Wsparcie Społeczności Lokalnych - Towarzystwo na rzecz Ziemi

Wsparcie społeczności lokalnychzagrożonych inwestycjamiszkodliwymi dla środowiskaPodsumowanie projektu Towarzystwa na rzecz ZiemiOświęcim, listopad 2008Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej orazWojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie w ramach projektu„Wsparcie społeczności lokalnych zagrożonych inwestycjami szkodliwymi dla środowiska”.Za treść tego dokumentu odpowiada Towarzystwo na rzecz Ziemi. Poglądy w nim wyrażonenie odzwierciedlają w żadnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej

Spis treściWstęp .................................................................................................................................................................................................... 3OPIS GŁÓWNYCH STUDIÓW PRZYPADKÓW .................................................................................................... 4Droga ekspresowa S-1odcinek węzeł Kosztowy II w Mysłowicach – węzeł „Suchy potok” w Bielsku-Białej ................. 5Zbiornik Kąty-Myscowa na Wisłoce ............................................................................................................................ 7Budowa fermy norek ............................................................................................................................................................ 9Budowa wytwórni mas bitumicznych w Urbanowicach oraz przebudowa drogi ......................... 11Spalarnie i składowiska odpadów .............................................................................................................................. 13Zakład zagospodarowania odpadów w Dubiażynie ........................................................................................ 15Budowa farmy wiatrowej ................................................................................................................................................ 17Wielkopowierzchniowe żwirownie ............................................................................................................................ 19POLICZALNE REZULTATY PROJEKTU ............................................................................................................................ 21ZAŁĄCZNIKSkrót z „Raportu z ewaluacji projektu Wsparcie społeczności lokalnychzagrożonych inwestycjami szkodliwymi dla środowiska realizowanego przezTowarzystwo na rzecz Ziemi z Oświęcimia” ..................................................................................................... 23Wnioski i rekomendacje ................................................................................................................................................... 24

Fot. TnZ/Robert WawrętyWSTĘPW niniejszym materiale prezentujemy wyniki realizowanego w 2008 roku projektu„Wsparcie spo³ecznoœci lokalnych zagro¿onych inwestycjami szkodliwymi dla œrodowiska”.G³ównym celem zadania wspó³finansowanego ze œrodków Unii Europejskiej oraz Wojewódzkiegounduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej z Krakowa by³o udzieleniepomocy lokalnym grupom mieszkañców zagro¿onych inwestycjami potencjalnieszkodliwymi dla œrodowiska, ich wzmocnienie i integracja.W ramach projektu wytypowaliœmy 8 konfliktogennych miejsc w Polsce. Priorytetowotraktowaliœmy mieszkañców wsi i ma³ych miasteczek. Kryterium wyboru stanowi³y równie¿ich determinacja i zaanga¿owanie w sprawê, mo¿liwy negatywny wp³yw na przyrodêi ludzi, przejrzystoœæ postêpowañ administracyjnych. Pod uwagê brano równie¿ rodzajinwestycji, a tak¿e ich lokalizacjê na terenie Polski – zale¿a³o nam na zró¿nicowaniu przedsiêwziêæoraz dotarciu do ludzi z ró¿nych regionów kraju. Mieszkañcy z tych obszarówmogli oczekiwaæ od Towarzystwa przygotowania opinii eksperckich, sta³ej opieki prawnejoraz przeprowadzenia warsztatów z zakresu partycypacji spo³ecznej w poszczególnychpostêpowaniach administracyjnych. Ponadto wszystkie zainteresowane osoby spoza grupyG-8, mog³y liczyæ na nieodp³atne konsultacje naszego prawnika. W tym celu na bie¿¹cope³niony by³ dy¿ur telefoniczny. Istnia³a równie¿ mo¿liwoœæ osobistego spotkania siê z radc¹prawnym. W uzasadnionych przypadkach mieszkañcy mogli równie¿ liczyæ na bezpoœredniezaanga¿owanie siê TnZ w dane postêpowanie administracyjne.Podsumowanie projektu stanowi³a zorganizowana w listopadzie br. w Dobczycachk.Krakowa ogólnopolska konferencja poœwiêcona wybranym problemom udzia³u spo³ecznoœcilokalnych w sprawach z zakresu ochrony œrodowiska. G³ównymi adresatami konferencjibyli uczestnicy projektu. Jej ukoronowanie stanowi³o powo³anie Ogólnopolskiej KoalicjiNa Rzecz Ochrony Œrodowiska. Pod deklaracj¹ o przyst¹pieniu do niej podpisa³o siê30 osób zaanga¿owanych w ponad 20 spraw na terenie ca³ego kraju.W prezentowanym opracowaniu, obok przedstawienia najwa¿niejszych liczbowychrezultatów projektu opisano 8 g³ównych studiów przypadków, którymi zajmowa³a siêorganizacja. W odniesieniu do ka¿dego z nich dokonano opisu problemu i wybranychzagro¿eñ dla œrodowiska, udzielonej przez Towarzystwo pomocy, a tak¿e uzyskanychdotychczas efektów. Ocenê osi¹gniêcia zak³adanych celów projektu dokona³ niezale¿nyekspert dr Ryszard Skrzypiec. Przygotowany przez niego „Skrót z raportu z ewaluacjiprojektu…” zosta³ za³¹czony do niniejszego opracowania. Pe³n¹ wersjê tego dokumentumo¿na odnaleŸæ na stronie internetowej projektu.3

Fot. TnZ/Robert WawrętyOPIS GŁÓWNYCH STUDIÓW PRZYPADKÓW4

Fot. TnZ/Piotr RymarowiczDroga ekspresowa S-1odcinek węzeł Kosztowy II w Mysłowicach –węzeł „Suchy potok” w Bielsku-BiałejMiejsce lokalizacji inwestycjiWoj. œl¹skie i ma³opolskie,powiaty: bieruñsko-lêdziñski, oœwiêcimski, bielskiAdresaci działańSpo³ecznoœæ lokalna gminy BrzeszczeOpis problemu i wybranych zagrożeńW marcu 2008 r. rozpoczêto w postêpowanie administracyjnedot. wydania decyzji œrodowiskowej narealizacjê drogi ekspresowej S-1. O postêpowaniuTowarzystwo dowiedzia³o siê przypadkiem. Szybkouda³o siê równie¿ ustaliæ, i¿ mieszkañcy Ma³opolski(droga ma przechodziæ przez woj. ma³opolskie i œl¹skie)nic nie wiedzieli o tocz¹cym siê postêpowaniu. Informacjeo nim mo¿na by³o bez wiêkszych problemówodnaleŸæ na stronach internetowych Urzêdu Wojewódzkiegow Katowicach, natomiast na stronach UW w Krakowiezosta³y one „zakamuflowane”. Nie znaj¹c nazwyprzedsiêwziêcia przeciêtny mieszkaniec nie móg³ na nienatrafiæ. Dziwi to bardzo zwa¿ywszy na fakt, i¿ drogama byæ sfinansowana z funduszy europejskich, a podstawowymobowi¹zkiem organów administracji jestprzeprowadzenie prawid³owego i przejrzystego procesukonsultacji spo³ecznych.W ramach opracowywanego raportu oddzia³ywania naœrodowisko inwestor rozwa¿a³ piêæ wariantów przebiegutrasy, z czego cztery z nich (I-IV) zlokalizowano po prawejstronie Wis³y natomiast jeden (V) – po lewej. Przyanalizie wielokryterialnej poszczególnych wariantów arbitralnieprzyjêto œrednie wa¿one. Zani¿ono m.in. wagêw odniesieniu do obszarów Natura 2000, z którymi kolidujeinwestycja: PLB120009 „Stawy w Brzeszczach” orazPLB120004 „Dolina dolnej So³y”. Ostatecznie uzyskanonajbardziej korzystny wynik dla wariantu IV pomimo,¿e wariant V z uwagi na ochronê obszarów Natura2000 jest mniej inwazyjny (choæ nie idealny).Szczególnie drastyczne w przypadku wariantu IV by-³oby przeciêcie projektowan¹ tras¹ stawu Lekacz znajduj¹cegosiê w granicach ptasiej ostoi Europejskiej SieciNatura 2000 „Stawy w Brzeszczach”. W odleg³oœci 400 mzlokalizowana jest jedna z wysepek, na której w 2007roku ornitolodzy z Czaplona – grupa lokalnej OTOP(Jacek Betleja i Mateusz Ledwoñ) stwierdzili 150 par lêgowychœlepowronów i by³a to najwiêksza kolonia tegogatunku w Polsce stanowi¹ca jednoczeœnie 27% krajowejpopulacji. Swoista rekordowa liczba gniazduj¹cychpar wyst¹pi³a w 2008 roku. Prowadzone przez nich badaniawykaza³y gniazdowanie 185 par œlepowrona.Zadziwiaj¹cy w tym wszystkim jest jeszcze jeden fakt:otó¿ preferowany wariant IV wymaga³by wyburzenia 159budynków, co w praktyce oznacza³oby wysiedlenie (przyza³o¿eniu 5 osobowej rodziny) 795 osób. Dla porównaniaw wariancie V nale¿a³oby wyburzyæ 134 budynki coprzy analogicznych za³o¿eniach wi¹za³oby siê z koniecznoœci¹przesiedlenia 670 mieszkañców.5

