I. Giriş 1. Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq paktın 40-cı ...
I. Giriş 1. Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq paktın 40-cı ...
I. Giriş 1. Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq paktın 40-cı ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
6. Azərbaycan Respublikası BMT, Avropa Şurası, ATƏT, YUNESKO,BƏT, DST <strong>və</strong> digər beynəlxalq <strong>və</strong> regional təşkilatların daimiüzvüdür.7. 25 yanvar 2005-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikası AvropaŞurasına daxil olmuşdur.8. 1 sentyabr 2000-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikasının yeniCinayət Məcəlləsi <strong>və</strong> Cinayət Prosessual Məcəlləsi qüv<strong>və</strong>yəminmişdir. 1 iyun 2000-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikasının yeni<strong>Mülki</strong> Məcəlləsi qüv<strong>və</strong>yə minmişdir.9. Azərbaycan Respublikası beynəlxalq konvensiyaların iştirakçısıdır.Bu konvensiyalar sırasında insan <strong>hüquqlar</strong>ı sahəsində çoxtərəflimüqavilələrdir.10.Qonşu Ermənistanın davan edən təcavüzü <strong>və</strong> bu təcavüzün ağırnəticələri Azərbaycanın inkişafı üçün əsas maneədir.1<strong>1.</strong>Ermənistanın təcavüzü <strong>və</strong> istər Ermənistanın ərazisində, istərsə dəişğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarında Azərbaycanlıların etniktəmizlənməsi nəticəsində bu gün Azərbaycanda bir milyondan çoxqaçqın <strong>və</strong> məcburi köçkün vardır. Onların arasında müxtəlif azlıqlaramənsub olan şəxslər də vardır. Azərbaycanda ağır humanitar <strong>və</strong>ziyyətyaranmışdır. Xəstəlik <strong>və</strong> epidemiyalar nəticəsində hər il yüzlərlə qoca,qadın <strong>və</strong> uşaq <strong>və</strong>fat edir.12. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurası 30 aprel 1993-cü iltarixli 822 (1993) saylı, 29 iyul 1993-cü il tarixli 853 (1993) saylı, 14oktyabr 1993-cü il tarixli 874 (1993) saylı <strong>və</strong> 11 noyabr 1993-cü iltarixli 884 (1993) saylı qətnamələrində Azərbaycan Respublikasıərazilərinin işğalçılığını pisləmiş, Azərbaycan Respublikasının ərazibütövlüyü <strong>və</strong> sərhədlərinin pozulmazlığını təsdiqləmişdir. Hərbiəməliyyat <strong>və</strong> düşmən aktlarının təcili dayandırılmasını, Azərbaycanınişğal olunmuş bütün rayonlarından işğalçı qüv<strong>və</strong>lərin tam <strong>və</strong>danışıqsız çıxarılmasını tələb etmişdir.13.1996-<strong>cı</strong> ildə ATƏT-nin dövlət başçılarının sammitində silahlımünaqişəni həll etmək üçün ATƏT-nin Minsk Qrupunun həmsədrləri
ilə tövsiyə edilmiş <strong>və</strong> Ermənistan istisna olmaqla ATƏT-ə üzv olandövlətlər tərəfindən qəbul edilmiş aşağıdakı prinsiplər hazırlanmışdır:Ermənistan Respublikası <strong>və</strong> Azərbaycan Respublikasının ərazibütövlüyü;Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkibində öz müqəddəratınıtəyinetməyə əsaslanan bir razılaşmada müəyyənləşdirən, ənyüksək özünü idarəsini təmin edən hüquqi statusu;Məsələnin həllinin müddəalarına əməl olunmasını təmin etməkbarədə bütün tərəflərin qarşılıqlı öhdəlikləri daxil olmaqlaDağlıq Qarabağ <strong>və</strong> onun bütün əhalisinin təhlükəsizliyi”.14. 25 yanvar 2005-ci il tarixdə Avropa Şurasının ParlamentAssambleyasının qəbul edilmiş 1416 saylı qətnaməsində, AssambleyaBMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının yuxarıda göstərilən qətnamələrəistinad edir <strong>və</strong> müvafiq Tərəfləri onlara riayət etməsini təkid edir.15. BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının birmənalı tələblərinə baxmayaraq,bu günə qədər Ermənistan işğal olunmuş Azərbaycan əraziləri işğalaltında saxlamaqda <strong>və</strong> bu ərazilərdə öz hərbi potensialıgücləndirməkdə davam edir.II. Paktın ayrı-ayrı maddələr üzrə MəlumatMaddə 116. Azərbaycan Respublikası xalqların öz müqəddəratını, <strong>siyasi</strong> statusunutəyin etmək <strong>və</strong> iqtisadi, sosial <strong>və</strong> mədəni tərəqqisini azad surətdətəmin etmək <strong>hüquqlar</strong>ına malik olduğunu təsdiq edir.17.“Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi” <strong>haqqında</strong>Konstitusiya aktının 16-<strong>cı</strong> maddəsində deyilir: Hamılıqla qəbuledilmiş beynəlxalq hüquq normalarına müvafiq olaraq AzərbaycanRespublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini aşağıdakı prinsiplərəsasında qurur: dövlətlərin suveren bərabərliyi, zor işlətməmək <strong>və</strong> zorişlətməklə hədələməmək, dövlət sərhədlərinin toxunulmazlığı,mübahisələri dinc yolla nizama salmaq, başqa dövlətlərin daxiliişlərinə qarışmamaq, insanın <strong>hüquqlar</strong>ına <strong>və</strong> əsas azadlıqlarına hörmətetmək, xalqların bərabərliyi <strong>və</strong> onların öz müqəddəratını təyin etmək
hüququ, dövlətlərin əməkdaşlığı, beynəlxalq hüquqi öhdəliklərivicdanla yerinə yetirmək.18. Xalqların öz müqəddəratını təyin etmək hüququ bu hüququmüntəzəm olaraq həyata keçirməklə öz müstəqilliyini qanuni şəkildəbərpa etmiş Azərbaycan xalqı üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir.19.12 noyabr 1995-ci il tarixdə ümumxalq referendumla qəbul edilmiş <strong>və</strong>27 noyabr 1995-ci il tarixdə qüv<strong>və</strong>yə minmiş AzərbaycanRespublikası Konstitusiyasının 2-ci maddəsində deyilir: sərbəst <strong>və</strong>müstəqil öz müqəddəratını həll etmək <strong>və</strong> öz idarəetmə formasınımüəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur.20. “Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalqsəsverməsi – referendum <strong>və</strong> ümumi, bərabər <strong>və</strong> birbaşa seçki hüququəsasında sərbəst, gizli <strong>və</strong> şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmişnümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir”.2<strong>1.</strong>Azərbaycan Respublikası əmindir ki, demokratik cəmiyyətlərin rəhbəristiqamətləri − bərabərlik, qanuna hörmət, insan <strong>hüquqlar</strong>ına riayətedilməsi, seçib seçilmək azadlığı <strong>və</strong> tolerantlıq − beynəlxalqmünasibətlərə eyni dərəcədə tətbiq edilməlidir. Axırın<strong>cı</strong> istiqamətlərinəsasında isə hökmranlıq, bərabərlik <strong>və</strong> dövlətlərin ərazi bütövlüyü,daxili işlərə qarışmama <strong>və</strong> dinc yanaşı yaşama prinsipi olmalıdır.22. Azərbaycan Respublikası ona əsaslanır ki, öz müqəddəratını təyinetmək hüququnun effektiv reallaşdırılması ərazi bütövlüyünə, millibirliyə <strong>və</strong> müstəqil dövlətin etnik harmoniyasına qəsd üçün bəhanəkimi şərh edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası hökumətləri heç birfərq qoyulmadan ölkə əhalisinin maraqlarını əks etdirən dövlətlərinərazi bütövlüyü, suverenliyi <strong>və</strong> milli müstəqilliyini məhv etməyib,əksinə, möhkəmləndirən ilkin <strong>və</strong> həqiqi dəyərli öz müqəddəratınıtəyin etmək hüququnu dəstəkləyir.Maddə 223. Azərbaycan Respublikasında hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının müdafiəsidemokratik <strong>və</strong> hüquq dövlətin mövcudluğu üçün təyinedici amil kimitəhlil edilir.
24. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 12-ci maddəsində insan<strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaş hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının təmin edilməsi dövlətin aliməqsədidir. İnsan <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaş hüquq <strong>və</strong> azadlıqları AzərbaycanRespublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə tətbiqedilir.25. Məhkəmə islahatı sahəsində görülmüş əhəmiyyətli addımlarnəticəsində qanunverici bazası beynəlxalq standartlara müvafiq olaraqhəyata keçirilmişdir. Üçpilləli məhkəmə sistemi təsis edilmiş <strong>və</strong> ilkdəfə ölkənin tarixində test üsulu ilə yeni hakimlər təyin edilmişdir.26. Ədalət mühakiməsinin inkişafında keyfiyyətcə yeni dəyişiklikləredilmişdir. 2004-cü ilin avqust ayında hakimlərin işinitəkmilləşdirmək <strong>və</strong> onların işini beynəlxalq tələblərəuyğunlaşdırılması məqsədilə “Məhkəmə-hüquq Şurası” <strong>haqqında</strong>Qanun qəbul edilmişdir.27. Bu normativ hüquqi aktlardan irəli gələn <strong>və</strong>zifələrin icrasını təminetmək məqsədi ilə həyata keçirilmiş tədbirlər nəticəsində məhkəməhakimiyyətinin özünüidarə funksiyalarını həyata keçirən mahiyyətcəyeniqurum - Məhkəmə-Hüquq Şurası təşkil edilmiş,həmçinin vakant hakim <strong>və</strong>zifələrinə namizədləri seçmək məqsədiləHakimlərin Seçki Komitəsi yaradılmışdır.28. 2002-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında edilmişdəyişikliklər nəticəsində <strong>və</strong> Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin V,VI <strong>və</strong> VII bölmələrinə müvafiq olaraq hər kəs onun hüquq <strong>və</strong>azadlıqlarını pozan qanunvericilik <strong>və</strong> icra hakimiyyəti orqanlarınınnormativ aktlarından, bələdiyyə <strong>və</strong> məhkəmə aktlarından qanunlamüəyyən edilmiş qaydada bu maddənin III hissəsinin 1-7-cibəndlərində göstərilən məsələlərin Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiya Məhkəməsi tərəfindən həll edilməsi üçün AzərbaycanRespublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə pozulmuş insan hüquq <strong>və</strong>azadlıqlarının bərpa edilməsi məqsədi ilə şikayət verə bilər.Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin IIIhissəsinin 4-cü bəndində nəzərdə tutulmuş məsələyə dair şikayətlərəKonstitusiya Məhkəməsi tərəfindən baxılmasına aşağıdakı hallardayol verilir:
tətbiq edilməli olan normativ hüquqi akt məhkəmə tərəfindəntətbiq edilmədikdə; tətbiq edilməli olmayan normativ hüquqi akt məhkəmə tərəfindəntətbiq edildikdə; normativ hüquqi akt məhkəmə tərəfindən düzgün şərhedilmədikdə.29. 23 dekabr 2003-cü il tarixli “Konstitusiya Məhkəməsi” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanununun 34-cü maddəsində nəzərdətutulmuş hallarda Ali Məhkəmə ilə baxılmış işin faktiki hallarınınyoxlanılmasına yol verilmir. Konstitusiya məhkəməsinə şikayət, birqayda olaraq, aşağıdakı hallarda verilə bilər: məhkəmə aktından şikayət vermək hüququndan tam istifadəedildikdən sonra axırın<strong>cı</strong> məhkəmə instansiyasının qərarının(Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarının) qüv<strong>və</strong>yəmindiyi andan altı ay müddətində; ərizəçinin məhkəməyə müraciət etmək hüququnun pozulduğuandan üç ay müddətində.30. Azərbaycan Respublikasının qanunları ilə müəyyən edilmiş qaydadaməhkəmələr insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının həyata keçirilməsiməsələləri ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının <strong>və</strong>qanunlarının şərh edilməsi <strong>haqqında</strong> Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiya Məhkəməsinə müraciət edə bilərlər.3<strong>1.</strong>28 dekabr 2001-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikasının insan<strong>hüquqlar</strong>ı üzrə mü<strong>və</strong>kkili (ombudsman)” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Konstitusiya qanununa müvafiq olaraq ombudsmaninstitutu təsis edilmişdir. Azərbaycan Respublikasının İnsan <strong>hüquqlar</strong>ıüzrə mü<strong>və</strong>kkili insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarını pozan qanunvericilik <strong>və</strong>icra hakimiyyəti orqanlarının normativ aktlarından, bələdiyyə <strong>və</strong>məhkəmə aktlarından qanunla müəyyən edilmiş qaydada AzərbaycanRespublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin III hissəsinin 1-7-ci bəndlərində göstərilən məsələlərin Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiya Məhkəməsi tərəfindən həll edilməsi üçün AzərbaycanRespublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə sorğu verə bilər.32.24 dekabr 2002-ci il tarixdə “İnsan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarınınmüdafiəsi” <strong>haqqında</strong> Avropa Konvensiyasına müvafiq olaraq
Azərbaycan Respublikasında insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarını həyatakeçirmək məqsədilə “Azərbaycan Respublikasında insan hüquq <strong>və</strong>azadlıqlarının həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanunu qəbul edilmişdir.Qanunun 1-ci maddəsinə müvafiq olaraq Azərbaycan RespublikasıKonstitusiyasının <strong>və</strong> bu Konstitusiya Qanununun heç bir müddəasıdövlət orqanları, təşkilatlar <strong>və</strong> ya ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən insan <strong>və</strong><strong>və</strong>təndaş <strong>hüquqlar</strong>ının <strong>və</strong> azadlıqlarının ləğvinə <strong>və</strong> ya AzərbaycanRespublikası Konstitusiyasında <strong>və</strong> bu Konstitusiya Qanunundanəzərdə tutulduğundan daha artıq dərəcədə məhdudlaşdırılmasınayönəlmiş fəaliyyət <strong>və</strong> ya hərəkətlər üçün hüquqi əsas yaradan müddəakimi şərh edilə <strong>və</strong> ya başa düşülə bilməz.33. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 27-ci maddəsi ilə(müharibənin qanuni aparılması nəticəsində baş vermiş ölüm hallarıistisna olmaqla), I-ci bölmənin 28-ci, III-cü bölmənin 46-<strong>cı</strong>, 63-cü,64-cü <strong>və</strong> VIII-ci bölmənin 71-ci maddələri ilə nəzərdə tutulmuş<strong>hüquqlar</strong> məhdudlaşdırıla bilməz.34.Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası <strong>və</strong> Azərbaycan tərəfdarçıxdığı beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulmuş insan hüquq <strong>və</strong>azadlıqları ancaq qanunla məhdudlaşdırıla bilər. İnsan hüquq <strong>və</strong>azadlıqları məhdudlaşdıran qanunda məhdudlaşdırılan hüquq <strong>və</strong>azadlıq, həmçinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasınınmüvafiq maddəsi göstərməlidir. İnsan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarına qoyulanməhdudlaşdırmalar həmin hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının əslinidəyişdirməməlidir. İnsan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarına qoyulanməhdudlaşdırmalar Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası <strong>və</strong>2002-ci ilin yuxarıda göstərilən Konstitusiya Qanunu ilə nəzərdətutulmuş qanuni məqsədə yönəlməli <strong>və</strong> bu məqsədləuyğunlaşdırmalıdır.35. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının III-cü bölmənin 71-cimaddəsində göstərilmiş əsaslarla yanaşı digər şəxslərin insan hüquq<strong>və</strong> azadlıqlarının müdafiəsi <strong>və</strong> həyata keçirilməsini təmin etməkməqsədilə insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqları məhdudlaşdırıla bilər.36. Digər əsaslarla yanaşı dövlət təhlükəsizliyinin maraqlarında, digərşəxslərin hüquq <strong>və</strong> azadlıqları, əxlaq <strong>və</strong> sağlamlığının qorunması,cinayətlərin qarşısının alınması üçün Konstitusiyanın III bölmənin
28-ci <strong>və</strong> 32-ci, 33-cü, 49-cü, 50-ci, 51-ci maddələrində göstərilmişinsan hüquq <strong>və</strong> azadlıqları <strong>və</strong> 47-ci maddəsində göstərilmiş sözazadlığı məhdudlaşdırıla bilər; Konstitusiyanın 32-ci, 33-cü, 49-cü,50-ci <strong>və</strong> 58-ci maddələrində göstərilmiş insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqları <strong>və</strong>47-ci maddəsində göstərilmiş söz azadlığı − o cümlədən, şuluqluğunqabağını alınması üçün; Konstitusiyanın III-cü bölmənin 28-ci <strong>və</strong> 49-cü, 50-ci <strong>və</strong> 58-ci maddələrində göstərilmiş insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqları47-ci maddəsində göstərilmiş söz azadlığı <strong>və</strong> II-ci bölmənin 48-cimaddəsində göstərilmiş dinə münasibəti ilə bağlı bu <strong>və</strong> ya başqa dininməzhəbi, məsləklərin izharı <strong>və</strong> yayılması hüququ − o cümlədən,ictimai təhlükəsizliyinin müdafiəsi üçün; Konstitusiyanın III-cübölmənin 28-ci <strong>və</strong> 32-ci, 33-cü maddələrində göstərilmiş insan hüquq<strong>və</strong> azadlıqları <strong>və</strong> II-ci bölmənin 48-ci maddəsində göstərilmiş dinəmünasibəti ilə bağlı bu <strong>və</strong> ya başqa dinin məzhəbi, məsləklərin izharı<strong>və</strong> yayılması hüququ − o cümlədən, ictimai qaydanın təmin edilməsiüçün; Konstitusiyanın 32-ci <strong>və</strong> 33-cü maddələrində göstərilmiş hüquq<strong>və</strong> azadlıqları – o cümlədən, ölkənin iqtisadi firavanlığınınməqsədlərində; Konstitusiyanın 47-ci maddəsində göstərilmiş sözazadlığı <strong>və</strong> 50-ci maddəsində göstərilmiş məlumat azadlığı – ocümlədən, dövlətin ərazi bütövlüyü maraqlarının təmin olunmasıməqsədilə, başqa şəxslərin hüquq <strong>və</strong> etibarının müdafiəsi üçün, məxfiqaydada alınmış məlumatın yayılmasının qabağını alınması üçün <strong>və</strong>ya hakimlərin qərərsizliyini <strong>və</strong> etibarını təmin edilməsi üçün;Konstitusiyanın II-ci bölmənin 48-ci maddəsində göstərilmiş dinəmünasibəti ilə bağlı bu <strong>və</strong> ya başqa dinin məzhəbi, məsləklərin izharı<strong>və</strong> yayılması hüququ – digər şəxslərin hüquq <strong>və</strong> azadlıqları <strong>və</strong> yaəxlaq <strong>və</strong> sağlamlığının müdafiəsi məqsədilə.37. Heç kəs qanunla müəyyən olunmuş aşağıdakı hallardan <strong>və</strong> qaydadanbaşqa saxlanıla, həbs <strong>və</strong> azadlığından məhrum edilə bilməz:səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən məhkum olunduqdansonra, şəxsi qanuni həbsə almaq;məhkəmənin qanuni çıxardığı qərarı icra etməməyə görə <strong>və</strong>ya qanunla nəzərdə tutulmuş hər hansı öhdəliyin icraolunmasını təmin etmək məqsədilə şəxsin qanuni tutulması<strong>və</strong> ya həbsə alınması;hüquq pozuntusunun törədilməsində əsaslı şübhə ilə bağlışəxsin səlahiyyətli məhkəmə orqanı qarşısında durmasındanirəli gələn <strong>və</strong> ya onun tərəfindən törədilən hüquq
pozuntusunun, yaxud törətdikdən sonra onun gizlənməsininqarşısını almaq üçün kifayət qədər zəruri əsaslarınolduğunun hesab edildiyi hallarda şəxsin qanuni tutulması<strong>və</strong> ya həbsə alınması;yetkinlik yaşına çatmamış şəxsin tərbiyə nəzarəti üçünqanuni qərar əsasında həbsə alınması <strong>və</strong> ya onun səlahiyyətliməhkəmə orqanı qarşısında durmasından irəli gələn qanunihəbsə alınması;yoluxucu xəstəliklərin yayılmasının qarşısını almaq üçünşəxslərin, ruhi xəstələrin, alkoqolizmə <strong>və</strong> narkomaniyayamübtəla olanların, səfillərin qanuni həbsə alınması; şəxsin ölkəyə qanunsuz gəlməsinin qarşısını almaqməqsədilə <strong>və</strong> ya barəsində deportasiya, yaxud ekstradisiyatədbirləri tətbiq olunan şəxsin qanuni tutulması <strong>və</strong> ya həbsəalınması.38. Yuxarıda göstərilən hallara müvafiq olaraq tutulmuş <strong>və</strong> ya həbsəalınmış hər kəs, dərhal hakimin <strong>və</strong> ya qanunla məhkəməhakimiyyətini həyata keçirmək səlahiyyəti verilmiş <strong>və</strong>zifəli şəxsinyanına gətirilir <strong>və</strong> ağlabatan müddət ərzində məhkəmə araşdırması <strong>və</strong>ya məhkəməyə qədər azad edilmək hüququna malikdir.39. Tutulma <strong>və</strong> ya həbsə alma nəticəsində azadlıqdan məhrum edilmişhər kəs onun həbsə alınmasının qanuniliyinə məhkəmə tərəfindəntəxirə salınmadan baxılmaq hüququna <strong>və</strong> əgər onun həbsi məhkəmətərəfindən qanunsuz hesab edilibsə, azad edilmək hüququna malikdir.Azad edilmək məhkəmədə iştirak etmə təminatlarının təqdim edilməsiilə şərtləndirilə bilər. Bu maddənin müddəalarının pozulması ilətutulmadan <strong>və</strong> ya həbsə almadan zərər çəkmiş hər kəsin iddia ilətəmin olunan kompensasiya almaq hüququ vardır.<strong>40</strong>. Heç kəs mülki müqavilənin bu <strong>və</strong> ya digər öhdəliyinin yerinəyetirmək bacarıqsızlığına görə saxlanıla, həbs <strong>və</strong> ya azadlıqdanməhrum edilə bilməz.4<strong>1.</strong> 18 fevral 1999-cu il tarixdə qüv<strong>və</strong>yə minmiş “Təhqiqat, ibtidaiistintaq, prokurorluq <strong>və</strong> məhkəmə orqanlarının qanunsuz hərəkətlərinəticəsində fiziki şəxslərə vurulmuş ziyanın ödənilməsi” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanunu istintaq, ibtidai araşdırma,prokurorluq <strong>və</strong> məhkəmə orqanlarının qeyri-qanuni əməllər
nəticəsində fiziki şəxslərə vurulmuş zərərin dövlət tərəfindənödənilməsi hüququnun təmin edilməsinə yönəlib. Vurulmuş ziyanınödənilməsi hüququ hazırkı Qanunla müəyyən edilmiş həcm <strong>və</strong>qaydada aşağıdakı hallarda yaranır:bəraət hökmü çıxarılması;cinayət təqibinin dayandırılması <strong>haqqında</strong> qərarın çıxarılması;inzibati xətanın barəsində işin dayandırılması.42. 11 iyun 1999-cu il tarixli “Vətəndaşların hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarınıpozan qərar <strong>və</strong> hərəkətlərdən (hərəkətsizlikdən) məhkəməyə şikayətedilməsi” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının qanunu AzərbaycanRespublikasının Konstitusiyası <strong>və</strong> Azərbaycan Respublikasınıntərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrlə təsbit edilmiş AzərbaycanRespublikası <strong>və</strong>təndaşlarının hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarını pozan qərar <strong>və</strong>hərəkətlərdən (hərəkətsizlikdən) məhkəməyə şikayət edilməsiqaydalarını müəyyənləşdirir, habelə <strong>və</strong>təndaşların hüquq <strong>və</strong>azadlıqlarının məhkəmə təminatı ilə əlaqədar yaranan münasibətləritənzimləyir.43.Vətəndaş dövlət orqanlarının <strong>və</strong> yerli özünüidarə orqanlarının,müəssisələrin, idarələrin <strong>və</strong> təşkilatların, ictimai birliklərin, <strong>və</strong>zifəlişəxslərin onun hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarını pozan, hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarınınhəyata keçirilməsinə mane olan qərar <strong>və</strong> hərəkətlərindən(hərəkətsizliyindən), habelə belə qərarların <strong>və</strong> hərəkətlərin qəbuledilməsi üçün əsas olmuş rəsmi informasiyadan məhkəməyə şikayətetmək hüququna malikdir.44.Məhkəmə şikayətə baxılmasının nəticələri barədə qətnamə çıxarır.Məhkəmə şikayətin əsaslı olduğunu müəyyənləşdirdikdə şikayətedilən qərarları <strong>və</strong> hərəkətləri qanunsuz hesab edir, <strong>və</strong>təndaşlarbarəsində tətbiq edilən məsuliyyət tədbirlərini ləğv edir, onlarınpozulmuş hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarını bərpa edir, habelə dövlətorqanlarının <strong>və</strong> yerli özünüidarə orqanlarının, müəssisələrin, idarələrin<strong>və</strong> təşkilatların, ictimai birliklərin, <strong>və</strong>zifəli şəxslərin, <strong>və</strong>təndaşlarınhüquq <strong>və</strong> azadlıqlarını pozan qərarları <strong>və</strong> hərəkətləri (hərəkətsizliyi)ilə bağlı onların məsuliyyətini müəyyənləşdirir.45.28 dekabr 1999-cu il tarixdə Qanunla təsdiq edilmiş AzərbaycanRespublikasının <strong>Mülki</strong>-Prosessual Məcəlləsinə müvafiq olaraq bütün
fiziki <strong>və</strong> hüquqi şəxslər özlərinin qanunla qorunan hüquq <strong>və</strong>azadlıqlarını, eləcə də maraqlarını qorumaq <strong>və</strong> təmin etmək məqsədiilə qanunla müəyyən edilmiş qaydada məhkəmə müdafiəsindənistifadə etmək hüququna malikdirlər.46. 14 iyul 2000-ci il tarixdə Qanunla təsdiq edilmiş AzərbaycanRespublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsinə müvafiq olaraqşəxsiyyəti, cəmiyyəti <strong>və</strong> dövləti cinayətkar qəsdlərdən qoruması;həqiqi <strong>və</strong> ya ehtimal edilən cinayət törətməsi ilə əlaqədar şəxsiyyəti<strong>və</strong>zifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə edilməsi hallarından qorumaq –cinayət mühakimə icraatının <strong>və</strong>zifələrindən biridir.47. 30 dekabr 1999-cü il tarixdə Qanunla təsdiq edilmiş AzərbaycanRespublikasının Cinayət Məcəlləsinin 154-cü maddəsinə müvafiqolaraq irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən,mənşəyindən, əmlak <strong>və</strong>ziyyətindən, qulluq mövqeyindən,əqidəsindən, <strong>siyasi</strong> partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına <strong>və</strong> digər ictimaibirliklərə mənsubiyyətindən asılı olaraq şəxsin hüquq <strong>və</strong> qanunimənafelərinə zərər vurmaqla şəxsin bərabərlik hüquq pozuntusu —şərti maliyyə vahidi məbləğinin yüz mislindən beş yüz mislinədəkmiqdarda cərimə <strong>və</strong> ya bir ilədək müddətə islah işləri iləcəzalandırılır. Eyni əməllər <strong>və</strong>zifəli şəxs tərəfindən öz qulluqmövqeyindən istifadə etməklə törədildikdə — şərti maliyyə vahidiməbləğinin beş yüz mislindən min mislinədək miqdarda cərimə <strong>və</strong> yaiki ilədək müddətə islah işləri <strong>və</strong> ya üç ilədək müddətə müəyyən<strong>və</strong>zifə tutma <strong>və</strong> ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndanməhrum edilməklə <strong>və</strong> ya edilməməklə iki ilədək müddətə azadlıqdanməhrum etmə ilə cəzalandırılır.48. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 293-cü maddəsinəmüvafiq olaraq (İfadə verməyə məcbur etmə) prokuror, müstəntiq <strong>və</strong>ya təhqiqatçı tərəfindən <strong>və</strong> ya onların təhriki ilə dindirmə zamanıhədələməklə, şantajla, ləyaqəti alçaltmaqla <strong>və</strong> ya sair qanunsuzhərəkətlər tətbiq etməklə şübhə edilən şəxsi, təqsirləndiriləni,zərərçəkmiş şəxsi, şahidi ifadə verməyə, habelə eksperti rəy verməyəməcbur etmə - üç ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə iləcəzalandırılır. Eyni əməllər işgəncə verməklə törədildikdə - beş ildənon ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.
49.“Azərbaycan Respublikasının insan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə mü<strong>və</strong>kkili(ombudsman)” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının KonstitusiyaQanununun müddəalarına müvafiq olaraq Mü<strong>və</strong>kkilin <strong>və</strong>zifəsiAzərbaycan Respublikasının dövlət <strong>və</strong> yerli özünüidarə orqanları,<strong>və</strong>zifəli şəxsləri tərəfindən pozulan insan <strong>hüquqlar</strong>ı <strong>və</strong> azadlıqlarınınbərpa edilməsi üçün təsis edilir. Mü<strong>və</strong>kkilin fəaliyyəti insan<strong>hüquqlar</strong>ının müdafiəsini, pozulmuş insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarınınbərpasını təmin edən digər dövlət orqanlarının səlahiyyətləriniməhdudlaşdırmır <strong>və</strong> ə<strong>və</strong>z etmir. Qanuna uyğun olaraq yerlərdəMü<strong>və</strong>kkilin regional mərkəzlər təsis edilə bilər.50. Yuxarıda göstərilən Qanun ictimaiyyətin, o cümlədən penitensiarsistemlə münasibətlərin daha şəffaf həyata keçirilməsi üçün imkanlaryaratmışdır. Belə ki, Mü<strong>və</strong>kkilin cəzaçəkmə müəssisələrinə <strong>və</strong> istintaqtəcridxanalarına maneəsiz daxil olmasını, müdiriyyət tərəfindəntəxirəsalınmadan qəbul edilməsini, həmin yerlərdə saxlanılanşəxslərlə görüşməsini <strong>və</strong> təkbətək söhbət etməsini, onların bu yerlərdəsaxlanılmasının qanuniliyini təsdiq edən sənədlərlə tanış olmasınıtəmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının ədliyyə Naziritərəfindən xüsusi əmr verilmişdir. Ombudsmanla səmərəliəməkdaşlığın daha da inkişaf etdirilməsi üçün əla<strong>və</strong> tədbirlər həyatakeçirilir.5<strong>1.</strong> Mü<strong>və</strong>kkil <strong>və</strong> onun Aparatının əməkdaşları cəzaçəkməmüəssisələrinə, istintaq təcridxanalarına maneəsiz gəlirlər. Həminyerlərdə saxlanılan şəxslərlə təkbətək görüşüb söhbət edirlər.52. Ancaq 2006-<strong>cı</strong> il ərzində Ombudsman <strong>və</strong> onun Aparatınınnümayəndələri Ədliyyə Nazirliyinin tabeliyində olan cəzaçəkməmüəssisələrinə 35 dəfə gəlmişdilər. Ombudsmanın səfərlərinəticəsində məhkum olunmuş <strong>və</strong> təqsirləndirilən şəxslərin saxlanılmaşəraitlərinin yaxşılaşdırılması üzrə tövsiyələr verilmiş <strong>və</strong> butövsiyələrə müvafiq olaraq tədbirlər görülmüşdür.53.Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan RespublikasıMilli Məclisinin (Parlament) deputatlarının <strong>və</strong> AzərbaycanRespublikası hakimlərinin fəaliyyətinin yoxlanılması Mü<strong>və</strong>kkilinsəlahiyyətlərinə aid deyil. Mü<strong>və</strong>kkil Azərbaycan Respublikası<strong>və</strong>təndaşlarının, əcnəbilərin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərin, hüquqişəxslərin insan <strong>hüquqlar</strong>ının pozulmasına dair şikayətlərinə baxır.
Şikayət ərizəçinin <strong>hüquqlar</strong>ının pozulduğu <strong>və</strong> ya ona bu barədəməlum olduğu gündən bir il müddətində verilə bilər. Cəzaçəkməmüəssisələrində, istintaq təcridxanalarında, mü<strong>və</strong>qqəti saxlanılmayerlərində saxlanılan şəxslər tərəfindən ünvanlanmış şikayətlərsenzuradan keçirilmədən 24 saat müddətində Mü<strong>və</strong>kkiləgöndərilməlidir.54. Mü<strong>və</strong>kkil şikayətə baxılması ilə bağlı görülmüş tədbirlər <strong>və</strong> nəticələrbarədə 5 gün müddətində ərizəçiyə yazılı surətdə məlumat verir.Mü<strong>və</strong>kkil şikayətin araşdırılması zamanı insan <strong>hüquqlar</strong>ınınpozulması hallarını aşkar etdikdə, aşağıdakı tədbirləri həyata keçirəbilər:qərar <strong>və</strong> ya hərəkəti (hərəkətsizliyi) nəticəsində insan<strong>hüquqlar</strong>ını pozmuş dövlət <strong>və</strong> yerli özünüidarə orqanlarından,<strong>və</strong>zifəli şəxslərdən həmin <strong>hüquqlar</strong>ın bərpasını tələb etmək(müvafiq orqanlar, <strong>və</strong>zifəli şəxslər 10 gün müddətindəMü<strong>və</strong>kkilə görülən tədbirlər barədə yazılı surətdə məlumatverməlidirlər. Məlumat verilmədiyi <strong>və</strong> ya Mü<strong>və</strong>kkilin tələblərihəyata keçirilmədiyi hallarda Mü<strong>və</strong>kkil həmin təşkilatın yuxarıorqanına <strong>və</strong> ya digər dövlət orqanlarına müraciət edə bilər);cinayət əlamətləri aşkar edildikdə, müvafiq orqanlara cinayətişinin başlanması barədə müraciət etmək;əla<strong>və</strong> kasasiya qaydasında şikayət etmək hüququna malik olansubyektlərə müraciət etmək;qərar <strong>və</strong> ya hərəkəti (hərəkətsizliyi) nəticəsində insan<strong>hüquqlar</strong>ını pozmuş <strong>və</strong>zifəli şəxslərin intizam məsuliyyətinəcəlb edilməsi barədə müvafiq orqanlara təkliflər vermək; insan <strong>hüquqlar</strong>ının pozulması ilə əlaqədar aparılmışyoxlamaların nəticələri ilə kütləvi informasiya vasitələrini tanışetmək;İnsan <strong>hüquqlar</strong>ının pozulması xüsusi ictimai əhəmiyyət kəsbedən hallarda onların bərpası üçün Mü<strong>və</strong>kkilinsəlahiyyətlərində olan təsir imkanları kifayət etmədikdə,Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə müraciət etmək,Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi (Parlament)qarşısında məruzə ilə çıxmış etmək;
dövlət <strong>və</strong> ya yerli özünüidarə orqanının, <strong>və</strong>zifəli şəxsin qərarı<strong>və</strong> ya hərəkəti (hərəkətsizliyi) nəticəsində pozulmuş <strong>hüquqlar</strong>ınbərpası üçün məhkəməyə müraciət etmək;şəxsin <strong>hüquqlar</strong>ı qüv<strong>və</strong>də olan normativ aktlarla pozulduqda,Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə sorğuilə müraciət etmək.55.Məhkəmə sistemi müasirləşdirilməsinin növbəti mərhələsindəregionların sosial-iqtisadi inkişafı şəraitində əhalinin hüquqinstitutlarına <strong>və</strong> hüquqi yardıma tələbatının ödənilməsi üçün yeniməhkəmələrin yaradılması, <strong>və</strong>təndaşların narazılıqlarına səbəb olansui-istifadə, süründürməçilik hallarının <strong>və</strong> digər nöqsanların aradanqaldırılması, ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlarınməhkəmələrə inamının artırılması, məhkəmələrə müraciətimkanlarının asanlaşdırılması məqsədilə 19 yanvar 2006-ci il tarixli“Azərbaycan Respublikasında məhkəmə sistemininmüasirləşdirilməsi <strong>və</strong> “Azərbaycan Respublikasının bəziqanunvericilik aktlarına dəyişikliklər <strong>və</strong> əla<strong>və</strong>lər edilməsi <strong>haqqında</strong>”Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədəAzərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə Bakı, Gəncə,Sumqayıt, Əli Bayramlı <strong>və</strong> Şəki şəhərlərində bir sıra yeniməhkəmələr, o cümlədən apellyasiya məhkəmələrinin, həmçinin Bakı,Şəki <strong>və</strong> Sumqayıt şəhərlərində yeni iqtisadi məhkəmələrinin təsisedilməsi nəzərdə tutulur. Bu Fərmana müvafiq olaraq Naxçıvanşəhərində ağır cinayətlərə dair işlər üzrə Naxçıvan MuxtarRespublikasının məhkəməsi təsis edilmişdir. Eyni zamanda aşağıdakıtövsiyələr verilmişdir:Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə, AzərbaycanRespublikasının apelyasiya məhkəmələrinə <strong>və</strong> NaxçıvanMuxtar Respublikasının Ali Məhkəməsinə tövsiyə edilsin ki,Insan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedenthüququnun öyrənilməsi işini təşkil etsinlər <strong>və</strong> onu məhkəmətəcrübəsində nəzərə alsınlar;Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğuna tövsiyəedilsin ki, yeni məhkəmələrin yaradılmasını nəzərə alaraq,məhkəmələrdə dövlət ittihamının müdafiəsi işinin təşkilindəmüvafiq dəyişikliklər etsin.
Azərbaycan Respublikasının Vəkillər Kollegiyasına tövsiyəedilsin ki, yeni məhkəmələrin yaradılmasını nəzərə alaraq,<strong>və</strong>killərin sayının artırılması məsələsinə baxsın <strong>və</strong> regionlardaəhaliyə göstərilən hüquqi yardımın səmərəliliyinin artırılmasıüçün tədbirlər görsün.Məhkəmə-Hüquq Şurasına tövsiyə edilsin ki, ali hüquq təhsilialmış şəxslərin ixtisasları üzrə müəyyən <strong>və</strong>zifələrə təyinedilmələri üçün peşə səviyyəsinin yüksəldilməsi məqsədi ilə AliƏdliyyə Məktəbinin yaradılması <strong>və</strong> fəaliyyətinə dairəsaslandırılmış təkliflərini Azərbaycan RespublikasınınPrezidentinə təqdim etsin.56. Məhkəmə sisteminin müasirləşdirilməsi mərhələsində ədalətmühakiməsinin səmərəliyinin artırılması, hakim korpusunungenişləndirilməsi, məhkəmələrin ərazi yurisdiksiyasının müəyyənedilməsi <strong>və</strong> yeni məhkəmələrin fəaliyyətinin təmin edilməsi məqsədiilə 17 avqust 2006-<strong>cı</strong> il tarixli “Azərbaycan Respublikası məhkəmələrihakimlərinin sayının artırılması <strong>və</strong> məhkəmələrin əraziyurisdiksiyasının müəyyən edilməsi”, həmçinin 2 noyabr 2006-<strong>cı</strong> iltarixli Azərbaycan Respublikası Prezidenti “Naxçıvan MuxtarRespublikasında hüquqi institutların inkişafı” <strong>haqqında</strong> Fərmanı iləAzərbaycan Respublikası məhkəmələri hakimlərinin sayı 156 (50%)vahid artırılmışdır.57.Hal-hazırda Avropa Şurası ilə birgə hakimlər üçün etik davranışMəcəlləsi üzrə iş aparılır.58. 25 avqust 2000-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının PrezidentininƏmri, 6 dekabr 2004-cü il tarixli Nazirlər Kabinetinin fərmanıəsasında <strong>və</strong> 15 dekabr 2004-cü il tarixli Ədliyyə Nazirinin Əmrinəmüvafiq olaraq Ədliyyə Nazirliyinin nəzdində cəzaların icrasınanəzarət üzrə müfəttişlik yaradılmışdır. Həmin struktura penitensiarmüəssisələrə bilavasitə <strong>və</strong> maneəsiz daxil olması, məhkumlarlatəkbətək görüşlər, saxlanılma şəraitlərlə tanış olması üçün xüsusisəlahiyyətlər verilmişdir. Həmçinin xüsusilə işgəncə <strong>və</strong> pis rəftara dairistintaq altında olan şəxslərin <strong>və</strong> məhkumların ərizələrinin <strong>və</strong>şikayətlərinin baxılması, onların müdafiəsi <strong>və</strong> müşayiət edilməsinənəzarət, həmçinin öz fəaliyyətində pozulmalara yol vermiş <strong>və</strong>zifəlişəxslər barəsində görülmüş təftişlərin nəticələri üzrə təkliflərinhazırlanması <strong>və</strong> təqdim edilməsi müfəttişliyin <strong>və</strong>zifələrinə daxildir.
