Pełen tekst (PDF) - Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera

Medycyna Pracy 2011;62(5):465–472© Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzihttp://medpr.imp.lodz.plZuzanna Szubert 1 , Bożenna Stankiewicz-Choroszucha 2 ,Magdalena Wrońska-Sobolewska 3 , Elżbieta Cwynar 4 ,Joanna Dobrowolska 3 , Regina Wróbel 5 , Małgorzata Ratka 6 , Jacek Jakubowski 7 ,Iwona Skórska-Ciszewska 8 , Renata Turbańska 9 , Urszula Gazda 3 , Mieczysław Sova 10 ,Halina Pawłowska-Koziełł 4 , Ewa Latała-Łoś 11 , Ewa Komorowska 12 , Wojciech Sobala 1 ,Beata Świątkowska 1 , Neonila Szeszenia-Dąbrowska 1PRACA ORYGINALNAREALIZACJA PROGRAMU BADAŃ PROFILAKTYCZNYCH PRACOWNIKÓWBYŁYCH ZAKŁADÓW PRZETWÓRSTWA AZBESTU „AMIANTUS”IMPLEMENTATION OF THE AMIANTUS PROJECT INVOLVING PROPHYLACTIC MEDICAL EXAMINATIONSOF THE FORMER EMPLOYEES OF ASBESTOS PROCESSING PLANTS1Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, ŁódźZakład Epidemiologii Środowiskowej2Ministerstwa Zdrowia, WarszawaDepartament Zdrowia Publicznego3Mazowiecki Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, Płock4Dolnośląski Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, Wrocław5Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, Katowice6Małopolski Ośrodek Medycyny Pracy, Kraków7Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, Łódź8Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, Lublin9Wielkopolskie Centrum Medycyny Pracy, Poznań10Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, Gdańsk11Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, Kielce12Podlaski Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy, BiałystokStreszczenieWstęp: W artykule na podstawie 11-letniej realizacji programu „Amiantus” przedstawiono wyniki profilaktycznych badańmedycznych pracowników zakładów przetwórstwa azbestu. Program obejmujący pracowników 28 byłych zakładów azbestowychzostał wdrożony przez Ministerstwo Zdrowia w 2000 r. na mocy ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierającychazbest. Materiał i metody: Profilaktyczne badania prowadzone są w 13 ośrodkach medycyny pracy na terenie całegokraju i koordynowane przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi (IMP). Podczas badania pacjenta wypełnianajest przez lekarza „Karta badania”, która jest przesyłana do IMP w celu prowadzenia monitoringu skutków zdrowotnychw objętej badaniem populacji. Wyniki odczytu zdjęć radiologicznych płuc zapisane są na formularzu odczytu radiogramupylicy według klasyfikacji ILO 1980. Diagnozowanie patologii azbestozależnych oparte jest na „kryteriach helsińskich”.Wyniki: W latach 2000–2010 badaniami objęto 6853 osoby, u których wykonano ogółem 18 955 badań profilaktycznych. Pylicęazbestową rozpoznano u 1475 osób, co stanowi 21% ogółu badanych, raka płuca u 68 osób, międzybłoniaka opłucnej u 40 osób.Zmiany radiologiczne opłucnowe stwierdzono u 3027 (44%) osób, zacienienia miąższu płucnego u 4086 (60%) osób. Analizawykazała najczęstsze stwierdzanie patologii azbestozależnych w grupie badanych pracowników byłych zakładów azbestowo--cementowych. W grupie tej stwierdzono również wzrastający trend częstości występowania pylicy azbestowej oraz zmian w obrazieradiologicznym płuc badanych osób wraz z wiekiem, stażem pracy i okresem latencji. Wnioski: Wprowadzenie programubadań profilaktycznych byłych pracowników przetwórstwa azbestu zwiększyło wykrywalność