Materiały - Wydział Technologii Chemicznej - Poznan.pl

SPIS TREŚCISESJA NAUKOWAH. MatusiewiczKierunki rozwoju analizy spektrochemicznej w bionieorganicznej analizie śladoweji specjacyjnej: od makro do mikroanalitykiK. ChojnackaAnaliza wielopierwiastkowa jako użyteczna technika w oznaczaniu pierwiastkówśladowych w produktach chemii dla rolnictwaR. Sitko, E. Turek, B. ZawiszaGrafen jako nowy sorbent w chemii analitycznejM.I. Szynkowska, A. Pawlaczyk, K. Osingłowska, K. Palińska, A. ParczewskiLA-ICP-MS w badaniach śladów kryminalistycznychJ. NawrockiOzon w uzdatnianiu wody - mity i faktyM. Jabłońska-Czapla, S. Szopa, R. Michalski, A. ŁykoAnaliza nieorganicznych form specjacyjnych antymonu z wykorzystaniem technikiHPLC-ICP-MSK. Pawlak i K. BramaWyznaczanie masy cząsteczkowej kompleksów fitochelatyn z kadmem za pomocąchromatografii żelowej i elektroforezy kapilarnej z detekcją ICP MSJ. Ciba, V. HelánNowa książka „Chemical elements – compendium“P. Niedzielski, L. Kozak, W. WachowiakTandemowe połączenie spektrofotometrii UV-Vis i płomieniowej absorpcyjnejspektrometrii atomowej w badaniach specjacji żelazaA. SzymańskiPrzygotowanie próbek w chemicznych metodach analizy oksyalkilatówB. Zawisza, R. SitkoNanomateriały węglowe jako nowe sorbenty do zatężania pierwiastków śladowychJ. GrodowskiNowa konstrukcja komory zderzeniowej reakcyjnej ICP-Q-MS umożliwiającaoptymalizację redukcji interferencji w trudnych matrycach171819202223252628293132SESJA PLAKATOWA1. A. Ściubidło, I. Majchrzak-Kucęba (Politechnika Częstochowska,Częstochowa)Zastosowanie metody ED-XRF do oznaczania składu chemicznego popiołów lotnych2. S. Szopa, M. Jabłońska–Czapla, R. Michalski (Instytut Podstaw InżynieriiŚrodowiska PAN, Zabrze)Zagrożenia środowiskowe związane z występowaniem form specjacyjnych talu,34358

arsenu i antymonu w wodach i osadach dennych rzeki Kłodnicy3. I. Zalewska, A. Karaś, W. Sokołowska (Instytut Technologii MateriałówElektronicznych, Warszawa)Zastosowanie metod spektroskopowych (FAAS i ICP-OES) do kontroli procesutechnologicznego wprowadzania domieszek celowych do spinelu glinowomagnezowego(Me:MgAl 2 O 4 )4. Z. Wichłacz (Interdyscyplinarny Zespół Badawczy SALUBRIS, Tulce) 38Interferencje spektralne przy oznaczaniu wybranych metali ciężkich w próbkachśrodowiskowych przy zastosowaniu wysokorozdzielczej absorpcyjnej spektrometriiatomowej5. E. Turek, R. Sitko (Uniwersytet Śląski, Katowice) 39Wykorzystanie tlenku grafenu w zatężaniu jonów ołowiu6. E. Chajduk, I. Bartosiewicz, M. Pyszynska, J. Chwastowska, H. Polkowska-Motrenko (Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Warszawa)Analiza złóż uranonośnych z obniżenia podlaskiego i syneklizy perybałtyckiejmetodą ICP-MS7. I. Bartosiewicz, W. Skwara, J. Dudek, J. Chwastowska, H. Polkowska-Motrenko (Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Warszawa)Badanie specjacji pierwiastków śladowych występujących w łupkachdictyonemowych i piaskowcach8. H. Polkowska-Motrenko, M. Smolik, B. Danko, A. Jakóbik-Kolon (InstytutChemii i Techniki Jądrowej, Warszawa; Politechnika Śląska, Gliwice)Analiza wysokiej czystości cyrkonu metodą NAA9. P. Kowalewski, P. Niedzielski (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań) 45Badania specjacji żelaza w osadach dennych10. E. Nowak, P. Niedzielski (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań) 46Oznaczanie metali ciężkich w osadach tsunami11. M. Woźniak, P. Niedzielski, M. Rudnicka (Uniwersytet im. AdamaMickiewicza, Poznań)Problematyka oznaczania selenu w suplementach diety obecnych na polskim rynku12. M. Ślachciński, H. Matusiewicz (Politechnika Poznańska, Poznań) 48Chemiczne generowanie par przy udziale promieniowania ultrafioletowego orazultradźwięków w optycznej spektrometrii emisyjnej plazmy indukowanejmikrofalowo13. M. Narożny, K. Eitner, W. Urbaniak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza,Poznań)Pionowy rozkład cząstek PM10 w mieście Poznań14. J. Falandysz, T. Zalewska, L. Cocchi, N. Szylke (Uniwersytet Gdański;Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – PIB, Gdańsk; GruppoMicologico e Naturalistico, Italia; Comitato Scientifico Nazionale dellAssociazione Micologica Bresadola, Italia)Radiocez w płachetce kołpakowatej w Italii i Polsce15. A. Mazur, M. Różycka, J. Falandysz (Uniwersytet Gdański, Gdańsk) 52Rtęć w opieńce16. J. Falandysz, A. Wobalis, G. Krasińska (Uniwersytet Gdański, Gdańsk) 54Rtęć w owocnikach opieńki ciemnej, biomasie roślinnej, w której żyje grzybnia ipodłożu glebowym tego grzyba374143444749509

17. M.I. Szynkowska, K. Osingłowska, A. Pawlaczyk, J. Rogowski, A.Parczewski (Politechnika Łódzka, Łódź; Uniwersytet Jagielloński, Kraków;Instytut Ekspertyz Sądowych, Kraków)Analiza śladów cząstek GSR18. J. Albińska, M.I. Szynkowska, E. Leśniewska, A. Pawlaczyk, J. Góralski, T.Paryjczak (Politechnika Łódzka, Łódź)Oznaczanie rtęci w produktach żywnościowych19. A. Boryło, B. Skwarzec, G. Romańczyk (Uniwersytet Gdański, Gdańsk) 60Polon 210 Po w krwi ludzkiej20. Z. Kowalkiewicz, S. Lipiecka, K. Makowska, W. Urbaniak (Uniwersytet im.Adama Mickiewicza, Poznań; Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy,Bydgoszcz)Pośrednie oznaczanie fluoru za pomocą spektroskopii fluorescencji rentgenowskiejjako modyfikacja Polskiej Normy21. M. Krawczyk, H. Matusiewicz (Politechnika Poznańska, Poznań) 62Oznaczanie złota z zastosowaniem techniki generowania lotnych form iwysokorozdzielczego spektrometru absorpcyjnego z ciągłym źródłempromieniowania22. J. Jasiak, H. Matusiewicz (Politechnika Poznańska, Poznań) 63Generowanie zimnych par kadmu z wykorzystaniem tetrahydroboranu(III) sodu wabsorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacją w piecu grafitowym23. G. Bazylak, B. Rut, M. Stochaj-Yamani, J. Czerwiński, B. Sperkowska(Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Bydgoszcz; Politechnika Lubelska,Lublin; Perlan Technologies Polska)Oznaczanie zawartości niektórych składników mineralnych metodą ICP-MS wwodnych naparach wieloziołowych produktów funkcjonalnych24. G. Bazylak, B. Rut, M. Stochaj-Yamani, J. Czerwiński, A. Przybylska(Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Bydgoszcz; Politechnika Lubelska,Lublin; Perlan Technologies Polska, Warszawa)Oznaczanie zawartości wybranych składników mineralnych metodą ICP-MS wodmianowych miodach pszczelich dostępnych na terenie Bydgoszczy25. M. Truskolaska, K. Jankowski (Politechnika Warszawska, Warszawa) 68Optymalizacja miniaturowego analizatora do badania specjacji rtęci26. J. Świrk, K. Pawlak, J. Wojcieszek, M. Jarosz (Politechnika Warszawska,Warszawa)Badanie wpływu promieniowania ultradźwiękowego na wydajność ługowania rtęci zosadu rzecznego27. D. Kruk, K. Makowska, W. Urbaniak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza,Poznań)Optymalizacja metody otrzymywania fluorku wapnia z kwasu fluorokrzemowego28. A. Hanć, D. Barałkiewicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań) 72Zastosowanie metody LA-ICP-MS do analizy ilościowej oraz zobrazowania miejsckumulacji pierwiastków (Cd, Cu, Pb, Zn) w tkankach roślin29. B. Pikosz, M. Belter, M. Marcinkowska, D. Barałkiewicz (Uniwersytet im.Adama Mickiewicza, Poznań)Weryfikacja metody oznaczania Cr(III) i Cr(VI) w wodzie techniką HPLC-ICP-MS565861646670717310

30. A. Szymański, A. Zgoła-Grześkowiak (Politechnika Poznańska, Poznań) 75Osady par jonowych oksyetylenowanych fluorotelomerów ztetrajodobizmutanem(III) baru31. K. Nicpoń, A. Turek (Politechnika Łódzka, Łódź) 77Optymalizacja potencjometrycznej metody oznaczania chlorków w paliwach32. J. Ziemblińska, P. Bielecki, W. Wasiak (Uniwersytet im. Adama79Mickiewicza, Poznań)Charakterystyka fizykochemiczna cieczy jonowych z grupy solididecylodimetyloamoniowych za pomocą odwróconej chromatografii gazowej33. P. Domek, J. Mazur, W. Wasiak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 80Poznań)Oznaczanie zawartości rtęci oraz innych metali ciężkich w kurzu pochodzącym zmieszkań aglomeracji poznańskiej34. J. Ostrowska, R. Wawrzyniak, W. Wasiak (Uniwersytet im. A. Mickiewicza, 81Poznań)Terpenoidy jako markery w identyfikacji gatunków kryptycznych Aneura Pinguis35. I. Rykowska, W. Wasiak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań) 82Chemicznie modyfikowana krzemionka w technikach ekstrakcyjnych (SPE, SPME,SBSE)36. J. Werner, E. Stanisz, H. Matusiewicz (Politechnika Poznańska, Poznań) 83Oznaczanie wybranych form rtęci metodą TSIL USA DLLME w połączeniu z CVAAS37. G. Olszewski, A. Boryło, B. Skwarzec (Uniwersytet Gdański, Gdańsk) 84Metodyka oznaczania radu 226 Ra w próbkach gleb za pomocą spektrometrii alfa38. A. Boryło, G. Olszewski, B. Skwarzec (Uniwersytet Gdański, Gdańsk) 85Zawartość radionuklidów polonu i ołowiu w próbkach gleb z rejonu składowiskafosfogipsóww Wiślince39. A. Boryło, W. Nowicki (Uniwersytet Gdański, Gdańsk) 86Bioakumulacja wybranych metali ciężkich w roślinach uprawnych i łąkowych wrejonie składowiska fosfogipsów w Wiślince40. K. Makowska, S. Lipiecka, Z. Kowalkiewicz, D. Kruk, W. Urbaniak(Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań; Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy, Bydgoszcz)Identyfikacja włókien azbestu chryzotylowego przy użyciu mikroskopupolaryzacyjnego41. S. Lipiecka, K. Makowska, Z. Kowalkiewicz, W. Urbaniak (Uniwersytet im.Adama Mickiewicza, Poznań; Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy,Bydgoszcz)Zanieczyszczenie środowiska włóknami respirabilnymi i sposoby ich analizy42. K. Wójcik, M. Balcerzak, W. Stokarski, D. Lech (Politechnika Warszawska,Warszawa; Metrohm Polska; Państwowy Instytut Geologiczny - PaństwowyInstytut Badawczy, Warszawa)Woltamperometria inwersyjna, technika ICP-MS i chromatografia jonowa z detekcjąUV/Vis w oznaczaniu miedzi, kadmu i cynku w wodach pitnych88909211

43. B. Marczewska, A. Kramek, R. Kuzioła (Katolicki Uniwersytet Lubelski, 93Stalowa Wola)Porównanie zawartości wanadu w glebach wokół terenów uprzemysłowionych irolniczych44. B. Marczewska, M. Rycyk, R. Kuzioła (Katolicki Uniwersytet Lubelski, 95Lublin, Stalowa Wola)Wpływ furosemidu w obecności glukozy na elektroforetyczny obraz albuminyludzkiej stosując do barwienia białka Comassie Brillant Blue lub AgNO 345. D. Karmasz, J. Retka (Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy 97Instytut Badawczy, Warszawa)Metoda ICP-MS w analizie osadów jeziornych. Oznaczanie pierwiastków ziemrzadkich46. M. Otto, J. Dobrzyńska, A. Mróz, R. Dobrowolski (Uniwersytet Marii Curie– 98Skłodowskiej, Lublin)Metrologiczne aspekty oznaczania kobaltu metodą atomowej spektrometriiabsorpcyjnej po wzbogaceniu na modyfikowanych węglach aktywnych47. J. Dobrzyńska, M. Otto, A. Mróz, R. Dobrowolski (Uniwersytet Marii Curie– 99Skłodowskiej, Lublin)Wzbogacanie palladu z wykorzystaniem SBA-15 modyfikowanego monomeramizawierającymi atomy azotu i siarki48. A. Mróz, J. Dobrzyńska, M. Otto, R. Dobrowolski (Uniwersytet Marii Curie- 100Skłodowskiej, Lublin)Adsorpcja jonów Pt(IV) na modyfikowanych wielościennych nanorurkachwęglowych49. I. Rutyna, M. Korolczuk (Uniwersytet Marii Curie–Skłodowskiej, Lublin) 101Oznaczanie jonów Cr(VI) w obecności nadmiaru Cr(III) i substancji humusowychmetodą woltamperometrii stripingowej50. J. Kryczyk, M. Bartyzel, E. Ochab, A. Błażewska-Gruszczyk, M. Słowiaczek, 102D. Huk, P. Zagrodzki (Uniwersytet Jagielloński, Kraków; Instytut FizykiJądrowej PAN, Kraków; CM „DIAGNOZA”, Kraków)Stężenie jodu w moczu - problem dużej dobowej zmienności wyników51. M. Jeszka-Skowron, A. Zgoła-Grześkowiak (Politechnika Poznańska, 103Poznań)Oznaczanie aktywności przeciwrodnikowej oraz zawartości związków fenolowych wzielonej herbacie52. W. Szwerc, R. Kocjan, R. Świeboda, I. Sowa, M. Wójciak - Kosior, M. 105Strzemski (Uniwersytet Medyczny, Lublin; Polskie Towarzystwo MiłośnikówAstronomii, Puławy)Analiza śladowa pierwiastków w meteorycie Jiddat al. Harasis 630 metodą atomowejspektrometrii absorpcyjnej53. A. Wasilewska, E. Maćkowska, W. Urbaniak (Uniwersytet im. Adama 106Mickiewicza, Poznań; Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy,Bydgoszcz)Zastosowanie procesu dekoloryzacji barwników do szacunkowego określania stopniarozkładu ścieków przemysłowych12

54. K. Witt, J. Czajka, A. Wasilewska, W. Urbaniak (Uniwersytet im. AdamaMickiewicza, Poznań; Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy,Bydgoszcz)Oznaczanie zawartości siarki w wybranych roślinach metodą rentgenowskiejspektroskopii fluorescencyjnej z dyspersją energii EDXRF55. M. I. Szynkowska, M. Marcinek, A. Pawlaczyk (Politechnika Łódzka, Łódź) 109Oznaczanie kadmu i cynku we włosach - korelacje antagonistyczne56. M.I. Szynkowska, A. Pawlaczyk, K. Palińska, K. Osingłowska (PolitechnikaŁódzka, Łódź), A. Parczewski (Uniwersytet Jagielloński)Zastosowanie techniki LA-ICP-MS w badaniach dokumentówLISTA UCZESTNIKÓW KONWERSATORIUM 113LISTA FIRM 12110711113

SŁOWO WSTĘPNEJuż po raz 22-gi miło nam gościć Państwa na Poznańskim KonwersatoriumAnalitycznym w Poznaniu. Konwersatorium tradycyjnie otwiera wiosenny (roczny)sezon konferencyjny chemików analityków.O słuszności kontynuowania spotkań w ramach Konwersatorium przekonujenas popularność i uznanie wśród polskich chemików analityków poparta dużą liczbązgłoszeń uczestników oraz nadesłanych komunikatów na Konwersatorium (8referatów plenarnych, 4 komunikaty, 56 plakatów, ok. 90 osób). Konwersatorium odwielu już lat towarzyszy wystawa aparatury naukowej, materiałów, odczynników iliteratury fachowej.Mamy nadzieję, że zamieszczone w materiałach konferencyjnych tematyzostaną w sposób ciekawy przedstawione przez autorów w celu podzielenia sięswoimi osiągnięciami i przyczynią się do rozszerzenia Państwa zainteresowań orazożywią naukową dyskusję.Życzymy Państwu owocnych obrad, miłych spotkań z przyjaciółmii udanego pobytu w Poznaniu.W pracach organizacyjnych uzyskaliśmy pomoc od Komitetu ChemiiAnalitycznej PAN, za którą dziękujemy.Henryk MatusiewiczPoznań, kwiecień 201315

WYKŁADYIKOMUNIKATY16

KIERUNKI ROZWOJU ANALIZYSPEKTROCHEMICZNEJ W BIONIEORGANICZNEJANALIZIE ŚLADOWEJ I SPECJACYJNEJ:OD MAKRO DO MIKROANALITYKIH. MatusiewiczPolitechnika Poznańska, Wydział Technologii Chemicznej,ul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań, e-mail: Henryk.Matusiewicz@put.poznan.plW referacie poruszone będzie zagadnienie nowych kierunków rozwojuanalizy spektrochemicznej w bionieorganicznej analizie śladowej i specjacyjnej.Bardzo istotnym etapem oznaczania zawartości/stężenia pierwiastkówśladowych w próbkach rzeczywistych jest ich przygotowanie, głównieprzeprowadzenie próbek do roztworu. W wystąpieniu przedstawione zostaniezastosowanie wysoko temperaturowego (340 o C)/wysoko ciśnieniowego (130 bar)systemu mikrofalowego w celu określenia kinetyki i reakcji chemicznej próbek.W drugiej części referatu poruszone będzie zagadnienie wyboru technikiwprowadzania próbek w absorpcyjnej spektrometrii atomowej (AAS) i optycznejspektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem w plazmie mikrofalowej (MIP-OES).Znaczne zwiększenie możliwości analitycznych płomieniowej absorpcyjnejspektrometrii atomowej (F-AAS) dla wybranych pierwiastków poprzez połączeniedwóch technik: zastosowania foto-generowania lotnych indywiduów orazwzbogacania i atomizację in situ w kwarcowej przystawce aparaturowej, przy udzialeniskocząsteczkowych związków organicznych, ultradźwięków lub/i katalizatorów.Połączenie techniki rozdzielania w układach planarnych za pomocą technikisprzężonej łączącej elektroforezę kapilarną (CE) z wykorzystaniem mikrorozpylaczypneumatycznych i ultradźwiękowych z detekcją w MIP-OES; detekcją na mikrochipie(µCE-MIP-OES)17

ANALIZA WIELOPIERWIASTKOWAJAKO UŻYTECZNA TECHNIKA W OZNACZANIUPIERWIASTKÓW ŚLADOWYCH W PRODUKTACHCHEMII DLA ROLNICTWAK. ChojnackaInstytut Technologii Nieorganicznej i Nawozów Mineralnych, Wydział Chemiczny,Politechnika WrocławskaW pracy przedstawiono rolę spektrometrii plazmowej w oznaczaniuzawartości pierwiastków śladowych, w tym mikroelementów i pierwiastkówtoksycznych w opracowywaniu nowych technologii wykorzystujących biomasę jakosurowiec. Opracowano technologię biologicznych dodatków paszowych ikomponentów nawozowych z mikroelementami metodą biosorpcji. Wykonanoanalizę wielopierwiastkową z wykorzystaniem techniki ICP-OES celem ocenyzawartości pierwiastków odżywczych i toksycznych w surowcach i produktach. Wopracowywaniu technologii istotna była ocena wpływu parametrów procesowych nawskaźniki: zawartość mikroelementów w produkcie końcowym oraz ocenawłaściwości użytkowych produktów w badaniach in vivo. Nowe preparaty podawanow badaniach zootechnicznych zwierzętom oraz roślinom w testach kiełkowania. Napodstawie analizy wielopierwiastkowej produktów zwierzęcych i roślinnych możliwabyła ocena bioprzyswajalności pierwiastków z nowych preparatów.18

GRAFEN JAKO NOWY SORBENT W CHEMIIANALITYCZNEJR. Sitko, E. Turek, B. ZawiszaUniwersytet Śląski, Instytut Chemii, Zakład Chemii Analitycznej, ul. Szkolna 9,40-006 KatowiceW ostatnich latach grafen stał się przedmiotem intensywnych badań. Grafenzbudowany jest z pojedynczej warstwy atomów węgla tworzących połączonepierścienie sześcioczłonowe a struktura przypomina plaster miodu. Ze względu naswoje ciekawe właściwości elektryczne, optyczne i mechaniczne znajduje szeregzastosowań w wielu dziedzinach nauki i techniki: elektronice, optoelektronice,chemii, biologii, katalizie itd. Dzięki swojej strukturze oraz bardzo dużej powierzchniwłaściwej grafen spotkał się również z bardzo dużym zainteresowaniem analitykówm.in. jako nowy sorbent o imponujących pojemnościach sorpcyjnych [1,2]. Jednolubkilkuatomowe warstwy grafenu o właściwościach hydrofobowych stanowiąidealny sorbent dla wielu związków organicznych. Z kolei tlenek grafenu zawierającyliczne grupy funkcyjne, m.in. karboksylowe i hydroksylowe, wykazuje silnepowinowactwo do polarnych związków organicznych jak i jonów metali. Podczaswykładu zostaną przedstawione zalety i ograniczenia grafenu i tlenku grafenu wstosunku do innych nanomateriałałów opartych na węglu [3-5]. Omówione będąwłaściwości sorpcyjne grafenu i tlenku grafenu oraz ich zastosowanie w chemiianalitycznej: ekstrakcji do fazy stałej, mikroekstrakcji do fazy stałej oraz ekstrakcji zzastosowaniem magnetycznych kompozytów.Literatura:1. Q. Liu, J. Shi, G. Jiang, Trends Anal. Chem. 37 (2012) 1.2. R. Sitko, E. Turek, B. Zawisza, E. Malicka, E. Talik, J. Heimann, A. Gagor, B.Feist, R. Wrzalik, Dalton Trans. (w druku)3. M. Trojanowicz, Trends Anal. Chem. 25 (2006) 480.4 K. Pyrzynska, Trends Anal. Chem. 29 (2010) 718.5 R. Sitko, B. Zawisza, E. Malicka, Trends Anal. Chem. 37 (2012) 22.19

LA-ICP-MS W BADANIACH ŚLADÓWKRYMINALISTYCZNYCHM.I. Szynkowska 1) , A. Pawlaczyk 1) , K. Osingłowska 1) ,K. Palińska 1) 2, 3), A. Parczewski1) Politechnika Łódzka, Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej, ul. Żeromskiego 116,90-924 Łódź2) Uniwersytet Jagielloński, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej,ul. Ingardena 3, 30-060 Kraków3) Instytut Ekspertyz Sądowych, ul. Westerplatte 9, 31-033 KrakówPoczątki kryminalistyki datowane są na rok 1893 rok kiedy to we Wiedniuwydano „Podręcznik sędziego śledczego” autorstwa Hansa Grossa. Ówcześnie zaojców kryminalistyki uznaje się: Hansa Grosa (1847-1915), austriackiego sędziegośledczego, który usystematyzował wiedzę kryminalistyczną; Alfonsa Bertillona(1853-1914), francuskiego uczonego i funkcjonariusza policji, twórcę antropometriikryminalnej oraz Franciszka Galtona (1822-1911), angielskiego przyrodnika iantropologa, twórcę nowoczesnego systemu identyfikacji daktyloskopijnej. WedługBrunona Hołysa kryminalistyka jest… nauką o metodach ustalania faktuprzestępstwa, sposobu jego popełnienia, wykrywania sprawców i zapobieganiaprzestępcom…. Zgodnie z definicją Tadeusza Hanauska… można ją określić jakonaukę o taktycznych zasadach i sposobach, oraz o technicznych metodach i środkachrozpoznawania i wykrywania prawnie określonych, ujemnych zjawisk społecznych, aw szczególności przestępstw i ich sprawców oraz udowadniania istnienia lub brakuzwiązku pomiędzy osobami i zdarzeniami….Współczesna kryminalistyka jest nauką kompleksową, wykorzystującąosiągnięcia wielu dziedzin naukowych do odnalezienia indywidualnych metod,środków śledczych i badawczych w celu określeniai wykrycia ujemnych zjawiskspołecznych w tym przestępstw, ich sprawców i zachowań. Wraz z rozwojeminstrumentalnych metod pomiarowych wzrosło zainteresowanie specjalistów zróżnych dziedzin nad możliwościami pozyskiwania szerokiego spektrum informacji icoraz bardziej wyczerpującej charakterystyki badanych obiektów. W efekcierosnących zagrożeń ze strony nowych rodzajów przestępstw i przy równoczesnym20

wzroście oczekiwań wobec wymiaru sprawiedliwości konieczne jest zastosowanie jaknajbardziej efektywnych technik do badania różnego rodzaju śladówkryminalistycznych. Współcześnie podstawowymi problemami związanymi z analiząmateriału dowodowego są: ustalenie czy próbka materiału dowodowego i próbkaporównawcza pochodzą z jednego rodzaju obiektu (analiza porównawcza) orazokreślenie z jakiej kategorii użytkowej pochodzi obiekt poddawany badaniu (analizaklasyfikacyjna) [1-4]. W pracy dokonany zostanie przegląd badań prowadzonych zwykorzystaniem techniki LA-ICP-MS z zakresu nauk kryminalistycznychdotyczących śladów kryminalistycznych, które mogą pełnić funkcję potencjalnychmateriałów dowodowych. Przegląd najnowszych osiągnięć z dziedziny badańkryminalistycznych uzupełniony zostanie o badania własne obejmującecharakterystykę zarówno różnych podłoży, środków kryjących (tonery, pasty i żeledługopisowe), jak próbek niejednokrotnie zabezpieczanych na miejscu zdarzeniam.in. lakiery samochodowe, okruchy szkła, cząstki powystrzałowe. Badaniawykonano za pomocą techniki spektrometrii mas z jonizacją w plazmie indukcyjniesprzężonej z analizatorem czasu przelotu (OptiMass 8000, GBC) i systemem ablacjilaserowej (Cetac, LSX-500), LA-ICP-ToF-MS. Uzyskane wyniki dowodzą, żezastosowana w badaniach technika stanowi szybkie, użyteczne i skuteczne narzędzie,które może być z powodzeniem stosowane w kryminalistycznych badaniachporównawczych i indentyfikacyjnych, pozwalając na uzyskanie w relatywnie krótkimczasie i przy minimalnym uszkodzeniu materiału dowodowego, wiarygodnychwyników o istotnym potencjale informacyjnym.Praca finansowana z grantu MNiSW nr N N209 434839.Literatura:1. Pikulski S., Podstawowe zagadnienia taktyki kryminalistycznych, Termida 2,Białystok 1997.2. Hołyst B., Kryminalistyka, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1996.3. Hanausek T., Kryminalistyka – zarys wykładu, Zakamycze, Kraków 2005.4.Kasprzak J., Młodziejowski B., Brzęk W., Moszczyński J., Kryminalistyka,Wydawnictwo DIFIN, Warszawa 2006.21

OZON W UZDATNIANIU WODY - MITY I FAKTYJ. NawrockiUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Umultowska 89, Poznańe-mail: jaceknaw@amu.edu.plWszyscy jesteśmy konsumentami wody wodociągowej, wszyscy chcemy pićwodę, która jest nie tylko bezpieczna ale i smaczna. Zanim woda ze środowiskanaturalnego trafi do konsumenta musi zostać uzdatniona. W procesach uzdatnianiawody niebagatelną rolę odgrywają zarówno tlen jak i jego odmiana alotropowa: ozon.Nie wszyscy zdajemy sobie sprawę z roli tlenu w procesach uzdatniania wody aletakże w procesach dystrybucji wody. Ozon w uzdatnianiu wody pojawiać się zacząłjuż pod koniec XIX w. ale jego szerokie wykorzystanie w tej technologii datuje siędopiero na lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte XXw. W tym bowiem okresie po razpierwszy wykryto tzw. uboczne produkty chlorowania wody a to spowodowałozwrócenie się technologii wody w stronę bardziej masowego wykorzystania ozonu.Temu szerszemu wykorzystaniu ozonu towarzyszy od początku szereg mitówgloryfikujących ozon jako panaceum na wszystkie zanieczyszczenia wód. Niniejszaprezentacja ma na celu polemikę z tymi mitami i przybliżenie konsumentom wodyrzetelnych wiadomości o możliwościach wykorzystania ozonu w procesachuzdatniania wody, o jego zaletach ale także wadach. Omówione zostaną procesy, wktórych wykorzystuje się ozon oraz skutki stosowania tego utleniacza. Wskażemytakże nad jakimi nowymi technologiami wykorzystującymi ozon pracuje się wlaboratoriach naukowych.22

ANALIZA NIEORGANICZNYCH FORMSPECJACYJNYCH ANTYMONUZ WYKORZYSTANIEM TECHNIKI HPLC-ICP-MSM. Jabłońska-Czapla, S. Szopa, R. Michalski, A. ŁykoInstytut Podstaw Inżynierii Środowiska Polskiej Akademii Nauk,ul. M. Skłodowskiej-Curie 34, Zabrze 41-819Dane toksykologiczne świadczą o tym, że w wielu wypadkach nie całkowitazwartość danego pierwiastka, lecz udział jego poszczególnych form ma decydującywpływ na organizmy żywe. Dlatego ważniejsza niż informacja na temat całkowitejzawartości jest wiedza na temat występowania każdej z form danego pierwiastka.Aktywność biologiczna i toksyczność wobec organizmów żywych wykazują przedewszystkim pierwiastki występujące w postaci jonowej. Antymon to pierwiastekwszechobecny w środowisku naturalnym i pochodzący z naturalnych procesów jak i zdziałalności człowieka. W zachowaniu geochemicznym antymon zbliżony jest doarsenu i bizmutu. Występuje na dwóch stopniach utlenienia Sb(III) oraz Sb(V). Jegozawartość w rzekach jest zwykle mniejsza jak 1 µg/l, a w wodach do spożyciastężenie antymonu zwykle nie przekracza 0,5 µg/L [1]. Migracja jonów antymonu zosadów dennych rzek do wód i odwrotnie jest procesem złożonym, a poznaniestosunku zawartości poszczególnych jego form jonowych jest istotne w kontekścieprzemian zachodzących w ekosystemach wodnych. Duże zawartości toksycznychform antymonu w wodzie prowadzi do jego kumulowania przez florę i faunęZbiornika wodnego. W ciągu ostatnich dziesięcioleci zaobserwowano znaczny wzroststężenia antymonu pochodzącego z antropogenicznej działalności w systemachwodnych. Największe antropogeniczne pochodzenie antymonu jest związane zprzemysłem przeróbki rud miedzi oraz spalania węgla i odpadów komunalnych.Przemysł na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP) oparty jest nahutnictwie i górnictwie węgla kamiennego, stąd duże zainteresowanie wzbudza jegopoziom w wodach na terenie Górnego Śląska. Antymon jest jednym z głównychpierwiastków, którego stężeniem zainteresowała się U.S. EPA (EnvironmentalProtection Agency of the United States, 1979) i Unia Europejska (Council of theEuropean Communities, 1976). Antymon znalazł się na liście substancji szkodliwychpo konwencji w Bazylei (United Nations Environmental Program, 1999) [2].Biologiczna rola antymonu nie jest w pełni rozpoznana, ale podobnie jakarsen jest on toksyczny już na niskim poziomie, Sb(III) ma około 10 krotnie silniejszewłaściwości toksyczne jak Sb(V), stąd duże zainteresowanie analizą specjacyjną tegopierwiastka [3,4]. Związki antymonu są łatwo pobierane przez rośliny, a łatwafitoprzyswajalność tego pierwiastka wpływa na wzrost jego stężenia w roślinach23

szczególnie na terenach zanieczyszczonych. Związki antymonu wykazuje działaniemutagenne i kancerogenne [5].Celem niniejszych badań było zoptymalizowanie warunków przygotowaniapróbek i ich oznaczania wykorzystując układ HPLC-ICP-MS, określenie zagrożeniaśrodowiskowego związanego z obecnością nieorganicznych form specjacyjnychSb(III) i Sb(V) oraz ich przemian w układzie osad denny/woda przydenna zbiornikaPławniowickiego. W ramach realizacji niniejszych badań zastosowano układ technikłączonych HPLC-ICP-MS. Układ taki stwarza ogromne możliwości w zakresieanalityki specjacyjnej ze względu na niskie granice wykrywalności i oznaczalnościoraz wysoką selektywność. Próbki wód przydennych oraz osadów dennych pobieranow 2012 roku comiesięcznie wykorzystując czerpacz Ruttnera i Birge – Ekmana.Próbki wód i osadów dennych bezpośrednio po poborze były przechowywane wtemperaturze -22 0 C, odpowiednie analizy fizykochemiczne przeprowadzano zaraz porozmrożeniu próbek: pH, Eh, oznaczanie całkowitej zawartości Sb oraz jego formspecjacyjnych Sb(III) i Sb(V)Literatura:1. Smichowski P., Antimony in the environment as a global pollutant: A review onanalytical methodologies for its determination in atmospheric aerosols, Talanta, 75,(2008), 2-142. Filella M. , Belzile N. , Chen Y. W.; Antimony in the environment: a reviewfocused on natural waters Occurrence, Earth-Science Reviews, 57, (2002), 125-1763. Nash M.J., Maskall J.E., Hill S.J.: Developments with Anion Exchange StationaryPhases for HPLC-ICP-MS Analysis of Antimony Species, Analyst, 131, (2006),724–730.4. Leonard A., Gerber G. B.; Mutagenicity, carcinogenicity and teratogenicity ofantimony compounds, Mutation Research, 366, (1996), 1-85. Niedzielski P., Siepak M., Siepak J., Przybyłek J., Determination of different formsof arsenic antimony and selenium in water samples using hydride generation, Pol. J.Environ. Stud., 11, 219-224, 2002.24