Udzielona pomocW ramach realizacji projektu na zorganizowanymprzez Towarzystwo w kwietniu 2008 r. spotkaniu poinformowanomieszkañców o planowanej inwestycji orazmo¿liwych skutkach dla œrodowiska i spo³ecznoœci lokalnej.Ponadto przeprowadzono specjalistyczne warsztatydla wybranych przedstawicieli spo³ecznoœci lokalnej.Równoczeœnie przygotowano kilkadziesi¹t uwag do raportu,które wys³ano do Urzêdu Wojewódzkiego w Krakowieoraz przekazano Wojewódzkiej Radzie OchronyPrzyrody Województwa Œl¹skiego. W trakcie majowegoposiedzenia Rady wnioskowano o negatywne zaopiniowaneraportu oddzia³ywania na œrodowisko przedmiotowejtrasy. Nawi¹zano wspó³pracê z ekspertem ds. strefyUNESCO. Obok Towarzystwa na rzecz Ziemi w postêpowaniedot. wydania decyzji œrodowiskowej zaanga¿owa³ysiê dwie organizacje ekologiczne: OgólnopolskieTowarzystwo Ochrony Ptaków oraz Pracownia Na RzeczWszystkich Istot.Efekty dotychczasowych działańW zorganizowanym spotkaniu wziê³y udzia³ 62 osoby.Natomiast w takcie warsztatów przeszkolono 24mieszkañców. Wojewódzka Rada Ochrony Przyrodyw dniu 13 maja 2008 r. podjê³a uchwa³ê w sprawie projekturealizacji budowy drogi ekspresowej, w którejstwierdzi³a koniecznoœæ uzupe³nienia raportu i dokonaniaanalizy zakresu faktycznego oddzia³ywania inwestycjina mo¿liwoœæ zachowania we w³aœciwym stanieochrony gatunków ptaków w ca³ej ostoi pod k¹tem miejscrozrodu ptaków, obszarów odpoczynkowych oraz utrzymaniaterenów ¿erowiskowych, a tak¿e wp³ywu inwestycjina zachowanie spójnoœci sieci Natura 2000.Jednoczeœnie Rada wyrazi³a pogl¹d, i¿ w dotychczasprzedstawionych wariantach inwestycja mo¿e znacz¹conegatywnie oddzia³ywaæ na obszary Sieci Natura 2000.Wkrótce, na skutek interwencji UNESCO rozpoczêtoprace nad nowym wariantem – VI. Eksperci UNESCOodrzucili wariant IV jako rozwi¹zanie zak³ócaj¹ce spokóji ciszê Pañstwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Niestetyobecne rozwi¹zanie nadal bêdzie ingerowa³o w obszarNatura 2000. W przypadku próby jego realizacjisprawa zostanie zg³oszona do Komisji Europejskiej.6

Fot. Magurycz/Ryszard BabiaszZbiornik Kąty-Myscowa na WisłoceMiejsce lokalizacji inwestycjiWoj. podkarpackie, gmina KrempnaAdresaci działańSpo³ecznoœæ miejscowoœci K¹ty i MyscowaOpis problemu i wybranych zagrożeńPomys³ budowy zbiornika w górnym biegu rzekiWis³oki pojawi³ siê w koñcu lat 60-tych (1967). Wynika³on z odrzucenia planów budowy jednego, du¿egozbiornika wodnego z zapor¹ zlokalizowan¹ w miejscowoœciKamienica Dolna – miêdzy Jas³em a Pilznem.W zamian mia³y powstaæ 3 mniejsze: w górnym bieguWis³oki i na jej dop³ywach – Ropie i Jasio³ce. Pocz¹tkoworozwa¿ano 3 lokalizacje zapory na górnej Wis³oce:w prze³omie miêdzy Kamieniem a Suchani¹, w K¹tachw okolicach przysió³ka Zagrody oraz w K¹tach powy¿ejmostu na trasie Krempna–Nowy ¯migród. Ostateczniewybrano drug¹ propozycjê.Plany budowy zbiornika szczególnie od¿y³y kiedyteoretycznie pojawi³a siê mo¿liwoœæ sfinansowania goz Programu Operacyjnego Infrastruktura i Œrodowisko.W 2007 roku do Urzêdu Wojewódzkiego w Rzeszowiewp³yn¹³ wniosek RZGW Kraków o wydanie decyzji œrodowiskowej.W styczniu 2008 r. Podkarpacki Urz¹dWojewódzki w ramach rozpoczêtych konsultacji spo³ecznychprzeprowadzi³ otwart¹ rozprawê administracyjn¹z udzia³em spo³eczeñstwa.Powstanie zbiornika spowoduje istotne zmiany w tutejszymœrodowisku przyrodniczym, m.in.: zniszczenie11 typów chronionych siedlisk wymienionych w DyrektywieSiedliskowej oraz stanowisk licznych rzadkichi zagro¿onych gatunków roœlin oraz zwierz¹t zlokalizowanychw jego czaszy, w tym gatunków chronionychprawem krajowym i miêdzynarodowym. Inwestycjabêdzie oddzia³ywa³a na 5 obszarów Natura 2000:PLB 180002 Beskid Niski, PLH 18001 Ostoja Magurska,PLH 180015 £ysa Góra, PLH 180014 OstojaJaœlicka oraz Wis³oka z dop³ywami (pltmp 257).Realizacja przedsiêwziêcia wymaga³aby wysiedleniaok. 384 mieszkañców ze 104 gospodarstw.Z przeprowadzonych na zlecenie Towarzystwa badañ(„Œrodowiskowe skutki przedsiêwziêæ hydrotechnicznychwspó³finansowanych ze œrodków Unii Europejskiej”,2007) wynika, ¿e nie ma mo¿liwoœci osi¹gniêcia celówstawianych przed zbiornikiem, czêœæ z nich jest ze sob¹sprzeczna zaœ sam obiekt jest przyk³adem bardzo arbitralnegoszacowania i zawy¿ania korzyœci, podczas gdyignoruje siê wystêpuj¹ce koszty œrodowiskowe.7

Udzielona pomocJeszcze przed formalnym rozpoczêciem projektu„Wsparcia spo³ecznoœci lokalnych…”, tj. w 2007 r.Towarzystwo przyst¹pi³o na prawach strony do postêpowaniaadministracyjnego w sprawie wydania decyzji œrodowiskowej.Dokonano oceny raportu oddzia³ywania naœrodowisko. Uwagi i wnioski wys³ano do PodkarpackiegoUrzêdu Wojewódzkiego i wyst¹piono o przyznaniestatusu strony. W styczniu 2008 r. uczestniczono w otwartejrozprawie administracyjnej, na której zaprezentowanoswoje stanowisko. Uwagi do postêpowania zg³osi³yrównie¿ Pracownia Na Rzecz Wszystkich Istot, OgólnopolskieTowarzystwo Ochrony Ptaków, Klub Przyrodnikóworaz Stowarzyszenie Magurycz. W kwietniu 2008 r.TnZ zorganizowa³o spotkanie informacyjne oraz przeprowadzi³owarsztaty specjalistyczne dla przedstawicielispo³ecznoœci lokalnych.Efekty dotychczasowych działańW zorganizowanym przez TnZ spotkaniu wziê³yudzia³ 24 osoby. Natomiast w trakcie warsztatów przeszkolono14 mieszkañców. Efektem analizy raportu oddzia³ywaniana œrodowisko by³o przygotowanie kilkunastuuwag i zastrze¿eñ. Urz¹d Wojewódzki nakaza³ inwestorowidokonanie stosownych uzupe³nieñ do raportu.W miêdzyczasie skreœlono finansowanie zbiornika z listyProgramu Operacyjnego Infrastruktura i Œrodowisko.Postêpowanie administracyjne formalnie nie jest jednakzakoñczone.8