59.Ədliyyə Nazirinin əmrinə müvafiq olaraq məhkumların <strong>və</strong> istintaqaltında olan şəxslərin <strong>hüquqlar</strong>ına riayət edilməsini təmin etməkməqsədilə Nazirliyin insan <strong>hüquqlar</strong>ı <strong>və</strong> ictimaiyyətlə əlaqələr İdarəsipenitensiar müəssisələrə maneəsiz daxil olmasından istifadə edir,saxlanılma şəraitlərlə maraqlanır, məhkumlarla müntəzəm görüşlərkeçirdir, onların şikayətləri qəbul edir <strong>və</strong> baxır, həmçinin səfərlərinnəticələri üzrə müvafiq təkliflər Nazirliyin rəhbərliyinə təqdim edir.60. Cəzaçəkmə müəssisələrinin fəaliyyətinə ictimai nəzarəti <strong>və</strong>məhkumların islah edilməsində ictimaiyyətin iştirakını təmin etməkməqsədilə 25 aprel 2006-ci il tarixli Azərbaycan RespublikasınınƏdliyyə Nazirinin Əmri ilə müvafiq Qaydalar təsis edilmişdir.6<strong>1.</strong>12 aprel 2002-ci il tarixli Ədliyyə Naziri tərəfindən imzalanmış “İnsan<strong>hüquqlar</strong>ının müdafiəsi sahəsində ədliyyə orqanlarının <strong>və</strong>zifələri”<strong>haqqında</strong> Əmr əsasında insan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə sənədlərin məcmuəsihazırlanmışdır. Nazirliyin “Qanunçuluq” jurnalında insan <strong>hüquqlar</strong>ımövzusunda çoxlu məqalələr dərc edilmiş <strong>və</strong> metodiki köməkliküçün məhkəmələr <strong>və</strong> ədliyyə orqanları arasında yayılmışdır.Maddə 362.Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-ci maddəsində əksetdirilmiş kişi ilə qadının bərabərliyi prinsipi ölkəninqanunvericiliyinin bütün sahələrinə (əmək, ailə, cinayət, mülki, sosial<strong>və</strong> s. ) tətbiq edilmişdir.63.Azərbaycan Respublikasının Hökuməti tərəfindən qadın <strong>hüquqlar</strong>ınınmüdafiəsi <strong>və</strong> təşviqi sahəsində Milli Fəaliyyət Planı həyatakeçirilmişdir (2000-2005-ci illər).64.Azərbaycan Respublikası 6 iyun 2000-ci ildə imzalanmış <strong>və</strong> 1 iyun2001-ci ildə qadınlara qarşı diskriminasiyanın bütün formalarınınləğvi <strong>haqqında</strong> Konvensiyanın Fakültativ Protokoluna qoşuldu.65. 6 mart 2000-ci il tarixdə qadın <strong>və</strong> kişilərin hüquq bərabərliyini təminetmək, xüsusilə dövlətin idarə olunmasında lazımi səviyyədə onlarıtəqdim etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
“Azərbaycan Respublikasında dövlət qadın siyasətinin həyatakeçirilməsi” <strong>haqqında</strong> Əmr imzalamışdır.66.10 oktyabr 2006-<strong>cı</strong> il tarixli “Gender (kişi <strong>və</strong> qadınların)bərabərliyinin təminatları” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan RespublikasınınQanununun məqsədi cinsi mənsubiyyətə görə ayrı-seçkiliyin bütünformalarını aradan qaldırmaqla, kişi <strong>və</strong> qadınlara ictimai həyatın<strong>siyasi</strong>, iqtisadi, sosial, mədəni <strong>və</strong> digər sahələrində bərabər imkanlaryaratmaqla gender bərabərliyinin təmin edilməsindən ibarətdir. Buqanunda aşağıdakı anlayışlar istifadə edilir: gender, genderbərabərliyi, bərabər imkanlar, cinsi mənsubiyyətə görə ayrı-seçkilik,seksual qısnama. Gender bərabərliyinin təmin edilməsi üzrə dövlətsiyasətinin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır: gender bərabərliyinintəmin edilməsi üçün normativ hüquqi bazanın formalaşdırılması,təkmilləşdirilməsi <strong>və</strong> inkişafı; normativ hüquqi aktların genderekspertizasından keçirilməsi; gender bərabərliyinin təmin edilməsiüçün dövlət proqramlarının hazırlanması <strong>və</strong> həyata keçirilməsi;gender bərabərliyi mədəniyyətinin təbliği.67. 29 noyabr 2006-<strong>cı</strong> il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti“Gender (kişi <strong>və</strong> qadınların) bərabərliyinin təminatları” <strong>haqqında</strong>Qanunun tətbiqi ilə bağlı Əmr imzalamışdır.68.Azərbaycan Respublikasının hökuməti cinsi mənsubiyyətə görə ayrıseçkiliyinbütün formalarının aradan qaldırılması, qadın <strong>və</strong> kişilərəbərabər imkanlar yaradılması üzrə tədbirlər görür. Qanunla:cinsi mənsubiyyətə görə ayrı-seçkiliyin bütün formaları,seksual qısnama qadağandır;seksual qısnamaya məruz qalmış işçilərə qarşı hər hansıtəzyiqin yolverilməzliyi;işəgötürənin aşağıdakı <strong>və</strong>zifələri vardır: cinsi mənsubiyyətəgörə ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması, işəgötürən əməkfəaliyyətində <strong>və</strong> əmək kişi <strong>və</strong> qadınların bərabərliyinin təminedilməsi;işə qəbul <strong>haqqında</strong> elanlarda kişi <strong>və</strong> qadınlara fərqli tələblərinirəli sürülməsinə, hər hansı cinsin nümayəndələrinə üstünlükverilməsinə, iş axtaranın ailə <strong>və</strong>ziyyəti <strong>və</strong> ya şəxsi həyatıbarədə məlumatlar sorğusuna yol verilmir;
kişi <strong>və</strong> qadınlara təhsil hüququnun həyata keçirilməsi üçünbərabər imkanların yaradılması, iqtisadi <strong>və</strong> sosialmünasibətlərdə, həmçinin <strong>siyasi</strong> partiyaların, qeyri-hökuməttəşkilatlarının <strong>və</strong> həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyətində genderbərabərliyinin təminatları, zərərin ödənilməsini tələb etməkhüququ təmin edilir.69. Əmək Məcəlləsinin 16-<strong>cı</strong> maddəsinə (Əmək münasibətlərində ayrıseçkiliyinyolverilməzliyi) müvafiq olaraq əmək münasibətlərində<strong>və</strong>təndaşlığına, cinsinə, irqinə, dininə, milliyyətinə, dilinə, yaşayışyerinə, əmlak <strong>və</strong>ziyyətinə, ictimai-sosial mənşəyinə, yaşına, ailə<strong>və</strong>ziyyətinə, əqidəsinə, <strong>siyasi</strong> baxışlarına, həmkarlar ittifaqlarına <strong>və</strong> yabaşqa ictimai birliklərə mənsubiyyətinə, qulluq mövqeyinə, həmçininişçinin işgüzar keyfiyyətləri, peşəkarlıq səriştəsi, əməyinin nəticələriilə bağlı olmayan digər amillərə görə işçilər arasında hər hansı ayrıseçkiliyəyol verilməsi, həmin amillər zəminində bilavasitə <strong>və</strong> yadolayısı ilə imtiyazların <strong>və</strong> güzəştlərin müəyyən edilməsi, habelə<strong>hüquqlar</strong>ının məhdudlaşdırılması qəti qadağandır.70.Həmin maddədə nəzərdə tutulur ki, əmək münasibətlərində qadınlarasosial müdafiəsi üçün verilən güzəştlər, imtiyazlar <strong>və</strong> əla<strong>və</strong> təminatlarayrı-seçkilik hesab edilmir. Əmək münasibətlərində ayrı-seçkiliyə yolverən işəgötürənlər qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydadamüvafiq məsuliyyət daşıyır.7<strong>1.</strong>1997-2007-ci illərdə məşğulluq xidməti orqanları tərəfindən 168093nəfər, o cümlədən 667<strong>40</strong> qadın, 11495 nəfər isə nəzərdə tutulmuş işyerlərinə işə götürülmüşdür.72.Əmək məcəlləsinin 2<strong>40</strong>-<strong>cı</strong> maddəsinə müvafiq olaraq hamilə <strong>və</strong> ya 3yaşına çatmamış uşağın olması səbəbinə görə qadınla əməkmüqaviləsinin bağlanmasından imtina etmək yolverilməzdir. Buqayda işəgötürənin müvafiq işi (<strong>və</strong>zifəsi) olmadığı, habelə qadınəməyindən istifadə olunmasına yol verilməyən iş yerlərinə işəgötürməkdən imtina olunan hallara şamil olunmur. İşəgötürən hamilə<strong>və</strong> ya 3 yaşına çatmamış uşağı olan qadınla bu səbəblərə görə əməkmüqaviləsi bağlamaqdan imtina etdikdə, qadın imtinanın səbəbibarədə işəgötürəndən yazılı cavab verilməsini tələb etmək hüququnamalikdir. Əmək müqaviləsi bağlamaqdan imtina edilməsinin
səbəblərinə görə qadın hüququnun müdafiə olunması üçünməhkəməyə müraciət edə bilər.73.Qadınlara qarşı zorakılığın yolverilməzliyi üzrə optimal informasiyakompaniyasının təşkili üçün 1 sentyabr 2004-cü il tarixli AzərbaycanRespublikasının müvafiq qanunla tərəflərin <strong>və</strong>zifələrini nizama salanAzərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinin 31-ci maddəsininhissəsinə aşağıdakı dəyişikliklər edilmişdir: iş yerində <strong>və</strong> ya işlə əlaqədar olaraq, ayrı-ayrı işçilərə qarşıələsalma, aşkar düşmənçilik hərəkətləri <strong>və</strong> təhqiramiz hərəkətlərbarəsində izahat işi aparılmasına <strong>və</strong> informasiya verilməsinəyardım göstərilməsi <strong>və</strong> belə hərəkətlərin qarşısının alınması,işçiləri bu cür davranışdan qorumaq üçün bütün lazımi tədbirləringörülməsi; iş yerində <strong>və</strong> ya işlə əlaqədar olaraq, seksual təhrik məsələlərinədair izahat işi aparılmasına <strong>və</strong> informasiya verilməsinə yardımgöstərilməsi <strong>və</strong> belə təhriklərin qarşısının alınması, işçiləri bu cürdavranışdan qorumaq üçün bütün lazımi tədbirlərin görülməsi.74. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 149-cu maddəsinəmüvafiq olaraq zor tətbiq etməsinə görə cəzalandırılma.75.Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsi iləcinayətlərin bu kateqoriyası işlərinin ardı<strong>cı</strong>llığı prokurorluqorqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilmişdir.76.Bu müddət ərzində prokurorluq orqanları tərəfindən zorlama iləmübarizə üzrə müəyyən iş aparılmışdır.77.1999-cu ildə Respublikada 64, 2000-ci ildə - 46, 2001-ci ildə - 41,2002-ci ildə -39, 2003-cü ildə 49, 2004-cü ildə -24, 2005-ci ildə - 44,2006-ci ildə - 35 zorlama törədilmişdir.78.Ümumi cinayətkarlıq strukturunda (nəzərə alsaq ki, hər il 10 mindənçox cinayət törədilir) zorlama əhəmiyyətsiz yer tutur <strong>və</strong> stabiltendensiyaya malikdir.İl 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006Cinayətləri 14<strong>40</strong> 1395 1460 1552 1520 1681 1804 1904n ümumi 0 8 7 0 6 0 9 5
sayıZorlama 64 46 41 39 49 24 44 3579. İldə iki dəfə yuxarıda göstərilən qanun pozuntuları ilə mübarizə üçüntəcrübə ümumiləşdirmələri aparılır, zorlamanın törədilməsinə şəraityaradan səbəb <strong>və</strong> şərtlərin aradan qaldırılması üçün tədbirlər görülür.80.14 yanvar 1998-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Əmri ilətəsis edilmiş qadın problemləri üzrə Dövlət Komitəsi 2005-ci ildə “Koalisiya 1325” qadın təşkilatı ilə birgə Azərbaycanın müxtəlifregionlarında gender prioritetlərinin eyniləşdirilməsi üzrə 14 yerliforum keçirmişdir. Bu forumlar çərçi<strong>və</strong>lərində seçilmiş prioritetistiqamətləri (qadın <strong>və</strong> iqtisadiyyat, qadın <strong>və</strong> təhsil <strong>və</strong> s.) üzrə qızğınmübahisə aparılmışdır. Mövcud olan problemlər üzrə yerli sakinlərinfikirləri səsləndirilmiş <strong>və</strong> forumun iştirakçılarının təklifləri nəzərəalınmışdır.8<strong>1.</strong>2006-<strong>cı</strong> ildə kasıblığın azaldılması <strong>və</strong> sabit inkişaf üzrə DövlətProqramı (2006-2015-ci illər) qəbul edilmişdir. Bu proqramda genderbərabərliyinə “Gender siyasəti” hissəsi həsr edilir.82.Hal – hazırda 2004-2008-ci illər üçün Azərbaycanın regionlarındaSosial <strong>və</strong> İqtisadi İnkişafı üzrə Dövlət Proqramı həyata keçirilir. Buproqram Azərbaycanın balans iqtisadi inkişafının, o cümlədən,inkişafın əsas sahələrində kişi <strong>və</strong> qadınlar üçün yaxşı şəraitintəminatına yönəlmişdir. Bu proqram çərçi<strong>və</strong>sində qadınlarınməşğulluğu üzrə məsələlər də diqqət mərkəzindədir.83.Komitə Proqramın hazırlanması prosesində fəal iştirak etmiş <strong>və</strong>Kasıblığın azaldılması <strong>və</strong> İqtisadi İnkişaf üzrə Dövlət ProqramınınKatibliyi ilə sıx əməkdaşlıq etmişdir. BMT-nin Qadınlar üçün İnkişafFondunun (YUNİFEM) regional layihəsinin Azərbaycan ofisi“Qadınlar Cənubi Qafqazda münaqişələrin qarşısının alınması <strong>və</strong> sülhyaradılması” bu işinin həyata keçirilməsinə kömək edirdi.84.2005-ci ildə yuxarıda göstərilən layihənin çərçi<strong>və</strong>sində Komitə <strong>və</strong>YUNİFEM regional ofisi arasında “Qadın <strong>hüquqlar</strong>ının müdafiəsinə
<strong>və</strong> gender bərabərliyinə kömək edən qanunverici <strong>və</strong> <strong>siyasi</strong> çərçi<strong>və</strong>lər”<strong>haqqında</strong> saziş imzalanmışdır.85.9 avqust 2006-<strong>cı</strong> il tarixli Azərbaycan Respublikasının PrezidentininƏmri ilə dövlət siyasətini <strong>və</strong> ailə, qadın <strong>və</strong> uşaq problemləri sahəsindətənzimlənməsini həyata keçirən icra hakimiyyətinin mərkəzi orqanıolan ailə, qadın <strong>və</strong> uşaq problemləri üzrə Azərbaycan RespublikasınınDövlət Komitəsi <strong>haqqında</strong> Əsasnamə təsdiq edilmişdir. Həmin orqan1998-ci ildə yaradılmış qadın problemləri üzrə Dövlət Komitəsiniə<strong>və</strong>z etmişdir.86.Komitə gender bərabərliyi təmin edilməsi sahəsində vaxtaşırımonitorinq <strong>və</strong> gender təhlili həyata keçirir, əhali ilə işə xüsusi diqqətayırır.87.Maarifləndirmə (kitabların, bukletlərin nəşri) <strong>və</strong> regionlardaseminarların keçirilməsi ilə qərar qəbul edilməsi səviyyədə qadınlarınrolunun artırılmasında ailə, qadın, uşaq problemləri üzrə AzərbaycanRespublikasının Dövlət Komitəsi öz fəaliyyətini cəmləşdirir.88. 2006-<strong>cı</strong> ildə Azərbaycan Respublikasının hökuməti YUNİFEM iləbirgə Azərbaycan Respublikasının şəhər <strong>və</strong> rayonlarında (Bakı, Quba,Lənkəran, Astara, Masallı, Gəncə, Ağdam, Fizuli, İsmayılı <strong>və</strong> Şamaxı)insan alveri, qadına qarşı zorlama <strong>və</strong> tez nikahların qarşısınınalınmasına həsr olunmuş seminarlar keçirilmişdir.89.Hal-hazırda “Məişət zorakılığının qarşısının alınması” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanunu hazırlanır. Cinayət Məcəlləsinin20-ci fəsli öz normaları ilə şəxsiyyətin cinsi toxunulmazlığı <strong>və</strong> cinsiazadlığı əleyhinə olan cinayətləri əhatə edir (141-153 maddələri),Cinayət Məcəlləsinin 22-ci fəsli isə öz normaları ilə yetkinlik yaşınaçatmayanlar <strong>və</strong> ailə münasibətləri əleyhinə olan cinayətləri əhatə edir(170-176 maddələr).90. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 141-ci maddəsinəmüvafiq olaraq (Qanunsuz abort etmə) həkim tərəfindən tibbmüəssisələrindən kənarda abort etmə — şərti maliyyə vahidiməbləğinin iki yüz mislinədək miqdarda cərimə <strong>və</strong> ya altı ayadəkmüddətə islah işləri ilə cəzalandırılır. Xüsusi ali tibbi təhsili olmayanşəxs tərəfindən abort etmə — şərti maliyyə vahidi məbləğinin üç yüz
mislinədək miqdarda cərimə <strong>və</strong> ya yüz səksən saatdan iki yüzsaatadək müddətə ictimai işlər <strong>və</strong> ya bir ilədək müddətə islah işləri iləcəzalandırılır. Həmin əməllər nəticəsində zərərçəkmiş şəxsinsağlamlığına ehtiyatsızlıqdan ağır zərər vurulduqda — şərti maliyyəvahidi məbləğinin üç yüz mislindən beş yüz mislinədək miqdardacərimə <strong>və</strong> ya iki ilədək müddətə islah işləri <strong>və</strong> ya bir ilədək müddətəmüəyyən <strong>və</strong>zifə tutma <strong>və</strong> ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olmahüququndan məhrum edilməklə <strong>və</strong> ya edilməməklə bir ilədək müddətəazadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır. Yuxarıda göstərilmişəməllər nəticəsində ehtiyatsızlıqdan zərərçəkmiş şəxsin ölümünəsəbəb olduqda— üç ilədək müddətə müəyyən <strong>və</strong>zifə tutma <strong>və</strong> yamüəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməklə beşilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.9<strong>1.</strong>Azərbaycan Respublikasının hökuməti YUNİFEM ilə birgə ailə <strong>və</strong>qadın problemləri üzrə Milli Fəaliyyət Planı (2005-2010 - cu illər)hazırlayır. Bu planın hazırlanmasında 25 dövlət müəssisə <strong>və</strong> <strong>40</strong> qədərqeyri-hökumət <strong>və</strong> beynəlxalq təşkilatı iştirak edir.92.Azərbaycan Respublikasında dövlət idarəsində qadınlar yüksək<strong>və</strong>zifələrdə çalışır, həmçinin sahibkarlıq fəaliyyəti, müxtəlif elmisahələrdə akademik tədqiqatlarla fəal məşğul olurlar. AzərbaycanRespublikasında 6492 qadın sahibkar qeydə alınıb. Qadınakademiklərin sayı 11 nəfər, qadın – elmlər doktoru 206 nəfər, qadın- elmlər namizədi 3020 nəfərdir.93. 2005-ci ilin noyabr ayında Azərbaycanda parlament seçkilərikeçirilmişdir. Bu seçkilərdə 1539 namizəd iştirak etmişdir. Onlardan1372 kişi, 167 qadın Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi SeçkiKomissiyasında qeydə alınmışlar.94. Hal-hazırda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində(Parlament) 14 qadın - deputat fəaliyyət göstərir, bu isə ölkənin aliqanunvericilik orqanı deputatlarının 11,2 % təşkil edir. Parlamentinüç vitse-spikerlərindən biri qadındır.95.Azərbaycanda insan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə Mü<strong>və</strong>kkil qadındır.96.Respublikada 70-dən çox qadın qeyri-hökumət təşkilatıgöstərir.fəaliyyət
97.“Qadınlara qarşı diskriminasiyanın bütün formalarının ləğvi"<strong>haqqında</strong> BMT-nin Konvensiyasının əhəmiyyətini nəzərə alaraq,həmin sənəd azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş, həmçinin çapnəşrlərində <strong>və</strong> hüququn müxtəlif sahələrində şəffaflığını təminedilməsi üçün yaradılmış Ədliyyə Nazirliyinin internet saytında(www.justice.gov.az) yerləşdirilmişdir.98.Əla<strong>və</strong> məlumat Paktın 8-ci maddəsinə müvafiq hazırkı məruzəninbölməsində mövcuddur.Maddə 499. 8 iyun 2004-cü il tarixli “Fövqəladə <strong>və</strong>ziyyət” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanun Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına<strong>və</strong> bu qanuna müvafiq olaraq, Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrıyerlərində Azərbaycan Respublikası <strong>və</strong>təndaşlarının, əcnəbilərin <strong>və</strong><strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərin konstitusiya hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının,habelə mülkiyyət formasından asılı olmayaraq, bütün hüquqi şəxslərin<strong>hüquqlar</strong>ının <strong>və</strong> qanuni mənafelərinin bu qanun ilə müəyyən edilmişqaydada məhdudlaşdırılmasına <strong>və</strong> onların üzərinə əla<strong>və</strong> <strong>və</strong>zifələrqoyulmasına yol verən, eləcə də müvafiq icra hakimiyyəti orqanları <strong>və</strong>yerli özünüidarə orqanlarının, onların <strong>və</strong>zifəli şəxslərinin fəaliyyətinitənzimləyir.100. Fövqəladə <strong>və</strong>ziyyət şəraitində müvafiq icra hakimiyyətiorqanlarının, yerli özünüidarə orqanlarının səlahiyyətlərinin, eləcə dəmülkiyyət formasından asılı olmayaraq, bütün hüquqi şəxslərin<strong>hüquqlar</strong>ının <strong>və</strong> qanuni mənafelərinin, <strong>və</strong>təndaşların, əcnəbilərin <strong>və</strong><strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarınınməhdudlaşdırılmasını nəzərdə tutan <strong>və</strong> tətbiq edilən tədbirlərAzərbaycan Respublikasının qanunvericilik aktları <strong>və</strong> AzərbaycanRespublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr ilə müəyyənedilmiş qaydada, yaranmış <strong>və</strong>ziyyətin kəskinliyindən irəli gələn hədlərçərçi<strong>və</strong>sində həyata keçirilir.10<strong>1.</strong> Yuxarıda göstərilən Qanunun 21-ci maddəsinin tələblərinə müvafiqolaraq göstərilən tədbirlər Azərbaycan Respublikasının insan<strong>hüquqlar</strong>ı sahəsində tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli
gələn öhdəliklərə uyğun gəlməli <strong>və</strong> irqinə, milliyyətinə, dilinə,cinsinə, mənşəyinə, əmlak <strong>və</strong>ziyyətinə, qulluq mövqeyinə, əqidəsinə,<strong>siyasi</strong> partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına <strong>və</strong> digər ictimai birliklərəmənsubiyyətinə <strong>və</strong> s. səbəblərə görə ayrı-ayrı şəxslərin <strong>və</strong> əhalininayrı-ayrı qruplarının ayrı-seçkiliyinə səbəb olmamalıdır.102. Fövqəladə <strong>və</strong>ziyyət tətbiq edildiyi halda, AzərbaycanRespublikasının hökuməti «<strong>Mülki</strong> <strong>və</strong> <strong>siyasi</strong> <strong>hüquqlar</strong> <strong>haqqında</strong>»1966-<strong>cı</strong> il tarixli <strong>Beynəlxalq</strong> Pakta <strong>və</strong> «İnsan hüquq <strong>və</strong> əsasazadlıqlarının müdafiəsi <strong>haqqında</strong>» Avropa Konvensiyasına müvafiqolaraq, 3 gün müddətində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibini<strong>və</strong> Avropa Şurasının Baş katibini <strong>və</strong>təndaşların hüquq <strong>və</strong>azadlıqlarının mü<strong>və</strong>qqəti məhdudlaşdırılması <strong>və</strong> belə qərarın qəbulolunmasının səbəbləri barədə məlumatlandırır.103. Azərbaycan Respublikasının hökuməti fövqəladə <strong>və</strong>ziyyətmüddətinin bitməsi barədə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Başkatibini <strong>və</strong> Avropa Şurasının Baş katibini məlumatlandırır.104. Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəladə <strong>və</strong>ziyyəttətbiq edildiyi halda, Azərbaycan Respublikasının hökuməti fövqəladə<strong>və</strong>ziyyət tətbiq edilməsi barədə normativ-hüquqi aktın AzərbaycanRespublikasının Milli Məclisi (Parlament) tərəfindən təsdiq edildiyiandan 24 saat müddətində <strong>və</strong> <strong>və</strong>ziyyətin tətbiqinə səbəb olmuş şəraitbarədə həmsərhəd dövlətləri məlumatlandırır.105. 4-cü maddəsinin 2-ci bəndinə dair qeyd edirik ki, Qanunun 8-cimaddəsinə müvafiq olaraq fövqəladə <strong>və</strong>ziyyətin qüv<strong>və</strong>də olduğumüddət ərzində onun tətbiq edildiyi ərazidə Paktın 6,7,8 (bənd 1,2),11,15,16 <strong>və</strong> 18-ci maddələri ilə nəzərdə tutulmuş tədbirlərəməhdudiyyət qoyulmur.106. 24 dekabr 2002-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikasında insanhüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi”<strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanunununmüddəaları Yekun İcmalın 8-ci maddəsində tələb edilən hüquqitəminat kimi baxıla bilər.Maddə 5
107. Paktın bu maddəsi üzrə məlumat Azərbaycan Respublikasınınhökumətinin əv<strong>və</strong>lki məruzəsindədir.Maddə 6108. 25 yanvar 2001-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikası ölümcəzasının ləğvinə dair insan hüquq <strong>və</strong> əsas azadlıqlarının müdafiəsi<strong>haqqında</strong> Konvensiyaya dair 6 nömrəli Protokol imzalamış <strong>və</strong> 15aprel 2002-ci ildə həmin sənədi təsdiqləmişdir.109. 1 sentyabr 2000-ci il tarixdən qüv<strong>və</strong>də olan AzərbaycanRespublikasının Cinayət Məcəlləsində cinayətin törədilməsinə görəölüm cəzası nəzərdə tutulmur.110. Cinəyət Məcəlləsinə müvafiq olaraq tətbiq edilən ən ağır cəzaömürlükazadlıqdan məhrum etməkdir.11<strong>1.</strong> Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 57-ci maddəsinəmüvafiq olaraq ömürlük azadlıqdan məhrum etmə:yalnız sülh <strong>və</strong> insanlıq əleyhinə, müharibə cinayətləri iləəlaqədar, şəxsiyyət ictimai təhlükəsizlik <strong>və</strong> ictimai qayda <strong>və</strong>dövlət hakimiyyəti əleyhinə törədilmiş xüsusilə ağırcinayətlərə görə müəyyən edilir.qadınlara, cinayət törədərkən on səkkiz yaşı tamam olmamışşəxslərə, habelə hökm çıxarılanadək altmış beş yaşına çatmışkişilərə təyin edilmir.112. Məhkəmə, ömürlük azadlıqdan məhrum etmə növündə cəza çəkənməhkumun azadlıqdan məhrum etmənin ən azı iyirmi beş ilinihəqiqətən çəkdiyini, həmçinin onun bu cəzanı çəkdiyi müddətdəqəsdən cinayət törətmədiyini nəzərə alaraq <strong>və</strong> məhkumun həmincəzanı çəkməsinə daha lüzum olmadığı qənaətinə gələrsə, ömürlükazadlıqdan məhrum etmə cəza növünü müəyyən müddətə azadlıqdanməhrum etmə ilə ə<strong>və</strong>z edə <strong>və</strong> ya onu bu cəzadan şərti olaraqvaxtından əv<strong>və</strong>l azad edə bilər.
113. Cinayət Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş qaydada ömürlük azadlıqdanməhrum etmə cəza növü on beş ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə ilə ə<strong>və</strong>z edilə bilər.114. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 103-cümaddəsinə müvafiq olaraq soyqırım cinayəti on ildən on beş ilədəkmüddətə azadlıqdan məhrum etmə <strong>və</strong> ya ömürlük azadlıqdanməhrum etmə ilə cəzalandırılır.115. Amnistiya aktı (Cinayət Məcəlləsinin 81-ci maddəsi) fərdi qaydadamüəyyən edilməyən şəxslər barəsində Azərbaycan RespublikasınınMilli Məclisi (Parlament) tərəfindən qəbul edilir. Cinayət törətmişşəxslər amnistiya aktı ilə cinayət məsuliyyətindən azad edilə bilərlər.Cinayət törətməyə görə məhkum olunmuş şəxslər isə cəzadan azadedilə bilərlər, yaxud onlara təyin olunmuş cəzanın müddəti azaldılabilər <strong>və</strong> ya belə şəxslərin cəzasının çəkilməmiş hissəsi daha yüngülcəza növü ilə ə<strong>və</strong>z edilə bilər <strong>və</strong> yaxud belə şəxslər əla<strong>və</strong> cəzadanazad edilə bilərlər. Amnistiya aktı ilə cəzasını çəkmiş şəxslərinməhkumluğu götürülə bilər.116. Əfvetmə (Cinayət Məcəlləsinin 82-ci maddəsi) fərdi qaydadamüəyyən edilmiş şəxs barəsində Azərbaycan RespublikasınınPrezidenti tərəfindən həyata keçirilir. Cinayət törətməyə görəməhkum olunmuş şəxs əfvetmə aktı ilə cəzanın qalan hissəsiniçəkməkdən azad edilə bilər, yaxud ona təyin olunmuş cəzanınmüddəti azaldıla bilər <strong>və</strong> ya belə şəxsin cəzasının çəkilməmiş hissəsidaha yüngül cəza növü ilə ə<strong>və</strong>z edilə bilər. Ömürlük azadlıqdanməhrum etmə cəzası əfv qaydasında iyirmi beş ildən çox olmayanmüddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzası ilə ə<strong>və</strong>z edilə bilər.Əfvetmə aktı ilə cəzasını çəkmiş şəxsin məhkumluğu götürülə bilər.117. 2002-ci ildə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 27-cimaddəsinin IV hissəsinə edilmiş dəyişikliklər nəticəsində müəyyənedilmişdir ki, fövqəladə <strong>və</strong> hərbi <strong>və</strong>ziyyət vaxtında səlahiyyətli şəxstərəfindən verilmiş əmrin yerinə yetirilməsində insana qarşı silahişlədilməsinə yol verilmir.118. Qəsdən adam öldürmə (maddə 120), evtanaziya, yəni xəstəninxahişi ilə onun ölümünü hər hansı vasitə, yaxud hərəkətlətezləşdirmə <strong>və</strong> ya onun həyatının davam etməsinə kömək edən süni
tədbirləri dayandırma (maddə 135), qanunsuz süni mayalanma <strong>və</strong>embrionu implantasiya etmə, tibbi sterilizasiya (maddə 136), şəxsinrazılığı olmadan onun üzərində tibbi sterilizasiya, yəni şəxsinnəsilartırma qabiliyyətindən məhrum edilməsi, yaxud qadınınhamiləlikdən qorunması məqsədi ilə əməliyyat aparma (maddə136.2), insan orqanlarının <strong>və</strong> ya toxumalarının alqı-satqısı <strong>və</strong> onlarıntransplantasiya məqsədi ilə götürülməsinə məcbur etmə (maddə137), qanunsuz olaraq biotibbi tədqiqatlar aparma <strong>və</strong> ya qadağanedilmiş diaqnostika <strong>və</strong> müalicə üsullarını, dərman vasitələrinintətbiqinə görə cinayət məsuliyyətini müəyyən edən normaları daRespublikanın Cinayət Məcəlləsində nəzərdə tutulmuşdur.119. Son illərdə Azərbaycan Respublikasında qəsdən adam öldürməcinayətlərinin dinamikası azalmaya doğru meyllidir. Bu daaşağıdakı cəd<strong>və</strong>ldən görünür:İl 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006Cinayətləri 14<strong>40</strong> 1395 1460 1552 1520 1681 1804 1904n ümumi 0 8 7 0 6 0 9 5sayıTörədilmişqətllərinsayı242 226 218 212 183 201 192 190120. 1999-cu ildə − 242, 2000-ci ildə − 226, 2001-ci ildə − 218, 2002-ciildə −212, 2003-cü ildə − 183, 2004-cü ildə − 201, 2005-ci ildə −192, 2006-<strong>cı</strong> ildə − 190 qəsdən adam öldürmə cinayətitörədilmişdir. Bu cinayətlər üzrə cinayət işi qaldırılmışdır. Bu günbu cinayətlər üzrə araşdırmalar qurtarılıb. İşlər məhkəməyəgöndərilmiş <strong>və</strong> təqsirləndirilən şəxslər müvafiq cəzalara məhkumedilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu günə qədər CinayətMəcəlləsinin yuxarıda göstərilən maddələr üzrə heç bir cinayət işiqaldırılmamış, bu məsələlər üzrə şikayət <strong>və</strong> ərizələr AzərbaycanRespublikasının Baş Prokurorluğuna daxil olmamışdır.Maddə 7
12<strong>1.</strong> 2000-ci ilin sentyabr ayında qüv<strong>və</strong>yə minmiş AzərbaycanRespublikasının Cinayət Məcəlləsinə “İşgəncə vermə” maddəsi daxiledilmişdir (maddə 113).122. Bu maddəyə müvafiq olaraq tutulmuş <strong>və</strong> ya azadlığı başqa cürməhdudlaşdırılmış şəxslərə fiziki ağrılar <strong>və</strong> ya psixi iztirablar vermə— yeddi ildən on ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə iləcəzalandırılır.123. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 6<strong>1.</strong><strong>1.</strong>9-cumaddəsinə müvafiq olaraq cinayətin zərərçəkmiş şəxsə qarşı xüsusiamansızlıqla, əzab <strong>və</strong> ya işgəncə verməklə törədilməsi cəzanıağırlaşdıran hal kimi sayılır.124. Cinayət Məcəlləsinin 133 - cü maddəsinə (İşgəncə vermə) müvafiqolaraq bu Məcəllənin 126-<strong>cı</strong> maddəsində (Qəsdən sağlamlığa ağırzərər vurma) <strong>və</strong> 127-ci maddəsində (Qəsdən sağlamlığa az ağır zərərvurma) göstərilən nəticələrə səbəb olmayan mütəmadi olaraqdöyməklə <strong>və</strong> ya sair zorakı hərəkətlərlə güclü fiziki ağrı <strong>və</strong> ya psixiiztirablar vermə — üç ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə iləcəzalandırılır. Eyni əməllər: iki <strong>və</strong> ya daha çox şəxsə qarşı <strong>və</strong> yagirov götürülən yaxud oğurlanmış şəxsə qarşı <strong>və</strong> ya sifarişlətörədildikdə; aşkar surətdə hamilə <strong>və</strong>ziyyətində olan qadın barəsindətörədildikdə; bir qrup şəxs, qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs,mütəşəkkil dəstə <strong>və</strong> ya cinayətkar birlik (təşkilat) tərəfindəntörədildikdə; təqsirkar şəxs üçün aşkar surətdə yetkinlik yaşınaçatmayan, habelə köməksiz <strong>və</strong>ziyyətdə olan şəxsə qarşı törədildikdə;zərərçəkmiş şəxsin xidməti <strong>və</strong>zifəsini <strong>və</strong> ya ictimai borcunu yerinəyetirməsi ilə əlaqədar onun özü <strong>və</strong> ya yaxın qohumlarına qarşıtörədildikdə — üç ildən yeddi ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırılır.125. Yuxarıda göstərilən əməllər şəxsdən məlumat almaq <strong>və</strong> ya onuetirafa məcbur etmək, yaxud törətdiyi <strong>və</strong> ya törədilməsində şübhədoğurduğu əmələ görə həmin şəxsi cəzalandırmaq məqsədi ilə özqulluq mövqeyindən istifadə etməklə <strong>və</strong>zifəli şəxs tərəfindən <strong>və</strong> yaonun təhriki ilə törədildikdə — beş ildən on ilədək müddətəazadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.
126. Azərbaycan Respublikasının Cinayət – Prosessual Məcəlləsinin 15-ci maddəsinə müvafiq olaraq cinayət təqibi gedişində aşağıdakılarqadağandır:işgəncələr vermək, fiziki <strong>və</strong> psixi zorakılıqdan, o cümlədən tibbipreparatlardan istifadə etmək, aclığa, hipnoza məruz qoymaq, tibbiyardımdan məhrum etmək, digər qəddar, qeyri-insani <strong>və</strong> yaləyaqəti alçaldan rəftar <strong>və</strong> cəzalar tətbiq etmək;uzun sürən <strong>və</strong> ya kəskin fiziki iztirabla, yaxud səhhətin mü<strong>və</strong>qqətipozulması ilə müşayiət olunan eksperimentlərdə <strong>və</strong> ya digərprosessual hərəkətlərdə iştiraka cəlb etmək, habelə buna bənzər hərhansı digər sınaqlar keçirmək;zərər çəkmiş, şübhəli <strong>və</strong> ya təqsirləndirilən şəxsdən, habelə cinayətprosesində iştirak edən digər şəxslərdən zorakılıq, hədə-qorxu,aldatma yolu ilə <strong>və</strong> onların <strong>hüquqlar</strong>ını pozan sair qanunsuzhərəkətlər tətbiq etməklə ifadə almaq.127. 21 aprel 2006-<strong>cı</strong> il tarixli Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlərNazirliyinin Əmri ilə qeyri-insani <strong>və</strong> ya ləyaqəti alçaldan rəftarvasitəsilə sübutların əldə edilməsinin yolverilməzliyi yenidəndaxili işlər orqanları əməkdaşlarının diqqətinə çatdırılmışdır.Əməkdaşların hüquq mədəniyyəti səviyyəsinin artırılmasına <strong>və</strong>müvafiq xidmətlər üzrə nəzarətin gücləndirilməsinə yönəlmiştədbirlər nəticəsində maddi <strong>və</strong> prosessual <strong>hüquqlar</strong>ının təminedilməsi sahəsində mü<strong>və</strong>ffəqiyyətlər əldə edilmişdir. Dindirməzamanı qanunla nəzərdə tutulmuş şəxslərin iştirakı təmin edilir.Saxlanılma <strong>və</strong> həbs qanunla müəyyən edilmiş müddətdən artıqolmur.128. “Prokurorluq” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanununun18-ci maddəsinə müvafiq olaraq prokuror təhqiqat orqanlarınınfəaliyyətində qanunların eyni cür <strong>və</strong> dürüst icrasını <strong>və</strong> tətbiqinitəmin etmək məqsədilə aşağıdakı nəzarəti həyata keçirir:cinayətlər <strong>və</strong> digər qanuna zidd hərəkətlər barədə təhqiqatorqanlarına daxil olmuş ərizə <strong>və</strong> məlumatların qeydə alınması,onlara baxılması <strong>və</strong> müvafiq tədbirlər görülməsinə dairqanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydalara əməl edilməsi;
təhqiqat orqanları tərəfindən Azərbaycan Respublikasınınqanunlarında nəzərdə tutulmuş hərəkətlərin yerinə yetirilməsi<strong>və</strong> bu fəaliyyət prosesində qəbul olunan qərarların qanuniliyi.129. “Prokurorluq” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanunununqüv<strong>və</strong>yə minməsi ilə əlaqədar olaraq 14 mart 2000-ci il tarixdəAzərbaycan Respublikasının Baş Prokuroru “ Təhqiqat <strong>və</strong> ilkinistintaqda işgəncə <strong>və</strong> digər qeyri-qanuni üsullardan istifadəsi iləmübarizənin gücləndirilməsi üzrə prokurorluğun <strong>və</strong>zifələri” <strong>haqqında</strong>Əmr imzalamışdır. 12 yanvar 2001-ci il tarixdə “Xüsusi məlumatlarıngöndərilməsi” əmri imzalanmış <strong>və</strong> bu əmrə müvafiq olaraqprokurorlara təhqiqat <strong>və</strong> istintaq zamanı hüquq mühafizə orqanlarınınsəlahiyyətli şəxslərinin yol verdikləri qeyri-qanuni hərəkət faktlarınadair xüsusi məlumatların Baş Prokurorluğa dərhal göndərilməsi<strong>haqqında</strong> göstəriş verilmişdir.130. Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin normalarını düzgün tətbiq etməkməqsədilə tutulduğu şəxsə qanunla nəzərdə tutulmuş <strong>hüquqlar</strong>ı izahetmək – o cümlədən müdafiəçinin yardımından istifadə etmək hüququtəhqiqatçıya <strong>və</strong> müstəntiqə tapşırılır.13<strong>1.</strong> Şəxsin həbsi, onun saxlanılma yeri, həmçinin saxlanılma yerinindəyişdirilməsi barəsində həbs edilmiş şəxsin ailə <strong>və</strong> qohumlarınadərhal xəbər verilməlidir. Həbs edilmiş şəxs əcnəbi <strong>və</strong> ya <strong>və</strong>təndaşlığıolmayan şəxsdirsə diplomatik kanallar vasitəsilə onun həbs edilməsibarəsində müvafiq diplomatik nümayəndəliyə xəbər verilməlidir.132. Hər gün prokurorluğun işçiləri tərəfindən rayon <strong>və</strong> şəhər polisbölmələrində yerləşən istintaq təcridxanalarında <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlarınmü<strong>və</strong>qqəti saxlanılma yerlərində yoxlamalar keçirilir.133. Saxlanılmış <strong>və</strong> ya həbs edilmiş şəxsin səhhətinin <strong>və</strong>ziyyətitəhqiqatçı <strong>və</strong> ya müstəntiqin diqqət mərkəzində olmalıdır. Ehtiyacolduğu təqdirdə şəxsin tibbi müayinəsi <strong>və</strong> ya məhkəmə-tibbiekspertizasının keçirilməsi təmin edilməlidir. 27 dekabr 2002-ci iltarixli Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər Nazirinin əmri ilətəcridxanalarda saxlanılan şəxsləri tibbi müayinədən keçirmək <strong>və</strong>onların qohumları ilə görüşmələri üçün normal şəraitin yaradılmasıməqsədilə polis ərazi orqanlarına əla<strong>və</strong> tədbirlərin görülməsitapşırılmışdır.
134. Sübutlara baxarkən, həmçinin ittihamnaməni tərtib <strong>və</strong> ya təsdiqedərkən, işgəncə <strong>və</strong> ya digər yolverilməz üsulların tətbiq edilməsi<strong>haqqında</strong> məlumat olduğu təqdirdə təhqiqatçı, müstəntiq <strong>və</strong> prokurorsübutları obyektiv qiymətləndirərkən işgəncə <strong>və</strong> digər qeyri-qanuniüsullar vasitəsilə əldə edilmiş sübutların mümkünlüyü istisnaetməlidirlər.135. Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin 125-ci maddəsinə müvafiq olaraq aşağıdakı hallarda əldə edilmişməlumatların, sənədlərin <strong>və</strong> digər əşyaların cinayət işi üzrə sübut kimiqəbul edilməsinə yol verilmir:İnsan <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşların konstitusiya hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının,yaxud bu Məcəllənin digər tələblərinin pozulması ilə cinayətprosesi iştirakçılarının qanunla təminat verilən<strong>hüquqlar</strong>ından məhrum etmə <strong>və</strong> ya onlarıməhdudlaşdırmaqla bu sübutların həqiqiliyinə hər hansıyolla təsir göstərəcəyi <strong>və</strong> ya göstərə biləcəyi halda;zorakılıq, hədə-qorxu, aldatma, işgəncə <strong>və</strong> digər qəddar,qeyri-insani, yaxud ləyaqəti alçaldan hərəkətlərin tətbiqedilməsi ilə;136. İşgəncələrə qarşı yönəlmiş beynəlxalq norma konvensiyaları <strong>və</strong>Qanunvericiliyin düzgün tətbiq olunması üçün məhkəmələrə metodikiköməklik göstərmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının AliMəhkəməsi bu sahədə məhkəmə təcrübəsini ümumiləşdirərək nəticədəQətnamə qəbul etmişdir. Bu qətnamədə işgəncələrə qarşı BMT-ninKomitəsinin tövsiyələri öz əksini tapmış <strong>və</strong> xüsusilə qeyd edilmişdirki, işgəncə, qəddar rəftar, fiziki <strong>və</strong> psixi zorakılıq faktları müəyyənedilərsə onlara hüquqi qiymət vermək lazımdır, belə ki, onlarcinayətə görə cəzalandırılan şəxslərdirlər <strong>və</strong> heç bir istisna hal həminfaktların tətbiq olunmasına bəraət qazandırmır. Qəbul edilmiş qərarqeyri-qanuni şəkildə əldə edilmiş sübutlara əsaslana bilməz.137. Plenumun göstərilmiş Qərarı işdə praktiki istifadə üçün bütünməhkəmə <strong>və</strong> ibtidai istintaq orqanlarına göndərilmişdir.138. Məhkəmələrin təcrübəsində ibtidai istintaq zamanı işgəncə <strong>və</strong> pisrəftar faktlarının aşkarlanması diqqətsiz qalmır. Məhkəmə istintaq
prosesində istintaq altında olan şəxslərə qarşı tətbiq edilən işgəncələrbarədə bütün fikirlər baxılır, sübutların toplanması həyata keçirilir,istintaq altında olan şəxsin müdafiə olunması hüququ məhkəmətərəfindən xüsusilə yoxlanılır. Bundan əla<strong>və</strong>, istintaq altında olan şəxsişgəncə <strong>və</strong> pis rəftardan şikayət edirsə, məhkəmələr tərəfindən dərhalməhkəmə-tibbi ekspertiza təyin edilir <strong>və</strong> bu ekspertizanın hərtərəfli,obyektiv <strong>və</strong> müstəqil həyata keçirilməsi təmin edilir. Bundan sonrason qərar çıxarılanda məhkəmələr yenidən bütün əldə edilmişsübutları qiymətləndirirlər <strong>və</strong> ilkin istintaqda istintaq altında olanşəxsə qarşı zorlama faktları olduğu təqdirdə onlar bu qərardagöstərilir.139. Hal-hazırda Azərbaycan Respublikasında keçirilən demokratikhüquqi islahatlar çərçi<strong>və</strong>sində penitensiar sistem fəaliyyətinintəkmilləşdirilməsi, işinin effektivliyinin yaxşılaşdırılması <strong>və</strong>nöqsanların aradan qaldırılması üzrə kompleks tədbirlər görülür.Beləliklə, 28 yanvar 2005-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasınınsərəncamı ilə öz fəaliyyətində buraxılmış nöqsanlara görə Penitensiarxidmətin müdiri tutduğu <strong>və</strong>zifədən azad edilmişdir. Məhkumlarınərzaq ilə təmin edilməsində məsul olan bu xidmətin digər yüksək<strong>və</strong>zifəli şəxslər isə tutduğu <strong>və</strong>zifələrdən azad edilmiş, cinayətməsuliyyətinə cəlb edilmiş <strong>və</strong> məhkum olunmuşdur.1<strong>40</strong>. Cinayət Məcəlləsinin 138-ci maddəsinə müvafiq olaraq (Qanunsuzolaraq biotibbi tədqiqatlar aparma <strong>və</strong> ya qadağan edilmiş diaqnostika<strong>və</strong> müalicə üsullarını, dərman vasitələrini tətbiq etmə) şəxsin razılığıolmadan onun üzərində biotibbi tədqiqatlar aparma— şərti maliyyəvahidi məbləğinin beş yüz mislindən min mislinədək miqdarda cərimə<strong>və</strong> ya iki ilədək müddətə islah işləri <strong>və</strong> ya iki ilədək müddətə müəyyən<strong>və</strong>zifə tutma <strong>və</strong> ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndanməhrum edilməklə <strong>və</strong> ya edilməməklə iki ilədək müddətə azadlıqdanməhrum etmə ilə cəzalandırılır.14<strong>1.</strong> Tətbiqi müəyyən olunmuş qaydada qadağan edilmiş diaqnostika <strong>və</strong>müalicə üsullarını, dərman vasitələrini tətbiq etmə ehtiyatsızlıqdanşəxsin ölümünə <strong>və</strong> ya sağlamlığına ağır <strong>və</strong> ya az ağır zərərvurulmasına səbəb olduqda — şərti maliyyə vahidi məbləğinin beşyüz mislindən min mislinədək miqdarda cərimə <strong>və</strong> ya iki ilədəkmüddətə islah işləri <strong>və</strong> ya üç ilədək müddətə müəyyən <strong>və</strong>zifə tutma <strong>və</strong>ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməklə
<strong>və</strong> ya edilməməklə iki ildən beş ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırılır.142. 14 iyul 2000-ci il tarixli Qanunla təsdiq edilmiş AzərbaycanRespublikasının Cəza icrası Məcəlləsinin 10.3-cü maddəsinə müvafiqolaraq məhkumlar onların həyat <strong>və</strong> sağlamlıqlarını təhlükə altındaqoya bilən tibbi <strong>və</strong> ya başqa təcrübələrə məruz qala bilməzlər.143. Məhkum <strong>və</strong> təqsirləndirilən şəxslərin tam məxfi surətdə müvafiqorqan <strong>və</strong> təşkilatlara müraciətlərini təmin etmək məqsədilə, buşəxslərə <strong>və</strong> onların qohumlarına öz <strong>hüquqlar</strong>ı barədə məlumat verilir.Məhkumlar üçün nəzərdə tutulmuş kitabxanalar qanunverici aktlarlatəmin edilmişdir. Hər məhkum olunmuş şəxsə azərbaycan, rus <strong>və</strong>ingilis dillərində nəşr olunmuş “Məhkumun yaddaş kitabçası” təqdimedilmişdir. “Məhkumun informasiya kitabı” təzə nəşr olunmuşkitabında məhkumların <strong>hüquqlar</strong>ına həsr edilmiş bütün normativhüquqiaktlar nəşr edilmiş, həmçinin insan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə beynəlxalqmüqavilələr yığılmış, o cümlədən insan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə AvropaMəhkəməsinə müraciət qaydaları <strong>haqqında</strong> məlumat əks etdirilmişdir.144. Cəzaların icrası Məcəlləsində məhkumların şikayətlə müraciət etməhüququ təfsilatı ilə əks etdirilmişdir. Məcəllənin 10.2.7-ci maddəsindəməhkumun öz hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının müdafiəsi üçün təklif, ərizə <strong>və</strong>şikayətlə dövlət dilində <strong>və</strong> ya başqa dildə müraciət etmək, zərurihallarda isə bu məqsədlər üçün cəzanı icra edən müəssisə <strong>və</strong> ya orqantərəfindən təqdim edilən tərcüməçi xidmətindən istifadə etməkhüququ əks etdirilmişdir. Eyni zamanda Məcəllənin 10.2.12-cimaddəsində məhkumların müxtəlif instansiyalara müraciət etmək<strong>hüquqlar</strong>ı göstərilmişdir. Həmçinin Məcəllənin 14-cü maddəsitamamilə bu mövzuya həsr edilib <strong>və</strong> “Məhkumların müraciətləri <strong>və</strong>onlara baxılması qaydaları" adlandırılır. Bu maddədə göstərilib ki,“Məhkumların təklif, ərizə <strong>və</strong> şikayətləri yazılı <strong>və</strong> şifahi verilə bilər”.145. Yazılı təklif, ərizə <strong>və</strong> şikayətlər cəzaçəkmə müəssisəsininmüdiriyyəti tərəfindən göndərilir. Məhkumların təklif, ərizə <strong>və</strong> şikayətgöndərdiyi orqan <strong>və</strong> ya <strong>və</strong>zifəli şəxslər onlara qanunvericilikləmüəyyən edilmiş müddətdə baxmalı <strong>və</strong> nəticəsi barədə məhkumayazılı məlumat verməlidirlər.