NOWA KSIĄŻKA„CHEMICAL ELEMENTS – COMPENDIUM”J. Ciba 1) , V. Helán 2)1) Katedra Chemii, Technologii Nieorganicznej i Paliw, Wydział Chemiczny,Politechnika Śląska, ul. B. Krzywoustego 6, 44-100 Gliwice, jerzy.ciba@polsl.pl2) 2 THETA ASE, s.r.o., Jasná 307, 735 62 Český Těšín, CZ, 2theta@2theta.czNowa książka wydana przez 2 THETA jest kontynuacją wcześniej wydanychksiążek: „Encyklopedii pierwiastków” wydanej przez Wydawnictwo NaukowoTechniczne w 1995 r. i podręcznika „Prawie wszystko o pierwiastkach” wydanego w2005 roku przez Wydawnictwo Politechniki Śląskiej. Te książki były kierowanegłównie do studentów uniwersytetów i politechnik i spełniały cele dydaktyczne.Nowa edycja jest skierowana do pracowników laboratoriów analitycznych, jakopomoc w kursach doskonalących techniki analityczne, np. ICP, ASA, XRF itd. Treśćksiążki omawia 103 pierwiastki prezentując między innymi krótką historiępierwiastka, jego właściwości fizyczne i chemiczne, w tym konfigurację elektronową,wybrane wartości stałych równowagi tworzenia kompleksów i trudnorozpuszczalnych osadów. Ponadto przedstawiono wykorzystywane do oznaczaniaposzczególnych pierwiastków metody analityczne, a także ich znaczenie biologiczne.Książka zawiera dodatkowe tablice, np. metali zestawionych wedługnajwyższych i najniższych temperatur topnienia i wrzenia, itp.Recenzentami wymienionych wyżej wydań książki byli prof. AndrzejBurewicz, prof. Jerzy Jurczyk i prof. Zbigniew Hubicki. Nową pozycję oceniają prof.Miroslav Vlček i prof. Zbigniew Hubicki.Przykładowe zestawienie danych:ELEMENTHistory and general properties26

Content in the universe, Occurrence, Deposits, Industrial productionPhysical and chemical properties: melting point, boiling point, density, thermalconductivity λ, solubility in water S, molar volume V 0 , Brinell hardness, tensilestrength Rm, coeff. of lineal thermal expansion α...Oxid. states (electron config., radius pm, examples of chemical substances)Isotope mass range, number of isotopes, key isotopesThermodynamic data: state, ΔHº, ΔGº, Sº,Cp, ΔHf, ΔHvCritical parameters: TK, pK, ρK, ZKCrystal structureElectronegativity, Electron affinity, Ionization energy, Standard redox potentialReactivitySolubility constants of chosen compounds, Stability constants of chosen complexesApplications of the element and its compoundsBiological role (daily dietary intake, toxic intake, lethal intake)Analytical determination (methods, limits of detection)27

TANDEMOWE POŁĄCZENIESPEKTROFOTOMETRII UV-VIS I PŁOMIENIOWEJABSORPCYJNEJ SPEKTROMETRII ATOMOWEJW BADANIACH SPECJACJI ŻELAZAP. Niedzielski 1) , L. Kozak 1) , W. Wachowiak 1,2)1) Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Analizy Wodyi Gruntów, ul. Umultowska 89b, 61-614 Poznań, e-mail: pnied@amu.edu.pl2) Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Nauk Geograficznychi Geologicznych, Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Pile, ul. Kołobrzeska 15,64-720 PiłaPrzedstawiono nową procedurę analityczną równoczesnego oznaczaniazawartości wybranych form żelaza w ekstraktach próbek stałych: osadów i gleb.Opisany został skonstruowany tandemowy układ analityczny wykorzystującyzjawiska absorpcji cząsteczkowej i atomowej absorpcji, pracujący w trybieprzepływowo-wstrzykowym i wyposażony w dwa detektory: spektrofotometrycznyszeregu diodowego i płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej. Nowy układanalityczny umożliwił oznaczenia zawartości jonowych form żelaza Fe(II) i Fe(III)oraz niejonowych form skompleksowanych w ekstraktach próbek stałych: osadów igleb. Uzyskano granice wykrywalności 0.2; 0.9 i 0.9 ng . mL -1 odpowiednio dla Fe(II),Fe(III) i całkowitego żelaza w ekstraktach próbek stałych, precyzja oznaczeńzawierała się w przedziale 1.8% do 2.4%. Opracowaną i zoptymalizowaną metodęanalityczną zastosowano w badaniach specjacji żelaza we frakcji wymywanejkwasem osadów i gleb różnego pochodzenia. Przykładowo przedstawiono wynikibadań frakcji osadów powodziowych, naniesionych przez rzekę Wartę.Próbki osadów powodziowych zostały zebrane przez pracowników InstytutuGeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Analizy osadówpowodziowych finansowane były przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższegow ramach projektu badawczego N N304 105240.Literatura:L. Kozak, P. Niedzielski, W. Wachowiak, The tandem analytical method of flowinjection diode array spectrophotometry and flame atomic absorption spectrometry(FI DAD(Vis)-FAAS) in iron speciation studies using 1,10-phenanthrolinecomplexes, Microchemical Journal, 2013, doi:10.1016/j.microc.2013.02.004.28

PRZYGOTOWANIE PRÓBEK W CHEMICZNYCHMETODACH ANALIZY OKSYALKILATÓWA. SzymańskiPolitechnika Poznańska, Instytut Chemii i Elektrochemii Technicznej,ul. Piotrowo 3, 60-965 PoznańOznaczanie oksyalkilatów, to jedno z najtrudniejszych zagadnień analizyśrodowiskowej. Uciążliwość ich analizy uwarunkowana jest fizykochemicznie(mieszaniny homologów o różnym stopniu oksyalkilenowania, niemające ugrupowańatomów o wybitnie chromoforowych cechach) i metodologicznie (organicznycharakter uniemożliwia stosowanie w procedurach ich oznaczania wstępnych etapówdekompozycji próbki, jakie często poprzedzają oznaczanie jonów metali, ajednocześnie wymusza wprowadzanie do procedur analitycznych złożonych etapówwstępnej obróbki, w których nawet kilkakrotnie powtarzane są takie operacje jakekstrakcja, wypienianie, adsorpcja i wymiana jonowa). Te złożone uwarunkowaniależą u podstaw dużej różnorodności metod środowiskowej analizy oksyalkilatów, azarazem tłumaczą harmonijny rozwój klasycznych metod chemicznych oraz metodopartych na zaawansowanych technikach instrumentalnych, w analizie tychzwiązków.Klasyczne chemiczne metody analizy oksyalkilatów rozwijane są odkilkudziesięciu lat. Główne z nich, to metody ekstrakcyjne (metodarodanokobaltanowa, z 1955 roku – normatywna w Stanach Zjednoczonych, gdzieznana jest jako tzw. metoda CTAS i metoda pikrynianowa, z 1976 roku) oraz metodystrąceniowe, z których jako pierwszą opracowano metodę tetrafenyloboranową (1957rok), a największe znaczenie zyskała opracowana w 1963 roku przez Bürgera –później modyfikowana przez Wickbolda, Watersa i Longmana – klasyczna metodajodobizmutanowa, normatywna w wielu krajach Europy (także w Polsce), a znanapod równoważnymi nazwami – metoda BiAS, metoda Wickbolda lub metodastrąceniowa ze zmodyfikowanym odczynnikiem Dragendorffa. Głównym etapemtych metod jest reakcja chemiczna, której celem jest wprowadzenie do analizowanej29

próbki jonów metalu, z którego ekwiwalentnej ilości są ostatecznie, w pośrednisposób, oznaczane oksyalkilaty.Dużą rolę w procedurach analitycznych metod instrumentalnych oznaczaniaoksyalkilatów (zwłaszcza z użyciem technik GC i HPLC) ma chemiczny etapderywatyzacji. Główne sposoby derywatyzacji oksyalkilatów, to: rozszczepianiekwasem tosylowym oraz bezwodnikiem octowym (końcowe oznaczanie GC, 1971rok), rozszczepianie bromowodorem (końcowe oznaczanie GC, 1976 rok), a takżeotrzymywanie pochodnych z izocyjanianem fenylu (końcowe oznaczanie HPLC,1980 rok).Ostatnie lata w analityce oksyalkilatów to dominacja zaawansowanychtechnik instrumentalnych. Etap chemiczny (reakcja chemiczna) w stosowanychprocedurach przestaje spełniać rolę etapu wprowadzania pośredniego analitu, a corazczęściej jest efektywnym sposobem wydzielania, zatężania oraz oczyszczaniaoksyalkilatów z badanej próbki. Oczyszczenie zazwyczaj uzyskuje się poprzezprzemywanie wytrąconego osadu par jonowych. Pomiar końcowy najczęściejwykonywany jest technikami tensammetrycznymi bądź techniką HPLC-MS.Omówiono znaczenie klasycznych metod chemicznych i reakcji chemicznychstanowiących etap derywatyzacji (w procedurach metod instrumentalnych), w analizieoksyalkilatów, podkreślając ich zalety oraz wady. Na podstawie badań własnych iliteratury naukowej, oceniono przydatność metod chemicznych.30

NANOMATERIAŁY WĘGLOWE JAKO NOWESORBENTY DO ZATĘŻANIA PIERWIASTKÓWŚLADOWYCHB. Zawisza, R. SitkoUniwersytet Śląski, Instytut Chemii, Zakład Chemii Analitycznej,ul. Szkolna 9, 40-006 KatowiceWspółczesna chemia analityczna poszukuje nowych efektywnych sposobówzatężania pierwiastków śladowych. Wśród tych poszukiwań ważne miejsce zajmująnowe sorbenty. Wyjątkowe właściwości sorpcyjne nanomateriałów węglowychsprawiają, że zyskują one coraz większe zastosowanie w analityce. Rozwój pracanalitycznych, w których wykorzystywane są nanorurki węglowe i grafen jest obecniebardzo dynamiczny [1,2,3].Zaprezentowana zostanie metoda dyspersyjnej mikroekstrakcji do fazy stałejz wykorzystaniem utlenionych nanorurek węglowych i tlenku grafenu jako nowychsorbentów do zatężania wybranych metali ciężkich. Proste modyfikacje chemicznenanomateriałów węglowych często znacząco zwiększają ich właściwości sorpcyjne.Zaproponowana metoda może być sprzężona z wieloma technikami pomiarowymi.Pomiar z zastosowaniem rentgenowskiej spektrometrii fluorescencyjnej pozwalajednak na bezpośrednią, wielopierwiastkową, nieniszczącą analizę otrzymanychpróbek. Próbki po procesie sorpcji osadzane były na sączku membranowym w postacicienkich warstw. W zaproponowanych badaniach przewagą rentgenowskiejspektrometrii fluorescencyjnej nad powszechnie używanymi technikami atomowymijest możliwość oznaczania pierwiastków bez konieczności ich wymywania przedoznaczaniem, co eliminuje konieczność użycia toksycznych rozpuszczalników.Literatura:1. K. Pyrzyńska, Carbon nanostructures for separation, preconcentration andspeciation of metal ions, Trends in Analytical Chemistry, 29, 2010, 718-7272. R. Sitko, B. Zawisza, E. Malicka, Modification of carbon nanotubes forpreconcentration, separation and determination of trace-metal ions, 37, 2012, 22–313. R. Sitko, E. Turek, B. Zawisza, E. Malicka, E. Talik, J. Heimann, A. Gagor, B.Feist, R. Wrzalik, Adsorption of divalent metal ions from aqueous solutions usinggraphene oxide, Dalton Transactions, DOI: 10.1039/c3dt33097d31

NOWA KONSTRUKCJA KOMORY ZDERZENIOWEJREAKCYJNEJ ICP-Q-MS UMOŻLIWIAJĄCAOPTYMALIZACJĘ REDUKCJI INTERFERENCJIW TRUDNYCH MATRYCACHJ. GrodowskiSPECTRO - LAB, ul. Warszawska 100/102, 05-092 ŁomiankiJednym z podstawowych wyzwań analitycznych w technice ICP-MS, jestobecność interferencji spektralnych pochodzących zarówno od tła tj. wody, argonu,stosowanych kwasów, powietrza jak i jonów matrycy.Najczęściej stosowanym rozwiązaniem mającym na celu tłumienia tychzakłóceń to komora zderzeniowa/reakcyjna, w której następuje dysocjacja cząsteczekwieloatomowych przy zderzeniu z gazami np: hel, wodór, lub zmiana masy jonów wwyniku reakcji chemicznych z gazami reaktywnymi takimi jak np. tlen lub amoniak.Optymalnym układ do pracy rutynowej powinien pracować w trybie„zderzeniowym” z jednym uniwersalnym gazem obojętnym z możliwościązastosowania alternatywnych gazów lub bardziej "agresywnych" warunków wkomorze do analizy trudniejszych matryc.Nowy konstrukcja komory zderzeniowej - QCell – zastosowana wspektrometrze iCAP Q Thermo Scientific, oparta jest o układ kwadrupolowy opłaskich prętach (flatapole).Odpowiednia polaryzacja prętów i przekrój komory z przewężeniem wśrodkowej części powoduje, że jony o masie niższej niż analizowana zostajązatrzymane - tzw. „low mas cut-off”.Dla przykładu w czasie pomiaru 75 As, wszystkie masy poniżej 47AMUzostają odcięte.W ten sposób eliminuje się szereg prekursorów interferencji – m. in. H, S, Cl, Ar.Mechanizm “low mas cut-off” działa automatycznie i nie wymaga ingerencjioperatora.W połączeniu z podawaniem do komory odpowiednio zoptymalizowanegoprzepływu gazu oraz ustawieniu odpowiedniego wartości dyskryminacji energii –KED, otrzymujemy najbardziej skuteczną metodę eliminacji interferencji przedwejściem jonów do filtra masowego.Przedstawione zostaną widma masowe dla roztworów m. in: 5% HNO 3 +5% HCL + 1% H 2 SO 4 + IPA + 200ppm Na + 500ppm P + 200ppm Ca i tego samegoroztworu wzbogaconego o pierwiastki przejściowe – potwierdzające skutecznośćredukcji interferencji.32

SESJAPLAKATOWASTRESZCZENIA33

ZASTOSOWANIE METODY ED-XRFDO OZNACZANIA SKŁADU CHEMICZNEGOPOPIOŁÓW LOTNYCHA. Ściubidło, I. Majchrzak-KucębaPolitechnika Częstochowska, Instytut Zaawansowanych Technologii Energetycznych,Wydziała Inżynierii Środowiska i Biotechnologii, ul.Dąbrowskiego 73,42-200 Częstochowa, e-mail: asciubidlo@is.pcz.czest.pl; izak@is.pcz.czest.plPaliwa kopalne w perspektywie do 2030 będą pokrywać ok. 4/5zapotrzebowania energetycznego świata, przy czym węgla zgodnie z prognozą rezerwpaliw kopalnych na świecie wystarczy na ok. 200 lat, ropy naftowej na ok. 35-40 lata gazu ziemnego na ok. 40-50 lat. Spalanie paliw kopalnych i produktów ichkonwersji w najbliższej i dalszej przyszłości będzie podstawowym sposobem ichużytkowani. Zwiększające się zapotrzebowanie na energię będzie pokryte przezwęgiel w znacznie dłuższym okresie niż ma to miejsce dla gazu oraz ropy.Ze względu na zagrożenia środowiskowe związane z wysoką emisyjnością węgla orazto, iż będzie on podstawowym paliwem dla produkcji energii elektrycznejposzukiwane są nowe, bardziej przyjazne środowisku metody utylizacji popiołówlotnych powstających podczas spalania węgla.O możliwościach wykorzystania odpadów w określonym procesietechnologicznym decydują przede wszystkim ich właściwości fizyczne i chemiczne.W związku z czym w pracy przedstawiono analizę składu chemicznego popiołówlotnych przy użyciu metody ED-XRF. Wykonana została analiza jakościowa orazilościowa głównych i śladowych pierwiastków. Określony został m.in. wpływ czasupomiaru oraz liczba powtórzeń pomiaru.34

ZAGROŻENIA ŚRODOWISKOWE ZWIĄZANEZ WYSTĘPOWANIEM FORM SPECJACYJNYCHTALU, ARSENU I ANTYMONU W WODACHI OSADACH DENNYCH RZEKI KŁODNICYS. Szopa, M. Jabłońska–Czapla, R. MichalskiInstytut Podstaw Inżynierii Środowiska Polskiej Akademii Naukul. M. Skłodowskiej-Curie 34, 41-819 Zabrze, e-mail: sebastian.szopa@ipis.zabrze.plBadania śladowych stężeń analitów, szczególnie w próbkach o obciążonejmatrycy wymaga stosowania złożonych i wyrafinowanych metod i technikanalitycznych. Najnowsze tendencje w tym zakresie dotyczą tzw. technik łączonych,w których metody rozdzielania łączone są z różnymi metodami detekcji. Z danychtoksykologicznych wynika, że często nie całkowita zawartość danego pierwiastka,lecz formy w jakich on występuje – decydują o jego bioprzyswajalności, aktywnościoraz toksyczności. Dotyczy to przede wszystkim jonowych form metali i metaloidów[1].Przedmiotem niniejszych badań są nieorganiczne formy specjacyjnearsenu, antymonu i talu. Arsen i antymon to pierwiastki charakteryzujące sięzłożonymi właściwościami fizyko-chemicznymi, które ciągle cieszą się dużymzainteresowaniem zarówno toksykologów, jak i chemików analityków [2]. Z koleipierwiastkiem bardzo słabo rozpoznanym jest tal, którego toksyczność jest wyższa odtoksyczności Pb, Hg, Cd. W związku z tym tal został zaliczony przez US EPA dozanieczyszczeń priorytetowych [3].Badania prowadzone w warunkach laboratoryjnych dotyczyły opracowaniai optymalizacji metodyk oznaczania form jonowych As, Sb oraz Tl w silniezanieczyszczonych wodach i osadach dennych. W tym celu wykorzystano technikęłączoną HPLC-ICP-MS, w ramach której testowano szereg kolumnchromatograficznych oraz optymalizowano warunki rozdziału (rodzaj eluentu i jegopH, natężenie przepływu, temperatura, objętość nastrzyku etc.).Do badań próbek środowiskowych wybrano wody i osady denne rzekiKłodnicy. Centralna część Wyżyny Śląskiej to najsilniej przekształcony przezgospodarkę teren Polski. W wyniku powierzchniowej i wgłębnej eksploatacjigórniczej, urbanizacji oraz różnorodnej działalności przemysłowej nastąpiły na tymobszarze nieodwracalne zmiany w środowisku geograficznym. Kłodnicaprzepływając przez centralną część GOP (Górnośląski Okręg Przemysłowy)charakteryzuje się bardzo wysokimi wskaźnikami zanieczyszczeń, pochodzących ześcieków przemysłowych i bytowo-gospodarczych. Oznacza to, że stanowi onapotencjalne zagrożenie dla środowiska, w szczególności ze względu na obecnośćmetali ciężkich, które mogą migrować do wód gruntowych i gleby. Ponadto,występujące w ostatnich latach częste wezbrania, często mające charakterpowodziowy, mogą powodować, przemieszczanie osadów poza koryto rzeki. Falapowodziowa powoduje ponowne uwolnienie zdeponowanych w osadach dennych35

metali ciężkich ich przemieszczanie z biegiem rzek i ponowną sedymentacjęniejednokrotnie poza obrębem koryta rzeki, co stanowi poważne niebezpieczeństwodla tysięcy ludzi mieszkających w najbliższym ich sąsiedztwie [4].Literatura:1. R. Michalski, M. Jablonska, S. Szopa, A. Lyko, Application of IonChromatography with ICP-MS or MS detection to the Determination of SelectedHalides and Metal/Metalloids Species, Crit. Rev. Anal. Chem., 2011, 41, 1-182. R. Michalski, S. Szopa, M. Jabłońska, A. Łyko, Application of HyphenatedTechniques in Speciation Analysis of Arsenic, Antimony, and Thallium, TheScientificWorld Journal, 2012, Article ID 902464, 17 pages,doi:10.1100/2012/9024643. S. Galvan-Arzate, A. Santamarıa, Thallium toxicity, Toxicol. Lett., 1998, 99, 1–134. W. Nocoń, Zawartość metali ciężkich w osadach dennych rzeki Kłodnicy, J.Elementology, 2006, 4, 457–46636

ZASTOSOWANIE METOD SPEKTROSKOPOWYCH(FAAS I ICP-OES) DO KONTROLI PROCESUTECHNOLOGICZNEGO WPROWADZANIADOMIESZEK CELOWYCH DO SPINELU GLINOWO-MAGNEZOWEGO (Me:MgAl 2 O 4 )I. Zalewska, A. Karaś, W. SokołowskaInstytut Technologii Materiałów Elektronicznych, ul. Wólczyńska 133,01 – 919 WarszawaW Instytucie Technologii Materiałów Elektronicznych w Warszawieopracowywane są technologie otrzymywania polikrystalicznych tworzywprzeźroczystych opartych na spinelu glinowo-magnezowym domieszkowanym Co 2+ ,Ti 4+ i V 5+ w zakresie 0,1 at.%-5 at.%.Monokrystaliczny spinel glinowo-magnezowy stosowany jest jakonieliniowy absorber (Q-switch) do układów laserowych dla laserów Nd-YAG.Wykazuje on duży przekrój czynny na absorpcję, długi czas relaksacji oraz posiadabardzo dobre właściwości mechaniczne. W ITME podjęto pierwszą próbęwytworzenia ceramik Co 2+ , Ti 4+ , V 5+ :MgAl 2 O 4 o wysokiej przeźroczystości wzakresie światła widzialnego i podczerwieni, jednorodnej mikrostrukturze irozmieszczeniu kationów domieszki. Jednak dużym problemem okazało siędokładne, ilościowe określenie zawartości domieszek w finalnym produkcie, co jestistotne do porównania wytworzonych ceramik z dostępnymi handlowomonokryształami.W Laboratorium Charakteryzacji Materiałów Wysokiej Czystości w ITMEopracowano metody ilościowej analizy Co, Ti i V w próbkach MgAl 2 O 4 . Celembadania było ustalenie sposobu roztwarzania próbek, zbadanie wzajemnych wpływówposzczególnych pierwiastków na wyniki oznaczeń oraz opracowanie warunkówanalitycznych. Analiza domieszek celowych w spinelu glinowo-magnezowympozwoliła technologom na prawidłowe prowadzenie procesu wprowadzanychdomieszek. Badaniom poddano nanoproszki, ich prekursory oraz ceramiki uzyskanena drodze spiekania swobodnego w próżni oraz wytworzone metodą dwustopniowegowspółstrącania azotanów magnezu i glinu wodorowęglanem amonu.Zastosowano metody spektroskopowe: atomową spektrometrię abosrpcyjną zatomizacją w płomieniu (FAAS) oraz atomową spektroskopię emisyjną z plazmaindukcyjnie sprzężoną (ICP – OES). Zestawiono otrzymane wyniki z założeniamiteoretycznymi oraz wybrano najlepszą metodę ich oznaczania.37

INTERFERENCJE SPEKTRALNE PRZYOZNACZANIU WYBRANYCH METALI CIĘŻKICHW PRÓBKACH ŚRODOWISKOWYCH PRZYZASTOSOWANIU WYSOKOROZDZIELCZEJABSORPCYJNEJ SPEKTROMETRII ATOMOWEJZ. WichłaczInterdyscyplinarny Zespół Badawczy SALUBRIS, ul. Poznańska 2,63-004 TulceMetody absorpcyjnej spektrometrii atomowej stosowane są w analizie metaliciężkich od ponad pół wieku. Niewątpliwym przełomem w rozwoju tej metody byłowprowadzenie na rynek w 2006 roku komercyjnego modelu wysokorozdzielczegospektrometru absorpcji atomowej z ciągłym źródłem światła w całym zakresie widma(HR CS AAS) przez firmę Analytik Jena.Interdyscyplinarny Zespół Badawczy SALUBRIS zakupił w 2009 roku, jakodrugie laboratorium w Polsce, spektrometr HR CS AAS ContrAA 700 umożliwiającypracę techniką pieca grafitowego, płomieniową, generowania wodorków orazzimnych par. Aparatura ta wykorzystywana jest do prowadzenia rutynowychoznaczeń następujących pierwiastków: Ag, Al, As, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Hg, Mo, Mn,Ni, Pb, Sb, Se, V w matrycach środowiskowych takich jak wody, ścieki, gleby iosady.Podczas oznaczania ołowiu (217,001 i 283,306 nm) techniką atomizacjielektrotermicznej napotkano interesujące interferencje spektralne związane zpowstawaniem pasm cząsteczkowych PO pochodzących z modyfikatorafosforanowego [1]. Zaobserwowano również nakładanie się pasm cząsteczkowychNO pochodzących z kwasu azotowego, na linię rezonansową cynku 213,857 nm,podczas oznaczania tego pierwiastka techniką płomieniową.Opracowano praktyczne sposoby eliminacji lub ograniczenia negatywnegowpływu opisanych wyżej interferencji spektralnych, których identyfikacja orazdokładna analiza była możliwa dzięki uzyskiwanym widmom o wysokiejrozdzielczości. Opisane zalecenia znajdują zastosowanie również wśródużytkowników tradycyjnych spektrometrów absorpcji atomowej.Literatura1. B. Welz, H. Becker-Ross, S. Florek, U. Heitmann „High-Resolution ContinuumSource AAS: The Better Way to Do Atomic Absorption Spectrometry” WILEY-VCH 200538

WYKORZYSTANIE TLENKU GRAFENUW ZATĘŻANIU JONÓW OŁOWIUE. Turek, R. SitkoInstytut Chemii, Uniwersytet Śląski, ul. Szkolna 9, 40-006 KatowiceTlenek grafenu (GO) jest utlenioną formą grafenu (G), na powierzchniktórego występują tlenowe grupy funkcyjne takie jak hydroksylowe, karbonylowei karboksylowe. Uzyskuje się go najczęściej na drodze utleniania grafitu m.in. zużyciem KMnO 4 (modyfikowana metoda Hummer’a) lub K 2 Cr 2 O 7 [1-3]. Tlenekgrafenu oraz grafen poddaje się ponadto modyfikacjom chemicznym w celuutworzenia różnych grup funkcyjnych np. etylenodiaminatetraoctanowych, bądźotrzymuje się kompozyty z tlenkami metali np. G/MnO 2 , GO/TiO 2 [4-6]. Ze względuna doskonałe właściwości sorpcyjne tlenek grafenu i grafen budzi coraz większezainteresowanie w chemii analitycznej jako sorbent w ekstrakcji do fazy stałej jonówmetali i różnych związków organicznych [5,7]. W niniejszej pracy zastosowanotlenek grafenu otrzymany w wyniku utlenienia grafitu za pomocą K 2 Cr 2 O 7 dozatężania jonów Pb(II). Badania wykazały imponujące pojemności sorpcyjne wstosunku do jonów Pb(II) (maksymalna pojemność sorpcyjna wynosi 1119 mg·g -1 ),ale także dla Cd(II), Cu(II) i Zn(II) (wartości wynoszą odpowiednio 530, 294 i 345mg·g -1 ) wobec czego tlenek grafenu stanowi interesujący obiekt badań [8].Celem niniejszej pracy było opracowanie metody wykorzystującej tlenekgrafenu jako sorbentu w ekstrakcji do fazy stałej do oznaczania jonów Pb(II) przyużyciu absorpcyjnej spektrometrii atomowej (AAS). Optymalizacji poddano takieparametry jak: objętość eluenta, objętość próbki, prędkość przepływu. Określonowpływ matrycy oraz wyznaczono precyzję, granice wykrywalności i oznaczalności,zakres liniowości.Literatura:1. W.S. Hummers, R.E. Offeman, J. Am. Chem. Soc., 80 (1958) 13392. G. Shao, Y. Lu, F. Wu, C. Yang, F. Zeng, Q. Wu, J. Mater. Sci., 47 (2012) 4400-44093. S. Chandra, S. Sahu and P. Pramanik, Mater. Sci. Eng. B, 167 (2010) 133–13639

4. C.J. Madadrang, H.Y. Kim, G. Gao, N. Wang, J. Zhu, H. Feng, M. Gorring, M.L.Kasner, S. Hou, ACS Appl. Mater. Interfaces 4 (2012) 1186-11935. Y. Ren, N. Yan, J. Feng, J. Ma, Q. Wen, N. Li, Q. Dong, Mater. Chem. Phys., 136(2012) 538-5446. Y.C. Lee, J.W. Yang, Ind. Eng. Chem., 18 (2012) 1178–11857. C. Wang, C. Feng, Y. Gao, X. Ma, Q. Wu, Z. Wang, Chem. Eng. J., 173 (2011)92– 978. R. Sitko, E. Turek, B. Zawisza, E. Malicka, E. Talik, J. Heimann, A. Gągor, B.Feist, R. Wrzalik, Dalton Trans.(w druku)Autorka składa podziękowania za wsparcie finansowe przyznane w ramachstypendium z projektu UPGOW (zadanie 55 poz. 484), dotowanego przez EuropejskiFundusz Społeczny.40