Fot. TnZ/Robert WawrętyBudowa fermy norekMiejsce lokalizacji inwestycjiWoj. dolnoœl¹skie, gmina Œwierzawa, DobkówAdresaci działańMieszkañcy DobkowaOpis problemu i wybranych zagrożeńW po³owie lutego 2008 r. „Dobkov arma” sp. z o.o.wyst¹pi³a do Urzêdu Gminy Œwierzawa z wnioskiem owydanie decyzji œrodowiskowej na realizacjê fermy norekw miejscowoœci Dobków. Inwestycja ma byæ zlokalizowanaw odleg³oœci ok. 300 m do najbli¿szychzabudowañ, a tak¿e ok. 1,4 km od obszaru siedliskowegoNatura 2000 PLH020037 Góry i Pogórze Kaczawskie.We wniosku wskazano, ¿e przedsiêwziêcie bêdzieobejmowaæ wybudowanie 18000 m 2 drewnianych baraków,a wielkoœæ produkcji wyniesie 9800 sztuk matek.Wniosek zosta³ tak skonstruowany, i¿ nie wynika³a z niegokoniecznoœæ sporz¹dzenia raportu oddzia³ywania naœrodowisko. Dopiero na skutek dog³êbnej analizy dokumentacjiokaza³o siê, ¿e iloœæ hodowanych norek bêdziena poziomie ok. 55 tys. szt. Zatem na inwestoramóg³ zostaæ na³o¿ony obowi¹zek sporz¹dzenia raportuoddzia³ywania na œrodowisko, co z reszt¹ uczyni³ BurmistrzŒwierzawy pomimo, jak siê póŸniej okaza³o, odmiennegostanowiska Wojewody Dolnoœl¹skiego.Niestety przygotowany w ekspresowym tempie raport,maj¹cy byæ podstaw¹ do wydania decyzji œrodowi-skowej okaza³ siê nierzetelny, nieobiektywny i zawiera³wiele nieprawdziwych informacji. B³êdnie okreœlonow nim m.in. iloœæ wody niezbêdnej do hodowli norek.Nie dokonano oceny wp³ywu inwestycji na obszar Natura2000 Góry i Pogórze Kaczawskie. B³êdnie przyjêto,¿e poniewa¿ ferma ma byæ zlokalizowana pozagranicami ostoi siedliskowej Natura 2000 wiêc nie bêdziena ni¹ oddzia³ywaæ. Pominiêto równie¿ fakt, ¿etereny wsi Dobków w dalszym ci¹gu znajduj¹ siê formalniena tzw. Shadow list, co zasadniczo zmienia statusprawny obszaru objêtego inwestycj¹.Ucieczki norek z ferm s¹ faktem. Potwierdzaj¹ tonaukowcy profesjonalnie zajmuj¹cy siê t¹ tematyk¹. Ichpokarmem s¹ m.in. jaja ptaków, ryby (10-40%), p³azy(15-50%), owady. Na przywo³anym obszarze Natura2000 wystêpuj¹ gatunki z Za³¹cznika II Dyrektywy Siedliskowejjak: minóg strumieniowy, traszka grzebieniastaoraz 7 gatunków bezkrêgowców m.in.: czerwoñczyknieparek, modraszek telejus, pachnica dêbowa. Zatemw przypadku ucieczek norka amerykañska bêdzie stanowi³adla nich g³ówne zagro¿enie. W raporcie zaproponowanoniedorzeczne rozwi¹zania maj¹ce na celuograniczenie ucieczek norek z fermy: „wzmocnienie gę−stym żywopłotem po zewnętrznej lub wewnętrznej stronieogrodzenia”. Wykonanie ¿ywop³otu zw³aszcza po wewnêtrznejstronie ogrodzenia bêdzie sprzyja³o ucieczkomzwierz¹t (!), a wiêc uzyska siê efekt przeciwny dozak³adanego.Poniewa¿ wieœ Dobków utrzymuje siê w znacznymstopniu z rozwoju agroturystyki jednym z upatrywanychprzez mieszkañców zagro¿eñ jest utrata rentownoœcigospodarstw agroturystycznych oraz spadek wartoœcinieruchomoœci m.in. wskutek rozprzestrzeniaj¹cego siêodoru. Sta³o siê to jedn¹ z g³ównych przyczyn konfliktu.W raporcie zabrak³o odniesienia siê równie¿ do tychwa¿nych zagadnieñ spo³ecznych.9

Udzielona pomocNa proœbê mieszkañców przygotowano wytyczne downiosku o koniecznoœci na³o¿enia na inwestora obowi¹zkuwykonania raportu. Ostatecznie po opracowaniuraportu dokonano jego analizy w efekcie czego przygotowanoblisko 40 uwag i zastrze¿eñ. Uwagi wys³ano doUrzêdu Gminy Œwierzawa i wyst¹piono o przyznanieTowarzystwu statusu podmiotu na prawach strony. Równoczeœnieprzygotowano do Inspektora Sanitarnego wnioseko wydanie negatywnego postanowienia w sprawieraportu oddzia³ywania na œrodowisko. W czerwcu 2008 r.dla mieszkañców zorganizowano spotkanie informacyjne,a tak¿e specjalistyczne warsztaty prawne.Efekty dotychczasowych działańW zorganizowanym spotkaniu wziê³o udzia³ 30 osób.Natomiast w takcie warsztatów przeszkolono 38 mieszkañców.Burmistrz gminy Œwierzawa na³o¿y³ obowi¹zekwykonania raportu oddzia³ywania na œrodowisko. Towarzystwozosta³o dopuszczone do udzia³u w postêpowaniuna prawach strony. Uwzglêdniono uwagi mieszkañcówi Towarzystwa w efekcie czego trzykrotnie BurmistrzŒwierzawy wzywa³ inwestora do koniecznych uzupe³nieñi zmian w raporcie. Zarówno Starostwo Powiatowew Z³otoryi (18.09.2008 r.) jak i Pañstwowy PowiatowyInspektor Sanitarny (18.09.2008 r.) stwierdzili zbyt powierzchownei ogólnikowe potraktowanie problematykipotencjalnego wp³ywu inwestycji na œrodowisko i za¿¹dalistosownych uzupe³nieñ. Starostwo równoczeœnie zaznaczy³okoniecznoœæ rozszerzenia zakresu inwentaryzacjiprzyrodniczej, a tak¿e zwrócenia wiêkszej uwagi na mo¿-liwe oddzia³ywanie na obszar Natura 2000. Ostateczniena proœbê inwestora sprawa zosta³a zawieszona do koñcastycznia 2009 r. Warto podkreœliæ, ¿e je¿eli w ci¹gu 3 latpostêpowanie w sprawie wydania decyzji œrodowiskowejnie zostanie odwieszone, sprawa ulegnie umorzeniu.10

Fot. TnZ/Robert WawrętyBudowa wytwórni mas bitumicznych w Urbanowicachoraz przebudowa drogiMiejsce lokalizacji inwestycjiWoj. œl¹skie, Tychy – UrbanowiceAdresaci działańSpo³ecznoœæ lokalna UrbanowicOpis problemu i wybranych zagrożeńMieszkañcy Urbanowic od grudnia 2007 r. protestuj¹w zwi¹zku z nasilaj¹cym siê ruchem samochodowymwzd³u¿ ulicy Oœwiêcimskiej i zwi¹zanym z tym zmniejszaj¹cymsiê bezpieczeñstwem dla pieszych. Wzrostnatê¿enia ruchu samochodów wi¹¿¹ w znacznym stopniuz powstaniem zak³adów w Specjalnej Strefie Ekonomicznej.Przy ulicy przecinaj¹cej Urbanowice nie mawybudowanych chodników, lewoskrêtów, ani bezpiecznych,oœwietlonych przejœæ dla pieszych. Mieszkañcyobawiaj¹ siê, ¿e planowana przebudowa Oœwiêcimskiejzostanie dokonana bez konsultacji z nimi i wybranyzostanie wariant polegaj¹cy na budowie drogi czteropasmowej,co skutkowa³o bêdzie pogorszeniem siê – ju¿i tak niskiego – komfortu ¿ycia wskutek wzrostu emisjiha³asu oraz spalin.Niezale¿nie od tego, jednym z najbardziej poruszaj¹cychmieszkañców Urbanowic problemów jest planowanabudowa wytwórni mas bitumicznych przy ul.Lokalnej. Mieszkañcy obawiaj¹ siê, ¿e powstanie w pobli¿uich domów kolejnej inwestycji mog¹cej znacz¹cooddzia³ywaæ na œrodowisko wywo³a szereg negatywnychnastêpstw – od emisji przykrych zapachów i wzrostunatê¿enia ruchu, po emisjê zwi¹zków rakotwórczych.W szczególnoœci mieszkañcy zbulwersowani s¹ sposobemdotychczasowego prowadzenia postêpowaniaw sprawie wydania decyzji o œrodowiskowych uwarunkowaniachzgody na realizacjê przedsiêwziêcia. Skar¿¹siê, ¿e og³oszenie o wszczêciu postêpowania nie odby³osiê w sposób zwyczajowo przyjêty w Urbanowicach, zaœsamo postêpowanie prowadzone jest w sposób znacznieutrudniaj¹cy im realizacjê ustawowych uprawnieñ.Uwa¿aj¹ te¿, ¿e s¹ lekcewa¿eni przez w³adze miasta.akt ten mo¿e potwierdzaæ odmówienie przez prezydentaMiasta Tychy dopuszczenia do udzia³u w ww.sprawie Stowarzyszenia Ekologicznego „Nasz Region”z Bierunia, którego jednym z celów dzia³alnoœci jestochrona œrodowiska.W zwi¹zku z tym, ¿e teren Urbanowic jest atrakcyjnyinwestycyjnie mieszkañcy obawiaj¹ siê, ¿e niebêd¹ powiadamiani o planowanej realizacji kolejnychinwestycji, mog¹cych znacz¹co oddzia³ywaæ na œrodowisko,tak jak mia³o to miejsce w postêpowaniu w sprawiewydania decyzji œrodowiskowej dla wytwórni masbitumicznych.11