146. 9 fevral 2001-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikası prokurorluğuorqanlarında <strong>və</strong>təndaşların müraciətlərinə baxılması işinin daha datəkmilləşdirilməsi” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının BaşProkurorluğunun əmri ilə istintaq <strong>və</strong> təhqiqat orqanlarınınfəaliyyətində qanunsuzluqlar, ibtidai araşdırmanın qeyri-obyektivaparılması, şübhəli <strong>və</strong> təqsirləndirilən şəxsin müdafiə hüquqununpozulması, yolverilməz istintaq üsullarının tətbiq edilməsi, təhqiqat <strong>və</strong>ibtidai istintaq zamanı işgəncə vermə, döyülmə, yaxud digər formadafiziki <strong>və</strong> psixi zor göstərilməklə müşayiət olunan təzyiqlər tətbiqolunması, qanunsuz tutma barədə müraciətlər ibtidai araşdırmayaprosessual rəhbərliyi həyata keçirən prokurora bilavasitə nəzarəti ilətəxirə salınmadan yoxlanılması tapşırılmışdır.147. 14 fevral 2003-cü il tarixdə Azərbaycan Respublikasının “ İşgəncə,qeyri-insani <strong>və</strong> ya ləyaqəti alçaldan rəftar <strong>və</strong> cəzaların qabağıalınması” <strong>haqqında</strong> Avropa Konvensiyasına qoşulması ilə əlaqədarBaş Prokuror “Prokurorluq orqanlarının <strong>və</strong>zifələri “ <strong>haqqında</strong> əmrimzalamışdır. 1 dekabr 2006-ci il tarixdə isə “insan hüquq <strong>və</strong> əsasazadlıqlarının müdafiəsi” <strong>və</strong> prokurorluq orqanları ilə cinayət təqibizamanı insan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə Avropa Məhkəməsinin presedent hüququ<strong>haqqında</strong> Avropa Konvensiyası maddələrinin tələblərinin nəzərəalınması barədə əmr imzalanmışdır.148. Bu əmrlər istintaq <strong>və</strong> ibtidai araşdırma zamanı insan <strong>hüquqlar</strong>ınımüdafiə edən qanunun icrasına <strong>və</strong> həyata keçirilməsinə prokurornəzarətinin effektivliyinin artırılmasına yönəlmiş konkret tədbirlərinəzərdə tutur.149. Konkret bir şəxsdən, onun qohumlarından <strong>və</strong> ya digər şəxslərdən,təşkilatlardan ona qarşı işgəncə <strong>və</strong> ya digər qeyri-qanuni əməllərintətbiq edilməsi <strong>haqqında</strong> məlumat <strong>və</strong> ya da şikayət daxil olduğutəqdirdə, həmçinin müstəntiq <strong>və</strong> təhqiqatçı tərəfindən işgəncə <strong>və</strong> yadigər qeyri-qanuni davranışların tətbiqi izləri aşkarlandığı təqdirdə,hətta şikayət edilmədən belə hər bir fakt hərtərəfli <strong>və</strong> obyektiv şəkildəyoxlanılmalıdır. Təqsirləndirilən şəxs tutduğu <strong>və</strong>zifədənkənarlaşdırılmalı <strong>və</strong> məsuliyyətə cəlb olunmalıdır. Zərər çəkmiş şəxsəgörülmüş tədbirlər barədə məlumat verilir, ona mənəvi <strong>və</strong> maddiziyanın ödənilməsi hüququ izah edilir <strong>və</strong> bu hüququn real təminedilməsi üçün müvafiq şərait yaradılır.
150. 83.5-ci maddədə qeyd edilmişdi ki, cəzaçəkmə müəssisələrininfəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirən orqanlara, AzərbaycanRespublikasının insan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə mü<strong>və</strong>kkilinə (ombudsmana) <strong>və</strong>İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinə ünvanlanmış təklif, ərizə<strong>və</strong> şikayətlər senzuradan keçirilmir <strong>və</strong> bir gündən gec olmayaraq(istirahət <strong>və</strong> iş günü hesab edilməyən bayram günləri istisna olmaqla)aidiyyəti üzrə göndərilir.15<strong>1.</strong> 17 mart 2005-ci il tarixli Qanuna müvafiq olaraq AzərbaycanRespublikası “Zorakı cinayətlərin qurbanlarına vurulmuş ziyanınkompensasiyası <strong>haqqında</strong> Avropa Konvensiyasına” qoşuldu.152. Azərbaycan Respublikasının milli qanunvericiliyində zərər çəkmişşəxsin kompensasiya almaq hüququ <strong>və</strong> kompensasiya almaq qaydasıAzərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin XX-cifəsli ilə (Zərər çəkmiş şəxsə kompensasiya verilməsi ) tənzimlənir.Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin 189-cu maddəsinə müvafiq olaraqcinayət qanunu ilə nəzərdə tutulmuş əməllə vurulmuş ziyana görəzərər çəkmiş şəxs kompensasiya almaq hüququna o zaman malik olurki, ona qarşı bu əməlin törədilməsi aşağıdakılarla müəyyən olunur:məhkəmənin hökmü ilə; cinayət prosesini həyata keçirən orqanınyekun qərarı ilə. Zərər çəkmiş şəxs cinayət qanunu ilə nəzərdətutulmuş əməllə ona vurulmuş ziyana görə aşağıdakı məbləğdəkompensasiya almaq hüququna malikdir: ona qarşı xüsusilə ağırcinayət törədildikdə — üç yüz otuz manat; ona qarşı ağır cinayəttörədildikdə — yüz altmış beş manat.153. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin <strong>və</strong>saiti hesabına zərərçəkmiş şəxsə cinayət qanunu ilə nəzərdə tutulmuş əməllə vurulmuşziyana görə kompensasiya verilməsi məsələsini zərər çəkmiş şəxsinərizəsi ilə məhkəmə həll edir. Cinayət-prosessual Məcəlləsinin 19<strong>1.</strong>2-ci maddəsinə müvafiq olaraq zərər çəkmiş şəxsə AzərbaycanRespublikasının dövlət büdcəsinin <strong>və</strong>saiti hesabına kompensasiyaverilməsi <strong>haqqında</strong> qərarı ittiham hökmündə əks etdirərkən məhkəməhəmçinin kompensasiya qismində ayrılan pul məbləğinin məhkumedilmiş şəxsdən tutulub dövlət büdcəsinə qaytarılmasını hökmdəgöstərir.154. Azərbaycan Respublikası Cinayətlərin İcrası Məcəlləsində,həmçinin Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyinin
əsasnaməsində, Avropa Penitensiar Qaydalarında <strong>və</strong> digər beynəlxalqsənədlərdə məhkumların islah edilməsində ictimaiyyətin iştirakınımüəyyən edən, cəzaları həyata keçirən müəssisələrin fəaliyyəti üzrəictimai nəzarəti tənzimləyən normalar müəyyən edilmişdir. İrəlisürülmüş təkliflər əsasında bu sahədə <strong>hüquqlar</strong>ı müdafiə edəntəşkilatlarla qarşılıqlı əlaqələri gücləndirmək məqsədilə“Məhkumların islah edilməsində ictimaiyyətin iştirakı <strong>və</strong> cəzalarıtətbiq edən müəssisələrdə ictimai nəzarəti həyata keçirilməsi üzrəQaydalar” adlı layihə hazırlanmışdır. Bundan sonra bu layihə ƏdliyyəNazirliyinin Kollegiyası tərəfindən təqdir edilmiş <strong>və</strong> ƏdliyyəNazirinin müvafiq Əmri ilə təsdiqlənmişdir. Göstərilmiş qaydalaramüvafiq olaraq məhkumların islah edilməsində iştirak edən <strong>və</strong>ictimai nəzarəti həyata keçirən İctimai Komitə yaratmaq məqsədiləSeçki Komissiyası təsis edilmişdir. Bu Komissiyanın heyətinəparlamentin deputatları, Vəkillər Kollegiyası, Ali Məhkəmə, ədliyyəorqanları, prokurorluğun nümayəndələri, ölkənin elmi, dini <strong>və</strong> ictimaixadimlər daxil olmuşdur. Seçki Komissiyasının birinci iclasındaƏdliyyə Naziri iştirak edirdi. Bu iclasda qarşıda duran məqsədlərmüəyyən edilmişdi.İctimai Komitəni yaratmaq <strong>və</strong> onun işində iştirak etmək istəyənşəxslər barədə müraciətləri qəbul etmək məqsədilə kütləvi informasiyavasitələrində, o cümlədən Ədliyyə Nazirliyinin internet saytında <strong>və</strong> çaporqanlarında müsabiqə keçirilməsi <strong>və</strong> Seçki komissiyasına müvafiqproqram <strong>və</strong> təkliflərlə ərizələrin qəbul edilməsi <strong>haqqında</strong> elanlarverilmişdir.İctimai Komitənin işində iştirak etmək istəyən bəzi qeyrihökuməttəşkilatları tərəfindən təqdim olunmuş sənədlərə baxılmışdır.Qaydalara uyğun olaraq keçirilmiş seçmə nəticəsində yüksək mənəvikeyfiyyətlərə, insan <strong>hüquqlar</strong>ının müdafiəsi sahəsində təcrübəyə <strong>və</strong>biliklərə malik olan namizədlərə üstünlük verilmişdir.Açıq mübahisələr nəticəsində İctimai komitənin üzvləriseçilmişdir. Bu Komitənin heyətinə aşağıdakı təşkilatlarınnümayəndələri daxil olmuşdur: insan <strong>hüquqlar</strong>ı <strong>və</strong> qanuniliyinmüdafiəsi üzrə İctimai Birlik, Demokratiya <strong>və</strong> insan <strong>hüquqlar</strong>ıKomitəsi, Işgəncələrə qarşı Azərbaycan Komitəsi, azadlıqdanməhrumetmə yerlərinin müşahidəsi Ictimai Birliyi, “El” inkişafproqramları Mərkəzi, “Konstitusiya” tədqiqat fondu, Azərbaycan GəncHüquqşünaslar Birliyi, insan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə <strong>Beynəlxalq</strong> CəmiyyətinAzərbaycan Milli bürosu, Vətəndaşların Əmək Hüquqlarının MüdafiəLiqası. Komitənin birinci iclasında təşkilati məsələlər müzakirə edilmiş
<strong>və</strong> əlaqələndirici seçilmişdir. Komitənin fəaliyyətini təmin etmək üçünmüvafiq tədbirlər görülmüşdür. Bu tədbirlərə cəzaçəkmə müəssisələrinəburaxılış qaydalar <strong>haqqında</strong> ədliyyə nazirinin əmrinə müvafiqdəyişikliklərin edilməsi də daxildir. Yuxarıda göstərilən müəssisələrəmaneəsiz daxil olmaq üçün Komitənin üzvləri nazir tərəfindənimzalanmış xüsusi buraxılışlarla təmin edilmişdir. Komitə daimmonitorinqlər keçirdir, onun üzərinə qoyulmuş <strong>və</strong>zifələri icra edir.Nəticədə isə Komitə penitensiar xidmətin təkmilləşdirilməsinəyönəlmiş tədbirlərin təyin edilməsində istifadə edilən müvafiqtövsiyələr verir.155. 1999-2006-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Prokurorluğununorqanlarına istintaq <strong>və</strong> təhqiqat zamanı yolverilməz metodlardanistifadə faktlarına görə <strong>və</strong>təndaşlardan 377 ərizə <strong>və</strong> müraciət daxilolub. Onlardan 1999-cu ildə - 25 ərizə, 2000-ci ildə - 6 ərizə, 2001-ciildə 74 ərizə, 2002-ci ildə 49 ərizə, 2003-cü ildə - 50 ərizə, 2004-cüildə -31 ərizə, 2005-ci ildə 76 - ərizə, 2006-<strong>cı</strong> ildə isə 66 - ərizə daxilolmuşdur. Göstərilmiş saydan 370 ərizə üzrə gətirilmiş dəlillərintəsdiq edilməməsinə görə cinayət işinin qaldırılmasında rədd cavabıbarəsində qərar çıxarılmışdır. 7 ərizə üzrə cinayət işi qaldırılmış <strong>və</strong>istintaq aparılmışdır. 1999-2007-ci illərdə hüquq mühafizəorqanlarının əməkdaşları tərəfindən həyata keçirilən işgəncə, qeyriinsani<strong>və</strong> ya ləyaqəti alçaldan rəftara görə polisin 8 əməkdaşı cinayətməsuliyyətinə cəlb edilmişdi.156. Vətəndaşların hər belə bir müraciəti prokurorluğun rəhbərliyininnəzarəti altında idi. Yoxlamalar nəticəsində <strong>və</strong>zifəli şəxslərə qarşımüvafiq tədbirlər görülmüşdür.157. Oğurluq faktının araşdırması nəticəsində 25 avqust 2005-ci il tarixdəMingəçevir Şəhər polis İdarəsinə <strong>və</strong>təndaş Alışov Rasim Cəfər oğlugətirilmişdir. Dindirmə zamanı cinayətdə digər əlbirləri müəyyənetmək məqsədilə Alışov Rasimə qarşı fiziki təsir metodları tətbiqedilmiş <strong>və</strong> o, bədənində aldığı xəsarətlər nəticəsində <strong>və</strong>fat etmişdir.Mingəçevir şəhərinin Prokuroru tərəfindən cinayət işi qaldırılmışdır.Polisin üç <strong>və</strong>zifəli şəxs həbs edilmiş, bundan sonra isə məhkəməninhökmü ilə məhkum edilmişdir.158. 13 avqust 2005-ci il tarixdə Bakı şəhəri Nərimanov rayonunun 18-cipolis İdarəsinə soyğunçuluq məqsədilə hücumda təqsirləndirilən
<strong>və</strong>təndaş Ağayev Bayram Ağalar oğlu gətirilmişdir. Polisin bir sıra<strong>və</strong>zifəli şəxslərin öz xidməti <strong>və</strong>zifələrini lazımi qaydada həyatakeçirilməməsi nəticəsində dəmir tora əl qandalı ilə zəncirlənmiş B.Ağayev digər şəxslərin qabağında şəxsiyyətin ləyaqətini alçaldan<strong>və</strong>ziyyətdə bir neçə saat qalmış <strong>və</strong> bu da onu özünə qəsd etməyəvadar etmişdir. Bu fakt üzrə cinayət işi qaldırılmış <strong>və</strong> polis zabiti D.Məmmədov üç il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdir.159. Bundan əla<strong>və</strong>, 2005-ci ildə Gəncə şəhər Nizami rayonunun Polisİdarəsinin cinayət axtarışı şöbəsinin müdiri K. Qasımov fizikizorakılığın törədilməsinə görə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilmişdir.160. 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu sənədlərinxüsusi məcmuəsini (2 cild) hazırlamışdır. Bu məcmuəyə aşağıdakılardaxil edilmişdir: işgəncələrə qarşı Konvensiya, müvafiq Komitənin <strong>və</strong>“<strong>Beynəlxalq</strong> Amnistiya” beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatınıntövsiyələri, Prezidentin sərəncamları, Baş Prokurorun əmrləri, AliMəhkəmənin plenumunun qərarları <strong>və</strong> digər sənədlər. Məcmuəprokurorluğun bütün orqanlarına göndərilmişdir.16<strong>1.</strong> 2007-ci ilin mart ayında Azərbaycan Respublikasının BaşProkurorluğu Ombudsman aparatı ilə birgə istintaq zamanı insan<strong>hüquqlar</strong>ına riayət edilməsini təmin etmək üçün Konfranskeçirilmişdir. Bu konfransa Respublikanın bütün hüquq mühafizəorqanlarının nümayəndələri də<strong>və</strong>t edilmişdir.162. Gündəlik xidməti fəaliyyətində, o cümlədən kütləvi tədbirlərin,operativ-istintaq işlərinin həyata keçirilməsində insan <strong>hüquqlar</strong>ınariayət edilməsi məsələləri hüquq mühafizə orqanlarının rəhbərliyinindiqqət mərkəzindədir. Onlar kollegiyalarda, operativ iclaslardasistematik baxılır. Məcburi surətdə polisin əməkdaşlarına qarşışikayətlər xüsusi nəzarətə alınır. Vətəndaşlarla mübahisələrinyaradılmasına yol verən səbəb <strong>və</strong> şəraitlər hərtərəfli baxılır. Müxtəlifqanun pozuntularına görə həbs edilmiş şəxslərin <strong>hüquqlar</strong>ının sözsüztəmin edilməsinə prioritet diqqət yetirilir.163. Etik normalara riayət edilməsi, xidməti intizama <strong>və</strong> qanuniliyənəzarəti gücləndirmək məqsədilə Daxili İşlər Nazirliyininstrukturunda xüsusi xidmət sahələri yaradılmışdır. Bu sahələrinarasında daxili istintaqlar, işdə xüsusi heyət, daxili təhlükəsizlik
idarələri də mövcuddur. 8 aprel 2005-ci il tarixdə Nazirliyin Əmri ilə“daxili işlər orqanları əməkdaşlarının etik davranış Məcəlləsi” təsisedilmişdir.164. Ötən il <strong>və</strong>təndaşlara polis əməkdaşlarının qanunsuz hərəkətləri<strong>haqqında</strong> dərhal xəbər vermək imkanı verən “qaynar xətt” təşkiledilmişdir.165. Qanuniliyin <strong>və</strong>ziyyəti daim təhlil edilir. Hər pozulma faktı üzrəxidməti istintaq aparılır, təqsirləndirilən şəxslərə qarşı məsuliyyəttədbirləri görülür. Hüquq mühafizə orqanlarının əməkdaşlarıtərəfindən hüquq pozuntusu faktlarının statistik tədqiqatlar aparılır,demokratik tendensiyalar nöqteyi-nəzərindən, polislərin peşəhazırlanması sistemi istiqamətinin dəyişdirilməsində nəticələr nəzərəalınır. İnsan <strong>hüquqlar</strong>ına riayət edilməsinə həsr olunmuş xüsusi <strong>və</strong>kifayət qədər geniş dövr onların hazırlanmasının proqramına daxildir.Polis Akademiyasında alimlər, müxtəlif inkişaf etmiş ölkələrintəcrübəçilərinin köməyi ilə “Polis <strong>və</strong> insan <strong>hüquqlar</strong>ı” tematik kursuişlənib hazırlanmışdır. Avropa Şurası ekspertləri bu tematik kursamüsbət rəy vermişlər.166. Xarici həmkarlarla metodik, tədris ədəbiyyatı ilə daimi mübadilətəşkil edilmişdir. İnsan <strong>hüquqlar</strong>ına riayət edilməsi məsələlərinə,polisin gündəlik işində demokratik tendensiyaların təsdiq edilməsiyollarının axtarışına həsr olunmuş seminarlar, elmi-praktikikonfranslar sistematik keçirilir.167. “Azərbaycan Respublikasının qanununun tətbiq edilməsi“Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsininqüv<strong>və</strong>yə minməsi, təsdiq edilməsi <strong>və</strong> bu məsələlərlə bağlı hüquqitənzimləmələr” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikası PrezidentininƏmrinə <strong>və</strong> 25 avqust 2000-ci il tarixdə bu qanunla təsdiq edilmişAzərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsinə”müvafiq olaraq ictimai təhlükəsizliyinə, iqtisadi fəaliyyətə, ictimaiqaydaya <strong>və</strong> dövlət hakimiyyətinə (Azərbaycan RespublikasınınCinayət Məcəlləsinin 206, 214, 214-1, 216, 219, 219-1, 233-2, 233-3,224-1, 270 <strong>və</strong> 271-285 maddələri) qarşı yönəlmiş cinayətlərin ibtidaiistintaqlar Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik NazirliyininBaş İstintaq <strong>və</strong> Təhqiqat İdarəsi tərəfindən aparılır. Yuxarıdagöstərilən cinayətlərin obyektiv ilkin istintaqı aparmaq məqsədilə
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada təqsirləndirilən <strong>və</strong>müttəhim şəxslərin azadlığı mü<strong>və</strong>qqəti məhdudlaşdırılır <strong>və</strong> onlarAzərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin İstintaqtəcridxanasında saxlanılır.168. Baş İstintaq İdarəsində <strong>və</strong> İstintaq Təcridxanasında xidməti işAzərbaycan Respublikası Prezidentinin Əmrlərində göstərilmiştələblərinə, Cinayət, Cinayət-Prosessual <strong>və</strong> Cəzaların İcrasıMəcəlləsinə, milli təhlükəsizlik naziri tərəfindən qüv<strong>və</strong>də olanqanunvericiliyin əsasında təsdiq edilmiş daxili normativ-hüquqiaktlara uyğun olaraq, həmçinin “işgəncə, qeyri-insani <strong>və</strong> yaləyaqəti alçaldan rəftar <strong>və</strong> cəzalarına qarşı BMT-ni Konvensiyası”,“Məhbuslarla rəftar qaydasının minimal standartı”, (1955-ci il),“Hüquqi qaydaların müdafiəsi üzrə <strong>və</strong>zifəli şəxslərin müraciətiMəcəlləsi”, (1979-cu il), “işgəncə <strong>və</strong> digər qəddar, qeyri-insani, yaxudləyaqəti alçaldan hərəkətlərin tətbiqindən məhbusların <strong>və</strong> həbs edilmişşəxslərin müdafiəsi sahəsində hakimlərin <strong>və</strong> səhiyyə işçilərinin tibbietikprinsipləri” (1982-ci il) ilə nəzərdə tutulmuş müddəalarınəsasında, həmçinin işgəncə, qeyri-insani <strong>və</strong> ya ləyaqəti alçaldanrəftar <strong>və</strong> cəzaların qarşısını alınması üzrə Avropa KomitəsininStandartları ilə həyata keçirilir.169. Qanunvericiliyin normalarına riayət edilməsi sahəsində AzərbaycanRespublikası Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin Baş İstintaq İdarəsininfəaliyyəti üzrə nəzarət prokurorluq <strong>və</strong> məhkəmə orqanları tərəfindənhəyata keçirilir. Ötən illər ərzində Milli Təhlükəsizlik NazirliyininBaş İstintaq İdarəsi tərəfindən qeyri-qanuni saxlanılma, həbs edilmə<strong>və</strong> cinayət məsuliyyətinə şəxslərin cəlb edilməsi faktları qeydəalınmamış, həmçinin cinayət prosesinin iştirakçılarına qarşı işgəncə <strong>və</strong>ləyaqəti alçadan rəftar faktları Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinə daxilolmamışdır. Məsuliyyəti asanlaşdırmaq məqsədilə təqsirləndirilənşəxslər Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinə ərizəni xahiş formasındatəqdim edirlər <strong>və</strong> həmin ərizə qanunvericiliyə uyğun olaraq baxılır.170. Əla<strong>və</strong> məlumat Paktın 2-ci maddəsinin hazırkı məruzəsininbölməsindədir.Maddə 8
17<strong>1.</strong> Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 106-<strong>cı</strong> (Köləlik)maddəsinə müvafiq olaraq köləlik, yəni şəxs üzərində mülkiyyəthüququna xas olan səlahiyyətləri tam <strong>və</strong> ya qismən həyata keçirmə —beş ildən on ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə iləcəzalandırılır.172. Eyni əməllər yetkinlik yaşına çatmayana qarşı <strong>və</strong> ya şəxsi xariciölkəyə daşımaq məqsədi ilə törədildikdə — yeddi ildən on iki ilədəkmüddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.173. Kölə ticarəti, yəni şəxsi köləliyə yönəltmək <strong>və</strong> ya kölə kimi istifadəetmək, satmaq <strong>və</strong> ya dəyişdirmək məqsədi ilə saxlama, onunbarəsində sərəncam vermə, habelə kölə ticarəti <strong>və</strong> kölələrin daşınmasıilə bağlı hər hansı bir əməl, eləcə də cinsi köləlik <strong>və</strong> ya köləlikəsasında cinsi azadlığa qəsd edən əməl — beş ildən on ilədəkmüddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.174. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi ilə cinayəttörədilməsinə görə cəza kimi katorqa işləri nəzərdə tutulmamışdır.175. İnsan alveri ilə mübarizədə birgə fəaliyyəti üçün müvafiq dövlətstrukturlarının imkanlarını təmin etmək məqsədilə 6 may 2004-cü iltarixdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə“Azərbaycan Respublikasında insan alveri ilə mübarizə üzrə MilliFəaliyyət Planı” təsdiq edilmişdir.176. 2004-cü ildə Planın təşkilati-praktiki tədbirlərini həyata keçirməkməqsədilə milli əlaqələndirilmə institutu təsis edilmişdir. AzərbaycanRespublikasının Daxili İşlər Nazirliyinin strukturunda insan alveri iləmübarizə üzrə müvafiq sahələrə uyğun İdarə təşkil edilmişdir.177. Milli fəaliyyət Planında insan alveri ilə mübarizədə əsas <strong>və</strong>zifələri,onların icrasında müxtəlif strukturların iştirakı (icra hakimiyyətininorqanları, qeyri-hökumət təşkilatları, beynəlxalq tərəfdarlar <strong>və</strong> digərorqanlar) <strong>və</strong> insan alveri ilə mübarizə sahəsində digər tədbirlər dənəzərdə tutulur.178. 2005-ci ilin Milli Planına müvafiq olaraq Respublikanın bir sırarayon <strong>və</strong> şəhərlərində gənclər <strong>və</strong> idman sahəsində mütəxəssislər, yerligənc QHT nümayəndələri <strong>və</strong> gənc hərəkətinin fəal iştirakçıları üçün
insan alveri üzrə məşqlər keçirilir. Bu məşqlərdə iştirakçılara busahədə istər milli, istərsə də beynəlxalq qanunvericilikdən, həmçinininsan alveri ilə profilaktik metodlardan məlumat verilmişdir.Gənclərlə daim görüşlər keçirilir. Bu görüşlərdə onlara insan alverimetodlarından <strong>və</strong> nəticələrindən məlumat verilir.179. İnsan alveri profilaktikasının, insan alveri mübarizəsinin hüquqi <strong>və</strong>təşkilati əsaslarını müəyyən etmək, həmçinin AzərbaycanRespublikasında insan alveri qurbanlarının müdafiəsini tənzimlənmək<strong>və</strong> onlara yardım göstərmək üçün 28 iyun 2005-ci il tarixdə “İnsanalveri ilə mübarizə” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanunuqəbul edilmişdir.180. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin Qərarları: 9 noyabr 2005-ci il tarixdə insan alveri qurbanları üçün xüsusimüəssisələrin yaradılması, maliyyələşdirilməsi, fəaliyyəti, həmçininonların fəaliyyətində nəzarət qaydaları müəyyən edən “İnsan alveriqurbanları üçün xüsusi müəssisələrin yaradılması,maliyyələşdirilməsi, fəaliyyəti, habelə onların fəaliyyətinə nəzarətQaydaları" təsdiq edilmişdir; 12 yanvar 2006-<strong>cı</strong> il tarixdə Daxili İşlər Nazirliyinin nəzdindəyaradılmış <strong>və</strong> fəaliyyət göstərən insan alveri qurbanları üçünyaradılmış xüsusi kömək Fondunun hüquqi əsaslarını müəyyən edən“İnsan alveri qurbanlarına kömək fondu” <strong>haqqında</strong> Əsasnamə təsdiqedilmişdir; 6 mart 2006-<strong>cı</strong> ildə insan alveri qurbanlarının sosial reabilitasiyasınınmexanizmlərini müəyyən edən "İnsan alveri qurbanlarının sosialreabilitasiyasının həyata keçirilməsi qaydaları" təsdiq edilmişdir; 17 iyun 2006-<strong>cı</strong> ildə insan alveri qurbanlarına reinteqrasiya vaxtındaverilən müavinət – 30 şərti maliyyə vahidi məbləğində müəyyənedilmişdir.18<strong>1.</strong> İnsan alveri qurbanlarının reabilitasiya, onların təhlükəsizliyinintəmin edilməsi, tibbi, psixoloji, sosial, məişət <strong>və</strong> hüquqi köməkgöstərilməsi məsələləri diqqət mərkəzindədir.182. Məqsədi insan alveri qurbanlarına yardım etmək olan yuxarıdagöstərilmiş qanunverici aktları həyata keçirmək üçün AzərbaycanRespublikasının Hökuməti tərəfindən sosial reabilitasiya Mərkəzinin
Nizamnamə layihəsi hazırlanmış <strong>və</strong> müvafiq qaydada qeyd edilmişdir.Mərkəzin tam inkişafı üçün 2007-ci ilin axırına qədər bütün təşkilatiməsələlərin qurtarılması nəzərdə tutulur.183. 2001-ci ildə insan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə BMT Komitəsinin iclasındaAzərbaycan Respublikasının ikinci dövri məruzəsinin dinlənilməsindəqeyd edilmişdir ki, Azərbaycan Respublikasının CinayətMəcəlləsində insan alverinə görə məsuliyyət müəyyən edən ayrınorma nəzərdə tutulmayıb.184. İnsan alveri ilə mübarizə etmək məqsədilə 30 sentyabr 2005-ci iltarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə AzərbaycanRespublikasının Cinayət Məcəlləsinə aşağıdakı maddələr əla<strong>və</strong>edilmişdir:185. Cinayət Məcəlləsinin (İnsan alveri) 144-1-ci maddəsinə müvafiqolaraq insan alveri, yəni şəxsin alqı-satqısı <strong>və</strong> ya ona sahiblikləəlaqədar digər əhdlərin bağlanması, yaxud onun istismar edilməsiməqsədilə Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədindənkeçirilməsi üçün <strong>və</strong> ya eyni məqsədlə digər şəxslərə verilməsi üçüncəlb edilməsi, əldə edilməsi, saxlanılması, gizlədilməsi, daşınması,verilməsi <strong>və</strong> ya qəbul edilməsi — əmlakı müsadirə olunmaqla, beşildən on ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.186. Eyni əməllər: İki <strong>və</strong> ya daha çox şəxs barəsində törədildikdə;yetkinlik yaşına çatmayan şəxs barəsində törədildikdə; təqsirkar şəxsüçün aşkar surətdə hamilə <strong>və</strong>ziyyətində olan qadın barəsindətörədildikdə; qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs, mütəşəkkil dəstə <strong>və</strong>ya cinayətkar birlik (cinayətkar təşkilat) tərəfindən törədildikdə;təqsirkar şəxs tərəfindən öz qulluq mövqeyindən istifadə etməklətörədildikdə; həyat <strong>və</strong> sağlamlıq üçün təhlükəli olan zor tətbiq etməklə<strong>və</strong> ya belə zor tətbiq etmək hədəsi ilə törədildikdə zərərçəkmiş şəxsəişgəncə verməklə <strong>və</strong> ya onunla qəddar, qeyri-insani, yaxud onunləyaqətini alçaldan rəftar etməklə törədildikdə; zərərçəkmiş şəxsinorqanlarından <strong>və</strong> ya toxumalarından istifadə etmək məqsədilətörədildikdə — əmlakı müsadirə olunmaqla, səkkiz ildən on iki ilədəkmüddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.187. Eyni əməllər ehtiyatsızlıqdan zərərçəkmiş şəxsin ölümünə <strong>və</strong> yadigər ağır nəticələrə səbəb olduqda — əmlakı müsadirə olunmaqla, on
ildən on beş ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə iləcəzalandırılır.Qeyd:<strong>1.</strong> Bu maddədə «insanın istismarı» dedikdə, məcburi əmək (xidmət),cinsi istismar, köləlik, köləliyə bənzər adətlər <strong>və</strong> onlardan irəli gələnasılılıq <strong>və</strong>ziyyəti, insan orqanlarının <strong>və</strong> toxumalarının qanunsuzçıxarılması, şəxs üzərində qanunsuz biotibbi tədqiqatların aparılması,qadının surroqat ana kimi istifadə edilməsi, qanunsuz, o cümlədəncinayətkar fəaliyyətə cəlb etmə başa düşülür.2. İnsan alverindən zərərçəkmiş şəxsin istismar olunmasına dairrazılığı, həyat tərzi, habelə əxlaqsız davranışı insan alverində təqsirlibilinən şəxsin cəzasını yüngülləşdirən hal qismində nəzərə alınabilməz.188. 24 mart 2000-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikası <strong>Beynəlxalq</strong>Əmək Təşkilatının 1957-ci ildən məcburi əməyin ləğv edilməsi<strong>haqqında</strong> Konvensiyasına qoşuldu.189. Cinayət Məcəlləsinin 144-2-ci maddəsinə (Məcburi əmək) müvafiqolaraq hədə-qorxu, zor tətbiq etməklə <strong>və</strong> ya zor tətbiq etmək hədəsiilə, habelə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş xüsusi hallardan başqaşəxsin azadlığını məhdudlaşdırmaqla müəyyən işin yerinəyetirilməsinə (xidmətin göstərilməsinə) məcbur etmə — iki ilədəkmüddətə islah işləri <strong>və</strong> ya eyni müddətə azadlıqdan məhrum etmə iləcəzalandırılır.190. Eyni əməllər: iki <strong>və</strong> ya daha çox şəxs barəsində törədildikdə; təkrartörədildikdə; yetkinlik yaşına çatmayan şəxs barəsində törədildikdə;təqsirkar şəxs üçün aşkar surətdə hamilə <strong>və</strong>ziyyətində olan qadınbarəsində törədildikdə; təqsirkar şəxs tərəfindən öz qulluqmövqeyindən istifadə etməklə törədildikdə; qabaqcadan əlbir olan birqrup şəxs, mütəşəkkil dəstə <strong>və</strong> ya cinayətkar birlik (cinayətkartəşkilat) tərəfindən törədildikdə — üç ildən beş ilədək müddətəazadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.19<strong>1.</strong> Eyni əməllər ehtiyatsızlıqdan zərərçəkmiş şəxsin ölümünə <strong>və</strong> yadigər ağır nəticələrə səbəb olduqda — beş ildən on ilədək müddətəazadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.
192. Cinayət Məcəlləsinin 316-1-ci maddəsinə (İnsan alverindənzərərçəkmiş şəxs <strong>haqqında</strong> konfidensial məlumatları yayma) müvafiqolaraq insan alverindən zərərçəkmiş şəxs <strong>haqqında</strong> konfidensialməlumatları qanunsuz toplama, yaxud qəsdən yayma — şərti maliyyəvahidinin yüz mislindən beş yüz mislinədək miqdarda cərimə <strong>və</strong> ya ikiyüz qırx saatadək ictimai işlər <strong>və</strong> ya bir ilədək müddətə islah işləri iləcəzalandırılır.193. Eyni əməllər təqsirkar şəxs tərəfindən öz qulluq mövqeyindənistifadə etməklə törədildikdə — şərti maliyyə vahidinin beş yüzmislindən min mislinədək miqdarda cərimə <strong>və</strong> ya bir ilədək müddətəislah işləri <strong>və</strong> ya altı ayadək müddətə azadlıqdan məhrum etmə iləcəzalandırılır.194. Eyni əməllər ağır nəticələrə səbəb olduqda — bir ildən beş ilədəkmüddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.Qeyd:Bu maddədə «konfidensial məlumat» dedikdə, yayılması insan alverindənzərər çəkmiş şəxsin, onun yaxın qohumlarının, habelə insan alverinə qarşımübarizəyə yardım göstərən şəxslərin həyat <strong>və</strong> sağlamlığına təhlükə yaradanhər hansı məlumat başa düşülür.195. 11 iyul 2000-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının qanunu ilətəsdiq edilmiş Azərbaycan Respublikasının “İnzibati xətalarMəcəlləsinə” 150-1-ci maddəsi (Sənədsiz sərnişin daşıma) əla<strong>və</strong>edilmişdir. Bu maddəyə müvafiq olaraq <strong>Beynəlxalq</strong> daşımaları həyatakeçirən şəxslər tərəfindən müvafiq dövlətin ərazisinə giriş <strong>və</strong> yaərazisindən çıxış üçün sənədlərə malik olmayan sərnişinlərindaşınmasına görə — fiziki şəxslər şərti maliyyə vahidinin otuzmislindən qırx mislinədək miqdarda, <strong>və</strong>zifəli şəxslər şərti maliyyəvahidinin səksən mislindən doxsan mislinədək miqdarda, hüquqişəxslər şərti maliyyə vahidinin iki yüz mislindən üç yüz mislinədəkmiqdarda cərimə edilir.196. Əmək Məcəlləsinin 17-ci maddəsinə (Məcburi əməyin qadağanedilməsi) müvafiq olaraq hər hansı qayda <strong>və</strong> üsulla zor işlətməklə,həmçinin əmək müqaviləsinə xitam veriləcəyi hədə-qorxusu ilə işçiniəmək funksiyasına daxil olmayan işi (xidməti) yerinə yetirməyəməcbur etmək qadağandır. İşçini məcburi əməyə cəlb edən təqsirkar
şəxslər qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyətə cəlbedilirlər.197. Hərbi <strong>və</strong> ya fövqəladə <strong>və</strong>ziyyətlə əlaqədar müvafiq qanunvericilikəsasında, habelə qanuni qüv<strong>və</strong>yə minmiş məhkəmə hökmlərinin icrasızamanı müvafiq dövlət orqanlarının nəzarəti altında yerinə yetirilənişlərdə məcburi əməyə yol verilir.198. 2 iyul 2001-ci il tarixli “Məşğulluq” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanununun 7-ci maddəsinə müvafiq olaraqqanunvericiliklə müəyyən edilmiş xüsusi hallardan başqa(məhkəmənin qanuni qüv<strong>və</strong>yə minmiş qərarı ilə, hərbi xidmət, hərbi<strong>və</strong> fövqəladə <strong>və</strong>ziyyət zamanı) <strong>və</strong>təndaşların məcburi əməyə cəlbedilməsinə yol verilmir.199. İnzibati xətalar Məcəlləsinin 53-1-ci maddəsinə müvafiq olaraqqanunvericiliklə müəyyən edilmiş xüsusi hallardan başqa(məhkəmənin qanuni qüv<strong>və</strong>yə minmiş qərarı ilə, hərbi xidmət, hərbi<strong>və</strong> fövqəladə <strong>və</strong>ziyyət zamanı) <strong>və</strong>təndaşların məcburi əməyə cəlbedilməsinə görə — şərti maliyyə vahidinin əlli mislindən yetmişmislinədək miqdarda cərimə edilir.200. Mübarizənin effektivliyini artırmaq <strong>və</strong> bu sahədə qabaq<strong>cı</strong>l təcrübəniöyrənmək məqsədilə 2006-<strong>cı</strong> ildə hüquq mühafizə orqanlarınınəməkdaşları Türkiyədə, Almaniyada, Avstriyada, İtaliyada, RusiyaFederasiyasında, Gürcüstanda, Qazaxıstanda <strong>və</strong> Moldovadakeçirilmiş seminar <strong>və</strong> konfranslarda, həmçinin Bakıda BMTtərəfindən təşkil edilmiş məşqlərdə fəal iştirak etmişdilər. 2007-ciildə onlar həmçinin Türkiyədə keçirilmiş “Türkiyə <strong>və</strong> Cənubi Qafqazərazisində insan alveri” <strong>və</strong> Nyu-Yorkda keçirilmiş “Qadın <strong>və</strong> qızalveri” adlı konfranslarda iştirak etmişdirlər.20<strong>1.</strong> İnsan alverinin real <strong>və</strong> gələcək qurbanları ilə ödənişsiz daimi əlaqəsaxlamaq üçün Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinininsan alveri ilə mübarizə İdarəsində “qaynar xətt” mövcuddur.Həmçinin bu məqsədlə hazırda Daxili İşlər Nazirliyi ilə əməkdaşlıqedən qeyri-hökumət təşkilatlarında da telefon yardım xətti fəaliyyətgöstərir.
202. Bu növ cinayətə qarşı mübarizədə <strong>və</strong> profilaktikada kütləviinformasiya vasitələri ilə əlaqələrin yaradılmasına, beynəlxalqekspertlər <strong>və</strong> qeyri-hökumət təşkilatlarından ibarət olan işçiqruplarının yaradılmasına xüsusi diqqət ayrılır.203. Əhalini maarifləndirmək <strong>və</strong> göstərilmiş növ cinayətlərintörədilməsinə yol verən səbəb <strong>və</strong> şəraitlərini aşkara çıxartmaqməqsədilə Respublikanın müxtəlif regionlarında seminarlar keçirilir.204. 2006-<strong>cı</strong> ildə Respublikada görülmüş təşkilati-praktiki tədbirlərnəticəsində 211 cinayət faktı aşkar edilmiş, onlardan 192 fakt üzrəistintaqlar aparılmış, 207 nəfər məsuliyyətə cəlb edilmiş, 86 insanalveri qurbanı aşkar edilmişdir. Törədilmiş cinayətlərdən: 27 insanalveri faktı, 1 əməyə məcburetmə faktı, 58 fahişəliyə cəlb etmə faktı,7 yetkinlik yaşına çatmamış şəxslərin fahişəliyə cəlb etmə faktı, 4seksual xarakteri daşıyan əməllərə məcbur etmə faktı.205. 2007-ci il ərzində 70 cinayət faktı qeydə alınmış, onlardan 69 faktüzrə araşdırmalar aparılmış, bu cinayətlərdən 73 nəfər cinayətməsuliyyətinə cəlb edilmiş, 19 insan alveri qurbanı aşkar edilmişdir.206. 2006-<strong>cı</strong> ildə keçirilmiş operativ tədbirlər nəticəsində AzərbaycanRespublikasında 4 təşkil edilmiş cinayətkar qrupu <strong>və</strong> 23 cinayətkarqrupu aşkara çıxarılmışdır.207. Əla<strong>və</strong> məlumat Komitənin tövsiyələrinin 15-ci bəndinin hazırkıməruzəsinin bölməsindədir.Maddə 9208. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına müvafiq olaraq hərkəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. Hər birşəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsəalındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçininköməyindən istifadə etmək hüququ vardır. Təqsirləndirilən şəxsinmaliyyə imkanları olmadığı təqdirdə <strong>və</strong>kili də<strong>və</strong>t etmək üçün istintaqorqanı öz qərarı ilə dövlət hesabına <strong>və</strong>kili verir. Hər təqsirləndirilən <strong>və</strong>ya həbs edilmiş şəxsə müdafiəçinin xidmətlərindən istifadə etməkhüququ verilir <strong>və</strong> onların görüşü məxfi <strong>və</strong> təklikdə keçirilir.
Görüşlərin sayı <strong>və</strong> davamı məhdudlaşdırılmır. İstintaq əməlləri, ocümlədən dindirmələr məcburi qaydada <strong>və</strong>kilin iştirakı ilə keçirilir.209. Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin 14-cümaddəsinə müvafiq olaraq hər kəsin azadlıq hüququ yalnız qanunlanəzərdə tutulmuş qaydada <strong>və</strong> hallarda onun tutulması, həbsə alınması<strong>və</strong> ya azadlıqdan məhrum edilməsi ilə məhdudlaşdırıla bilər. BuMəcəllə <strong>və</strong> Azərbaycan Respublikasının digər qanunu ilə müəyyənedilmiş əsaslar olmadan heç kəs tutula <strong>və</strong> həbs edilə bilməz.210. Şəxsin həbsdə saxlanılması ancaq məhkəmə qərarı ilə icazə verilir.21<strong>1.</strong> Hər bir tutulmuş <strong>və</strong> ya həbsə alınmış şəxsə dərhal tutulmanın, yaxudhəbsə almanın səbəbləri, habelə şübhənin <strong>və</strong> ya ittihamın mahiyyəti,ifadə verməmək <strong>və</strong> müdafiəçi tərəfindən hüquqi yardım almaq<strong>hüquqlar</strong>ı bildirilməlidir.212. Azərbaycan Respublikasının Cəzaların İcrası Məcəlləsindəməhkumların hüquqi yardım almaq <strong>hüquqlar</strong>ı əks etdirilib. Bu<strong>hüquqlar</strong> məhkumların əsas <strong>hüquqlar</strong>ının siyahısına daxil edilmiş <strong>və</strong>Məcəllənin 10.2.9 maddəsində göstərilmişdir. Məcəllənin 81-cimaddəsində bu <strong>hüquqlar</strong> da konkretləşdirilib. Məcəllənin 8<strong>1.</strong>7–cimaddəsində nəzərdə tutulmuşdur ki, hüquqi yardım almaq üçünməhkumların özlərinin, yaxın qohumlarının <strong>və</strong> ya onların qanuninümayəndələrinin ərizəsinə əsasən məhkumlara <strong>və</strong>killərlə, habelə beləyardımı göstərmək hüququna malik olan digər şəxslərlə görüş verilir.Məcəllənin 8<strong>1.</strong>8-ci maddəsində göstərilib ki, məhkumlarla görüşlərinsayı <strong>və</strong> müddəti məhdudlaşdırılmır <strong>və</strong> cəzaçəkmə müəssisələrininDaxili İntizam Qaydalarına riayət edilməklə həyata keçirilir. Beləgörüşlər bu Məcəllə ilə müəyyən edilmiş görüşlərin sayına daxiledilmir. Məcəllənin 8<strong>1.</strong>9-cu maddəsində deyilir ki, <strong>və</strong>kil <strong>və</strong> ya hüquqiyardım göstərmək hüququna malik olan digər şəxs cəzaçəkməmüəssisəsinə onun şəxsiyyətini <strong>və</strong> səlahiyyətlərini təsdiq edən sənəditəqdim etdikdə buraxılır. Belə görüşlər tərəflərin arzusu ilə təklikdəkeçirilir.213. Cəzaların icrası Məcəlləsinin yuxarıda göstərilən maddələriməhkumlara istənilən <strong>və</strong>kilin köməyindən maneəsiz istifadə etməkhüququ verir. Qeyd etmək lazımdır ki, məhkumlar sərbəst <strong>və</strong> kifayətqədər çox bu hüquqdan istifadə edirlər.
214. Müdafiə institutunu dövlət orqanlarının tabeçiliyindən çıxarılmasıkeçirilmiş hüquqi islahatların istiqamətlərinin biridir. Bundan əla<strong>və</strong>,müdafiəçi-<strong>və</strong>kilin prosessual <strong>hüquqlar</strong>ını ittihamçı-<strong>və</strong>kilin <strong>hüquqlar</strong>ıilə bərabərləşdirmək məqsədilə 1999-cu ildə “Vəkillər <strong>və</strong> <strong>və</strong>kilfəaliyyəti” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbuledilmişdir. Bu qanunda <strong>və</strong>kil müəssisəsinin təsis edilməsinin hüquqiəsasları əks etdirilmişdir.215. Cinayət-prosessual qanunvericiliyinin müddəalarına müvafiq olaraqtəqsirləndirilən <strong>və</strong> şübhəli şəxsə onların hüquq <strong>və</strong> <strong>və</strong>zifələri <strong>haqqında</strong>yazılı bildiriş verilir. Qanunvericiliyə uyğun olaraq saxlanılan şəxsəqohumlarla yazışmaq <strong>və</strong> görüşmək hüququ təmin edilir, həmçininqeydlər aparmaq məqsədilə onlara ərizələri, xahiş <strong>və</strong> şikayətləri alanşəxsə çatdırılması barəsində qoşma məktubun surəti verilir. Saxlanılanşəxslər qanunvericilikdə göstərilmiş <strong>və</strong>zifəli şəxslərə (hakimə,prokurora, həmçinin Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqlarıüzrə Mü<strong>və</strong>kkil - ombudsmana) məxfi qaydada məktublar göndərməkhüququna malikdirlər.216. Bütün saxlanılmış <strong>və</strong> həbs olunmuş şəxslər istintaq təcridxanasınadaxil olarkən tibbi-sanitar yardım xidməti tərəfindən dərhal müayinəedilirlər. Şübhəli <strong>və</strong> ya təqsirləndirilən qismində saxlanılmış, eləcə dəistintaq altında olan şəxslərə gigiyena, tibbi-sanitar yardımxidmətinin fəaliyyət qaydaları <strong>haqqında</strong> məlumat verilir. Tibbisənədləşdirməsinin keyfiyyətini artırmaq məqsədilə hər saxlanılanşəxs üçün tibbi kartoçka aparılır <strong>və</strong> ayrı bağlı otaqda saxlanılır.Cinayət işi üzrə ibtidai istintaqın bütün mərhələlərində saxlanılanşəxslərin tibbi–sanitar yardımını almaq hüququ, məsləhət üçünhəkimə müraciət etmək hüququ <strong>və</strong> öz istəyi ilə tibbi müayinəni tələbetmək hüququ təmin edilir. Saxlanılan şəxslərin tibbi müayinəsi ayrıotaqda aparılır. Bu otaqda təcridxananın nəzarətçiləri müayinədənkeçən şəxsləri nə görə, nə də eşidə bilərlər. Bundan əla<strong>və</strong>, şübhəli,təqsirləndirilən <strong>və</strong> istintaq altında olan şəxslər kollektiv şəkildə deyil,hər biri ayrı-ayrılıqda tibbi müayinədən keçirlər. Tibbi yardımxəstələrin müalicəsi ilə yanaşı sosial <strong>və</strong> profilaktik funksiyasını dahəyata keçirir.217. Təhqiqatçı, müstəntiq, prokuror <strong>və</strong> ya hakim qanunsuz tutulmuş,yaxud həbsdə saxlanılan şəxsi dərhal azad etməlidir.
218. Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin 159-cu maddəsinə müvafiq olaraq cinayət işinin məhkəməyədək icraatızamanı təqsirləndirilən şəxsin həbsdə saxlanılmasının son müddəti birqayda olaraq aşağıdakılardan artıq ola bilməz: böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayətlər üzrə — 3 (üç) ay; az ağır cinayətlər üzrə — 6 (altı) ay; ağır cinayətlər üzrə — 9 (doqquz) ay; xüsusilə ağır cinayətlər üzrə — 12 (on iki) ay219. Cinayət işi üzrə məhkəməyədək icraat zamanı toplanmışmaterialların həcminin böyüklüyü <strong>və</strong> ya təqsirləndirilən şəxslərinsayının çoxluğu işin istintaqını gecikdirdiyi <strong>və</strong> başqa formadaçətinlik yaratdığı müstəsna hallarda təqsirləndirilən şəxsin həbsdəsaxlanılmasının yuxarıda göstərilən son müddəti az ağır <strong>və</strong> ağırcinayətlər üzrə 3 (üç) aydan, xüsusilə ağır cinayətlər üzrə 6 (altı)aydan artıq olmayan müddətə məhkəmə tərəfindən uzadıla bilər.220. Cinayət Məcəlləsinin 292-ci maddəsinə (Qanunsuz olaraq tutma,həbsə alma <strong>və</strong> ya həbsdə saxlama) müvafiq olaraq bilə-biləqanunsuz tutma — üç ilədək müddətə azadlığın məhdudlaşdırılması<strong>və</strong> ya üç ilədək müddətə müəyyən <strong>və</strong>zifə tutma <strong>və</strong> ya müəyyənfəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməklə iki ilədəkmüddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.22<strong>1.</strong> Bilə-bilə qanunsuz həbsə alma <strong>və</strong> ya həbsdə saxlama — iki ildəndörd ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.222. Eyni əməllər ağır nəticələrə səbəb olduqda — dörd ildən səkkizilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.223. Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin 48.2.1-ci maddəsinə müvafiqolaraq cinayət prosesini həyata keçirən orqan hər bir halda təminetməlidir ki, həbs, ev dustaqlığı <strong>və</strong> ya girov qismində qətimkantədbiri seçilmiş təqsirləndirilən şəxs qətimkan tədbiri seçildikdənsonra nəzərdə tutulmuş müddətlər keçənədək ittihamın əsaslılığınınmüəyyən olunması üçün məhkəmə qarşısında dayana <strong>və</strong> məhkəməbaxışından keçə bilsin.
224. İttiham elan etmək üçün şübhəli şəxsin tutulması 48 saatdan artıqdavam edə bilməz. Tutulmuş şəxs barəsində həbs qətimkantədbirinin seçilməsi məsələsi həll olunarkən o, tutulduğu andan 48saat keçənədək məhkəməyə gətirilməli, məhkəmə işə təxirəsalınmadan baxmalı <strong>və</strong> onun <strong>haqqında</strong> həbs qətimkan tədbirininseçilməsi <strong>və</strong> ya onun azad edilməsi <strong>haqqında</strong> qərar çıxarmalıdır(Cinayət-Prosessual məcəlləsinin 150.3-cü maddəsi).225. Cinayət-Prosessual məcəlləsinin 154.3-cü maddəsinə müvafiqolaraq həbs yalnız təqsirləndirilən şəxsin barəsində seçilə bilər.Məhkəmədə qətimkan tədbiri qismində həbsin seçilməsinə dairmüraciətlərə onlar məhkəməyə daxil olduqdan sonra 24 saatmüddətində baxılır (Cinayət-prosessual məcəlləsinin 447.2-cimaddəsi).226. Cinayət-prosessual məcəlləsinin 91-ci maddəsinə müvafiq olaraqtəqsirləndirilən şəxsin aşağıdakı <strong>hüquqlar</strong>ı vardır:nədə təqsirləndiyini bilmək (ittihamın məzmunu verilmiş ittihamınfaktiki tərəfi <strong>və</strong> hüquqi tövsifi), ittiham elan edildikdə, habeləhəbsə alındıqdan <strong>və</strong> ya barəsində qətimkan tədbiri seçilməsi<strong>haqqında</strong> qərar elan olunduqdan dərhal sonra müvafiq qərarınsurətini almaq;həbsə alındığı <strong>və</strong> ya ittiham elan olunduğu andan müdafiəçiyəmalik olmaq;müdafiəçinin yardımından pulsuz istifadə etmək;tutulduqdan dərhal sonra ailəsinə, qohumlarına, yaşadığı <strong>və</strong> yaişlədiyi (oxuduğu) yerə telefonla <strong>və</strong> ya digər vasitələrlə tutulmasıbarədə xəbər vermək;onu tutmuş <strong>və</strong> ya həbs <strong>haqqında</strong> qərarı icra etmiş şəxsdən,təhqiqatçıdan, müstəntiqdən <strong>və</strong> ya prokurordan <strong>hüquqlar</strong>ı <strong>haqqında</strong>yazılı bildiriş almaq.227. Təqsirləndirilən şəxsin öz <strong>hüquqlar</strong>ından istifadə <strong>və</strong> ya bundanimtina etməsi onun ziyanına şərh edilməməli <strong>və</strong> ona münasib olmayannəticələrə gətirib çıxarmamalıdır. Cinayətin törədilməsinə aidiyyətiolmayan şəxsin adını bilərəkdən çəkdiyi hallar istisna edilməklə,təqsirləndirilən şəxsin üzərinə verdiyi ifadəyə <strong>və</strong> izahata görə heç birməsuliyyət qoyula bilməz.
228. Cinayət-Prosessual məcəlləsinin 157-ci maddəsinə <strong>və</strong> təqsirsizlikprezumpsiyasına müvafiq olaraq şəxsin cinayət qanunu ilə nəzərdətutulmuş əməlin törədilməsinə aidiyyəti sübut olunmadıqda, o, həbsoluna <strong>və</strong> ya zərurət olmadıqda həbsdə saxlanıla bilməz.229. Məhkəmə qərarına əsasən həbs olunmuş şəxs mü<strong>və</strong>qqəti saxlamayerində 24 saatdan artıq saxlanıla bilməz <strong>və</strong> bu müddət keçənədəkistintaq təcridxanasına keçirilməlidir (həmin müddət istintaqtəcridxanasına nəqliyyat vasitələri ilə daşınması müddətinə aid deyil).230. Müstəntiq, ibtidai araşdırmaya prosessual rəhbərliyi həyata keçirənprokuror <strong>və</strong> ya məhkəmə eyni cinayət işi, yaxud əlaqəli bir neçəcinayət işi üzrə ittiham olunan şəxslərin ayrılıqda saxlanılması,təqsirləndirilən şəxsin digər həbs olunmuş şəxslərlə ünsiyyətininqarşısının alınması, habelə həbs olunmuş şəxslərin saxlanılmasıqaydalarına zidd olmayan digər məsələlər barədə istintaqtəcridxanasının müdiriyyətinə göstərişlər verə bilər.23<strong>1.</strong> Həbsin qətimkan tədbiri qismində seçilməsi məsələsinə baxarkənməhkəmə təqsirləndirilən şəxsin həbsdə saxlanılmaqla cəmiyyətdəntəcrid edilməsinə zərurət olmadığı qərarına gəldikdə, həbsi evdustaqlığı ilə ə<strong>və</strong>z etməyə haqlıdır. Məhkəmə həbs barədə qərarçıxarmaqla eyni vaxtda təqsirləndirilən şəxsin girov qoyulmaqlahəbsdən azad edilməsinin mümkünlüyü məsələsini həll edə bilər <strong>və</strong>belə azad etməni mümkün hesab etdikdə, girovun məbləğini müəyyənedir. Məhkəmə girovun yolverilməzliyi <strong>və</strong> girovun məbləği barədəqərarına müdafiə tərəfinin <strong>və</strong>satəti ilə yenidən baxa bilər.232. Həbsin qətimkan tədbiri qismində seçilməsi <strong>və</strong> ya seçilməsindənimtina edilməsi barədə məhkəmənin qərarından cinayət prosesinintərəfləri apellyasiya instansiyası məhkəməsinə şikayət verə bilərlər.Apellyasiya instansiyası məhkəməsinin bu məsələyə dair qərarıqətidir.233. Həbsin qətimkan tədbiri qismində seçilməsi barədə qərar çıxarmışməhkəmə ibtidai araşdırmaya prosessual rəhbərliyi həyata keçirənprokurorun təqdimatına əsasən bu qərarı vaxtından əv<strong>və</strong>l dəyişməyə<strong>və</strong> ya ləğv etməyə haqlıdır. Müstəntiq <strong>və</strong> ya ibtidai araşdırmayaprosessual rəhbərliyi həyata keçirən prokuror məhkəmə tərəfindən
seçilmiş həbs qətimkan tədbirinin tətbiqinə yalnız aşağıdakı hallardaxitam verə bilər: təqsirləndirilən şəxsin ağır xəstəliyi ilə əlaqədar həbsdəsaxlanılmasının qeyri mümkünlüyü barədə tibbi rəy olduqda; təqsirləndirilən şəxsin əməlinin böyük ictimai təhlükə törətməyəncinayət kimi tövsif edilməsi barədə qərar çıxarıldıqda.234. Cinayət-prosessual məcəlləsinin 162-ci maddəsinə müvafiq olaraqşəxs məhkəmənin qərarına əsasən aşağıdakı hallarda həbsdən azadedilməlidir (iki hallarda həbsdə saxlanılan şəxs məhkəmə zalındadərhal həbsdən azad olunmalıdır): təqsirləndirilən şəxsin cinayət qanunu ilə nəzərdə tutulmuş əməlinəgörə ittiham təsdiq edilmədikdə <strong>və</strong> ya məhkəmədə cinayət işi üzrəicraata xitam verildikdə; məhkəmə tərəfindən təqsirləndirilən şəxs barəsində seçilmiş həbsqətimkan tədbiri dəyişdirildikdə <strong>və</strong> ya ləğv edildikdə, habeləməhkuma təyin edilmiş cəza azadlıqdan məhrum etmə ilə bağlıolmadıqda; şəxsin həbsdə saxlanılmasına zərurət olmadığı müəyyən edildikdə.235. Təqsirləndirilən şəxs müstəntiqin <strong>və</strong> ya prokurorun cinayət işi üzrəicraata xitam verilməsi barədə qərarına əsasən də həbsdən azad ediləbilər.236. Həbs qətimkan tədbirinin ləğv edilməsi <strong>və</strong> ya dəyişdirilməsi barədəcinayət prosesini həyata keçirən orqanın qərarının surəti alındıqda,şəxs həbsdə saxlanma yeri müdiriyyətinin rəhbəri tərəfindən dərhalhəbsdən azad edilir.237. Cinayət prosesini həyata keçirən orqanın qərarı olmadan həbsdəsaxlanılma yerinin rəhbəri müvafiq protokol tərtib etməklə aşağıdakıhallarda şəxsi həbsdən azad edir: məhkəmə qərarında müəyyən olunmuş həbsdə saxlanılma müddətibaşa çatdıqda <strong>və</strong> bu müddət uzadılmadıqda;həbsdə saxlanmanın son müddəti başa çatdıqda;cinayət prosesini həyata keçirən orqandan şəxsin həbsdən azadedilməsi üçün məhkəmənin təyin etdiyi girovun verilməsi barədəməlumat daxil olduqda.
238. Şəxs həbsdən azad edildikdən sonra cinayət prosesini həyata keçirənorqana yeni əhəmiyyətli hallar məlum olduğu <strong>və</strong> ya <strong>haqqında</strong>seçilmiş qətimkan tədbiri şərtlərinin pozulduğu hallar istisnaolmaqla, həbsdən azad olunmuş şəxs həmin ittiham üzrə yenidənhəbs edilə bilməz.239. Həbs qismində qətimkan tədbirinin seçilməsinin <strong>və</strong> ya həbsdəsaxlama müddətinin uzadılmasının rədd edilməsi <strong>haqqında</strong> hakiminqərarı elan edildikdən dərhal sonra ibtidai araşdırmaya prosessualrəhbərliyi həyata keçirən prokuror məhkəmənin qərarı ilə razıolmadığını <strong>və</strong> həmin qərardan apelyasiya instansiyası məhkəməsinəprotest verəcəyini bildirdikdə, hakim öz qərarına təqsirləndirilənşəxsin mü<strong>və</strong>qqəti olaraq 7 (yeddi) gün müddətində ev dustaqlığı <strong>və</strong>ya həbsdə saxlanılması barədə müddəa əla<strong>və</strong> edir.2<strong>40</strong>. Təqsirləndirilən şəxs məhkəmənin iclasında iştirak etdikdə <strong>və</strong>məhkəmə onun barəsində həbs qismində qətimkan tədbiriseçilməsindən imtina barədə qərar çıxardıqda, yuxarıda göstərilən halistisna olunmaqla, təqsirləndirilən şəxs dərhal məhkəmə iclasızalında həbsdən azad edilir.24<strong>1.</strong> Cinayət-prosessual məcəlləsinin 161-ci maddəsinə müvafiq olaraqhəbsdə saxlanılma yerinin müdiriyyəti aşağıdakıları etməlidir: qətimkan tədbiri qismində həbs seçilməsi barədə məhkəmənin qərarıəsasında həbsdə saxlanılma yerinə gətirilmiş hər bir şəxsi dərhalqeydiyyatdan keçirmək; həbsdə saxlanılma yerinə yenicə gətirilmiş şəxsin xahişi ilə onunhəbsə alınması <strong>və</strong> harada saxlanılması <strong>haqqında</strong> ailəsinə, dostlarına<strong>və</strong> ya əlaqələri onun üçün qanuni maraq doğuran digər şəxslərə dərhalxəbər vermək (şəxs həbsə alınması <strong>və</strong> harada saxlanılması <strong>haqqında</strong>yuxarıda göstərilən şəxslərə məlumat vermək istəməzsə, həbsdəsaxlanılma yerinin müdiriyyəti bunu zəruri ehtiyac olmadan, misalüçün, bu şəxsin qocalığı, psixi <strong>və</strong>ziyyəti <strong>və</strong> ya digər bu kimi hallaristisna olmaqla, öz təşəbbüsü ilə etməməlidir); ədalət mühakiməsi mənafeyinin ziddinə, təhlükəsizliyin <strong>və</strong> həbsdəsaxlanılma yerinin qaydalarının gözlənilməsi naminə bir sıraməhdudiyyətlər istisna olmaqla, həbsdə saxlanılan şəxsin ailə üzvləri,dostları <strong>və</strong> ya əlaqələri onun üçün qanuni maraq doğuran digərşəxslərlə ləyaqətli şəraitdə <strong>və</strong> nəzarət altında görüşlərini keçirmək;
həbsdə saxlanılan şəxslərin təhlükəsizliyini <strong>və</strong> onlara zəruri müdafiə<strong>və</strong> kömək göstərilməsini təmin etmək;həbsdə saxlanılan şəxslər üçün daxil olan prosessual sənədlərinsurətlərini onlara sənədlərin daxil olduğu gün, sənədlər gecə vaxtıdaxil olmuşdursa, səhər saat 12-dək vermək;həbsdə saxlanılan şəxslərin şikayət <strong>və</strong> digər ərizələrinin qeydiyyatınıhəyata keçirmək;həbsdə saxlanılan şəxsin müstəntiqə, ibtidai araşdırmaya prosessualrəhbərliyi həyata keçirən prokurora <strong>və</strong> ya məhkəməyə ünvanlanmışşikayətlərini <strong>və</strong> digər ərizələrini təxirə salmadan aidiyyəti üzrəgöndərmək;həbsdə saxlanılan şəxsin məhkəməyə gəlməkdən imtina etməsiniprotokolda göstərmək;müdafiəçini <strong>və</strong> qanuni nümayəndəni həbsdə saxlanılan şəxsləmaneəsiz görüşə buraxmaq, onların konfidensial, təklikdə, sayına <strong>və</strong>müddətinə məhdudiyyət qoyulmadan görüşməsinə imkan yaratmaq;həbsdə saxlanılan şəxsin cinayət prosesini həyata keçirən orqanavaxtında çatdırılmasını təmin etmək;müstəntiq, prokuror <strong>və</strong> ya məhkəmənin göstərişi ilə şəxsin həbsdəsaxlandığı yerdə istintaq, yaxud digər prosessual hərəkətlərin həyatakeçirilməsi imkanını təmin etmək;həbsdə saxlanılan şəxsi cinayət prosesini həyata keçirən orqanınqərarına əsasən, digər həbsdə saxlanılma yerinə köçürmək; cinayətprosesini həyata keçirən orqanın həbs olunanların qanunla müəyyənedilmiş saxlanılma rejiminə zidd olmayan digər göstərişlərini yerinəyetirmək;məhkəmənin müvafiq qərarı olmadan həbsdə saxlanılan <strong>və</strong> yaməhkəmənin qərarı ilə müəyyən edilmiş həbsdə saxlanılma müddətibaşa çatmış şəxsləri, habelə şəxsin həbsdən azad edilməsi üçünməhkəmənin təyin etdiyi girov ödənildikdə dərhal azad etmək <strong>və</strong> bubarədə müvafiq hakimə (məhkəməyə) məlumat vermək;şəxsin həbsdə saxlanılma müddətinin başa çatmasına 7 (yeddi) günqalmış ibtidai araşdırmaya prosessual rəhbərliyi həyata keçirənprokurora bu barədə məlumat vermək.242. Cinayət-prosessual məcəlləsinin 56.0.5-ci maddəsinə müvafiq olaraqqanunsuz həbs olunmuş, habelə qanuni əsas olmadan müəyyənedilmiş müddətdən artıq həbsdə saxlanılmış şəxs həyata keçirən
orqanın səhvi <strong>və</strong> ya sui-istifadəsi nəticəsində vurulmuş ziyanınödənilməsi hüququna malikdirlər.243. Orqanın səhvi <strong>və</strong> ya sui-istifadəsi nəticəsində vurulmuş mənəvi,fiziki <strong>və</strong> maddi ziyan ödənilməlidir. Həmçinin, bu şəxslərin əmək <strong>və</strong>mənzil <strong>hüquqlar</strong>ı bərpa edilməli, bunlar mümkün olmadıqda isəhəmin <strong>hüquqlar</strong>ın pozulması nəticəsində dəyən ziyanın pulkompensasiyası təmin edilməlidir.244. Cinayət prosesini həyata keçirən orqanın səhvi <strong>və</strong> ya sui-istifadəsinəticəsində vurulmuş maddi ziyan əsaslandırılaraq hesablandıqdansonra kompensasiyası verilməklə tam həcmdə ödənilməlidir.245. Fiziki <strong>və</strong> mənəvi ziyan Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyiilə digər hal nəzərdə tutulmayıbsa, məhkəmə tərəfindən ədalətlihesab olunmuş məbləğdə ödənilir. Şəxslərə kompensasiyaaşağıdakılara görə verilir:məhrum olduğu əmək haqqı, pensiya, müavinət <strong>və</strong> başqa gəlirlər;müsadirə edilməsi, dövlət nəfinə keçirilməsi, istintaq orqanlarıtərəfindən götürülməsi, üzərinə həbs qoyulması ilə vurulmuş əmlakziyanı;ödənilmiş məhkəmə xərcləri;müdafiəçiyə ödənilmiş pul məbləği;hökmün icrası zamanı ödənilmiş <strong>və</strong> ya tutulmuş cərimə.246. Həbsdə saxlanılmasına, məhkəmə məsrəflərinə, həbsdəsaxlanılarkən gördüyü məcburi işlərə görə haqqın verilməsinə sərfolunmuş məbləğlər cinayət prosesini həyata keçirən orqanın səhvi <strong>və</strong>ya sui-istifadəsi nəticəsində şəxsə vurulmuş ziyanın ödənilməsi üçünnəzərdə tutulmuş məbləğdən çıxıla bilməz.247. Ziyan bəraət hökmü <strong>və</strong> ya cinayət təqibinə xitam verilməsi <strong>haqqında</strong>qərara əsasən ödənilmişsə <strong>və</strong> sonradan bu qərar ləğv edilərəkmüvafiq şəxsin barəsində həmin cinayət təqibi ilə əlaqədar ittihamhökmü çıxarılmışsa, ziyanın ödənilməsinə yönəldilmiş məbləğlərtutulması üçün məhkəmə tərəfindən təkrar icraya yönəldilə bilər.248. Cinayət prosesini həyata keçirən orqanın səhvi <strong>və</strong> ya sui-istifadəsinəticəsində vurulmuş ziyanın cinayət təqibi üzrə icraat qurtardıqdan
sonra ödənilməsi qaydaları məcəllənin 59-63-cü maddələri, mülkimühakimə icraatı qaydasında «Təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq<strong>və</strong> məhkəmə orqanlarının qanunsuz hərəkətləri nəticəsində fizikişəxslərə vurulmuş ziyanın ödənilməsi <strong>haqqında</strong>» AzərbaycanRespublikasının Qanunu ilə həyata keçirilir.249. Qeyd etmək lazımdır ki, ibtidai istintaq zamanı müdafiədən etməkhüququnun pozulması faktlarına yol verilirdi. Bununla əlaqədar,dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən müvafiq tədbirlər görülüb.250. 1999-2000-ci illərdə işlər əla<strong>və</strong> istintaqa qaytarılmış, lakin yenicinayət-prosessual məcəlləsinin təsdiq edilməsindən sonra 2001-2007-ci iilər ərzində təqsirləndirilən şəxsin müdafiə olunmaqhüququnun pozulmasına görə məhkəmələr 183 cinayət işi əla<strong>və</strong>istintaqa göndərmişlər.25<strong>1.</strong> Təqsirləndirilən şəxsin müdafiə olunmaq hüququnun pozulmasıfaktları üzrə yoxlamalar keçirilir <strong>və</strong> günahkar şəxslər məsuliyyətəcəlb olunur.252. 1999-2007-ci illərdə təqsirləndirilən şəxsin olunmaq hüquqununpozulmasına görə prokurorluq orqanlarından 12 əməkdaş çıxarılıb.253. Məsələn, 2006-<strong>cı</strong> ildə Ucar rayonu prokurorluğunun müstəntiqi İsaMehdiyev, Lənkəran rayonu prokurorluğunun müstəntiqi Elxanİsayev cinayət işlərinin araşdırılmasında təqsirləndirilən şəxslərinmüdafiə olunmaq <strong>hüquqlar</strong>ının pozulmasına görə prokurorluqorqanlarından çıxarılıblar.254. Əla<strong>və</strong> məlumat <strong>paktın</strong> 2-ci <strong>və</strong> 7-ci maddələrinin hazırkı məruzəsininbölməsindədir.Maddə 10255. 28 dekabr 2006-<strong>cı</strong> il tarixli Azərbaycan Respublikası Prezidentininsərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasında insan <strong>hüquqlar</strong>ınınmüdafiəsi üzrə Milli Fəaliyyət Planı təsdiq edilmişdir. Həmçinin buplanda penitensiar xidmətin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsinəyönəlmiş tədbirlər, avropa standartlarına uyğun olan yeni
müəssisələrin tikilməsi, məhkumların saxlanılma şəraitlərininyaxşılaşdırılması nəzərdə tutulur.256. Azərbaycan Respublikası məhkumların hüquq, azadlıq <strong>və</strong> qanunimaraqlarını müdafiə edir, cəzaların icra edilməsində məhkumlarınislah edilmə vasitələri tətbiqinin qanuniliyini, onların hüquqimüdafiəsini <strong>və</strong> şəxsi təhlükəsizliyini təmin edir. Cəzaların icrasındaməhkumlara Cinayət, Cinayət-prosessual <strong>və</strong> Cəzaların icraMəcəllələri <strong>və</strong> Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilikaktları ilə müəyyən edilmiş məhdudlaşdırılma <strong>və</strong> istisnalarla,Azərbaycan Respublikasının <strong>və</strong>təndaşlarına aid olan hüquq <strong>və</strong>azadlıqlarının təminatları verilir.257. İnsan şəxsiyyətinə riayət edilməsi şəraitində cəzanın çəkməsiməhkumların əsas <strong>hüquqlar</strong>ından biridir.258. Azərbaycan Respublikasının Cəzaların İcrası Məcəlləsinə müvafiqolaraq cəzaların icrası qanunvericiliyi qanunçuluq, humanizm,demokratizm, məhkumların qanun qarşısında bərabərliyi, cəzalarınicrasının fərdiləşdirilməsi, məcbur etmə tədbirlərindən <strong>və</strong>məhkumların islah edilmə vasitələrindən məqsədəuyğun istifadəedilməsi, onlarda qanuna itaətin hə<strong>və</strong>sləndirilməsi <strong>və</strong> cəzanınislahedici təsirinin artırılması prinsiplərinə əsaslanır.259. İnzibati xətalar Məcəlləsinin 30-cu maddəsinə müvafiq olaraqinzibati həbs, yalnız müstəsna hallarda, inzibati xətaların ayrı-ayrınövlərinə görə on beş gün müddətinədək müəyyən olunur <strong>və</strong> tətbiqedilir. Hamilə qadınlar <strong>və</strong> ya himayəsində azyaşlı uşağı olanqadınlar, on səkkiz yaşına çatmayan şəxslər, birinci <strong>və</strong> ya ikinci qrupəlillər, habelə altmış yaşına çatmış qadınlar <strong>və</strong> altmış beş yaşınaçatmış kişilər barəsində inzibati həbs tətbiq edilə bilməz.260. Tənbeh növünün tətbiqini nəzərdə tutan inzibati xəta <strong>haqqında</strong> işüzrə icraat aparılan şəxsin barəsində inzibati həbs 24 saatdan çox olabilməz.26<strong>1.</strong> İnzibati həbs nəzərdə tutan inzibati xəta <strong>haqqında</strong> protokol(prokurorun qərarı) tərtib edildikdən sonra dərhal baxılması üçünhakimə göndərilir.
262. Cinayət-prosessual məcəlləsinə müvafiq olaraq həbsin qətimkantədbiri qismində seçilməsi ilə təqsirləndirilən şəxs istintaqtəcridxanasında saxlanılır.263. Cəzaların icrası Məcəlləsinin 65-ci maddəsinə müvafiq olaraqmüəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə növündə cəzayaməhkum olunmuş şəxslər cəzalarını bir qayda olaraq yaşayış yerinəyaxın ərazidə yerləşən cəzaçəkmə müəssisələrində çəkirlər.264. Cəzaçəkmə müəssisələri yetkinlik yaşına çatmayan şəxslər üçüntərbiyə müəssisələrindən, yetkinlik yaşına çatmış şəxslər üçünmüxtəlif rejimli cəzaçəkmə müəssisələrindən, həbsxanalardan <strong>və</strong>azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslər üçün nəzərdə tutulmuş müalicəmüəssisələrindən ibarətdir. İstintaq təcridxanaları penitensiarmüəssisə olmaqla təsərrüfat <strong>və</strong> məişət xidməti işlərinə görə bumüəssisədə saxlanılan məhkumlar üçün cəzaçəkmə müəssisələrinin<strong>və</strong>zifələrini yerinə yetirirlər.265. Cəzaçəkmə müəssisələri məntəqə tipli, ümumi, ciddi, xüsusi rejimlicəzaçəkmə müəssisələrinə, tərbiyə müəssisələri isə ümumi <strong>və</strong>möhkəm rejimli müəssisələrə bölünürlər. Müalicə müəssisələrindəstasionar şəraitdə müayinə <strong>və</strong> müalicəyə ehtiya<strong>cı</strong> olan məhkumlarcəza çəkirlər.266. Azərbaycan Respublikasının Cinayət-prosessual məcəlləsinin 434-cü maddəsinə müvafiq olaraq – “Yetkinlik yaşına çatmayan şəxsbarəsində həbs qətimkan tədbirinin tətbiq edilməsi” − yetkinlikyaşına çatmayan şübhəli <strong>və</strong> təqsirləndirilən şəxs barəsində həbsəalma qətimkan tədbirinin tətbiq edilməsinə yalnız ona az ağır zorakıcinayətin, habelə ağır <strong>və</strong> ya xüsusilə ağır cinayətin törədilməsiistinad edildikdə yol verilir.267. Yetkinlik yaşına çatmayan şəxs barəsində həbs qətimkan tədbirininmüstəsna tədbir kimi <strong>və</strong> mümkün qədər qısa müddət ərzində tətbiqedilməsinə yol verilir.268. Həbsdə saxlanılan yetkinlik yaşına çatmayan şəxslər digərşəxslərdən ayrı saxlanılmalıdırlar.
269. Onlar yaşının, cinsinin <strong>və</strong> şəxsiyyətinin xüsusiyyətlərinə görə tələbolunan qulluq, müdafiə <strong>və</strong> digər fərdi yardımla təmin edilməlidirlər.270. Azərbaycan Respublikasının Cəzaların icrası məcəlləsinin məqsədiməhkumları islah etmək, həm məhkumlar, həm də başqa şəxslərtərəfindən yeni cinayətlər törədilməsinin qarşısını almaqdır.27<strong>1.</strong> Məhkumların islah edilməsi — onlarda qanuna itaətinhə<strong>və</strong>sləndirilməsi, insana, cəmiyyətə, əməyə, birgəyaşayış qayda <strong>və</strong>ənənələrinə hörmət <strong>və</strong> ehtiramın formalaşdırılmasıdır. Məhkumlarınislah edilməsinin əsas vasitələri aşağıdakılardır:cəzanın icrasının <strong>və</strong> çəkilməsinin müəyyən edilmiş qaydası(rejim);tərbiyə işi;ictimai faydalı əmək;ümumi təhsil;peşə təhsili <strong>və</strong> peşə hazırlığı;ictimai təsir.272. Məhkumlara islah edilmə vasitələri cəzanın növü, törədilmişcinayətin ictimai təhlükəlilik dərəcəsi <strong>və</strong> xarakteri, məhkumunşəxsiyyəti <strong>və</strong> davranışı nəzərə alınmaqla tətbiq edilir.273. Cəzaların icrası məcəlləsinin 72-ci maddəsinə müvafiq olaraqcəzaçəkmə müəssisələrində yetkinlik yaşına çatmayanlar yetkinlikyaşına çatanlardan, kişilər qadınlardan ayrılıqda saxlanılırlar.274. Yetkinlik yaşına çatmamış müəyyən müddətə azadlıqdan məhrumedilən şəxslər ümumi <strong>və</strong> möhkəm rejimli müəssisələrdə cəzaçəkirlər.275. Ümumi rejimli tərbiyə müəssisələrində yetkinlik yaşına çatmayanqızlar, habelə ilk dəfə müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmənövündə cəzaya məhkum olunmuş yetkinlik yaşına çatmayanoğlanlar cəza çəkirlər. Möhkəm rejimli tərbiyə müəssisələrindəəv<strong>və</strong>llər müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə növündə cəzaçəkmiş yetkinlik yaşına çatmayan oğlanlar cəza çəkirlər.
276. Dövlət tərbiyə müəssisələrində saxlanılan məhkumları ərzaq <strong>və</strong>paltarla təmin edir.277. Cəzaları icra edən müəssisə <strong>və</strong> ya orqanın işçi heyəti məhkumlaraqarşı münasibətdə nəzakətli olmalıdır. Məhkumlar qəddar <strong>və</strong> yainsan ləyaqətini alçaldan rəftara məruz qalmamalıdırlar. Məhkumlaraməcburetmə tədbirləri yalnız qanuna əsasən tətbiq edilə bilər.278. Azadlıqdan məhrum etmə yerlərində <strong>və</strong> istintaq təcridxanalarındamaddi-məişət şəraitlərini yaxşılaşdırmaq məqsədilə təmir-tikinti işləraparılır, beynəlxalq standartlara uyğun olan saxlanılma şəraitləryaradılır. Penitensiar müəssisələrində təzə yaşayış korpuslar tikilir,boş vaxtı effektiv keçirmək məqsədilə yeni idman stadionları,klublar, kitabxanalar tikilir <strong>və</strong> istismara verilir. Məhkumlarınməzhəbinin azadlığını təmin etmək məqsədilə dini ayinləri həyatkeçirmək üçün xüsusi yerlər yaradılmış, o cümlədən qısamüddətli <strong>və</strong>uzunmüddətli görüşlər üçün nəzərdə tutulmuş otaqlargenişləndirilmişdir. <strong>Beynəlxalq</strong> normalara uyğun olaraq məhkumlar<strong>və</strong> onların ailələri üçün lazımi şərait yaradılır.279. <strong>Beynəlxalq</strong> standartlara müvafiq olaraq penitensiar sisteminfəaliyyətinin salınması ilə əlaqədar olaraq qanunvericilik bazasıtəkmilləşdirilmiş, məhkumların <strong>hüquqlar</strong>ının təmin edilməsi üzrəmüəyyən istiqamətə yönəlmiş tədbirlər görülmüş, o cümlədən sonillər ərzində penitensiar xidmətə dövlət büdcəsindən ayrılan pulunməbləği üç qat artırılmışdır.280. İstintaq təcridxanalarında köçürülməsinin qarşısının alınması,beynəlxalq standartlara müvafiq olaraq təqsirləndirilən şəxslərinsaxlanılması, istintaq təcridxanalarında uzunmüddətli görüşlər üçünyerlərin ayrılması, azadlıqdan məhrum etmə yerlərində məhkumlarınsaxlanılma şəraitlərinin yaxşılaşdırılması, xüsusilə azadlıqdanömürlük məhrum etmə cəzasına məhkum edilmiş şəxslər üçün,onların hərəkət etmək <strong>hüquqlar</strong>ının təmin edilməsi, yəni avropaölkələrinin nümunəsində gəzinti <strong>və</strong> boş vaxtının effektiv istifadəsiüçün şəraitlərin yaradılması, beynəlxalq standartlara uyğun olaraqyetkinlik yaşına çatmamış şəxslər <strong>və</strong> qadınlar, xüsusilə körpə <strong>və</strong>azyaşlı uşağı olan analar üçün daha yaxşı şəraitlərin yaradılması, orta<strong>və</strong> orta xüsusi təhsilin alınması üçün şəraitlərin yaradılması, ictimaifaydalıəməyə <strong>və</strong> idmana cəlb edilməsi üçün hal-hazırda yenidən
qurma imkanı <strong>və</strong> cəzaçəkmə yerlərinin dislokasiyasınındəyişdirilməsi üzrə məsələlər baxılır, həmçinin əla<strong>və</strong> tədbirlərplanlaşdırılır <strong>və</strong> həyata keçirilir, o cümlədən qanunvericiliyə müvafiqəla<strong>və</strong>lər edilməsi sahəsində əla<strong>və</strong> tədbirlər görülür.28<strong>1.</strong> Saxlanılma şəraitlərinin, həmçinin tibbi-sanitar xidmətininyaxşılaşdırılması məqsədilə bir sıra müəssisələrdə aparılan təmirtikintiişləri ilə yanaşı Naxçıvan Muxtar Respublikasında beynəlxalqstandartlara cavab verən qarışıq rejimli yeni penitensiarkompleksinin tikintisi başa çatır. Eyni zamanda oxşar müəssisələrintikintisi Şəkidə (həcmi 900 nəfər), Lənkəranda (həcmi 1000 nəfər)başlanılıb.282. YUNESKO-nun tövsiyələrinə müvafiq olaraq Qobustanhəbsxanasının köçürülməsi planlaşdırılır <strong>və</strong> 5 avqust 2005-ci il tarixliNazirlər Kabinetinin Qərarına əsasən məhkumların, o cümlədənazadlıqdan ömürlük məhrum etməyə məhkum edilmiş şəxslərinsaxlanılma şəraitlərini yaxşılaşdırmaq <strong>və</strong> beynəlxalq standartlarauyğunlaşdırmaq məqsədilə təzə həbsxananın tikintisi barəsində qərarqəbul edilmişdir. Həmçinin Bakı şəhərinin yaxınında təzə istintaqtəcridxanasının tikintisi barəsində qərar qəbul edilmişdir. Bu məqsədüçün torpağın 20 hektarı ayrılmış <strong>və</strong> hal-hazırda tikintininbaşlanması üçün hazırlıq işləri görülür.283. Hal-hazırda cəzaçəkmə müəssisələrində <strong>və</strong> istintaq təcridxanalarındaməhkumların <strong>və</strong> istintaq altında olan şəxslərin sayı normadanaşağıdır.284. Ötən illər ərzində məhkumların sayının azaltması müşahidə olunur.Bu isə dövlətin cinayət humanizminin, o cümlədən AzərbaycanRespublikasında amnistiya <strong>və</strong> əfv etmə aktlarının tətbiq edilməsininnəticəsidir. Beləliklə, 1996-2003-cü illər ərzində 7 amnistiya aktıqəbul edilmiş <strong>və</strong> müxtəlif cəzalar üzrə məhkum edilmiş 77 minşəxsə tətbiq edilmişdir. Cəzaçəkmə yerlərindən 21325 məhkum azadedilmişdir.285. 8 may 2007-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi(Parlament) növbəti amnistiya aktı qəbul etmişdir. Bu akt isə 9 minməhkuma tətbiq ediləcək. Həmçinin 1995-ci ildən 2007-ci ilə qədər
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 42 əfv etmə <strong>haqqında</strong> Əmrimzalamışdır. Bu əmrlər 4584 məhkuma tətbiq edilmişdir.286. Cinayət Məcəlləsi ilə nəzərdə tutulmuş cəzadan şərti olaraqvaxtından əv<strong>və</strong>l azad edilməsi üzrə institutlar, cəzanın çəkilməmişhissəsinin daha yüngül cəza ilə ə<strong>və</strong>z edilməsi tətbiq edilir. Beləliklə,2002-2006-<strong>cı</strong> illər ərzində cəzaçəkmə müəssisələrindən 10062məhkum azad edilmişdir.287. Cəmiyyətdən məhkumların təcrid edilməsi ilə bağlı olmayancəzaların təzə növləri Azərbaycan Respublikasının Cinayətməcəlləsinə daxil edilmişdir: ictimai işlər, azadlığınməhdudlaşdırılması, həmçinin cərimə kimi cəzalar, geniş tətbiqedilən islahedici işlər. Şərti hökm institutu da geniş tətbiq edilir. Butədbirlər azadlıqdan məhrum etmə yerlərində məhkumlarınazaltmasına imkan yaradır.288. “İbtidai həbs yerlərində müttəhim <strong>və</strong> təqsirləndirilən şəxslərinsaxlanılması” <strong>və</strong> “Cəzaçəkmə yerlərindən azad edilmiş şəxslərinsosial uyğunlaşması” <strong>haqqında</strong> qanunlarının layihələri MilliMəclisindədir.289. Həbsxanalarda cəza çəkən şəxslər, həmçinin ömürlük həbsəməhkum edilmiş <strong>və</strong> Qobustan həbsxanasında saxlanılan şəxslər üçünnormal maddi-məişət şəraitləri yaratmaq məqsədilə aşağıdagöstərilmiş tədbirlər görülmüşdür.290. Təzə gəlmiş məhkumlarını iki həftəyə məhkum olunmuş şəxslərdənayrı yerləşdirmək üçün ayrı kameralar ayrılmış <strong>və</strong> normal saxlanılmaşəraiti yaradılmışdır. Məhkumların söz <strong>və</strong> din azadlığını təminetmək məqsədilə müvafiq şəraitlə ayrı otaq ayrılmış <strong>və</strong> diniədəbiyyatı ilə təmin edilmişdir. Din xadimləri məhkumların, ocümlədən azadlıqdan ömürlük məhrum etmə cəzasına məhkumedilmiş şəxslərin yanına gəlirlər. Həmçinin məhkumların yeməyininkeyfiyyəti <strong>və</strong> çeşidi yaxşılaşıb. Beləliklə, Azərbaycanın penitensiarsisteminin islahatı üzrə Avropa Komissiyası <strong>və</strong> Avropa Şurasıarasında Birgə Proqramının layihəsi çərçi<strong>və</strong>sində məhkumlarınyeməyini bişirmək üçün mətbəx əsaslı surətdə təmir edilmiş <strong>və</strong> yenimüasir avadanlığı ilə təmin edilmişdir. Həmçinin həbsxananın isitməsisteminin yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlər görülmüş <strong>və</strong> kameraların
normal ventilyasiyası üçün lazımi şərait yaradılmışdır. Bununlayanaşı olaraq cərimə təcridxanası təmir edilmiş, həmçinin oradaisitmə xətti çəkilmiş, kameralar stul <strong>və</strong> stollarla təmin edilmişdir.Həmçinin təmir işləri məhkumlar üçün nəzərdə tutulmuş hamamlardada keçirilmiş <strong>və</strong> onların sayı artırılmışdır.29<strong>1.</strong> Məhkumların yataq ləvazimatlarının <strong>və</strong> paltarlarının yuyulması üçüntəzə paltar maşını quraşdırılmış <strong>və</strong> istifadəyə verilmişdir.Məhkumların kitabxanası üçün ayrı otaq təşkil edilmiş <strong>və</strong> müxtəlifədəbiyyatla təmin olunmuşdur. Məhkumların gəzinti hüququnu təminetmək məqsədilə gəzinti üçün 4 yeni həyət tikilmiş <strong>və</strong> istifadəyəverilmişdir.292. 2001-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetininqərarına əsasən təcridxanalarda saxlanılan şəxslər üçün qidalanmanormaları bir neçə dəfə artırılmışdır.293. Son bir neçə il ərzində respublikanın Quba, Qəbələ, Oğuz, Xanlarrayonlarında, həmçinin Bakı şəhərinin Əzizbəyov, Binəqədi,Nəriman, Nəsimi <strong>və</strong> Yasamal rayonlarında yeni təcridxanalartikilmişdir. Respublikada fəaliyyət göstərən 64 təcridxanadan 50təcridxana təmir edilmiş <strong>və</strong> bütün lazımi avadanlığı ilə təchizedilmişdir. Hal-hazırda Azərbaycan Respublikası Daxili İşlərNazirliyinin mü<strong>və</strong>qqəti saxlanılma təcridxanalarında saxlanılmaşəraiti beynəlxalq standartlara uyğundur.294. 2006-<strong>cı</strong> il ərzində saxlanılan şəxslərin <strong>hüquqlar</strong>ının müdafiəsi <strong>və</strong>onların saxlanılma şəraitinin yaxşılaşdırılması sahəsində tədbirlərgörülmüş <strong>və</strong> bu tədbirlər nəticəsində Milli Təhlükəsizlik Nazirliyininİstintaq Təcridxanası əsaslı surətdə təmir edilmişdir. Saxlanılmakameraları Avropa standartlarına uyğundur, həmçinin məişətşəraitləri yaxşılaşdırılmışdır.295. Saxlanılma rejimi monitorinqinin keçirilməsi ilə bağlı beynəlxalqtəşkilatların tövsiyələrini nəzərə alaraq layihə sənədlərinə uyğunolaraq cəza kameralar tikilmişdir (karser). Kameralar müasirtələblərə uyğun olmadığına görə onların fəaliyyəti dayandırılmışdır.Saxlanılma qaydalarını pozan məhkumların barəsində cəzanın cidditədbirlərinin görülməsi ə<strong>və</strong>zinə profilaktik xarakteri daşıyan
söhbətlər aparılır <strong>və</strong> 2006-<strong>cı</strong> ildə karserdə saxlanılma qismindəcəzalar tətbiq edilməmişdir.296. Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin İstintaqTəcridxanasında məhkumların məşğulluq problemi həll etməkməqsədilə 2003-cü ildə müasir avadanlığı ilə təchiz edilmiş idmanzalı tikilmişdir. Burada məhkumlar gündəlik gəzinti ilə yanaşıidmanla məşğul olurlar. Təcridxanaların kameraları məhkumlararadioverilişləri qulaq asmağa imkan verən radio aparatları ilə təchizedilmişdir. İstintaq Təcridxanasında məhkumların yarıdan çoxu özistəyi <strong>və</strong> qanunvericiliyə müvafiq olaraq avadanlığın təmiri, təmizlik<strong>və</strong> qaydaya salması üzrə işə cəlb edilir. Saxlanılmış şəxslər bədii,dini <strong>və</strong> digər kitablar, gündəlik qəzetlər <strong>və</strong> stolüstü oyunlarla təminedilir. Həmçinin dini tədbirlərinin keçirilməsi üçün şərait yaradılır.Qohumlar, müstəntiq, <strong>və</strong>kil, hakim <strong>və</strong> təcridxananın rəhbərliyi iləgörüşlər məhkumların bilavasitə kameralarda qalmasının vaxtınıxeyli azaldır.297. 2002-ci ildə Respublikada “Müəyyən müddətə <strong>və</strong> ömürlükazadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərə pensiya <strong>və</strong> kompensasiyanıntəyin edilməsi <strong>və</strong> ödənilməsinə dair sənədlərin tərtib edilməsiqaydaları” <strong>haqqında</strong> təlimat qəbul edilmişdir. Həmçinin bu təlimatdaəlillik qrupunun <strong>və</strong> onların pensiya təminatının təyin edilmə məsələsiüzrə yoxlama qaydaları öz əksini tapmışdır.298. 25 dekabr 2001-ci il tarixdə Azərbaycan “ işgəncə, qeyri-insani <strong>və</strong>ya ləyaqəti alçaldan rəftar <strong>və</strong> cəzaların qabağı alınması” <strong>haqqında</strong>Avropa Konvensiyasına qoşuldu.299. 1 avqust 2002-ci il tarixdə Azərbaycanla bağlı göstərilmişKonvensiyanın qüv<strong>və</strong>yə minməsi işgəncəyə qarşı AvropaKomitəsinə müvafiq dövlət müəssisələrinə <strong>və</strong> azadlıqdan məhrumetmə yerlərinə maneəsiz daxil olmağa imkan yaratmışdı.300. Bu beynəlxalq öhdəlikləri ilə bağlı ədliyyə orqanlarına həvaləedilmiş təzə <strong>və</strong>zifələri nəzərə alaraq, insan <strong>hüquqlar</strong>ının müdafiəsisahəsində tədbirlərin həyata keçirilməsi üzrə əla<strong>və</strong> tədbirlərgörülmüşdür.