patologii związanych z narażeniemna azbest oraz pozwoliło na podjęcie odpowiednich działań profilaktycznych. Odnotowywany zwiększający się odsetekpogorszeń w radiogramach świadczy o postępujących procesach chorobowych w układzie oddechowym osób w przeszłości zawodowonarażonych na pył azbestu. Med. Pr. 2011;62(5):465–472Słowa kluczowe: badania profilaktyczne, pracownicy przetwórstwa azbestu, ekspozycja zawodowa na pył azbestu, chorobyazbestozależneAbstractBackground: Based on a 11-year implementation of the Amiantus Project, this paper reports the results of prophylacticmedical examinations of the former workers of asbestos processing plants. The Project involving employees of 28 former asbestosplants was started by the Ministry of Health in 2000 under the Act on the ban of all products containing asbestos.Material and methods: Preventive examinations, continued in 13 centers of occupational medicine throughout the whole territoryof Poland, have been coordinated by the Nofer Institute of Occupational Medicine in Lodz (NIOM). During the examinations,a specific Examination Form is filled-in by a physician. The Form is then sent to NIOM for monitoring health effects in thepopulation covered by the Project. The results obtained by analyzing the lung radiological images are recorded in the ExaminationForm according to the ILO 1980 classification of pneumoconiosis. The diagnosis of the asbestos-related pathologies is based on theHelsinki criteria. Results: During the years 2000–2010, altogether 6,853 people were involved in the Project, and they were subjectedto a total of 18,955 preventive examinations. Asbestosis was diagnosed in 1475 people, representing 21% of all respondents,Praca wykonana w ramach umowy z Ministerstwem Zdrowia nr 10/MP/2011/312/588 pt. „Nadzór i koordynacja badań profilaktycznychpracowników w zakładach przetwórstwa azbestu w Polsce. Program Amiantus”. Kierownik projektu: prof. dr hab. N. Szeszenia-Dąbrowska.

470 Z. Szubert i wsp. Nr 5zakładów azbestowo-cementowych również najczęściejwystępowały zmiany w obrazie radiologicznym płuc —zmiany opłucnowe w postaci blaszek i rozlanych zgrubieńopłucnej u blisko połowy badanych w tej grupieosób, a zacienienia miąższu płucnego u prawie 2/3 pacjentów.Progresję zmian w stosunku do poprzedniegobadania stwierdzono ogółem u 27% osób, w tym w obrazieradiologicznym płuc u 14% badanych.Odnośnie do częstości stwierdzonej patologii wedługstażu pracy w 418 przypadkach (15,5%) pylicęazbestową rozpoznano u osób zatrudnionych poniżej10 lat, w tym w 223 przypadkach w okresie krótszymniż 5 lat. Ze zgromadzonych danych wynika, żeokoło 55% wszystkich rozpoznanych pylic dotyczy osóbze stażem powyżej 15 lat. Spośród zgłaszających się nabadania osób pracujących w narażeniu powyżej 20 latponad 30% osób miało rozpoznaną pylicę azbestową.Zmiany opłucnowe w obrazie rtg. płuc w tej grupie dotyczyłyaż 53% osób, natomiast zacienienia występowałyu 75% osób pracujących 30 lat i więcej. Pogorszeniew stosunku do poprzedniego badania obserwuje sięu blisko 30% osób z ponad 20-letnim stażem.Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić,że im dłuższy okres latencji, tym częstsze występowaniepatologii azbestozależnej, zarówno pylicypłuc, jaki i nowotworów. Ponadto wyraźnie można zauważyćzwiększoną częstość zmian w obrazie rtg. płuczarówno opłucnowych (49–82%), jak i zacienień miąższupłucnego (67–88%) u osób, u których okres latencjiprzekroczył 30 lat (tab. 1 i 2).W okresie 11 lat prowadzenia badań profilaktycznychstwierdza się wzrost częstości rozpoznawanych patologiiazbestozależnych. Pylice wzrosły z 6,9% w 2000 r.do 25,8% w 2010 r., a ich średnioroczne tempo wzrostuw tym okresie wynosiło 18% (tab. 3). O pogarszającymsię stanie zdrowia osób objętych programem świadczydynamika wzrostu stwierdzonych zmian w stosunku dopoprzedniego badania. Odsetek osób, u których wystąpiłaprogresja zmian w stosunku do poprzedniego badania,wzrósł do 37% w ostatnim roku, przy czym w obrazieradiologicznym płuc pogorszenie wystąpiło u 17% osób.Wyniki badań radiologicznych klatki piersiowejobejmują 13 856 badań rtg. opisanych zgodnie z klasyfikacjąpylic płuc ILO i dotyczą one 74% pacjentówzgłaszających się na badania profilaktyczne w ramachprogramu „Amiantus”. Analiza zmian radiologicznychprzeprowadzona na podstawie gęstości małych nieregularnychcieni typu s, t, u w tkance śródmiąższowejpłuc wykazała, że w ok. 30% wyników nie wystąpiłyzmiany śródmiąższowe płuc (kategoria 0/0), 45% wynikówwskazuje na zmiany kategorii gęstości cienimniejsze niż kategoria 1/1, 18% — na zmiany kategorii1/1, a 7% — zmiany kategorii 1/2 i wyższe. Szczegółowewyniki badań za lata 2000–2010 odnośnie dokategorii gęstości cieni śródmiąższowych i zmianopłucnowych przedstawione zostały w tabeli 4.Tabela 3. Rozpoznane choroby wśród pracowników objętych programem „Amiantus” w latach 2000–2010Table 3. Asbestos-related diseases diagnosed in 2000–2010 in the workers included in the Amiantus projectRokYearBadaniRespondents[n]pylica azbestowaasbestosisRozpoznane chorobyDiagnosisrak płucalung cancermiędzybłoniak opłucnejpleural mesothelioman % n % n %Zmiany w stosunkudo poprzedniego badaniaWorse health conditionsas compared to theresults of the formerexamination[%]2000 1 418 98 6,9 8 0,6 1 0,1 3,32001 1 633 171 10,5 3 0,2 4 0,2 16,22002 1 579 270 17,1 2 0,1 4 0,3 16,72003 2 206 353 16,0 4 0,2 2 0,1 15,82004 1 930 378 19,6 6 0,3 4 0,2 26,52005 1 870 438 23,4 15 0,8 10 0,5 30,22006 1 746 382 21,9 9 0,5 5 0,3 33,22007 1 690 387 22,9 5 0,3 0 – 32,22008 1 604 399 24,9 8 0,5 2 0,1 40,62009 1 680 392 23,3 10 0,6 5 0,3 36,22010 1 561 403 25,8 4 0,3 1 0,1 36,8Razem / Total 6 853 1 475 21,5 68 1,0 40 0,6 25,2

472 Z. Szubert i wsp. Nr 5PODSUMOWANIEWprowadzenie programu badań profilaktycznych byłychpracowników przetwórstwa azbestu zwiększyłowykrywalność patologii związanych z narażeniem naazbest oraz pozwoliło na podjęcie odpowiednich działańprofilaktycznych. Wczesne wykrycie zmian w staniezdrowia pacjentów narażonych w przeszłości na pyłazbestu zwiększa szanse na zastosowanie prawidłowegoleczenia oraz spowolnienie procesów chorobowych.Wizyta lekarska daje również okazję do działań w zakresieedukacji zdrowotnej, w tym bardzo ważnej konsultacjina temat konieczności rzucenia nałogu palenia.Z innej strony badani w programie pacjenci mogą ubiegaćsię o uznanie choroby zawodowej i wypłatę odpowiednichświadczeń. W wyniku realizacji programu„Amiantus” odsetek osób ze stwierdzoną chorobą zawodowąwzrósł z 10% w 2001 r. do 30% w 2010 r.Realizacja programu i systematyczny monitoringwykonywanych zdjęć rtg. klatki piersiowej orazinnych badań lekarskich umożliwia również ocenęprogresji zmian w układzie oddechowym osób zawodowonarażonych na pył azbestu w przeszłości. Odsetekstwierdzonych zmian w