ANALIZA ZŁÓŻ URANONOŚNYCHZ OBNIŻENIA PODLASKIEGO I SYNEKLIZYPERYBAŁTYCKIEJ METODĄ ICP-MSE. Chajduk, I. Bartosiewicz, M. Pyszynska, J. Chwastowska,H. Polkowska - MotrenkoInstytut Chemii i Techniki Jądrowej, ul. Dorodna 16, 03-195 WarszawaW wyniku prac prowadzonych przez Państwowy Instytut Geologiczny (PIG)w latach 70-tych zostały wykryte koncentracje uranowe w łupkach dictyonemowychna obszarze obniżenia podlaskiego oraz interesujące ze względu na okruszcowanieuranem piaskowce w utworach dolnego i środkowego triasu syneklizy perybałtyckiej.Opracowano metodę oznaczania uranu oraz pierwiastków towarzyszącychtakich jak Th, Cu, Co, Mn, Zn, La, V, Yb, Mo, Ni, Sb, Fe. Łupki dictyonemowepochodzą z odwiertów z Rajska, Hacki, Husaki, Chraboły, a piaskowce z KrynicyMorskiej i Ptaszkowa.Analizowane próbki były przeprowadzane do roztworu zapomocą mieszaniny kwasów (HNO 3 + HF) z usunięciem nadmiaru jonówfluorkowych (H 3 BO 3 ) w suszarce mikrofalowej. W uzyskanym roztworze oznaczanopierwiastki metoda ICP-MS w odpowiednio dobranych warunkach pomiaru.Wyznaczono szereg parametrów: między innymi zakres liniowości i powtarzalność,granice wykrywalności. Dokładność opracowanych procedur sprawdzono przezanalizę Certyfikowanych Materiałów Odniesienia: Soil-5( IAEA), Lake Sedyment (IAEA SL-1), Apatite Concentrate (ICHTJ CTA-AC-1).Przeprowadzono analizę 78 próbek łupków dictyonemowych oraz 50 próbekpiaskowców. Wyniki przedstawiono w postaci średniej uzyskanej dla każdegopierwiastka oraz zakresu stężeń poszczególnych pierwiastków w analizowanychpróbkach.Na podstawie otrzymanych wyników można przeprowadzić ocenęanalizowanych złóż. Stwierdzono, że:1. W łupkach dictyonemowych poza uranem występuje wanad imolibden w stężeniach o znaczeniu technologicznym.2. W piaskowcach zawartości uranu są znacznie wyższe niż w41

łupkach, natomiast zawartości innych pierwiastków z wyjątkiemmanganu są raczej niższe.3. Zróżnicowanie zawartości pierwiastków w próbkach analizowanychmateriałów jest bardzo duże, co wpływa niekorzystnie namożliwość wykorzystania badanych złóż.Praca częściowo finansowana ze środków projektu POIG No 01.01.02-14-094-09-00Analiza możliwości pozyskania uranu dla energetyki jądrowej z zasobów krajowych42

BADANIE SPECJACJI PIERWIASTKÓWŚLADOWYCH WYSTEPUJĄCYCH W ŁUPKACHDICTYONEMOWYCH I PIASKOWCACHI. Bartosiewicz, W. Skwara, J. Dudek, J. Chwastowska,H. Polkowska - MotrenkoInstytut Chemii i Techniki Jądrowej, ul. Dorodna 16, 03-195 WarszawaŁupki dictyonemowe z obniżenia podlaskiego oraz piaskowce z syneklizyperybałtyckiej ze względu na ubogą mineralizację uranową były uznawane jakonieekonomiczne. Zastosowanie metod biotechnologicznych pozwala na odzysk metaliz wydajnością 90-95% z niskoprocentowych rud jak również odpadów. Stąduzasadnione jest zainteresowanie tego typu materiałami geologicznymi.Powszechnie wiadomo, że oznaczenie całkowitej zawartości pierwiastkówjest często niewystarczające, lecz bardzo ważne jest określenie, w jakich formach tepierwiastki występują. Tego typu informacje są potrzebne ze względu na badaniatechnologiczne dotyczące opracowania optymalnych metod odzysku pierwiastków,jak i na zagrożenie środowiska (migracja do wód gruntowych pierwiastkówtoksycznych)Analizę specjacji przeprowadzono dla 4 próbek łupków i 4 próbekpiaskowców o stosunkowo wysokich zawartościach uranu. Zastosowanozmodyfikowaną metodę ekstrakcji sekwencyjnej BCR (Bureau of Reference of theEuropean Commission obecnie Standards, Measuring and Testing SM&T). Dooznaczania pierwiastków w poszczególnych ekstraktach zastosowano metodęspektrometrii mas z plazmą sprzężoną indukcyjnie (ICP-MS) ( U, Th, Cu, Co, Zn, La,V, Ni, Fe, Cd, Pb,) oraz metodę absorpcyjnej spektrometrii atomowej (AAS) (Hg, Cr,As).Na podstawie otrzymanych wyników można określić mobilnośćpierwiastków badanych. Do frakcji pierwszej trzy- stopniowej ekstrakcjisekwencyjnej przechodzą formy pierwiastków rozpuszczalne w wodzie i słabychkwasach, a także jonowymienne. Są to pierwiastki, które łatwo uwalniają się zmatrycy próbki, co może stanowić zagrożenie dla środowiska.Praca częściowo finansowana ze środków strategicznego projektu badawczego NrSP/J/3/143045/11 przyznanych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR)w latach 2011-201443

ANALIZA WYSOKIEJ CZYSTOŚCI CYRKONUMETODĄ NAAH. Polkowska – Motrenko 1) , M. Smolik 2) , B. Danko 1) , A. Jakóbik-Kolon 2)1) Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, ul. Dorodna 16, 03-195 Warszawa2) Katedra Chemii, Technologii Nieorganicznej i Paliw, Wydziału ChemicznegoPolitechniki Śląskiej, ul. Bolesława Krzywoustego 6, 44-100 GliwiceNajwiększym problemem napotykanym w technologii pozyskania wysokiejczystości Zr jest zanieczyszczenie Hf. Metale te, należąc do tej samej grupy układuokresowego (IV), stanowią parę pierwiastków przejściowych o bardzo zbliżonychwłaściwościach. Podobieństwo to wynika nie tylko z budowy elektronowej, ale też zniemal identycznych promieni jonowych i atomowych. Obydwa pierwiastki sąwykorzystywane w technice jądrowej. Znaczące różnice w wartościach przekrojuczynnego na absorpcję neutronów termicznych dyktują różne zastosowania. Hf zewzględu na wysoką wartość przekroju czynnego (б=113 barn) stosowany jest doprodukcji prętów paliwowych reaktora jądrowego. Cyrkon – materiał niemalprzezroczysty dla neutronów (б=0.18 barn), wykorzystywany jest do konstrukcjiwnętrz reaktorów, jak również wytwarzania koszulek elementów paliwowychreaktorów w postaci stopu zircaloy.W ramach współpracy z Katedrą Chemii, Technologii Nieorganicznej iPaliw, Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej badano próbki roztworówuzyskanych podczas opracowywania metody otrzymywania Zr o wysokiej czystości(praca finansowana z projektu badawczego MNiSzW nr N N209 231838). Wdostarczonych do badań próbkach zawierających Zr (makroskładnik) i Hf (ilościśladowe) oznaczono zawartość obu pierwiastków metodą neutronowej analizyaktywacyjnej (NAA) w wersji instrumentalnej. Próbki roztworów o określonej masiebyły umieszczane w naczynkach polietylenowych, odparowywane do sucha i wraz zwzorcami pierwiastkowymi napromieniowane w strumieniu neutronów termicznych1014cm -1s-1 przez 45 min. w reaktorze MARIA w Narodowym Centrum BadańJądrowych w Świerku.Wyniki oznaczeń oparto na pomiarze promieniowania gamma emitowanegoprzez radionuklidy: Hf-181 (482,2 KeV) i Zr-95 (724,2 keV i 756,7 keV) powstającew reakcji wychwytu radiacyjnego Hf-180(n,γ) Hf-181 oraz Zr-94(n,γ) Zr-95.Oszacowano niepewności pomiarów. Granica wykrywalności Hf wynosi 0,0016 μg.Zastosowana metoda pozwoliła oznaczyć śladowe zawartości hafnu w cyrkonie.44

BADANIA SPECJACJI ŻELAZA W OSADACHDENNYCHP. Kowalewski, P. NiedzielskiUniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Analizy Wodyi Gruntów, ul. Umultowska 89b, 61-614 Poznań, e-mail: pnied@amu.edu.plOsad denny jest mieszaniną mineralnych i organicznych składnikówchemicznych, przy czym te drugie składają się ze związków o wysokiej zawartościwęgla i azotu i o wysokich masach cząsteczkowych. Tworzy się w wodachnaturalnych i ma powierzchnię kontaktową z wodą. Osady w zbiornikach wodnychpowstają wskutek nagromadzenia się substancji autochtonicznych (materia tworzącasię z wytrąconych z toni wodnej substancji mineralnych i nierozłożonych szczątkóworganicznych) oraz allochtonicznych (substancje dopływające do zbiornika wodnegoz otaczającej go zlewni, np. krzemionka, iły, gliny).Badania osadów dennych są bardzo ważną gałęzią analityki środowiskowej,biologicznej i geochemicznej. Dzięki tym badaniom można ustalić, jakiezanieczyszczenia dostały się do zbiorników wodnych i jak można ochronić takizbiornik przed następstwami tych skażeń, a także zapobiegać dalszemudoprowadzaniu zanieczyszczeń, bądź ścieków. Badania te wnoszą informacjedotyczące ewentualnego obumierania organizmów żywych w zbiorniku orazprzyczyn eutrofizacji.Celem wykonanych badań było określenie zawartości i specjacji żelaza wosadach dennych różnych zbiorników wodnych. Żelazo było oznaczane w formachjonowych (Fe(II) i Fe(III)) za pomocą spektrofotometrii UV-VIS technikąkolorymetryczną oraz w formach skompleksowanych techniką absorpcyjnejspektrometrii atomowej (AAS).45

OZNACZANIE METALI CIĘŻKICH W OSADACHTSUNAMIE. Nowak, P. NiedzielskiUniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Analizy Wodyi Gruntów, ul. Umultowska 89b, 61-614 Poznań, e-mail: pnied@amu.edu.plTsunami to fale morskie, które są generowane w pobliżu dna oceanu, powstająw wyniku trzęsień ziemi, wybuchu wulkanu, osuwisk, spadania do morza, wszczególności do zatoki dużych odłamków skalnych czy lodu odrywanych w wynikuwstrząsów. Bardzo rzadko przyczyną powstawania fal tsunami jest uderzeniemeteorytu. Na otwartym oceanie osiągają olbrzymią długość nawet do 200 km iniewielką wysokość. Fale tsunami początkowo poruszają się z dużą prędkością, któramoże osiągnąć wartość 800 km/h. Gdy zbliżają się do płytkich wód przybrzeżnychich prędkość stopniowo maleje, w pobliżu wybrzeża fala tsunami rozchodzi sięniemal w linii prostej.Konsekwencją tego są straty materialne, zniszczenia infrastruktury, budynków,ale także erozja wybrzeża, uszkodzenie raf koralowych. Tsunami w Japonii miałomiejsce 11 marca 2011. Siłę trzęsienia ziemi oceniono na 8,9 w skali Richtera. Doszłodo niego o godz. 14.46 czasu miejscowego (6.46 czasu warszawskiego).Towarzyszyła mu seria wstrząsów wtórnych, epicentrum znajdowało się około 130km od wschodniego wybrzeża wyspy Honsiu. Maksymalna wysokość fali tsunamiwynosiła 40 m.Celem wykonanych badań była analiza rdzenia osadu naniesionego przeztsunami, o miąższości ok. 30 cm pod względem zawartości metali ciężkich.46

PROBLEMATYKA OZNACZANIA SELENUW SUPLEMENTACH DIETY OBECNYCHNA POLSKIM RYNKUM. Woźniak, P. Niedzielski, M. RudnickaUniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Analizy Wodyi Gruntów, ul. Umultowska 89b, 61-614 Poznań, e-mail: pnied@amu.edu.plOdkryty w roku 1817 przez szwedzkiego chemika J.J. Berzeliusa selenpoczątkowo uważany za pierwiastek o wyłącznie toksycznych właściwościach, okazałsię niezbędnym mikroskładnikiem, koniecznym do prawidłowego funkcjonowaniaorganizmów ludzi i zwierząt. Pierwiastek ten w organizmie człowieka spełnia wielefunkcji, a do najważniejszych można zaliczyć: ochronę komórek przed szkodliwymdziałaniem wolnych rodników, zapobieganie powstawaniu zmian nowotworowych wróżnych narządach i tkankach, czy wpływanie na prawidłowe funkcjonowanietarczycy. Ostatnie badania dowodzą, że selen odgrywa także ważną rolę wzapobieganiu chorób sercowo-naczyniowych, powstawaniu stanów zapalnych orazhamowaniu rozwoju wirusa HIV.Pomimo tego, że selen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowaniaorganizmów żywych, to jego nadmierna dawka może spowodować zaburzenia whomeostazie organizmu, a nawet prowadzić do śmierci. Granica między dawkąleczniczą a toksyczną jest wąska i zależy od formy chemicznej selenu, jegozawartości w organizmie i wielu innych zmiennych. Dlatego ważne staje sięmonitorowanie zawartości tego pierwiastka nie tylko w organizmie człowieka, aletakże w produktach spożywczych, glebie czy suplementach diety. Jedną z metoduzupełniania niedoboru selenu w organizmie może być suplementacja preparatamizawierającymi jego związki. Zgodnie z polskim prawem suplementy diety nie sąuznawane za leki, przez co są bardzo powszechne. Stwarza to ryzyko dostarczenianadmiernej dawki, która może spowodować wystąpienie objawów toksycznych.Celem pracy jest określenie formy występowania oraz zawartości związkówselenu w suplementach diety dostępnych na polskim rynku oraz próba oceny ichprzydatności w procesie uzupełniania niedoborów tego pierwiastka.47

CHEMICZNE GENEROWANIE PAR PRZY UDZIALEPROMIENIOWANIA ULTRAFIOLETOWEGOORAZ ULTRADŹWIĘKÓWW OPTYCZNEJ SPEKTROMETRII EMISYJNEJPLAZMY INDUKOWANEJ MIKROFALOWOM. Ślachciński, H. MatusiewiczPolitechnika Poznańska, Zakład Chemii Ogólnej i Analitycznejul. Piotrowo 3, 60-965 Poznań, e-mail: Mariusz.Slachcinski@fct.put.poznanRozwój analizy śladowej w zakresie metod chemicznych polega naopracowywaniu nowych oraz polepszaniu stosowanych już metod wzbogacania irozdzielania oznaczanych pierwiastków. W oznaczeniach pierwiastkówwystępujących w próbkach (często o skomplikowanej matrycy) na poziomieśladowym, istotnym problemem jest występowanie interferencji zakłócających sygnałanalityczny. Konsekwencją wpływu matrycy jest często pogorszenie precyzji idokładności otrzymywanych wyników. W związku z tym poszukuje się metodpozwalających na wydzielenie oznaczanych pierwiastków i wyeliminowanie wpływumatrycy oraz oznaczanie niewielkich zawartości/stężeń. Metodą pozwalającąwyeliminować wyżej wymienione trudności jest przeprowadzenie oznaczanychpierwiastków w stan gazowy (pary, lotne indywidua).Lotne indywidua wielu pierwiastków: As, Bi, Sb, Se, Sn, Pb, Te (wodorki)oraz Cd, Hg, metali grup przejściowych (Co, Cu, Fe i Ni), metali szlachetnych (Au,Pd, Pt, Rh i Ag) i niemetali (I i S) mogą być generowane przy udzialepromieniowania ultrafioletowego (ang. PVG- photochemical vapor generation). Wtym celu roztwór próbki z dodatkiem kwasów organicznych o małej masiecząsteczkowej (mrówkowy, octowy, propionowy) naświetlany jest za pomocą lamprtęciowych o mocy od kilku do kilkunastu watów emitujących promieniowanieultrafioletowe (UV), a powstałe lotne formy oznaczanych pierwiastków przenoszonesą, w strumieniu gazu nośnego, do źródła atomizacji lub wzbudzenia. Dodatkowo wcelu zwiększenia efektywności generowania par oraz ich transportu do detektorastosuje się energię ultradźwiękową.W pracy przedstawiona zostanie metoda oznaczania lotnych wodorków (As,Bi, Sb, Se, Sn) oraz par Hg i Cd z zastosowaniem rozpylania ultradźwiękowego przyudziale promieniowania UV w optycznej spektrometrii atomowej mikrofalowoindukowanej plazmy.Dokonano optymalizacji, metodą sympleksów oraz jednej zmiennej,warunków reakcji tworzenia wodorków i par oraz pracy plazmy mikrofalowej ispektrometru emisyjnego. Sprawdzono poprawność zaproponowanej metodyanalitycznej przy użyciu certyfikowanych materiałów odniesienia: DOLT-2 orazSRM 1643e. Dla wszystkich oznaczanych pierwiastków uzyskano granicewykrywalności (3σ) w zakresie 11-22 µg L - 1 .48

PIONOWY ROZKŁAD CZĄSTEK PM10 W MIEŚCIEPOZNAŃM. Narożny, K. Eitner, W. UrbaniakUniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej,ul. Umultowska, 89B, 61-614 PoznańBadania epidemiologiczne opisują związek między podwyższonązachorowalnością na choroby układu oddechowego i krążenia oraz śmiertelnością apodwyższoną zawartością cząstek zawieszonych w powietrzu atmosferycznym.Zjawisko to najwyraźniej widać na przykładzie grup ludzi starszych i młodych.Problem wysokich zawartości PM10 nabiera w ostatnich latach coraz większegoznaczenia, zwłaszcza na terenach mocno zurbanizowanych i gęsto zaludnionych. Naświecie prowadzi się wiele badań od lat 60 i wszystkie jednoznacznie pokazująwysoką rangę problemu, z jakim należy się uporać.Przez okres od października 2011 do czerwca 2013 cząstki PM10 byłomierzone w Poznaniu. Pomiary były prowadzone w jednym punkcie, w budynkuUniwersytetu Ekonomicznego znajdującego się przy ulicy al. Niepodległości 10.Monitoring cząstek zawieszonych wykonywany był, co dwa tygodnie na różnychwysokościach, umożliwiła to konstrukcja budynku. Posiada on zewnętrzne schodyprzeciwpożarowe, które nie są zabudowane. Na każdym piętrze prowadzono pomiarcząstek PM10 za pomocą przenośnego pyłomierza DustTrak 8530 a parametrymeteorologiczne (prędkość wiatru, temperatura, ciśnienie, wilgotność) zmierzonoaparatem Oregon Scientific WMR 200. Zakres wysokości, w jakim wykonanopomiary wynosił od 18 piętra budynku do parteru, Uniwersytet Ekonomiczny jestnajwyższym budynkiem (103 metry), jaki jest w Poznaniu. Z racji jego wysokościbadania pokazują jak rozkładają się cząstki PM10 w centrum miasta na różnychwysokościach, przy różnych warunkach meteorologicznych oraz w różnych porachroku. Na każdym piętrze pomiar zapylenia trwał 10 minut, najwyższe stężenie średniez jednego pomiaru wyniosło 532 µg/m 3 . Zanotowano je 21 grudnia na najniższejwysokości pomiarowej. Zawartość PM10 jest silnie skorelowane z niskimitemperaturami i mniejszymi wysokościami oraz słabszym wiatrem. Wyniki tychbadań podkreślają ważność źródeł emisji głównie z spalania paliw kopalnych wpiecach w celach grzewczych oraz ruch samochodowy. Te dwa czynniki stanowiąprzyczynę tak wysokich zawartości cząstek w powietrzu atmosferycznym na tereniemiasta Poznań.49

RADIOCEZ W PŁACHETCE KOŁPAKOWATEJW ITALII I POLSCEJ. Falandysz 1) , T. Zalewska 2) , L. Cocchi 3,4) , N. Szylke 1)1)Pracownia Chemii Środowiska i Ekotoksykologii, Uniwersytet Gdański2)Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - PIB, Oddział Morski w Gdyni3)Gruppo Micologico e Naturalistico R. Franchi, Via D. Piani, 6, I-42100 ReggioEmilia, Italia4) Comitato Scientifico Nazionale dell Associazione Micologica Bresadola, ViaA.Volta, 46, I-38100 Trento, ItaliaW wyniku katastrofy w elektrowni jądrowej w Czarnobylu - po względnieszybkim zaniku krótko żyjącego jodu-131 - gros pozostałego zanieczyszczeniapromieniotwórczego przyrody pochodzi od cezu-137, którego okres rozpadupołowicznego (promieniowanie gamma) wynosi 30,17 lat. Katastrofa Czarnobylskamiała miejsce w dniu 26 kwietnia 1986 r., i jest określana jako wypadek jądrowy naświecie, który dotychczas miał największy wpływ na stopień skażeniapromieniotwórczego terytorium Europy. Iloraz z wartości aktywności 137 Cs i 134 Cs wpoczarnobylowej chmurze promieniotwórczej wynosił średnio 2.0 (Baldini et al.1990). Okres rozpadu 134 Cs jest znacznie krótszy (t 1/2 = 2,06 lat). Radiocezzdeponowany na powierzchni roślin i ściółki w lasach stopniowo, ale bardzo wolnownika wgłęb profilu glebowego (Mietelski et al. 2010; Rosén et al. 2011; Rühm et al.1997). Radiocez deponowany z atmosfery wraz z mokrym opadem atmosferycznym(deszcz) infiltruje wgłęb gleby leśnej szybciej, niż kiedy jest deponowany jako opadsuchy (pył) (Strandberg 2004). Ponadto opad mokry - deszcz a szczególnie śnieg -wydajnie oczyszcza powietrze atmosferyczne z zanieczyszczeń (teżpromieniotwórczych), i zarazem wprowadza je w dużej ilości na powierzchnię lądulub do zbiornika wodnego w miejscu gdzie spadł. Wymienione zjawiska a także fakt,iż grzybnia (też ryzomorfy) rozwija się, odpowiednio, w ściółce lub glebie - zależnieod gatunku grzyba ma to miejsce na różnej głębokości profilu ściółka/podłożeglebowe, sprawiają, że masa radionuklidów sztucznych nagromadzanych wowocnikach przez grzyby leśne jest wypadkową wielu procesów.Badania własne miały na celu określenie i porównania stopniazanieczyszczenia radiocezem owocników płachetki kołpakowatej (Cortinariuscaperatus) oraz warstwy wierzchniej (0-10 cm) podłoża glebowego tego grzybazebranych na stanowiskach z terenu prowincji Reggio Emilia w Italii w latach 1992-1999 oraz z różnych miejsc w Polsce w latach 1996-2010. Wszystkie aktywnościprzeliczono na datę zebrania próbek - uwzględniając rozpad promieniotwórczy. Wowocnikach płachetki i glebie z Italii oznaczono aktywność 137 Cs i 134 Cs a w materialez ternu Polski aktywność 137 Cs ( 134 Cs był niewykrywalny w 2013 r.). Aktywnośćpromieniotwórczą radiocezu oznaczono metodą spektrometrii gamma zzastosowaniem detektora półprzewodnikowego. Wszystkie aktywności przeliczono nadatę zebrania materiału uwzględniając rozpad promieniotwórczy.Płachetkę kołpakowatą z terenu prowincji Reggio Emilia cechowała50

aktywność rzędu 6297-10100 ( 137 Cs) i 255-6840 ( 134 Cs) Bq kg -1 masy suchej w 1992;5823-15430 ( 137 Cs) i 85-265 ( 134 Cs) Bq kg -1 m.s. w 1995 i 16290-19340 ( 137 Cs) i 96-103 ( 134 Cs) Bq kg -1 m.s. w 1999 r. Wartość ilorazu z aktywności 137 Cs/ 134 Csw owocnikach płachetki kołpakowatej z Italii dla lat 1992-1999 mieściła sięw zakresie od 14.9-26.2 (1992 r.) do 161-187 (1999 r.).Płachetkę kołpakowatą z badanych terenów Polski cechowała aktywność( 137 Cs) rzędu 12696-16160 Bq kg -1 m.s. w 1996; 3839-5206 Bq kg -1 m.s. w 2006i 3750-5563 Bq kg -1 m.s. w 2010 r. Spośród zbadanych owocników płachetkikołpakowatej z terenu kraju maksymalną aktywność 137 Cs sięgającą 18000 Bq kg -1m.s. wykazano w kapeluszach tego grzyba wyrosłych w puszczy Napiwodzko-Ramuskiej w północno-wschodnim regionie kraju (okolice Szczytna) w 2002 r.Kapelusze płachetki kołpakowatej przeciętnie zawierają 2-3 krotnie więcej 137 Cs niżtrzony. Pomimo upływu czasu i powolnej infiltracji radiocezu wgłęb gleb leśnychpłachetka kołpakowata w okresie 50-60 lat po globalnym opadzie radioaktywnympowstałym w rezultacie testowania broni jądrowej w atmosferze i w 25 lat pokatastrofie jądrowej w Czarnobylu jako grzyb jadalny dobrze nagromadzającyradiocez pozostaje znacznie skażona 137 Cs.Literatura:1. Baldini E, Nyatemu K, Tubertini O (1990) Radiochim. Acta , 49, 492. Mietelski JW, Dubchak S, Błażej S, Anielska T, Turnau K (2010) J. Environ.Radioact., 101:7063. Rosén K, Vinichuk M, Nikolova I, Johanson K (2011) J. Environ. Radioact., 1021784. Rühm W, Kammerer L, Hiersche L, Wirth E (1997) J. Environ. Radioact., 35:1295. Strandberg M (2004) Sci. Total Environ., 327:31551

RTĘĆ W OPIEŃCEA. Mazur, M. Różycka, J. FalandyszPracownia Chemii Środowiska i Ekotoksykologii, Uniwersytet GdańskiOpieńka ciemna (Armillaria solidipes) – dawniej powszechnie nazywana lubkojarzona z opieńką miodową (A. mellea) jest najpopularniejszym rosnącym dzikonadrzewnym grzybem jadalnym w Polsce. Na terenie kraju zidentyfikowano pięćgatunków grzybów z rodzaju Armillaria, tj. poza najpopularniejszą A. solidipes(nazywaną przez czas jakiś też A. ostoyae) - inne częściej spotykane to A. cepistipes iA. Galica, Z kolei A. borealis jest gatunkiem rzadkim a najrzadsza jest A. mellea(Żółciak 2003a). Wykazano, że na terenie kraju A. solidipes jest gatunkiempasożytniczym względem 28 gatunków drzew (Żółciak 2003b). Młode owocniki A.solidipes są jadalne całe a tylko kapelusze w przypadku owocników starszych,których trzon jest silnie łykowaty - twardawy i nieco zdrewniały. Badania miały nacelu poznanie stopnia zanieczyszczenia rtęcią owocników opieńki ciemnej i gleby wmiejscach pozyskania grzybów z miejsc przestrzennie oddalonych od siebie (12miejsc) w kraju oraz ocenę zdolności tego gatunku grzyba do nagromadzania rtęci.Owocniki (na ogół 15 próbek zbiorczych z każdego stanowiska – łącznie 955okazów), po oczyszczeniu ich powierzchni z ewentualnych zanieczyszczeń suszonona powietrzu przez kilka dni a następnie w suszarce w temperaturze 65 °C do czasuuzyskania stałej masy. Próbki gleby, po usunięciu fragmentów roślin, kamyków iwidocznych bezkręgowców, suszono w czystym pomieszczeniu w temperaturzepokojowej przez kilkanaście tygodni, przesiewano przez sito plastykowe z oczkamiśrednicy 2 mm i następnie suszono w temperaturze 65 ºC przez 48 godz. Zawartośćrtęci oznaczono techniką zimnych par absorpcyjnej spektroskopii atomowej (CV-AAS) po termicznym rozkładzie matrycy próbki (masa ok. 50 mg) i dalszejamalgamacji par uwolnionej rtęci pierwiastkowej oraz jej desorpcji z wełny ze złota(analizator rtęci model MA–2000, Nippon Instruments Corporation, Takatsuki,Japonia). Jakość analiz kontrolowano na bieżąco badając stosowne biologicznemateriały odniesienia o znanej zawartości rtęci ogółem.Wartości średnie zawartości rtęci ogółem w kapeluszach opieńki ciemnej dla52

dwóch stanowisk mieściły się w granicy od 20±8 do 70±20 ng g -1 masy suchej a dladziesięciu stanowisk od 110±30 do 300±70 ng g -1 m.s., a w trzonach przeciętnie byłoo od 1,1 do 1,7 –krotnie mniej. Opieńkę ciemną charakteryzowały wartościwspółczynnika bionagromadzania rtęci w kapeluszach większe od jedności, tj,przeciętnie od 1,8 do 15. Zatem grzyba tego można uznać za gatunek nagromadzającya niewykluczający rtęć. Z uwagi na wykazane względnie duże wartościwspółczynnika bionagromadzania rtęci i też duże wartości zawartości tegopierwiastka w owocnikach można sugerować, że ten grzyb nadrzewny (grzybnia żyjew żywych i martwych drzewach) pobiera rtęć głównie z podłoża glebowego poprzezryzomorfy (po części też i grzybnię żyjącą w glebie) a nie z ubogiej w rtęć biomasyroślinnej opanowanej przez grzybnię.Kapelusze opieńki ciemnej jako surowiec spożywczy pozyskiwany w lasachniezanieczyszczonych rtęcią jest w świetle obowiązujących tolerancji i wytycznych odopuszczalnym spożyciu rtęci produktem bezpiecznym.Literatura:1. Żółciak A. Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa, Seria A 2(952): 5-21 (2003)2. Żółciak A. Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa, Seria A 3(956): 7-22 (2003)53

RTĘĆ W OWOCNIKACH OPIEŃKI CIEMNEJ,BIOMASIE ROŚLINNEJ, W KTÓREJŻYJE GRZYBNIA I PODŁOŻU GLEBOWYMTEGO GRZYBAJ. Falandysz, A. Wobalis, G. KrasińskaPracownia Chemii Środowiska i Ekotoksykologii, Uniwersytet GdańskiOpieńka ciemna (Armillaria solidipes) jest grzybem pasożytniczym, który jestbardzo szkodliwy dla drzew - wywołuje białą zgniliznę drewna. Grzybnia opieńkiżyje w żywych i martwych drzewach oraz w glebie. Grzyb ten rozprzestrzenia sięprzy pomocy ryzomorf, które wyrastają na długość wielu metrów rozprzestrzenione wwierzchniej 20 centymetrowej oraz na drodze bezpośredniego kontaktu grzybni. Wten sposób grzybnia opieńki jako sklonowana kolonia licznych osobników możeskolonizować duże obszary lasu albo być jednym wielkim i starym organizmem zdobrze skomunikowaną grzybnią. Na przykład grzybnia i ryzomorfy grzybaArmillaria bulbosa mogą rozrastać się na powierzchni 150 tys. metrów kwadratowychlasu (Smith et al. 1992).W badaniach własnych owocników opieńki ciemnej wykazano względnie dużązawartość rtęci w okazach zebranych w wielu miejscach w kraju – w kapeluszachbyło od 0.020±0.008 do 0.30±0.07 g/g masy suchej (m.s.), w trzonach było od0,020±0,006 do 0,16±0,04 g/g m.s. a w podłożu glebowym było od 0.020±0.002 do0.10±0.13 g/g m.s. (Mazur et al. 2013).Badania miały na celu ocenę, co może być dla opieńki ciemnej głównymźródłem pobrania rtęci – opanowany przez grzybnię substrat roślinny (tkanka żywychi martwych) drzew, który zazwyczaj jest materiałem ubogim w rtęć czy wierzchniawarstwa gleby, w której ryzomorfy rozrastają się a po części może też rosnąćgrzybnia.Owocniki opieńki ciemnej i substrat roślinny, na którym wyrosły oraz glebę(warstwa 0-15 cm) pozyskano w borze sosnowym (dominujący gatunek sosnapospolita Pinus silvestris z domieszka świerka Picea abies i brzozy omszonej Betulapubescens) w okolicy miejscowości Jodłowno i Buszkowy Górne (nadleśnictwo54