30<strong>1.</strong> Ancaq ötən müddət ərzində işgəncəyə qarşı Avropa Komitəsinin(CPT) Azərbaycana iki ardı<strong>cı</strong>l <strong>və</strong> iki xüsusi (ad hoc) səfəri olmuşdur.Bu səfərlər nəticəsində CPT müvafiq tövsiyələrinin həyatakeçirilməsi üzrə tədbirlər <strong>haqqında</strong> məlumat əks etdirən hesabatlartəqdim edilmişdir.302. 2006-<strong>cı</strong> ilin noyabr ayında Komitənin ölkəyə ikinci dövri səfəriolmuşdur. Bu səfərin ərzində CPT nümayəndə heyəti müvafiq dövlətorqanlarında görüşlər keçirilmiş, həmçinin cəzaçəkmə müəssisələrinəgəlmiş, məhkumların <strong>və</strong> istintaq altında olan şəxslərin saxlanmaşəraiti ilə tanış olmuş, bu şəxslərlə fərdi söhbətlər aparmış, ocümlədən nümayəndə heyətinin nümayəndələri müvafiq dövlətorqanlarının rəhbərləri, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri <strong>və</strong>İctimai Komitəsinin üzvləri ilə görüşlər keçirmişdir.303. Ədliyyə naziri ilə görüş zamanı CPT üzvləri tərəfindən öz həllinitələb edən məsələləri ilə yanaşı bundan əv<strong>və</strong>lki səfərlər nəticəsindəverilmiş tövsiyələrin həyata keçirilməsində irəliləmə qeyd edilmişdir.Bundan əla<strong>və</strong>, ikinci dövri səfəri üzrə öz ilkin təəssüratları iləbölüşmüş Komitənin üzvləri Azərbaycanın penitensiar xidmətindəmüsbət dəyişiklikləri xüsusilə qeyd etmişdir.304. İşgəncəyə qarşı Avropa Komitəsinin tövsiyələrini həyata keçirmək,o cümlədən penitensiar müəssisələrin işini, müasir tələblərə uyğunolaraq onların tikintisini <strong>və</strong> təkmilləşdirilməsini təşkil etmək üçünƏdliyyə Nazirliyi Avropa ölkələrində penitensiar müəssisələrintəşkili <strong>və</strong> fəaliyyətində ən yaxşı təcrübəni öyrənmək məqsədiləKomitəyə kömək üçün müraciət etmişdir. CPT tərəfindən Estoniya<strong>və</strong> Finlandiyanın penitensiar müəssisələrinə baş çəkmək tövsiyəedilmişdir. 2007-ci ilin aprel ayında penitensiar müəssisələrin <strong>və</strong>ölkənin ümumiyyətlə penitensiar sisteminin təşkili ilə tanış olmaqməqsədilə Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə NazirliyiFinlandiyaya gəlmişdir. Nümayəndə heyəti 7 müxtəlif penitensiarmüəssisəyə gəlmiş, həmçinin məhkumların yerləşdirilməsi ilə tanışolmuşdur.305. Azərbaycan penitensiar xidmətinin təkmilləşdirilməsi sahəsindəAvropa Şurası <strong>və</strong> Avropa Komissiyası ilə sıx əməkdaşlıq edir. 2006-<strong>cı</strong> ilin əv<strong>və</strong>lindən göstərilmiş təşkilatlarla birgə 1,4 milyon avrobüdcəsi ilə Azərbaycanın penitensiar xidmətinin islahatı üzrə Birgə
Proqram qəbul edilmişdir. Bu proqram çərçi<strong>və</strong>sində qanunvericiliyingələcək təkmilləşdirilməsi, idarə sistemi üzrə təkliflər hazırlanmış,məhkumların reabilitasiyası üzrə tədbirlər keçirilmiş <strong>və</strong> treninqlərtəşkil edilmişdir. Bundan əla<strong>və</strong>, Penitensiar xidmətə, cəzaçəkməmüəssisələrinə, həmçinin Penitensiar xidmət yanında TədrisMərkəzinə texniki yardım göstərilmiş <strong>və</strong> lazımi kompüter avadanlığıverilmişdir.306. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirinin iştirakı ilə BirgəProqramın qurtarması ilə əlaqədar olaraq 15 dekabr 2006-<strong>cı</strong> iltarixdə Yekun Konfrans keçirilmişdir. Avropa Şurasının, AvropaKomissiyasının <strong>və</strong> digər beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri,Ombudsman, Azərbaycan Respublikası Parlamentinin deputatları,İctimai Komitənin üzvləri, məhkəmələrin, hüquq mühafizəorqanlarının, <strong>və</strong>killər institutunun, qeyri-hökumət təşkilatlarınınnümayəndələri Konfransda iştirak etmişdilər.307. 2000-ci ildən Azərbaycanın Hökuməti <strong>və</strong> İnsan Hüquqları üzrəBMT-nin Ali Komissariatının arasında “İnsan <strong>hüquqlar</strong>ının inkişafı,onların müdafiə potensialının gücləndirilməsi <strong>və</strong> infrastrukturunyaradılması” <strong>haqqında</strong> layihə həyata keçirilir. Bu layihənin xüsusivacibliyini nəzərə alaraq, o dəfələrlə uzadılmış <strong>və</strong> onun effektivliyinigücləndirmək üçün tədbirlər görülmşdür. Bu layihə çərçi<strong>və</strong>sində birsıra maarifçilik tədbirlər görülüb: BMT-nin müqavilə orqanlarınadövri məruzələrin təqdim edilməsi mövzusunda seminarların təşkili,hakim, prokuror <strong>və</strong> ədliyyənin digər işçiləri üçün treninqlər. 2 noyabr2006-<strong>cı</strong> ildə azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş “İnsan <strong>hüquqlar</strong>ı <strong>və</strong>məhkəməyə qədər saxlanılma” beynəlxalq sənədlərin məcmuəsinintəqdim edilməsi keçirilmişdir. Bu nəşr məhkəmələr, hüquq mühafizəorqanları, o cümlədən qeyri-hökumət təşkilatları arasındayayılmışdır.308. Yuxarıda göstərilən layihənin həyata keçirilməsi üçün AzərbaycanRespublikasındakı BMT-nin Nümayəndəsi ilə sıx əməkdaşlığıkeçirilir. Hal-hazırda bu layihənin həyata keçirilməsi davam edir.309. Abadlıq üzrə əsaslı işlər, cəzaçəkmə yerlərində məhkumlarınsaxlanılma şəraitlərinin yaxşılaşdırılması ilə yanaşı cəzaların icrasıprosesində ixtisaslı tibbi yardımın göstərilməsinə mühüm əhəmiyyətverilir. Beləliklə, Azərbaycan Respublikasının Cəzaların icrası
Məcəlləsinin 10.2.5 <strong>və</strong> 93-cü maddələrinə müvafiq olaraq cəzaçəkməmüəssisələrində müalicə-profilaktika, sanitariya-profilaktika <strong>və</strong>sanitariya-epidemiologiya işi təşkil edilir <strong>və</strong> həyata keçirilir. Xəstəməhkumlar yataq ləvazimatı ilə təmin edilir <strong>və</strong> onların sanitariyagigiyenaşəraitləri yaxşılaşdırılmışdır. Məhkumlara tibbi yardımgöstərilməsi <strong>və</strong> dərmanlarla təmin edilməsi dövlət hesabı ilə həyatakeçirilir.310. Cəzaçəkmə müəssisələri <strong>və</strong> istintaq təcridxanaları tibbixidmətlərinin əməkdaşları Respublikanın Səhiyyə Nazirliyinintəcrübəli mütəxəssislərinin iştirakı ilə xüsusi proqram üzrəuzunmüddətli ixtisasartırma kurslarına cəlb edilirlər. Bu kurslardatibbi ekspertlər tərəfindən işgəncə, pis rəftarın tətbiq edilməsininaşkar edilməsi ilə bağlı məsələlərə xüsusi diqqət ayrılır.31<strong>1.</strong> Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirinin Əmrinə əsasəncəzaçəkmə müəssisələrinin müdiriyyəti bu müəssisələrə daxil olanbütün şəxslərin tibbi müayinəsindən keçməsini, müvafiq qeydiyyatınaparılmasını <strong>və</strong> bu şəxslərin saxlanılma müddət ərzində lazımi tibbiyardımın alınmasını təmin etməlidir. Şikayətlərdə göstərilmiş bədənxəsarətləri barəsində qeydlər aparılır <strong>və</strong> onlar <strong>haqqında</strong> müvafiqorqanlara xəbər verilir. Axırın<strong>cı</strong> məhkum edilmiş şəxs <strong>və</strong> onunmüdafiəçisi üçün bu qeydlərlə tanış olmaq üçün şərait yaradılmışdır.312. Tibbi ekspertlərin müstəqilliyinin təmin edilməsinə yönəlmişpraktiki tədbirlərin həyata keçirilməsi üzrə təklifləri hazırlamaqməqsədilə xüsusi işçi qrupu yaradılmışdır. Bu qrup beynəlxalqtəşkilatların tövsiyələri <strong>və</strong> bu sahədə xarici ölkələrin təcrübəsi iləəsaslı surətdə tanış olmuşdur. Məhkumlara müasir tələblərə müvafiqolaraq tibbi yardım göstərmək <strong>və</strong> tibbi mütəxəssislərin müstəqilliyinitəmin etmək məqsədilə tibbi xidmət penitensiar xidmətin tərkibindənçıxarılmış <strong>və</strong> təsdiq edilmiş struktura müvafiq olaraq AzərbaycanRespublikası Ədliyyə Nazirliyində Baş tibbi İdarə təsis edilmiş <strong>və</strong>fəaliyyət göstərir.313. 2000-ci ildə Azərbaycan Respublikasının hökuməti <strong>Beynəlxalq</strong>Qırmızı Xaç Komitəsi ilə (BQXK) Saziş imzalamışdır. Bu sazişinmüddəti dəfələrlə uzadılmışdır.
314. Bu Sazişə müvafiq olaraq yuxarıda göstərilən təşkilatınnümayəndələri cəzaçəkmə müəssisələrinə maneəsiz müntəzəm daxilolurlar, məhkumlarla fərdi görüşlər keçirirlər, <strong>və</strong>rəmli məhkumlaramüayinə göstərilir. BQXK tərəfindən təqdim edilmiş məxfi hesablarəsasında lazımi tədbirlər görülür. Beləliklə, 2005-2006-<strong>cı</strong> illərərzində Komitənin nümayəndələri penitensiar müəssisələrə 65 dəfəgəlmiş, bu isə ümumiyyətlə 33 müəssisə əhatə edir. Bu səfərlərnəticəsində penitensiar sistemdə, məhkumların <strong>hüquqlar</strong>ının təminedilməsində, həmçinin onların saxlanılma şəraitlərininyaxşılaşdırılmasında müsbət dəyişikliklər qeyd edilmişdir.315. Vərəmli məhkumlara xüsusi müayinə, xüsusi saxlanılma şəraitləriyaratmaq <strong>və</strong> xüsusi qida vermək üçün <strong>və</strong>rəmlə mübarizə sahəsindədövlət strategiyasının əsasında BQXK <strong>və</strong> digər beynəlxalqtəşkilatlarla müvafiq tədbirlər görülmüşdür. Dünya SəhiyyəTəşkilatının tövsiyələrinə müvafiq olaraq DOTS (bilavasitə nəzarətaltında qısamüddətli müalicə kursu) metodu ilə <strong>və</strong>rəmliməhkumların müayinəsi təşkil edilmiş, cəzaçəkmə müəssisələrimüasir avadanlığı, o cümlədən müayinənin mobil vasitələri ilə təminedilmiş, penitensiar sistemdə <strong>və</strong>rəmlə mübarizə üzrə proqram qəbuledilmiş, tibb işçiləri üçün beynəlxalq seminarlar <strong>və</strong> treninqlər təşkiledilmişdir. Görülmüş tədbirlər nəticəsində son illər ərzindəpenitensiar müəssisələrdə bu xəstəlikdən ölmüş şəxslərin sayı xeyliazalmışdır.316. Əv<strong>və</strong>lcədən <strong>və</strong>rəmin qarşısını almaq, onun müayinəsini təşkil etməkməqsədilə müxtəlif birgə layihələr həyata keçirilir. Dünya SəhiyyəTəşkilatı “Yaşıl İşıq” Komitəsinin <strong>və</strong> Qlobal Fondunun dəstəyi ilə2006-<strong>cı</strong> ildən həyata keçirilən “Vərəmin rezistent formasınınmüayinəsi” bu layihələrdən biridir.317. 6 dekabr 2005-ci il tarixdə Azərbaycanın penitensiar xidmətində<strong>və</strong>rəmlə mübarizə sahəsində Ədliyyə Nazirliyi <strong>və</strong> BQXK-ninarasında əməkdaşlığın onillik yubileyi qeyd edilmişdir.318. Peşəkar kadrlar idarəsini komplektləşdirmək üçün kütləviinformasiya vasitələrində elanlar verilmiş <strong>və</strong> əməkdaşların işə qəbulumüsabiqə əsasında təşkil edilmişdir.
319. Xəstə məhkumlar yataq ləvazimatları ilə tamamilə təmin edilmiş,saxlanılmanın sanitar – gigiyena şəraitləri yaxşılaşdırılmış, TACİSproqramı çərçi<strong>və</strong>sində <strong>və</strong>rəmli məhkumlar üçün xüsusi müayinəmüəssisənin yeni müayinə korpusu istismara verilmişdir. AzərbaycanRespublikası Səhiyyə Nazirliyinin peşəkar mütəxəssislərinin iştirakıilə kiçik tibbi heyət üçün müəssisələrdə xüsusi psixiatr treninqlərkeçirilir, boş yerlərə kiçik tibb işçilərinin təyin edilməsi üzrətədbirlər görülür.320. Bununla yanaşı Qobustan həbsxanasında 44 çarpayıdan ibarət olanmüasir tibb-sanitariya bölməsi istismara verilmişdir. Tibb avadanlığı<strong>və</strong> dərman preparatları ilə təminat yaxşılaşdırılmış, vakant yerlərəmüvafiq ixtisası olan həkimlər təyin edilmişdir. Eyni zamandaAzərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin Baş Tibb İdarəsi ilətəsdiq edilmiş cəd<strong>və</strong>lə müvafiq olaraq həbsxanalara daim müxtəlifixtisası olan həkimlər, o cümlədən həkim-psixiatr göndərilir,məhkumlara psixoloji köməyin göstərilmə məsələsi həll edilir.Müəssisələrə təzə gəlmiş məhkumlar gün ərzində tibbi müayinədənkeçirlər, xəstə məhkumlar, o cümlədən <strong>və</strong>rəmli məhkumlar tibbisanitarbölməsinə dərhal keçirdilir, ehtiyac olduğu təqdirdə isə tibbimüəssisəyə göndərilir.32<strong>1.</strong> Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Cəzaların İcrası Məcəlləsinin 81-cimaddəsinə müvafiq olaraq məhkumlara qohumlar, <strong>və</strong>kil <strong>və</strong> digərşəxslərlə görüşlər verilir. Məhkumlara cəzaçəkmə müəssisəsininərazisində dörd saatadək qısamüddətli <strong>və</strong> bir gündən üç günədəkuzunmüddətli görüşlər verilir.322. Qısamüddətli görüşlər qohumlarla <strong>və</strong> başqa şəxslərlə cəzaçəkməmüəssisəsinin nümayəndəsinin iştirakı ilə verilir.323. Məhkumlara uzunmüddətli görüşlər birlikdə yaşamaq hüququ iləyaxın qohumlarla (arvadı, əri, valideynləri, babası, nənəsi, övladları,övladlığa götürənləri <strong>və</strong> götürdükləri, nə<strong>və</strong>ləri, qardaşları <strong>və</strong> ba<strong>cı</strong>ları)verilir. Məhkumların xahişi ilə uzun müddətli görüşlər qısa müddətligörüşlərlə ə<strong>və</strong>z edilə bilər. Məhkumlara müsbət təsir göstərə biləcəkdigər şəxslərlə görüş üçün cəzaçəkmə müəssisəsinin müdiriyyətitərəfindən şərait yaradılır. Ağır xəstəliyi ilə əlaqədar həyatı üçüntəhlükə yaranan məhkumun yaxın qohumlarına ona baş çəkmək üçüncəzaçəkmə müəssisəsinin müdiriyyəti tərəfindən imkan yaradılır.
324. 2006-<strong>cı</strong> il ərzində cəzaçəkmə müəssisələrinə <strong>və</strong> təcridxanalaragəlmək məqsədilə penitensiar xidmətə ictimai təşkilatlardan 216müraciət daxil olmuşdur. Bu müraciətlər müsbət baxılmış <strong>və</strong> bumüəssisələrə baş çəkmək <strong>və</strong> müxtəlif tədbirlər keçirmək üçün lazımişərait yaradılmışdır.325. Bununla yanaşı olaraq, bu sahədə ictimai nəzarəti gücləndirmək <strong>və</strong>məhkumların <strong>hüquqlar</strong>ının pozulması <strong>haqqında</strong> məlumat almaq,həmçinin bu müraciətlərə operativ reaksiya göstərmək məqsədiləpenitensiar müəssisələrin girişində məhkumların yanına gələn<strong>və</strong>təndaşların müraciətləri ilə stendlər qoyulmuşdur. Məhkumların<strong>hüquqlar</strong>ının pozulması ilə əlaqədar olaraq bu stendlərdə bustrukturlara yazılı müraciətlər üçün penitensiar xidmətin <strong>və</strong>Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin əlaqə nömrələrigöstərilmişdir.326. Həmçinin Azərbaycan Respublikasının Hökuməti tərəfindən işgəncə<strong>və</strong> insan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə beynəlxalq <strong>və</strong> dövlətdaxili normativ aktlarıilə məcmuələr hazırlanmış <strong>və</strong> dərc edilmişdir. Bu nəşrlər penitensiarmüəssisələr, müvafiq dövlət strukturları, məhkəmələr, hüquqmühafizə orqanları, qeyri-hökumət təşkilatları arasında yayılmışdır.Maddə 11327. “Azərbaycan Respublikasında insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının həyatakeçirilməsinin tənzimlənməsi” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan RespublikasıKonstitusiya Qanununun 4-cü maddəsinə müvafiq olaraq heç kəsyalnız hansısa mülki müqavilə öhdəliyini yerinə yetirməyə qadirolmadığına görə tutula, həbsə alına <strong>və</strong> ya azadlıqdan məhrum ediləbilməz.328. Azərbaycan Respublikasının Cinayət məcəlləsinə müvafiq olaraqcəza cinayət törətməkdə təqsirli bilinən şəxsə tətbiq edilir <strong>və</strong> buMəcəllə ilə müəyyən edilmiş bu şəxsin insan hüquq <strong>və</strong> əsasazadlıqlarının yaradılmasından ibarətdir.
329. Müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə ancaq əsas cəza kimitətbiq edilir <strong>və</strong> ancaq Cinayət Məcəlləsi Xüsusi Hissəsininmaddəsində nəzərdə tutulmuş hallarda təyin edilə bilər.Maddə 12330. 20 oktyabr 2006-<strong>cı</strong> il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanununamüvafiq olaraq “Ölkədən getmək, ölkəyə gəlmək <strong>və</strong> pasportlar”<strong>haqqında</strong> Qanununun birinci hissəsinin 1-ci maddəsindən 1-ci bəndçıxarılmış, maddəyə isə aşağıdakı bənd əla<strong>və</strong> edilmişdir:33<strong>1.</strong> “Dövlət sirri ilə işləməyə buraxılmış şəxslərin tanış olmağaburaxıldığı məlumatın məxfilik müddəti bitənədək, lakin 5 ildən çoxolmamaq şərti ilə, xarici ölkəyə daimi yaşamağa getmək hüququmü<strong>və</strong>qqəti məhdudlaşdırıla bilər”.332. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin (Parlament) Qərarı ilətəsdiq edilmiş “Ölkədən getmək, ölkəyə gəlmək <strong>və</strong> pasportlar”<strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi<strong>haqqında</strong> Əla<strong>və</strong>də” <strong>və</strong> 30 dekabr 1997-ci il tarixli AzərbaycanRespublikasının Qanunu ilə təsdiq edilmiş “AzərbaycanRespublikasında daim yaşayan əcnəbilər <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayanşəxslərin xüsusi sənədləri <strong>haqqında</strong> Əsasnamə” nin 27-cimaddəsinə analoji dəyişikliklər edilmişdir.333. Həmçinin 8 dekabr 1999-cu il tarixli Azərbaycan RespublikasınınQanunu ilə “Yaşayış yeri <strong>və</strong> olduğu yer üzrə qeydiyyat” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanununun tətbiq edilməsi <strong>haqqında</strong>Əsasnamə” təsdiq edilmişdir. Bu Əsasnamə AzərbaycanRespublikası <strong>və</strong>təndaşlarının <strong>və</strong> Azərbaycan Respublikasında yaşayışyeri <strong>və</strong> olduğu yer üzrə əcnəbilərin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərinqeydiyyat qaydasını tənzimləyir.334. 2006-<strong>cı</strong> ildə “Ölkədən getmək, ölkəyə gəlmək <strong>və</strong> pasportlar”<strong>haqqında</strong> Qanuna aşağıdakı əla<strong>və</strong> edilmişdir: Xarici ölkədəpasportunu itirmiş, pasportu oğurlanmış <strong>və</strong> ya yararsız hala düşmüş,pasportunun etibarlıq müddəti bitmiş Azərbaycan Respublikası<strong>və</strong>təndaşının ölkəyə qayıtmaq hüququ Azərbaycan Respublikasınaqayıdış şəhadətnaməsi əsasında həyata keçirilir. Azərbaycan
Respublikasına qayıdış şəhadətnaməsinin forması <strong>və</strong> həminşəhadətnamənin verilməsi qaydası Azərbaycan Respublikasınınmüvafiq qanunu ilə təsdiq edilir.335. Azərbaycan Respublikasına qayıdış <strong>haqqında</strong> şəhadətnaməninforması <strong>və</strong> bu şəhadətnamənin verilmə qaydası 10 aprel 2007-ci iltarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.336. Miqrasiya sahəsində Azərbaycan Respublikasında dövlət siyasətinihəyata keçirmək, beynəlxalq hüququn tələb <strong>və</strong> normalarına müvafiqolaraq qanunvericiliyi təkmilləşdirmək, qanunların tətbiqedilməsində hesablama <strong>və</strong> sui-istifadələri aradan qaldırmaq,miqrantların intellektual <strong>və</strong> əmək potensialından istifadə etmək,tənzimlənməyən miqrasiya proseslərini aradan qaldırmaq, qeyriqanunimiqrasiyanın, o cümlədən insan alverinin qarşısını almaqməqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı iləAzərbaycan Respublikası miqrasiyanın Dövlət Proqramı təsdiqedilmişdir (2006-2008-ci illər).Maddə 13337. 18 mart 1999-cu il tarixdə qüv<strong>və</strong>yə minmiş “İmmiqrasiya”<strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikası Qanununun 13-cü maddəsinəmüvafiq olaraq immiqrant aşağıda göstərilən hallarda immiqrasiyayaicazə ləğv olunmaqla Azərbaycan Respublikası ərazisindən çıxarılır:saxta sənədlər <strong>və</strong> yalan məlumat əsasında AzərbaycanRespublikası ərazisində yaşamağa icazə aldıqda;Azərbaycan Respublikasının dövlət təhlükəsizliyinin <strong>və</strong> yaictimai asayişin təmin edilməsi məqsədi ilə;Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsindənəzərdə tutulmuş hallarda əcnəbilər <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayanşəxslər barəsində Azərbaycan Respublikasının hüdudlarındankənara inzibati qaydada çıxartma tətbiq edildikdə (bu haldaimmiqrantın çıxartması Azərbaycan Respublikasının İnzibatiXətalar Məcəlləsinə uyğun olaraq həyata keçirilir).
338. Əcnəbi <strong>və</strong> ya <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərin immiqrant statusundanməhrum edilməsi <strong>və</strong> Azərbaycan Respublikası ərazisindənçıxarılması <strong>haqqında</strong> qərarı məhkəmə (hakim) qəbul edir.339. İmmiqrantların Azərbaycan Respublikası ərazisindən çıxarılmasımüvafiq qanunvericiliyə uyğun olaraq həyata keçirilir.3<strong>40</strong>. İmmiqrant qanunla müəyyən edilmiş müddətlər ərzində AzərbaycanRespublikası ərazisini tərk etmədikdə məcburi qaydada AzərbaycanRespublikası ərazisindən çıxarılır.34<strong>1.</strong> İmmiqrant ağır <strong>və</strong> xüsusilə ağır cinayət törətdikdə AzərbaycanRespublikasının Cinayət Məcəlləsinin 52-ci maddəsi ilə müəyyənedilmiş qaydada Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənaraməcburi çıxarıla bilər.342. 2001-ci ildə “Əcnəbilərin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqi<strong>və</strong>ziyyəti” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanununun 27-cimaddəsinə edilmiş dəyişikliklərə müvafiq olaraq millitəhlükəsizliyin təmin olunması, ictimai asayişin mühafizəsi, əhalininsəhhəti, <strong>hüquqlar</strong>ı <strong>və</strong> mənafelərinin qorunması zəruriliyi olduqda <strong>və</strong>həmçinin Azərbaycan Respublikasının əcnəbilərin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığıolmayan şəxslərin hüquqi <strong>və</strong>ziyyəti <strong>haqqında</strong> qanunvericiliyintələbləri kobud surətdə pozulduqda immiqrant statusu olmayanəcnəbilər <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslər bir gündən yeddi günədəkmüvafiq məhkəmənin (hakimin) qərarına əsasən AzərbaycanRespublikası hüdudlarından kənara çıxanla bilər.343. İmmiqrant statusu olmayan əcnəbilərin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayanşəxslərin Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənaraməcburi çıxarılması qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydadahəyata keçirilir.344. İmmiqrant statusu olmayan əcnəbilər <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayanşəxslər Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənaraçıxarılması <strong>haqqında</strong> qərarda müəyyən olunmuş müddətdəAzərbaycan Respublikasının ərazisini tərk etməlidirlər. AzərbaycanRespublikası ərazisini tərk etməkdən boyun qaçıran immiqrantstatusu olmayan əcnəbi <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxs, müvafiqməhkəmənin (hakimin) qərarı əsasında tutulur <strong>və</strong> məcburi qaydadaAzərbaycan Respublikası hüdudlarından kənara çıxarılır.
345. İmmiqrant statusu olmayan əcnəbilərin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayanşəxslərin Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənaraçıxarılması <strong>haqqında</strong> qərardan məhkəməyə şikayət verilə bilər.Şikayət verilməsi qərarın icrasını dayandırmır.346. İmmiqrant statusu olmayan əcnəbi <strong>və</strong> ya <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxsinsan alverindən zərər çəkmiş şəxs hesab olunduqda, onun barəsində1 il müddətində Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarainzibati qaydada çıxartma tətbiq edilmir. Bu müddət başa çatdıqda,lakin əcnəbi <strong>və</strong> ya <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxs insan alveri ilə bağlıcinayət işləri üzrə cinayət təqibi orqanlarına yardım göstərdikdə,həmin şəxs barəsində Azərbaycan Respublikasının hüdudlarındankənara inzibati qaydada çıxartma cinayət təqibi başa çatanadəktətbiq olunmur.347. İnsan alverinin qurbanı olan uşaqlar barəsində AzərbaycanRespublikasının hüdudlarından kənara inzibati qaydada çıxartmatətbiq olunmur.348. Cinayət Məcəlləsinin 52-ci maddəsinə müvafiq olaraq AzərbaycanRespublikasının hüdudlarından kənara məcburi çıxarma əcnəbilərə,onlar cinayət törətdiklərinə görə təyin olunmuş əsas cəza növünüçəkdikdən sonra tətbiq edilə bilər. Azərbaycan Respublikasınınhüdudlarından kənara məcburi çıxarma cəza növü aşağıdakı şəxslərəşamil edilmir: barəsində ittiham hökmü qanuni qüv<strong>və</strong>yə minənədək beş ilAzərbaycan Respublikasının ərazisində daimi yaşayan şəxslərə; barəsində ittiham hökmü qanuni qüv<strong>və</strong>yə minənədək AzərbaycanRespublikasının <strong>və</strong>təndaşı ilə nikahda olan şəxslərə; Azərbaycan Respublikasında doğulmuş şəxslərə; valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının <strong>və</strong>təndaşı olanşəxslərə; qaçqın statusuna malik olan <strong>və</strong> ya Azərbaycan Respublikasıtərəfindən <strong>siyasi</strong> sığınacaq verilmiş şəxslərə; himayəsində yetkinlik yaşına çatmayan uşağı, habelə fəaliyyətqabiliyyəti olmayan <strong>və</strong> ya I <strong>və</strong> II qrup əlili olan şəxslərə;
məcburi çıxarıldığı zaman gedəcəyi ölkədə işgəncəyə <strong>və</strong> ya təqibəməruz qala biləcəyinə ciddi əsaslar olduğu ehtimal edilən şəxslərə.349. Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 457-cimaddəsinə müvafiq olaraq əcnəbilər <strong>və</strong> ya <strong>və</strong>təndaşlığı olmayanşəxslər Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara inzibatiqaydada çıxartma <strong>haqqında</strong> qərarda müəyyən olunmuş müddətdəölkəni tərk etməlidirlər. Azərbaycan Respublikasının hüdudlarındankənara inzibati qaydada çıxartma <strong>haqqında</strong> səlahiyyətli orqanların(<strong>və</strong>zifəli şəxslərin) qərarı Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlərNazirliyi tərəfindən icra edilir.350. Azərbaycan Respublikasının ərazisindən inzibati qaydada çıxarılanəcnəbilərin <strong>və</strong> ya <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərin çıxarılmasına görəxərclər onların öz üzərinə düşür. Bu şəxslərin çıxarılması üçünonların <strong>və</strong>saitləri olmadıqda, belə xərclərin ödənilməsi onları qəbuledən idarə, müəssisə <strong>və</strong> təşkilatların, Azərbaycan Respublikasındayaşayan <strong>və</strong> ya şəxsi işlə bağlı olaraq Azərbaycan Respublikasınagələn əcnəbilərlə <strong>və</strong> ya <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərlə əlaqədar isəbu xərclərin ödənilməsi Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlərNazirliyinin üzərinə düşür.35<strong>1.</strong> Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara inzibati qaydadaçıxartma <strong>haqqında</strong> qərar icra edildikdən sonra çıxartma <strong>haqqında</strong> bubarədə müvafiq qeyd aparılmaqla, həmin qərar onu qəbul etmişsəlahiyyətli orqana (<strong>və</strong>zifəli şəxsə) qaytarılır.352. Cəzaların İcrası Məcəlləsinin 166-<strong>cı</strong> maddəsinə müvafiq olaraqAzərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara məcburi çıxarmaAzərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuşhallarda tətbiq edilir.353. Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara məcburi çıxarmanövündə cəzanı icra edən orqan məhkumun AzərbaycanRespublikasının hüdudlarından kənara məcburi çıxarılması barədəmüvafiq icra hakimiyyəti orqanına <strong>və</strong> məhkumun mənsub olduğu,habelə məhkuma himayədarlığı üzərinə götürmüş dövlətindiplomatik <strong>və</strong> konsulluq nümayəndəliklərinə məlumat verir.
354. Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara məcburi çıxarmanövündə cəzaya məhkum olunmuş şəxs, əsas cəzanı çəkməkdən azadolunduğu gündən, üzrlü səbəblər istisna olmaqla, AzərbaycanRespublikasının hüdudlarını dərhal tərk etməlidir.355. Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara çıxarmaxərclərini məhkumun özü <strong>və</strong> ya onun mənsub olduğu dövlətindiplomatik <strong>və</strong> konsulluq nümayəndəlikləri ödəyirlər. Müstəsnahallarda məhkumun Azərbaycan Respublikasının hüdudlarındankənara çıxarma xərclərini cəzanı icra edən orqan ödəyə bilər.Maddə 14356. Cinayət – Prosessual Məcəlləsinin 11-ci maddəsinə müvafiq olaraqAzərbaycan Respublikasında cinayət prosesi hər kəsin qanun <strong>və</strong>məhkəmə qarşısında hüquq bərabərliyi əsasında həyata keçirilir.Cinayət prosesini həyata keçirən orqanlar cinayət prosesində iştirakedən şəxslərdən hər hansı birinə <strong>və</strong>təndaşlıq, sosial, cinsi, irqi, milli,<strong>siyasi</strong> <strong>və</strong> dini mənsubiyyətindən, dilindən, mənşəyindən, əmlak<strong>və</strong>ziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, yaşayış yerindən<strong>və</strong> olduğu yerdən asılı olmayaraq <strong>və</strong> qanunla əsaslandırılmamış digərmülahizələrə görə üstünlük vermir.357. Cinayət-prosessual məcəlləsinin 22-ci maddəsinə müvafiq olaraqcinayət prosesini həyata keçirən orqanlar bu Məcəllə ilə müəyyənedilmiş qaydada hər kəsin ona qarşı irəli sürülmüş ittiham, yaxudbarəsində tətbiq olunmuş prosessual məcburiyyət tədbirləri iləəlaqədar ədalətli <strong>və</strong> açıq məhkəmə baxışının aparılmasını tələb etməkhüququnu təmin etməlidirlər. Hər hansı səbəbdən məhkəmə baxışınıtələb etmək hüququnun rədd edilməsi yolverilməzdir.358. Cinayət-prosessual məcəlləsinin 23-cü maddəsinə müvafiq olaraqcinayət mühakimə icraatı Azərbaycan Respublikasının məhkəməsisteminə daxil olan səlahiyyətli məhkəmə tərəfindən həyata keçirilir.Məhkəmənin hökmü olmadan heç kəs cinayət törətməkdə təqsirlisayıla <strong>və</strong> məhkum oluna bilməz.359. Fövqəladə məhkəmələrin yaradılması <strong>və</strong> ya məhkəməninsəlahiyyətlərinin mənimsənilməsi yolverilməzdir <strong>və</strong> Azərbaycan
Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş məsuliyyətəsəbəb olur.360. Fövqəladə məhkəmələrin <strong>və</strong> digər qanunsuz yaradılmışməhkəmələrin hökm <strong>və</strong> digər qərarlarının hüquqi qüv<strong>və</strong>si yoxdur <strong>və</strong>icra edilməməlidir.36<strong>1.</strong> Cinayət-prosessual məcəlləsinin 25-ci maddəsinə müvafiq olaraqhakimlər <strong>və</strong> andlı iclasçılar müstəqildirlər <strong>və</strong> yalnız AzərbaycanRespublikası qanunlarının tələblərinə tabedirlər.362. Hakimlər <strong>və</strong> andlı iclasçılar cinayət prosesini həyata keçirənorqanların ibtidai araşdırmada gəldikləri nəticələrlə bağlı deyillər.363. Hakimlər <strong>və</strong> andlı iclasçılar cinayət işlərini <strong>və</strong> ya cinayət təqibi iləbağlı digər materialları məhkəmə iclasında cinayət prosesitərəflərinin təqdim etdikləri sübutların tədqiqinə əsaslanan öz daxiliinamı <strong>və</strong> hüquq düşüncəsi ilə həll edirlər.364. Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri ədalət mühakiməsinihakimlərin <strong>və</strong> andlı iclasçıların müstəqilliyinə <strong>və</strong> iradəsinə qanunsuztəsiri istisna edən şəraitdə həyata keçirirlər.365. Heç kəsin ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinə müdaxiləetməyə, hakimlərdən, andlı iclasçılardan onların baxdığı, yaxudicraatlarında olan cinayət işləri <strong>və</strong> ya cinayət təqibi ilə bağlı digərmaterialların mahiyyəti üzrə izahat tələb etməyə hüququ yoxdur.366. Hər hansı şəxs tərəfindən hər hansı səbəbdən ədalət mühakiməsininhəyata keçirilməsinin birbaşa <strong>və</strong> ya dolayı yolla məhdudlaşdırılması,ona qanunsuz təsir, hədə-qorxu, müdaxilə edilməsi, hörmətsizlikgöstərilməsi, məhkəməyə qarşı açıq-aşkar etinasız hərəkətləredilməsi yolverilməzdir <strong>və</strong> Azərbaycan Respublikasınınqanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş məsuliyyətə səbəb olur.367. Cinayət – prosessual məcəlləsinin 27-ci maddəsinə müvafiq olaraqməcəllədə nəzərdə tutulmuş dövlət, peşə <strong>və</strong> kommersiya sirlərinin,habelə <strong>və</strong>təndaşların şəxsi <strong>və</strong> ailə sirlərinin qorunması halları istisnaolmaqla, Azərbaycan Respublikasında cinayət işləri <strong>və</strong> cinayət təqibi
ilə bağlı digər materiallar üzrə ədalət mühakiməsi bütünməhkəmələrdə açıq aparılır.368. Cinayət – prosessual məcəlləsi ilə nəzərdə tutulmuş halları istisnaolmaqla Azərbaycan Respublikasının məhkəmələrində cinayət işləri<strong>və</strong> cinayət təqibi ilə bağlı digər materiallar üzrə ədalətmühakiməsinin qiyabi aparılmasına yol verilmir.369. Bütün hallarda cinayət mühakimə icraatı zamanı qəbul olunmuşməhkəmə qərarları açıq elan olunur.370. 28 dekabr 1999-cu il tarixli Qanunla təsdiq edilmiş <strong>Mülki</strong>-prosessualməcəlləsinin 4-cü maddəsinə müvafiq olaraq bütün fiziki <strong>və</strong> hüquqişəxslər özlərinin qanunla qorunan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarını, eləcə dəmaraqlarını qorumaq <strong>və</strong> təmin etmək məqsədi ilə qanunla müəyyənedilmiş qaydada məhkəmə müdafiəsindən istifadə etmək hüququnamalikdirlər.37<strong>1.</strong> <strong>Mülki</strong>-prosessual məcəlləsinin 6-<strong>cı</strong> maddəsinə müvafiq olaraq mülkiişlər <strong>və</strong> iqtisadi mübahisələr üzrə ədalət mühakiməsi yalnızməhkəməyə aiddir <strong>və</strong> məhkəmələr tərəfindən qanunla müəyyənolunmuş qaydada həyata keçirilir.372. <strong>Mülki</strong> - prosessual məcəlləsinin 8-ci maddəsinə müvafiq olaraqmülki işlər <strong>və</strong> iqtisadi mübahisələr üzrə ədalət mühakiməsi hamınınqanun <strong>və</strong> məhkəmə qarşısında bərabərliyi prinsipi əsasında həyatakeçirilir. Məhkəmə irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən,cinsindən, mənşəyindən, əmlak <strong>və</strong>ziyyətindən, qulluq mövqeyindən,əqidəsindən, <strong>siyasi</strong> partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına <strong>və</strong> digərictimai birliklərə mənsubiyyətindən, hüquqi şəxsin olduğu yerdən,tabeçiliyindən, mülkiyyət formasından <strong>və</strong> qanunda nəzərdətutulmayan başqa fərqlərdən asılı olmayaraq işdə iştirak edən bütünşəxslərə eyni cür yanaşır.373. <strong>Mülki</strong>-prosessual məcəlləsinin 10-cu maddəsinə müvafiq olaraqməhkəmələrdə işlərə aşkarlıq prinsipi əsasında baxılır. Dövlət, peşə,kommersiya sirrinin açılması, şəxsi <strong>və</strong> ailə həyatı sirrinin yayılması,yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərin marağının gözlənilməsi səbəbləriistisna olmaqla, bütün məhkəmələrdə işlərə aşkar baxılır.
374. İşlərə aşkar baxılması demokratik cəmiyyətdə əxlaq, ictimai qayda,dövlət təhlükəsizliyi baxımından, həmçinin digər xüsusi hallarlaəlaqədar ədalət mühakiməsinin maraqlarına toxunarsa, məhkəməbaxışı <strong>və</strong> ya onun bir hissəsi qapalı keçirilə bilər. Məhkəməbaxışında iştirak edən şəxs övladlığa götürmə, <strong>və</strong>rəsəlik,kommersiya, ixtira <strong>və</strong> ya vergi sirrinin, eləcə də qanunla qorunandigər sirlərlə yanaşı, həmçinin şəxsi <strong>və</strong> ailə həyatının intimməsələlərinin qorunması məqsədi ilə məhkəmə baxışını qapalıkeçirməyi tələb edə bilər.375. Qapalı məhkəmə baxışı mülki məhkəmə icraatının bütün qaydalarınariayət olunmaqla aparılır.376. Məhkəmə aktları bütün hallarda açıq elan edilir.377. Cinayət-prosessual məcəlləsinin 21-ci maddəsinə müvafiq olaraqcinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs onun təqsiri buMəcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydada sübuta yetirilməyibsə <strong>və</strong> bubarədə qanuni qüv<strong>və</strong>yə minmiş məhkəmənin hökmü yoxdursa,təqsirsiz sayılır.378. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa da onun təqsirlibilinməsinə yol verilmir. Məcəllənin müddəalarına uyğun surətdəmüvafiq hüquqi prosedura daxilində ittihamın sübuta yetirilməsindəaradan qaldırılması mümkün olmayan şübhələr təqsirləndirilənşəxsin (şübhəli şəxsin) xeyrinə həll edilir. Eyni ilə cinayət <strong>və</strong> cinayətprosessualqanunlarının tətbiqində aradan qaldırılmamış şübhələr dəonun xeyrinə həll olunmalıdır.379. Cinayət törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizolmasını sübuta yetirməyə borclu deyildir. İttihamı sübuta yetirmək,şübhəli <strong>və</strong> ya təqsirləndirilən şəxsin müdafiəsi üçün irəli sürüləndəlilləri təkzib etmək <strong>və</strong>zifəsi ittiham tərəfinin üzərinə düşür.380. Paktın 14-cü maddəsinin 3-cü bəndində əks etdirilmiş məsələlərtamamilə Cinayət-prosessual məcəlləsində əks etdirilmişdir.38<strong>1.</strong> Məcəllənin 91-ci maddəsində təqsirləndirilən şəxsin <strong>hüquqlar</strong>ımüəyyən edilmişdir.
382. Yetkinlik yaşına çatmamış şəxslərə qarşı cinayət prosesinin,həmçinin məhkəmələrin birinci, apelyasiya <strong>və</strong> kasasiyainstansiyalarında aparılması Cinayət-prosessual məcəlləsi ilənəzərdə tutulmuş ümumi qaydalar, həmçinin Məcəllənin 428-435-cimaddələri ilə müəyyən edilir.383. Məcəllənin 432-ci maddəsinə müvafiq olaraq yetkinlik yaşınaçatmayan şəxs barəsində ibtidai istintaq imkan daxilində müvafiqibtidai istintaq orqanlarının xüsusi bölmələri <strong>və</strong> ya yetkinlik yaşınaçatmayan şəxslərlə müvafiq iş təcrübəsinə malik olan şəxslərtərəfindən aparılmalıdır. Yetkinlik yaşına çatmayan şəxs barəsindəcinayət işi üzrə icraat hər hansı bir gecikdirməyə yol verilmədənaparılmalıdır. Yetkinlik yaşına çatmayan şəxs barəsində iş üzrə onunmüdafiəçisinin iştirakı məcburidir.384. İbtidai istintaq zamanı yetkinlik yaşına çatmayan şəxslə müstəntiqarasında əlaqələr cinayət işinin hallarının lazımi qaydada nəzərəalınması, yetkinlik yaşına çatmayan şəxsə hörmətlə yanaşılması,yetkinlik yaşına çatmayan şəxsin rifahına kömək edilməsi <strong>və</strong> onaziyan vurulmasına yol verilməməsi şərti ilə həyata keçirilir.385. Yetkinlik yaşına çatmayan şəxs barəsində ibtidai istintaqın bütünmərhələlərində aşağıdakı <strong>hüquqlar</strong>ın təmin edilməsinin əsasprosessual təminatlarına riayət edilməlidir: İrəli sürülmüş ittiham barəsində məlumat almaq hüququ; İfadə verməkdən imtina etmək hüququ; müdafiə hüququ; valideynlərin <strong>və</strong> ya digər qanuni nümayəndələrin iştirak etməkhüququ; məxfilik hüququ.386. 16 yaşınadək <strong>və</strong> əqli cəhətdən zəiflik əlamətləri olan yetkinlik yaşınaçatmayan şəxsin iştirakı ilə istintaq hərəkətlərinin aparılmasındamüstəntiq müəllim <strong>və</strong> ya psixoloqun iştirakını təmin etməlidir.387. Yetkinlik yaşına çatmayan şəxs barəsində cinayət işi üzrə icraataxitam verilməsinə hər bir halda yetkinlik yaşına çatmayan şəxsin <strong>və</strong>ya onun valideynlərinin (digər qanuni nümayəndələrinin) razılığı iləyol verilir.
