11.07.2015 Views

Lagomataiaga ka Mole e Mate Fakafolau - SPINZ

Lagomataiaga ka Mole e Mate Fakafolau - SPINZ

Lagomataiaga ka Mole e Mate Fakafolau - SPINZ

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Falu Lagomatai atu foki: Eke<strong>ka</strong>fo haau Eke<strong>ka</strong>fo gagao loto manamanatu Pulotu lagomatai fa<strong>ka</strong>tutala Pulotu lagomatai atuhau fuata Faahi Malolo Loto Manamanatu ma etau fanau.Tau lagomatai fa<strong>ka</strong>tutala telefoni tuga eYouthline po ke The Samaritans po ke halagomatai fa<strong>ka</strong>tutala telefoni atu foki,tuga e Help Line, ke moua mai ai e falulagomatai kehekehe ne tata atu ki a koe.Ka eke kua kitia mo e iloa maali kua faifuata po ke ha tagata kua mau pauaki kefa<strong>ka</strong>folau kua lata tonu ke fa<strong>ka</strong>malolo eleveki ki ai ke he 24 e matahola he taumagaaho oti. Kau fa<strong>ka</strong>lataha ke tumau eleveki a to moua e lagomatai pulotu pauakipo ke kua kitia kua mole e manako lahi kefa<strong>ka</strong>folau.Ka manako ke he falua talahauaga kumike he:www.spinz.org.nzAuckland: PO Box 10318, Dominion Road, phone 09 3007035Christchurch: PO Box 13167, Armargh St, phone 03 366 6910www.myd.govt.nzwww.nzhis.govt.nzwww.spinz.org.nzNiueInformation Sheet4www.spinz.org.nzKO E MATE fa<strong>ka</strong>folauko e taha ni a ia he taumate u<strong>ka</strong> lahi ke he magafaoamauku. Ha ha i ai e fa<strong>ka</strong>atukehemo e tau manamanatuaga kuana<strong>ka</strong>i fai falanakiaga. Loga e tauhuhu <strong>ka</strong> e na<strong>ka</strong>i mu<strong>ka</strong>mu<strong>ka</strong> kemoua ha tali.Ha nei e falu a fa<strong>ka</strong>kiteagamomoko ha ko e mate fa<strong>ka</strong>folau:Manatu tumau ni e puhalafa<strong>ka</strong>folauLahi mahaki e ofo mo e na<strong>ka</strong>itali tonu U<strong>ka</strong> lahi ke mohe Ka mohe, kua miti e tau mitikelea ke he mate fa<strong>ka</strong>folauMatakutaku neke mate foki ematua, po ko hai foki ne toe hemagafaoa po ke tau <strong>ka</strong>pitiga - mo emanako ke heleaki tumau ni molautolu Hokulo e matematekelea he lotomo e tau manamanatuaga kehekehetuga na<strong>ka</strong>i fai hagafi, fa<strong>ka</strong>nonoikina<strong>ka</strong>i gu ki a taha, ma, ita lahi,fa<strong>ka</strong>ti<strong>ka</strong>i, mo e tiaki Vale lahi mo e moumou e tau mena,ti fia keli po ke latau mo e falu hemagafaoa Na<strong>ka</strong>i tu hagahaga mitaki emanamanatuaga, tukumale, tukupaufoki, ahumate mo e fa<strong>ka</strong>agitau noa ni Ita ni ki a ia he na<strong>ka</strong>i kitia tuai e taufa<strong>ka</strong>kiteaga, ita ke he magafaoa, ita kehe tau pulotu ne gahua ke lagomatai emata<strong>ka</strong>inaga Fa<strong>ka</strong>tolomaki ki mua e matematekeleahe loto haana ke he fa<strong>ka</strong>hele ne matefa<strong>ka</strong>folau.