Kolbudy) w woj. pomorskim w 2011 r. Świeże owocniki, po oczyszczeniu ichpowierzchni z ewentualnych zanieczyszczeń suszono na powietrzu przez kilka dni anastępnie w suszarce do czasu uzyskania stałej masy w temperaturze 65 °C. Próbkigleby, po usunięciu fragmentów roślin, kamyków i widocznych bezkręgowców,suszono w czystym pomieszczeniu w temperaturze pokojowej przez kilkanaścietygodni, przesiewano przez sito plastykowe z oczkami średnicy 2 mm i następniesuszono w temperaturze 65 ºC przez 48 godz. Próbki substrat roślinnego, na którymwyrosły owocniki suszono w czystym pomieszczeniu w temperaturze pokojowejprzez kilkanaście tygodni, rozdrabniano i następnie suszono w temperaturze 65 ºCprzez 48 godz. Zawartość rtęci oznaczono techniką zimnych par absorpcyjnejspektrouskopii atomowej (CV-AAS) po termicznym rozkładzie matrycy próbki (masaok. 50 mg) i dalszej amalgamacji par uwolnionej rtęci pierwiastkowej i jej desorpcji zwełny ze złota (analizator rtęci model MA-2000, Nippon Instruments Corporation,Takatsuki, Japonia).Zawartość rtęci ogółem w podłożu roślinnym (drewno), na którym wyrosłyokazy opieńki ciemnej była mniejsza o jeden rząd wielkości niż w podłożu glebowym(Tabela 1). Fakt ten pośrednio może wskazywać, że podłoże glebowe jest głównymźródłem rtęci dla tego grzyba.Tabela 1. Zawartość rtęci w owocnikach oraz podłożu roślinnym i glebowym opieńkiciemnejHg (g/g m.s.)MateriałPróbki Średnia±SD Mediana RozstępOwocniki 16 (131)* 0,099±0,049 0,091 0,043-0,24Podłoże roślinne 16 0,029±0,020 0,023 0,0074-0,076Podoże glebowe 16 0,28±0,14 0,28 0,090-0,52Uwagi: *Próbki zbiorcze (od 2 do 19 okazów w próbce)Literatura:1. Smith ML, Bruhn JN, Anderson JB (1992) The fungus Armillaria bulbosa is amongthe largest and oldest living organisms. Nature, 356:428-431.2. Mazur A, Różycka M, Falandysz J (2013) Rtęć w opieńce. XXII PoznańskieKonwersatorium Analityczne.55

ANALIZA ŚLADÓW CZĄSTEK GSRM.I. Szynkowska 1) , K. Osingłowska 1) , A. Pawlaczyk 1) ,J. Rogowski 1) , A. Parczewski 2,3)1)Politechnika Łódzka, Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej, ul. Żeromskiego 116,90-924 Łódź2)Uniwersytet Jagielloński, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej, ul.Ingardena 3, 30-060 Kraków3)Instytut Ekspertyz Sądowych, ul. Westerplatte 9, 31-033 KrakówZ uwagi na wzrastającą liczbę przestępstw z użyciem broni palnej corazwięcej miejsca w laboratoriach kryminalistycznych zajmują analizy śladówpowystrzałowych, czyli cząstek GSR (ang. gunshot residues). Są to nieorganicznecząstki metaliczne, które po oddaniu strzału z broni palnej jako produktywybuchowych reakcji spłonki i ładunku miotającego, wydostają się we wszystkichkierunkach w postaci chmury i osadzają na napotkanych po drodze przeszkodach,m.in.: na broni, rękach, twarzy i odzieży osoby strzelającej, w jej pobliżu oraz nacelu. W przypadku amunicji tradycyjnej, unikatowe cząstki powystrzałowe, zawierająjednocześnie ołów antymon i bar (PbSbBa). Ujawnienie ich w materiale dowodowympozwala na wydanie opinii o stwierdzeniu obecności śladów powystrzałowych zbardzo wysokim prawdopodobieństwem. Natomiast cząstki indykatywne, czylizgodne z pozostałościami powystrzałowymi, również zawierają trzy wymienionepierwiastki, jednak w postaci dwu- lub jednoskładnikowej (np. PbSb, PbBa, SbBa,Pb, Sb i Ba). Ich ujawnienie pozwala na wnioskowanie o prawdopodobnej obecnościśladów GSR w badanym materiale [1-4].Ogromny postęp mikrotechnik analitycznych pozwala na coraz szersze ibardziej precyzyjne analizy pozostałości powystrzałowych. Obecnie możliwe jest jużnie tylko poznanie budowy i niejednorodności składu pierwiastkowego na ichpowierzchni, ale również badanie ich wewnętrznej struktury [4]. Coraz więcej analizpoświeconych jest badaniom składu chemicznego charakterystycznych cząstek wzależności od położenia względem broni, co związane jest z ustaleniem przybliżonejodległości strzału [5, 6] oraz badane są również na odciskach palców [7].W pracy przedstawiono wyniki badań cząstek GSR za pomocą metod: LA-ICP-TOF-MS, TOF-SIMS oraz SEM-EDS. Cząstki pochodziły ze zużytych łusekFAM kaliber 12 mm krajowej produkcji (FAM-PIONKI) oraz ze ślepej amunicjihukowej krótkiej kaliber 6 mm.Praca finansowana z grantu MNiSW nr N N209 434839.[1] Coumbaros J., Kirkbride K.P., Klass G., Skinner W. Forensic Sci. Int., 2001, 119,72-81.[2] Brożek-Mucha Z. Forensic Sci. Int., 2009, 183, 33-44.[3] Pohoska K., Kryminalistyczne badania, Stołeczny Magazyn Policyjny, 2011, VIII,11-12.56

[4] Brożek-Mucha Z., Balistyka chemiczna, Wydawnictwo Instytutu EkspertyzSadowych, Kraków 2008.[5] Brożek-Mucha Z., Problems of Forensic Sciences 2002, vol. LI, pp. 119-136.[6] Brożek-Mucha Z., Jarosz J., Problems of Forensic Sciences 2001, vol. XLV, pp.109-121.[7] Szynkowska M.I., Szajdak K., Parczewski A., Rogowski J., Surface and InterfaceAnalysis 2012, DOI10.1002/sia.5142.57

OZNACZANIE RTĘCI W PRODUKTACHŻYWNOŚCIOWYCHJ. Albińska, M.I. Szynkowska, E. Leśniewska, A. Pawlaczyk,J. Góralski, T. ParyjczakInstytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Łódzka,ul. Żeromskiego 116, 90-924 ŁódźRtęć jest pierwiastkiem nefrotoksycznym i neurotoksycznym, posiadawłaściwości mutagenne i alergizujące. Powoduje dysfunkcję układu nerwowego,mięśniowego oraz zaburza działanie enzymów i białek. Nie stwierdzono dotąd, abyrtęć pełniła w organizmach jakiekolwiek funkcje metaboliczne czy fizjologiczne.Ekspozycja na rtęć zawartąw produktach spożywczych jest zjawiskiempowszechnym. Obecność rtęci stwierdzono praktycznie we wszystkich produktachżywnościowych. Pobieranie rtęci przez rośliny uzależnione jest od formy i ilościzwiązków rtęci występujących w glebie. Szacuje się, że w suchej masie warzyw jestjej trzy razy więcej niż w glebie. Najczęściej w warzywach i owocach stężenie tegopierwiastka wynosi od 5 do 30 µg/kg świeżego produktu. Grzyby kumulują znaczniewiększe ilości metalu niż inne produkty pochodzenia roślinnego, które może wynosićnawet kilka mg/kg w świeżej masie. Największe stężenia rtęci obserwuje się wproduktach spożywczych pochodzenia morskiego i z wód lądowych. Dużatoksyczność rtęci i jej związków, przypadki zatruć, zdolność do akumulacji włańcuchu troficznym sprawiają, że jest ona ważnym przedmiotem analiz produktówżywnościowych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami w Zakładach HigienyWeterynaryjnej badaniami w zakresie zanieczyszczeń chemicznych w Polsce, w tymmetali toksycznych (arsen, kadm, ołów, rtęć) objęte są wszystkie gatunki zwierzątrzeźnych i łownych, drób, owoce, warzywa, mleko, jaja, miód oraz pasze. Określonodopuszczalne dawki rtęci dla człowieka, jednak nie do końca są znane dokładnegranice tolerancji na różne jej związki, jak również następcze skutki długiegodziałania niskich stężeń. Średnie pobieranie rtęci przez dorosłego człowieka szacujesię na 20 µg/dzień. Tymczasowe tolerowane tygodniowe pobranie rtęci ustalono na300 µg, w tym 200 µg metylortęci, a dzienne 43 µg. W Polsce średnie pobieranie rtęci58

dla dorosłego człowieka wynosi 9-33 µg/dzień [1-8].W pracy przedstawiono badania zawartości rtęci w następującychproduktach żywnosciowych: ryby, jaja, warzywa, grzyby, zwierzyna łownapochodzących z regionu łódzkiego. Uzyskane wyniki zawartości rtęci wposzczególnych rodzajach próbek poddano analizie statystycznej, porównano znormami i danymi literaturowymi. Analizę zawartości rtęci przeprowadzono zapomocą techniki bezpłomieniowej atomowej spektrometrii absorpcyjnej zgenerowaniem zimnych par rtęci na automatycznym analizatorze rtęci Mercury SP-3D firmy Nippon Instruments Corporation. Poprawność uzyskiwanych wynikówzostała sprawdzona na podstawie analizy certyfikowanych materiałów odniesienia:Bovine Liver BCR 185R, Tuna Fish IMEP-20, CS-M-1, CS-CR-1 Granicawykrywalności metody GW= 0,125 ng Hg, a oznaczalności GO= 0,157 ng Hg.Literatura:1. Szynkowska M. I., Leśniewska E., Paryjczak T., 2003, Przem. Chem., 82/3, 240-2432. Szkoda J., Nawrocka A., Kmiecik M., Żmudzki J., 2011, Och. Śr. Zas. Nat., 483. Szkoda J., Żmudzki J., Grzebalska A., 2007, Och. Sr. Zas. Nat., 314. Luten J. B., Bouquet W., 1987, Bul. of Env. Cont. Tox., 38, 318–3235. Nakhle K., Cossa D., Claisse D., Beliaeff B., Simon S., 2007, ICES J. Mar. Sci, 64,929–9386. Katner A., Mei-Hug S., Suffet M., 2010, Sci. Environ., 48, 23, 5707-57147. U.S. Food and Drug Administration, 2011, FDA Monitoring Program8. Atta A., Voegborlo R. B., Agorku E. S., 2012, Environ. Monit. Ass., 184,5, 325959

POLON 210 PO W KRWI LUDZKIEJA. Boryło, B. Skwarzec, G. RomańczykUniwersytet Gdański, Wydział Chemii, Zakład Analityki i Radiochemii Środowiska,Instytut Ochrony Środowiska i Zdrowia Człowieka, ul. Sobieskiego 18/19, 80-952,Gdańsk; e-mail: aborylo@chem.univ.gda.plKrew to płyn ustrojowy, który za pośrednictwem układu krążenia pełnifunkcję transportową oraz zapewnia komunikację pomiędzy poszczególnymiukładami organizmu. Krew jest płynną tkanką łączną, krążącą w naczyniachkrwionośnych lub w jamie ciała. Krew i jej poszczególne składniki spełniają wieleistotnych zadań, mających na celu podtrzymanie procesów życiowych. Głównymzadaniem jest transport tlenu i składników pokarmowych do komórek i transportpowrotny produktów końcowych przemiany materii np. dwutlenku węgla czymocznika. Poza tym krew transportuje hormony i inne substancje pomiędzykomórkami, zapewnia homeostazę, tzn. utrzymanie równowagi wodnej ielektrolitowej, regulację wartości pH oraz temperatury ciała. Jako część układuodpornościowego krew pełni funkcje obronne przeciwko ciałom obcym i antygenomdzięki fagocytom oraz przeciwciałom. Celem badań było oznaczenie stężenia polonu210 Po w krwi ludzkiej u 43 chorych z niedokrwienną chorobą serca. Badaniaprzeprowadzono za zgodą Niezależnej Komisji Bioetycznej do Spraw BadańNaukowych przy Gdańskim Uniwersytecie Medycznym Gdańsku. Aktywność polonuw krwi ludzkiej mieściła się w przedziale od 18318 do 74471 mBq. Niestwierdzono istotnych różnic statystycznych wśród poszczególnych grup dawców,czyli osób palących, niepalących oraz byłych palaczy. Średnie stężenie polonuwynosiło dla każdej grupy odpowiednio 8331, 9146 oraz 8432 mBq/l. Niestwierdzono również zależności pomiędzy stężeniem polonu a konsumpcją ryb wgrupie osób niepalących i byłych palaczy. Pewną zależność pomiędzy zawartością210 Po a konsumpcją ryb odnotowano tylko w grupie osób palących, gdziewspółczynnik korelacji r wynosił 0,457. Zróżnicowane aktywności 210 Po w krwiludzkiej są wynikiem stosowanej diety, palenia papierosów, różnic w czasie pobraniakrwi, jak również stopnia przenikania polonu powstającego z rozpadu 210 Pb do kości.Prezentowane badania naukowe wsparte zostały finansowo przez Ministerstwo Naukii Szkolnictwa Wyższego w ramach grantu: DS-530-8120-D196-12.60

POŚREDNIE OZNACZANIE FLUORU ZA POMOCĄSPEKTROSKOPII FLUORESCENCJIRENTGENOWSKIEJ JAKO MODYFIKACJAPOLSKIEJ NORMYZ. Kowalkiewicz 1) , S. Lipiecka 1) , K. Makowska 1) , W. Urbaniak 1,2)1)Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Chemii;ul. Umultowska 89b, 61-614 Poznań; e-mail: zuzanna.kowalkiewicz@amu.edu.pl2)Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J. J. Śniadeckich w Bydgoszczy,Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej; ul. Seminaryjna 3, 85-326Bydgoszcz.Polska Norma [1] dotycząca analizy chemicznej topników zawiera m.in.procedurę analityczną oznaczania fluoru w fluorycie (CaF 2 ). Oznaczenie fluorupolega na rozpuszczeniu związków wapnia w kwasie octowym, następnie sączeniupróbki i uzyskaniu nierozpuszczalnego w CH 3 COOH osadu CaF 2 . Końcowymoznaczeniem jest miareczkowanie kompleksometryczne z użyciem EDTAuzyskanego fluorku wapnia. Zawartość fluoru w próbce jest obliczana na podstawiestechiometrycznego stosunku molowego między pierwiastkami w fluorku wapnia.Zaproponowana przez nas modyfikacja obejmuje rozpuszczenie uzyskanegoosadu fluorku wapnia w kwasie chlorowodorowym i przeprowadzenie końcowegooznaczenia wapnia za pomocą spektrometrii fluorescencji rentgenowskiej (XRF).Ponadto wprowadzono wstępną analizę jakościową próbki z wykorzystaniem technikiXRF przed wykonaniem właściwego oznaczenia w celu oszacowania zawartościwymienionych substancji przeszkadzających, do których zaliczane są jonysiarczanowe (VI), ortofosforanowe (V) oraz inne tworzące trudno rozpuszczalne wwodzie związki z wapniem. Wprowadzono również dodatkowy pomiar stężeniajonów fluorkowych w przesączu uzyskanym po rozpuszczaniu próbki w kwasieoctowym. Oznaczenie stężenia F - dokonuje się przy użyciu elektrodyjonoselektywnej. Celem niniejszej pracy jest sprawdzenie konieczności wykonywaniadodatkowego pomiaru stężenia jonów fluorkowych w zależności od stężenia analituw badanej próbce.Literatura:1. Polska Norma PN-70 H-04132. Analiza chemiczna topników. Fluoryt.61

OZNACZANIE ZŁOTA Z ZASTOSOWANIEMTECHNIKI GENEROWANIA LOTNYCH FORMI WYSOKOROZDZIELCZEGO SPEKTROMETRUABSORPCYJNEGO Z CIĄGŁYM ŹRÓDŁEMPROMIENIOWANIAM. Krawczyk, H. MatusiewiczPolitechnika Poznańska, Zakład Chemii Ogólnej i Analitycznej,ul. Piotrowo 3, 60-965 PoznańZłoto jest jednym z najmniej reaktywnych pierwiastków. Z tego powodujego zastosowanie w różnych dziedzinach życia ciągle wzrasta. Złoto jest częstostosowane w profilaktyce stomatologicznej, jubilerstwie oraz w syntezie organicznejjako katalizator. Pierwiastek ten jest jednak toksyczny dla ludzi, zwierząt i roślin.Może powodować ostre alergie i z tego powodu jego oznaczanie w próbkachśrodowiskowych, medycznych i biologicznych staje się coraz ważniejsze.Celem przeprowadzonych badań było opracowanie procedury oznaczaniazłota w materiałach odniesienia i próbkach rzeczywistych. Zbadano możliwościanalityczne płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej (FAAS, ang. flameatomic absorption spectrometry). W celu zwiększenia możliwości analitycznychtechniki FAAS podczas prowadzonych badań zastosowano nasadkę szczelinową(STAT, ang. slotted-tube atom trap).Jako efektywny sposób wprowadzania oznaczanego pierwiastka do układupomiarowego zastosowano technikę generowania lotnych form złota (CVG, ang.chemical vapor generation) z atomizacją w kwarcowej rurce ogrzewanej elektrycznie.Lotne formy złota były generowane z zastosowaniem tetrahydroboranu(III) sodu jakoreduktora, w obecności kwasu solnego. Zbadano wpływ bromkudidodecyldimetylamonianu oraz dietyldikarbaminianu sodu na wartość absorbancji.Największe obniżenie granic wykrywalności uzyskano z zastosowaniemdietyldikarbaminianu sodu.Poprawność opracowanej metody analitycznej sprawdzono oznaczając złotow certyfikowanych materiałach odniesienia: NRCC PCT-1a (Copper – NickelSulphide Concentrate with Noble Metals), NIST SRM 2710 (Montana Soil) i NISTSRM 1643e (Trace Element in Water).Podjęto także próby oznaczania złota w: popiołach lotnych, stopie niklu ikobaltu oraz osadzie dennym. Potwierdzono przydatność opracowanej metody dooznaczania całkowitej zawartości złota w próbkach rzeczywistych.62

GENEROWANIE ZIMNYCH PAR KADMUZ WYKORZYSTANIEM TETRAHYDROBORANU(III) SODU W ABSORPCYJNEJ SPEKTROMETRIIATOMOWEJ Z ATOMIZACJĄ W PIECUGRAFITOWYMJ. Jasiak, H. MatusiewiczPolitechnika Poznańska, Zakład Chemii Ogólnej i Analitycznej,ul. Piotrowo 3, 60-965 PoznańWprowadzanie do atomizera lotnych form (par/wodorków) oznaczanychpierwiastków, wiąże się z wieloma zaletami w porównaniu z konwencjonalnymitechnikami ich oznaczania. Pozwala na obniżenie granic wykrywalności orazwyeliminowanie wielu interferencji, dzięki oddzieleniu oznaczanego pierwiastka odpozostałych składników matrycy. Poza tym, badana próbka jest wprowadzana doatomizera już w stanie gazowym, pozwalając na uzyskanie mniejszych strat energiicieplnej oraz atomizację przy stosunkowo niższych temperaturach. Przeprowadzenieoznaczanych metali w lotne formy powoduje także zwiększenie efektywnościtransportu w porównaniu z konwencjonalnym rozpylaniem roztworu. Obecnieobserwuje się szybki rozwój technik analitycznych opartych na generowaniu lotnychindywiduów w analizie śladowej w połączeniu z różnymi systemami detekcji.Technika generowania zimnych par kadmu z wykorzystaniemtetrahydroboranu (III) sodu, jako reduktora w połączeniu z absorpcyjną spektrometriąatomową pozwala na skuteczne oznaczanie kadmu w rozmaitych próbkachbiologicznych i środowiskowych na poziomie śladowym i ultra-śladowym. Zewzględu na toksyczność kadmu, istotne staje się monitorowanie zawartości tegopierwiastka w środowisku i opracowywanie nowych rozwiązań analitycznych,służących jego oznaczaniu.Celem badań była optymalizacja generowania zimnych par kadmu wpołączeniu z układem okresowym przed oznaczaniem techniką GF-AAS. Sprawdzonowpływ takich czynników na sygnał analityczny jak: rodzaj użytego kwasu, pH próbki,stężenie i szybkość przepływu reduktora, czas reakcji generowania oraz przepływgazu nośnego. Dobierano również podstawowe parametry programutemperaturowego pieca grafitowego, ze szczególnym uwzględnieniem temperaturwzbogacania i atomizacji.Poprawność opracowanej metody analitycznej sprawdzono oznaczając kadmw wybranych certyfikowanych materiałach odniesienia.63

OZNACZANIE ZAWARTOŚCI NIEKTÓRYCHSKŁADNIKÓW MINERALNYCH METODĄ ICP-MSW WODNYCH NAPARACH WIELOZIOŁOWYCHPRODUKTÓW FUNCJONALNYCHG. Bazylak 1) , B. Rut 2) , M. Stochaj-Yamani 3) , J. Czerwiński 2) ,B. Sperkowska 1)1)Katedra i Zakład Bromatologii, Wydział Farmaceutyczny, Collegium Medicum,Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 85-067 Bydgoszcz, ul. Jagiellońska 13,gbazylak@cm.umk.pl2)Laboratorium Analiz Środowiskowych, Wydział Inżynierii Środowiska,Politechnika Lubelska, 20-618 Lublin, ul. Nadbystrzycka 40B3) Perlan Technologies Polska, 02-785 Warszawa, ul. Puławska 303Zawartość składników mineralnych w sypkich i porcjowanych produktachzielarskich, które zawierają części roślin należące do jednego, dobrze zdefiniowanegogatunku taksonomicznego jest stosunkowo dobrze poznana. Natomiast brak jest tegotypu informacji w przypadku produktów funkcjonalnych i leczniczych zawierającychczęści roślin stanowiących mieszaninę dwóch i więcej gatunków roślinfarmagnostycznych, przyprawowych, jadalnych i ozdobnych, które pakowane są wtzw. torebkach typu fix i przeznaczone do spożycia w postaci naparów wodnych(tzw.„herbatek”). W Polsce sprzedaż i konsumpcja tego rodzaju wieloziołowychproduktów funkcjonalnych (WPF) szybko i systematycznie się zwiększa. Celembadań było oznaczenie zawartości 15 składników mineralnych (Na, K, Mg, Ca, Sr,Ba, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Al, Pb) w naparach wodnych uzyskanych z WPF doredukcji masy ciała („odchudzających”, 10 produktów, OY) oraz z WPFpolepszających stan skóry i włosów („witalizujących”, 10 produktów, UX). Naparyuzyskiwano zalewając 1,0 g suchego produktu WPF 50,0 mL dejonizowaną wrzącąwodą i pozostawiając uzyskany roztwór przez 5 min pod przykryciem. Gotowy naparfiltrowano, pobierano 5,0 mL, dodawano 3,0 mL st. HNO 3 i poddawano mineralizacjimikrofalowej (Anton Paar Multiwave 3000) przez 30 min. Stosowano narost mocygeneratora od 0 do 1200 W przez 10 min oraz stałą moc 1200 W przez następne 20min. Średnia temp. i ciśnienie podczas mineralizacji wynosiła, odpowiednio, 190 o C i20 bar. Analizy mineralizatów dokonano metodą ICP-MS na spektrometrze Agilent64

7700x, jako wzorzec wewnętrzny stosowano roztwór 195 Pt (12 ppb).Średnia zawartość Na w naparach z WPF „odchudzających” OY (6,35 ppm)była wyższa w porównaniu do średniego stężenia Na w naparach z WPF„witalizujących” UX (4.57 ppm). Natomiast średnia zawartość każdego z pozostałych14 składników mineralnych była od 20 do 150 % większa w naparach z WPF„witalizujących” UX. Średnia zawartość biopierwiastków w naparach UX wynosiła:K 240,33 ppm, Mg 24,49 ppm, Ca 44,12 ppm, Sr 155,11 ppb, Ba 108,86 ppb, Cr 2,45ppb, Mn 1898,48 ppb, Fe 271,87 ppb, Co 1,58 ppb, Ni 28,14 ppb, Cu 34,26 ppb, Zn136,39 ppb, Al 1131,42 ppb i Pb 2,31 ppb. Najwyższe stężenia Na (od 15,25 do 21,10ppm) odnotowano w naparach z WPF zawierających równocześnie miętę, pokrzywę,czerwoną herbatę, mniszek lekarski, koper włoski i liść brzozy. W naparach z WPFbędących mieszaniną pokrzywy, jabłka, dzikiej róży, bratka, mniszka, zielonejherbaty i trawy cytrynowej oznaczono najwyższe stężenia K (od 300,50 do 395,37ppm), czemu towarzyszyły wysokie stężenia Ni (80,16 ppm), miedzi (44,13 ppb) i Al(2540,04 ppm). W przypadku naparu z WPF zawierającego równocześnie hibiskus,miętę, pokrzywę, skrzyp, żurawinę, aronię i czarną porzeczkę zanotowano najwyższestężenia Ca (57,56 ppm), Sr (275,60 ppm), Cr (3,91 ppb) i Pb (4,86 ppb). Z kolei wnaparze z WPF zawierającego kombinację jabłka, hibiskusa, liści mate, zielonejherbaty, korzenia lukrecji, liści jeżyny, nasion guarany i ekstraktu z winogronoznaczono najwyższe ilości Mg (30,86 ppm), Ba (282,28 ppm), Mn (4712,07 ppb),Zn (188,14 ppb), Cu (41,32 ppb) oraz Al (2259,17 ppb). Najwyższe stężenia Fe (do629,48 ppm) i Co (do 2,87 ppm) stwierdzono w naparach z WPF zawierającychrównocześnie jabłko, hibiskus, dziką różę, pokrzywę i skrzyp polny. Metodą analizyskładowych głównych PCA ustalono, że wyznaczony profil 15 biopierwiastkówpozwala na odróżnienie obu badanych grup WPF oraz weryfikację deklarowanejobecności surowców roślinnych wchodzących w ich skład.65

OZNACZANIE ZAWARTOŚCI WYBRANYCHSKŁADNIKÓW MINERALNYCH METODĄ ICP-MSW ODMIANOWYCH MIODACH PSZCZELICHDOSTĘPNYCH NA TERENIE BYDGOSZCZYG. Bazylak 1) , B. Rut 2) , M. Stochaj-Yamani 3) , J. Czerwiński 2) ,A. Przybylska 1)1)Katedra i Zakład Bromatologii, Wydział Farmaceutyczny, Collegium Medicum,Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Jagiellońska 13, 85-067 Bydgoszcz,gbazylak@cm.umk.pl2)Laboratorium Analiz Środowiskowych, Wydział Inżynierii Środowiska,Politechnika Lubelska, ul. Nadbystrzycka 40B, 20-618 Lublin3) Perlan Technologies Polska, Puławska 303, 02-785 WarszawaMiód pszczeli, jako produkt spożywczy i składnik żywności funkcjonalnej,jest cennym źródłem makro- i mikroskładników mineralnych w dietach stosowanychw profilaktyce i leczeniu wielu chorób cywilizacyjnych. Wyznaczenie profiluskładników mineralnych, wpływających m.in. na właściwości pro- i antyoksydacyjne,w poszczególnych odmianach miodu zwiększyłoby możliwości jego zastosowania wżywieniu pacjentów o specyficznych wskazaniach terapeutycznych. Celem badańbyło oznaczenie zawartości 12 składników mineralnych (Na, K, Mg, Ca, B, Al, Cr,Mn, Fe, Ni, Cu, Zn) w krajowych i importowanych z obszaru UE miodach należącychdo ośmiu różnych odmian (lipowy, akacjowy, gryczany, wrzosowy, faceliowy,rzepakowy, wielokwiatowy, spadziowy), które zostały zakupione w Bydgoszczy.Próbki miodów (1,0 g) rozpuszczano w 10,0 mL st. HNO 3 i poddawano mineralizacjimikrofalowej (Anton Paar Multiwave 3000) stosując narost mocy generatora od 0 do1200 W przez 10 min oraz stałą moc 1200 W przez 20 min. Średnie ciśnienie i temp.podczas mineralizacji wynosiły, odpowiednio, 20 bar oraz 190 o C. Analizęmineralizatów wykonano metodą ICP-MS na spektrometrze Agilent 7700x, stosującroztwór 195 Pt jako wzorzec wewnętrzny (12 ppb).Stwierdzono, że jedynie w miodzie gryczanym zawartość Na (397,62 ppm)była wyższa od zawartości K (245.06 ppm). Natomiast w pozostałych siedmiuodmianach miodu zależność ta była odwrotna (średnio 826,58 ppm K). W miodziespadziowym oznaczono najwyższe ilości K (4652,88 ppm) i Mg (84,19 ppm), a66

najniższe – Na (9,67 ppm). Najwyższą zawartość Ca miały miody lipowy (98,69ppm) i rzepakowy (79,01 ppm), a najniższą - akacjowy (18,70 ppm). Najwyższestężenia B stwierdzono w próbkach miodu lipowego (13,24 ppm) i gryczanego (11,24ppm). Średnia zawartość Al w badanych miodach wynosiła 2,13 ppm, najwyższą jegozawartość stwierdzono w miodzie spadziowym (20,69 ppm). Nie stwierdzonoobecności Cr (< 0.040 ppb) w miodzie akacjowym i rzepakowym. Pozostałe odmianymiodu zawierały średnio 4,77 ppb Cr, a podwyższoną zawartość Cr stwierdzono wmiodzie gryczanym (18,53 ppb). Najwyższą zawartość Mn odnotowano w miodziewrzosowym (8,83 ppm), spadziowym (3,25 ppm) i gryczanym (3,17 ppm). Niskązawartość Mn stwierdzono w miodzie akacjowym (0,15 ppm) i rzepakowym (0,14ppm). Średnia zawartość Fe w badanych miodach wynosiła 4.95 ppm. Wyjątkowodużą zawartość Fe stwierdzono w miodzie gryczanym (28,53 ppm). Zwiększonązawartość Ni zaobserwowano w miodzie spadziowym (1297,8 ppb), wprzeciwieństwie do miodu rzepakowego, który zawierał go najmniej (8,92 ppb).Najwyższe stężenie Cu (1,910 ppm) było w miodzie spadziowym, a zwiększone - wmiodzie wrzosowym (0,43 ppm) i gryczanym (0,38 ppm). Największą ilość Znobserwowano w miodzie rzepakowym (23,26 ppm) i wrzosowym (12,81 ppm).Miody wielokwiatowe miały o wiele niższe stężenie Zn (0,83 ppm), zbliżone do jegozawartości w miodach akacjowym (0,82 ppm), gryczanym (0,87 ppm) i faceliowym(0,62 ppm). Stosując analizę składników głównych PCA wyróżniono dwie główneskładowe PC1 i PC2, które wyjaśniały 65,61% całkowitej zmienności w/w wynikówoznaczeń ICP-MS. Profil biopierwiastków miodu gryczanego i spadziowego pozwalałna ich jednoznaczne odróżnienie metodą PCA. Obliczenia PCA nie umożliwiałyrozróżnienia pozostałych sześciu miodów o bardziej jednorodnym składziemineralnym. Dominujący wpływ (79,1%) na dyskryminację odmian miodu miałyzmienne określające zawartość B i Fe.67