Udzielona pomocW lipcu 2008 r. zorganizowano spotkanie informacyjnedla mieszkañców oraz warsztaty specjalistyczne.Ponadto z uwagi na charakter problemu na bie¿¹co udzielanoniezbêdnych konsultacji prawnych oraz pozaprawnych.Efekty dotychczasowych działańW zorganizowanym spotkaniu wziê³o udzia³ 19 osób.Natomiast w takcie warsztatów przeszkolono 16 mieszkañców.Powo³ano stowarzyszenie „Tychy nasz¹ ma³¹ojczyzn¹”. Dodatkowo mieszkañcy kilkakrotnie organizowaliblokadê ul. Oœwiêcimskiej, co wymusi³o naw³adzach podjêcie dialogu w sprawie planowanej przebudowydrogi.Obecnie postêpowania administracyjne zwi¹zanez wydaniem decyzji œrodowiskowej dla drogi, jak i wyboremwariantu przebudowy ul. Oœwiêcimskiej nie zosta³yjeszcze zakoñczone. Jak wskazuj¹ mieszkañcy,nast¹pi³a jednak pewna poprawa w relacjach z organamiadministracji, zaœ stowarzyszenie „Nasz Region” ostatecznieotrzyma³o status strony postêpowania w sprawiewydania decyzji œrodowiskowej dla planowanej wytwórnimas bitumicznych.12

metod¹ wypalania w piecach obrotowych, a podczas procesuprodukcji wspó³spalane s¹ odpady niebezpieczne. Z mocyregulacji prawnych w 2007 roku inwestor rozpocz¹³ staraniao uzyskanie pozwolenia zintegrowanego. W konsekwencjiEko-Mazowsze ju¿ dwukrotnie – najpierw w kwietniu2007 r., a póŸniej w czerwcu 2007 r. – zaskar¿a³o wydanedecyzje, które ka¿dorazowo by³y uchylane przez MinistraŒrodowiska (20.07.2007, 21.08.2008). W obawie o swojezdrowie mieszkañcy ¿¹daj¹ zainstalowania filtrów i wprowadzeniamonitoringu, jaki obowi¹zuje dla procesów termicznegounieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.Z kolei eksploatowane wyrobisko po wydobyciu z³o-¿a jest rekultywowane odpadami niebezpiecznymi,m.in. popio³ami lotnymi. Spo³ecznoœæ obawia siê, ¿ew wyrobisku sk³aduje siê przy tej okazji inne niebezpieczneodpady. Wg nich potwierdza ten fakt zgromadzenieodpadów w iloœci 2500 Mg , które zwiera³y m.in.PCB, co odnotowa³a w protokole kontrola WojewódzkiejInspekcji Ochrony Œrodowiska (WIOŒ) przeprowadzonaw dniu 14 marca 2007 r.Z uwagi na odmowy udostêpnienia informacji przezBurmistrza Miasta Mszczonowa i WIOŒ dotycz¹cychwszystkich wyników kontroli wyrobiska poeksploatacyjnegooraz PPKL Keramzyt, mieszkañcy ¿¹daj¹ zbadaniastanu zanieczyszczenia gleb i wód gruntowych wokó³ wyrobiska,a tak¿e przeprowadzenia badañ zdrowotnych ludzimieszkaj¹cych na tym terenie co najmniej w promieniu1 km zgodnie z zapisami w aktualnym planie zagospodarowania.Ponadto oczekuj¹ przekazania pe³nej wiedzy natemat stanu œrodowiska w miejscu ich zamieszkania.Co do planowanej spalarni odpadów oraz sk³adowiskaodpadów komunalnych wraz z kwaterami dla odpadówniebezpiecznych postêpowania w sprawiewydania decyzji œrodowiskowej dla tych przedsiêwziêæs¹ obecnie w toku. Planowane inwestycje s¹ jednakniezgodne z obowi¹zuj¹cym miejscowym planem zagospodarowaniaprzestrzennego dla terenu objêtegownioskiem. Dlatego w paŸdzierniku 2008 r. BurmistrzMszczonowa wy³o¿y³ projekt zmiany planu, dopuszczaj¹cymo¿liwoœæ ich realizacji co wydaje siê mieæ znamionazalegalizowywania dotychczasowych dzia³añ.Udzielona pomocPoszczególne postêpowania tocz¹ siê ju¿ od szeregulat. Dlatego z uwagi na rozleg³oœæ zgromadzonej dokumentacjipomoc prawna by³a bardzo skomplikowana.Polega³a ona nie tylko na udzielaniu porad prawnych,ale równie¿ na pomocy w sporz¹dzaniu pism procesowychoraz pozwu o udostêpnienie informacji publicznej.Wœród sporz¹dzanych w trakcie projektu dokumentówznalaz³o siê m.in.: odwo³anie z dnia 22 lipca 2008 r.do Ministra Œrodowiska od pozwolenia zintegrowanegodla sk³adowiska odpadów S³abomierz-Krzy¿ówka wydanegow dniu 30 czerwca 2008 r. przez Marsza³ka WojewództwaMazowieckiego oraz odwo³anie z dnia 24czerwca 2008 r. od decyzji Marsza³ka Województwa Mazowieckiegow sprawie wydania pozwolenia zintegrowanegoz dnia 29 maja 2008 r. dla PPKL Keramzyt.Oprócz bie¿¹cej pomocy prawnej, w sierpniu 2008 r.zorganizowane zosta³o spotkanie informacyjne dla mieszkañcóworaz przeprowadzono dla nich specjalistycznewarsztaty prawne.Efekty dotychczasowych działańW zorganizowanym spotkaniu wziê³o udzia³ 39 osób.Natomiast w takcie warsztatów przeszkolono 20 mieszkañców.Minister Œrodowiska pozytywnie rozpatrzy³ odwo³aniestowarzyszenia Eko-Mazowsze w sprawie wydaniapozwolenia zintegrowanego dla PPKL Keramzyt i w dniu21 sierpnia 2008 r. uchyli³ decyzjê Marsza³ka WojewództwaMazowieckiego.W dniu 10 paŸdziernika 2008 r. Minister Œrodowiskauchyli³ pozwolenie zintegrowane dla instalacji sk³adowiskoodpadów „S³abomierz-Krzy¿ówka” wydane przez Marsza-³ka Województwa Mazowieckiego. Miesi¹c wczeœniej WojewódzkaInspekcja Ochrony Œrodowiska w decyzji z dnia1 wrzeœnia 2008 r. (znak PL-IN.kj.411/441-46/6/08) nakaza³aw pierwszym etapie (do koñca wrzeœnia 2008 r.) rekultywacjê2 ha. Natomiast w kolejnych etapach: wybudowaæpionow¹ przes³onê przeciwfiltracyjn¹ wokó³ sk³adowiskaw terminie do 30 czerwca 2009 r., ukszta³towaæ bry³ê orazprzykryæ powierzchniê sk³adowiska warstw¹ izolacyjn¹ i rekultywacyjn¹w terminie do 31 grudnia 2012 roku.W toku s¹ równie¿ postêpowania w prokuraturze zwi¹zanez odmow¹ udzielenia przez organy administracji informacjipublicznej oraz informacji o œrodowisku orazpostêpowanie karne zwi¹zane z nielegaln¹ i stwarzaj¹c¹zagro¿enie dla mieszkañców prowadzon¹ rekultywacj¹ wyrobiskaPKL Keramzyt odpadami niebezpiecznymi.Wg przekazanych przez Eko-Mazowsze informacji Policjaw Mszczonowie prowadzi równie¿ œledztwo w sprawie przekraczaniauprawnieñ przez Burmistrza Miasta Mszczonowa,który 20 listopada 2008 r. zabroni³ wpuszczenia naotwarte spotkanie dot. planu zagospodarowania przestrzennegodla gruntów PPKL Keramzyt przedstawiciela stowarzyszeniai kilku innych osób w tym Radnego GminyRadziejowice.14