obrazie radiologicznympłuc wykazuje tendencję wzrostową w poszczególnychlatach.W Polsce podstawę rozpoznania azbestozy jako chorobyzawodowej w oparciu o zmiany radiologiczne stanowiwystępowanie małych nieregularnych zacienieńtypu s, t, u o kategoriach gęstości 1/2 lub wyższych orazo kategorii gęstości 1/1 wraz ze zmianami opłucnowymi.Wyniki badań radiologicznych pozwalają więcstwierdzić, że blisko co czwarte badanie (23%) wykazujezmiany upoważniające do rozpoznania azbestozy.Analiza danych wskazuje, że im dłuższy staż pracyi okres latencji oraz im starsza osoba, tym częstszewystępowanie chorób związanych z narażeniem napył azbestu, szczególnie pylicy płuc oraz zmian w obraziertg. Wysoka częstość rozpoznawanych patologiiazbestozależnych w objętej badaniem populacji związanajest ze spontaniczną zgłaszalnością osób włączającychsię do programu, ponieważ oczywiste jest częstszezgłaszanie się osób odczuwających określone dolegliwości,a także osób bardziej zainteresowanych rozpoznaniemchoroby zawodowej, z którą wiążą się określoneświadczenia.PIŚMIENNICTWO1. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r o zakazie stosowania wyrobówzawierających azbest. DzU z 1997 r. nr 101, poz. 628z późn. zm.2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca2009 r. w sprawie chorób zawodowych. DzU z 2009 r.nr 105, poz. 8693. Directive 2009/148/EC of European Parliament and of theCouncil of 30 November 2009 on the protection of workersfrom the risk related to exposure to asbestos at work.Off. J. EU 2009;L330:164. Konwencja nr 162 Międzynarodowej Organizacji Pracyz dnia 24 czerwca 1986 r. dotycząca bezpieczeństwa w stosowaniuazbestu. ILO, Genewa 19865. Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badańprofilaktycznych pracowników. Załącznik nr 1 dorozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznejz dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badańlekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opiekizdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskichwydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.DzU z 1996 r. nr 69, poz. 3326. Szeszenia-Dąbrowska N., Szubert Z.: Program badań profilaktycznychbyłych pracowników zakładów przetwórstwaazbestu — Amiantus. Med. Pr. 2002;6:451–4567. Szubert Z., Stankiewicz-Choroszucha B., Wrońska-SobolewskaM., Siewierska H., Kosińska M., Borys W. i wsp.:Badania profilaktyczne byłych pracowników zakładówprzetwórstwa azbestu — wyniki realizacji programuAmiantus w latach 2000–2004. Med. Pr. 2006;2:101–1088. Asbestos, asbestosis, and cancer: the Helsinki criteriafor diagnosis and attribution [skrócony raport]. Scand.J. Work. Environ. Health 1997;23:311–3169. Hillerdal G.: Criteria for clinical diagnosis: Lung functionand symptoms. Proceedings of an International ExpertMeeting on Asbestos, Asbestosis and Cancer. 20–22 stycznia1997, Helsinki, Finland. People and Work, ResearchReports No. 14. Finnish Institute and OccupationalHealth, Helsinki 1997, ss. 46–4910. Hillerdal G.: Radiological criteria: Pleural changes. Proceedingsof an International Expert Meeting on Asbestos,Asbestosis and Cancer. 20–22 stycznia 1997, Helsinki,Finland. People and Work, Research Reports No. 14. FinnishInstitute and Occupational Health 1997, ss. 41–4511. International Labour Office: Guidelines for the use of ILOInternational Classification of Radiographs of Pneumoconioses.ILO, Geneva 1980