OPTYMALIZACJA MINIATUROWEGOANALIZATORA DO BADANIA SPECJACJI RTĘCIM. Truskolaska, K. JankowskiWydział Chemiczny, Politechnika Warszawska, ul. Noakowskiego 3, WarszawaRtęć w glebach i osadach występuje w różnych formach chemicznych.Sposób oddziaływania toksycznego rtęci na glebę oraz osady jest bardzo zależna odich formy chemicznej a nie od całkowitego stężenia. W tym celu oznaczeniaorganicznych i nieorganicznych form rtęci stosowana jest specjacja grupowa.Do oznaczania rtęci w glebach i osadach wykorzystano optycznąspektometrię emisyjną ze wzbudzeniem w helowej plazmie w połączeniu zgenerowaniem zimnych par rtęci (CVG). Do wzbogacania śladowych ilości Hgzastosowano mikroekstrakcję do fazy stałej z gazowej fazy nadpowierzchniowej(SPME). Wydzielone związki rtęci uwalniano po wprowadzeniu mikrowłókna dodozownika termicznego. Zastosowanie odpowiedniego postępowaniaderywatyzującego zostało wykorzystane do badania specjacji grupowej rtęci (rtęćorganiczna i rtęć nieorganiczna). Dla uzyskania jak najlepszej czułościprzeprowadzono optymalizację miniaturowego analizatora. Wyznaczono optymalnewarunki procesu: czas integracji, temperaturę desorpcji oraz szybkość przepływugazu nośnego i plazmowego. Wyładowanie jest wytworzone między trzemaelektrodami. W obszarze między elektrodowym wytwarza się plazma helowa zwykorzystaniem wirującego pola elektromagnetycznego o częstotliwości 6 kHzsterowana cyfrowo. Próbka przebywa w obszarze plazmy kilka milisekund [2].Ustalono, że największą intensywność emisji Hg rejestrowanej w postacisygnału chwilowego można osiągnąć przy użyciu gazu nośnego o szybkościprzepływu 50 mL min -1 . Przepływ gazu plazmowego utrzymywany był na poziomie500 mL min -1 . Promieniowanie emitowane w wyniku wzbudzenia atomów rtęcirejestrowano przy długości fali 253,7 nm. Precyzja oznaczenia wyrażona jakowzględne odchylenie standardowe wynosi 3,3 %, a granica wykrywalności 4,7 ng L -1 .Opracowany sposób postępowania wykorzystano w analizie próbek gleby iosadów o certyfikowanej zawartości rtęci. Przygotowanie próbki polegało na68

ekstrakcji wspomaganej mikrofalami za pomocą 3M kwasu chlorowodorowym HCl.Dzięki niskim granicom wykrywalności dla tej techniki możliwe jest oznaczenie rtęciHg w próbkach na poziomie kilkunastu µg/kg.W celu wygładzenia rejestrowanych sygnałów oraz dalszego zwiększeniaczułości oznaczenia zastosowano różniczkowanie sygnału według algorytmuSavitzky'ego i Golaya. Wygładzenie pików przyczynia się do eliminacji błędówprzypadkowych z jednoczesnym pojawieniem się błędów systematycznychzwiązanych ze zmianą wysokości, szerokości i powierzchni piku. Celemzminimalizowania tego rodzaju błędów jest odpowiedni dobór rzędu pochodnej,stopnia wielomianu oraz liczby punktów rozpięcia wielomianu. Po zastosowaniunumerycznej obróbki sygnału precyzja oznaczenia wyrażona jako względneodchylenie standardowe wynosi 0,8%, a granica wykrywalności 3,1 ng L -1 .Połączenie mikroekstrakcji do fazy stałej, desorpcji termicznej, miniaturowejaparatury wykorzystującej plazmę oraz miniaturowego spektrometru OES pozwoliłona skonstruowanie taniego zminiaturyzowanego układu pomiarowego do oznaczaniaśladowych ilości pierwiastków, w tym rtęci Hg. Istotną zaletą wynikającą ze sposobuwprowadzania próbki jak i zastosowaniu miniplazmy helowej jest uzyskanie niskiegotła spektralnego. Dodatkowo urządzenie jest trwałe i łatwe w obsłudze orazumożliwia szybkie wykonywanie analiz.PODZIĘKOWANIABadania, których wyniki są opisane w tej pracy były finansowane ze środków grantu:„Opracowanie i atestacja nowych typów materiałów odniesienia niezbędnych douzyskania akredytacji europejskiej przez polskie laboratoria zajmujące się analitykąprzemysłową” przyznanego przez Narodowe centrum Badań i Rozwoju.Literatura:1. Tyburska, K. Jankowski, A. Rodzik, Spectrochim. Acta, Part B, 66 (2011) 5172. K. Jankowski, A.P. Ramsza, E.Reszke, A. Tyburska, J. Anal. At. Spectrom., 27(2012) 128769

BADANIE WPŁYWU PROMIENIOWANIAULTRADŹWIĘKOWEGO NA WYDAJNOŚĆŁUGOWANIA RTĘCI Z OSADU RZECZNEGOJ. Świrk, K. Pawlak, J. Wojcieszek, M. JaroszKatedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej,Noakowskiego 3, 00-664 WarszawaRtęć należy do jednych z najbardziej toksycznych pierwiastków. Dostając siędo zbiorników wodnych poprzez sedymentację staje się składnikiem osadów, wktórych zachodzą liczne procesy biochemiczne, między innymi biometylacja.Powstałe w ten sposób metylowe pochodne rtęci łatwiej ulegają bioakumulacji irozprzestrzeniają się w łańcuchu pokarmowych. Kontrola zawartości rtęci w osadachrzecznych i morskich jest ważna z punktu widzenia kontroli skażenia środowiska izagrożenia zdrowia człowieka.Rtęć w ekstrakcie oznaczano za pomocą spektrometru mas z jonizacją wplazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP MS) używając palnik z platynową osłoną.Osady zawierające rtęć poddano ługowaniu za pomocą roztworów różnych kwasów.Sprawdzono wpływ stężenia kwasu solnego, cysteiny i dodatku kwasu azotowego naodzysk rtęci. Sprawdzony został wpływ czasu wytrząsania, sonikacji i działaniapromieniowania mikrofalowego.Stwierdzono, że dodatek cysteiny - odczynnika kompleksującego - do roztworukwasu solnego znacząco zwiększa wydajność ekstrakcji (z 57 do 93%). Dużeznaczenie ma także metoda wspomagająca proces ekstrakcji. Najlepsze efektyzaobserwowano w przypadku sonikacji i wytrząsania, natomiast promieniowaniemikrofalowe było odpowiedzialne za duże straty rtęci w postaci oparów. Wpływsonikacji, ze względu na znaczne skrócenie czasu procesu ługowania, sprawdzono wprzypadku płuczki ultradźwiękowej i sondy. Stwierdzono, że etap ługowania trwający2 godziny w przypadku wytrząsania, może być skrócony do 1 godziny i 4 minut, wprzypadku odpowiednio płuczki i sondy ultradźwiękowej.Opracowana metoda została zastosowana do oznaczenia rtęci wcertyfikowanym materiale odniesienia (WQB-1 – osadu rzecznego; o atestowanejzawartości rtęci 1,09 ± 0,15 ug Hg /g suchej masy) i pozwoliła na wyznaczeniecałkowitej zawartości rtęci (1,02 ± 0,04 /g suchej masy). Zaproponowana metodaekstrakcji rtęci pozwala na znaczne skrócenie czasu przygotowania próbki icharakteryzuje się dobrą dokładnością.Badania, których wyniki są opisane w tej pracy były finansowane ześrodków grantu: „Opracowanie i atestacja nowych typów materiałów odniesienianiezbędnych do uzyskania akredytacji europejskiej przez polskie laboratoriazajmujące się analityką przemysłową” przyznanego przez Narodowe Centrum Badańi Rozwoju.70

OPTYMALIZACJA METODY OTRZYMYWANIAFLUORKU WAPNIAZ KWASU FLUOROKRZEMOWEGOD. Kruk, K. Makowska, W. UrbaniakUniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej,ul. Umultowska 89b, 61-614 PoznańFluorek wapnia jest to nieorganiczny związek chemiczny. W przyrodziewystępuje w postaci kryształu o nazwie fluoryt. Zarówno forma naturalna jaki syntetyczna ma szerokie zastosowanie. Dodatek niewielkich ilości tego związkuprzy produkcji materiałów budowlanych powoduje polepszenie ich właściwości.Fluorek wapnia pełni rolę topnika przy wyrobie cementu powodując obniżenietemperatury spiekania. Beton z dodatkiem tego składnika chroni przed jego korozją,Przyczyną korozji jest agresywność zewnętrzna, czyli oddziaływanie różnychczynników środowiska[1]. Fluorek wapnia w optyce stosowany jest do wyrobusoczewek o niskim współczynniku załamania światła, oraz do produkcji okien wkuwetach pomiarowych stosowanych w spektroskopii podczerwieni [2].Celem pracy jest opracowanie najlepszej metody otrzymania fluorku wapniaz kwasu fluorokrzemowego. Kwas ten jest produktem ubocznym przy produkcjikwasu fosforowego i nawozów fosforowych. W Polsce istnieją trzy zakładyprzemysłowe, które przetwarzają ten kwas w produkty rynkowe [3]. Przemysłchemiczny z produkcją nawozów mineralnych jest branżą stosunkowo dobrzerozwiniętą w Polsce. W branży tej powstają i będą powstawać odpady nieorganiczne.Jedynym rozwiązaniem jest zagospodarowanie powstających odpadów. Sposobem nawykorzystanie kwasu fluorokrzemowego jest otrzymanie z niego fluorku wapnia,który może być następnie wykorzystany np. w cementowni. Kwas fluorokrzemowyjest także stosowany do produkcji aluminium, również okazało się, że jestdoskonałym katalizatorem w procesie chromowania[4].W prezentowanej pracy przedstawiona zostanie metoda otrzymywaniafluorku wapnia z odpadowego kwasu fluorokrzemowego oraz procedura oznaczaniastężenia jonów fluorkowych w otrzymanym preparacie, będąca kluczowym i zarazemnajbardziej problematycznym etapem całego procesu.Literatura:1. Bolewski, A., Budkiewicz, M. i Wyszomirski, P. Surowce Ceramiczne. Warszawa,Wydawnictwo Geologiczne, 19912. Kęcki, Z. Podstawy spektroskopii molekularnej. Warszawa, PWN, 19923. Najlepsze Dostępne Techniki (BAT) Wytyczne dla Branży Chemicznej w Polsce,2005, Ministerstwo Środowiska Warszawa4. Cichy, B. Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego. Raport końcowy, 201271

ZASTOSOWANIE METODY LA-ICP-MSDO ANALIZY ILOŚCIOWEJORAZ ZOBRAZOWANIA MIEJSC KUMULACJIPIERWIASTKÓW (Cd, Cu, Pb, Zn)W TKANKACH ROŚLINA. Hanć, D. BarałkiewiczPracownia Analizy Spektroskopowej Pierwiastków, Wydział Chemii, Uniwersytet im.Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Umultowska 89 b, 61-614 PoznańW wielu miejscach na świecie poziom metali w glebie lokalnie przekraczadopuszczalne normy i użytkowanie tych areałów musi zostać poprzedzone poprawąjakości gleb. Dlatego obiecującą metodą, obok kosztownej i pracochłonnejrekultywacji, może okazać się jedna z odmian fitoremediacji–fitoekstrakcja. Wybórodpowiednich roślin do fitoremediacji wiąże się bezpośrednio z dobraniem iopracowaniem odpowiednich technik analitycznych, które pozwolą na ocenęilościową pobranych metali.Celem niniejszej pracy było: (1) opracowanie procedury oznaczania in vivopierwiastków śladowych, takich jak Cd, Cu, Pb i Zn w próbkach roślin metodą LA-ICP-MS; (2) oznaczenie ilościowe oraz zobrazowanie drogi transportu i miejsckumulacji wybranych pierwiastków w tkankach roślin grochu.Do eksperymentu został wybrany groch (Pisum sativum L., cv. Bohun), jakoroślina naturalnie występująca, charakteryzująca się szybkim wzrostem biomasy iakumulacją pierwiastków śladowych. W czasie eksperymentu porównano zawartośćpierwiastków (Cd, Cu, Pb i Zn) w roślinie grochu w warunkach stresu wywołanegoobecnością metali śladowych (hodowla hydroponiczna) oraz w roślinach kontrolnych.W celu przeprowadzenia analizy ilościowej metodą LA-ICP-MS porównano różnestrategie kalibracyjne m.in. metodę wzorca wewnętrznego, kalibrację przy użyciuwzorców dopasowanych matrycowo (ang. matrix-matched calibration) oraz przyużyciu wzorców nie dopasowanych matrycowo (ang. non matrix-matched). Wynikianalityczne otrzymane po analizie metodą LA-ICP-MS zostały porównane podwzględem wybranych parametrów walidacyjnych (np. dokładność, precyzja, orazgranicy wykrywalności) z wynikami uzyskanymi po analizie ICP-MS (próbki pomineralizacji). W celu sprawdzenia opracowanej procedury analitycznej oznancziawybranych pierwiastków metodą LA-ICP-MS zastosowano certyfikowane materiałyodniesienia NIST SRM 1570a Spinach Leaves oraz NIST SRM 1515 Apple Leaves.72

WERYFIKACJA METODY OZNACZANIA Cr(III)I Cr(VI) W WODZIE TECHNIKĄ HPLC-ICP-MSB. Pikosz, M. Belter, M. Marcinkowska, D. BarałkiewiczPracownia Analizy Spektroskopowej Pierwiastków, Wydział Chemii, Uniwersytet im.Adama Mickiewicza w Poznaniu ul. Umultowska 89 b, 61-614 PoznańAnaliza specjacyjna pierwiastków jest nowym trendem w chemiianalitycznej. Często wymaga ona wykorzystania nowoczesnych technikanalitycznych, w tym układów łączonych. Technika wysokosprawnej chromatografiicieczowej połączonej ze spektrometrią mas z plazmą sprzężoną indukcyjnie (HPLC-ICP-MS) jest z powodzeniem stosowana w oznaczaniu form specjacyjnychpierwiastków w próbkach ciekłych. Na szczególną uwagę zasługują te pierwiastki, dlaktórych toksyczność, biodostępność oraz mobilność w środowisku zależy od formychemicznej, w jakiej występują. Jednym z nich jest chrom.Oznaczanie form specjacyjnych chromu w wodzie jest uzasadnione zewzględu na zróżnicowane działanie, Cr(III) i Cr(VI) na organizm ludzki. Chromsześciowartościowy został zakwalifikowany jako czynnik rakotwórczy dla człowieka[1]. Natomiast chrom trójwartościowy jest niezbędnym składnikiem diety.Badania specjacji chromu przeprowadzono z wykorzystaniem spektrometrumas z plazmą sprzężoną indukcyjnie firmy PerkinElmer, Kanada, model ELAN DRCII wyposażonego w komorę DRC. Rozdzielanie chromatograficzne Cr(III) i Cr(VI)uzyskano stosując kolumnę C8 Brownlee firmy PerkinElmer działającąw odwróconym układzie faz. Zastosowaną fazę ruchomą stanowi mieszanina 0,8mmol L -1 TBAH oraz0,6 mmol L -1 EDTA. Całkowity czas analizy wynosi 3 min.Zagwarantowanie jakości wyników oznaczania Cr(III) i Cr(VI) w wodzietechniką HPLC-ICP-MS zrealizowano poprzez wyznaczenie parametrówwalidacyjnych, zapewnienie spójności pomiarowej oraz oszacowanie budżetuniepewności. Walidację procedury analitycznej wykonano zgodnie z zaleceniamiopisanymi w normie PN-EN ISO/IEC 17025:2005 [2]. Wyznaczono szeregparametrów charakteryzujących zarówno procedurę analityczną, m.in: granicęwykrywalności (LOD), granicę oznaczalności (LOQ), liniowość oraz precyzję, jak i73

wynik pomiaru: spójność pomiarową oraz niepewność wyniku pomiaru. Uzyskanosatysfakcjonujące wartości odzysku dla obydwu form specjacyjnych chromu (93–113%). Wartości LOD wynoszą odpowiednio: 0,094 μg L -1 dla Cr(III) i 0,10 μg L -1 dlaCr(VI). Dodatkowo, porównano dwie metody szacowania niepewności pomiarowej:metodę modelową oraz opartą na danych z walidacji.Dzięki przeprowadzeniu walidacji procedury analitycznej, zachowaniuspójności pomiarowej oraz oszacowaniu budżetu niepewności zapewniono, iż wynikiuzyskiwane przy zastosowaniu danej metody są wiarygodne.Praca częściowo finansowana w ramach projektu badawczego MNiSzW NN 204140439.Literatura:1. IARC Monographs on the Evaluation of Cancerogenic Risk to Humans.Chromium, Nikiel and Welding, 49 (1990).2. PN-EN ISO/IEC 17025:2005 General requirements for the competence of testingand calibration laboratories.74

OSADY PAR JONOWYCH OKSYETYLENOWANYCHFLUOROTELOMERÓWZ TETRAJODOBIZMUTANEM (III) BARUA. Szymański, A. Zgoła-GrześkowiakPolitechnika Poznańska, Instytut Chemii i Elektrochemii Technicznej,60-965 Poznań, ul. Piotrowo 3Oksyetylenowane fluorotelomery zyskują w ostatnim czasie na znaczeniuw strukturze globalnego popytu na surfaktanty, ze względu na specyficzne cechyużytkowe. Przewidywany wzrost produkcji oraz zastosowań narzuca koniecznośćopracowania metod analitycznych, przydatnych w ich monitoringu środowiskowym.Jedną z klasycznych metod oznaczania oksyetylatów w środowiskowych próbkachwody jest chemiczna metoda jodobizmutanowa (tzw. metoda BiAS), w której są oneoznaczane pośrednio, z ekwiwalentu jonów bizmutu wprowadzonych do próbki wreakcji oksyetylatów z tetrajodobizmutanem(III) baru. Chemizm tej reakcji dlaoksyetylenowanych fluorotelomerów nie był dotychczas badany.Celem tej pracy było otrzymanie osadów par jonowych ztetrajodobizmutanem(III) baru dla wybranych oksyetylenowanych fluorotelomerów(Zonyl FSO-100 i Zonyl FSN-100 produkcji amerykańskiej firmy DuPont, zpolidyspersyjnymi podstawnikami fluorodecylowymi i średnim stopniemoksyetylenowania odpowiednio 5 i 10) oraz ustalenie ich składu. Skład osadów parjonowych ustalono w oparciu o bilans masy eksperymentów wytrącania oraz wynikioznaczania oksyetylenowanych fluorotelomerów pośrednią metodą tensammetryczną(ITM). Chromatografię cieczową w układzie sprzężonym ze spektrometrią mas(HPLC-MS) zastosowano do oceny polidyspersyjności wyjściowych surfaktantów ido zbadania dystrybucji homologów o różnym stopniu oksyetylenowania wotrzymanych osadach par jonowych.Krystaliczne osady par jonowych oksyetylenowanych fluorotelomerów ztetrajodobizmutanem(III) baru mają ogólny wzór Ba(Zonyl) x (BiI 4 ) 2 , gdzie x=1,19-1,74 jest ilością moli oksyetylatu na jeden mol jonów baru. Na jeden jon baruprzypada w nich 8,7-11,9 grup oksyetylenowych, co jest zbieżne z dostępnymi w75

literaturze danymi dla tego typu osadów z innymi oksyetylatami. Wykonano widmamas dla frakcji fluorodecylowych wzorcowych surfaktantów fluorotelomerowych, atakże dla tych samych frakcji w otrzymanych osadach par jonowych ztetrajodobizmutanem(III) baru i w przesączu po ich wytrącaniu. Na wszystkichwidmach maksimum krzywej dystrybucji stopnia oksyetylenowania mieszaninyhomologów, występuje dla homologów o zbliżonym stopniu oksyetylenowania.Efektu takiego nie zaobserwowano nigdy dla osadów par jonowych, zawierającychoksyetylaty z podstawnikami węglowodorowymi w cząsteczce. W tych typowychoksyetylatach z jonami baru kompleksują tylko atomy tlenu z łańcuchaoksyetylenowego. W widmie mas surfaktantu z osadu pary jonowej, maksimum nakrzywej dystrybucji homologów przesunięte jest wtedy w stronę homologów owyższym stopniu oksyetylenowania niż we wzorcu, a w przesączu po wytrącaniuosadu - w stronę homologów z mniejszą ilością grup oksyetylenowych. Woksyetylenowanych fluorotelomerach możliwe jest kompleksowanie z jonami barunie tylko atomów tlenu z łańcucha oksyetylenowego, ale też atomów fluoru zpodstawnika fluorotelomerowego, co znosi różnice podatności na kompleksowanie zjonami baru homologów o różnym stopniu oksyetylenowania.76

OPTYMALIZACJA POTENCJOMETRYCZNEJMETODY OZNACZANIA CHLORKÓWW PALIWACHK. Nicpoń, A. TurekInstytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej, Politechnika Łódzka90-924 Łódź, ul. Żeromskiego 116; akturek@p.lodz.plObecność chloru w paliwach stosowanych w przemyśle jest przyczynąkorozji wysokotemperaturowej. Istota procesu polega na dyfuzji powstającegogazowego chloru w głąb materiału reaktora. W wysokich temperaturach łatwoodparowują również powstające chlorki metali (produkty korozji), co powodujeniszczenie warstwy ochronnej. Działanie korodujące ma też obecny w spalinachchlorowodór.Zgodnie z obowiązującą normą (PN-G-04534) do oznaczania zawartościchloru w paliwach zaleca się stosowanie dwóch alternatywnych metod: (1)miareczkowania argentometrycznego metodą Volharda; (2) miareczkowaniapotencjometrycznego z zastosowaniem siarczkowo-srebrowej elektrodyjonoselektywnej. Mimo swojej prostoty, w praktyce druga z wymienionych metodstwarza znaczne problemy. Szczególnie dotyczy to odczytu punktu końcowegomiareczkowania śladowych ilości chlorków. Stąd często wyniki oznaczania analituuzyskane wymienionymi metodami nie są zgodne.Celem przedstawionej pracy było określenie wpływu wybranych parametrówmetody na wyniki oznaczania chlorków w produktach spalania paliwa stałego (miałwęglowy). Badania dotyczyły: (a) pH analizowanych roztworów; (b) dodatkuizopropanolu; (c) dodatków stosowanych podczas spalania paliwa w bombiekalorymetrycznej (weglan amonu, mieszaniana Eschki). Opisana w Polskiej Normieprocedura spalania próbki i potencjometrycznego oznaczania zawartości chlorkówwymaga stosowania znacznej ilości stężonego kwasu azotowego(V). Końcowe pHroztworu przygotowanego do miareczkowania jest znacznie niższe niż dolna granicazakresu pH zalecanego dla elektrod siarczkowo-srebrowych. W silnie kwaśnymśrodowisku krzywa miareczkowania jest zniekształcona, co w znacznym stopniu77

utrudnia prawidłowy odczyt punktu końcowego. Dodatek izopropanolu obniżarozpuszczalność powstającego chlorku srebra. Stwierdzono, że obecność tegoodczynnika powoduje wyraźny wzrost regularności kształtu krzywej miareczkowania(szczególnie w przypadku próbek o niskim stężeniu chlorków), a tym samympoprawia precyzję metody. Zbadano efekt dodatków stosowanych na etapieprzygotowania próbek paliwa do analizy. Obecność węglanu amonu nie wpływaznacząco na wyniki oznaczeń. Zawartości chlorków oznaczone metodą Volharda byływprawdzie nieco wyższe od otrzymanych metodą potencjometryczną, ale różnica tanie przekraczała dopuszczalnej wartości podanej w normie. Dodatek mieszaninyEschki nie wpływa na wyniki oznaczeń, jednak powoduje zauważalne zniekształceniekrzywych miareczkowania i znacznie utrudnia odczyt punktu końcowego.Autorzy dziękują Pani Kierownik Agacie Kędzierskiej i Pracownikom ZakładowegoLaboratorium Cementowni Warta S.A. za pomoc udzieloną w trakcie realizacjininiejszej pracy.78

CHARAKTERYSTYKA FIZYKOCHEMICZNACIECZY JONOWYCH Z GRUPYSOLI DIDECYLODIMETYLOAMONIOWYCHZA POMOCĄ ODWRÓCONEJ CHROMATOGRAFIIGAZOWEJJ. Ziemblińska, P. Bielecki, W. WasiakZakład Chemii Analitycznej, Wydział Chemii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza,ul. Umultowska 89b, 61-614 PoznańCiecze jonowe stanowią obiekt zainteresowania środowiska naukowego,głównie ze względu na swoje unikatowe właściwości fizykochemiczne, w znacznymstopniu uzależnione od budowy jonowej tych związków, rozmiaru, rozmieszczeniaoraz natury obojga jonów. Potencjał syntetyczny, wynikający z ogromnej liczbymożliwych kombinacji kation-anion, jest obecnie szacowany na 10 18 , co wskazuje nawielofunkcyjność tych związków. Nieprzeciętne właściwości, takie jak bardzo małaprężność par, wysoka stabilność termiczna, szeroki zakres występowania w stanieciekłym, stosunkowo niska przewodność oraz zdolność rozpuszczania szerokieji różnorodnej gamy związków, predestynują ciecze jonowe do stosowania w różnychdziedzinach chemii. Obecnie ciecze jonowe z powodzeniem funkcjonują w wieluobszarach chemii analitycznej. Ich zastosowanie w metodach rozdzielczych cieszy siędużym powodzeniem przez wzgląd na ich dobre właściwości ekstrakcyjne w stosunkudo związków organicznych jak i jonów metali.Głównym celem badań jest zidentyfikowanie oddziaływań pomiędzy 28starannie wybranymi, lotnymi związkami organicznymi a trzema nowymi cieczamijonowymi z grupy soli didecylodimetyloamoniowych z różnymi anionami (ClO - -4 ,BF 4i NO - 3 ), za pomocą odwróconej chromatografii gazowej. Na podstawie wartościzredukowanej objętości retencji ( V ) związków dozowanych na kolumnę, w której0gciecze jonowe stanowią fazę stacjonarną, został obliczony współczynnik aktywności( ) oraz parametry oddziaływań Flory-Huginsa ( ). Badania zostałyprzeprowadzone przy różnych wartościach temperatury w zakresie 35 °C – 80 °C.Został określony wpływ temperatury oraz struktury cieczy jonowych naoddziaływania międzycząsteczkowe oraz wartość współczynnika aktywności.Na podstawie otrzymanych wyników, bazując na wartościach współczynnikaaktywności oraz parametrów oddziaływań Flory-Hugginsa, sprecyzowano różnicepomiędzy poszczególnymi cieczami jonowymi oraz wskazano obszar zastosowaniatych związków w chemii analitycznej.Literatura1. F. Mutelet, J.-N. Jaubert, J. Chromatogr. A, 1102, 256 (2006).2. J.L. Anderson, D.W. Armstrong, G-T. Wei, J. Am. Chem. Soc., May, 2893 (2006).3. A. Voelkel , B. Strzemiecka, K. Adamska, J. Chromatogr. A, 1216, 1551 (2009).79

OZNACZANIE ZAWARTOŚCI RTĘCIORAZ INNYCH METALI CIĘŻKICH W KURZUPOCHODZĄCYM Z MIESZKAŃ AGLOMERACJIPOZNAŃSKIEJP. Domek, J. Mazur, W. WasiakUniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii,Zakład Chemii Analitycznej, ul. Umultowska 89b, 61-614 PoznańDom. Miejsce, do którego uciekamy przed hałasem i wszechobecnymizanieczyszczeniami miejskich ulic, które jawi się nam jako pozbawione zagrożeńschronienie, izolujące nas od środowiska zewnętrznego Ale czy na pewno dom jesttak bezpieczny jak sądzimy? By to sprawdzić został przeprowadzony szereg analiz naobecność rtęci i wybranych metali ciężkich w próbkach kurzu, jako idealnej matrycygromadzącej się w zakamarkach wszystkich pomieszczeń. Jest on główniepostrzegany jako alergen, niemniej jest ośrodkiem kumulacji niebezpiecznychsubstancji, w tym wcześniej wspomnianych metali ciężkich.Materiał do badań stanowił kurz z odkurzaczy pochodzący z mieszkańaglomeracji poznańskiej zebrany w okresie od października do grudnia 2012 roku. Dokażdej próbki dołączona była ankieta zawierająca m.in. informacje na temat okolicymiejsca zamieszkania czy nawyków mieszkańców. W celu porównania zawartościmetali, analizie poddano także kurz pochodzący z pomieszczeń Collegium ChemicumNovum w Poznaniu, gdzie prowadzone były badania. W próbkach kurzu oznaczanocałkowitą zawartość rtęci oraz wybrane metale ciężkie: chromu, miedzi, żelaza, nikluoraz ołowiu. Rtęć oznaczano wykorzystując absorpcyjną spektrometrię atomowąz generowaniem zimnych par rtęci przy użyciu automatycznego analizatora rtęciMercury Analyzer MA – 2. Do określenia zawartości pozostałych metali ciężkichw wybranych próbkach wykorzystano spektrometr emisyjny ze wzbudzeniemplazmowym VISTA-MPX firmy Varian. Przeprowadzono kontrolę jakościotrzymanych wyników przy użyciu certyfikowanego materiału odniesienia BCR ® -062Olive leaves (Olea europaea).80

TERPENOIDY JAKO MARKERYW IDENTYFIKACJI GATUNKÓW KRYPTYCZNYCHANEURA PINGUISJ. Ostrowska, R. Wawrzyniak, W. WasiakZakład Chemii Analitycznej, Wydział Chemii, Uniwersytet im. A. MickiewiczaUmultowaska 89b; 61-614 PoznańAneura pinguis inaczej zwana beznerwem tłustym jest powszechniewystępującym, kosmopolitycznym gatunkiem wątrobowca, czyli prekursorawszystkich roślin lądowych. Bytowanie tych roślin obejmuje obszary północneji południowej Ameryki, Europy (w tym dużej mierze Polski), Azji, Afryki,Madagaskaru, Australii i Nowej Zelandii. Polska nazwa wywodzi się od wyglądurośliny, gdyż plecha wygląda jakby była pokryta warstwą tłuszczu. Do lat 70-tychwątrobowiec ten był uważany za morfologicznie jednorodny. Wrazz wprowadzeniem, do badań taksonomicznych mszaków, metod biochemicznychwykryto w obrębie tego taksonu gatunki kryptyczne, inaczej bliźniacze. Jest to grupablisko spokrewnionych gatunków, które są do siebie na tyle podobne, że ichrozróżnienie na podstawie morfologii jest utrudnione, a często nawet niemożliwe.Występuje u nich całkowita bariera rozrodcza i brak krzyżowania. Do tej poryudowodniono istnienie przynajmniej pięciu gatunków kryptycznych w obrębiekompleksu A. pinguis: A, B, C, D i E. Na terenie Polski wykryto występowaniewszystkich, poza gatunkiem D. Występuje on jedynie na terenie Wysp Brytyjskich.W pracy przedstawiono wyniki badań mających na celu wykazanie różnicw składzie jakościowym, jak i ilościowym związków z grupy terpenoidów, któremogą posłużyć jako chemiczne markery przy weryfikacji poszczególnych gatunkówkryptycznych Aneura pinguis, gdyż obserwuje się występowanie zmiennychgenetycznych, w obrębie gatunku uzależnionych od położenia geograficznego.Do badań wykorzystano materiał mrożony zebrany na obszarze Polski.Analizę przeprowadzono w oparciu o technikę mikroekstrakcji do fazy stacjonarnej.Ze względu na specyfikę oznaczanej grupy związków w badaniach zastosowanowłókno pokryte DVB/CAR/PDMS (diwinylobenzen/karboksen/polidimetylosiloksan).Identyfikację związków przeprowadzono w oparciu o materiał wzorcowyi analizę GC/MS.81

CHEMICZNIE MODYFIKOWANA KRZEMIONKAW TECHNIKACHEKSTRAKCYJNYCH (SPE, SPME, SBSE)I. Rykowska, W. WasiakUniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznejul. Umultowska 89b, 61-614 Poznań, e-mail: obstiwo@amu.edu.plKonieczność oznaczania szeregu zanieczyszczeń w próbkachśrodowiskowych i biologicznych na bardzo niskim poziomie stężeń doprowadziła dorozwoju licznych technik i metod analitycznych. Wśród wielu znanych technikprzygotowania próbek, dwie mikroekstrakcyjne techniki, a mianowicie:mikroekstrakcja do fazy ciekłej (z ang. Liquid-Phase Microextraction – LPME)i mikroekstrakcja do fazy stacjonarnej (z ang. Solid-Phase Microextraction – SPME)znajdują liczne praktyczne zastosowania.Nowe rozwiązania dotyczące ekstrakcji do fazy stałej związane są z jednejstrony z wykorzystaniem nowych sorbentów, z drugiej różnych rozwiązańdotyczących konstrukcji urządzenia, na którym znajduje się sorbent.Plakat przedstawi wyniki badań dotyczące zastosowania krzemionkiz chemicznie związanymi grupami ketoiminowymi jako sorbentu do wydzielaniai zatężania związków organicznych i metali przejściowych z matryc wodnychw technice SPE, SPME i SBSE.Określone zostaną właściwości fizykochemiczne tych sorbentów, napodstawie analizy elementarnej na zawartość węgla, wodoru i azotu. W oparciuo dane tej analizy obliczone zostanie stężenie powierzchniowe związanego silanu[Si], określające stopień pokrycia powierzchni krzemionki reagującym z nią silanem.W celu zbadania powierzchni otrzymanych sorbentów wykonane zostaną pomiarypowierzchni właściwej, widma NMR dla ciała stałego ( 29 Si CP MAS NMR), widmaIR z transformacją Fouriera (FTIR).Ocenie zostanie poddana przydatność modyfikowanej krzemionki, osadzonejmiędzy innymi na ruchomym elemencie sorpcyjnym do zatężania wybranej grupyksenoestrogenów z matryc wodnych. Wśród wybranej grupy analizowanychzwiązków będą między innymi: estron, 4–tert–oktylofenol (4t-OP), 4–nonylofenol(NP) i bisfenol A (BPA).82