Fot. TnZ/Piotr RymarowiczZakład Zagospodarowania Odpadów w DubiażynieMiejsce lokalizacji inwestycjiWoj. podlaskie, gmina Bielsk Podlaski, Dubia¿ynAdresaci działańSpo³ecznoœæ lokalna Dubia¿ynaOpis problemu i wybranych zagrożeńW we wrzeœniu 2007 roku Urz¹d Gminy Bielsk Podlaskipodj¹³ uchwa³ê o przyst¹pieniu do zmiany czêœciplanu zagospodarowania przestrzennego wsi Dubia¿ynumo¿liwiaj¹cego Zwi¹zkowi Gmin Puszczy Bia³owieskiejrealizacjê Zak³adu Zagospodarowania Odpadów.W tego typu sytuacjach podstaw¹ podjêcia uchwa³yRady Gminy zmieniaj¹cej plan jest tzw. „prognozaoddzia³ywania zmiany planu na œrodowisko”. Dokumentten powinien ilustrowaæ, w aspekcie ekorozwojuskutki, które w przysz³oœci mog¹ wynikaæ z ustaleñplanu i s³u¿yæ tak¿e mo¿liwoœciom minimalizowanianegatywnego oddzia³ywania przysz³ych inwestycji naœrodowisko. Powinna byæ opracowaniem opartym na obliczeniachi symulacjach wykonanych przy za³o¿onychz góry parametrach inwestycji. le sporz¹dzona prognozajest podstaw¹ do przyjêcia wadliwych – z punktuwidzenia ochrony œrodowiska – ustaleñ miejscowegoplanu zagospodarowania przestrzennego. Niestety poddanawe wrzeœniu 2008 r. konsultacjom spo³ecznym prognozaokaza³a siê bardziej dokumentem wyra¿aj¹cymsubiektywne przekonania jej autorów, ni¿ materia³emo cechach naukowych, na podbudowie którego mo¿naby³oby ustaliæ zgodnoœæ projektowanej zmiany planuz przepisami ochrony œrodowiska oraz dokonaæ w³aœciwejoceny wp³ywu tej zmiany na œrodowisko.Autorzy prognozy przyznaj¹ (str. 6), ¿e „nt. wód pod−ziemnych nie dostarczono szczegółowych danych. Dostępneźródła wskazują, że obszar ten leży w rejonie deficytowymw wodę podziemną…” Zatem w odniesieniu do tegowra¿liwego komponentu nie mo¿na stwierdziæ z ca³¹pewnoœci¹, ¿e nie bêdzie on zagro¿ony. Zwa¿ywszy, ¿eprojektowana zmiana planu graniczy bezpoœrednioz obszarem o „bardzo dobrej jakości wód podziemnych” (A)gdzie zlokalizowane jest ujêcie wody pitnej dla mieszkañcówDubia¿yna, takie podejœcie jest niedopuszczalne.Brak podstawowych informacji nt. wód podziemnychnie pozwala nawet zaproponowaæ adekwatnych rozwi¹zañminimalizuj¹cych i ograniczaj¹cych negatywnywp³yw zmiany planu. Przed³o¿ona do konsultacji ocenazawiera równie¿ nieprawdziwe informacje takie jaknp. stwierdzenie, ¿e najbli¿sza wzglêdem obszaruobjêtego planem jest wieœ Dubia¿yn znajduj¹ca siêw odleg³oœci 3 km. Tymczasem Dubia¿yn znajduje siêw odleg³oœci ok. 1,6 km. Tak wiêc dalsza próba prognozowania,zw³aszcza na zdrowie ludzi szczególnie w odniesieniudo oddzia³ywania na nich odorantów nie mo¿ebyæ wiarygodna. Podkreœlenia wymaga, ¿e planowaniei realizacja planów zagospodarowania przestrzennegojako dzia³ania o charakterze publicznoprawnym powinnyw szczególny sposób braæ pod uwagê cz³owieka, któryjest adresatem kreowanej przestrzeni.Nie maj¹c rzeczowej i wiarygodnej informacji o potencjalnychskutkach zmiany planu, nie bêd¹c poinformowanymico w³aœciwie oprócz sk³adowiska mo¿eznaleŸæ siê na terenie przysz³ego zak³adu zagospodarowaniaodpadów, w poczuciu zagro¿enia utraty dostêpudo czystej wody pitnej, mieszkañcy Dubia¿yna podjêlizorganizowany protest. Zebrali 445 podpisów pod proœb¹do Towarzystwa o udzielenie im wsparcia prawnegoi merytorycznego.15

Udzielona pomocPod koniec sierpnia 2008 r. zorganizowano spotkanieinformacyjne i warsztaty dla spo³ecznoœci lokalnych.Przeprowadzano telefoniczne konsultacje z mieszkañcamiwsi zagro¿onych szkodliw¹ inwestycj¹, któredotyczy³y bie¿¹cych dzia³añ Komitetu Protestuj¹cegoPrzeciw Lokalizacji Wysypiska Odpadów we wsi Dubia¿ynw szczególnoœci argumentów podnoszonychprzez protestuj¹cych mieszkañców w trakcie dyskusjipublicznej w sprawie zmiany planu zagospodarowaniaprzestrzennego. Udzielono wyjaœnieñ w sprawie rozwi¹zañtechnicznych, które pojawi³y siê w zapisach projektutekstu planu zagospodarowania przestrzennegoi które budzi³y w¹tpliwoœci mieszkañców. Udzielonopomocy prawnej i merytorycznej do projektu uwagKomitetu Protestacyjnego przed ich wys³aniem przezprotestuj¹cych do organu gminy. Opracowano i wys³anodo Urzêdu Gminy Bielsk Podlaski w³asne uwagi doprojektowanej zmiany planu zagospodarowania przestrzennegoumo¿liwiaj¹cej lokalizacjê Zak³adu ZagospodarowaniaOdpadów.Efekty dotychczasowych działańW zorganizowanym spotkaniu wziê³y udzia³ 84 osoby.Natomiast w takcie warsztatów przeszkolono 54mieszkañców. Powo³ano Stowarzyszenie Mi³oœnikówZiemi Podlaskiej. Efektem analizy prognozy oddzia³ywaniaprojektowanej zmiany planu by³o przygotowaniekilkunastu uwag i zastrze¿eñ. Aktualnie mieszkañcy czekaj¹na sesjê Rady Gminy Bielsk Podlaski, w trakciektórej radni przyjm¹ b¹dŸ odrzuc¹ projektowan¹ zmianêplanu zagospodarowania przestrzennego.16

