funkcjonowa-„W 1989 roku udało nam się dlatego,że byliśmy razem: robotnicy,inteligencja, młodzież i Kościół.”Andrzej Szkaradek.KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE45

nia państwa, słabo znali się na gospodarce.W więzieniu mieli czas na dyskusje i lekturę.Za kratami nastąpiła także naturalna selekcjaludzi. W podziemiu zostali najodważniejsi.Starły się wtedy dwa kierunki ideowe. Działaczomprzedsierpniowej opozycji marzył sięsocjalizm z ludzką twarzą. Ich młodsi wiekiemi stażem opozycyjnym oponenci twierdzili, żesocjalizmu nie da się ulepszyć.Następny czynnik, który doprowadził doupadku komunizmu w Polsce, a potem w innych„demoludach” to, według Szkaradka,pogłębiająca się przepaść gospodarczamiędzy Wschodem, a Zachodem. – Zachódnam daleko uciekł z technologią – tłumaczył- z czego zdawała sobie sprawę nawet częśćobozu władz. Niektórzy z nich też już mielidość absurdów socjalistycznej ekonomiki.Solidarność bardzo dużo zawdzięcza takżetwardej postawie wobec ZSRR i całego obozukomunistycznego ówczesnego prezydentaUSA, Ronalda Reagana, który był przyjacielemPolski. A już nie do przecenienia byłarola Jana Pawła II. – Należę do pokolenia,które dojrzewało na naukach Ojca Świętego– oświadczył Andrzej Szkaradek. – Rozważaliśmysłowa Jan Pawła II wygłoszone podczaspielgrzymek do Ojczyzny, to było ziarno, którewydało piękny plon...- Jako ludzie Solidarności nie mamy sięczego wstydzić, ale myśmy się jeszcze tak naprawdęnie sprawdzili – uważa z kolei prof.Jerzy Buzek. Jego zdaniem na czym innympolega patriotyzm początku i końca XX wieku.W XIX wieku Polacy wzniecali powstania, bowiedzieli, że niepodległość mogą zdobyć tylkopoprzez ofiarę z własnej krwi. Kolejna okazjanadarzyła się podczas I wojny światoweji wtedy Polacy, według mówcy, sprawdzili sięw „100 procentach”. Tamto pokolenie zbrojniemusiało wywalczyć granice odrodzonejPolski, a potem w wielkim trudzie budowałoniepodległe państwo, zdobywając się na takie„Jako ludzie Solidarności niemamy się czego wstydzić, ale myśmysię tak naprawdę jeszcze niesprawdzili.”Prof. Jerzy Buzek.46 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

„W obecnych czasach niezależność polega na silnej gospodarce.”dzieła, jak port w Gdyni, czy Centralny Ośrodek Przemysłowy. Sytuacja w końcu XX wieku byłainna. – Co by nie powiedzieć żyliśmy w kraju, który istniał na mapie Europy – tłumaczył byłypremier. - Panowało również przekonanie, że nie można powtórzyć doświadczenia II wojnyświatowej. Nastąpił wreszcie skok technologiczny na Zachodzie, który spowodował, że istniałytakie środki komunikacji ponad granicami i żelazną kurtyną oddzielającą Wschód od Zachodu,jakich nie mieli nasi przodkowi. Jerzy Buzek zgadza się z poglądem, że w 1989 r. Polakom„udało się wyjątkowo”. W stanie wojennym zginęło 40 osób, w tym górnicy kopalni „Wujek”.Każda śmierć jest tragedią, ale to nie były tysiące, które ginęły w powstaniach i podczas wojenświatowych. – Nam się udało przeprowadzić bezkrwawą, pokojową rewolucję Solidarności, bobyliśmy dojrzali do tego, żeby tak to zrobić. Ci Polacy w 1918 roku, ci w 1939 roku, a wcześniejjeszcze w powstaniach, byli dojrzali, żeby wydobyć miecz, siąść na konia i zdobywać okopy.Koniec XX wieku wymagał innej dojrzałości – stwierdził Jerzy Buzek. Uważa, że obecnie Ojczyznanie wymaga od Polaków daniny krwi. Dlatego błędem jest odtwarzanie patriotyzmu z XIXi początku XX wieku, to anachronizm. Wtedy z Polakami nikt się nie będzie liczył w zjednoczonejEuropie. – Nikt nam nie zabiera tego, co dla nas jest najważniejsze – tłumaczył eurodeputowany.– Języka, możliwości mieszkania we własnym kraju, rozwijania się. W ogóle nikt nie matakiego pomysłu, bo dzisiaj ludzie konkurują nie na to, jakiej używasz szabli, tylko jak się ruszagłową. Nie jakie armaty wytoczyć, tylko w jaki sposób wygrać konkurencję na rynku na przykładKS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE47