OZNACZANIE WYBRANYCH FORM RTĘCIMETODĄ TSIL USA DLLME W POŁĄCZENIUZ CV AASJ. Werner, E. Stanisz, H. MatusiewiczPolitechnika Poznańska, Zakład Chemii Ogólnej i Analitycznejul. Piotrowo 3, 60-965 PoznańRtęć (Hg) jest jednym z najbardziej toksycznych pierwiastków śladowych,istnieje w środowisku w formach nieorganicznych (Hg 2+ , Hg + , HgS) orazorganicznych (CH 3 Hg + , C 2 H 5 Hg + , C 6 H 5 Hg + ).Ze względu na niskie stężenie form rtęci w większości próbekrzeczywistych, przed oznaczaniem wymagane jest ich wydzielenie z matrycyi wzbogacenie. W tym celu stosowane są techniki ekstrakcyjne, główniemikroekstrakcja ciecz-ciecz, mikroekstrakcja do fazy stałej oraz techniki pochodnewykorzystujące ultradźwięki lub promieniowanie mikrofalowe. Ponadto,w nowoczesnych technikach ekstrakcyjnych, zgodnie z zasadami „zielonej chemii”,coraz częściej jako ekstrahenty stosuje się ciecze jonowe, zamiast toksycznychrozpuszczalników organicznych.Spośród metod oznaczania rtęci w próbkach rzeczywistych najczęściejstosowana jest absorpcyjna spektrometria atomowa z generowaniem zimnych par (CVAAS, cold vapour atomic absorption spectrometry). Metoda ta polega na redukcjirtęci (II) do rtęci (0) prze użyciu SnCl 2 lub NaBH 4 , a uzyskana w ten sposób rtęćcharakteryzuje się wysoką prężnością par.Celem niniejszych badań było oznaczenie rtęci nieorganicznej (Hg 2+ ) oraz rtęciorganicznej (CH 3 Hg + ) w próbkach rzeczywistych. W etapie wzbogacania próbkizastosowano wspomaganą ultradźwiękami, dyspersyjną mikroekstrakcję ciecz-cieczprzy użyciu cieczy jonowej (TSIL USA DLLME, task specific ionic liquid,ultrasound-assisted dispersive liquid-liquid microextraction). Zastosowana cieczjonowa - tiosalicylan metylotrioktyloamoniowy była jednocześnie czynnikiemkompleksującym oraz ekstrahentem. W etapie oznaczania zastosowano technikęabsorpcyjnej spektrometrii atomowej w połączeniu z generowaniem zimnych par, doktórej wykorzystano analizator rtęci Aula-254 wyposażony w lampę bezelektrodowąemitująca promieniowanie o długości fali 253,7 nm. Poprawność opracowanejmetody analitycznej sprawdzono oznaczając rtęć w wybranych certyfikowanychmateriałach odniesienia.83

METODYKA OZNACZANIA RADU 226 RaW PRÓBKACH GLEB ZA POMOCĄSPEKTROMETRII ALFAG. Olszewski, A. Boryło, B. SkwarzecUniwersytet Gdański, Wydział Chemii, Zakład Analityki i Radiochemii Środowiska,Instytut Ochrony Środowiska i Zdrowia Człowieka, Sobieskiego 18/1980-952 Gdańsk; e-mail: aborylo@chem.univ.gda.plOpracowano metodę oznaczania radu w próbkach gleb z wykorzystaniemwspółstrącania na siarczanie ołowiu i rozdziale na żywicach jonowymiennych. Przedrozpoczęciem analizy do ok. 0,2 g próbek gleb dodawany jest znacznik odzysku 232 Uw równowadze z 228 Th i 224 Ra. Pobrane próbki gleb są roztwarzane na gorącow mieszaninie stężonych kwasów HCl i HNO 3 . Następnym etapem jest wzbogacanieradu z matrycy (m. in. pierwiastki I grupy i uran) za pomocą współstrącaniaz wykorzystaniem PbSO 4 . Tak otrzymany osad jest odwirowywany i kompleksowanyz użyciem 0,1M amoniakalnego EDTA. Następnie roztwór EDTA wprowadzany jestna anionit Dowex 1x8 (100-200 mesh w formie chlorkowej) w celu oddzielenia raduod toru i aktynu. Kolejnym etapem jest rozdział radu od resztek ołowiu i części baruza pomocą kationitu 50Wx8 (200-400 mesh w formie amonowej) i żywicy Sr-resinfirmy Triskem w 3M HNO 3 . Oddzielony rad poddawany jest elektrolizie w 15 mL0,17M (NH 4 ) 2 C 2 O 4 (pH=2,6) z dodatkiem 400 µg platyny (jako K 2 PtCl 6 ) przynatężeniu prądu 0,7A w czasie 90 min. Pomiar aktywności 226 Ra wykonywane jestprzy użyciu niskotłowego spektrometru alfa Alpha Analyst S470 firmy Canberra-Packard wyposażonego w detektory krzemowe.Prezentowane badania naukowe wsparte zostały finansowo przez Ministerstwo Naukii Szkolnictwa Wyższego w ramach grantu: DS-530-8120-D196-12.84

ZAWARTOŚĆ RADIONUKLIDÓW POLONUI OŁOWIU W PRÓBKACH GLEB Z REJONUSKŁADOWISKA FOSFOGIPSÓW W WIŚLINCEA. Boryło, G. Olszewski, B. SkwarzecUniwersytet Gdański, Wydział Chemii, Zakład Analityki i Radiochemii Środowiska,Instytut Ochrony Środowiska i Zdrowia Człowieka, Sobieskiego 18/19,80-952 Gdańsk; e-mail: aborylo@chem.univ.gda.plCelem badań było oznaczenie zawartości izotopów210 Po oraz210 Pbw próbkach gleb zebranych w 2012 roku w bliskim sąsiedztwie hałdy fosfogipsów wWiślince. Zawartość 210 Po i 210 Pb w analizowanych próbkach gleb mieściło sięodpowiednio w zakresie od 2,72±0,18 mBq·g —1 m.m. do 322,17±16,10 mBq·g —1m.m. oraz od 2,81±0,24 mBq·g —1 m.m. do 165,35±2,99 mBq·g —1 , podczas gdywartości stosunku aktywności 210 Po/ 210 Pb wynosiły od 0,70±0,05 do 2,15±0,13.Większe zawartości oznaczanych radionuklidów odnotowano w próbkach glebzebranych do analizy ze zbocza i podnóża hałdy, zdecydowanie mniejsze natomiastw próbkach gleb, które zebrano z rejonów stosunkowo oddalonych od hałdy, co jestzwiązane z procesami wypłukiwania i wietrzenia z hałdy do terenów znajdujących sięw niedalekiej odległości. Otrzymane wyniki zawartości analizowanych radionuklidówprzedstawiono graficznie w postaci map rozkładu z wykorzystaniem interpolacjimetodą naturalnego sąsiada (Spatial Analysis and Decision Assistance (SADA), copozwoliło na wyodrębnienie wokół składowiska 4 stref radiochemicznych,określających skażenie radionuklidami 210 Po i 210 Pb: strefy wokół podnóża hałdy,strefy zbocza hałdy, strefy znajdującej się na drugim brzegu Martwej Wisły i strefypól uprawnych wokół składowiska fosfogipsów w Wiślince. Wykonano równieżwykresy rozkładu zawartości 210 Po i 210 Pb w zależności od odległości, co z koleipozwoliło określić strefę o największym skażeniu radiochemicznym. Wartościstosunku aktywności 210 Po/ 210 Pb są w większości próbek zbliżone do jedności, cowskazuje, że analizowane radionuklidy znajdują się w stanie względnej równowagipromieniotwórczej. Odstępstwa od stanu równowagi promieniotwórczej sąprawdopodobnie wynikiem stosowania nawozów fosforowych na polach uprawnychwokół składowiska fosfogipsów.Prezentowane badania naukowe wsparte zostały finansowo przez Ministerstwo Naukii Szkolnictwa Wyższego w ramach grantu: DS-530-8120-D196-12, BW-538-8120-1470-11 i BW-538-8120-1078-12. Praca naukowa współfinansowana ze środkówEuropejskiego Funduszu Społecznego, w ramach Programu Operacyjnego KapitałLudzki, Priorytetu IV, projekt pt. „Program wdrożenia nowoczesnych elementówkształcenia w Uniwersytecie Gdańskim”, Zadanie „Stypendia naukowe dladoktorantów szansą na rozwój gospodarki”85

BIOAKUMULACJA WYBRANYCH METALICIĘŻKICH W ROŚLINACH UPRAWNYCHI ŁĄKOWYCH W REJONIE SKŁADOWISKAFOSFOGIPSÓW W WIŚLINCEA. Boryło, W. NowickiZakład Analityki i Radiochemii Środowiska, Zakład Dydaktyki Chemii, InstytutOchrony Środowiska i Zdrowia Człowieka, Uniwersytet Gdański, 80-952 Gdańsk,ul. Sobieskiego 18/19, aborylo@chem.univ.gda.pl, waldek@chem.univ.gda.plFosfogips jest produktem ubocznym powstającym podczas produkcji kwasufosforowego i nawozów fosforowych, a jego składowanie stanowi problem dla wielukrajów. Olbrzymie ilości fosfogipsów zrzucane są do mórz i oceanów lub składowanew postaci hałd. Hałda fosfogipsów w Wiślince powstawała przez ponad 30 lat. Skałyfosforytowe, które wykorzystywano do produkcji kwasu fosforowego zawierająznaczne ilości metali ciężkich. Zgodnie z raportem Agencji Ochrony Środowiskamogą one powodować chemiczne zagrożenie dla zdrowia człowieka i środowiska.Metale, które pełnią rolę mikroelementów w organizmach żywych,występują zazwyczaj w ilościach śladowych, ściśle określonych dla poszczególnychgatunków. Niedobór metali, jak również ich nadmiar może być szkodliwydla organizmów żywych. W zależności od stopnia zagrożenia środowiska metalemożna podzielić na cztery grupy: pierwiastki o bardzo wysokim stopniu (Cd, Hg, Zn,Pb, Cr, Ag, Au, Sb, Sn, Tl), pierwiastki o dużym stopniu (Mn, Fe, Se, Mo),pierwiastki o średnim stopniu (Ni, Co, V) i pierwiastki o niskim stopniu (Zr, Ta, Nb,La). Źródłem metali ciężkich w środowisku są naturalne procesy geochemiczne(wietrzenie skał, procesy glebowe, pożary lasów, erupcje wulkaniczne) i liczneprocesy antropogeniczne (liczne gałęzie przemysłu metalurgicznego i chemicznegooraz nawożenie pól uprawnych). Do badań wybrano rośliny łąkowe (mniszeklekarski, pięciornik gęsi, turzyca pospolita) oraz rośliny uprawne (marchew,pietruszka, por, buraki, sałata, cebula). Materiał porównawczy (próbki kontrolne)zebrano z okolic Osieka (okolice Starogardu Gdańskiego).Celem prezentowanej pracy było określenie zawartości wybranych metaliciężkich oraz próby określenia ich możliwej migracji do rośliny w próbkachroślinnych z okolic składowiska odpadów fosfogipsowych w Wiślince.Głównym źródłem nagromadzenia metali ciężkich w roślinach uprawnychi łąkowych jest system korzeniowy. Nieznaczną rolę w procesie bioakumulacji metaliciężkich do wnętrza rośliny odgrywa natomiast suchy i mokry opad atmosferyczny.Zawartości metali ciężkich we wszystkich analizowanych roślinach łąkowychi uprawnych pobranych z okolic składowiska fosfogipsów były odpowiednio czteryi trzy razy wyższe w porównaniu do roślin, które zebrano z terenówniezanieczyszczonych, znacznie oddalonych od hałdy. Średnie wartości zawartościmetali w roślinach uprawnych i łąkowych z okolic składowiska oszacowanoodpowiednio na 149,7 µg/g m.m. i 834,7 µg/g m.m., natomiast średnie wartościzawartości metali w obu analizowanych grupach roślin z terenów86

nieuprzemysłowionych wynosiły odpowiednio 57,3 µg/g m.m. oraz 245,6 µg/g m.m.Znacząco wyższe zawartości metali w roślinach pobranych w sąsiedztwieskładowiska fosfogipsów pozwalają wnioskować, że ich konsumpcja w dłuższymokresie czasu może być niebezpieczna dla ludzi i wypasanych tam zwierząt.Prezentowane badania naukowe wsparte zostały finansowo przez Ministerstwo Naukii Szkolnictwa Wyższego w ramach grantów: DS/530-8120-D196-12 i DS/530-8140-D198-12.87

IDENTYFIKACJA WŁÓKIEN AZBESTUCHRYZOTYLOWEGO PRZY UŻYCIUMIKROSKOPU POLARYZACYJNEGOK. Makowska 1) , S. Lipiecka 1) , Z. Kowalkiewicz 1) , D. Kruk 1) ,W. Urbaniak 1,2)1)Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Chemiiul. Umultowska 89B, 61-614 Poznań2)Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy, Wydział Technologii i InżynieriiChemicznej, ul. Seminaryjna 3, 85-326 BydgoszczNajważniejszym aktem prawnym, który zapoczątkował proces usuwaniaazbestu z terytorium Polski jest Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakaziestosowania wyrobów zawierających azbest [1]. Zgodnie z tą ustawą zakazanoprodukcji, stosowania oraz obrotu wyrobami zawierającymi azbest. Zakaz ten dotyczywszystkich form mineralogicznych azbestu: chryzotylowego, krokidolitowego,amozytu, azbestu antofylitowego, azbestu tremolitowego oraz azbestuaktynolitowego. Obecnie na terenie Polski znajduje się około 14,5 milionów tonwyrobów zawierających azbest, które należy, zgodnie z Programem oczyszczaniakraju z azbestu na lata 2009-2032, usunąć z terytorium naszego kraju do roku 2032[2]. Zabezpieczenie tak znacznych ilości wyrobów azbestowych wiąże sięz opracowaniem szeregu przepisów prawnych regulujących odpowiedniepostępowanie z wyrobami oraz odpadami zawierającymi azbest, a także z samymminerałem azbestowym. Istnieje również konieczność opracowania metodunieszkodliwiania włókien azbestowych oraz metod służących do ich identyfikacjii oznaczania.Mikroskopia polaryzacyjna (PLM) jest stosunkowo prostą, szybką, niezbytkosztowną i efektywną metodą identyfikacji włókien azbestu. Wykorzystuje ona fakt,że każdy rodzaj azbestu posiada charakterystyczną morfologię oraz właściwościoptyczne. Wymaga jedynie odpowiednio przeszkolonego personelu i specjalnegowyposażenia mikroskopu w akcesoria dedykowane do oznaczania azbestu. Badaniawykonane przy użyciu PLM pozwalają na odróżnienie azbestu od włókien innegorodzaju [3] oraz określenie poszczególnych odmian tego minerału za pomocąwyznaczenia jego właściwości optycznych takich jak dwójłomność, barwa czywspółczynnik załamania światła.W prezentowanej pracy przedstawiona zostanie metoda identyfikacji włókienazbestu chryzotylowego przy użyciu mikroskopu polaryzacyjnego, która może miećjednocześnie zastosowanie do wykluczenia obecności tego minerałuw unieszkodliwionych metodami chemicznymi próbkach zawierających pierwotniechryzotyl.Literatura:[1] Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierającychazbest (Dz. U. z 1997 r., Nr 101, poz. 628 z późn. zm.; Tekst jednolity: Dz. U. z 200488

. Nr 3, poz. 20);[2] Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032, MinisterstwoGospodarki, Warszawa, lipiec 2009, przyjęty przez Radę Ministrów dnia 14 lipca2009 r.;[3] Grażyna Stroszejn – Mrowca, Identyfikacja azbestu w próbkach materiałówz zastosowaniem mikroskopu optycznego polaryzacyjnego i kontrastu fazowego(MOP). Prezentacja metody i wyników jej zastosowania. Medycyna Pracy 2003; 54(6): 567 — 572.89

ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA WŁÓKNAMIRESPIRABILNYMI I SPOSOBY ICH ANALIZYS. Lipiecka 1) , K. Makowska 1) , Z. Kowalkiewicz 1) , W. Urbaniak 1,2)1)Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Chemiiul. Umultowska 89B, 61-614 Poznań2)Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy, Wydział Technologii i InżynieriiChemicznej, ul. Seminaryjna 3, 85-326 Bydgoszcz,e-mail: sylwia.lipiecka@gmail.comWykorzystanie różnorodnych włóknistych materiałów, w tym równieżnanowłókien, w przemyśle wciąż wykazuje tendencje wzrostowe. Zwiększoneprodukcja i użycie wyrobów zawierających włókna, spowodowało wzrostzanieczyszczenia środowiska tym czynnikiem. Wymagało to opracowania orazwprowadzenia odpowiednich technik analizy tych cząstek, obecnych główniew powietrzu [1].O szkodliwości włókien decyduje nie tylko skład chemiczny, ale przedewszystkim ich wymiary, od których zależy stopień penetracji w układzieoddechowym człowieka i związane z tym ryzyko występowania różnych patologii. Zaniebezpieczne dla zdrowia uważa się włókna o wymiarach respirabilnych, któredefiniowane są jako struktury o długości powyżej 5 μm, średnicy poniżej 3 μm,a także stosunku długości do średnicy przekraczającym 3:1 [2]. Te parametryaerodynamiczne powodują, że takie włókna są jakby zawieszone w powietrzu,swobodnie przemieszczają się w środowisku i mogą w łatwy sposób wniknąć do płucczłowieka wraz z wdychanym powietrzem, wywołując niekiedy groźne chorobyukładu oddechowego.Początkiem zainteresowań i badań nad właściwościami i obecnością włókienw otoczeniu człowieka były doniesienia o szkodliwości azbestu [3]. Obecnie w kręguzainteresowań pozostają także włókna szklane, glinokrzemianowe i inne. Długi okreslatencji chorób azbestozależnych, średnio 15-40 lat od pierwszego narażenia możnaodnieść do prężnie rozwijającej się nanotechnologii, stosowanej właściwie dopiero od10 lat, stąd trudno z całą pewnością wykluczyć szkodliwy wpływ tych materiałów nazdrowie człowieka [4].Do analizy zawartości włókien respirabilnych przede wszystkimw powietrzu, ale również i w innych matrycach, wykorzystuje się głównie technikimikroskopowe, od najprostszych: optycznych, aż po zaawansowane, wykorzystującemikroskopię elektronową. Inne metody mają ograniczone możliwości dostarczaniainformacji o istotnej w tym przypadku strukturze i morfologii materiału [1-3].W pracy zostaną krótko przedstawione i scharakteryzowane sposobyoznaczania włókien respirabilnych. Analizy te stają się szczególnie istotne w związkuz nowymi wymaganiami określonymi postanowieniami ECHA [5], dotyczącymiwłóknistych glinokrzemianów. Przepisy te mają wpływ na różne gałęzie przemysłu,w tym także na gospodarkę różnymi odpadami, np. pochodzącymi z przeróbkikatalizatorów.90

Literatura:1 Mikheev M.I., Determination of airborne fibre number concentrations, ISBN 92 4154496 1, WHO, Genewa, 1997.2. Norma PN-88 Z-04202/02 „Ochrona czystości powietrza. Badanie zawartościazbestu. Oznaczanie stężenia respirabilnych włókien azbestu na stanowiskachpracy metodą mikroskopii optycznej”, 1988.3. Baron P., Measurement of Airborne Fibers: A Review, Industrial Health, 39, 39-50,20114. Jurkowski B., Wpływ nanocząstek na stan zdrowia ludzi, Tworzywa Sztucznew Przemyśle, 26-28, 1/2011.5. The European Chemicals Agency, Consolidation of the Candidate List (Decision ofthe ECHA), Doc: ED/95/2012, Helsinki, 2012.91

WOLTAMPEROMETRIA INWERSYJNA, TECHNIKAICP-MS I CHROMATOGRAFIA JONOWAZ DETEKCJĄ UV/VIS W OZNACZANIU MIEDZI,KADMU I CYNKU W WODACH PITNYCHK. Wójcik 1) , M. Balcerzak 1) , W. Stokarski 2) , D. Lech 3)1)Politechnika Warszawska, Wydział Chemiczny, Katedra Chemii Analitycznej,ul. Noakowskiego 3, 00-664 Warszawa2)Metrohm Polska, ul. Centralna 27, 05-816 Opacz-Kolonia3)Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, CentralneLaboratorium Chemiczne, ul. Rakowiecka 4, 00-975 WarszawaOznaczanie śladowych ilości metali ciężkich w wodach pitnych stanowiważny parametr kontroli jakości tych wód z racji możliwości negatywnegoodziaływania zwiększonych ilości metali na zdrowie konsumentów. Dopuszczalneilości potencjalnie toksycznych metali podlegają regulacjom prawnym, w PolsceRozporządzeniom Ministra Zdrowia (np. 0,003 mg/L (Cd), 1,0 mg/L (Cu) w wodachmineralnych, źródlanych i stołowych (Dz. U. 2011, nr 85, poz. 466)).W prezentowanej pracy porównano możliwości trzech technikanalitycznych: woltamperometrii inwersyjnej (ASV), techniki ICP-MSi chromatografii jonowej (IC) z detekcją UV/Vis w oznaczaniu miedzi, kadmui cynku w wybranych wodach pitnych (wodociągowych, mineralnych i leczniczych).Stężenia jonów metali oznaczano bezpośrednio w badanych próbkach wód lub po ichwstępnym rozcieńczeniu. Pomiary woltamperometryczne w trybie wiszącej kroplirtęciowej (HMDE) prowadzono z wykorzystaniem aparatu 797 VA ComputraceMetrohm wyposażonego w wielofunkcyjną elektrodę rtęciową (elektroda pracująca),elektrodę chlorosrebrową (referencyjna) i elektrodę platynową (pomocnicza) metodądodatku wzorca. Pomiary techniką ICP-MS przeprowadzono z wykorzystaniemaparatu ICP-MS Elan DRC II firmy Perkin Elmer z zastosowaniem rodu i renu jakowzorców wewnętrznych. W badaniach techniką IC-UV-Vis stosowano chromatografjonowy 881 Compact IC firmy Metrohm z kolumną C4-150/4,0i spektrofotometryczną detekcją po za-kolumnowej derywatyzacji z wykorzystaniem4-(2-pirydyloazo)rezorcynolu (PAR) jako czynnika chromogenicznego.Wyznaczone granice oznaczalności (LOQ) badanych analitów wynosiłyodpowiednio: 1,96 (Cu), 0,06 (Cd) i 0,99 (Zn) ng/mL [ASV], 0,05 (Cu), 0,05 (Cd)i 1,0 (Zn) ng/mL [ICP-MS] i 10 (Cu), 10 (Cd) i 5 (Zn) ng/mL [IC-UV/Vis].Oznaczano miedź w zakresie 4-4,44 ng/mL (wody wodociągowe),

PORÓWNANIE ZAWARTOŚCI WANADUW GLEBACH WOKÓŁ TERENÓWUPRZEMYSŁOWIONYCH I ROLNICZYCHB. Marczewska, A. Kramek, R. KuziołaInstytut Inżynierii Środowiska, KUL JPII Lublin, Ofiar Katynia 6a,37-450 Stalowa Wola.Działanie biologiczne wanadu uzależnione jest od jego stopnia utlenienia.Wraz ze wzrostem stopnia utlenienia zwiększa się również toksyczność tegopierwiastka. Największym źródłem zanieczyszczającym powietrze, wodę i glebęwanadem są źródła antropomorficzne, związane z przemysłem chemicznymi spalaniem paliw.Podawana w literaturze zawartość wanadu w glebie w środowiskunaturalnym waha się od ilości śladowych do kilkuset μg g-1. Średnia zawartośćwanadu w glebach wynosi od 10 do 220 μg g-1. Zawartość wanadu w glebachzwiązana jest z rodzajem skał macierzystych, z których jest formowana gleba.Występowanie wanadu w roślinach o zawartościach niższych niż 2 μg·g-1 zwiększasyntezę chlorofilu przyswajalność potasu, asymilację azotu zaś w wyższych powodujechlorozy i ograniczenie wzrostu. Również u człowieka wanad w śladowych ilościachpełni rolę mikroelementu, natomiast większe zawartości mogą wywoływać m.in.depresję, niewydolność nerek, zawał serca, niedokrwistość i raka płuc.Oznaczanie zawartości wanadu, który występuje w formach toksycznych,a jednocześnie uczestniczy w łańcuchach pokarmowych gleba-roślina-zwierzęczłowiek,w glebach znajdujących się w pobliżu zakładów przemysłowych i naterenach, gdzie przemysł praktycznie nie istnieje należą do ważnych problemówanalitycznych.Celem niniejszej pracy było porównanie na podstawie danych literaturowychzawartości wanadu, w próbach gleby wierzchniej, wokół wybranych zakładówprzemysłowych z zawartościami wanadu na terenach rolniczych w wybranychrejonach świata. Są to tereny wokół kopalni wanadu Vametco obok Pretoriiw Południowej Afryce, Dąbrówka Wielka obok Częstochowy (Polska) rafineria RopyPłock (Polska) elektrownia zasilana olejem ciężkim Szazhalombatta (Węgry),elektrownia Jamshoro, Sindh (Pakistan), odpady komunalne w Montcada (Hiszpania)i Siedlec (Polska) oraz ośrodek przemysłowy Będzin (Polska).Tereny rolnicze togrunty orne Mehrabpur (Pakistan), Campus Chittagong University (Bangladesz),rejon Barcelony (Hiszpania), Miedzyrzec Podlaski (Polska), Park Krajobrazowy obokPłocka (Polska), Justynów koło Łodzi (Polska).93

Próbki gleby pobierano z wierzchnich warstw gleby, pomiary zawartościwanadu w próbkach były wykonywane procedurą z ekstrakcją, a pomiar stężeniawanadu stosując techniki: spektroskopię UV-VIS oraz ET AAS, ISP MS, ACP AES,ISP AES. Zawartość V(V) w próbkach gleby jest na ogół niższe niż zawartość V(IV).Zawartości całkowite wanadu w próbkach z terenów rolniczych z dala od obiektówprzemysłowych wynosiły od 1-72 μg g -1 . Należy przypuszczać że zawartość ta byłazwiązana ze składem skały macierzystej, natomiast w okręgach przemysłowychwahało się w granicach od 1-7160 μg g -1 . Gleba powyżej wartości 220 jak się wydajewymaga rekultywacji.94

WPŁYW FUROSEMIDU W OBECNOŚCI GLUKOZYNA ELEKTROFORETYCZNY OBRAZ ALBUMINYLUDZKIEJ STOSUJĄC DO BARWIENIA BIAŁKACOMASSIE BRILLANT BLUE LUB AgNO 3B. Marczewska 1) , M. Rycyk 2) , R. Kuzioła 1)1)Instytut Inżynierii Środowiska, KUL JPII Lublin, Ofiar Katynia 6a, 37-450 StalowaWola,2)Instytut Biotechnologii, KUL JPII Lublin, Konstantynów 1I, 20-708 LublinDo oznaczania albuminy ludzkiej (HSA) stosowano elektroforezę żelowąnatywną, która umożliwia badanie białek bez ich modyfikacji. Albumina jest białkiemosocza, która w niewielkich ilościach znajduje się w moczu, a jej stężenie jestmarkerem prawidłowego funkcjonowania nerek.Celem pracy było zbadanie wpływu obecności wybranych środkówfarmaceutycznych (furosemid) w obecności glukozy na elektroforetyczny obrazalbuminy osocza ludzkiego przy zastosowaniu różnych technik wybarwiania białka.Badania przeprowadzono w roztworach modelowych imitujących moczo stężeniu 50 mg L -1 albuminy ludzkiej, w buforze fosforanowym o pH= 6,5i w roztworach rzeczywistych (mocz) oraz w tych roztworach w obecności 1% i 5 %glukozy (cukrzyca), furosemidu (lek moczopędny) o stężeniu 80 mg L -1 coodpowiada dawce furosemidu na dobę, a także w obecności cukru i furosemidu.(podawanie leku chorym na cukrzycę). Do określania stężenia białka zastosowanobarwnik Comassie Brillant Blue G-250 (CBB) oraz porównawczo jony srebra Ag + .Wartości otrzymane w wyniku rozdziału albuminy oraz albuminy z 1% i 5% glukozą,wybarwianej dwiema metodami, wskazują że obecność glukozy powodujezmniejszenie pola powierzchni plamek albuminy, co wskazuje na pozornezmniejszenie stężenia albuminy. Zmiany te są większe przy większym stężeniu.W stosowanej metodzie przy wybarwianiu żelu metodą AgNO 3 zmiany są bardziejwidoczne. Zmniejszenie stężenia jest pozorne i wiąże się prawdopodobnie z glikacjąalbuminy w miejscach łączenia albuminy z barwnikiem. Wyniki dla procesuelektroforezy albuminy i albuminy z dodatkiem furosemidu o stężeniu 80 mg L -1wskazują na pozorne zwiększenie stężenia albuminy, za co odpowiedzialne jestpowstawanie kompleksu albumnia-lek, który wpływa na zmianę konformacji białkai uwalnia dostęp cząsteczek barwnika do aktywnych grup albuminy. Analiza roztworuzawierającego 5% glukozy i 80 mgl -1 furosemidu w roztworze albuminy wskazujezmniejszenie pola powierzchni plamek do wartości zbliżonej do tej, którą otrzymanow obecności tylko 5% glukozy. Świadczyłoby to o silniejszym oddziaływaniu na95

iałko glukozy niż furosemidu, a być może w ogóle utrudnieniu łączenia lekuz albuminą w wyniku czego mogłaby ulec upośledzeniu funkcja jego transportu.Azotan srebra do wybarwiania żeli uzyskanych po rozdzialeelektroforetycznym albuminy wykazuje większą czułość niż CBB. Metoda srebrowapomimo większej czułości jest czasochłonna i droższa. Nasuwa się więc pytanie,którą metodę można uznać za lepszą? Jednoznacznie nie można na nie odpowiedzieć.Wybór metody wybarwiania powinien być uzależniony od stężenia oraz od rodzajuanalizowanych substancji.96

METODA ICP-MS W ANALIZIE OSADÓWJEZIORNYCHOZNACZANIE PIERWIASTKÓW ZIEM RZADKICHD. Karmasz, J. RetkaPaństwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, CentralneLaboratorium Chemiczne, ul. Rakowiecka 4, 00-975 WarszawaW Polsce od 1990 r. w ramach programu Państwowego MonitoringuŚrodowiska (PMŚ) prowadzone są, między innymi, badania osadów jeziornych. Sąone wykonywane dla jezior należących do sieci regionalnej monitoringu i 23 jeziorreperowych sieci krajowej monitoringu. Badania w jeziorach należących do sieciregionalnej wykonywane są co kilka lat, najczęściej co pięć, natomiast badaniaw jeziorach reperowych co 2 lata. Każdorazowo pobieranych jest ok. 150 próbekosadów jeziornych. Głównym celem prowadzonych badań jest monitorowaniezawartości metali ciężkich i wybranych szkodliwych związków organicznych.W ostatnich latach pojawiło się również zainteresowanie zawartościąpierwiastków ziem rzadkich. Badania te pozwalają uzupełniać informacjeo geochemii środowiska.Centralne Laboratorium Chemiczne PIG-PIB wychodząc naprzeciwpotrzebom swoich zleceniodawców opracowało metodę badawczą, wykorzystującąspektrometrię mas z jonizacją w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-MS),pozwalającą oznaczyć zawartość pierwiastków ziem rzadkich w próbkach osadówjeziornych.W niniejszej pracy zaprezentowano wyniki oznaczeń REE dla ponad 150próbek osadów jeziornych. Przedstawiono sposób ich przygotowania oraz warunkipomiarowe (wybrane izotopy, potencjalne interferencje, granice oznaczalności,precyzję). Do badań wykorzystano spektrometr mas Elan DRC II firmy Perkin Elmer.97