388. Yetkinlik yaşına çatmayan təqsirləndirilən şəxsə ibtidai istintaqınqurtarmasını elan edərkən <strong>və</strong> ona cinayət işinin materiallarını təqdimedərkən müstəntiq <strong>və</strong> ibtidai araşdırmaya prosessual rəhbərliyihəyata keçirən prokuror öz mülahizələrinə görə yetkinlik yaşınaçatmayan şəxsə mənfi təsir göstərə biləcək cinayət işininmateriallarının yetkinlik yaşına çatmayan şəxsə təqdim edilməməsibarədə əsaslandırılmış qərar çıxarmaq hüququna malikdirlər. Beləhalda göstərilən materiallarla məcburi qaydada yetkinlik yaşınaçatmayan şəxsin müdafiəçisi <strong>və</strong> ya qanuni nümayəndəsi tanışedilməlidir.389. Yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərin törətdikləri cinayətlər barədəcinayət işlərinə daha təcrübəli hakimlər tərəfindən baxılmalıdır.Yetkinlik yaşına çatmayan şəxs barəsində cəza tədbiri seçərkənməhkəmə aşağıdakıları rəhbər tutmalıdır: cəza tədbiri yalnız törədilmiş cinayətin hallarına <strong>və</strong> ağırlığına deyil,həmçinin yetkinlik yaşına çatmayan şəxsin <strong>və</strong>ziyyətinə <strong>və</strong> tələbatına,habelə cəmiyyətin tələbatına uyğun olmalıdır; yetkinlik yaşına çatmayan şəxsin azadlıqdan məhrum edilməsi iləbağlı olan cəza tədbiri yalnız həmin məsələnin mükəmməlbaxılmasından sonra tətbiq edilməli <strong>və</strong> imkan daxilində aşağı həddəendirilməlidir; yetkinlik yaşına çatmayan şəxs ağır <strong>və</strong> ya xüsusilə ağır cinayətin,habelə ağır nəticələrə səbəb olan zor tətbiq etməklə qəsdən törədilmişcinayətin <strong>və</strong> ya digər ağır cinayətin təkrarən törədilməsində təqsirlibilinmədiyi halda onun azadlıqdan məhrum edilməsi məqsədəuyğundeyildir.390. Cinayət-prosessual məcəlləsinin 435-1, 435-2-ci maddələri iləcinayət məsuliyyətinə cəlb etməyə imkan verən yaş həddinəçatmamış şəxsin qapalı tipli xüsusi təlim-tərbiyə müəssisəsinəgöndərilməsi ilə bağlı məsələlər qaydaya salınır.39<strong>1.</strong> Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, yetkinlik yaşına çatmamışşəxslərin baxımsızlıq profilaktikası <strong>və</strong> qanun pozuntuları ilə bağlıyaranmış ictimai münasibətlərini tənzimləməsi <strong>və</strong> bu sahədə təşkilat<strong>və</strong> müəssisələrin, dövlət orqanlarının hüquq <strong>və</strong> <strong>və</strong>zifələrininmüəyyən edilməsi məqsədilə 24 may 2005-ci il tarixdə “Yetkinlikyaşına çatmamış şəxslərin baxımsızlıq profilaktikası <strong>və</strong> qanun
pozuntusu” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbuledilmişdir.392. 13 may 2003-cü il tarixli Azərbaycan Respublikası NazirlərKabinetinin Qərarı ilə “Qapalı <strong>və</strong> açıq tipli xüsusi təlim-tərbiyəmüəssisələri <strong>haqqında</strong> Nümunəvi Əsasnamə” təsdiq edilmişdir”. BuƏsasnamə ilə təlim <strong>və</strong> tərbiyə sahəsində açıq <strong>və</strong> qapalı tipli xüsusitəlim-tərbiyə müəssisələri fəaliyyətinin sosial – iqtisadi əsaslarınizama salınır.393. 31 may 2002-ci il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə“Yetkinlik yaşına çatmamış şəxslərin <strong>hüquqlar</strong>ının müdafiəsi <strong>və</strong>işləri üzrə komissiyası <strong>haqqında</strong> Əsasnamə” təsdiq edilmişdir. BuKomissiyanın əsas məqsədi aşağıdakıdır: yetkinlik yaşınaçatmamış şəxslərə tərbiyəvi təsir göstərmək, onların hüquq <strong>və</strong> qanunimaraqlarını müdafiə etmək, onların davranışına nəzarət etmək, qeyriqanunihərəkətlərin qarşısını almaq, göstərilmiş məsələlərdəmülkiyyət formasından asılı olmayaraq, dövlət <strong>və</strong> yerliözünüidarəetmə orqanlarının, təşkilat <strong>və</strong> müəssisələrin fəaliyyətiniəlaqələndirmək.394. Cinayət-prosessual məcəlləsinin 35-ci maddəsinə müvafiq olaraq buməcəllədə nəzərdə tutulmuş hallarda <strong>və</strong> qaydada cinayət prosesiiştirakçısının cinayət işinin <strong>və</strong> ya cinayət təqibi ilə bağlı digərmaterialın baxılmasında məhkəmənin qəbul etdiyi prosessual qərar<strong>və</strong> hərəkətlərdən yuxarı məhkəməyə şikayət etmək hüququ vardır.395. Məhkum olunmuş hər bir şəxs yuxarı məhkəməyə şikayət verərəkaşağıdakı <strong>hüquqlar</strong>ı həyata keçirir: barəsində çıxarılmış məhkəmə hökmünün qanunsuz <strong>və</strong> əsassız olmasıilə əlaqədar işə yenidən baxılmasını xahiş etmək; barəsində çıxarılmış hökmlə təyin olunmuş cəzanın ağırlığı iləəlaqədar onun yüngülləşdirilməsini xahiş etmək.396. Məhkumun yuxarıda göstərilmiş <strong>hüquqlar</strong>ın məhdudlaşdırılmasıyolverilməzdir.397. Cinayət-prosessual məcəlləsinin 56-<strong>cı</strong> maddəsinə müvafiq olaraqaşağıda göstərilən şəxslər cinayət prosesini həyata keçirən orqanın
səhvi <strong>və</strong> ya sui-istifadəsi nəticəsində vurulmuş ziyanınödənilməsi hüququna malikdirlər:<strong>1.</strong> bəraət almış təqsirləndirilən şəxs;2. bu Məcəllənin 39.<strong>1.</strong>1, 39.<strong>1.</strong>2, 39.<strong>1.</strong>6—39.<strong>1.</strong>8, 39.2-ci maddələrindənəzərdə tutulmuş əsaslarla barəsində cinayət təqibinə xitam verilmişşəxs, yəni: cinayət hadisəsi olmadıqda;əməldə cinayət tərkibi olmadıqda;şəxs barəsində eyni ittiham üzrə məhkəmənin qanuni qüv<strong>və</strong>yəminmiş hökmü <strong>və</strong> ya digər məhkəmənin cinayət təqibini qeyrimümkünedən ləğv edilməmiş qərarı olduqda;şəxs barəsində eyni ittiham üzrə təhqiqatçının, müstəntiqin <strong>və</strong>ya prokurorun cinayət işi başlanmasının rədd edilməsi <strong>və</strong> yaona xitam verilməsi <strong>haqqında</strong> ləğv edilməmiş qərarı olduqda;zərər çəkmiş şəxsin şikayəti olmadıqda (cinayət təqibi xüsusiittiham qaydasında həyata keçirildikdə, habelə cinayət təqibininbaşlanmasına prokurorun təşəbbüsü olmadığı halda cinayəttəqibi ictimai-xüsusi ittiham qaydasında həyata keçirildikdə);hər hansı şəxs barəsində başlanılmış cinayət təqibinə həmçininonun cinayət törədilməsinə aidiyyəti olmadıqda <strong>və</strong> yatəqsirliliyi sübuta yetirilmədikdə xitam verilir.3. bu Məcəllənin 39.<strong>1.</strong>3, 39.<strong>1.</strong>4, 39.<strong>1.</strong>10 <strong>və</strong> 39.<strong>1.</strong>11-ci maddələrindənəzərdə tutulmuş əsaslarla barəsində cinayət təqibinə xitam verilməliolan, lakin vaxtında xitam verilməyən <strong>və</strong> <strong>haqqında</strong> cinayət təqibidavam etdirilən şəxs, yəni: cinayət məsuliyyətinə cəlbetməmüddətləri keçdikdə (cinayət məsuliyyətinə cəlbetmə müddətinindayandırılması halları istisna edilməklə); cinayət qanunu ilə nəzərdətutulmuş əməlin baş verdiyi anda onu törətmiş şəxs cinayətməsuliyyətinə cəlb etməyə imkan verən yaş həddinə çatmadıqda(həmin şəxsə qarşı tərbiyəvi xarakterli məcburi tədbirlərin tətbiqedilməsi zəruri olan hallar istisna edilməklə); şəxs cinayət qanunu ilənəzərdə tutulmuş əməli anlaqsız <strong>və</strong>ziyyətdə törətdikdə (bu şəxslərəqarşı tibbi xarakterli məcburi tədbirlərin tətbiq edilməsi halları istisnaolunmaqla); cinayət qanunu müddəalarının qüv<strong>və</strong>sinə görə şəxsincinayət məsuliyyətindən azad edilməsi üçün əsaslar olduqda;4. Məcəllənin 39.<strong>1.</strong>12-ci maddəsində (amnistiya aktına əsasən şəxscinayət məsuliyyətindən azad edilməli olduqda) nəzərdə tutulmuş
əsaslarla barəsində cinayət təqibinə xitam verilməli olan <strong>və</strong> bunarazılıq alınmasına baxmayaraq <strong>haqqında</strong> cinayət təqibi davametdirilən şəxs;5. qanunsuz həbs olunmuş <strong>və</strong> ya tibbi, yaxud tərbiyə müəssisəsinəməcburi yerləşdirilmiş, habelə qanuni əsas olmadan müəyyən edilmişmüddətdən artıq həbsdə saxlanılmış şəxs;6. cinayət təqibi üzrə icraat zamanı qanunsuz olaraq Məcəllənin 176 <strong>və</strong>177-ci maddələrində nəzərdə tutulmuş hallarda prosessualməcburiyyət tədbirlərinə məruz qalmış şəxs.398. Cinayət – prosessual məcəlləsinin 34-cü maddəsinə müvafiq olaraqheç kəs eyni əməlin törədilməsinə görə təkrar məhkum edilə bilməz.399. Hər hansı əməlin törədilməsinə görə şəxsin barəsində qanuniqüv<strong>və</strong>yə minmiş məhkəmənin hökmü varsa, həmin şəxsin <strong>haqqında</strong>eyni əmələ görə cinayət təqibinin təzələnməsi, ittihamın daha ağırittihamla ə<strong>və</strong>z edilməsi <strong>və</strong> ona daha ağır cəza təyin edilməsiyolverilməzdir.<strong>40</strong>0. Məcəllənin 41-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş hallarda məhkəmədəmüvafiq olaraq dövlət ittihamçısının <strong>və</strong> ya xüsusi ittihamçının şəxsəqarşı cinayət təqibindən könüllü imtina etməsi eyni əməlin təkrarənhəmin şəxsə istinad edilməsini istisna edir (yeni açılmış hallardanbaşqa).<strong>40</strong><strong>1.</strong> Son illər ərzində Azərbaycan Respublikasında ardı<strong>cı</strong>llıqla həyatakeçirilən <strong>və</strong> ilk növbədə insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının müdafiəsinəyönəlmiş məhkəmə - hüquqi islahatı keyfiyyət etibarı ilə yenimərhələyə keçmişdir.<strong>40</strong>2. İslahat zamanı məhkəmələrin işini təkmilləşdirmək <strong>və</strong> beynəlxalqstandartlara uyğunlaşdırmaq məqsədilə 2004-cü ilin mart ayındaRespublikanın icra <strong>və</strong> məhkəmə orqanlarının nümayəndələrindən,eləcə də Avropa Şurası ekspertlərindən ibarət hakimlərinfəaliyyətinin təyini <strong>və</strong> qiymətləndirilməsi, seçilməsi, müstəqilliyiməsələləri üzrə Azərbaycan – Avropa Şurası birgə İşçi qrupu təsisedilmişdir. İşçi Qrupu tərəfindən hakimlərin seçilməsinin təzəçoxpilləli proseduranı, öz fəaliyyətində sui-istifadəyə yol vermiş
hakimlərə qarşı intizam məsuliyyətinin gücləndirilməsini,məhkəmələrin işində şəffaflığının təmin edilməsini nəzərdə tutanməhkəmə <strong>və</strong> hakimlər <strong>haqqında</strong> Qanuna dəyişiklik <strong>və</strong> əla<strong>və</strong>lərbarəsində Qanun layihəsi, həmçinin 2005-ci ilin əv<strong>və</strong>lində qüv<strong>və</strong>yəminmiş Məhkəmə-Hüquq Şurası <strong>haqqında</strong> Qanun layihəsi işlənibhazırlanmışdır. Həmin ildə hakimlərin seçilməsi üzrə KomitəninNizamnaməsi <strong>və</strong> hakim <strong>və</strong>zifəsinin boş yerinə hakim olmayannamizədlərin layihələri göstərilmiş İşçi qrupu tərəfindən işlənibhazırlanmışdır. Yeni qanunvericiliyə müvafiq olaraq 2005-ci ilinfevral ayında Məhkəmə-Hüquq Şurası təsis edilmiş <strong>və</strong> həmin ilinmart ayında hakimlərin seçilməsi üzrə Komitə formalaşdırılmış,hakimlərin ictimai birliklərinin (assosiasiyalarının) nizamnamələritəkmilləşdirilmişdir. 2005-ci ildə isə Məhkəmə-Hüquq Şurası iləyaradılmış xüsusi komissiyalar tərəfindən məhkəmə fəaliyyəti üçünlazımi normativ sənədlərin layihələri hazırlanmışdır. Onlarınsırasında hakimlərin etik davranışı, hakimlərin fəaliyyətininqiymətləndirilməsi Qaydaları, intizam məsuliyyətinə hakimlərin cəlbedilməsi Qaydaları <strong>haqqında</strong> Məcəllələrin layihəsidir.<strong>40</strong>3. Yeni qaydalara müvafiq olaraq 2005-ci ildə ilk dəfə Azərbaycandavakant yerlərə hakimlərin seçilməsi keçirilmişdir. Seçmənin bütünmərhələləri (test, yazılı <strong>və</strong> şifahi imtahan) 30 beynəlxalq <strong>və</strong> yerliqeyri-hökumət təşkilatının müşahidəçilərinin, həmçinin onunşəffaflığını <strong>və</strong> obyektivliyini təsdiq etmiş kütləvi informasiyavasitələrinin nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilmişdir. Bundansonra, aparı<strong>cı</strong> beynəlxalq <strong>və</strong> yerli mütəxəssislərin iştirakı ilə 56namizəd üçün uzunmüddətli (5 ay) ibtidai kurs təşkil edilmişdir.<strong>40</strong>4. Vakant yerlərin sayını nəzərə alaraq, 2006-<strong>cı</strong> ildə hakimlərinseçilməsi üzrə Komitə indi də davam edən hakimlərin seçilməsi üzrənövbəti proseduranın keçirilməsinə başlayıb.<strong>40</strong>5. 2004-cü ilin oktyabr ayında hakim <strong>və</strong> hakim olmaq istəyən şəxslərüçün ibtidai <strong>və</strong> ardı<strong>cı</strong>l treninqlərin keçirilmə prosesinitəkmilləşdirmək məqsədilə təhsil məsələləri üzrə Azərbaycan –Avropa Şurası birgə Ekspert Komissiyası təsis edilmişdir. Bukomissiyanın heyətinə Azərbaycan <strong>və</strong> Avropa ölkələrinin müxtəlifməhkəmələrinin hakimləri, həmçinin digər <strong>və</strong>zifəli şəxslər <strong>və</strong> busahədə mütəxəssislər daxil edilmişdir. Komissiya müntəzəm görüş <strong>və</strong>iclaslar keçirir, yeni layihələr hazırlayır, həmçinin onların həyata
keçirilməsi üzrə tövsiyələr verməklə göstərilmiş sahədə təcrübə <strong>və</strong>məlumatın effektiv mübadiləsini təmin edir.<strong>40</strong>6. 2005-ci ildə Fransa Milli Magistr Məktəbinin <strong>və</strong> digər dövlətlərinanoloji məktəblərinin təcrübəsinə əsaslanaraq hakimlərin təyinedilməsi <strong>və</strong> qiymətləndirilməsi, seçilməsi, müstəqilliyi üzrəAzərbaycan – Avropa Şurası Birgə İşçi Qrupu, həmçinin Almaniyaİctimai Texniki Əməkdaşlığın (GTZ) dəstəyi ilə təhsil üzrə EkspertKomissiyası tərəfindən hakim olmaq istəyən namizədlər üçün birincikompleks uzunmüddətli ibtidai treninqlərin layihəsi hazırlanmışdır.İlk dəfə bu treninq 2006-<strong>cı</strong> ilin əv<strong>və</strong>lində keçirilmişdir. Treninqinproqramı məhkəmə ekspertizasının, iqtisadiyyat əsasları, mühasibatuçotu, beynəlxalq <strong>və</strong> avropa hüququnun kursunu, insan hüquq <strong>və</strong>əsas azadlıqlarının müdafiəsi <strong>haqqında</strong> Avropa Konvensiyasını,işgəncə, qeyri-insani <strong>və</strong> ya ləyaqəti alçaldan rəftar <strong>və</strong> cəzalarına qarşıbeynəlxalq konvensiyaların tələblərini, hakimlərin statusu <strong>haqqında</strong>Avropa Xartiyasını, həmçinin yetkinlik yaşına çatmamış şəxslərinişləri üzrə ədalət mühakiməsinin icra edilməsi sahəsində beynəlxalqstandartlarını əhatə etmişdir.<strong>40</strong>7. Mühazirələrlə yanaşı treninqin proqramında səhnələşdirilmişməhkəmə proseslərinin keçirilməsi, kazusların həll edilməsi nəzərdətutulmuşdur. Treninqin sonunda namizədlər təcrübə keçmək üçünmüvafiq birinci instansiya məhkəmələrinə göndərilmişdir.<strong>40</strong>8. Məhkəmə-Hüquq Şurasına Ədliyyə Nazirliyi ilə birgə ƏdliyyəAkademiyasının təsis edilməsi tövsiyə edilmişdir. Bu tədrismüəssisəsində hakimlərin (təzə hakimlərin <strong>və</strong> stajı 5 ildən çox olanhakimlərin, həmçinin məhkəmələrin sədrlərinin ardı<strong>cı</strong>l treninqiniayrılaraq), məhkəmə orqanlarının digər əməkdaşlarının,prokurorların, notarius <strong>və</strong> ali hüquq təhsili olan digər şəxslərin istəribtidai, istərsə ardı<strong>cı</strong>l treninqlərin sxeminin yaradılmasıplanlaşdırılır.<strong>40</strong>9. Hakimlərin <strong>və</strong> digər hüquqşünasların peşəkar hazırlığını inkişafetdirmək məqsədilə hakim olmaq istəyən namizədlər üçünuzunmüddətli hazırlıq kursları, həmçinin hakimlər, ədliyyəəməkdaşları üçün uzunmüddətli proqramlar üzrə ƏdliyyəAkademiyasının (dövlət başçısının 17 avqust 2006-<strong>cı</strong> il tarixli Əmri
ilə təsis edilmiş) tədris proqramına insan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə beynəlxalqsənədlərin öyrənilməsinə dair müxtəlif mövzular daxil edilmişdir.410. 1 fevral 1999-cu il tarixli Qanunla təsdiq edilmiş AzərbaycanRespublikasının Əmək məcəlləsinin 179-cu maddəsinə müvafiqolaraq hakim <strong>və</strong>zifəsinə namizədlər üçün ilkin uzunmüddətli tədriskurslarına göndərildikdə işçinin iş yeri <strong>və</strong> orta əmək haqqı saxlanılır.41<strong>1.</strong> Azərbaycan Respublikasında keçirilən məhkəmə-hüquq islahatlarıbeynəlxalq maliyyə təşkilatları tərəfindən öz dəstəyi tapır. Beləliklə,2006-<strong>cı</strong> ildə Ümumdünya Bankının maliyyə dəstəyi ilə AzərbaycanRespublikası məhkəmə sisteminin təkmilləşdirilmə Layihəsiimzalanmışdır. Bu layihə infrastrukturun yaxşılaşdırılmasını, təzəbinaların yenidən qurmasını <strong>və</strong> tikintisini, həmçinin məhkəmələrinmaddi-texniki bazasının əsaslı gücləndirilməsi, onların işində ənyeni informasiya texnologiyalarının tətbiqini nəzərdə tutur.412. 30 dekabr 2006-<strong>cı</strong> il tarixli Nazirlər Kabinetinin Qərarı ilə məhkəməaparatları əməkdaşlarının sayı 296 vahidə artırılmışdır. Həmçinin, 17aprel 2007-ci il tarixli Azərbaycan Respublikası bəzi qanunvericilikaktlarına dəyişiklik <strong>və</strong> əla<strong>və</strong>lər edilməsi <strong>haqqında</strong> Qanunla AliMəhkəmə, həmçinin apellyasiya məhkəmələrinin aparatında hakiminköməkçisi ştatı müəyyən edilmişdir. Bununla yanaşı məhkəməsisteminin müstəqilliyini gücləndirmək məqsədilə 8 may 2007-ci iltarixli Konstitusiya Məhkəməsi <strong>haqqında</strong> Qanun <strong>və</strong> Məhkəmə <strong>və</strong>hakimlər <strong>haqqında</strong> Qanuna dəyişiklik <strong>və</strong> əla<strong>və</strong>lər edilməsi <strong>haqqında</strong>Qanun əsasında hakimlərin əmək haqqı artırılmışdır.Maddə 15413. Azərbaycan Respublikasının Cinayət məcəlləsinin 10-cu maddəsinəmüvafiq olaraq əməlin cinayət sayılması <strong>və</strong> həmin əmələ görə cəza,bu əməlin törədildiyi zaman qüv<strong>və</strong>də olan cinayət qanunu iləmüəyyən edilir. Törədildiyi zaman cinayət sayılmayan əmələ görəheç kəs cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna <strong>və</strong> cəzalandırıla bilməz.414. Əməlin cinayət sayılmasını <strong>və</strong> bu əmələ görə cəzanı aradan qaldıran,cəzanı yüngülləşdirən, yaxud cinayət etmiş şəxsin <strong>və</strong>ziyyətini başqacür yaxşılaşdıran cinayət qanununun geriyə qüv<strong>və</strong>si vardır, yənihəmin qanunun qüv<strong>və</strong>yə minməsindən əv<strong>və</strong>l müvafiq əməli törətmiş
şəxslərə, habelə cəza çəkən, yaxud cəzasını çəkmiş, lakinməhkumluğu üstündən götürülməmiş <strong>və</strong> ya ödənilməmiş şəxslərəşamil edilir.415. Əməlin cinayət sayılmasını <strong>və</strong> həmin əmələ görə cəza müəyyənedən, cəzanı ağırlaşdıran, yaxud cinayət törətmiş şəxsin <strong>və</strong>ziyyətinibaşqa cür ağırlaşdıran cinayət qanununun geriyə qüv<strong>və</strong>si yoxdur.416. Cinayət məcəlləsinin 58-ci maddəsinə müvafiq olaraq törədilmişcinayətə görə bu Məcəllənin Xüsusi hissəsinin müvafiq maddələrindənəzərdə tutulmuş cəzadan daha ciddi cəza yalnız cinayətlərinməcmusu <strong>və</strong> hökmlərin məcmusu üzrə təyin edilə bilər.417. Cinayət Məcəlləsinin 3-cü maddəsinə müvafiq olaraq yalnız buMəcəllə ilə nəzərdə tutulmuş cinayət tərkibinin bütün əlamətlərininmövcud olduğu əməlin törədilməsi cinayət məsuliyyəti yaradır.Maddə 16418. Azərbaycan Respublikasının <strong>Mülki</strong> Məcəlləsinin 25-ci maddəsinəmüvafiq olaraq fiziki şəxsin mülki hüquq qabiliyyəti insanın mülki<strong>hüquqlar</strong>a malik olmaq <strong>və</strong> mülki hüquq <strong>və</strong>zifələri daşımaqqabiliyyətidir. Bütün fiziki şəxslərin mülki hüquq qabiliyyəti eynidərəcədə tanınır.419. Məcəllənin 28-ci maddəsinə müvafiq olaraq fiziki şəxsin mülkihüquqi fəaliyyət qabiliyyəti şəxsin öz hərəkətləri ilə mülki <strong>hüquqlar</strong>əldə etmək <strong>və</strong> həyata keçirmək, özü üçün mülki <strong>və</strong>zifələr yaratmaq<strong>və</strong> icra etmək qabiliyyətidir. Fiziki şəxsin mülki hüquqi fəaliyyətqabiliyyəti, o, yetkinlik yaşına çatdıqda tam həcmdə əmələ gəlir.420. Məcəllənin 31-ci maddəsinə müvafiq olaraq fiziki şəxs heç bir haldahüquq qabiliyyətindən məhrum edilə bilməz. Fiziki şəxsin hüquqqabiliyyəti <strong>və</strong> fəaliyyət qabiliyyəti yalnız qanunlamüəyyənləşdirilmiş hallarda <strong>və</strong> qaydada məhdudlaşdırıla bilər.42<strong>1.</strong> 28 dekabr 1999-cu il tarixli Qanunla təsdiq edilmiş AzərbaycanRespublikasının <strong>Mülki</strong> məcəlləsinin 23-cü maddəsinə müvafiq olaraqfiziki şəxs onun şərəfini, ləyaqətini <strong>və</strong> ya işgüzar nüfuzunuləkələyən, şəxsi həyatının sirrini <strong>və</strong> ya şəxsi <strong>və</strong> ailə toxunulmazlığını
pozan məlumatların məhkəmə qaydasında təkzib olunmasını tələbedə bilər, bu şərtlə ki, həmin məlumatları yaymış şəxs onlarınhəqiqətə uyğun olduğunu sübuta yetirməsin. Faktiki məlumatlarnatamam dərc edildikdə də, əgər bununla şəxsin şərəfinə, ləyaqətinə<strong>və</strong> ya işgüzar nüfuzuna toxunulursa, eyni qayda tətbiq edilir. Marağıolan şəxslərin tələbi ilə fiziki şəxsin şərəf <strong>və</strong> ləyaqətinin müdafiəsinəonun ölümündən sonra da yol verilir.422. Əgər fiziki şəxsin şərəfini, ləyaqətini, işgüzar nüfuzunu ləkələyən <strong>və</strong>ya şəxsi <strong>və</strong> ailə həyatının sirrinə qəsd edən məlumatlar kütləviinformasiya vasitələrində yayılmışdırsa, həmin kütləvi informasiyavasitələrində də təkzib edilməlidir. Əgər göstərilən məlumatlar rəsmisənədə daxil edilmişdirsə, həmin sənəd dəyişdirməli <strong>və</strong> bu barədəmarağı olan şəxslərə məlumat verilməlidir. Digər hallarda təkzibqaydasını məhkəmə müəyyənləşdirir.423. Kütləvi informasiya vasitələrində <strong>hüquqlar</strong>ına <strong>və</strong> ya qanunlaqorunan mənafelərinə toxunan məlumatlar dərc edilmiş fiziki şəxsinhəmin kütləvi informasiya vasitələrində öz cavabının dərc edilməsihüququ vardır.424. Şərəfini, ləyaqətini <strong>və</strong> ya işgüzar nüfuzunu ləkələyən məlumatlaryayılmış fiziki şəxsin həmin məlumatların təkzibi ilə yanaşı, onlarınyayılması nəticəsində vurulmuş zərərin ə<strong>və</strong>zinin ödənilməsini tələbetmək hüququ vardır. Əgər fiziki şəxsin şərəfini, ləyaqətini <strong>və</strong> yaişgüzar nüfuzunu ləkələyən məlumatları yaymış şəxsimüəyyənləşdirmək mümkün deyildirsə, barəsində bu cür məlumatlaryayılmış şəxsin ixtiyarı var ki, həmin məlumatların həqiqətə uyğunolmayan məlumatlar sayılmasını tələb etsin.425. Cinayət-prosessual məcəlləsinin 59-cu maddəsinə müvafiq olaraqməhkəmə tərəfindən bəraət verilmiş, həmçinin barəsində cinayəttəqibinə xitam verilmiş şəxsin tələbi ilə şübhəli <strong>və</strong> ya təqsirləndirilənşəxsi ləkələyən cinayət təqibi <strong>haqqında</strong> məlumatlar dərc edən kütləviinformasiya vasitəsi <strong>və</strong>təndaşın təqsirsizliyini şübhə altına almadanbir ay müddətində iş üzrə yekun qərarı <strong>haqqında</strong> məlumat verməlidir.426. Cinayət-prosessual məcəlləsinin 199-cu maddəsinə müvafiq olaraqcinayət mühakimə icraatı zamanı şəxsi <strong>və</strong> ailə sirrini təşkil edənməlumatların qorunması üçün bu Məcəllə <strong>və</strong> Azərbaycan
Respublikasının digər qanunları ilə nəzərdə tutulmuş tədbirlərgörülür.427. Prosessual hərəkətlərin gedişində hər hansı şəxsin şəxsi həyatına aidməlumatların, habelə onun gizli saxlanılmasını lazım bildiyi digərşəxsi xarakterli məlumatların lüzumsuz toplanılmasına, yayılmasına<strong>və</strong> onlardan istifadə edilməsinə yol verilmir. Müstəntiqin, prokurorun<strong>və</strong> ya məhkəmənin tələbi ilə istintaq <strong>və</strong> məhkəmə hərəkətlərininiştirakçıları bu məlumatların yayılmamasını öhdələrinə götürür <strong>və</strong>onlardan bu barədə yazılı iltizam alınır.428. Cinayət prosesini həyata keçirən orqan hər hansı şəxsə onun şəxsihəyatına aid məlumatların bildirilməsini <strong>və</strong> ya təqdim olunmasınıməhkəmənin müvafiq qərarı əsasında təklif etdikdə, həmin şəxs buməlumatların başlanmış cinayət işi üzrə toplanılmasının zəruriliyinəəmin olmaq, əks təqdirdə onları verməkdən imtina etmək hüququnamalikdir. Cinayət prosesini həyata keçirən orqan şəxsə özünün <strong>və</strong> yabaşqasının həyatına aid məlumatları bildirməsinin <strong>və</strong> ya təqdimolunmasının zəruriliyinə istinad edərək tələb etdikdə o, dindirmə <strong>və</strong>ya digər istintaq hərəkəti protokoluna bu məlumatların alınmasınınzəruriliyi barədə təsdiqedici qeydlər daxil etməlidir.429. Şəxsi <strong>və</strong> ya ailə sirlərini açıqlayan sübutlar qapalı məhkəməiclasında tədqiq edilməlidir.430. Şəxsi həyatın toxunulmazlığının pozulması, şəxsi <strong>və</strong> ya ailə sirrininyayılması nəticəsində hər hansı şəxsə vurulan ziyan AzərbaycanRespublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydadaödənilməlidir.43<strong>1.</strong> Azərbaycan Respublikasının Cinayət-prosessual məcəlləsinin 177-cimaddəsinə müvafiq olaraq aşağıdakı istintaq hərəkətlərinin məcburiaparılması üçün bir qayda olaraq məhkəmə qərarının alınması tələbolunur: yaşayış yerinə, xidməti <strong>və</strong> ya istehsalat binalarına baxış, axtarış,götürmə <strong>və</strong> digər istintaq hərəkətlərinin aparılması; tutulmuş <strong>və</strong> ya həbs edilmiş şəxsdən başqa, şəxsin iradəsinə ziddolaraq onun şəxsi müayinəsi; əmlak üzərinə həbs qoyulması; poçt, teleqraf <strong>və</strong> digər göndərişlərin üzərinə həbs qoyulması;
telefon <strong>və</strong> digər qurğularla aparılan danışıqların, rabitə <strong>və</strong> digərtexniki vasitələrlə ötürülən məlumatların ələ keçirilməsi;maliyyə əməliyyatları, bank hesablarının <strong>və</strong>ziyyəti <strong>və</strong> vergilərinödənilməsi barədə məlumatlar daxil olmaqla, şəxsi, ailə, dövlət,kommersiya <strong>və</strong> ya peşə sirrini təşkil edən məlumatların ələkeçirilməsi.432. Baxış, axtarış <strong>və</strong> götürmə istisna edilməklə yaşayış yerində, xidməti<strong>və</strong> istehsalat binalarında digər istintaq hərəkətləri, habelə maliyyəəməliyyatları, bank hesablarının <strong>və</strong>ziyyəti <strong>və</strong> vergilərin ödənilməsibarədə məlumatlar daxil olmaqla, şəxsi, ailə, dövlət, kommersiya <strong>və</strong>ya peşə sirrini təşkil edən məlumatların ələ keçirilməsi yalnızməhkəmənin qərarı əsasında aparıla bilər.433. Azərbaycan Respublikasının <strong>Mülki</strong>-prosessual məcəlləsinin 200-cümaddəsinə müvafiq olaraq şəxsi yazışmaların <strong>və</strong> teleqrafməlumatlarının gizliliyini qorumaq məqsədi ilə bu yazışmalar <strong>və</strong>məlumatlar ancaq ünvanlanan şəxsin razılığı ilə məhkəmə tərəfindənelan <strong>və</strong> tədqiq edilə bilər.434. Cinayət məcəlləsi ilə cinayət məsuliyyəti aşağıdakı cinayətlərintörədilməsinə görə müəyyən edilir:435. 155-ci maddəsinə müvafiq olaraq yazışma, telefon danışıqları, poçt,teleqraf <strong>və</strong> digər məlumatların sirrini pozma — şərti maliyyə vahidiməbləğinin yüz mislindən beş yüz mislinədək miqdarda cərimə <strong>və</strong> yabir ilədək müddətə islah işləri ilə cəzalandırılır.436. 156-<strong>cı</strong> maddəsinə müvafiq olaraq şəxsi <strong>və</strong> ailə həyatının sirri olanməlumatların, belə məlumatları əks etdirən sənədlərin yayılması,habelə satılması <strong>və</strong> ya başqasına verilməsi qanunsuz toplanılması —şərti maliyyə vahidi məbləğinin yüz mislindən beş yüz mislinədəkmiqdarda cərimə <strong>və</strong> ya iki yüz qırx saatadək ictimai işlər <strong>və</strong> ya birilədək müddətə islah işləri ilə cəzalandırılır. Eyni əməllər <strong>və</strong>zifəlişəxs tərəfindən öz qulluq mövqeyindən istifadə etməklə törədildikdə— üç ilədək müddətə müəyyən <strong>və</strong>zifə tutma <strong>və</strong> ya müəyyənfəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməklə <strong>və</strong> yaedilməməklə iki ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə iləcəzalandırılır.
437. 157-ci maddəsinə müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasınınqanunları ilə müəyyən edilmiş əsaslar olmadan, mənzildə yaşayanıniradəsi ziddinə mənzilə daxil olma — şərti maliyyə vahidiməbləğinin yüz mislindən beş yüz mislinədək miqdarda cərimə <strong>və</strong> yaiki yüz qırx saatadək ictimai işlər <strong>və</strong> ya bir ilədək müddətə islah işləriilə cəzalandırılır. Eyni əməllər zor tətbiq etməklə <strong>və</strong> ya zor tətbiqetmə hədəsi ilə törədildikdə — iki ilədək müddətə islah işləri <strong>və</strong> yaeyni müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır. Eyniəməllər <strong>və</strong>zifəli şəxs tərəfindən öz qulluq mövqeyindən istifadəetməklə törədildikdə — üç ilədək müddətə müəyyən <strong>və</strong>zifə tutma <strong>və</strong>ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməkləüç ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.Maddə 18438. Azərbaycan Respublikasının Cinayət məcəlləsinin 167-ci maddəsinəmüvafiq olaraq qanunsuz olaraq dini ayinlərin icrasına mane olma —şərti maliyyə vahidi məbləğinin yüz mislindən beş yüz mislinədəkmiqdarda cərimə <strong>və</strong> ya yüz altmış saatdan iki yüz qırx saatadəkictimai işlər <strong>və</strong> ya bir ilədək müddətə islah işləri ilə cəzalandırılır.439. Cinayət məcəlləsinin 168-ci maddəsinə müvafiq olaraq diniməzhəbləri yaymaq <strong>və</strong> dini ayinlərin icrası adı altında fəaliyyətgöstərən <strong>və</strong> bu fəaliyyətlə ictimai asayişi pozan, yaxud <strong>və</strong>təndaşlarınsağlamlığına zərər vuran <strong>və</strong> ya formasından asılı olmayaraq<strong>və</strong>təndaşların <strong>hüquqlar</strong>ını pozan, habelə <strong>və</strong>təndaşların qanunlamüəyyən edilmiş <strong>və</strong>zifələrini yerinə yetirməkdən yayındıran qruptəşkil etmə, ona rəhbərlik etmə <strong>və</strong> ya belə qrupda iştirak etmə — şərtimaliyyə vahidi məbləğinin yüz mislindən beş yüz mislinədəkmiqdarda cərimə <strong>və</strong> ya iki ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etməilə cəzalandırılır. Bu Məcəllənin 168.1-ci maddəsində nəzərdətutulmuş əməllərin törədilməsinə yetkinlik yaşına çatmayanları cəlbetmə — iki ilədək müddətə islah işləri <strong>və</strong> ya üç ilədək müddətəazadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.4<strong>40</strong>. Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 299-cumaddəsinə müvafiq olaraq dini qurumların yaradılması <strong>və</strong> fəaliyyətqaydasının pozulmasına, yəni: dini qurumların müvafiq dövlətorqanlarında qeyd etdirməkdən onun rəhbərlərinin boyunqaçırmasına; dini yığıncaqlar, yürüşlər <strong>və</strong> digər dini mərasimlərin
təşkilinin <strong>və</strong> keçirilməsinin qanunvericiliklə müəyyən edilmişqaydalarının pozulmasına; ruhanilər <strong>və</strong> dini birliklərin üzvləritərəfindən uşaqlar <strong>və</strong> gənclər üçün xüsusi yığıncaqlarınkeçirilməsinə, habelə dini ayinlərin icrası ilə əlaqədar olmayan əmək,ədəbiyyat dərnəkləri <strong>və</strong> qrupları, digər dərnəklərin <strong>və</strong> qruplarıntəşkilinə görə — fiziki şəxslər şərti maliyyə vahidinin on mislindənon beş mislinədək miqdarda, <strong>və</strong>zifəli şəxslər şərti maliyyə vahidininqırx mislindən yetmiş mislinədək miqdarda cərimə edilir.44<strong>1.</strong> 21 may 1999-cu il tarixli “Qaçqınların <strong>və</strong> məcburi köçkünlərin (ölkədaxilində köçürülmüş şəxslərin) statusu” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanununun 11-ci maddəsinə müvafiq olaraq qaçqınstatusu verilməsi <strong>haqqında</strong> ərizə təqdim etmiş şəxsə öz dininə sərbəstetiqad etmək hüquq verilir.442. 4 iyun 1999-cu il tarixli “Turizm” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanununun 7-ci maddəsinə müvafiq olaraqAzərbaycan Respublikasından xarici ölkəyə gedən turistin tranzit dədaxil olmaqla, səyahət vaxtı getdiyi ölkənin (yerin) qanunlarınariayət etmək, onun sosial quruluşuna, adətlərinə, ənənələrinə, dinietiqadlarına hörmət etməlidir.443. “Polis” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanununun 28-cimaddəsinə <strong>və</strong> “Azərbaycan Respublikasının daxili işlər orqanlarındaxidmət keçməsi <strong>haqqında</strong> Əsasnamənin” 17-ci bəndinə müvafiqolaraq din xadimləri polisə işə qəbul edilmirlər.444. 28 oktyabr 1999-cu il tarixli “Əməliyyat-axtarış fəaliyyəti”<strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanununun 4-cü maddəsinəmüvafiq olaraq əməliyyat-axtarış fəaliyyəti subyektinin hər hansı bir<strong>siyasi</strong> partiyanın <strong>və</strong> ya digər ictimai birliklərin mənafeyi naminəhərəkətlər etməsi, qanunvericilik <strong>və</strong> ya məhkəmə hakimiyyətiorqanlarının, habelə qanunla müəyyən edilmiş qaydada qeydiyyatdankeçmiş ictimai birliklərin <strong>və</strong> dini təşkilatların işində onların qanunifəaliyyətinə təsir etmək məqsədilə məxfi iştirak etməsi qadağandır.445. 7 dekabr 1999-cu il tarixli “Prokurorluq” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanununun 29-cu maddəsinə müvafiq olaraq dinxadimləri prokurorluğa işə qəbul edilmirlər.
446. 21 iyul 2000-ci il tarixli “Dövlət qulluğu” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanununun 20-ci maddəsinə müvafiq olaraq dövlətqulluqçusunun dini təbliğ etmək üçün dövlət qulluqçusununstatusundan istifadə etməyə <strong>və</strong> dövlət orqanlarının tabeliyindəkiobyektlərdə dini mərasimlərin keçirilməsinə rəsmi xarakter verməyəixtiyarı yoxdur.447. 15 may 2001-ci il tarixli “Cinayət törətmiş şəxslərin verilməsi(ekstradisiya)” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanununun 3-cü maddəsinə müvafiq olaraq verilməsi nəticəsində sorğu edilənşəxsin irqinə, milliyyətinə, dilinə, dininə, <strong>və</strong>təndaşlığına, <strong>siyasi</strong>baxışlarına <strong>və</strong> ya cinsinə görə təqibə məruz qalmasını güman etməyəkifayət qədər əsaslar olduqda şəxsin verilməsindən imtina edilə bilər.448. 12 iyun 2001-ci il tarixli “Dövlət vergi orqanlarında xidmət”<strong>haqqında</strong> Əsasnamənin 7-ci bəndinə müvafiq olaraq irqindən,milliyyətindən, dilindən, cinsindən, sosial mənşəyindən, əmlak<strong>və</strong>ziyyətindən, yaşayış yerindən, dini mənsubiyyətindən,əqidəsindən, ictimai <strong>və</strong> digər birliklərə mənsubiyyətindən asılıolmayaraq, müvafiq <strong>və</strong>zifənin tələblərinə uyğun peşə hazırlığınamalik olan Azərbaycan Respublikası <strong>və</strong>təndaşlarının vergiorqanlarında xidmət etmək hüququ vardır.449. 12 iyun 2001-ci il tarixli “Psixiatriya yardımı” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanununun 30-cu maddəsinə müvafiq olaraqpsixiatriya stasionarı müdiriyyətinin <strong>və</strong> tibb heyətinin <strong>və</strong>zifələrinədini ayinlərin sərbəst <strong>və</strong> digər pasiyentlərə mane olmadan icrası üçünmüvafiq qaydalar müəyyənləşdirmək <strong>və</strong> dindar pasiyentlərə izahedilməsi aiddir.450. 22 iyun 2001-ci il tarixli “Ahıllara sosial xidmət” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanununun 5-ci maddəsinə müvafiqolaraq sosial xidmət sahəsində ahıllar daxili qaydalar pozulmamaqşərtilə dini ayinlərin icra edilməsi üçün ayrıca yerlə təmin olunmaqhüquqa malikdirlər.45<strong>1.</strong> 29 iyun 2001-ci il tarixli “Cinayət işlərinə dair hüquqi yardım”<strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanununun 3-cü maddəsinəmüvafiq olaraq hüquqi yardımın göstərilməsinə dair sorğununşəxsin irqinə, milliyyətinə, dilinə, dininə, <strong>və</strong>təndaşlığına, <strong>siyasi</strong>
axışlarına <strong>və</strong> ya cinsinə görə təqib edilməsi məqsədi ilə verilməsinigüman etməyə kifayət qədər əsaslar olduqda hüquqi yardımıngöstərilməsindən imtina edilir.452. 28 sentyabr 2004-cü il tarixli “İctimai televiziya <strong>və</strong> radio yayımı”<strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanununun 8-ci maddəsinəmüvafiq olaraq ictimai yayım xidmətində işə götürülən, irəli çəkilən<strong>və</strong> ya ictimai yayımın başqa xidmətlərində daha yüksək <strong>və</strong>zifəyətəyin olunan kadrlara irqinə, cinsinə, dini mənsubiyyətinə, yaxud<strong>siyasi</strong> baxışlarına görə məhdudiyyət qoyula bilməz.453. 24 avqust 2002-ci il tarixli Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiyası ilə nəzərdə tutulmuş dəyişikliklərin 2-ci hissəsi 76-<strong>cı</strong>maddəsinin müddəalarına müvafiq olaraq <strong>və</strong>təndaşların əqidəsihəqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmişhallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ xidmətlə ə<strong>və</strong>z olunmasınayol verilir.454. 25 dekabr 1991-ci il tarixli “Hərbi qulluqçuların statusu “ <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanununun 2-ci hissəsi 2-ci maddəsininmüddəalarına əsasən dövlət əmək dəstələrində, humanitar istiqamətli<strong>və</strong> kommunal bölmələrdə alternativ xidmət (əmək mükəlləfiyyəti)keçən şəxslərə hərbi qulluqçu statusu şamil edilmir. 10 iyun 1992-ciil tarixli “Azərbaycan Respublikasında hərbi xidmətə çağırışınəsasları” <strong>haqqında</strong> Qanununun 3-cü hissəsi 2-ci maddəsininmüddəalarına müvafiq olaraq qanunla müəyyən edilmiş hallarda özəqidəsinə <strong>və</strong> başqa əsaslara görə həqiqi hərbi xidmətə qəbul ediləbilməyən Azərbaycan Respublikası <strong>və</strong>təndaşları 24 ay müddətindəalternativ xidmət (əmək mükəlləfiyyəti) keçməlidirlər.Maddə 19455. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 50-ci maddəsinəmüvafiq olaraq hər kəsin istədiyi məlumatı qanuni yolla axtarmaq,əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq <strong>və</strong> yaymaq azadlığı vardır.
456. Əsas Qanunun 50-ci maddəsinin ikinci hissəsinə müvafiq olaraqkütləvi informasiyanın azadlığına təminat verilir. Kütləviinformasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurasıqadağandır. Bu təminatların hüquqi əsası 7 dekabr 1999-cu il tarixli“Kütləvi informasiya vasitələri” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanunu ilə müəyyən edilir.457. “Kütləvi informasiya vasitələri” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanunu Azərbaycan Respublikasında kütləviinformasiyanın axtarılması, əldə edilməsi, hazırlanması, ötürülməsi,istehsalı <strong>və</strong> yayımının ümumi qaydalarını, habelə mətbuatın,informasiya agentliklərinin, televiziya <strong>və</strong> radio təşkilatlarının<strong>və</strong>təndaşların tam, doğru-dürüst <strong>və</strong> operativ informasiya almaqhüququnun həyata keçirilməsinə yönəldilmiş fəaliyyətinin təşkilati,hüquqi <strong>və</strong> iqtisadi əsaslarını müəyyən edir.458. Qanunun 7-ci maddəsinə uyğun olaraq kütləvi informasiya vasitələriüzərində dövlət senzurasına, habelə bu məqsədlə xüsusi dövlətorqanlarının <strong>və</strong> ya <strong>və</strong>zifələrin yaradılmasına <strong>və</strong>maliyyələşdirilməsinə yol verilmir. Məlumatın <strong>və</strong> ya müsahibəninmüəllifi olduqları hallardan başqa, dövlət orqanlarının,bələdiyyələrin, idarə, müəssisə <strong>və</strong> təşkilatların, ictimai birliklərin<strong>və</strong>zifəli şəxslərin, habelə <strong>siyasi</strong> partiyaların kütləvi informasiyavasitələrində yayılan məlumat <strong>və</strong> materialların qabaqcadan onlarlarazılaşdırılmasını tələb etmək <strong>və</strong> ya yayılmasını qadağan etməkhüququ yoxdur.459. Qanunun 14-cü maddəsinə müvafiq olaraq mətbu nəşrlərin təsisedilməsi üçün dövlət orqanlarından icazə tələb olunmur. Mətbu nəşrtəsis etmək istəyən hüquqi <strong>və</strong> ya fiziki şəxs nəşrin çapından 7 günəv<strong>və</strong>l Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyinə rəsmimüraciət etməyə borcludur. Müraciətdə aşağıdakılar göstərilməlidir:mətbu nəşrin adı, məqsədi, dövriliyi, hüquqi ünvanı;mətbu nəşrin təsisçisinin, varsa redaktorunun (baş redaktorunun) adı,soyadı; mətbu nəşrin təsisçisi, yaxud redaksiyası hüquqi şəxsdirsə,qeydiyyatdan keçirilmiş nizamnaməsi.