Fot. TnZ/Robert WawrętyBudowa farmy wiatrowejMiejsce lokalizacji inwestycjiWoj. opolskie, gmina Walce, RozkochówAdresaci działańMieszkañcy gminy WalceOpis problemu i wybranych zagrożeńNiemiecki inwestor postanowi³ wybudowaæ sieæ farmwiatrowych sk³adaj¹c¹ siê docelowo z ponad 100 wiatrakówo ca³kowitych wysokoœciach 141 i 145 m. Jednaz farm licz¹ca 43 turbiny ma zostaæ zlokalizowana wewsi Rozkochów. Nie by³o by w tym nic dziwnego, poniewa¿energia uzyskiwana z si³y wiatru to przedsiêwziêciejak najbardziej proekologiczne i po¿¹dane.Jednak¿e sposób dochodzenia do jego realizacji mo¿ezniechêciæ nawet najbardziej zagorza³ych zwolennikówenergetyki odnawialnej.Zgodê na realizacjê tego typu inwestycji z uwagi namo¿liwy, negatywny wp³yw g³ównie na ptaki i nietoperze,poprzedza siê opracowaniem tzw. raportu oddzia³ywaniana œrodowisko. Jest to dokument, w którymanalizowany jest potencjalny wp³yw farmy wiatrowejg³ównie na wspomnian¹ grupê zwierz¹t i nastêpnie proponowanes¹ dzia³ania minimalizuj¹ce jego oddzia³ywanie,jeœli oka¿e siê ono znacz¹ce. Œrodki ograniczaj¹cenegatywny wp³yw mog¹ polegaæ np. na lokalizacji wiatrakóww miejscach najmniej kolizyjnych dla ptakówi nietoperzy. Tymczasem inwestor, wbrew zaleceniomzawartym w „Wytycznych w zakresie oceny oddzia³ywaniaelektrowni wiatrowych na ptaki” Polskiego StowarzyszeniaElektrowni Wiatrowych (2008), problemten zmarginalizowa³, poniewa¿ nie zbada³ wystêpuj¹cychtu gatunków awifauny oraz chiropterofauny, ichzagêszczenia, rozmieszczenia, pu³apów przelotów itp.Zatem nie uzyska³ podstawowych informacji, umo¿liwiaj¹cychw nastêpnym etapie obiektywne prognozowaniepotencjalnych zmian w œrodowisku. Ponadtoinwestor ograniczy³ siê do „analizy” oddzia³ywania naœrodowisko farmy wiatrowej sk³adaj¹cej siê z 43 turbin,nie badaj¹c w ogóle wp³ywów skumulowanych, jakiemog¹ powstaæ w zwi¹zku z realizacj¹ docelowej iloœciturbin.Problemem jest równie¿ brak dialogu z mieszkañcami,którzy czuj¹ siê najbardziej zagro¿eni realizacj¹planowanego przedsiêwziêcia. W kontekœcie silnychprotestów spo³ecznych dziwi brak odniesienia siê przezinwestora do najnowszych badañ amerykañskich i brytyjskich(http://www.windturbinesyndrome.com), wgktórych minimalna odleg³oœæ wiatraków od budynkówmieszkalnych powinna wynieœæ co najmniej 2,4 km.Tymczasem czêœæ wiatraków planuje siê zlokalizowaæw odleg³oœci 500 m od budynków mieszkalnych, zaœfarma otoczy wiêksz¹ czêœæ wsi Rozkochów.Inwestor zapomnia³ równie¿, ¿e podejmuje dzia³aniaw pañstwie prawa, w którym jasno okreœlone s¹ zasadydotycz¹ce rozpoczêcia prac budowlanych, czylidopiero po uzyskaniu wszystkich niezbêdnych dokumentów(w tym decyzji œrodowiskowej i pozwoleniabudowlanego). Niestety roboty w terenie ju¿ trwaj¹,pomimo braku podstawowych pozwoleñ. Wiedz¹ o tymprzedstawiciele w³adz szczebla gminnego, powiatowegoi wojewódzkiego.17

Udzielona pomocW paŸdzierniku 2008 r. zorganizowano spotkanie informacyjneoraz warsztaty dla przedstawicieli spo³ecznoœcilokalnych. Dokonano analizy raportu oddzia³ywaniana œrodowisko. Uwagi wys³ano do Urzêdu Gminy Walcei wyst¹piono o przyznanie statusu strony.Udzielono tak¿e pomocy prawnej w sprawie dotycz¹cejwezwania Rady Gminy Walce do usuniêcia naruszeniainteresu prawnego poprzez zmianê Uchwa³y X/75/07Rady Gminy Walce z dnia 19 wrzeœnia 2007 r. zmieniaj¹c¹miejscowy plan zagospodarowania przestrzennegoterenów niezurbanizowanych wsi Rozkochów, tocz¹cejsiê przed Wojewódzkim S¹dem Administracyjnymw Opolu.Efekty dotychczasowych działańW zorganizowanym spotkaniu wziê³o udzia³ 39 osób.Natomiast w trakcie warsztatów przeszkolono 32 mieszkañców.W spotkaniu uczestniczy³ równie¿ inwestor.Jednak¿e mimo zaproszenia zaniecha³ ustosunkowaniasiê do zarzutów stawianych przez mieszkañców, a tak¿enie odniós³ siê do mo¿liwoœci przeprowadzenia otwartejrozprawy administracyjnej z udzia³em spo³eczeñstwa.Rozpoczêto proces rejestracji Stowarzyszenia Inicjatywna rzecz Œrodowiska. Efektem analizy raportu by³oprzygotowanie prawie 20 uwag i zastrze¿eñ. Pomimo licznychuchybieñ raportu Wójt gminy Walce wyda³ ostateczniepozytywn¹ decyzjê œrodowiskow¹ na realizacjêfarmy wiatrowej wskazuj¹c jednoczeœnie na odmowêdopuszczenia Towarzystwa do postêpowania na prawachstrony. Obecnie we wspó³pracy z mieszkañcami przygotowywanejest odwo³anie do Samorz¹dowego KolegiumOdwo³awczego w Opolu.18

Fot. TnZ/Robert WawrętyWielkopowierzchniowe żwirownieMiejsce lokalizacji inwestycjiWoj. pomorskie, gmina KoœcierzynaAdresaci działańMieszkañcy miasta i gminy KoœcierzynaOpis problemu i wybranych zagrożeńMieszkañcy Koœcierzyny od d³u¿szego czasu borykaj¹siê z problemem rozwoju wielkopowierzchniowych¿wirowni na terenie gminy – na obszarach o wyró¿-niaj¹cych siê walorach krajobrazowych, przyrodniczychi turystycznych. Ca³oœæ eksploatacji prowadzona jestw otulinie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego, bezpoœrednims¹siedztwie Lipuskiego Obszaru ChronionegoKrajobrazu i do nie dawna równie¿ w granicachSzarlockiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Naterenach tych znajduj¹ siê nie tylko chronione gatunkiroœlin i zwierz¹t, ale równie¿ liczne oœrodki wypoczynkowe,centrum sportów wodnych na jeziorzeWdzydze oraz przedwojenny oœrodek obozów m³odzie¿owych.Wydobycie kruszywa trwa na tym terenieod wielu lat – szczególnie intensywnie od 1968roku. ¯wir pozyskano dotychczas z obszaru o po-wierzchni ok. 800 ha. Jednak¿e niepokój mieszkañcówbudz¹ pomys³y jego dalszego rozszerzenia. W tym celuplanuje siê przeznaczyæ do wycinki kolejne 107 ha lasów.Mieszkañców zrzeszonych obecnie w Spo³ecznymKomitecie Ochrony Krajobrazu Ziemi Koœcierskiej dziwi³atwoœæ z jak¹ urzêdnicy na wszystkich szczeblachw³adzy pañstwowej i samorz¹dowej wydaj¹ pozwolenia(koncesje) na przekszta³canie terenów rolnych i leœnychpod kopalnie kruszywa.Jednym z najcenniejszych elementów przyrodniczychzagro¿onych eksploatacj¹ jest kompleks torfowisk„Bia³e B³ota”, którego powierzchnia pierwotnie wynosi³aco najmniej 10 ha („Ocena wp³ywu eksploatacji¿wiru na torfowisko Bia³e B³ota”, Lange M. 2008).Wystêpuj¹ tu dwa priorytetowe dla Unii Europejskiejsiedliska o kodzie 91 D0: brzeziny bagienne oraz sosnowebory bagienne. Wœród osobliwoœci gatunkowychroœlin mo¿na odnaleŸæ m.in. chronione: bagno zwyczajneoraz ³anowo wystêpuj¹cego wid³aka ja³owcowatego.Na pocz¹tku lat 80-tych zaobserwowano pierwszesztuczne zbiorniki wodne, które œwiadczy³y o przeciêciuzwierciad³a g³ównego poziomu wodonoœnego torfowiska.Ich usytuowanie wzglêdem niego pozwala nastwierdzenie, ¿e po raz pierwszy zosta³y wówczas naruszonestosunki wodne mokrad³a. Dotychczasowa dzia-³alnoœæ wydobywcza ograniczy³a zasiêg wystêpowaniatorfowiska „Bia³e B³ota” o co najmniej 2 ha. W przypadkupe³nej realizacji planów eksploatacyjnych wkrótcetorfowisko stanie siê murszow¹ wysp¹ otoczon¹ zewszystkich stron wyrobiskami po¿wirowymi.19