METROLOGICZNE ASPEKTY OZNACZANIAKOBALTU METODĄ ATOMOWEJSPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ POWZBOGACENIU NA MODYFIKOWANYCHWĘGLACH AKTYWNYCHM. Otto, J. Dobrzyńska, A. Mróz, R. DobrowolskiUniwersytet Marii Curie – Skłodowskiej, Wydział Chemii, Zakład ChemiiAnalitycznej i Analizy Instrumentalnej, pl. M.C. Skłodowskiej 3, 20-031 LublinAtomowa spektrometria absorpcyjna z atomizacją w piecu grafitowym(GF AAS) jest techniką często stosowaną do oznaczania śladowych ilości nikluw różnego rodzaju materiałach. Jednakże oznaczanie pierwiastków występującychw skomplikowanych próbkach środowiskowych i żywności za pomocą tej technikimoże być niemożliwe ze względu na ich niską zawartość oraz występowanie silnychefektów interferencyjnych. Stąd niezbędne staje się ich wstępne wydzielaniei wzbogacanie z badanych próbek bezpośrednio przed właściwym oznaczaniem.Jednym z takich sposobów jest selektywna adsorpcja jonów metali na węglachaktywnych, uzyskiwana poprzez ich odpowiednią modyfikację. Zaletą stosowaniatego rodzaju adsorbentów jest również możliwość ich bezpośredniego lub w postacizawiesiny wprowadzania do atomizera elektrotermicznego spektrometru AAS, przezco mogą być uzyskiwane wysokie współczynniki wzbogacenia [1]. Jednakże każdydodatkowy etap, wprowadzany w procedurze analitycznej oznaczania pierwiastkówśladowych jest dodatkowym źródłem niepewności otrzymywanego wyniku.Celem pracy była ocena możliwości zastosowania impregnowanegodimetyloglioksymem (DMG) węgla aktywnego do wzbogacania jonów Co(II)z roztworów wodnych uzyskanych w wyniku roztwarzania kwasem azotowym(V)próbek roślinnych i żywności. W tym celu przeprowadzono właściwą modyfikacjęwęgla aktywnego, a otrzymany preparat został wykorzystany do optymalizacjiwarunków adsorpcji jonów Co(II). Opracowano oraz zwalidowano proceduręoznaczania kobaltu w roztworach wodnych po jego wzbogaceniu z wykorzystaniemwęgla impregnowanego 1% roztworem DMG z zastosowaniem atomowejspektrometrii absorpcyjnej i techniki dozowania zawiesiny węgla aktywnego doatomizera elektrotermicznego. W związku ze złożonością etapu przygotowaniapróbek zidentyfikowano i przeanalizowano poszczególne źródła niepewnościzaproponowanej procedury analitycznej. Oszacowano również wartości niepewnościrozszerzonej proponowanego postępowania analitycznego zgodnie z wytycznymiopisanymi w przewodniku GUM [2].Literatura:1. R. Dobrowolski, Stud. Surf. Sci. Catal., Part B, 120 (1999) 7772. ISO, Guide to the Expression of Uncertainty In Measurement, Geneva, 199598

WZBOGACANIE PALLADU Z WYKORZYSTANIEMSBA-15 MODYFIKOWANEGO MONOMERAMIZAWIERAJĄCYMI ATOMY AZOTU I SIARKIJ. Dobrzyńska, M. Otto, A. Mróz, R. DobrowolskiZakład Chemii Analitycznej i Analizy Instrumentalnej, Wydział Chemii,Uniwersytet Marii Curie – Skłodowskiej, pl. M. C. Skłodowskiej 3, 20-031 LublinPallad znajduje szerokie zastosowanie w katalizatorach, stomatologii,przemyśle telekomunikacyjnym oraz do produkcji biżuterii. Rosnące zużycie palladusprawia, że konieczna staje się kontrola jego zawartości w wodach, glebach,żywności, a także w ludzkich tkankach. Udowodniono, że w przypadku palladuznaczne ilości tego pierwiastka są rozpuszczalne w wodzie [1]. Monitoring zawartościmetali szlachetnych w próbkach środowiskowych jest zatem niezwykle ważnyz punktu widzenia zdrowia ludności. Ze względu na niskie zawartości palladuw wodzie pitnej i próbkach pochodzenia roślinnego niezbędne jest wprowadzenieetapu wzbogacania do procedury analitycznej. Zaletą wstępnego wzbogacania, opróczpoprawy czułości oznaczeń, jest usunięcie matrycy próbki i tym samym zmniejszeniebądź eliminacja interferencji.Mezoporowate materiały typu SBA-15 modyfikowane odpowiednimigrupami organicznymi wykazują znaczne powinowactwo do jonów metaliszlachetnych [2]. Ich właściwości adsorpcyjne w dużym stopniu zależą od warunkówsyntezy, ilości i rodzaju powierzchniowych grup funkcyjnych obecnych w strukturzeoraz porowatości. SBA-15 cechują się bardzo dużą powierzchnią właściwą, niekiedyprzekraczającą 1000 m 2 /g.Celem tej pracy było opracowanie procedury oznaczania palladuzawierającej etap wstępnego wzbogacania z wykorzystaniem modyfikowanego SBA-15. Do wzbogacania jonów Pd(II) zastosowano materiały hybrydowe zsyntetyzowanemetodą zol-żel na drodze kondensacji tetraetoksysilanu (TEOS) z monomeramizawierającymi atomy azotu oraz siarki. W celu wyznaczenia optymalnych warunkówwzbogacania określono wpływ pH na adsorpcję jonów Pd(II) oraz kinetykę adsorpcjina modyfikowanych SBA-15. Wyznaczono przebieg izoterm adsorpcji jonów Pd(II)na zsyntezowanych materiałach krzemoorganicznych. Zbadano również efektywnośćdesorpcji palladu z SBA-15 przy użyciu roztworów kwasu azotowego(V),chlorowodorowego oraz kwaśnego roztworu tiomocznika. Przeprowadzoneeksperymenty wykazały, że adsorpcja palladu na badanych materiałach jestnieodwracalna, zatem techniką z wyboru pozwalającą na przeprowadzenie oznaczeniajest atomowa spektrometria absorpcyjna z zastosowaniem dozowania zawiesinysorbentu do atomizera elektrotermicznego.Literatura:1. K.H. Ek, G.M. Morrison, S. Rauch, Sci. Total Environ., 2004, 334, 212. T. Kang, Y. Park, J. Yi, Ind. Eng. Chem., 2004, 43, 147899

ADSORPCJA JONÓW Pt(IV)NA MODYFIKOWANYCH WIELOŚCIENNYCHNANORURKACH WĘGLOWYCHA. Mróz, J. Dobrzyńska, M. Otto, R. DobrowolskiUniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Chemii, Zakład ChemiiAnalitycznej i Analizy Instrumentalnej, pl. M. C. Skłodowskiej 3, 20-031 LublinZastosowanie platyny w różnych dziedzinach przemysłu przyczyniło się doznacznego wzrostu jej zawartości w środowisku. Istotnymi źródłami zanieczyszczeńplatyną są przemysł chemiczny, samochodowy, chemiczny, medycyna, jubilerstwo,przemysł szklarski oraz elektroniczny. Coraz większe ilości platyny przedostają siędo środowiska Z tego powodu konieczna staje się kontrola zawartości platynyw glebach, roślinach i pyłach drogowych. Oznaczanie platyny na poziomie ng/g lubpg/g w próbkach środowiskowych jest nadal poważnym wyzwaniem dla analityka zewzględu na duży stosunek matrycy do analitu oraz występujące interferencjechemiczne.Metody analityczne stosowane do oznaczeń platyny, takie jak neutronowaanaliza aktywacyjna (NAA) czy absorpcyjna spektrometria atomowa (AAS), zewzględu na niskie zawartości platyny lub występujące efekty interferencyjne, bardzoczęsto nie pozwalają na jej oznaczenie w wielu próbkach. Z tego powodu koniecznestaje się wprowadzenie dodatkowego etapu do procedury analitycznej, który polegana wzbogaceniu platyny lub/i oddzieleniu jej od matrycy. W tym celu stosowano jużwiele metod wzbogacania, jednak najbardziej efektywną wydaje się ekstrakcja dofazy stałej, w której stosuje się różnego rodzaje sorbenty. Coraz częściej jakomateriały adsorpcyjne jonów metali są stosowane różnego rodzaju nanomateriaływęglowe. Nanorurki węglowe (CNTs) stanowią grupę bardzo ciekawych materiałów,które są atrakcyjne nie tylko dlatego, iż stanowią interesujący przedmiot badańnaukowych, ale również dlatego, że posiadają duże zdolności adsorpcyjne, któremożna zwiększyć przez odpowiednią ich modyfikację.W pracy przedstawiono wyniki badań wpływu modyfikacji wielościennychnanorurek węglowych na ich właściwości adsorpcyjne jonów Pt(IV). Zbadano wpływpH, jonów chlorkowych i azotanowych(V) na adsorpcję Pt(IV) na CNTs orazwyznaczono izotermy adsorpcji. Określono również stopień desorpcji platynyz nanorurek węglowych w zależności od stężenia użytego kwasu chlorowodorowego,azotowego(V) i tiomocznika.Literatura:1. M. Kaczmarczyk, E. Bulska, Analityka: nauka i praktyka, 2 (2007) 342. C. Herrero Latorre, J. Alvarez Mendez, J. Barciela Garcia, S. Garcia Martin, R.M.Pena Crecente, Anal. Chim. Acta, 749 (2012) 16100

OZNACZANIE JONÓW Cr(VI) W OBECNOŚCINADMIARU Cr(III) I SUBSTANCJI HUMUSOWYCHMETODĄ WOLTAMPEROMETRII STRIPINGOWEJI. Rutyna, M. KorolczukWydział Chemii, Uniwersytet Marii Curie – SkłodowskiejPl. Marii Curie – Skłodowskiej 3, 20 – 031 LublinMetoda woltamperometrii stripingowej należy do najczulszych metodanalitycznych ze względu na zawarty w procedurze pomiarowej etap zatężaniaanalitu. Jednakże obecność substancji organicznych, szczególnie surfaktantóww próbkach środowiskowych jest często przeszkodą w oznaczaniu jonów metaliciężkich z wykorzystaniem tej metody. Substancje powierzchniowo czynne mogąadsorbować się na powierzchni elektrody, a przez to uniemożliwiać nagromadzaniejonów oznaczanego pierwiastka. Wynikiem tych interferencji jest zmniejszenie prądupiku oznaczanego pierwiastka. W przypadku analizy specjacyjnej chromu głównympowodem interferencji jest obecność substancji humusowych w próbkachśrodowiskowych. Substancje te tworzą z jonami Cr(III) kompleksy o ładunkuujemnym, co w konsekwencji, przy zastosowaniu wielu metod rozdziału formchromu, prowadzi do zawyżenia wyników oznaczeń Cr(VI), a zaniżenia wynikówoznaczeń Cr(III) [1].W tym komunikacie przedstawiono procedurę oznaczania jonów Cr(VI)w obecności nadmiaru jonów Cr(III) i substancji humusowych. W celu zatężeniaCr(VI) i oddzielenia obydwu form chromu zastosowano żywicę anionowymiennąDowex 1X8. Formy chromu oznaczano metodą woltamperometrii stripingowejwykorzystując selektywną procedurę w obecności DTPA (kwas-dietylenotriaminopentaoctowy) i jonów NO 3 [2]. Pomiary prowadzonoz wykorzystaniem odnawialnej błonkowej elektrody amalgamatowej jako elektrodypracującej. W zoptymalizowanych warunkach i zatężaniu w czasie 30 s krzywakalibracyjna jest linią prostą w zakresie stężeń jonów Cr(VI) od 5 × 10 −11 do 5 × 10 −10mol L −1 . Opracowana procedura pozwala na oznaczanie Cr(VI) w obecności 5 mg L -1substancji humusowych oraz w obecności 1000 – krotnego nadmiaru Cr(III). Dziękizastosowaniu wstępnego zatężania Cr(VI) na żywicy jonowymiennej uzyskanoponadto obniżenie granicy wykrywalności.Literatura:1. P.A. Sule, J.D. Ingle Anal. Chim. Acta, 326 (1996) 85.2. M. Grabarczyk, M. Korolczuk, Anal. Bioanal. Chem., 376 (2003) 1115.101

STĘŻENIE JODU W MOCZU– PROBLEM DUŻEJDOBOWEJ ZMIENNOŚCI WYNIKÓWJ. Kryczyk 1) , M. Bartyzel 2) , E. Ochab 2) , A. Błażewska-Gruszczyk 3) ,Marian Słowiaczek 3) , D. Huk 1) , P. Zagrodzki 1,2)1)Zakład Bromatologii UJ CM, ul. Medyczna 9, 30-688 Kraków2)Instytut Fizyki Jądrowej PAN im. H. Niewodniczańskiego, ul. Radzikowskiego 152,31-342 Kraków3)CM "DIAGNOZA", ul. Zaczarowane Koło 5, 30-087 KrakówJod należy do pierwiastków niezbędnych. Jego zawartość w organizmiedorosłego człowieka waha się pomiędzy 15 a 30 miligramów. Znaczna większośćjodu znajduje się w gruczole tarczowym, gdzie stanowi niezbędny składnik syntezyhormonów tarczycy. Najpowszechniejszym - w skali populacyjnej - sposobembadania zasobów tego pierwiastka w organizmie jest wyznaczenie stężenia jonówjodkowych (jodu) w moczu. Metodą często stosowaną do tego celu jest metodaSandell’a i Kolthoff’a, oparta na katalitycznym działaniu jodu w reakcji ceru(IV) zarsenem(III). Celem pracy było: 1) dokonanie pomiaru stężenia jodu w próbkachporannego moczu zmodyfikowaną metodą Sandell’a i Kolthoff’a; 2) ustalenie różnicpomiędzy wybranymi miarami stężenia jodu w cyklu pomiarów 5-dniowych.Badaniami objęto grupę kobiet (n=57) w przedziale wiekowym 21-48 lat. Moczporanny zbierano od poszczególnych osób przez 5 kolejnych dni. Do czasu analizypróbki przechowywano w stanie zamrożonym (-20 o C). Przed analizą, próbki moczubyły rozmrażane w temperaturze pokojowej, w myjce ultradźwiękowej Sonic-6(Polsonic, Polska), przez 30-45 min., co skutecznie eliminowało osady wytrąconew niektórych próbkach w okresie przechowywania. Stężenie jodu w moczuwyznaczono przy użyciu spektrometru UV-VIS Helios- (Spectronic Unicam, Leeds,Wielka Brytania). Jakość wykonywanych analiz potwierdzono analizując materiałodniesienia SeronormTM Trace Elements Urine, Lot 0511545.W pracy przedstawiono oszacowania stężenia jodu przy zastosowaniunastępujących miar: 1) średnia arytmetyczna obliczona dla wszystkich wyników dladanej osoby; 2) średnia arytmetyczna obliczona dla wyników bez wartościodstających; 3) średnia arytmetyczna przy ustalonym współczynniku zmiennościstężeń jodu poniżej progu 50%; 4) mediana bez odrzucania wartości odstających;5) wartość średnia obliczona po konwersji wyników do logarytmów. Tak uzyskanewyniki poddano szczegółowej analizie statystycznej.102

OZNACZANIE AKTYWNOŚCIPRZECIWRODNIKOWEJ ORAZ ZAWARTOŚCIZWIĄZKÓW FENOLOWYCH W ZIELONEJHERBACIEM. Jeszka-Skowron, A. Zgoła-GrześkowiakPolitechnika Poznańska, Instytut Chemii i Elektrochemii Technicznej,ul. Piotrowo 3, 60-965 PoznańZielona herbata (Camellia sinensis L.) jest źródłem związków fenolowych,w tym flawan-3-oli, takich jak (+)-katechiny, (-)-epikatechiny, galusanu (-)-epigalokatechiny, flawonoli: kwercetyny, rutyny oraz fenolokwasów. Związki te orazinne przeciwutleniacze znajdujące się w herbacie, są odpowiedzialne za całkowitąaktywność przeciwutleniającą naparu. Działanie przeciwutleniające jest związanez unieszkodliwianiem wolnych rodników tlenowych i azotowych tworzących siępodczas procesu nowotworowego oraz chelatowaniem jonów metali w reakcjachutleniania i redukcji (Yang i in., 2009). Zielona herbata zmniejsza również ryzykorozwoju chorób układu krążenia, chorób neurodegeneracyjnych, a także spowalniaproces demencji organizmu (Mandel i in., 2006; Vinson i in., 2004).Celem badań było: 1) zoptymalizowanie warunków procesu ekstrakcjizwiązków bioaktywnych z liści zielonej herbaty przez oznaczenie aktywnościprzeciwrodnikowej naparów testem DPPH (2,2-difenylo-1-pikrylohydrazyl)w oparciu o zastosowanie planowania doświadczeń metodą powierzchni odpowiedzioraz 2) analiza jakościowa i ilościowa wybranych związków aktywnych obecnychw naparach z herbaty.Optymalizując proces ekstrakcji wykorzystano aproksymację powierzchniodpowiedzi wielomianem II stopnia, z powtórzeniem układu centralnego, gdziezmiennymi parametrami były temperatura oraz czas procesu ekstrakcji.Wnioskowanie statystyczne przeprowadzono na poziomie istotności p = 0,05z uwzględnieniem wartości współczynnika determinacji oraz poprawionegowspółczynnika determinacji. Parametry modelu określone analizą wariancji ANOVA,w tym wartości współczynnika determinacji oraz poprawionego współczynnikadeterminacji wyniosły dla testu DPPH (model kwadratowy): R 2 = 99,08%; Adj R 2 =98,42%. Optymalne parametry procesu ekstrakcji zastosowano do oznaczeniazwiązków fenolowych w naparach zielonych herbat.Zawartość związków fenolowych w naparach badanych herbat oznaczonoprzy wykorzystaniu chromatografu cieczowego UltiMate 3000 RSLC sprzężonego zespektrometrem mas API 4000 QTRAP przy wykorzystaniu detekcji jonów ujemnych.Rozdział chromatograficzny przeprowadzono na kolumnie Gemini -NX C18 (100 mm 2.0 mm I.D.; 3 µm) stosując gradient w układzie 0,1% kwas mrówkowy –acetonitryl.Literatura:Mandel S., Amit T., Reznichenko L., Weinreb O., Youdim M.B.H. 2006. Green tea103

catechins as brain-permeable, natural iron chelators-antioxydants for the treatment ofneurodegenerative disorders. Mol. Nutr. Food Res. 50: 229-234.Vinson J.A., Teufel K., Wu N., 2004. Green and black teas inhibit atherosclerosis bylipid, antioxidant, and fibrinolytic mechanisms. J. Agric. Food Chem. 52: 3661-3665.Yang Ch.S., Wang X., Lu G.L., Picinich S.C., 2009. Cancer prevention by tea: animalstudies, molecular mechanisms and human relevance. Nat. Rev. Cancer 9: 429-439.Badania były finansowane z grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższegonumer DS-PB 31-280/2013.104

ANALIZA ŚLADOWA PIERWIASTKÓWW METEORYCIE JIDDAT AL. HARASIS 630METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRIIABSORPCYJNEJW. Szwerc 1) , R. Kocjan 1) , R. Świeboda 2) , I. Sowa 1) ,M. Wójciak - Kosior 1) , Maciej Strzemski 1,3)1) Katedra Chemii, Zakład Chemii Analitycznej Uniwersytetu Medycznegow Lublinie, , ul. Chodźki 4a, 20 – 093 Lublin, tel. 815357387, e-mail –wojciech.szwerc@onet.eu2)Katedra Chemii, Zakład Chemii Nieorganicznej Uniwersytetu Medycznegow Lublinie3)Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii Oddział PuławyMeteoryt Jiddat al Harasis jest materiałem pozaziemskim, znalezionymw 2010 roku w południowo-wschodniej części Półwyspu Arabskiego, w Omanie(19º47’51.31’’N; 55º53’27.20’’E). Meteoryt ten został sklasyfikowany przez T.Bucha i J. Wittkego jako chondryt zwyczajny L5, o stopniu zszokowania S3 i stopniuzwietrzenia W3. Zawartość fajalitu (Fe 2 (SiO 4 )) określono na 22,8 mol%, ferrosilitu(FeMgSi 2 O 6 ) 19,8 mol% a wollastonitu (CaSiO 3 ) 2,3 mol%. Całkowita znana masatego meteorytu wynosi 3,04 kg [1].Materiał badawczy stanowił fragment (97 mg) meteorytu pozyskany z płytki,zakupionej od członka Polskiego Towarzystwa Meteorytowego księdza PiotraBeczały przez Macieja Strzemskiego w 2013 r. Płytkę o masie 1,81 g zakupił ksiądzBeczała od Fabien'a Kuntz'a (Francja). Pozostała część okazu znajduje się w kolekcjiwspółautora niniejszej pracy.Próbkę rozdrobniono w młynie korundowym i roztworzono w mieszaninie40% kwasu fluorowodorowego, 65% kwasu azotowego (V) i 32% kwasu solnego.Proces roztwarzania przeprowadzono w mineralizatorze mikrofalowym Uniclever.Fluorki usunięto przez ogrzewanie próbki z 98,3% kwasem siarkowym (VI). Częśćuzyskanego roztworu rozcieńczono i przeznaczono do analizy makroskładnikówmeteorytu, natomiast pozostałą część próbki poddano badaniu na zawartośćmikroskładników metodą atomowej spektrometrii absorpcyjnej [2], w spektrometrzeContrAA700 z ciągłym źródłem światła z atomizacją elektrotermiczną.Literatura:1. Meteoritical Bulletin, no. 1012. K. C. Welten, M. W. Caffee, D. J. Hillegonds, T. J. McCoy, J. Masarik and K.Nishiizumi: ”Cosmogenic radionuclides in L5 and LL5 chondrites from QueenAlexandra Range, Antarctica: Identification of a large L⁄LL5 chondrite showerwith a preatmospheric mass of approximately 50,000 kg”. Meteoritics & PlanetaryScience 46, Nr 2, 179 (2011).105

ZASTOSOWANIE PROCESU DEKOLORYZACJIBARWNIKÓW DO SZACUNKOWEGO OKREŚLANIASTOPNIA ROZKŁADU ŚCIEKÓWPRZEMYSŁOWYCHA. Wasilewska 1) , E. Maćkowska 1) , W. Urbaniak 1,2)1)Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy, ul. Seminaryjna 3 85-326 Bydgoszcz2)Wydział Chemii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Grunwaldzka 660-780 PoznańWiększość ścieków pochodzących z procesów przemysłowych zawieraznaczne ilości substancji organicznych, które są praktycznie nierozkładalne metodamibiochemicznymi. Ich rozkład przebiega z udziałem różnych czynników utleniających,takich jak ozon, nadsiarczan amonu czy odczynnik Fenton’a. Wskaźnikiem stopniaoczyszczenia ścieków są zazwyczaj ChZT (chemiczne zapotrzebowanie tlenu) i BZT(biochemiczne zapotrzebowanie tlenu). W przypadku ścieków poprzemysłowychlepszy jest wskaźnik ChZT, ponieważ BZT nie odzwierciedla faktycznego stanuzanieczyszczenia substancjami organicznymi.Bez względu na użytą metodę oznaczania wskaźnika ChZT, jest to metodadługotrwała, często uciążliwa. W niniejszej pracy dokonano analizy znanychbarwników pod kątem możliwości ich wykorzystania do szybkiej oceny efektywnościstopnia degradacji materii organicznej zawartej w ściekach. Barwniki są związkamiodznaczającymi się stosunkowo dużą odpornością na promieniowanie ultrafioletowei większość czynników utleniających, a dodatkowo posiadając bardzo silnewłaściwości barwiące, wyraźnie zabarwiają ścieki już przy bardzo niskichzawartościach. Istotą proponowanej metody jest fakt, że odbarwienie ściekówz dodatkiem barwnika skorelowane jest ze stopniem rozkładu zanieczyszczeńorganicznych. Pomiar zawartości barwnika za pomocą spektroskopii UV-Vis jestbardzo szybki i prosty. Umożliwia to bardzo szybką ocenę stopnia rozkładuzwiązków organicznych w ściekach.106

OZNACZANIE ZAWARTOŚCI SIARKIW WYBRANYCH ROŚLINACH METODĄRENTGENOWSKIEJ SPEKTROSKOPIIFLUORESCENCYJNEJ Z DYSPERSJĄ ENERGIIEDXRFK. Witt 1) , J. Czajka 1) , A. Wasilewska 1) , W. Urbaniak 2)1)Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy, ul. Seminaryjna 3 85-326 Bydgoszcz2)Wydział Chemii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, ul. Grunwaldzka 6,60-780 PoznańSiarka jest pierwiastkiem mającym ogromne znaczenie dla roślin uprawnych.Wynika to z funkcji o znaczeniu biologicznym, ochronnym i gospodarczym. Dużymproblemem w wielu krajach europejskich, w tym również w Polsce jest pogłębiającysię deficyt siarki spowodowany zmniejszeniem emisji gazów do atmosfery.Ograniczona zawartość siarki w atmosferze ma duży wpływ na wzrost i rozwój wieluroślin uprawnych. Niedobór siarki w roślinach wpływa na obniżenie plonowania orazpogorszenie ich jakości użytkowej. W tej sytuacji konieczne jest ciągłemonitorowanie siarki w roślinach oraz ich odpowiednie nawożenie.Przedmiotem prowadzonych badań były tzw. warzywa krzyżowe (liścierzepaku i czosnek), które wykazują duże zapotrzebowanie na siarkę, sięgającepowyżej 50 kg siarki na ha. Do oznaczenia zawartości siarki w próbkach użytorentgenowskiej spektroskopii fluorescencyjnej z dyspersją energii - EDXRF. Badaniaprowadzono w oparciu o procedury zawarte w Normie PN-EN ISO 14596 „Przetworynaftowe, Oznaczanie zawartości siarki, Metoda rentgenowskiej spektroskopiifluorescencyjnej z dyspersją energii”. Zgodnie z normą do sporządzenia roztworówwzorcowych użyto związku o nazwie dibenzotiofen (DBT) o nominalnej zawartościsiarki 17,399% (m/m), oraz trzech różnych rozpuszczalników: nafty kosmetycznej,oleju rzepakowego BARTEK i oleju parafinowego. Przygotowanie próbek do badańpolegało na rozdrobnieniu wysuszonych liści rzepaku i utarciu świeżego czosnku.Wyniki otrzymane metodą XRF porównano z wynikami otrzymanymi metodą ICP-107

OES. Kolejnym etapem badań było zbadanie koncentracji siarki w materialeroślinnym przez jego ekstrakcję w nafcie kosmetycznej.Wyniki dla próbek rzepaku uzyskane metodą XRF znacznie odbiegały odwyników ICP-OES. Zawartości siarki uzyskane metodą ICP wahały się w granicach1%, w metodzie XRF miały one duży rozrzut i wynosiły od 0,25 do ok. 4%. Wynikiotrzymane dla próbek czosnku były obarczone mniejszym błędem, ale były nadalniezadawalające. Błąd wyników mógł być spowodowany nieprawidłowymprzygotowaniem próbek. Fluorescencja rentgenowska jako technika analityczna jestbardzo wrażliwa na tzw. efekt matrycy próbki. Na natężenie wzbudzonych liniiwidmowych fluorescencji rentgenowskiej mógł mieć wpływ skład chemiczny próbki,granulacja lub stan powierzchni próbki. Również zbyt krótki czas pomiaru przyniskich zawartościach oznaczanego pierwiastka mógł mieć wpływ na wynik analizy.Zadowalające wyniki uzyskano przez ekstrakcję próbek rzepaku i czosnku.Wykazano, że oznaczany pierwiastek przechodził do ekstraktu tylko w przypadkuświeżych próbek roślinnych (czosnek). Ekstrakcja składników ze świeżych próbekroślinnych może być alternatywą do oznaczania pierwiastków w roślinach metodąrentgenowskiej spektroskopii fluorescencyjnej. Dzięki ekstrakcji można ominąćproblemy związane z przygotowaniem i ujednoliceniem stałych próbek roślinnych.108

OZNACZANIE KADMU I CYNKU WE WŁOSACH -KORELACJE ANTAGONISTYCZNEM. I. Szynkowska, M. Marcinek, A. PawlaczykPolitechnika Łódzka, Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej,ul. Żeromskiego 116, 90-924 ŁódźWraz z szybkim rozwojem technik analitycznych analiza włosów znalazłaszerokie zastosowanie w życiu codziennym. Ludzkie włosy są stosowane wbiomonitoringu, jako ocena narażenia człowieka na pierwiastki toksyczne pochodząceze środowiska bądź diety, w medycynie przy diagnozowaniu różnego rodzaju choróbi schorzeń, a także w indywidualnej ocenie stanu mineralnego organizmu. Niedobórbiopierwiastków,a także nadmiar pierwiastków toksycznych może prowadzić do poważnych zaburzeńfizjologicznych organizmu. Analiza pierwiastkowa oprócz określania poziomówpierwiastków we włosach zajmuje się również znajdywaniem wzajemnych relacjipomiędzy poszczególnymi pierwiastkami, co jest nawet ważniejsze niż określaniesamych stężeń. Określenie poziomu biopierwiastków do pierwiastków toksycznychmoże pomóc we wskazaniu źródła narażenia na pierwiastki toksyczne, a także wokreśleniu ich niepożądanego działania na organizm [1, 2]. Przykładem takichproporcji jest stosunek kadmu do cynku.Cynk jest niezbędnym mikroelementem, który jest składnikiem wieluenzymów trawiennych, wspomaga system immunologiczny, ma także właściwościprzeciwutleniające. Zarówno niedobór cynku jak i jego nadmiar są szkodliwe dlaorganizmu. Nadmiar może powodować ostre zatrucie objawiające się wymiotami iogólnym osłabieniem, natomiast niedobór powoduje brak apetytu, popęduseksualnego, dłuższe gojenie się ran oraz stany depresyjne.[3-5]. Niedobór cynkuzwiązany jest ze wzrostem zawartości kadmu w organizmie – jako skutekantagonistycznych korelacji pomiędzy tymi pierwiastkami. Toksyczne właściwościkadmu mogą powodować zaburzenia czynności nerek, nadciśnienie oraz zmianynowotworowe, a u noworodków zbyt niską masę ciała po urodzeniu oraznieprawidłowy rozwój układu naczyniowego. [6]Celem badań było ustalenie poziomu stężenia kadmu i cynku w próbkachwłosów pobranych od osób zamieszkujących region łódzki oraz zbadanie korelacjipomiędzy tymi dwoma pierwiastkami. Materiał badawczy obejmował próbki pobraneod 100 osób (25 mężczyzn, 75 kobiet), zamieszkujących obszar regionu łódzkiego.Ochotnicy zostali poproszeni o wypełnienie szczegółowej ankiety zawierającejpytania na temat ich stylu życia, zwyczajów dietetycznych, przyjmowanych leków,palenia papierosów itp. Poziomy pierwiastków we włosach określono techniką ICP-QMS firmy Thermo (X-Series, Thermo Electron Corporation).Literatura:1. Katz S.A., Chatt A., „Hair Analysis. Applications in the Biomedical andEnvironmental Sciences”, VCH Publishers, 19882. Michalak I., Chojnacka K., Saeid A., Chin. Sci. Bull. (2012), 57 (26), 3460-3465109

3. Afridi H.I., Kazi T.G., Kazi N.G., Jamali M.K., Arain M.B., Sirajuddin, Baig J.A.,Kondhro G.A., Wadhwa S.K., Shah A.Q., Journal of Human Hypertension (2010),24, 34-434. Kazi T.G., Wadhwa S.K., Afridi H.I., Kazi N.G., Kondhro G.A., Baig J.A., ShahA.Q., Kolachi N.F., Arain M.B., Journal of Hazardous Materials (2010), 176, 985-9915. www.biomol.pl6. Popko J., Olszewski S., Hakułowicz K., Markiewicz R., Borowska M.H.,Szczepanowicz P., Polish Journal of Environmental Studies, (2003), 12, 3, 375-379110