460. Mətbu nəşrin təsisçisi Azərbaycan Respublikasının ƏdliyyəNazirliyinə rəsmi müraciət etmədən yayıldıqda, yaxud müraciətdəgöstərilən məlumatların doğru olmadığı aşkarlandıqda AzərbaycanRespublikasının Ədliyyə Nazirliyi həmin nəşrin fəaliyyətinə xitamverilməsi barədə müvafiq məhkəmə qarşısında məsələ qaldırır.46<strong>1.</strong> Kütləvi informasiya vasitələrini dövlət orqanları, bələdiyyələr, <strong>siyasi</strong>partiyalar (yalnız mətbu nəşrlər üçün), ictimai birliklər, idarə,müəssisə <strong>və</strong> təşkilatlar, Azərbaycan Respublikası ərazisində daimiyaşayan <strong>və</strong>təndaşlar təklikdə <strong>və</strong> ya başqaları ilə birlikdə təsis etməkhüququna malikdirlər.462. Xarici dövlətlərin hüquqi <strong>və</strong> fiziki şəxslərinin AzərbaycanRespublikası ərazisində kütləvi informasiya vasitəsi təsis etməsiAzərbaycan Respublikasının bağladığı dövlətlərarası müqavilə ilətənzimlənir (xarici dövlətin hüquqi şəxsi dedikdə hüquqi şəxsinnizamnamə kapitalının <strong>və</strong> ya səhmlərinin 30 faizindən çoxununxarici dövlətlərin hüquqi şəxslərinə <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlarına məxsus olduğu<strong>və</strong> ya təsisçilərinin 1/3 hissəsindən çoxunun xarici dövlətin hüquqişəxsi <strong>və</strong> ya <strong>və</strong>təndaşı olan hüquqi şəxslər başa düşülür).463. Bu qanunda göstərilən, habelə Azərbaycan Respublikasınınqanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulan digər hallardan başqa xariciölkələrin dövlət orqanlarının, hüquqi <strong>və</strong> fiziki şəxslərinin kütləviinformasiya vasitələrini maliyyələşdirməsinə yol verilmir. Həmçinin:məhkəmənin qanuni qüv<strong>və</strong>yə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən, habelə fəaliyyət qabiliyyətsizliyiməhkəmə tərəfindən təsdiq edilən şəxslər;dövlət qeydiyyatından keçməyən, yaxud fəaliyyəti qanunla qadağanolunan ictimai birliklər <strong>və</strong> <strong>siyasi</strong> partiyalar kütləvi informasiyavasitələri təsis edə bilməzlər.464. 30 noyabr 1999-cu il tarixli “Yerli rəy sorğusu” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanununun 6-<strong>cı</strong> maddəsinə müvafiqolaraq irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən,mənşəyindən, təhsilindən, əmlak <strong>və</strong>ziyyətindən, qulluqmövqeyindən, əqidəsindən, <strong>siyasi</strong> partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına<strong>və</strong> digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq
<strong>və</strong>təndaşların yerli rəy sorğusunda birbaşa <strong>və</strong> ya dolayısı ilə iştiraketmək hüququnun məhdudlaşdırılması qadağandır.465. 30 sentyabr 2005-ci il tarixli “İnformasiya əldə etmək” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanununun məqsədi AzərbaycanRespublikası Konstitusiyasının 50-ci maddəsi ilə təsbit olunmuşməlumat əldə etmək hüququnun sərbəst, maneəsiz <strong>və</strong> hamı üçünbərabər şərtlərlə, açıq cəmiyyətin <strong>və</strong> demokratik hüquqi dövlətinprinsipləri əsasında təmin edilməsinin hüquqi əsaslarınımüəyyənləşdirməkdən, həmçinin, ictimai <strong>və</strong>zifələrin yerinəyetirilməsinə <strong>və</strong>təndaşlar tərəfindən nəzarət olunmasına şəraityaratmaqdan ibarətdir.466. Bu Qanunun müddəalarına müvafiq olaraq hər kəs özü birbaşa <strong>və</strong> yanümayəndəsi vasitəsilə informasiya sahibinə müraciət etmək,informasiyanın növünü <strong>və</strong> əldə etmə formasını seçmək hüququnamalikdir. İnformasiya sahibinə müraciət edən hər kəs aşağıdakı<strong>hüquqlar</strong>a malikdir: sorğu edilən informasiyanın informasiya sahibində olubolmadığınıöyrənmək, bu informasiya olmadıqda onu əldə etməküçün yardımçı məlumatlar almaq; informasiya sahibi sorğu edilən informasiyaya malik olduqda onusərbəst, maneəsiz <strong>və</strong> hamı üçün bərabər şərtlərlə əldə etmək.467. Fiziki şəxslərin özləri barəsindəki sənədləşdirilmiş informasiya iləmaneəsiz tanış olmaq, onu əldə etmək, bu informasiyadadəqiqləşdirmələr aparılmasını tələb etmək, informasiyadan kimlərin<strong>və</strong> hansı məqsədlə istifadə etdiyini öyrənmək hüququ vardır.468. Qanunun 10-cu maddəsinə müvafiq olaraq informasiya sahibi özinformasiya ehtiyatlarından hər kəsin sərbəst, maneəsiz <strong>və</strong> hamı üçünbərabər şərtlərlə informasiya əldə etmək hüququnu bu Qanunlamüəyyənləşdirilmiş qaydada təmin etməyə borcludur.469. İnformasiya sahibi bu məqsədlə informasiya məsələləri üzrə <strong>və</strong>zifəlişəxs təyin edir, yaxud struktur bölmə yaradır, informasiya xidmətlərigöstərir.470. Qanunun 17-ci maddəsinə müvafiq olaraq informasiya sahibiinformasiyanın əldə olunmasının şərtlərini, qaydalarını <strong>və</strong> üsullarını
sorğuçuya anlaşıqlı şəkildə çatdırmalıdır. İnformasiya sahibi sorğuedilən informasiyaya malik olmadıqda onun mövcud ola biləcəyi yeritapmaqda sorğuçuya kömək göstərməlidir.47<strong>1.</strong> Qanunun 32-ci maddəsinə müvafiq olaraq Dövlət orqanları <strong>və</strong>bələdiyyələr ictimai informasiyaları açıqlamaq üçün İnternetinformasiya ehtiyatları yaradırlar. İcra hakimiyyəti orqanları onlarıntabeliyində olan dövlət orqanlarının İnternet informasiya ehtiyatlarıformalaşdırmalarına şərait yaratmalıdırlar. Bu məqsədlə sahə(korporativ), regional <strong>və</strong> s. formada İnternet informasiya ehtiyatlarıyaradıla bilər.472. Azərbaycan Respublikasının Cinayət məcəlləsinin 163-cü maddəsinəmüvafiq olaraq jurnalistlərin qanuni peşə fəaliyyətinə mane olma,yəni zor tətbiq etməklə <strong>və</strong> ya belə zor tətbiq etmə hədəsi ilə onlarıməlumat yaymağa <strong>və</strong> ya məlumat yaymaqdan imtinaya vadar etmə— şərti maliyyə vahidi məbləğinin yüz mislindən beş yüz mislinədəkmiqdarda cərimə <strong>və</strong> ya bir ilədək müddətə islah işləri iləcəzalandırılır. Eyni əməllər <strong>və</strong>zifəli şəxs tərəfindən öz qulluqmövqeyindən istifadə etməklə törədildikdə — üç ilədək müddətəmüəyyən <strong>və</strong>zifə tutma <strong>və</strong> ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olmahüququndan məhrum edilməklə <strong>və</strong> ya edilməməklə iki ilədəkmüddətə islah işləri ilə <strong>və</strong> ya bir ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırılır.473. Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 185-cimaddəsinə müvafiq olaraq kütləvi informasiya vasitələriməhsullarının müəyyən edilmiş qaydada yayılmasına mane olmağa<strong>və</strong> ya dövri mətbu nəşrin tirajının pərakəndə satışına qanunvericiliklənəzərdə tutulmayan məhdudiyyətlər qoyulmasına görə — fizikişəxslər şərti maliyyə vahidinin on beş mislindən iyirmi mislinədəkmiqdarda, <strong>və</strong>zifəli şəxslər şərti maliyyə vahidinin otuz mislindən əllimislinədək miqdarda cərimə edilir.474. İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 186-<strong>cı</strong> maddəsinə müvafiq olaraqqanunvericiliklə müəyyən edilmiş müddətdə jurnalist sorğusunacavab verməməyə görə — şərti maliyyə vahidinin qırx mislindənyetmiş mislinədək miqdarda cərimə edilir. Qanunvericiliklə qorunaninformasiyalar istisna olmaqla, jurnalistə informasiyanın verilməsiüzərinə məhdudiyyətlər qoymağa <strong>və</strong> ya informasiya verilməsindən
imtina etməyə görə — şərti maliyyə vahidinin altmış mislindəndoxsan mislinədək miqdarda cərimə edilir.475. İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 187-ci maddəsinə müvafiq olaraqteleradio proqramlarının təmiz qəbul edilməsinə süni maneələryaradılmasına görə — <strong>və</strong>zifəli şəxslər şərti maliyyə vahidininəlli mislindən yetmiş mislinədək miqdarda, hüquqi şəxslər şərtimaliyyə vahidinin yüz əlli mislindən iki yüz mislinədək miqdardacərimə edilir. Həmin maddəyə uyğun olaraq teleradio təşkilatlarınınicazəsi olmadan onların verilişlərindən (proqramlarından) istifadəetməyə <strong>və</strong> ya mülkiyyətçidən icazəsiz verilişləri köçürüb çoxaltmağa<strong>və</strong> ya satmağa, yaxud kütləvi şəkildə nümayiş etdirməyə görə —<strong>və</strong>zifəli şəxslər şərti maliyyə vahidinin yetmiş mislindən doxsanmislinədək miqdarda, hüquqi şəxslər şərti maliyyə vahidinin iki yüzəlli mislindən üç yüz mislinədək miqdarda cərimə edilir.476. 20 iyun 2001-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentikütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət qayğısınınartırılmasına <strong>və</strong> mümkün ola bilən maddi çətinliklərin aradanqaldırmasına yönəlmiş “Kütləvi informasiya vasitələrinə dövlətqayğısının artırılması” <strong>haqqında</strong> əmr imzalamışdır.477. Kütləvi informasiya vasitələri ilə prokurorluq orqanları arasındaəlaqələrin səmərəli qurulmasının <strong>və</strong> həmin əlaqələrintəkmilləşdirilməsinin təmin edilməsi məqsədilə 27 iyun 2005-ci iltarixdə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuror tərəfindən“Prokurorluq orqanlarının kütləvi informasiya vasitələri <strong>və</strong> qeyrihökuməttəşkilatları ilə əməkdaşlıq məsələləri” <strong>haqqında</strong> əmrimzalanmışdır. Bununla da insan <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaş hüquq <strong>və</strong>azadlıqlarının, cəmiyyətin <strong>və</strong> dövlətin qanuni maraqlarınınmüdafiəsi, cinayətkarlığın <strong>və</strong>ziyyəti, o cümlədən korrupsiyacinayətləri ilə, mütəşəkkil cinayətkarlıqla, ağır <strong>və</strong> xüsusilə ağırcinayətlərlə mübarizə sahəsində prokurorluğun fəaliyyəti barədəmüntəzəm olaraq kütləvi informasiya vasitələri ilə əhaliyə məlumatverilməsi prokurorluğun bütün struktur qurumlarından tələb edilmiş,peşə fəaliyyəti ilə əlaqədar jurnalistlərin təqib olunması <strong>və</strong> onlaratəzyiqlər göstərilməsinə dair müraciətlərin <strong>və</strong> cinayət xarakterliməlumatların baxılmasının nəzarətə götürülməsi tövsiyə olunmuşdur.
478. Prokurorluq orqanları tərəfindən peşə jurnalist fəaliyyətinə maneolma faktları <strong>haqqında</strong> hər bildirmə üzrə məcburi surətdə yoxlamalarkeçirilir <strong>və</strong> qanunla müəyyən edilmiş tədbirlər görülür.479. “Şəfa” stadionunda keçirilən konsertdə “Azad Azərbaycan”telekompaniyasının əməkdaşları Şahin Ağayev <strong>və</strong> Vilayətİmamverdiyev “P.S.S.” mühafizə firmasının əməkdaşları AzərƏliyev, Asim Həsənov <strong>və</strong> Elçin Kazımov tərəfindən döyülüblər. 27sentyabr 2004-cü il tarixdə bu fakt üzə Nizami rayonu Polisİdarəsinin İstintaq Şöbəsi tərəfindən Azərbaycan RespublikasınınCinayət Məcəlləsinin 22<strong>1.</strong>2.1-ci (Xuliqanlıq) <strong>və</strong> 163.1-ci(Jurnalistlərin qanuni peşə fəaliyyətinə mane olma) maddələri üzrəcinayət işi qaldırılmışdır. Yuxarıda göstərilən şəxslərə AzərbaycanRespublikasının Cinayət məcəlləsinin 22<strong>1.</strong>2.1, 163.1-ci maddələriüzrə ittiham verilmiş <strong>və</strong> 30 oktyabr 2004-cü il trixdə iş baxılmasıüçün məhkəməyə göndərilmişdir.480. 20 aprel 2004-cü il tarixdə saat 12-də “Lider” telekompaniyasınınəməkdaşları Darziyeva Elnarə, Mirzoyeva Təranə <strong>və</strong> SüleymanovSamir Nəcəfi Gülcahan <strong>və</strong> Nəsirova Zamican tərəfindən fizikizorlamaya məruz qalmışdılar. 26 aprel 2004-cü il tarixdə Sabayılrayonu Polis İdarəsinin İstintaq Şöbəsi tərəfindən AzərbaycanRespublikasının 163.1-ci maddəsi üzrə cinayət işi qaldırılmışdır. Buşəxslərə yuxarıda göstərilmiş maddələr üzrə ittiham verilmiş <strong>və</strong> 4dekabr 2004-cü il tarixdə iş baxılması üçün məhkəməyəgöndərilmişdir.Maddə 2048<strong>1.</strong> Azərbaycan Respublikasının Cinayət məcəlləsinin 101-ci maddəsinəmüvafiq olaraq təcavüzkar müharibəni başlamağa açıq çağırışlar —üç ilədək müddətə azadlığın məhdudlaşdırılması <strong>və</strong> ya eyni müddətəazadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır. Eyni əməllər kütləviinformasiya vasitələri ilə <strong>və</strong> ya <strong>və</strong>zifəli şəxs tərəfindən törədildikdə— üç ilədək müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrumedilməklə <strong>və</strong> ya edilməməklə iki ildən beş ilədək müddətə azadlıqdanməhrum etmə ilə cəzalandırılır.482. Cinayət məcəlləsinin 283-cü maddəsinə müvafiq olaraq milli, irqi,sosial <strong>və</strong> ya dini düşmənçiliyin salınmasına, milli ləyaqətinalçaldılmasına, habelə milli, irqi, sosial <strong>və</strong> ya dini mənsubiyyətindən
asılı olaraq <strong>və</strong>təndaşların <strong>hüquqlar</strong>ının məhdudlaşdırılmasına <strong>və</strong> yaüstünlüklərinin müəyyən edilməsinə yönələn hərəkətlər, aşkarsurətdə <strong>və</strong> ya kütləvi informasiya vasitələrindən istifadə olunmaqlatörədildikdə — şərti maliyyə vahidi məbləğinin min mislindən ikimin mislinədək miqdarda cərimə <strong>və</strong> ya üç ilədək müddətə azadlığınməhdudlaşdırılması <strong>və</strong> ya iki ildən dörd ilədək müddətə azadlıqdanməhrum etmə ilə cəzalandırılır. Eyni əməllər: zor tətbiq etməklə <strong>və</strong>ya zor tətbiq etmə hədəsi ilə törədildikdə; şəxs tərəfindən öz qulluqmövqeyindən istifadə etməklə törədildikdə; mütəşəkkil dəstətərəfindən törədildikdə — üç ildən beş ilədək müddətə azadlıqdanməhrum etmə ilə cəzalandırılır.483. Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar məcəlləsinin 300-cümaddəsinə müvafiq olaraq əcnəbilər <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərtərəfindən dini təbliğatın aparılmasına görə — əcnəbilər <strong>və</strong><strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslər şərti maliyyə vahidinin iyirmimislindən iyirmi beş mislinədək miqdarda cərimə edilməklə <strong>və</strong> yaedilməməklə Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarainzibati qaydada çıxarılır.484. 13 may 1998-ci il tarixli “Sərbəst toplaşmaq azadlığı” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanununun 8-ci maddəsinə müvafiqolaraq ayrı-seçkiliyə, əda<strong>və</strong>tə <strong>və</strong> ya zorakılığa çağırışlarla müşayiətolunan, milli, irqi <strong>və</strong> ya dini əda<strong>və</strong>ti təbliğ edən toplantılar qadağanedilir.485. 7 dekabr 1999-cu il tarixli “Kütləvi informasiya vasitələri” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanununun 10-cu maddəsinə müvafiqolaraq Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə qorunansirləri yaymaq, mövcud konstitusiyalı dövlət quruluşunu zorakılıqladevirmək, dövlətin bütövlüyünə qəsd etmək, müharibəni, zorakılığı<strong>və</strong> qəddarlığı, milli, irqi, sosial əda<strong>və</strong>ti, yaxud dözülməzliyi təbliğetmək, mötəbər mənbə adı altında <strong>və</strong>təndaşların şərəf <strong>və</strong> ləyaqətinialçaldan şayiələr, yalan <strong>və</strong> qərəzli yazılar, pornoqrafik materiallarçap etdirmək, böhtan atmaq, yaxud digər qanunazidd əməllərtörətmək məqsədilə kütləvi informasiya vasitələrindən istifadəolunmasına yol verilmir.486. 30 may 2000-ci il tarixli “Nəşriyyat işi” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanununun 5-ci maddəsinə müvafiq olaraq
nəşriyyat işinin subyektlərinin hazırladıqları, istehsal etdikləri <strong>və</strong>yaydıqları nəşriyyat məhsullarında dövlət sirlərini yaymağa, mövcudkonstitusiyalı dövlət quruluşunu zorakılıqla devirməyə, yaxuddəyişməyə, ölkənin təhlükəsizliyinə, dövlətin bütövlüyünə qəsdetməyə, müharibəni, zorakılığı, milli, irqi, dini müstəsnalığı,dözülməzliyi, sosial əda<strong>və</strong>ti təbliğ etməyə, habelə pornoqrafikxarakterli materialları nəşr etməyə <strong>və</strong> yaymağa, böhtan atmağa <strong>və</strong>digər qanun pozuntularına çağırışlara yol verilmir.487. 25 iyun 2002-ci il tarixli ''Televiziya <strong>və</strong> radio yayımı” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanununun 11-ci maddəsinə müvafiqolaraq teleradio yayımı sahəsində Milli Şura aşağıdakılara nəzarətedir:uşaqların <strong>və</strong> yetkinlik yaşına çatmayanların fiziki, əqli <strong>və</strong> mənəviinkişafına ziyan vura bilən proqramların onların baxa biləcəyivaxtda göstərilməməsinə;terrorizmin, zorakılığın, qəddarlığın, milli, irqi <strong>və</strong> dini ayrıseçkiliyintəbliğinə yol verilməməsinə.488. Qanunun 23-cü maddəsinə müvafiq olaraq dövlət quruluşunuzorakılıqla devirməyə, dövlətin bütövlüyünə <strong>və</strong> ölkənintəhlükəsizliyinə qəsd etməyə, milli, irqi <strong>və</strong> dini əda<strong>və</strong>ti qızışdırmağa,kütləvi iğtişaşlar törətməyə <strong>və</strong> terrorizmə açıq çağırışlar teleradioyayımçısı tərəfindən müdafiə olunduqda <strong>və</strong> ya bu çağırışlarısəsləndirməyə bilərəkdən şərait yaradıldıqda xüsusi razılığın(lisenziyanın) qüv<strong>və</strong>sinə məhkəmənin qərarı ilə xitam verilə bilər.489. Qanunun 32-ci maddəsinə müvafiq olaraq proqramlar yayım üçünhazırlanarkən aşağıdakı tələblərə əməl olunmalıdır: terrorizm,zorakılıq, qəddarlıq, milli, dini <strong>və</strong> irqi ayrı-seçkilik təbliğolunmamalıdır.490. Qanunun 35-ci maddəsinə müvafiq olaraq televiziya reklamlarındainsanların ləyaqəti, dini <strong>və</strong> <strong>siyasi</strong> əqidəsinin təqdir olunmasıqadağandır.49<strong>1.</strong> 28 sentyabr 2004-cü il tarixli “İctimai televiziya <strong>və</strong> radio yayımı”<strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanununun 7-ci maddəsinəmüvafiq olaraq ictimai yayımçının <strong>və</strong>zifələrinə həmçinin pornoqrafik
materialların, zorakılığı, qəddarlığı, dini <strong>və</strong> irqi ayrı-seçkiliyi təbliğedən proqramların yayımlanmaması aiddir.492. 3 iyun 1992-ci il tarixli “Siyasi partiyalar” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanununun 4-cü maddəsinə müvafiq olaraqməqsədi <strong>və</strong> ya fəaliyyət metodu Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiya quruluşunu devirməkdən, zorakılıqla dəyişdirməkdən<strong>və</strong> ya ərazi bütövlüyünü pozmaqdan, müharibəni, zorakılığı <strong>və</strong>qəddarlığı təbliğ etməkdən, habelə irqi, milli <strong>və</strong> dini əda<strong>və</strong>tiqızışdırmaqdan, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyaquruluşuna zidd olan <strong>və</strong> beynəlxalq-hüquqi öhdəlikləri ilə bir arayasığmayan digər əməllər törətməkdən ibarət olan <strong>siyasi</strong> partiyalarınyaradılmasına <strong>və</strong> fəaliyyətinə yol verilmir.Maddə 21493. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 49-cu maddəsinəmüvafiq olaraq hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaqazadlığı vardır. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlətorqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq,yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlərdüzəltmək hüququ vardır.494. Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar məcəlləsinin 49-cumaddəsinə müvafiq olaraq qanunvericiliklə müəyyən edilmişqaydada təşkil edilən yığıncaqların, mitinqlərin, nümayişlərin, küçəyürüşlərinin <strong>və</strong> piketlərin keçirilməsinə mane olmağa görə — fizikişəxslər şərti maliyyə vahidinin iyirmi beş mislindən otuz mislinədəkmiqdarda, <strong>və</strong>zifəli şəxslər şərti maliyyə vahidinin əlli mislindənyetmiş mislinədək miqdarda cərimə edilir. Hal-hazırda bu sahədəqanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlər kompleksi keçirilir.Bu məqsədlə işçi qrupu təsis edilmişdir. Bu qrupun fəaliyyəti AvropaŞurası Venesiya Komissiyasının sıx əməkdaşlığı ilə həyata keçirilir.Maddə 22
495. 10 oktyabr 2006-<strong>cı</strong> il tarixli “Həmkarlar ittifaqları” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanununa aşağıdakı dəyişiklik <strong>və</strong>əla<strong>və</strong>lər edilmişdir.496. Preambulaya həmkarlar ittifaqlarının <strong>hüquqlar</strong>ını müəyyən edənbeynəlxalq sənədlərin siyahısına Avropa Sosial Xartiyası əla<strong>və</strong>edilmişdir (Qeyd: Azərbaycan Respublikası Avropa SosialXartiyasını 2004-cü ildə təsdiq etdi.).497. Qanunun 1-ci maddəsində aşağıdakı anlayışların yeni tərifləriverilmişdir: “sahələr üzrə respublika <strong>və</strong> ya ərazi həmkarlarittifaqları”, “işçi”, işəgötürən”, “müəssisə”.498. Qanunun 3-cü maddəsində müəyyən edilmişdir ki, həmkarlarittifaqları öz nizamnamələri ilə müəyyən olunmuş <strong>və</strong>zifələri yerinəyetirmək məqsədi ilə könüllülük prinsipləri əsasında sahə, ərazi <strong>və</strong>başqa əlamətlər üzrə birliklər (şura, federasiya, konfederasiya)yaratmaq hüququna malikdirlər.499. Həmkarlar ittifaqlarının statusuna dair maddə əla<strong>və</strong> edilmişdir. Bumaddəyə müvafiq olaraq həmkarlar ittifaqları yerli, ərazi, respublika<strong>və</strong> ümumrespublika statusuna malik ola bilərlər.500. Qanunun 5-ci maddəsində müəyyən edilmişdir ki, dövlətorqanlarının <strong>və</strong> <strong>və</strong>zifəli şəxslərin həmkarlar ittifaqlarının<strong>hüquqlar</strong>ının məhdudlaşdırılmasına səbəb olan <strong>və</strong> ya onlarınnizamnamələri çərçi<strong>və</strong>sində qanuni fəaliyyətlərinə maneçilik törədənhər cür müdaxiləsi qadağandır.50<strong>1.</strong> Qanunun 7-ci maddəsində müəyyən edilmişdir ki, işçilərin işəqəbulunu, irəli çəkilməsini, habelə işdən azad edilməsini onlarınhəmkarlar ittifaqları yaratmaq təşəbbüsləri, fəaliyyət göstərənhəmkarlar ittifaqlarına daxil olmaları <strong>və</strong> ya oradan çıxmaları iləşərtləndirmək qadağandır.502. Qanunun 10-cu maddəsində müəyyən edilmişdir ki, dövlət <strong>və</strong> yerliözünüidarəetmə orqanları işçilərin əmək, sosial, iqtisadi <strong>hüquqlar</strong>ına<strong>və</strong> mənafelərinə aid olan normativ aktları müvafiq həmkarlarittifaqlarına azı 15 gün qabaq məlumat verməklə qəbul edirlər.
503. Qanunun 14-cü maddəsində müəyyən edilmişdir ki, kollektivdanışıqların aparılması <strong>və</strong> kollektiv müqavilələrin bağlanılmasıhəmkarlar ittifaqı təşkilatlarının təklifinə əsasən həyata keçirilir;həmkarlar ittifaqlarının birlikləri dövlət orqanları <strong>və</strong> digərtəşkilatlarla öz səlahiyyətləri daxilində iqtisadi, sosial <strong>və</strong> mədəniinkişaf məsələləri üzrə kollektiv danışıqlar aparır <strong>və</strong> kollektivsazişlər bağlayırlar.504. Həmçinin həmkarlar ittifaqlarının təşkilat məsələləri AzərbaycanRespublikasının Əmək məcəlləsi ilə tənzimlənir.505. 12 dekabr 2003-cü il tarixli “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı <strong>və</strong>dövlət reyestri <strong>haqqında</strong>” Azərbaycan Respublikasının Qanununamüvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının ərazisində hüquqi şəxsstatusu almaq istəyən qurum dövlət qeydiyyatına alınmalı <strong>və</strong> dövlətreyestrinə daxil edilməlidir.506. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun dövlət qeydiyyatınaalınması üçün Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyinə ərizəilə müraciət edilməlidir.507. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən kommersiya təşkilatının dövlətqeydiyyatına alınması 5 gündən gec olmayaraq həyata keçirilir.508. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qeyri-kommersiya təşkilatınındövlət qeydiyyatına alınması, bir qayda olaraq, <strong>40</strong> gündən gecolmayaraq həyata keçirilir.509. Qanunun 8-ci maddəsinə müvafiq olaraq hüquqi şəxs statusu almaqistəyən quruma bu maddə ilə müəyyən edilmiş müddətdə dövlətqeydiyyatına alınmasından imtina barədə cavab verilmədikdə, həminqurum dövlət qeydiyyatına alınmış hesab olunur. Bu haldaAzərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi 10 gündən gecolmayaraq müraciət edənə dövlət qeydiyyatı <strong>haqqında</strong> şəhadətnaməverməlidir.510. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuşhalları istisna olmaqla, heç bir digər hallarda hüquqi şəxs statusualmaq istəyən qurumun dövlət qeydiyyatına alınmasından imtinayayol verilmir.
51<strong>1.</strong> Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun dövlət qeydiyyatınaalınmasından onun yaradılmasının məqsədə uyğun olmamasına görəimtinaya yol verilmir.512. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun dövlət qeydiyyatınaalınmasından yalnız aşağıdakı hallarda imtina edilə bilər:Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti orqanınatəqdim olunmuş sənədlər Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiyasına, bu Qanuna <strong>və</strong> digər qanunvericilik aktlarına ziddolduqda;hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumların məqsədləri,<strong>və</strong>zifələri <strong>və</strong> fəaliyyət formaları qanunvericiliyə zidd olduqda;firma adlarının qorunması <strong>haqqında</strong> qanunvericiliyin tələbləripozulduqda <strong>və</strong> ya eyni adlı qeyri-kommersiya təşkilatı qeydiyyataalınmış olduqda;təsis sənədlərində aşkar edilmiş çatışmazlıqlar müəyyən olunmuşmüddət ərzində aradan qaldırılmadıqda.513. Hüquqi şəxs statusu almaq istəyən qurumun dövlət qeydiyyatınaalınmasından qanunsuz imtina <strong>və</strong> ya yayınma barədə AzərbaycanRespublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada yuxarıorqana <strong>və</strong> ya məhkəməyə şikayət verilə bilər.514. 13 iyun 2000-ci il tarixli “Qeyri-Hökumət Təşkilatları (İctimaibirliklər <strong>və</strong> Fondlar)” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan RespublikasınınQanununun 16-<strong>cı</strong> maddəsinə müvafiq olaraq qeyri-hökuməttəşkilatlarının dövlət qeydiyyatı Azərbaycan RespublikasınınƏdliyyə Nazirliyi tərəfindən hüquqi şəxslərin qeydiyyatı <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq həyatakeçirilir. Qeyri-hökumət təşkilatı yalnız dövlət qeydiyyatınaalındıqdan sonra hüquqi şəxs statusunu əldə edir.515. Qeyri-hökumət təşkilatlarının dövlət qeydiyyatına alınmasına yalnızHüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı <strong>və</strong> dövlət reyestri <strong>haqqında</strong>”Qanunla müəyyən edilmiş hallarda imtina edilə bilər.516. “Siyasi partiyalar” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan RespublikasınınQanununun 14-cü maddəsinə müvafiq olaraq <strong>siyasi</strong> partiya
Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyində dövlətqeydiyyatına alınır.517. Siyasi partiyanın dövlət qeydiyyatına alınması üçün nizamnaməninqəbul olunduğu gündən bir ay keçənədək partiyanın rəhbər orqanıüzvlərinin imzaları ilə, onların hər birinin yaşayış yeri göstərilməkləərizə verilir. Siyasi partiya dövlət qeydiyyatına alındığı gündənAzərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq hüquqişəxs sayılır.518. Siyasi partiyanın qeydiyyatına alınmasından aşağıdakı hallardaimtina edilə bilər:Siyasi partiyanın nizamnaməsi bu Qanunun 3, 4 <strong>və</strong> 5-cimaddələrinin müddəalarına ziddirsə (<strong>siyasi</strong> partiyanın prinsipləri,şəraitləri <strong>və</strong> fəaliyyət formaları);Siyasi partiyanın təsis sənədləri qanunvericiliyə uyğun deyilsə;eyni adlı partiya ondan əv<strong>və</strong>l dövlət qeydiyyatına alınmışdırsa.519. Dövlət qeydiyyatından imtinaya görə 10 gün ərzində AzərbaycanRespublikasının məhkəməsinə şikayət vermək olar. Məhkəməninqərarı qətidir.520. “Həmkarlar ittifaqları” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan RespublikasınınQanununun 4-cü maddəsinə müvafiq olaraq həmkarlar ittifaqıtəşkilatı dövlət qeydiyyatından keçirildiyi vaxtdan hüquqi şəxs hesabolunur <strong>və</strong> hüquqi şəxs <strong>hüquqlar</strong>ı əldə edir.52<strong>1.</strong> Həmkarlar ittifaqı təşkilatı qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuşqaydada dövlət qeydiyyatından keçirilir.522. 2007-ci ilin mart ayının əv<strong>və</strong>lində Azərbaycan RespublikasınınƏdliyyə Nazirliyi tərəfindən ayrı-ayrı qrup üzrə təşkilatların aşağıdagöstərilən sayı qeydə alınmışdır: insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının müdafiəsi üzrə - 117; ailə, qadın <strong>və</strong> uşaq problemləri üzrə - 157; jurnalist fəaliyyəti ilə bağlı – 43.
523. 2007-ci ilin mart ayının əv<strong>və</strong>lində Azərbaycan RespublikasınınƏdliyyə Nazirliyində 2<strong>40</strong>0 qeyri-hökumət təşkilatı qeydiyyatdankeçmişdir.Maddə 23524. 28 dekabr 1999-cu il tarixli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilətəsdiq edilmiş Azərbaycan Respublikasının Ailə məcəlləsiAzərbaycan Respublikası Konstitusiyasında nəzərdə tutulan əsasinsan <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaş <strong>hüquqlar</strong>ına <strong>və</strong> azadlıqlarına uyğun olaraq ailəmünasibətlərinin yaranmasının <strong>və</strong> möhkəmlənməsinin, onlara xitamverilməsinin prinsiplərini, ailə münasibətlərinin iştirakçılarınınhüquq <strong>və</strong> <strong>və</strong>zifələrini, dövlət orqanlarının bu sahədə <strong>və</strong>zifələrini,habelə <strong>və</strong>təndaşlıq <strong>və</strong>ziyyəti aktlarının qeydə alınması qaydalarınıtənzimləyən normaları müəyyən edir.525. Ailə məcəlləsinin 9-cu maddəsinə müvafiq olaraq nikah müvafiq icrahakimiyyəti orqanı tərəfindən nikaha daxil olmaq istəyən şəxslərinbu barədə ərizə verdikləri gündən 1 ay sonra onların iştirakı iləbağlanır. Üzürlü səbəblər olduqda, nikahın bağlanma müddətimüvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən azaldıla <strong>və</strong> ya 1 aydançox olmayan müddətə uzadıla bilər.526. Xüsusi hallarda (hamiləlik, uşağın doğulması <strong>və</strong> digər hallarda)nikah ərizə verilən gün bağlana bilər.527. Ər-arvadın hüquq <strong>və</strong> <strong>və</strong>zifələri müvafiq icra hakimiyyəti orqanıtərəfindən nikahın bağlanmasının dövlət qeydiyyatı günündənyaranır.528. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı nikahın qeydiyyatından imtinaetdikdə nikaha daxil olmaq istəyən şəxslər (onlardan biri)məhkəməyə şikayət edə bilərlər.529. Ailə məcəlləsinin 10-cu maddəsinə müvafiq olaraq AzərbaycanRespublikasında nikah yaşı kişilər üçün 18 yaş, qadınlar üçün 17 yaşmüəyyən olunur. Üzürlü səbəblər olduqda, nikaha daxil olmaqistəyən <strong>və</strong> nikah yaşına çatmamış şəxslərin yaşadıqları ərazinin
müvafiq icra hakimiyyəti orqanı onların xahişi ilə nikah yaşının 1ildən çox olmayaraq azaldılmasına icazə verə bilər.530. Ailə məcəlləsinin 11-ci maddəsinə müvafiq olaraq nikahınbağlanması üçün nikaha daxil olan şəxslərin yazılı razılığı <strong>və</strong> onlarınnikah yaşına çatmaları zəruridir.53<strong>1.</strong> Aşağıdakı şəxslər arasında nikahın bağlanmasına yol verilmir: yaxınqohumlar (valideynlər <strong>və</strong> uşaqlar, baba-nənə <strong>və</strong> nə<strong>və</strong>lər, doğma <strong>və</strong>ögey (ümumi ata <strong>və</strong> anası olan) qardaş <strong>və</strong> ba<strong>cı</strong>lar); övladlığagötürənlər <strong>və</strong> övladlığa götürülənlər; ikisindən biri <strong>və</strong> ya hər ikisibaşqası ilə nikahda olan şəxslər; ikisindən biri <strong>və</strong> ya hər ikisi ruhixəstəlik <strong>və</strong> ya kəmağıllıq nəticəsində məhkəmə tərəfindən fəaliyyətqabiliyyəti olmayan hesab edilən şəxslər.532. Ailə məcəlləsinin 29-cu maddəsinə müvafiq olaraq ər <strong>və</strong> arvad ailəmünasibətlərində bərabər şəxsi <strong>və</strong> əmlak <strong>hüquqlar</strong>ına malikdirlər.Analıq, atalıq, uşaqların tərbiyəsi <strong>və</strong> təhsili, eləcə də ailənin digərməsələləri ər-arvadın hüquq bərabərliyi prinsiplərinə uyğun olaraqbirgə həll edilir. Ər (arvad) özünə məşğuliyyət, sənət <strong>və</strong> yaşayış yeriseçməkdə azaddır. Ər-arvad ailədə öz münasibətlərini qarşılıqlıyardım <strong>və</strong> hörmət hissi əsasında qurmalı, ailəninmöhkəmləndirilməsi <strong>və</strong> rifahı üçün birgə fəaliyyət göstərməli,övladlarının inkişafı üçün əlverişli şərait yaratmalı <strong>və</strong> onlarınsağlamlığının qayğısına qalmalıdırlar.533. Ailə məcəlləsinin 15-ci maddəsinə müvafiq olaraq arvadınhamiləliyi dövründə <strong>və</strong> ya uşağın doğulmasından sonra 1 ilmüddətində arvadın razılığı olmadan ər nikaha xitam verilməsibarədə iddia qaldıra bilməz.534. Ailə məcəlləsinin 22-ci maddəsinə müvafiq olaraq nikah məhkəməqaydasında pozularkən, ər-arvad məhkəməyə yetkinlik yaşınaçatmayan uşaqlarının kiminlə qaldığını, uşaqların <strong>və</strong> (<strong>və</strong> ya) ehtiya<strong>cı</strong>olan <strong>və</strong> əmək qabiliyyəti olmayan ərin (arvadın) saxlanması üçün<strong>və</strong>saitin ödənilmə qaydasını, bu <strong>və</strong>saitin miqdarını <strong>və</strong> ər-arvadınümumi birgə mülkiyyətinin bölünməsini müəyyən edən saziş təqdimedə bilərlər. Göstərilən məsələlər üzrə ər-arvad arasında sazişolmadıqda, eləcə də bu saziş uşaqların <strong>və</strong> ya tərəflərdən birinin
marağını pozduqda, məhkəmə uşaqlar üçün alimentin hansıvalideyndən <strong>və</strong> hansı miqdarda tutulduğunu müəyyən etməlidir.535. 2000-ci ildən reproduktiv sağlamlıq <strong>və</strong> ailə planlaşdırılmasıçərçi<strong>və</strong>sində 26 ailə planlaşdırılması mərkəzi təsis edilmişdir. Həminmərkəzlərdən ikisi (“Azərbaycan Respublikasının ailəplanlaşdırılması üzrə mərkəz”, “Elmi – Tədqiqat Mamalıq <strong>və</strong>Ginekologiya İnstitutunun yanında reproduktiv sağlamlıq üzrəmərkəz”) öz fəaliyyətini Bakıda göstərirlər.536. Onlardan əksəriyyəti ölkənin regionlarındadır: Gəncə, Sumqayıt,Quba, Masalı, Astara, Lənkəran, İsmayılı <strong>və</strong> s.537. 1999-cu ildən ölkənin müvafiq müəssisələri ilə qadına qarşızorakılığın qarşısını alınması sahəsində müxtəlif tədbirlər həyatakeçirilir. Lakin ölkədə zorakılıqla mübarizə üzrə ümumi dövlətproqramı yoxdur.538. 2006-<strong>cı</strong> ildə ATƏT-nin Bakıdakı ofisi ilə birgə Respublikanınmüxtəlif bölgələrində “Ailə zorakılığından qadın <strong>hüquqlar</strong>ınınmüdafiəsində polisin rolu” mövzusunda seminarlar keçirilmişdir.539. 27 yanvar 2007-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikası Daxili İşlərNazirliyinin Kollegiyasının iclasında qadına qarşı cinayətlər, ocümlədən məişət zorakılığı ilə mübarizənin gücləndirilməsiməsələləri müzakirə olunmuşdur. Nazirlik tərəfindən cinayətlərin, ocümlədən ailə münaqişəsi zəminində törədilmiş qətllərinprofilaktikası üzrə tədbirlər görülmüşdür. Ailə-məişət zəminindəqeyri-qanuni əməllərin qarşısını alınması üzrə müvafiq tədbir görməkdaxili işlər ərazi orqanlarının müdirlərinə tapşırılmışdır. Bundanəla<strong>və</strong>, hər kvartalın sonunda görülmüş tədbirlərin nəticələri təhliletmək <strong>və</strong> operativ iclasda müzakirə etmək.5<strong>40</strong>. 2007-ci ilin yanvar ayında Nazirlər Kabinetinin Qərarı ilədemokratik cəmiyyətdə gündəlik zorakılıqla mübarizə üzrəRespublika Kompleks Proqramı qəbul <strong>və</strong> təsdiq edilmişdir. Buproqramım həyata keçirilməsi üçün Tədbirlər Planı qəbul edilmişdir.Bu plana əsasən Respublika üzrə böhran mərkəzləri şəbəkəsininyaradılması, təbliğatçılıq işinin aparılması, zorakılıq qurbanları ilə iş,tədqiqatların aparılması nəzərdə tutulur. Bu plana müvafiq olaraq
zorakılıqla mübarizə üzrə iş planı hazırlanır. Beləliklə, bu il geniştəbliğat kompaniyasının keçirilməsi planlaşdırılır. Bu kompaniyalarçərçi<strong>və</strong>sində yerli hakimiyyət orqanlarının, ictimai təşkilatlarınnümayəndələri üçün Respublikanın rayon <strong>və</strong> şəhərlərində treninqlər,dəyirmi stollar keçiriləcəkdir. Bu tədbirlərin beynəlxalq təşkilatlarındəstəyi <strong>və</strong> gənc könüllülərin cəlb edilməsi ilə həyata keçirilməsiplanlaşdırılır.54<strong>1.</strong> 2006-2007-ci illərdə Respublikanın regionlarında “Sağlam ailə -cəmiyyətin əsasıdır” şüarı altında təbliğat kompaniyaları aparılır.Kompaniya çərçi<strong>və</strong>sində gənclərlə görüşlər keçirilir. Bu görüşlərdəaktual problemlər müzakirə olunur – insan alveri, zorakılıq, sağlamhəyat tərzi <strong>və</strong> s., gənclərə bu problemlərlə bağlı paylama materiallarıverilir, istedadlı gənclərin iştirakı ilə cəmiyyətdə neqativ hadisələrəqarşı mübarizənin dəstəyi üçün konsertlər təşkil edilir.542. Azərbaycan Respublikasında 24 saat ərzində Böhran telefon xəttiişləyir. Bu xəttin fəaliyyəti gənclərə sosial xidmətləringöstərilməsindən, onların problemlərinin həllində, o cümlədən ailədəzorakılıq <strong>və</strong> insan alveri problemlərində əsas psixoloji yardımıngöstərilməsindən ibarətdir.543. 28 dekabr 2006-<strong>cı</strong> il tarixdə təsdiq edilmiş Milli Fəaliyyət Planındainsan <strong>hüquqlar</strong>ına dair Azərbaycan Respublikasının normativ aktlarınbeynəlxalq standartlara tam uyğunluğunun təmin edilməsi, insan<strong>hüquqlar</strong>ı sahəsində fəaliyyət göstərən beynəlxalq təşkilatlarlaəməkdaşlığın yeni strategiyasının hazırlanması <strong>və</strong> həyata keçirilməsi,insan <strong>hüquqlar</strong>ının təmin edilməsi üzrə dövlət orqanları fəaliyyətinintəkmilləşdirilməsi, elmi-analitik işlərin stimullaşdırması, hüquqimaarifin yaxşılaşdırılması, qadınlara qarşı zorakılıq, həmçinin məişətzorakılığı ilə mübarizənin gücləndirilməsi, dövlət <strong>və</strong> mülki cəmiyyətarasında qarşılıqlı münasibətlərin inkişafı üzrə tədbirlər, hüquqimüdafiə vasitələrinin təmin edilməsi, bu cür zorakılığın qurbanlarıüçün lazımi kompensasiyanın, reabilitasiyanın, tibbi <strong>və</strong> psixolojiyardımın təmin edilməsi, bu sahədə geniş maarifləndirmənintəşkilində tədbirlərin keçirilməsi planlaşdırılır.Maddə 24
544. Uşaqlar barəsində dövlət siyasəti hər bir uşağın zəruri maddi <strong>və</strong>məişət şəraitində böyüyüb tərbiyə olunmasının, mütərəqqi tələblərəsasında təhsil almasının, layiqli <strong>və</strong>təndaş kimi formalaşmasınıntəmin edilməsinə yönəldilir. Dövlət siyasəti milli <strong>və</strong> yerlixüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla yaradılmış məqsədli uşaq sosialproqramları əsasında həyata keçirilir. Bu proqramların yerinəyetirilməsinə dövlət orqanları ilə yanaşı digər hüquqi <strong>və</strong> fiziki şəxslərdə iştirak edə bilərlər.545. Bütün uşaqlar bərabər <strong>hüquqlar</strong>a malikdirlər. Uşaqların, onlarınvalideynlərinin <strong>və</strong> ya onları ə<strong>və</strong>z edən şəxslərin sosial <strong>və</strong> əmlak<strong>və</strong>ziyyətindən, sağlamlığından, irqi <strong>və</strong> milli mənsubiyyətindən,dilindən, təhsilindən, dinindən, <strong>siyasi</strong> baxışlarından, yaşayış yerindənasılı olmayaraq uşaqlar ayrı-seçkiliyə məruz qala bilməzlər. Uşaqlarvalideynlərinin <strong>və</strong> ya onları ə<strong>və</strong>z edən digər şəxslərin hərəkətlərinəgörə məsuliyyət daşımır <strong>və</strong> valideynləri ilə bağlı səbəblərə görəonların <strong>hüquqlar</strong>ının məhdudlaşdırılmasına yol verilmir.546. Nikahda <strong>və</strong> ya nikahdankənar doğulmasından asılı olmayaraquşaqların valideynləri barəsində eyni <strong>hüquqlar</strong>ı vardır.547. 22 iyun 1999-cu il tarixli “Valideynlərini itirmiş <strong>və</strong> valideynhimayəsindən məhrum olmuş uşaqların sosial müdafiəsi” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanunu valideynlərini itirmiş <strong>və</strong>valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların, habelə onlarınarasından 23 yaşınadək olan şəxslərin sosial müdafiəsi üzrə dövləttəminatının məzmununu, tədbirlərini müəyyən edir, həmin təminatınverilməsi <strong>və</strong> həyata keçirilməsi ilə əlaqədar yaranan münasibətləritənzimləyir.548. Valideynlərini itirmiş <strong>və</strong> valideyn himayəsindən məhrum olmuşuşaqların, habelə onların arasından olan şəxslərin sosial müdafiəsimövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq dövlət tərəfindən təmin olunur<strong>və</strong> qorunur.549. Azərbaycan Respublikasının Hökuməti valideynlərini itirmiş <strong>və</strong>valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların <strong>və</strong> onların arasındanolan şəxslərin sosial müdafiəsi üzrə məqsədli proqramları hazırlayır<strong>və</strong> həyata keçirir, onlar üçün mərkəzləşmiş xüsusi yaşayış yerləri,habelə təhsil, sosial xidmət <strong>və</strong> digər müəssisələrin bazasında sosial
uyğunlaşma <strong>və</strong> reabilitasiya üzrə dövlət müəssisələri yaradırlar.550. Valideynlərini itirmiş <strong>və</strong> valideyn himayəsindən məhrum olmuşuşaqların, habelə onların arasından olan şəxslərin sosial müdafiəsiüzrə maliyyə xərcləri Respublikanın Hökuməti tərəfindən müəyyənedilən minimum dövlət sosial standartlarına əsaslanır. Valideynləriniitirmiş <strong>və</strong> valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlar üçünqəyyumlara (himayəçilərə) Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyənolunan qaydada <strong>və</strong> məbləğdə aylıq müavinətlər verilir.55<strong>1.</strong> Valideynlərini itirmiş <strong>və</strong> valideyn himayəsindən məhrum olmuşuşaqlara, habelə onların arasından olan şəxslərə AzərbaycanRespublikasının qanunvericiliyi ilə digər sosial müdafiə tədbirləri dəmüəyyən edilə bilər.552. Valideynlərini itirmiş <strong>və</strong> valideyn himayəsindən məhrum olmuşuşaqların sosial müdafiəsi üzrə tədbirlərin maliyyələşdirilməsi dövlətbüdcəsi, dövlət <strong>və</strong> qeyri-dövlət fondları, qrantlar <strong>və</strong> qanunvericilikləqadağan olunmayan digər mənbələr hesabına həyata keçirilir.553. Valideynlərini itirmiş <strong>və</strong> valideyn himayəsindən məhrum olmuşuşaqlara təhsil, tibbi xidmət, əmək hüququ, əmlak <strong>və</strong> yaşayış sahəsiüzrə təminatlar verilir.554. Həmçinin uşaq <strong>hüquqlar</strong>ı Azərbaycan Respublikasının Ailəməcəlləsinin normaları ilə tənzimlənir.555. 17 iyun 2003-cü il tarixli “Körpələrin <strong>və</strong> erkən yaşlı uşaqlarınqidalanması” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanunukörpələrin <strong>və</strong> erkən yaşlı uşaqların ana südü ilə qidalanmasınıntəbliği <strong>və</strong> müdafiəsinin başlıca istiqamətlərini, süni qidaməhsullarının istehsalı, idxalı, reklamı <strong>və</strong> satışına nəzarətin təşkilatihüquqiəsaslarını müəyyən edir, bu sahədə yaranan münasibətləritənzimləyir.556. Qanuna əsasən valideynlərini itirmiş <strong>və</strong> valideyn himayəsindənməhrum olmuş uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş tibb müəssisələri süniqida məhsullarını ucuz qiymətə almaq, hədiyyə, ianə, humanitaryardım <strong>və</strong> digər formada qəbul etmək hüququna malikdir.