Udzielona pomocZ uwagi na charakter sprawy pomoc polega³a przedewszystkim na zorganizowaniu spotkania informacyjnego,a tak¿e na przeprowadzeniu specjalistycznych warsztatówprawnych. Ponadto obejmowa³a ona bie¿¹cekonsultacje prawne oraz analizê ju¿ wydanych decyzjiw tym koncesji na eksploatacjê kruszywa. W dniu 14 marca2008 r. do Samorz¹dowego Kolegium Odwo³awczego(SKO) zaskar¿ono, wydan¹ bez raportu, decyzjê WójtaKoœcierzyny z dnia 25 lutego 2008 r. o œrodowiskowychuwarunkowaniach dla kopalni Dechpol-Kruszywa obejmuj¹c¹zmianê granic poprzez w³¹czenie ca³ej dzia³ki 83/2.Ponadto 10 grudnia 2008 r. zaskar¿ono decyzjê Marsza³kaWojewództwa Pomorskiego o poszerzeniu obszarugórniczego i przed³u¿eniu koncesji o dalsze 4 lata zmieniaj¹c¹dotychczasow¹ koncesjê udzielon¹ decyzj¹Wojewody Gdañskiego z dnia 19 maja 1998 r.Efekty dotychczasowych działańW zorganizowanym spotkaniu wziê³y udzia³ 32 osoby.Natomiast w takcie warsztatów przeszkolono 28mieszkañców. Dotychczasowym efektem jest wydaniew dniu 6 paŸdziernika 2008 r. decyzji przez SKO uchylaj¹cejdecyzjê Wójta z 25 lutego 2008 r. o uwarunkowaniachœrodowiskowych dla nowych terenów kopalniDechpol-Kruszywa. Pozosta³e sprawy s¹ w toku.20

POLICZALNE REZULTATY PROJEKTUPoni¿ej dokonano zestawienia policzalnych rezultatów projektu podaj¹c pierwotnie planowane efekty, a tak¿eŸród³a weryfikacji osi¹gniêcia poszczególnych wskaŸników zadania. Nale¿y stwierdziæ, ¿e osi¹gniête wskaŸniki projektuw wiêkszoœci przypadków przekroczy³y te zak³adane. Osi¹gniêto równie¿ dodatkowe, nowe rezultaty – wczeœniejnie planowane.Tab. 1. Rezultaty projektuZaplanowany rezultatliczba grup mieszkañców (inwestycji, miejsc konfliktu) objêtychbezpoœrednim wsparciem – 8, ka¿da z grup bêdzie liczy³a od kilkudziesiêciudo kilkuset osóbliczba uczestników 8 warsztatów lokalnych – min. 80liczba uczestników spotkañ z mieszkañcami poprzedzaj¹cych warsztaty– rezultat wczeœniej nie szacowanyliczba udzielonych porad prawnych – co najmniej 50liczba przedsiêwziêæ dla których zostan¹ wykonane oceny,analizy i ekspertyzy – 8liczba uczestników konferencji podsumowuj¹cej – co najmniej 25–30opinie wyra¿one w ankietach przez uczestników bêd¹ w wiêkszoœcipozytywne, a œrednia ocena warsztatów i konferencji co najmniej 3w skali czteropunktowejliczba redakcji informowanych o naszych dzia³aniach – co najmniej 20liczba informacji w mediach (w tym elektronicznych) dot. projektui spraw objêtych jego dzia³aniem – co najmniej 20oczekiwana liczba odwiedzin strony internetowej projektuwynosi 5000liczba pobrañ materia³ów i raportu 500——Osiągnięty rezultat8 grup, ³¹cznie ponad 1400 osób22632961841wyniki ocen przedstawionow tab. nr 2 i 396435327540powo³anie Ogólnopolskiej Koalicjina rzecz Ochrony Œrodowiskapowo³anie lub rozpoczêcie proceduryrejestracji ³¹cznie 6 stowarzyszeñ:Stowarzyszenie „Tychy nasz¹ ma³¹ojczyzn¹”, Stowarzyszenie Mi³oœnikówZiemi Podlaskiej, StowarzyszenieKarpniki, Stowarzyszenie Ekologiczne„Czysta Kojszówka”, StowarzyszenieRozwoju Ziemi Wadowickiej, StowarzyszeniaInicjatyw na rzecz ŒrodowiskaŹródła weryfikacji osiągnięciawskaźnikówproœby kierowane do TnZwraz z listami podpisówlisty uczestnikówlisty uczestnikówrejestry udzielonych poradkonkretna przygotowana dokumentacjalista obecnoœciankietyrejestry poczty elektronicznejkserokopie lub wersja elektronicznainformacji medialnych, nagrania radiowei telewizyjne, osobiste notatkilicznikliczniklista podpisów pod deklaracj¹informacja ustna od liderów21

Tab. 2. Ocena warsztatów dla społeczności lokalnych dokonana przez uczestników – w skali pięciostopniowej*SprawaJak ocenia Pan/Pani warsztatypod względem organizacyjnym?Bardzo dobrze Dobrze ŒrednioJak ocenia Pan/Pani wartość merytorycznąprezentowanych wykładów?Bardzo dobrzeDobrzeŒrednioProtest w sprawie budowy drogi ekspresowej S-1, odcinek wêze³Kosztowy II w Mys³owicach – wêze³ „Suchy Potok” w Bielsku-Bia³ej65%29%6%59%35%6%Protest zwi¹zany z planowan¹ budow¹zbiornika wodnego K¹ty – Myscowa69%31%—77%23%—Protest mieszkañców w zwi¹zku z planowan¹ budow¹fermy norek w miejscowoœci Dobków87%13%—80%20%—Protest mieszkañców Urbanowic odnoœnie planowanej budowy wytwórnimas bitumicznych w Urbanowicach, w obrêbie Tyskiej Strefy Ekonomicznej71%29%—50%50%—Protest mieszkañców w zwi¹zku z planowan¹ budow¹ spalarni odpadówi sk³adowiska odpadów niebezpiecznych w Mszczonowie oraz koncentracjiju¿ istniej¹cych szkodliwych inwestycji75%25%—69%31%—Protest spo³ecznoœci lokalnej w gminie Bielsk Podlaski zwi¹zanyz planowan¹ budow¹ Zak³adu Zagospodarowania Odpadów w Dubia¿ynie67%23%—71%29%—Protest mieszkañców w zwi¹zku z planowanym rozszerzeniem terenówpod wydobycie ¿wiru i wycink¹ 107 ha lasu w pobli¿u Koœcierzyny78%22%—50%28%22%Protest w zwi¹zku z planowan¹ budow¹farmy wiatrowej w gminie Walce70%30%—55%30%15%Tab. 3. Ocena konferencji „Wybrane problemy udziału społeczności lokalnych w sprawach z zakresu ochrony środowiska” dokonana przez uczestników– w skali pięciostopniowej*Jak ocenia Pan/Panispotkanie pod względem organizacyjnym?Jak ocenia Pan/Paniwartość merytoryczną prezentowanych wykładów?Bardzo dobrzeDobrzeBardzo dobrzeDobrze82%18%76%24%* Nie było ocen negatywnych („nie najlepiej”, „fatalnie”)22

ZAŁĄCZNIKSkrót z „Raportu z ewaluacji projektuWsparcie społeczności lokalnych zagrożonych inwestycjamiszkodliwymi dla środowiska realizowanego przezTowarzystwo na rzecz Ziemi z Oświęcimia”Niniejszy raport zosta³ opracowany na zlecenie Towarzystwana rzecz Ziemi (dalej w tekœcie jako TnZ lubTowarzystwo) realizuj¹cego w okresie od lutego do listopada2008 r. projekt pt. „Wsparcie spo³ecznoœci lokalnychzagro¿onych inwestycjami”. Zgodnie z sugesti¹Zleceniodawcy ocenie poddano realizacjê „miêkkich”celów projektu. Takie podejœcie umo¿liwi³o wykroczenieponad standardowe sprawdzenie stopnia osi¹gniêciaza³o¿onych wskaŸników liczbowych, pozwala zrozumieæspo³eczne i œwiadomoœciowe skutki podejmowanychw projekcie dzia³añ – co istotne – zró¿nicowanych i adresowanychdo ró¿nych grup odbiorców. Orientacja na„zrozumienie” okazuje siê niezwykle wa¿na w przypadkuprojektów stawiaj¹cych sobie za cel zarówno pomocró¿nym grupom spo³ecznym w obronie interesu w³asnego,ale w wiêkszej mierze dba³oœæ o dobro wspólne orazwyposa¿anie tych grup i ich cz³onków w podstawoweumiejêtnoœci uczestnictwa w postêpowaniach administracyjnychi prawnych oraz aktywizacjê do uczestnictwaw lokalnym ¿yciu publicznym. Badaniem opinii objêtoprzede wszystkim uczestników ogólnopolskiej konferencji,czyli de facto odbiorców najwiêkszej palety oferowanychprzez TnZ dzia³añ, co stwarza szansê na uzyskanieodpowiedzi na pytanie o skutecznoœæ projektu w wymiarzespo³ecznym i œwiadomoœciowym.Najwa¿niejszym Ÿród³em informacji o mo¿liwoœciuzyskania wsparcia ze strony TnZ by³o og³oszenie w Internecie(portal www.ngo.pl, strona www TnZ, inne),jednak na podkreœlenie zas³uguje fakt, ¿e stosunkowoczêsto by³a nim rekomendacja innych organizacji ekologicznych,instytucji b¹dŸ osób. Co mo¿e œwiadczyæo du¿ej renomie Towarzystwa jako instytucji skuteczniepomagaj¹cej w tego typu sprawach, szczególnie, jeœli rekomendacjepochodz¹ od kancelarii prawnych.W kilku przypadkach Towarzystwo samo dociera³o dokonkretnej spo³ecznoœci lokalnej borykaj¹cej siê z problemem,zwi¹zanym z potencjalnie zagra¿aj¹c¹ inwestycj¹,oferuj¹c jej swoj¹ pomoc.Beneficjentów do skorzystania ze wsparcia TnZ popchnê³a:§ przede wszystkim koniecznoœæ obrony przed konkretn¹,potencjalnie zagra¿aj¹c¹ inwestycj¹ lokowan¹w najbli¿szym s¹siedztwie protestuj¹cych osób lubca³ych spo³ecznoœci lokalnych (motywacje instrumen−talno−partykularne),§ a w mniejszym stopniu prospo³eczne i proekologicznepostawy liderów lokalnych spo³ecznoœci (motywacjeautoteliczno−uniwersalne).Z uwagi m.in. na d³ugotrwa³oœæ postêpowania administracyjnegonie jesteœmy w stanie oceniæ na ile skutecznaokaza³a siê bezpoœrednia pomoc udzielanaw ramach projektu przez Towarzystwo lokalnym grupomwalcz¹cym ze szkodliwymi inwestycjami – zdecydowanawiêkszoœæ spraw jeszcze siê toczy. Natomiastmo¿emy stwierdziæ, ¿e jest ona oceniana wysoko, zaœsamo Towarzystwo postrzegane jest jako wartoœciowypartner i godny polecenia innym spo³ecznoœciom znajduj¹cymsiê w podobnym po³o¿eniu.23