<strong>Lagomataiaga</strong> <strong>ka</strong> <strong>Mole</strong> e <strong>Mate</strong>Fa<strong>ka</strong>folauMomoko MaukuLahi mahaki atu e fa<strong>ka</strong>atukehe halautolu kua fa<strong>ka</strong>tutuku ha ko e matefa<strong>ka</strong>folau mai he tau mate atu foki.Moua mai e tau fa<strong>ka</strong>iloaaga na mai hetau fa<strong>ka</strong>tutala mo lautolu e taumagafaoa he tau mamate fa<strong>ka</strong>folau:Loa e magaaho kumi fa<strong>ka</strong>iloaaga moe fia iloa, ko e heigoa e <strong>ka</strong><strong>ka</strong>no nefa<strong>ka</strong>folau ai Fufu mo e fetukuaki, na<strong>ka</strong>i manakoke iloa he taha kua fai mate fa<strong>ka</strong>folau emagafaoaFetukuaki ke he lagaaga ke fa<strong>ka</strong>folau,taupopo fano e tau manamanatuaga hakua na<strong>ka</strong>i iloa po ke kitia tuai hafa<strong>ka</strong>kiteaga ke taofi e mate fa<strong>ka</strong>folau hemata<strong>ka</strong>inagaManamanatuaaga kua tuku pauaki hemagafaoa ko ia e <strong>ka</strong><strong>ka</strong>no a ti fa<strong>ka</strong>folau emata<strong>ka</strong>inaga Mahani vale mo e hauhaua ti na<strong>ka</strong>ifa<strong>ka</strong>fetui mitaki mo e falu he magafaoa.Fa<strong>ka</strong>hiku ai kua tiaki he magafaoa mo ehehegi ke fa<strong>ka</strong>tata atu ki a ia Mua atu <strong>ka</strong> fa logona logaloga e tau kupufia fa<strong>ka</strong>folau.Foaki LagomataiMua atu ke fai fa<strong>ka</strong>to<strong>ka</strong>to<strong>ka</strong>aga lagomataifa<strong>ka</strong>mafiti ke lata ia mo lautolu kua lauia aike he momoko mate fa<strong>ka</strong>folau. Mua atu ki alautolu e tau fuata. Maeke ke faimatematekelea atu foki ke lafi ke he momokotuga e gagao, fa<strong>ka</strong>atukehe, tupetupe loto, <strong>ka</strong>ivai kona ti eke foki ke fia mate fa<strong>ka</strong>folau.Sponsored by <strong>SPINZ</strong>,with NIU Development Inc,Auckland and the support of


KO E TAU LAGOMATAI ta<strong>ka</strong>ta<strong>ka</strong>i<strong>ka</strong>ina nefa<strong>ka</strong>to<strong>ka</strong>to<strong>ka</strong> pauaki ke lagomatai aki a lautolukua lauia ai ke mate fa<strong>ka</strong>folau ne kua fa<strong>ka</strong>higoaai ko e: lagomtai mole atu e mate fa<strong>ka</strong>folau poke “postvention” he Fa<strong>ka</strong>-PalagiKo e tau fa<strong>ka</strong>to<strong>ka</strong>to<strong>ka</strong>aga nei ke lagomatai akia lautolu taki tokotaha, tau magafaoa, taumata<strong>ka</strong>inaga, tau <strong>ka</strong>pitiga po ke ha mata<strong>ka</strong>une kua lauia ai ke he momoko mate fa<strong>ka</strong>folau.Ko e hagaao tonu e tau lagomatai ke fa<strong>ka</strong>tohifo ki lalo e tau manatu fa<strong>ka</strong>atukehe po kefai tagata kua manako foki ke fa<strong>ka</strong>folau.Pihia foki ke he tau puhala lagomatai ha kuagalo kehe e mata<strong>ka</strong>inaga po ke <strong>ka</strong>pitiga ia.Hagaaoaga tonuhia he tau lagomatai <strong>ka</strong> molee fa<strong>ka</strong>folau: Ke fa<strong>ka</strong>malolo e manamanatuaga mo efa<strong>ka</strong>to hifo ki lalo e tau manatufa<strong>ka</strong>atuakehe Fa<strong>ka</strong>to<strong>ka</strong> e tau puhala kua lata molagomatai aki Kia tumau e matakikite he tau faiaogaatuhau fuata ke kitia vave e tau fa<strong>ka</strong>iteagake maeke ke foaki e lagomatai vave Ke maeke ke taofi e fa<strong>ka</strong>folaufa<strong>ka</strong>fifitaki, ke fa<strong>ka</strong>maama ki a lautolu nemomoui ko e fa<strong>ka</strong>folau ko e fifiliagakelea ke mailoga foki e lautolu ha ha i aie tau puhala lagomataiFalu matakupu kua lata ke mailoga foki: Mailoga mitaki e tau valavalakehekehe laga mai po ko lauia ai ha ko emomoko (ke he tino, manamanatuaga,mamamanatu fa<strong>ka</strong>agaaga, lotomatala)mo e falu foki a tau hagahaga tagata hako e momoko. Mailoga mitaki e tau aga mahani hemomoko:• Ke talia mooli kua galo emata<strong>ka</strong>inaga.