ZASTOSOWANIE TECHNIKI LA-ICP-MSW BADANIACH DOKUMENTÓWM.I. Szynkowska 1) , A. Pawlaczyk 1) , K. Palińska 1) ,K. Osingłowska 1) ,A. Parczewski 2,3)1)Politechnika Łódzka, Instytut Chemii Ogólnej i Ekologicznej, ul. Żeromskiego 116,90-924 Łódź2)Uniwersytet Jagielloński, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznej,ul. Ingardena 3, 30-060 Kraków3)Instytut Ekspertyz Sądowych, ul. Westerplatte 9, 31-033 KrakówZa dokument uznawana jest każdy przedmiot zawierający treść utrwalonąróżnymi metodami. Treść rozumiana jest jako słowo pisane, cyfry, rysunki itp.Jednolite pojęcie dokumentu znajduje się w kodeksie karnym w art., 115§14, wedługktórego dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, zktórym związane jest określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treśćstanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenieprawne. W praktyce śledczej i sądowej kryminalistyczna analiza dokumentówznajduje coraz szersze zastosowanie i w chwili obecnej ekspertyzom podlegają przedewszystkim trzy typy fałszerstw obejmujących: podrobienie (związane zwytworzeniem w całości fałszywego dokumentu), przerobienie (rozumiane jakowprowadzenie zmian w oryginalnym dokumencie) oraz używanie jako autentycznegodokumentu podrobionego lub przerobionego (wynikające ze świadomego używaniatakiego dokumentu jako prawdziwego).Do zakresu badań wykonywanych w ramach ekspertyz kwestionowanychdokumentów zalicza się m.in.: identyfikację podłoża i środków kryjących,identyfikację osób na podstawie pisma ręcznego, identyfikację podpisów i osóbfałszujących podpisy, identyfikację dokumentów kopiowanych i powielanych,identyfikację urządzeń do pisania i drukowania, badania autentyczności tekstówmaszynowych, ustalenie marek maszyn, identyfikację druków, ustalenie wiekudokumentu jak i weryfikację stopnia autentyczności dokumentów. Wraz z rozwojemkryminalistyki jako nauki nastąpił dynamiczny rozwój możliwości zastosowańtechnik badawczych, a proste testy chemiczne zostały z upływem lat zastąpione przezbardziej wyrafinowane techniki spektrometryczne i chromatograficzne. Przykładowo,w przypadku badań autentyczności dokumentów obecnie przeprowadzane są nie tylkoanalizy grafologiczne pisma odręcznego, lecz także ocenie poddawany jest materiałpodłoża jak i naniesione środki kryjące wraz z ustaleniem kolejności ich nałożenia [1-4].Celem pracy była ocena możliwości wykorzystania techniki LA-ICP-MS wbadaniach śladów kryminalistycznych dotyczących analizy dokumentów. Badanepróbki obejmowały charakterystykę zarówno różnych podłoży jak i środkówkryjących (tonery, pasty i żele długopisowe). Badania dokumentów przeprowadzonoza pomocą techniki spektrometrii mas z jonizacją w plazmie indukcyjnie sprzężonej111

z analizatorem czasu przelotu (OptiMass 8000, GBC) i systemem ablacji laserowej(Cetac, LSX-500), LA-ICP-ToF-MS.Praca finansowana z grantu MNiSW nr N N209 434839.Literatura:1. B. Hołyst, Kryminalistyka, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1996.2. M. Hryciuk, Kryminalistyczne badania podłoża i środków kryjących,Wydawnictwo Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego KGP, Warszawa2000.3. M. Kulicki, V., Kwiatkowska-Wójcikiewicz, L. Stępka, Kryminalistyka. Wybranezagadnienia teorii i praktyki śledczo-sądowej, Wydawnictwo NaukoweUniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2009.4. L. Koźmiński, Dokument jako ślad kryminalistyczny. Wybrane aspekty,Wydawnictwo Szkoły Policji w Pile, Pila 2010.112

OZNACZANIE KOFEINY W LEKACH ISUPLEMENTACH DIETY METODĄ HPLCM. Frankowska 1) , R. Siwek 2) , E. Witkowska-Banaszczak 2) ,A. Szymański 1) , M. Szymański 2)1)Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, ul. Umultowska 89,61-614, Poznań,2)Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Katedra i ZakładFarmakognozji, ul. Święcickiego 4, 60-781 Poznań,Kofeina (3,7-dihydro-1,3,7-trimetylo-1H-puryno-2,6-dion), alkaloid purynowywystępujący naturalnie w roślinach: Kawie (ziarnach), Kakaowcu właściwym(nasiona), Ciernioplącie guarana (nasiona), Koli zaostrzonej (nasiona), Ostrokrzewieparagwajskim (liście) i Herbacie (liście). Może być również otrzymywanysyntetycznie. Na organizm człowieka działa pobudzająco i stymulująco, poprawiakoncentrację, zmniejsza senność, powoduje skurcz naczyń krwionośnych,przyśpieszenie akcji serca, wykazuje właściwości moczopędne i przyśpieszametabolizm. Ze względu na swoje właściwości kofeina ma szerokie zastosowanie wmedycynie. Jest składnikiem wielu preparatów przeciwbólowych iprzeciwmigrenowych, jest stosowana w przypadku przeziębień, w leczeniuniepowściągliwych wymiotów u kobiet ciężarnych oraz bezdechu noworodków.Leki i suplementy diety zawierające kofeinę analizowano na chromatografiecieczowym HP 1050 z detekcją UV (280 nm) wyposażonym w kolumnę WatersSymmetry C-18, 5 µm (4,6 x 250 mm). Fazę ruchomą stanowił roztwór metanol/woda= 40/60%. Na kolumnę chromatograficzną nastrzykiwano rozpuszczone w fazieruchomej farmaceutyki. Poprawność zaproponowanej metody wykazano wyznaczającprostoliniowy przebieg krzywej kalibracyjnej w zakresie od 5.0 do 200 µg/ml.Współczynnik korelacji liniowej wyniósł 0,999. Wyznaczono granicę oznaczalnościanalizowanego związku, oraz obliczono odzysk, względne odchylenie standardowe(R.S.D.) oraz precyzję. Proponowana metoda charakteryzuje się dobrą dokładnością,wysoką precyzją i umożliwia kontrolowanie zawartości kofeiny w farmaceutykach.Wykorzystując opracowaną metodę oznaczania kofeiny przeprowadzonokontrolowany, laboratoryjny proces uwalniania tego związku wg Farmakopei IX. Dobadań wykorzystano preparaty farmaceutyczne zawierające zarówno syntetyczną jak inaturalną kofeinę.113

POLIMER KSANTANOWY JAKO STABILIZATORZAWIESIN W OZNACZANIU CHLOROWODORUW POWIETRZU METODĄ TURBIDYMETRYCZNĄModyfikacja metody PN-Z-04225-02:1992K. Sternal 1,2) , A. Szymański 1) , K. Ren 1) , J. Sternal 2 )1) Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Chemii,ul. Umultowska 89b2) Laboratorium Ekoanalityka J. Sternal, ul. Zielona 24, 64-100 LesznoMetoda oznaczania chlorowodoru w powietrzu została opisana w PN-Z-04225-02:1992 Ochrona czystości powietrza. Oznaczanie chlorowodoru nastanowiskach pracy metodą turbidymetryczną. Oznaczenie polega na przepuszczeniupowietrza przez impregnowany węglanem sodu filtr w celu chemisorpcji na nimchlorowodoru. Powstałą na filtrze sól wypłukuje się wodą, a następnie dodaje azotanusrebra. Powstała zawiesina chlorku srebra jest podstawą oznaczeniaturbidymetrycznego.W metodach turbidymetrycznych istotne dla uzyskania prawidłowegowyniku jest utrzymanie stabilnej zawiesiny w trakcie analizy spektrofotometrycznej.Niestety zawiesina chlorku srebra nie jest stabilna i po zaprzestaniu mieszanianatychmiast sedymentuje. Podczas oznaczania najczęściej wykonuje się trzy odczytyturbidancji badanej próbki, które następnie się uśrednia. W pracy wykazano, iżotrzymana zgodnie z PN-Z-04225-02:1992 zawiesina ulega ciągłej sedymentacji i niema logicznych zasad wyboru momentów właściwych dla pomiarów turbidancji.Odchylenie standardowe zwiększa się jeszcze bardziej podczas wyznaczania precyzjimetody, gdy niezbędne jest wykonanie większej liczby powtórzeń, co stanowi jeden zetapów walidacji / sprawdzenia metody. Zbadano odchylenie standardowe serii 20pomiarów turbidymetrycznych próbek o tym samym stężeniu chlorowodoruróżniących się jedynie obecnością stabilizatora. Względne odchylenie standardowedla zawiesiny przygotowanej zgodnie z PN-Z-04225-02:1992 oraz z dodatkiem0.01% polimeru ksantanowego wyniosło odpowiednio: 4.42∙10 -3 i 2.12∙10 -4 .Jednocześnie dodatek stabilizatora nie wpłynął negatywnie na nachylenie krzywejkalibracyjnej i jej liniowość w badanym zakresie. Współczynnik kierunkowy krzywejkalibracyjnej sporządzonej z zawiesin zgodnych z normą oraz stabilizowanychpolimerem ksantanowym wyniósł odpowiednio: 0.052 i 0.062.Zmniejszenie odchyleń standardowych w różnych etapach walidacji metodyprzyczynia się ostatecznie do zmniejszenia całkowitej niepewności analizy. Powodujerównież zwiększenie wiarygodności otrzymywanych wyników ze względu na brakrozbieżności wartości turbidancji w poszczególnych odczytach.Podsumowując:• polimer ksantanowy skutecznie przeciwdziała sedymentacji zawiesinychlorku srebra,• dodatek stabilizatora nie wpływa negatywnie na nachylenie krzywejkalibracyjnej, a wręcz polepsza czułość metody,114

• polimer ksantanowy zastosowany jako stabilizator w metodzieturbidymetrycznego oznaczania chlorowodoru przyczynia się dozmniejszenia niepewności metody.115

OZNACZANIE MIEDZI W GLEBIE I OSADACHDENNYCH TECHNIKĄ ZAWIESINOWĄW ABSORPCYJNEJ SPEKTROMETRII ATOMOWEJZ ATOMIZACJĄ ELEKTROTERMICZNĄK. Sternal, A. Szymański, K. RenUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Chemii,ul. Umultowska 89bW trakcie chemicznych przemian jakim poddawane są analizowane próbkimożliwa jest utrata analitu lub niekontrolowane wprowadzenie zanieczyszczeńtowarzyszących używanym odczynnikom. Przeciwdziałaniu takim zagrożeniom służyrozwój metod bezpośrednich, w których próbka analizowana jest w postaci jaknajmniej zmienionej. Analizatory chemiczne konstrukcyjnie są przystosowane dobadania próbek ciekłych, co stało się przyczyną rozwoju technik zawiesinowych (ang.slurry sampling technique), w których próbka stała ma postać zawiesiny i wanalizatorze jest traktowana jak roztwór.Głównym problemem w technikach zawiesinowych jest zapewnieniehomogeniczności zawiesiny analitycznej w czasie trwania procesu pomiarowego. Wcelu zapobieżenia sedymentacji zawiesiny stosuje się różne techniki fizyczne lubzwiązki chemiczne, mające właściwość tworzenia z cząsteczkami wodyuporządkowanych struktur, co przejawia się zwykle wzrostem lepkości. Związkiemdoskonale nadającym się do przeciwdziałania sedymentacji zawiesin próbekanalitycznych jest polimer ksantanowy (ang. xanthan polymer). Jego rozwory mająunikalne właściwości reologiczne, które wyróżniają go spośród wszystkichdotychczas stosowanych w tym celu dodatków chemicznych.Celem zaprezentowanych badań było wykazanie zalet polimeruksantanowego w przeciwdziałaniu sedymentacji zawiesin analitycznych,przeznaczonych do analizowania techniką ET-AAS (ang. electrothermal atomicabsorption spectrometry) oraz ilościowe oznaczenie miedzi tą techniką w materiałachreferencyjnych. Badano trwałość 0.1% zawiesin mineralnych substancji stałychpoddawanych analizie. Przeprowadzono badania wpływu różnych czynników nadynamikę sedymentacji w tym również wpływ obecności bakterii. Przydatnośćpolimeru ksantanowego jako stabilizatora zawiesin potwierdzono oznaczeniamimiedzi w materiałach referencyjnych. Próbkami analitycznymi były 0.1% zawiesinymateriałów certyfikowanych w 0.03% roztworze polimeru ksantanowego. Oznaczeniaprzeprowadzono metodą krzywej wzorcowej, techniką absorpcyjnej spektrometriiatomowej z atomizacją elektrotermiczną, przy użyciu spektrometru Varian GTA 120.Podsumowując:• na podstawie wyników badań turbidymetrycznych stwierdzono, że polimerksantanowy zapewnia doskonałą stabilizację zawiesin mineralnych próbekstałych,116

• udowodniono zdolność polimeru ksantanowego do stabilizacji zawiesin wdługim czasie i ustalono, że jedynym zagrożeniem zniszczenia strukturypolimeru jest aktywność bakteryjna,• przydatność metody potwierdzono wynikami oznaczeń miedzi w materiałachreferencyjnych (gleba, osady denne).117

OZNACZANIE WYBRANYCH METALII ZWIĄZKÓW POLIFENOLOWYCH W URTICADIOICAK. Stelmaszyk 1) , A. Szymański 1) , E.Witkowska-Banaszczak 2) ,M. Szymański 2)1)Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, ul. Umultowska 89,61-614, Poznań,2)Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Katedra i ZakładFarmakognozji, ul. Święcickiego 4, 60-781 Poznań,Metale takie jak Ca, Mg, Na, K należą do tzw. makroelementów, czylipierwiastków występujących w znacznych ilościach w organizmie oraz niezbędnychdla jego prawidłowego funkcjonowania. Mikroelementy natomiast powinnywystępować w ściśle określonych ilościach, ponieważ zarówno ich niedobór, jak inadmiar są niekorzystne dla zdrowia. Natomiast dostanie się do organizmu człowiekatakich metali, jak Cd, Hg czy Pb stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia.Problem związany z tymi metalami polega nie tylko na ich właściwościachtoksycznych, ale także na zdolności do kumulowania się, czyli gromadzenia worganizmie człowieka. Metale ciężkie mogą wnikać do organizmu człowieka poprzezukład oddechowy, pokarmowy oraz przez skórę, a skutki ich działania mogą ujawniaćsię po wielu latach. Dlatego też istotne jest monitorowanie zawartości poszczególnychmetali również w surowcach roślinnych wykorzystywanych w lecznictwie. Pokrzywazwyczajna (Urtica dioica L.) jest jednoroczną rośliną należącą do rodziny Urticaceae.Zwykle postrzegana jest, jako trudny do wyplewienia chwast, jednak w fitoterapiiuważana jest za jedną z cenniejszych roślin leczniczych. Ziele pokrzywy stosowanejest w chorobach dróg moczowych, chorobie reumatycznej, zewnętrznie w trudnogojących się ranach oraz w suplementacji mikroelementów i witamin.Celem pracy było oznaczenie zawartości wybranych metali metodą ICP-OESoraz sumy polifenoli i kwasów fenolowych metodami kolorymetrycznymi zodczynnikiem Folin-Ciocalteu i z odczynnikiem Arnova w zielu pokrzywyzwyczajnej oraz porównanie ilości oznaczonych metali i polifenoli w zależności odmiejsca pobrania próbki. Surowiec do badań (liście i łodygi) został pobrany z dwóchmiejsc w Puszczy Noteckiej: w okolicy Kiszewa w czerwcu oraz z okolicy Sierakowaw październiku.Pobrane próbki wysuszono do stałej masy, następnie materiał rozdrobniono w celuuzyskania jednorodnego pyłu (homogenizacja). Tak przygotowane i odważone próbkipoddano procesowi mineralizacji za pomocą mineralizatora mikrofalowego CEMCorporation USA Mars 5. Zawartość wybranych metali oznaczono metodą optycznejspektrometrii emisyjnej z plazmą sprzężoną indukcyjnie (ICP – OES) stosującspektrometr Varian ICP – OES VISTA MPX (Inductively Coupled Plasma – OpticalEmission Spectrometry), gdyż metoda ta charakteryzuje się możliwością szybkiego ijednoczesnego oznaczenia kilkudziesięciu pierwiastków w roztworze od 0,01 do 100µg/L z dużą dokładnością i dobrą precyzją, zapewnia także szeroki zakres liniowości.118

BADANIE ZAWARTOŚCI WYBRANYCH METALII ZWIĄZKÓW POLIFENOLOWYCH W MILLEFOLIIHERBAK. Marciniak 1) , N. Klak 2) , E. Witkowska-Banaszczak 2) ,A. Szymański 1) , M. Szymański 2)1)Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Chemii, ul. Umultowska 89,61-614, Poznań,2)Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Katedra i ZakładFarmakognozji, ul. Święcickiego 4, 60-781 Poznań,Achillea millefolium L. (Krwawnik pospolity) należy do powszechniestosowanych roślin leczniczych. Napary z ziela wykorzystywane są w zaburzeniachżołądkowo-jelitowych, związanych z brakiem apetytu, niestrawnością, kurczowymibólami żołądka i jelit. Zewnętrznie stosuje się w stanach zapalnych błon śluzowych iskóry oraz u kobiet w bolesnych miesiączkach i stanach skurczowych narządów wobrębie miednicy.Z uwagi na szerokie wykorzystanie w lecznictwie ziela krwawnika, podjętobadania mające na celu określenie zawartości wybranych metali metodą ICP-OESoraz sumy polifenoli i kwasów fenolowych metodami kolorymetrycznymi zodczynnikiem Folin-Ciocalteu i z odczynnikiem Arnova w surowcach zebranych zróżnych obszarów okolic Poznania oraz próbkę ziela handlowego. Stężenie glinu iinnych metali w surowcach roślinnych uwarunkowane jest przede wszystkimrodzajem gleby, stopniem jej zakwaszenia, jakością wód podziemnych orazzdolnością absorpcji przez roślinę.Surowce do badań zebrano z dziesięciu potencjalnie zróżnicowanychekologicznie terenów: polana przy puszczy Zielonka - okolice Klin; polana przydrodze Poznań-Wierzonka; pobocze drogi Poznań-Czerwonak, okolice oczyszczalniścieków w Koziegłowach; plac zabaw na osiedlu Wichrowe Wzgórza; plac zabaw naosiedlu Zwycięstwa; skraj lasu w Luboniu, sąsiedztwo zakładów chemicznych;polana przy zakładach chemicznych; działka przydomowa na Szczepankowie; polanana peryferiach Leszna-Zatorze, działka budowlana w Lesznie-Zaborowo, próbkahandlowy. Surowce zebrane zostały w okresie kwitnienia rośliny we wrześniu.Zawartość metali analizowana była na spektrometrze emisyjnym Varian ICP-OES. Surowiec mineralizowany był w stężonym kwasie azotowym Ultranal namineralizatorze mikrofalowym CEM Corporation USA Mars 5.W wyniku przeprowadzonych analiz wykazano, że w badanych surowcachroślinnych stężenia metali oraz suma kwasów fenolowych i polifenoli występują wzróżnicowanych ilościach, zależnie od miejsca zbioru. Stężenie glinu mieściło się wgranicach od 224,8 ppm do 53,6 ppm, miedzi od 17,9 ppm do 8,0 ppm, chromu od 2,2ppm do 0,2 ppm, cynku od 118,7 ppm do 18,2 ppm, ołowiu od 2,5 ppm do 0,3 ppm,manganu od 171,2 ppm do 22,0 ppm, baru od 19,7 ppm do 4,2 ppm, boru od 38,5ppm do 4,2 ppm. Suma kwasów fenolowych (w przeliczeniu na kwas kawowy)119

mieściła się w granicach od 0,11 % do 0,42 % a polifenoli (w przeliczeniu na kwasgalusowy) od 0,44 % do 1,25 %.120

SYNTEZA I WŁAŚCIWOŚCI WYBRANYCH CIECZYJONOWYCHJ. Jędraś, P. Wesołowska, A. SzymańskiUniwersytet im. A. Mickiewicza, Wydział Chemii, Zakład Chemii Analitycznejul. Umultowska 89b, 61-614 PoznańCiecze jonowe (ionic liquids - IL) są związkami jonowymi. Każda ILzbudowana jest z dużego kationu organicznego oraz z anionu, który może byćzarówno nieorganiczny jak i organiczny. Cechą charakterystyczną tych substancji jesttemperatura topnienia poniżej 100 o C [1]. Właściwości fizyko-chemiczne są zależneod konkretnej budowy IL, warunkowanej odpowiednim zestawieniem kationu zanionem. Pozwala to na możliwość zaprojektowania ich zgodnie z przeznaczeniem[2]. Ta wyjątkowa cecha podnosi ich atrakcyjność i powoduje wzrost zainteresowaniaw świecie nauki.Ciecze jonowe znalazły zastosowanie, jako media reakcyjne,rozpuszczalniki, czynniki ekstrahujące, fazy stacjonarne w chromatografii gazowej,dodatki do fazy ruchomej w chromatografii cieczowej, modyfikatory powierzchnikrzemionki [3]. Oprócz stosunkowo niskich temperatur topnienia, charakteryzują się:małą prężnością par, nielotnością, niepalnością, stabilnością termiczną w szerokimzakresie temperatur. Możliwość projektowania cieczy jonowych sprawia, że są corazczęściej stosowane, jako alternatywa dla rozpuszczalników organicznych. Przyczynątego trendu jest ich mniejsza uciążliwość dla środowiska [4].Celem pracy jest zbadanie właściwości wybranych IL pod kątem ichprzydatności do ekstrakcji analitu z próbek wodnych. Planowo, analit stanowić mająsłabo rozpuszczalne w wodzie związki kompleksowe jonów metali. Do syntezywybranych cieczy jonowych użyto trzech surfaktantów kationowych: tetranyl BC-50(alkyldimethylbenzylammonium chloride - ADBAC), pentonium DO-50(bisoctyldimethyl ammonium chloride-BDAC), benzyldimethyltetradecylammoniumchloride (TDBAC) z trzema anionami nieorganicznymi: BF 4- , ClO4 - , NO3 - . Wefekcie otrzymano dziewięć trudno rozpuszczalnych w wodzie cieczy jonowych.Zbadano właściwości fizyko-chemiczne takie jak: temperaturę topnienia, gęstość,graniczną przewodność molową i rozpuszczalność w wodzie. Ostatnia właściwośćokazała się mieć kluczowe znaczenie dla zastosowania do ekstrakcji. Z wykonanychbadań wynika, że rozpuszczalność zaprezentowanych IL nie przekracza 0,25 gsubstancji na 100 g wody. Wskazuje to na bardzo słabą rozpuszczalność tychsubstancji w wodzie. Badania wykazały, że najlepiej rozpuszczają się w wodzie te IL,w skład, których wchodzą jony azotanowe NO 3- . Gęstości badanych cieczy jonowychbliskie są gęstości wody i mieszczą się w granicach od 0,77 do 1,52 g/cm 3 .Temperatury topnienia IL wynoszą od -3 do 68 o C. W temperaturze pokojowej cieczejonowe złożone z kationu BDAC występują w postaci cieczy, pozostałe - w postaciciała stałego.[1] – J. L. Anderson, D. W. Armstrong, G. Wei, Anal. Chem., 2006, 9, 2893121

[2] – H. Olivier-Bourbigou, L. Magna, Journal of Molecular Catalysis A: Chemical,2002, 423[3] – J. Liu , Jan Å. Jönsson, G. Jiang, TrAC, 2005, 24, 20-24[4] – Z. Abedin, F. Enres, Chem Phys Chem, 2006, 7, 58122

Lista uczestników KonwersatoriumAlbińskaBalcerzakBarałkiewiczBazylakBieńkowskiBiłdaBoryłoChojnackaJadwigaMariaDanutaGrzegorzPiotrWandaAlicjaKatarzynaPolitechnika Łódzka;jadwiga.albinska@p.lodz.plPolitechnika Warszawska;mbal@ch.pw.edu.plUniwersytet im. A. Mickiewicza;danutaba@amu.edu.plUniwersytet im. Mikołaja Kopernika;gbazylak@cm.umk.plAnalityka - Redakcja;malamut@malamut.plWojewódzki Inspektorat OchronyŚrodowiska; sekr@gdansk.wios.gov.plUniwersytet Gdański;aborylo@chem.univ.gda.plPolitechnika Wrocławska;katarzyna.chojnacka@pwr.wroc.plCiba Jerzy Politechnika Śląska; jerzy.ciba@polsl.plCzerwińskaLidiaWojewódzki Inspektorat OchronyŚrodowiska; l.czerwinska@wios.olsztyn.plDomek Paulina Uniwersytet im. A. Mickiewicza;Dubowik Romuald romduk@gmail.com123

DudekDybczyńskiGrodowskiHanćJakubRajmundJarosławAnettaInstytut Chemii i Techniki Jądrowej;j.dudek@ichtj.waw.plInstytut Chemii i Techniki Jądrowej;rdybczyn@orange.ichtj.waw.plSpectro-lab;jaroslaw.grodowski@spectro-lab.plUniwersytet im. A. Mickiewicza;anettak@amu.edu.plHelán Václav 2 THETA; 2theta@2theta.czJabłońska-CzaplaMagdalenaPAN Instytut Podstaw InżynieriiŚrodowiska; mjablonska@ipis.zabrze.plJanik Iwona Politechnika Poznańska;JasiakJaskólskaJeszka-SkowronJędrzejczykKamińskaKarmaszJoannaJustynaMagdalenaKrzysztofMariaDorotaPolitechnika Poznańska;joanna_jasiak@op.plPolitechnika Poznańska;Justyna.Jaskolska@put.poznan.plPolitechnika Poznańska;Magdalena.Jeszka-Skowron@put.poznan.plPrzedsiębiorstwo Geologiczne Sp. z o.o.;krzysztof.jedrzejczyk@pgkielce.plPolitechnika Poznańska;Maria.Kaminska@put.poznan.plPaństwowy Instytut Geologiczny;dorota.karmasz@pgi.gov.pl124

Kęsy Arleta Labstand PPU; biuro@labstand.com.plKlimekKnapikAgnieszkaPiotrAkademia Górniczo-Hutnicza;agaklimek@o2.plInstytut Metalurgii Żelaza;p.knapik@imz.plKnapik Eugeniusz Politechnika Poznańska;Kopeć Monika Tacon Chem Sp. z o.o.; m.kopec@tacon.plKorycka Barbara TESTCHEM; bkorycka@testchem.eu,Kowalkiewicz ZuzannaUniwersytet im. A. Mickiewicza;zuzanna.kowalkiewicz@gmail.comKozłowskaKrawczykKrukKryczykAnnaMagdalenaDagnaJadwigaTacon Chem Sp. z o.o.;a.kozlowska@tacon.plPolitechnika Poznańska;Magdalena.Krawczyk@put.poznan.plUniwersytet im. A. Mickiewicza;dagna123@wp.plUniwersytet Jagielloński;jadwiga.kryczyk@gmail.comKrzepkowska KamilaPrzedsiębiorstwo Geologiczne Sp. z o.o.;kamila.krzepkowska@pgkielce.plKubiak Mariusz MERANCO; mkubiak@meranco.com.pl125

KuziołaRafałKatolicki Uniwersytet Lubelski;rafalkuziola@kul.lublin.plLesiński Maciej GSK Poznań; maciej.m.lesinski@gsk.comLipieckaSylwiaUniwersytet im. A. Mickiewicza;lipiecka@amu.edu.plMaćkowiak Joanna Cargill Polska; joanna.mackowiak@lnb.plMaćkowskaMajchrzak-KucębaMakowskaMarcinekMarczewskaMatusiewiczMazurMuzykaNawrockiEwaIzabelaKatarzynaMartaBarbaraHenrykJagodaRoksanaJecekUniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy;ewa@utp.edu.plPolitechnika Częstochowska;izak@is.pcz.czest.plUniwersytet im. A. Mickiewicza;katarzyna.makowska6@gmail.comPolitechnika Łódzka;marta_marcinek@yahoo.comKatolicki Uniwersytet Lubelski;barbaramarczewska@op.plPolitechnika Poznańska;Henryk.Matusiewicz@put.poznan.plUniwersytet im. A. Mickiewicza;jagodamazur1@gmail.comInstytut Chemicznej Przeróbki Węgla;rmuzyka@ichpw.zabrze.plUniwersytet im. Adama Mickiewicza;jaceknaw@amu.edu.pl126

NiedzielskiNowickiOlszewskiOsingłowskaPrzemysławWaldemarGrzegorzKatarzynaUniwersytet im. A. Mickiewicza;pnied@amu.edu.plUniwersytet Gdański;waldek@chem.univ.gda.plUniwersytet Gdański;golsz@chem.univ.gda.plPolitechnika Łódzka;katarzyna_szajdak@poczta.fmOstrowska Joanna Uniwersytet im. A. Mickiewicza;OttoMagdalenaUniwersytet M.Curie-Skłodowskiej;ottomagda@gmail.comPawlaczyk Aleksandra Politechnika Łódzka; olek94@op.plPawlaczyk Wanda Politechnika Poznańska;PawlakPepłońskaKatarzynaEwaPolitechnika Warszawska;kasiap@ch.pw.edu.plMiejskie Przedsiębiorstwo Wodociągówi Kanalizacji; e.peplonska@mpwik.com.plPiechocka Hanna Cargill Polska; lnb@lnb.plPolkowska-MotrenkoHalinaInstytut Chemii i Techniki Jądrowej;h.polkows@ichtj.waw.plPoślednik Bartłomiej TESTCHEM; poslednik@testchem.pl127

PyszynskaMartaInstytut Chemii i Techniki Jądrowej;m.pyszynska@ichtj.waw.plReszke Edward ERTEC; ertec@wp.plRetkaRutynaRykowskaJacekIwonaIwonaPaństwowy Instytut Geologiczny;jacek.retka@pgi.gov.plUniwersytet M.Curie-Skłodowskiej;rutynaiwona@gmail.comUniwersytet im. A. Mickiewicza;obstiwo@amu.edu.plSitko Rafał Uniwersytet Śląski; rafal.sitko@us.edu.plSiwekStaneczko-BaranowskaStaniszStaniszewskaStankiewiczSzwercSzymańskiEwelinaIrenaEwaAnnaGrażynaWojciechAndrzejLaboratorium Badawcze Interlabo;kierownik@interlabo.plPolitechnika Śląska;irena.baranowska@polsl.plPolitechnika Poznańska;Ewa.Stanisz@put.poznan.plWojewódzki Inspektorat Weterynariiw Szczecinie;astaniszewska@wiw.szczecin.plInstytut Metalurgii Żelaza;gstankiewicz@imz.plAkademia Medyczna Katedra Chemii;wojciech.szwerc@onet.euPolitechnika Poznańska;Andrzej.Szymanski@put.poznan.pl128

SzynkowskaŚciubidłoŚlachcińskiTruskolaskaMałgorzataIwonaAleksandraMariuszMonikaPolitechnika Łódzka;malgorzata.szynkowska@p.lodz.plPolitechnika Częstochowska;asciubidlo@is.pcz.czest.plPolitechnika Poznańska;Mariusz.Slachcinski@put.poznan.plPolitechnika Warszawska;mtruskolaska@ch.pw.edu.plTurek Anna Politechnika Łódzka; anna.turek@p.lodz.plTurek Edyta Uniwersytet Śląski; eturek@us.edu.plUrbańskaWasiakWasilewskaWernerKatarzynaWiesławAgnieszkaJustynaUniwersytet Rolniczy w Krakowie;urbanskasia@gmail.comUniwersytet im. A. Mickiewicza;wasiakw@amu.edu.plUniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy;awwasilewska@gmail.comPolitechnika Poznańska;Justyna.Werner@put.poznan.plWichłacz Agnieszka SALUBRIS; lab@salubris.plWichłacz Zoltan SALUBRIS; lab@salubris.plWichłacz Malwina SALUBRIS; lab@salubris.pl129

ZagrodzkiZawiszaZgoła-GrześkowiakPawełBeataAgnieszkaUniwersytet Jagielloński;pawel.zagrodzki@ifj.edu.plUniwersytet Śląski;beata.zawisza@us.edu.plPolitechnika Poznańska; agnieszka.zgolagrzeskowiak@put.poznan.plZiemblińska Justyna Uniwersytet im. A. Mickiewicza;130

FIRMY PREZENTUJĄCE W CZASIEKONWERSATORIUM LITERATURĘ FACHOWĄ,APARATURĘ, SPRZĘT I ODCZYNNIKI131