557. <strong>Mülki</strong>yyət formasından asılı olmayaraq tibb müəssisələrinin<strong>və</strong>zifələri aşağıdakılardır:körpələrin eksklüziv qidalandırılmasını müdafiə <strong>və</strong> təbliğ etmək,bu sahədəki qabaq<strong>cı</strong>l beynəlxalq təcrübəni öyrənmək <strong>və</strong> yaymaq;. körpənin doğulduğu andan bir gün ərzində ana ilə birgə qalmasını<strong>və</strong> ilk saat ərzində döşlə əmizdirilməsini təmin etmək;uşaqların süni qida məhsullarına, yaxud onlara əla<strong>və</strong> qidaverilməsinə zərurət yarandıqda valideynlərə müvafiq məsləhətlərvermək;hamilə <strong>və</strong> uşaq əmizdirən qadınların, eləcə də körpələrin adlarını<strong>və</strong> ünvanlarını süni qida məhsullarının istehsalçısı <strong>və</strong>distribütorlarına verməmək;Qanununla nəzərdə tutulan tibb müəssisələri istisna olmaqla, süniqida məhsullarının istehsalçısı <strong>və</strong> distribütorları tərəfindənnümunə, hədiyyə, ianə <strong>və</strong> digər formada təklif olunan süni qidaməhsullarını almamaq;uşaqların qidalandırılması ilə bağlı maarifləndirmə işini həyatakeçirmək.558. 19 may 1998-ci il tarixli “Uşaq <strong>hüquqlar</strong>ı” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının Qanunu Azərbaycan RespublikasınınKonstitusiyasına, Uşaq <strong>hüquqlar</strong>ı Bəyannaməsinə, Uşaq <strong>hüquqlar</strong>ınadair Konvensiyaya <strong>və</strong> digər beynəlxalq hüquq normalarına uyğunolaraq Azərbaycan Respublikasında uşaqların <strong>hüquqlar</strong>ını <strong>və</strong>azadlıqlarını, uşaqlar barəsində dövlət siyasətinin əsas prinsiplərini,onların müdafiəsi sahəsində dövlət orqanlarının, digər hüquqi <strong>və</strong>fiziki şəxslərin <strong>və</strong>zifələrini müəyyən edir.559. Bu Qanunla uşaqların aşağıdakı <strong>hüquqlar</strong>ı nəzərdə tutulur: uşağın yaşamaq <strong>və</strong> inkişaf etmək hüququ; uşağın həyatı <strong>və</strong> sağlamlığının mühafizəsi hüququ; uşağın ad <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlıq almaq hüququ; uşağın tərbiyə <strong>və</strong> təhsil almaq hüququ; uşağın azadlıq <strong>və</strong> şəxsi toxunulmazlıq hüququ; uşağın zəruri maddi təminat hüququ; uşağın vicdan, fikir <strong>və</strong> söz azadlığı; uşağın məlumat azadlığı;
uşağın mənzil <strong>və</strong> ailədə yaşamaq hüququ; uşağın <strong>və</strong>rəsəlik <strong>və</strong> valideynlərinin əmlakı hesabına saxlanmahüququ; uşaqların ictimai təşkilatlarda birləşmək hüququ; uşağın şərəf <strong>və</strong> ləyaqətinin müdafiəsi hüququ; uşağın istismardan <strong>və</strong> zərərli təsirlərdən mühafizəsi.560. 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikası BƏT-nın “Uşaq əməyinin ənpis formalarının qadağan edilməsinə <strong>və</strong> onların aradan qaldırılmasıüçün təcili tədbirlərə dair” Konvensiyanı təsdiq etmişdir.56<strong>1.</strong> 31 may 2002-ci il tarixdə yetkinlik yaşına çatmayanlarınbaxımsızlığının <strong>və</strong> hüquq pozuntularının profilaktikası üzrəKomissiyaların Nizamnaməsinin təsdiq edilməsi <strong>haqqında</strong> Qanunqəbul edilmişdir.562. 24 may 2005-ci il tarixli “Yetkinlik yaşına çatmayanlarınbaxımsızlığının <strong>və</strong> hüquq pozuntularının profilaktikası” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanunu yetkinlik yaşına çatmayanlarınbaxımsızlığının <strong>və</strong> hüquq pozuntularının profilaktikası ilə əlaqədaryaranan ictimai münasibətləri tənzimləyir, bu sahədə dövlətorqanlarının, müəssisələrin <strong>və</strong> təşkilatların hüquq <strong>və</strong> <strong>və</strong>zifələrinimüəyyən edir.563. Yetkinlik yaşına çatmayanların baxımsızlığının <strong>və</strong> hüquqpozuntularının profilaktikasının əsas <strong>və</strong>zifələri aşağıdakılardanibarətdir:yetkinlik yaşına çatmayanların baxımsızlığının, kimsəsizliyinin <strong>və</strong>hüquq pozuntularının qarşısını almaq. Bunların yaranmasına imkanverən səbəb <strong>və</strong> halları aradan qaldırmaq;yetkinlik yaşına çatmayanların <strong>hüquqlar</strong>ını <strong>və</strong> qanuni mənafeləriniqorumaq;sosial təhlükəli <strong>və</strong>ziyyətdə olan yetkinlik yaşına çatmayanlarınsosial-pedaqoji reabilitasiyasını təmin etmək;yetkinlik yaşına çatmayanların cinayətkar fəaliyyətə cəlb edilməsihallarını aşkar etmək <strong>və</strong> aradan qaldırmaq;yetkinlik yaşına çatmayanlar tərəfindən alkoqollu içkilərin, yaxudAzərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş
qaydaları pozmaqla tibbi göstəriş <strong>və</strong> ya həkimin təyinatı olmadannarkotik vasitələrin <strong>və</strong> psixotrop maddələrin qəbul edilməsihallarını aşkar etmək <strong>və</strong> aradan qaldırmaq.564. Yetkinlik yaşına çatmayanların baxımsızlığının <strong>və</strong> hüquqpozuntularının profilaktikasını həyata keçirən orqan <strong>və</strong> müəssisələrsisteminə yetkinlik yaşına çatmayanların işləri <strong>və</strong> <strong>hüquqlar</strong>ınınmüdafiəsi üzrə komissiyalar, əhalinin sosial müdafiəsi, təhsil,qəyyumluq <strong>və</strong> himayə, səhiyyə, daxili işlər orqanları, habeləgənclərin işləri üzrə orqanlar daxildir.565. Yetkinlik yaşına çatmayanların baxımsızlığının <strong>və</strong> hüquqpozuntularının profilaktikası üzrə fəaliyyətdə digər orqan, müəssisə<strong>və</strong> təşkilatların, o cümlədən qeyri-hökumət təşkilatlarının iştirakıAzərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmişqaydada həmin orqanların səlahiyyətləri çərçi<strong>və</strong>sində həyata keçirilir.566. Uşaqlar barəsində məhkəməyədək icraatın, həmçinin birinci,apellyasiya <strong>və</strong> kassasiya instansiyaları icraatının aparılma qaydasıAzərbaycan Respublikasının Cinayət-prosessual məcəlləsi iləmüəyyən edilir.567. Uşaqların törətdikləri cinayətlər üzrə məhkəməyədək icraat yalnızibtidai istintaq şəklində aparılır. Uşaqlar barəsində həbsə almaqətimkan tədbirinin tətbiq edilməsinə yalnız az ağır zorakı cinayətin,habelə ağır <strong>və</strong> ya xüsusilə ağır cinayətin törədilməsi istinad edildikdəyol verilir. Uşaqların azadlıqdan məhrum edilməsi ilə bağlı olan cəzatədbiri yalnız həmin məsələnin mükəmməl baxılmasından sonratətbiq edilməlidir.568. Həbsdə saxlanılan uşaqlar digər şəxslərdən ayrı saxlanılmalıdırlar.Azadlıqdan məhrum etmə cəzasına məhkum olunmuş uşaqlarAzərbaycan Respublikasının Cəzaların icrası məcəlləsi ilə müəyyənedilmiş qaydada tərbiyə müəssisələrində saxlanılırlar.569. Tərbiyə müəssisələrinin müdiriyyəti orada saxlanılan uşaqlarıvicdanlı <strong>və</strong> ləyaqətli <strong>və</strong>təndaşlar kimi böyütmək, müvafiq təhsil <strong>və</strong>peşəkar bacarıqlar almaq məqsədilə müvafiq şərait yaradılmalıdır.
570. 2002-ci ildən penitensiar sistemin tərbiyə müəssisəsinin yetkinlikyaşına çatmamış qanunu pozanlarla vaxtaşırı (əlamətdar günlər <strong>və</strong>bayramlar münasibətilə) görüşlər keçirilir. Tərbiyə müəssisəsininsakinləri üçün mədəni-kütləvi tədbirlər, idman yarışları keçirilir,istedadlı gənclərin iştirakı ilə konsertlər təşkil edilir. Beləliklə,yetkinlik yaşına çatmamış qanunu pozanların asudə vaxtı təmin edilir<strong>və</strong> mədəni inkişaf etmək hüququ həyata keçirilir. Bundan əla<strong>və</strong>,tərbiyə müəssisələrinin sakinləri dərs <strong>və</strong>saitləri, o cümlədən insan<strong>hüquqlar</strong>ı üzrə <strong>və</strong>saitlər, idman inventarı, paltar, ayaqqabı,aparaturanı daima alırlar. Onların üçün müxtəlif mövzulardatreninqlər keçirilir, təhsil hüququ təmin edilir. Beləliklə, yetkinlikyaşına çatmamış qanunu pozanların cəmiyyətə gələcək inteqrasiyasıüçün şərait yaradılır.57<strong>1.</strong> 30 mart 2004-cü il tarixdə Azərbaycan Respublikası ölkələrarasıövladlığa götürmə ilə bağlı uşaqların müdafiəsi <strong>və</strong> əməkdaşlıq<strong>haqqında</strong> Konvensiyaya qoşuldu.572. İstintaq zamanı məlum olmuşdur ki, 2000-2004-cü illərdəAzərbaycan Respublikasının <strong>və</strong>təndaşları olan 186 uşaq əcnəbi<strong>və</strong>təndaşlara övladlığa verilmişdir. Onlardan 157 uşaq ABŞ<strong>və</strong>təndaşlarına, 18 uşaq İsrail <strong>və</strong>təndaşlarına, 1 uşaq Fransa<strong>və</strong>təndaşına, 1 uşaq İngiltərə <strong>və</strong>təndaşına, 2 uşaq İtaliya <strong>və</strong>təndaşına,1 uşaq İsveçrə <strong>və</strong>təndaşına, 1 uşaq Almaniya <strong>və</strong>təndaşına, 1 uşaqAvstraliya <strong>və</strong>təndaşına, 1 uşaq Belçika <strong>və</strong>təndaşına, 1 uşaq Türkiyə<strong>və</strong>təndaşına <strong>və</strong> 1 uşaq Qazaxıstan <strong>və</strong>təndaşına övladlığa verilmişdir.İstintaq zamanı məlum olmuşdur ki, uşaqların əcnəbilərə, ocümlədən ABŞ <strong>və</strong>təndaşlarına verilməsində bu münasibətləritənzimləyən Azərbaycan Respublikası qanunlarının tələblərininpozulmasına yol verilmişdir.573. Əcnəbi <strong>və</strong>təndaşlara övladlığa verilmiş uşaqlar AzərbaycanRespublikasının <strong>və</strong>təndaşlarına <strong>və</strong> ya uşaqların qohumlarınagöstərilməyib. Onlar isə övladlığa uşaq götürmək üçün növbəniçoxdan gözləyirlər. Əcnəbilərə övladlığa verilmiş bəzi uşaqlarınvalideynləri vardır, lakin valideynlərin razılığı verilməmişdir.Övladlığa götürülməsi ilə əlaqədar olaraq uşaqlar əcnəbilərəverilməyib, onların nümayəndələrinə verilib. Həyat şəraiti, övladlığagötürən əcnəbi <strong>və</strong>təndaşların imkanları <strong>haqqında</strong> nəticə səlahiyyətlidövlət orqanları tərəfindən verilməyib, lisenziyası olan qeyri-
hökumət təşkilatları tərəfindən verilib. Bundan əla<strong>və</strong>, xarici ölkəninrəsmi orqanı uşağın bu ölkəyə gəlməsi <strong>və</strong> yaşayışına razılığı<strong>haqqında</strong> sənəd təqdim etməmişdir. Bir neçə uşaq, ba<strong>cı</strong> <strong>və</strong> qardaşlarayrılmış <strong>və</strong> əcnəbilərə ayrılıqda verilmişdir.574. Bununla əlaqədar olaraq, uşaqların taleyi ilə bağlı ABŞ <strong>və</strong> İsraildövlətlərinə hüquqi yardım göstərilməsi <strong>haqqında</strong> xahişlərgöndərilmişdir.575. “Uşaq <strong>hüquqlar</strong>ı” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan RespublikasınınQanununun 10-cu maddəsinə müvafiq olaraq uşağa advalideynlərinin qarşılıqlı razılığı ilə, valideynləri olmadıqda isəqəyyumluq orqanlarının razılığı <strong>və</strong> ya göstərişi əsasında verilir.576. Ailə məcəlləsinin 53-cü maddəsinə müvafiq olaraq uşaq ad, ata adı<strong>və</strong> soyad daşımaq hüququna malikdir. Uşağa ad valideynlərin razılığıilə verilir, ata adı atasının adına görə verilir. Uşağın soyadıvalideynlərin soyadı ilə müəyyən edilir. Uşağın valideynlərininsoyadları müxtəlif olduqda uşağa valideynlərin razılığı ilə atanın <strong>və</strong>ya ananın soyadı verilir.577. Azərbaycan Respublikasının Ailə məcəlləsinin 166-<strong>cı</strong> maddəsinəmüvafiq olaraq doğumun qeydiyyatı uşaqların doğulduğu yerdə <strong>və</strong>ya valideynlərin, yaxud onlardan birinin yaşadığı yerdə aparılır.Doğum <strong>haqqında</strong> yazılı <strong>və</strong> ya şifahi məlumatlar valideynlər <strong>və</strong> yaonların biri tərəfindən verilir, valideynlər xəstə olduqda, öldükdə <strong>və</strong>ya başqa səbəblərə görə onların məlumat verməsi mümkünolmadıqda, məlumat qohumlar, qonşular, uşağın doğulduğu tibbmüəssisəsinin müdiriyyəti <strong>və</strong> başqa şəxslər tərəfindən verilir.Valideynlərin arzusu ilə doğumun qeydiyyatı təntənəli şəraitdəaparıla bilər.578. Ailə məcəlləsinin 167-ci maddəsinə müvafiq olaraq Doğum<strong>haqqında</strong> məlumat uşağın doğulduğu gündən ən gec 3 ay ərzində,uşaq ölü doğulduqda isə ən gec doğum vaxtından ötən 3 günmüddətində verilməlidir.579. Ailə məcəlləsinin 168-ci maddəsinə müvafiq olaraq doğum<strong>haqqında</strong> qeydiyyatda uşağın adı, atasının adı <strong>və</strong> soyadı, habelə onun
valideynləri <strong>haqqında</strong> məlumat uyğun yazılır. Atalıq müəyyənedilmədiyi halda atanın milliyyəti ananın göstərişi ilə yazılır.580. Ailə məcəlləsinin 169-cu maddəsində müəyyən edilmişdir ki, uşaq,onun anası ilə qeydə alınmış nikahda olmuş şəxsin ölümündən sonradoğulduqda, ölmüş şəxs doğum <strong>haqqında</strong> qeydiyyata <strong>və</strong>şəhadətnaməyə bu şərtlə uşağın atası kimi yazıla bilər ki, göstərilənşəxsin ölümü günündən uşağın doğulduğu günədək 10 aydan çoxvaxt keçməsin.58<strong>1.</strong> Ailə məcəlləsinin 170-ci maddəsinə müvafiq olaraq nikah dövründəana bətninə düşmüş, lakin nikah pozulduqdan <strong>və</strong> ya etibarsız hesabedildikdən sonra anadan olmuş uşağın doğulmasının qeydiyyatı,nikahın pozulduğu <strong>və</strong> ya etibarsız hesab edildiyi gündən uşağındoğulduğu günədək 10 aydan çox keçməmişdirsə, valideynlərinikahda olan uşağın doğulmasının qeydiyyatı qaydasında aparılır.582. Azərbaycan Respublikasının Cinayət məcəlləsi ilə aşağıdakıcinayətlərin törədilməsinə görə cinayət məsuliyyəti müəyyən edilir: Yetkinlik yaşına çatmayanı cinayətkar fəaliyyətə cəlb etmə(maddə 170); Yetkinlik yaşına çatmayanları fahişəliyə <strong>və</strong> ya əxlaqsızəməllərə cəlb etmə (maddə 171); Özgənin uşağını dəyişdirmə (maddə 172); Qanunsuz olaraq övladlığa götürmə (maddə 174); Övladlığa götürmə sirrini yayma (maddə 175); Uşaqlara <strong>və</strong> ya valideynlərə kömək göstərməkdən qərəzli boyunqaçırma (maddə 176).583. İnzibati xətalar məcəlləsinin 51-ci maddəsinə müvafiq olaraqyetkinlik yaşına çatmayan uşaqların tərbiyə <strong>və</strong> təlimi <strong>və</strong>zifələrininvalideynlər <strong>və</strong> ya onları ə<strong>və</strong>z edən şəxslər tərəfindən yerinəyetirilməməsinə <strong>və</strong> ya lazımınca yerinə yetirilməməsinə görə —xəbərdarlıq edilir <strong>və</strong> ya şərti maliyyə vahidi məbləğinin iyirmimislindən qırx mislinədək miqdarda cərimə edilir.584. Məcəllənin 65-1-ci maddəsinə müvafiq olaraq süni qidaməhsullarının istehsalçıları <strong>və</strong> distribütorları tərəfindən körpələrin <strong>və</strong>erkən yaşlı uşaqların qidalanması <strong>haqqında</strong> qanunvericiliyin
pozulmasına, yəni: süni qida məhsullarının satış-sərgisinin <strong>və</strong> xüsusinümayişinin reklam məqsədi ilə təşkil edilməsinə; uşaqlarınqidalanması ilə bağlı elmi tədqiqat işlərini müvafiq icra hakimiyyətiorqanının müsbət rəyi olmadan maliyyələşdirilməsinə; səhiyyəsistemi işçilərinin elmi <strong>və</strong> praktik konfranslarda, sessiyalarda, tibbitəhsil təcrübəsində iştirakına, tibb assosiasiyalarının fəaliyyətinəmüvafiq icra hakimiyyəti orqanının müsbət rəyi olmadan sponsorluqedilməsinə görə fiziki şəxslər şərti maliyyə vahidinin on beşmislindən iyirmi mislinədək miqdarda, <strong>və</strong>zifəli şəxslər şərti maliyyəvahidinin qırx mislindən altmış mislinədək miqdarda, hüquqi şəxslərşərti maliyyə vahidinin iki yüz mislindən iki yüz əlli mislinədəkmiqdarda cərimə edilir.585. Azərbaycan Respublikasında qeydiyyatdan keçmiş 170 uşaq <strong>və</strong> gəncqeyri-hökumət təşkilatı (QHT) fəaliyyət göstərir. Onların arasında1999-2006-<strong>cı</strong> illərdə qeydiyyatdan keçmiş <strong>və</strong> bilavasitə insan<strong>hüquqlar</strong>ı ilə məşğul olan bir sıra gənc qeyri-hökumət təşkilatlarıvardır. Bu təşkilatların fəaliyyəti insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarınınmüdafiəsi <strong>və</strong> təmin edilməsinə, bu sahədə maarifləndirilməyə,gənclərin hüquqi mədəniyyətinin inkişafına yönəldilmişdir.586. Azərbaycan Respublikasının hökuməti tərəfindən gənclər üçün insan<strong>hüquqlar</strong>ı üzrə seminarlar, treninqlər <strong>və</strong> dəyirmi stollar daimakeçirilir. Bu seminarların gedişində <strong>hüquqlar</strong>ın müdafiəsi sahəsindəproblemlər aşkarlanır <strong>və</strong> onların həll edilməsi yolları müzakirəolunur.587. 1994-cü ildən Azərbaycan Respublikasının Gənclər <strong>və</strong> İdmanNazirliyinin Kollegiyası nəzdində Gənclərlə iş üzrə İctimai Şurafəaliyyət göstərir. Dövlət qeydiyyatdan keçmiş QHT-lar, ictimaibirliklər, fond <strong>və</strong> hərəkatlar, həmçinin fəaliyyətin əsas istiqamətlərigənclərlə bağlı <strong>siyasi</strong> partiyaların gənc birlikləri Şurada təqdimedilmişdir. Şuranın məqsədi Azərbaycan Respublikasında fəaliyyətgöstərən gənclərin qeyri-hökumət təşkilatlarını dövlət gənclərsiyasətinin həyata keçirilməsinə, gənclərlə bağlı qanunlarınhazırlanmasına <strong>və</strong> təkmilləşdirilməsinə cəlb etmək, o cümlədəngəncləri narahat edən problemlərin həllinə nail olmaq, gənclərlə işsahəsində ictimai rəyi öyrənmək <strong>və</strong> qiymətləndirmək, həmçiningənclərin qeyri-hökumət təşkilatlarının, ictimai birliklərinfəaliyyətini əlaqələndirməkdir.
588. Azərbaycan Respublikasının hökuməti Avropa Şurası ilə birgə“Kompas – gənclərin iştirakı ilə insan <strong>hüquqlar</strong>ının tədrisi üzrə<strong>və</strong>sait” adlı kitab nəşr olunmuş <strong>və</strong> azərbaycan dilinə tərcüməedilmişdir.589. 2005- ci ilin avqust ayında Azərbaycan Respublikası PrezidentininSərəncamı ilə “Azərbaycan Gəncliyi Dövlət Proqramı (2005-2009-cuillər)” təsdiq edilmişdir. Bu proqrama müvafiq olaraq Respublikanınpaytaxtında, həmçinin rayon <strong>və</strong> şəhərlərində “Gənclər evləri” təsisedilməsi nəzərdə tutulur. Burada gənclərə sosial, psixoloji yardımgöstəriləcək, həmçinin gənclərin asudə vaxtı təmin ediləcəkdir. Birsıra rayonlarda bu cür “Gənclər evləri” artıq təsis edilmiş <strong>və</strong> fəaliyyətgöstərir.590. Hal-hazırda Azərbaycan Respublikasının Hökuməti tərəfindən insan<strong>hüquqlar</strong>ı üzrə Milli Fəaliyyət Planı işlənilir.Maddə 2559<strong>1.</strong> 2 iyul 1999-cu il tarixli “Bələdiyyələrin statusu” <strong>haqqında</strong>Azərbaycan Respublikasının Qanununun 3-cü maddəsinə müvafiqolaraq Azərbaycan Respublikasının <strong>və</strong>təndaşları yaşadıqlarıərazilərdə yerli özünüidarə hüququnu bələdiyyələrə seçkilər, öziradəsini birbaşa ifadə etmək, rəy sorğusu, müstəqil fikir söyləmək,təkliflər vermək vasitəsilə <strong>və</strong> digər formalarda həyata keçirirlər.592. Vətəndaşlar irqindən, milliyyətindən, cinsindən, dilindən,mənşəyindən, əmlak <strong>və</strong> <strong>və</strong>zifə mövqeyindən, dinə münasibətindən,əqidəsindən, peşəsindən, <strong>siyasi</strong> partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına <strong>və</strong>digər ictimai birliklərə münasibətindən asılı olmayaraq, yerliözünüidarəni həm bilavasitə, həm də öz nümayəndələri vasitəsiləhəyata keçirə bilərlər.593. Azərbaycan Respublikası <strong>və</strong>təndaşlarının yerli özünüidarəorqanlarına seçmək <strong>və</strong> seçilmək hüququ vardır. Bələdiyyə qulluğuAzərbaycan Respublikasının <strong>və</strong>təndaşları üçün eyni dərəcədəmüyəssərdir. Hər bir <strong>və</strong>təndaşın bələdiyyələrə, bələdiyyə orqanlarına<strong>və</strong>onların<strong>və</strong>zifəli şəxslərinə müraciət etmək hüququ vardır.
594. Bələdiyyələr, bələdiyyə orqanları <strong>və</strong> onların <strong>və</strong>zifəli şəxsləri insan<strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaş <strong>hüquqlar</strong>ına <strong>və</strong> azadlıqlarına bilavasitə aid sənəd <strong>və</strong>materiallarla hər bir <strong>və</strong>təndaşın tanış olmaq, habelə qanunla xüsusihallar nəzərdə tutulmayıbsa, bələdiyyələrin fəaliyyəti <strong>haqqında</strong> tamməlumat almaq imkanını təmin etməyə, seçicilərin tapşırıqlarınıyerinə yetirməyə borcludurlar.595. “Dövlət qulluğu” <strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının QanunuAzərbaycan Respublikasında dövlət qulluğu sahəsində dövlətlədövlət qulluqçuları arasında yaranan münasibətləri <strong>və</strong> dövlətqulluqçularının hüquqi <strong>və</strong>ziyyəti ilə bağlı məsələləri tənzimləyir.596. “Dövlət qulluğu” <strong>haqqında</strong> Qanunun 27-ci maddəsinə müvafiqolaraq Azərbaycan Respublikasının 16 yaşına çatmış, irqindən,milliyyətindən, dilindən, cinsindən, sosial mənşəyindən, əmlak<strong>və</strong>ziyyətindən, yaşayış yerindən, dinə münasibətindən, əqidəsindən,ictimai <strong>və</strong> digər birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq müvafiq<strong>və</strong>zifənin tələblərinə uyğun peşə hazırlığına malik olan<strong>və</strong>təndaşlarının dövlət qulluğuna girmək hüququ vardır.597. Hər hansı şəxs dövlət qulluğuna aşağıdakı hallarda götürülə bilməz:onun fəaliyyət qabiliyyətinə malik olmaması <strong>və</strong> ya məhdudfəaliyyət qabiliyyətinə malik olması məhkəmənin qərarı ilətəsdiq edilərsə;məhkəmə onu müəyyən müddətə dövlət <strong>və</strong>zifəsi tutmaqhüququndan məhrum etmişsə;bilavasitə tabeliyində <strong>və</strong> ya nəzarəti altında işləyəcəyidövlət qulluqçusu ilə yaxın qohumluq <strong>və</strong> ya qudalıq (ərarvadlar,onların valideynləri, qardaşları, ba<strong>cı</strong>ları,övladları) əlaqəsi olduqda;qanunvericiliklə müəyyən edilmiş başqa hallarda.598. Dövlət qulluğuna qəbul edilən şəxsin dövlət qulluğunda işləməsininmümkün olub-olmaması qabaqcadan yoxlanıla bilər. Yoxlamanınqaydası qanunvericiliklə müəyyən edilir. Şəxsi (ailə) həyatın təfsilatıyoxlanmamalıdır.
599. Dövlət qulluğuna <strong>və</strong>təndaşlar müsabiqə <strong>və</strong> ya müsahibə əsasındaqəbul edilirlər.600. 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanları iləaşağıdakılar təsdiq edilmişdir: Dövlət orqanlarında dövlət qulluğuna müsabiqə vasitəsi iləqəbul Qaydaları; Sınaq müddəti ilə müvafiq dövlət orqanlarında dövlətqulluğuna qəbul üçün əmək müqaviləsinin (kontraktının)nümunəsi; Dövlət qulluğuna qəbul edilən şəxsin dövlət qulluğundaişləməsinin mümkün olub-olmamasının qabaqcadanyoxlanılması Qaydaları; Dövlət orqanlarında dövlət qulluqçularına ixtisasdərəcələrinin verilməsi Qaydaları; Dövlət orqanlarında dövlət qulluqçuları barəsində tətbiqolunmuş intizam tənbehi tədbirlərindən şikayət verilməsiqaydası <strong>haqqında</strong> Əsasnamə.60<strong>1.</strong> 19 yanvar 2005-ci il tarixli Azərbaycan Respublikası PrezidentininFərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında DövlətQulluğu məsələləri üzrə Komissiya yaradılmışdır.602. 3 iyun 2005-ci il tarixli Azərbaycan Respublikası PrezidentininFərmanı ilə “Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında DövlətQulluğu məsələləri üzrə Komissiya” <strong>haqqında</strong> Əsasnamə təsdiqedilmişdir. Komissiya Azərbaycan Respublikasında dövlət qulluğusahəsində qəbul edilmiş normativ hüquqi aktların tətbiqini təşkiledən, dövlət qulluğu üçün kadrların müsabiqə əsasında seçilməsi,yerləşdirilməsi, dövlət qulluqçularının ixtisas hazırlığının artırılması,attestasiyası <strong>və</strong> sosial müdafiəsi sahəsində, həmçinin dövlət qulluğuilə bağlı digər məsələlər barədə Azərbaycan Respublikasınınqanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş siyasətin həyata keçirilməsinitəmin edən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır.603. 27 may 2003-cü il tarixli Qanunla təsdiq edilmiş AzərbaycanRespublikasının Seçki məcəlləsinin 2-ci maddəsinə müvafiq olaraqAzərbaycan Respublikasının <strong>və</strong>təndaşları seçkilərdə <strong>və</strong> referendumda
ümumi, bərabər <strong>və</strong> birbaşa seçki hüququ əsasında gizli <strong>və</strong> şəxsisəsvermə yolu ilə iştirak edirlər. Azərbaycan Respublikası<strong>və</strong>təndaşlarının seçkilərdə <strong>və</strong> referendumda iştirakı azad <strong>və</strong>könüllüdür. Seçkilərdə <strong>və</strong> ya referendumda iştirak edib-etməməyəməcbur etmək məqsədi ilə heç kəsin Azərbaycan Respublikası<strong>və</strong>təndaşına təzyiq göstərmək hüququ yoxdur <strong>və</strong> heç kəs onun öziradəsini azad ifadə etməsinə mane ola bilməz.604. İrqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən,mənşəyindən, əmlak <strong>və</strong>ziyyətindən, qulluq mövqeyindən,əqidəsindən, <strong>siyasi</strong> partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına <strong>və</strong> başqaictimai birliklərə mənsubiyyətindən <strong>və</strong> ya digər statusundan asılıolmayaraq Azərbaycan Respublikası <strong>və</strong>təndaşlarının seçmək,seçilmək <strong>və</strong> referendumda iştirak etmək hüququ vardır.605. Vətəndaşlar seçkilərdə <strong>və</strong> referendumda bərabər əsaslarla iştirakedirlər. Hər bir səsvermə zamanı hər bir <strong>və</strong>təndaşın bir səsi vardır.Vətəndaşların hər bir səsi eyni hüquqi qüv<strong>və</strong>yə malikdir.606. Vətəndaşlar seçkilərdə namizədin lehinə, referenduma çıxarılanməsələnin lehinə <strong>və</strong> ya əleyhinə şəxsən səs verirlər. Başqa şəxslərinyerinə səs vermək qadağandır. Başqalarının ə<strong>və</strong>zinə səs verən <strong>və</strong> yabunun üçün şərait yaradan <strong>və</strong>təndaşlar Azərbaycan RespublikasınınCinayət Məcəlləsində <strong>və</strong> ya İnzibati Xətalar Məcəlləsində göstərilənməsuliyyətə cəlb olunurlar.607. Seçkilər <strong>və</strong> referendum zamanı səsvermə gizli olmalıdır, bu isəseçicilərin iradəsinin ifadəsi üzərində hər cür nəzarəti istisnaetməlidir.608. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə (Parlament),Azərbaycan Respublikasının Prezidenti <strong>və</strong>zifəsinə <strong>və</strong> bələdiyyələrəAzərbaycan Respublikası Konstitusiyasında <strong>və</strong> Məcəllədə göstərilənmüddətdə seçkilərin keçirilməsi məcburidir.609. Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulan hallaristisna olmaqla, Milli Məclisə (Parlament) seçkilərin, Prezidentseçkilərinin, bələdiyyələrə seçkilərin, referendumun keçirilməsi günü(həmin gün də daxil olmaqla) 18 yaşına çatmış AzərbaycanRespublikasının hər bir <strong>və</strong>təndaşının seçmək, referendumda səs
vermək, seçkilərin (referendumun) gedişini müşahidə etmək,seçkiqabağı (referendumqabağı) təşviqatda iştirak etmək, Məcəlləilə nəzərdə tutulmuş seçki hərəkətlərində <strong>və</strong> referendumunhazırlanması ilə bağlı hərəkətlərin həyata keçirilməsində iştiraketmək hüququ - aktiv seçki hüququ vardır.610. Azərbaycan Respublikasında 5 ildən az olmayaraq daimi yaşayan<strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslər Prezident seçkiləri, Milli Məclisə(Parlament) seçkilər, bələdiyyə seçkiləri <strong>və</strong> ya referendum zamanısəsvermədə iştirak edə bilərlər.61<strong>1.</strong> Müvafiq bələdiyyənin ərazisində 5 ildən az olmayaraq yaşayanxarici ölkənin <strong>və</strong>təndaşları bələdiyyə seçkiləri zamanı səsvermədəiştirak edə bilərlər (o şərtlə ki, onların <strong>və</strong>təndaşı olduqları dövlətlərdəəcnəbilərin bələdiyyələrə seçkilər zamanı eyni <strong>hüquqlar</strong>ı tanınmışolsun).612. Həmçinin qeyd edirik ki, Azərbaycan Respublikası Cinayətməcəlləsinin maddələri ilə aşağıda göstərilən cinayətlərintörədilməsinə görə cinayət məsuliyyəti müəyyən edilir: Seçki (referendumda iştirak) <strong>hüquqlar</strong>ının həyatakeçirilməsinə mane olma (maddə 159); Seçkilərdə (referendumda) iştirak qaydalarını pozma (159-1); Seçki (referendum) komissiyalarının işinə müdaxilə etmə <strong>və</strong>ya təsir göstərmə (maddə 160); Seçki (referendumda iştirak) sənədlərini saxtalaşdırma, biləbiləsəsləri düzgün hesablamama, yaxud səsverməningizliliyini pozma (maddə 161).613. İnzibati Xətalar məcəlləsində aşağıdakı əməllərə görə inzibatiməsuliyyət nəzərdə tutulur:Seçkiqabağı <strong>və</strong> ya referendum ilə bağlı təşviqatın aparılmasıqaydalarının <strong>və</strong> müddətinin pozulması (maddə 39);Təşviqat-nəşr materiallarını qəsdən məhv etmə <strong>və</strong> yanamizədin seçicilərlə görüşünə mane olma (maddə <strong>40</strong>);Namizəd <strong>haqqında</strong> bilərəkdən yalan məlumatlar yayma(maddə 41);
Seçki komissiyası (referendumun keçirilməsi üzrə komissiya)üzvünün, müşahidəçilərin, <strong>və</strong>kil edilmiş şəxslərin,namizədlərin, <strong>siyasi</strong> partiyaların, <strong>siyasi</strong> partiyalarınbloklarının, referendum üzrə təşviqat qrupunun səlahiyyətlinümayəndələrinin, kütləvi-informasiya vasitələrinümayəndələrinin <strong>hüquqlar</strong>ının pozulması (maddə 42);Seçki (referendum) məqsədləri üçün <strong>və</strong>zifə mövqeyindən <strong>və</strong>ya xidməti mövqedən üstünlük əldə etmək üçün sui-istifadəolunması (maddə 42-1);Seçicilər <strong>haqqında</strong> məlumatların düzgün, tam <strong>və</strong> vaxtındaverilməməsi (maddə 42-2); Seçki bülletenlərinin, səsvermə protokollarının <strong>və</strong><strong>və</strong>siqələrinin verilməsi <strong>və</strong> saxlanması qaydalarının pozulması(maddə 42-3);Dövlət avtomatlaşdırılmış informasiya sistemindən istifadəqaydasının pozulması (maddə 42-4);Seçki (referendum) ilə əlaqədar hədə-qorxu <strong>və</strong> ya zorakılığaçağıran çıxışlar edilməsi ya bu cür materialların yayılması(maddə 43);Seçicinin bilərəkdən birdən çox seçici siyahısına daxiledilməsi (maddə 43-1);Seçici siyahıları ilə <strong>və</strong>təndaşların tanış olmaq hüququnun <strong>və</strong>digər <strong>hüquqlar</strong>ının pozulması (maddə 44);Seçkilərdə (referendumda) iştirak etmək üçün məzuniyyətinverilməsindən imtina etmə (maddə 45);Seçkilərin (referendumun) maliyyələşdirilməsi <strong>və</strong> ya maliyyəhesabatlarının təqdim edilməsi qaydalarının pozulması(maddə 46); Anonim təşviqat materiallarının <strong>və</strong> ya reklamlarınhazırlanması <strong>və</strong> yayılması qaydalarının pozulması (maddə47);Səsvermənin nəticələri <strong>və</strong> ya seçkilərin yekunları <strong>haqqında</strong>məlumatın bilərəkdən təqdim edilməməsi <strong>və</strong> ya dərcolunmaması (maddə 48).614. 6 noyabr 2005-ci ildə <strong>və</strong> 13 may 2006-<strong>cı</strong> ildə keçirilən parlamentseçkilərində bəzi səlahiyyətli şəxslər tərəfindən qanun pozuntularayol verilmiş <strong>və</strong> bəzi təqsirləndirilən şəxslər cinayət məsuliyyətinəcəlb edilmişdir.
615. Parlament seçkiləri zamanı qanun pozuntusu faktları üzrə 20 cinayətişi qaldırılmışdır. Onlardan 18 təqsirləndirilən şəxs barəsində 15cinayət işi baxılması üçün məhkəməyə göndərilmişdir. Məhkəməninhökmü ilə bütün təqsirləndirilən şəxslər müxtəlif tənbeh tədbirlərinəməhkum edilmişdir. 3 cinayət işinə xitam verilmiş, təqsirləndirilənşəxsin axtarılmasına görə 1 cinayət işi üzrə istintaq dayandırılmış, 1iş isə Bakı şəhəri Suraxanı rayonunun məhkəməsindədir. Cinayətməsuliyyətinə cəlb edilmiş şəxslərdən 8-i seçki komissiyalarınınsədrləri <strong>və</strong> ya üzvü idilər.616. Məsələn, deputatlığa namizəd olmuş Tanrıverdiyev Sabir Rəhimoğlu, Cəfərov Dağlar Sədrəddin oğlu <strong>və</strong> İsmayılov Elşən Tofiq oğluseçicilərin aldatması ilə onların səslərini əldə etmək istəyirdilər, bunagörə də Azərbaycan Respublikasının Cinayət məcəlləsinin 159 4.1maddəsi üzrə məhkum olunmuşdular. Seçki komissiyasının üzvləriQafarov Tofiq Mütəllim oğlu, Əzimov Şükür Mahmud oğlu,Babayev Rəşad Cəbrayıl oğlu, Quliyev Sultan, Sadıqov MəzahirZakir oğlu <strong>və</strong> digər şəxslər seçki komissiyalarının işinəmüdaxiləsinə, seçki sənədlərinin saxtalaşdırılmasına, səslərinbilərkən düzgün hesablamaması <strong>və</strong> səsvermənin gizliliyininpozulmasına görə məhkum olunmuşdular.Maddə 26617. Qanun qarşısında bərabərlik <strong>və</strong> qanun tərəfindən müdafiə olunmaqhüququnun təmin edilməsi <strong>haqqında</strong> məlumat hazırkı məruzəninəv<strong>və</strong>lki hissəsinin 2, 3, 14, 23 <strong>və</strong> 25-ci maddələrindədir.618. İnsan <strong>hüquqlar</strong>ı üzrə Komitənin Yekun İcmalının 20-ci bəndindənisbi qeyri-dəqiqliyə yol verilmişdir. Qeyd edilir ki, ancaqAzərbaycan Respublikasının <strong>və</strong>təndaşları yüksək keyfiyyətlihüquqi yardın almaq hüququna malikdirlər.619. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 61-ci maddəsinə isəmüvafiq olaraq <strong>və</strong> həmçinin mülki <strong>və</strong> <strong>siyasi</strong> <strong>hüquqlar</strong> <strong>haqqında</strong><strong>Beynəlxalq</strong> pakt üzrə Azərbaycanın ikinci dövri məruzəsində qeydedildiyi kimi hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaqhüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardımödənişsiz <strong>və</strong> dövlət hesabına göstərilir.
620. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 69-cu maddəsinəmüvafiq olaraq əcnəbilər <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərAzərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla <strong>və</strong> ya AzərbaycanRespublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa halnəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının <strong>və</strong>təndaşları iləbərabər bütün <strong>hüquqlar</strong>dan istifadə edə bilər <strong>və</strong> bütün <strong>və</strong>zifələriyerinə yetirməlidirlər.62<strong>1.</strong> Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan <strong>və</strong> ya mü<strong>və</strong>qqətiqalan əcnəbilərin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq <strong>və</strong>azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına <strong>və</strong> AzərbaycanRespublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər.622. Əcnəbilərə qarşı Azərbaycan Respublikasının Qanunvericiliyi millirejimi tətbiq edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-cimaddəsinin 3-cü bəndinə müvafiq olaraq insan <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaş<strong>hüquqlar</strong>ını <strong>və</strong> azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə,<strong>siyasi</strong> <strong>və</strong> sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır.623. “Əcnəbilərin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqi <strong>və</strong>ziyyəti”<strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının 3 mart 1996-<strong>cı</strong> il tarixliQanununun 4-cü maddəsinə müvafiq olaraq AzərbaycanRespublikasının Konstitusiyası, bu Qanun, AzərbaycanRespublikasının digər qanunları <strong>və</strong> Azərbaycan Respublikasınıniştirakçısı olduğu beynəlxalq müqavilələri ilə digər qaydalarmüəyyən edilməyibsə, əcnəbilər <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərAzərbaycan Respublikası <strong>və</strong>təndaşları ilə bərabər bütün <strong>hüquqlar</strong>dan<strong>və</strong> azadlıqlardan istifadə edirlər <strong>və</strong> bütün <strong>və</strong>zifələri yerinə yetirirlər.Azərbaycan Respublikasının Cinayət - prosessual məcəlləsinə uyğunolaraq əcnəbilər <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslər xarici şəxslər <strong>və</strong>beynəlxalq təşkilatlar pozulmuş <strong>hüquqlar</strong>ının müdafiəsi üçünAzərbaycan Respublikasının məhkəmələrinə müraciət edə bilərlər.Xarici şəxslər prosessual <strong>hüquqlar</strong>dan istifadə edirlər <strong>və</strong> AzərbaycanRespublikasının <strong>və</strong>təndaşları <strong>və</strong> hüquqi şəxslərlə bərabər prosessual<strong>və</strong>zifələr daşıyırlar.624. “Azərbaycan Respublikasında insan hüquq <strong>və</strong> azadlıqlarının həyatakeçirilməsinin tənzimlənməsi” <strong>haqqında</strong> AzərbaycanRespublikasının 24 dekabr 2002-ci il tarixli Konstitusiya Qanununun
3.5-ci maddəsinə müvafiq olaraq Azərbaycan RespublikasıKonstitusiyasının 71-ci maddəsinin III hissəsində göstərilən əsaslarlayanaşı, insan <strong>hüquqlar</strong>ı <strong>və</strong> azadlıqları digər insanların <strong>hüquqlar</strong>ının<strong>və</strong> azadlıqlarının həyata keçirilməsinə təminat verilməsi <strong>və</strong> onlarınmüdafiə edilməsi məqsədi ilə məhdudlaşdırıla bilər.625. Azərbaycan Respublikasının Cinayət-prosessual məcəlləsində bütün<strong>və</strong>təndaşların, o cümlədən əcnəbilərin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayanşəxslərin müdafiə olunmaq hüququnu təmin edən norması təsbitedilmişdir.626. Statistik məlumatlara əsasən 2003-cü ildə əcnəbilər <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığıolmayan şəxsləri ilə 210 cinayət törədilmiş, 2004-cü ildə 466, 2005-ci ildə 418, 2006-<strong>cı</strong> ildə isə 366 cinayət törədilmişdir. Bu cinayətişlərinin istintaqı zamanı bütün təqsirləndirilən - əcnəbilərə onlarınxahişi ilə <strong>və</strong>killər də<strong>və</strong>t edilmişdir.627. Prokurorluq orqanlarına cinayət törədilmiş <strong>və</strong> təqsirləndirilən kimiməsuliyyətə cəlb edilmiş əcnəbilər <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərtərəfindən onların müdafiə olunmaq hüququnun pozulması ilə bağlışikayətlər nə 2003-cü ildə, nə də gələn illərdə daxil olmamışdır.628. 1 yanvar 2006-<strong>cı</strong> ildə qüv<strong>və</strong>yə minmiş, “Sosial müavinətlər”<strong>haqqında</strong> Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir.Yuxarıda göstərilən Qanunun 3.2-ci maddəsinə müvafiq olaraqAzərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalqmüqavilələrdə başqa hal nəzərdə tutulmamışdırsa, AzərbaycanRespublikasının ərazisində daimi yaşayan <strong>və</strong>təndaşlığı olmayanşəxslər <strong>və</strong> əcnəbilər aylıq <strong>və</strong> birdəfəlik müavinət almaq hüququnamalikdirlər (dövlət qulluqçularına ömürlük müavinət istisnaolmaqla).629. 1 yanvar 2006-ci ildə qüv<strong>və</strong>yə minmiş "Əmək pensiyaları <strong>haqqında</strong>"Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən analoji qaydadaəcnəbilərə <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərə əmək pensiyalarımüəyyən edilir.630. Əcnəbilərin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərin əmək <strong>hüquqlar</strong>ınıntənzimlənməsi Ailə məcəlləsinin 13-cü maddəsində öz əksinitapmışdır. Bu maddəyə əsasən Qanunla <strong>və</strong> ya Azərbaycan
Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr ilə başqa halnəzərdə tutulmayıbsa, əcnəbilər <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərAzərbaycan Respublikasında olarkən Azərbaycan Respublikasının<strong>və</strong>təndaşları ilə bərabər bütün əmək <strong>hüquqlar</strong>ından istifadə edə bilər<strong>və</strong> bu <strong>hüquqlar</strong>a müvafiq olan <strong>və</strong>zifələr daşıyırlar.63<strong>1.</strong> Bu maddə Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqlaəcnəbilərin <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərin Məcəllədə <strong>və</strong> digərnormativ hüquqi aktlarda nəzərdə tutulmuş əmək <strong>hüquqlar</strong>ınınməhdudlaşdırılmasını qadağan edir.632. Əmək münasibətləri sahəsində Azərbaycan Respublikasının<strong>və</strong>təndaşlarına nisbətən əcnəbilərə <strong>və</strong> <strong>və</strong>təndaşlığı olmayan şəxslərədaha üstün <strong>hüquqlar</strong>ın müəyyən edilməsi yolverilməzdir.633. Azərbaycan Respublikasının Əmək məcəlləsi xarici ölkənin hüquqişəxsi ilə həmin ölkədə əmək müqaviləsi bağlayıb əmək funksiyasınıAzərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən müəssisədə (filialda,nümayəndəlikdə) yerinə yetirən əcnəbilərə şamil edilmir.Maddə 27634. Paktın 27-ci maddəsi üzrə tədbirlər əv<strong>və</strong>lki məruzələrdə təsviredilmişdir.
Change language