dobrej edukacji. W obecnych czasach niezależnośćpolega na silnej gospodarce. JerzyBuzek podał przykład 4-milionowej Finlandii,gdzie jeszcze chadzają renifery, której okrętemflagowym jest firma Nokia, znana w całymświecie. – Czy może ktoś zarzucić Finom,że oni nie są patriotami, że oni chcą zniszczyćswój kraj, język, kulturę i tradycję? – pytał byłypremier - Finowie dość wcześnie wpadli napomysł, co muszą zrobić, jeżeli mają się jakonaród liczyć we współczesnym świecie.Krzysztof Pawłowski dopowiedział, żeświatowy sukces Noki był efektem skierowaniaprzez Finów ogromnych środków na edukacjęmłodego pokolenia i to już na poziomie szkołypodstawowej. Nastolatkowie fińscy wygrywająobecnie we wszystkich rankingach. – Nowoczesnypatriotyzm to najważniejszy tematpolityczny – stwierdził dr Pawłowski. – Martwimnie, że większość polskich polityków i całeśrodowisko naukowe pogodziło się z tym, żecelem Polski na następne 20 lat jest zmniejszenieróżnic pomiędzy nami, a najbogatszymipaństwami świata, czyli że mamy co najwyżejpodążać za najlepszymi.„Nowoczesny patriotyzm polegana wpojeniu młodym ludziompoczucia satysfakcji i dumy,że są Polakami.”Dr Krzysztof Pawłowski.Zdaniem założyciela jednej z najlepszychprywatnych szkół wyższych taka idea nie porwiemłodych Polaków. Polskę stać dzisiaj napróbę zmierzenia się z najlepszymi w wybranychdziedzinach. Nowoczesny patriotyzmpolega na wpojeniu młodemu pokoleniu poczuciesatysfakcji i dumy z bycia Polakami.Należy przygotować młodzież do konkurowaniaz najlepszymi na świecie. - Nie chodzitu o napinanie mięśni, lecz rozumne użyciepieniędzy – zaznaczył Krzysztof Pawłowski.Zastanawiał się, czy należy użyć całośćogromnych środków, jakie w najbliższych latachspłyną do Polski z kasy brukselskiej, nabudowę autostrad i oczyszczalni ścieków,czy też nie lepiej byłoby zainwestować przynajmniejczęść tej gigantycznej kwoty w naukęi oświatę. Użyć tej lawiny euro także na48 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

wsparcie rodzimych firm z sektora średniego i małego biznesu. Istnieje bowiem obawa, żew nieodległej przyszłości nasz kraj stanie się miejscem relatywnie taniej pracy dla innych. Wielkie,światowe koncerny otwierające dziś swoje fabryki w Polsce nie mają narodowości i w każdejchwili mogą przenieść produkcję do innego państwa, gdy znajdą tam korzystniejsze warunkirozwoju. Krzysztof Pawłowski, zastrzegając się, że nie jest przeciwnikiem zagranicznych inwestycjiw Polsce – oprócz kapitału, wnoszą know-how - stwierdził, że jedynym celem światowychgigantów jest maksymalizacja zysku, tymczasem polski przedsiębiorca tak łatwo nie zwinie interesui nie wyprowadzi go za granicę. Dlatego należy wzmacniać rodzime firmy, usuwać krępująceprzedsiębiorców bariery.„Niech zadrżą młodzi Francuzi i Niemcy, dzieci „przetłuszczonego społeczeństwa”przed konkurencją na rynku europejskim wykształconych,energicznych, młodych przybyszów znad Wisły i Dunajca.”KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE49

Ks. Prof. Bolesław Kumorjako wzór do naśladowaniaPodczas konferencji w Niskowej ogłoszono wyniki szkolnego konkursu literackiegopt. „Sylwetka księdza prof. Bolesława Kumora, jako wzorzec do pobudzenia aspiracjimłodego pokolenia i umacniania poczucia tożsamości regionalnej”. Konkurs zorganizowałGminny Ośrodek Kultury w Chełmcu. Jury w składzie: ks. prałat MarianStępień, proboszcz parafii Trzetrzewina, i Urszula Sikora, dyrektor Gminnej BibliotekiPublicznej, stwierdziło w protokole, że „mnogość stylów i sposobów wypowiedzibyła zaskakująca” I nagrodę przyznano Grażynie Bodziony, uczennicy Zespołu Szkółw Chełmcu. Nagrody wręczył uczniom wójt Bernard Stawiarski.KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE51

Ks. Prof. Bolesław Kumorna zdjęciach i w dokumentachSeminarium naukowemu w Niskowej towarzyszyła wystawa przedstawiającazdjęcia, dokumenty i rękopisy Ks. Prof. Bolesława Kumora z różnych okresów Jegożycia. Można było obejrzeć m.in. fotografie najbliższych krewnych i domu rodzinnegoKs. Kumora, Jego stałą przepustkę do biblioteki watykańskiej, a także wnętrza lubelskiegomieszkania, zapchanego książkami. Było też zdjęcia Ks. Profesora z OjcemŚwiętym, Janem Pawłem II, oraz fotografia słynnego biurka i maszyny do pisania,przy którym spędził większość swojego pracowitego życia.Wystawa cieszyła się dużym zainteresowaniem.52 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

Wystawa poświęcona Ks. Prof. Bolesławowi KumorowiPrymicje Ks. Bolesława Kumora, Trzetrzewina, maj 1952 r.Ks. Kumor na wakacjach w rodzinnej parafii Trzetrzewina ze swoim przyjacielem,ks. proboszczem Stanisławem Pieprznikiem.Ks. Bolesław Kumor na uroczystościach I-Komunijnychw Trzetrzewinie.Ks. Bolesław Kumorze swoim bratem Marianem.KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE53

Wystawa poświęcona Ks. Prof. Bolesławowi KumorowiKs. Prof. Bolesław Kumor ze swoimi przyjaciółmi.Ks. Prof. Bolesław Kumor na prywatnej audiencji u Ojca Świętego, Jana Pawła II.Jubileusz 50-lecia kapłaństwa Ks. Prof. Bolesława Kumora, 2 maja 2002 r.54 KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE

Wystawa poświęcona Ks. Prof. Bolesławowi KumorowiInfuła Ks. Prof. Bolesława Kumora i Jego księgozbiór.Maszyna do pisania Ks. Prof. Bolesława Kumora i Krzyż Kawalerski Odrodzenia Polskiprzyznany przez Prezydenta RP Lecha Wałęsę.Biurko, przy którym Ks. Prof. Bolesław Kumor spędził większość swojego pracowitego życia.KS. PROFESOR BOLESŁAW KUMOR NA TLE EPOKI • SEMINARIUM NAUKOWE55