• Ke logona e mamahi hemomoko ti iloa foki ke fa<strong>ka</strong>aoga etau puhala lagomatai.• Ke maeke ke fa<strong>ka</strong>fetui milinomo e ta<strong>ka</strong>ta<strong>ka</strong>i <strong>ka</strong>ina hemata<strong>ka</strong>inaga kua galo.• Ke maeke ke fa<strong>ka</strong>to<strong>ka</strong> atu emata<strong>ka</strong>inaga kua mate <strong>ka</strong> e liu keatihake haana moui mo e onoonoatu fa<strong>ka</strong>lahi ki mua.• Ke fai magaaho ke fa<strong>ka</strong>tutala mo e talahaue ha lautolu a tau tala.• Tau puhala lagomatai.• Tau fa<strong>ka</strong>manatuuaga• Maeke ke fa<strong>ka</strong>aoga e aga mo e mahanife-fa<strong>ka</strong>mafanatia (tuga e iloa ke telefonilagomatai, fa<strong>ka</strong>tutala mo e falu <strong>ka</strong>pitiga po kefalu mata<strong>ka</strong>inaga mo lautolu e tau ulumotua).Faahi Gahua ma e Atuhau Fuata (Ministry ofYouth Affairs)Ha ha ki loto he faahi gahua nei e tahamata<strong>ka</strong>u ke moua mai ai e taha lagomataitupe vave mo lagomatai e ha magafaoa po ketau <strong>ka</strong>utu <strong>ka</strong> lauia ai ke he taumatematekelea mamate fa<strong>ka</strong>folau. Matutakiatu ke he faahi gahua na: Telefoni: 04 9144463 po ke e-meli atu ke he:info@youthaffairs.govt.nz.Ha ha i ai e tau faga lagomatai kehekehekua lata tonuhia ni ma lautolu takitokotahane kua lauia ai ke he matematekelea matefa<strong>ka</strong>folaunei ke he ha magaaho mo e hamagaaho he ha tagata. Na<strong>ka</strong>i fai lagomataipauaki ke lata tonu mo e tau tagata oti.Igatia ni e tagata mo e haana a puhalamomoko po ke fa<strong>ka</strong>kite e momoko. Ko epuhala kua mitaki mo e aoga ke he tahatagata na<strong>ka</strong>i maeke ke mitaki po ke aogake taha tagata atu foki.Appleby,M.&Duncan,M. Reflections…for those bereaved by suicide: RoseEducation ( Ko e tohi nei hagaao ia ke hetau lagomatai kehekehe tohia ai kelagomatai aki a lautolu kua momoko hako e mate fa<strong>ka</strong>folau).<strong>Lagomataiaga</strong> ma lautolu lauia ai ke hemauku fa<strong>ka</strong>folauwww.spinz.org.nzHANAI E FALU a lagomataima lautolu kua lauia ai ke hemate fa<strong>ka</strong>folau:Tumau mo lautolu, faihoanitumau, ua to<strong>ka</strong> tokotaha he hamagaaho Talaage ki ai to fa<strong>ka</strong>latahatumau a koe mo ia Lagomatai ke kumikumi atuke he tau puhala lagomatai ke hemoui tokotaha ha kua galo atutahaMoua foki taha lagomatai mahaau e tagata leveki po ke tagatalagomatai. Ko e mena u<strong>ka</strong> foki ni egahua he tagata lagomatai. Ka eke ko koe e tagata levekipauaki ki a ia ne mate ti matutakiatu ki a lautolu he tau faahi gahualagomatai foki.Mailoga foki ko e tau lagomataihololoa e tau lagomatai pe he nei.Fai fa<strong>ka</strong>iloaaga ne moua mai he falui a lautolu ne kua lauia ai ke hematematekelea nei ko e fa<strong>ka</strong>oti tuai etau lagomatai tuga e pehe <strong>ka</strong>upa maini he ono mahina. Na<strong>ka</strong>i lata ke pihia.