Wnioski i rekomendacjePrzeprowadzone badanie ewaluacyjne pozwoli³ostwierdziæ, ¿e za³o¿one cele projektu zasadniczo, choæw ró¿nym stopniu, zosta³y zrealizowane. To ograniczeniewynika³o z natury projektu, jak i zastosowanej metodybadania.§ Badanie potwierdzi³o markê Towarzystwa jako instytucjiskutecznie wspieraj¹cej spo³ecznoœci lokalnesprzeciwiaj¹ce siê realizacji inwestycji szkodliwych dlaœrodowiska naturalnego i ¿ycia ludzi. Si³ê tego wnioskupotwierdzaj¹ zarówno przypadki rekomendowaniaTnZ przez kancelarie prawne jako godn¹ zaufania instytucjêpotrafi¹c¹ udzieliæ wsparcia protestuj¹cym szukaj¹cympomocy, jak i opinie badanych–beneficjentówdzia³añ TnZ, którzy wysoko ocenili jakoœæ i u¿ytecznoœæoferowanego wsparcia oraz uznali go za po¿¹danegoi polecanego partnera. Zasygnalizowali potrzebêkontynuacji tego typu dzia³añ (i to nie tylko z uwagina w³asne problemy). Zadeklarowali gotowoœæ zarównodo uczestnictwa we wspólnych z Towarzystwemprzedsiêwziêciach (niekoniecznie zwi¹zanych z obron¹przed szkodliwymi inwestycjami), jak i – co wydajesiê w tym kontekœcie wa¿niejsze – do przekazywaniatzw. „1%” na TnZ jako organizacjê po¿ytku publicznego.I wreszcie badanie potwierdzi³o dobr¹ promocjêprojektu, czego potwierdzeniem jest zarówno du¿apopularnoœæ wœród badanych strony internetowej projektu,jak i du¿a liczba materia³ów prasowych odnosz¹cychsiê do samego projektu oraz podejmowanychw jego ramach dzia³añ lokalnych.§ Projekt, niew¹tpliwie, przyczyni³ siê do podniesieniakompetencji beneficjentów korzystaj¹cych g³ówniez pe³nej oferty wsparcia, czyli warsztatówlokalnych i konferencji. O czym przede wszystkimprzekonani s¹ sami beneficjenci. Sygnalizuj¹ wzrost– dziêki uzyskanemu w trakcie projektu wsparciu –w³asnych kompetencji prawnych i w zakresie dzia-³alnoœci spo³ecznej. W opinii badanych projekt dostarczy³im niezbêdnych narzêdzi do prowadzeniadzia³añ na gruncie prawnym, umo¿liwi³ wymianêdoœwiadczeñ z innymi znajduj¹cymi siê w podobnympo³o¿eniu lub borykaj¹cych siê z podobnymproblemem. Ponadto zainicjowa³ budowê œrodowiskapodmiotów zdolnych kszta³towaæ standardy realizacjiinwestycji znacz¹co oddzia³uj¹cych naœrodowisko naturalne i zdrowie ludzi.§ Kolejnym potwierdzonym efektem projektu jest aktywizacjaspo³ecznoœci lokalnych, które skorzysta³yze wsparcia TnZ. O tym œwiadczy przede wszystkimliczba powsta³ych i powstaj¹cych stowarzyszeñ– ten proces dokonuje siê prawie w po³owie grup,których liderzy uczestniczyli w ogólnopolskiejkonferencji. Co prawda, aktywizacja na tym etapiejest zorientowana przede wszystkim na obronêi protest. Co jednak, z uwagi na znaczne deficytyw zakresie kontroli spo³ecznej i niedorozwoju organizacjitypu „watchdog” w Polsce nale¿y postrzegaæjako zjawisko ze wszech miar po¿¹dane. Zaœdoœwiadczenie uczy, ¿e nierzadko tego typu inicjatywyrozwijaj¹ tak¿e innego rodzaju dzia³alnoœæ,czego potwierdzeniem jest, np. ruch instytucji typu„ma³a szko³a”.§ Wydaje siê, ¿e projekt przyczyni³ siê tak¿e do zmianypostaw beneficjentów i ca³ych spo³ecznoœci wobec œrodowiskai jego ochrony. Trzeba przyznaæ, ¿e ten aspektby³ najtrudniejszy do zbadania i formu³owane wnioskimaj¹ ograniczon¹ moc wyjaœniaj¹c¹. Przede wszystkimz uwagi na jego naturê, co potwierdza znana konstatacjaRalpha Dahrendorfa, ¿e najszybciej zmienia siêprawo, potem instytucje, a zmiany postaw spo³ecznychwymagaj¹ i s¹ mo¿liwe do zaobserwowania w perspektywiepokoleñ. Trudno siê spodziewaæ, ¿e sam projektprzemieni³ beneficjentów w zdeklarowanych ekologów,o ile wczeœniej takimi nie byli, a badanie wykonywanew takim momencie to potwierdzi. St¹d te¿ nie dziwi,¿e dominowa³y wœród badanych postawy instrumentalno-partykularne,choæ z uwagi na traumê zwi¹zan¹z realizacj¹ inwestycji wydaje siê, ¿e nie s¹ to postawytypu NIMBY (czyli „Byle nie na moim podwórku).I nie dziwi, ¿e argumenty spo³eczne celniej trafiaj¹ doprzekonania protestuj¹cych spo³ecznoœci lokalnych ni¿przyrodnicze (kluczowe pytanie „Kogo obchodzi œlepowron?”).Tym nie mniej, po³¹czenie aspektów prawnych(np. analiza raportu oceny oddzia³ywania naœrodowisko inwestycji) z przyrodniczymi (zagadnieniazwi¹zane z Natura 2000) z pewnoœci¹ wp³ywaj¹ nazmianê postaw spo³ecznych.§ I wreszcie na zakoñczenie trzeba stwierdziæ, ¿ew realizowanym przez Towarzystwo projekcie zastosowanieznalaz³a zasada pomocniczoœci. Projektda³ spo³ecznoœciom lokalnym przeciwdzia³aj¹cymszkodliwym dla nich inwestycjom „wêdkê” – w postaciprawo, instrumentów dzia³ania, mo¿liwoœciwymiany doœwiadczeñ, kontaktów, aktywizacji.Wspiera³, ale nie wyrêcza³, choæ czasem – z ró¿-nych powodów anga¿owa³ siê w te sprawy, którez punktu widzenia Towarzystwa tego wymaga³yb¹dŸ tam, gdzie spo³ecznoœci same sobie nie radzi-³y, choæ próbowa³y. Jednak wszelkie tego typu interwencjepodejmowano wespó³ z lokaln¹ grup¹.Nie ma mowy zatem o „rybie”.24