<strong>Lagomataiaga</strong> Fa<strong>ka</strong>tutalaMoua mai i a lautolu e tau pulotufa<strong>ka</strong>ako pauaki ke he mata gahua nei.Mahani ke gahoa e tau magaaho he falu<strong>ka</strong> ko e falu loaloa e tau magaaho <strong>ka</strong>fa<strong>ka</strong>aoga ai e puhala nei.<strong>Lagomataiaga</strong> mai he tau mata<strong>ka</strong>uMomoko <strong>Mate</strong> Fa<strong>ka</strong>folau:Falu tagata na<strong>ka</strong>i hagahaga ke matutakike he tau mata<strong>ka</strong>u ti na<strong>ka</strong>i manako ke huke he tau mata<strong>ka</strong>u ne fai mamatefa<strong>ka</strong>folau. Ka e mitaki ke he falu ke hu kehe tau mata<strong>ka</strong>u nei ke maeke ai kefa<strong>ka</strong>tutala mo e fe-togitogiaki mo efa<strong>ka</strong>tatai e tau matematekelea. Lagomataimai he tau mata<strong>ka</strong>u neke maeke ai ke mouaai e taha puhala ke fetutalaaki ke he taumatematekelea. Maeke foki ke faihoani atupo ke fa<strong>ka</strong>mafana atu ki a lautolu kito lauiake he momoko mate fa<strong>ka</strong>folau.Ha ha i ai falu a mata<strong>ka</strong>u pe he nai i NiuSilani <strong>ka</strong>toa. Matutaki atu ki a <strong>SPINZ</strong> kemoua e higoa he mata<strong>ka</strong>u tata atu ki a koe.Malikitiaga Manako <strong>Mate</strong>Fa<strong>ka</strong>folau:Fai fa<strong>ka</strong>mooliaga ko e malikiti kiluga e manako fa<strong>ka</strong>folau ha lautolue atuhau fuata <strong>ka</strong> eke kua fai hemagafaoa po ke tau <strong>ka</strong>pitiga ne kuamate fa<strong>ka</strong>folau.Tokologa foki ia lautolu ne mamatefa<strong>ka</strong>folau ne fai foki ne matefa<strong>ka</strong>folau he magafaoa he magaahofa<strong>ka</strong>mui. Ko e mena ha ia kua latatonu ke mata<strong>ka</strong>ki tumau e tau fuata nekua fai mate fa<strong>ka</strong>folau.Hanai e falu fa<strong>ka</strong>kiteaga ke mata<strong>ka</strong>kiki ai: Kua fita ni e lali Fa<strong>ka</strong>atukehe - tuga e tagi tumau,ahumate, na<strong>ka</strong>i fai mena ne fiafia ki ai,na<strong>ka</strong>i mohe mitaki, na<strong>ka</strong>i fia <strong>ka</strong>i Na<strong>ka</strong>i mitaki e tau tala ke he mouianoiha Fa fa<strong>ka</strong>nonoiki Tufa noa ni e tau koloa Ha ha tumau e fa<strong>ka</strong>tino mate ke hetau tala tohia po ke tau fa<strong>ka</strong>tino.Tau lagomatai ma lautolu ia:Ka eke kua kitia e koe e tau hagahaga fiafa<strong>ka</strong>folau he ha fuata ti huhu fa<strong>ka</strong>hako atukua fia mate fa<strong>ka</strong>folau <strong>ka</strong> - ti fa<strong>ka</strong>mafitiatu e kumi lagomatai mai he tau pulotulagomatai pauaki. Aua neke lali ke fufu.Mua atu ke moua e lagomatai fa<strong>ka</strong>mafiti.Manatu ko e mate fa<strong>ka</strong>folau ko e tahapuhala ia ke fa<strong>ka</strong>galo aki e mamahi hemomoko. Lata tonu ke kumi .lagomatai maii a lautolu e tau pulotu fa<strong>ka</strong>ako pauaki.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!