Stephanie Pendry i Rob Parry-Jones z międzynaro - WWF

PodziękowaniaAutorzy raportu serdecznie dziękują następującym osobom:▪ Stephanie Pendry i Rob Parry-Jones z międzynarodowej organizacji eksperckiej TRAFFICInternational za wsparcie przy opracowaniu metodologii prowadzenia monitoringu handlu;▪ Badaczom, którzy przeprowadzili monitoring handlu w całym kraju▪ Pracownikom sklepów zoologicznych, którzy zgodzili się udzielić odpowiedzi na pytania zawartew kwestionariuszu.

● Wydawca: WWF Polska – Światowy Fundusz Na Rzecz Przyrodyul. Wiśniowa 3802-520 WarszawaTel. + 48 22 849 84 69Fax. + 48 22 646 36 72● Autorzy:● Skład:● Druk:● Nakład:Magdalena Romanowicz, WWF PolskaKarolina Tymorek, WWF PolskaWWF PolskaStudiouh.com50 sztuk● Zdjęcie na okładce: © Anthony B.Rath / WWF-Canon© WWF Polska – Światowy Fundusz Na Rzecz PrzyrodyWarszawa 2009Niniejszy raport powstał z inicjatywy WWF Polska, dzięki pomocy finansowej zMechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz NorweskiegoMechanizmu Finansowego.Za treść raportu odpowiada jedynie WWF Polska, poglądy w nim wyraŜone nieodzwierciedlają w Ŝadnym razie oficjalnego stanowiska Mechanizmu FinansowegoEuropejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego.2

I. WSTĘPPrzepisy regulujące handel zagroŜonymi gatunkami obowiązują w Polsce od momentuwejścia naszego kraju do Unii Europejskiej. W ciągu ponad 5 lat organizowane były róŜne akcjemające na celu podniesienie świadomości na temat obowiązujących przepisów zarówno wśródpotencjalnych nabywców chronionych gatunków, jak i wśród sprzedawców oraz słuŜbodpowiedzialnych za egzekucję przepisów. ZaangaŜowane w tę problematykę są zarównoorganizacje pozarządowe (tj. WWF Polska, PTOP „Salamandra”), jak i słuŜba celna, policja,prokuratura oraz organy CITES 1 . Ze statystyk zarówno policyjnych jak i celnych jasno wynika,Ŝe mimo szeregu działań edukacyjnych wciąŜ wiele osób nie zna obowiązujących przepisów, lubcelowo ich nie przestrzega. Co roku funkcjonariusze słuŜby celnej zatrzymują na granicy setki, anawet tysiące okazów gatunków chronionych Konwencją Waszyngtońską i przepisami UE, są toprzede wszystkim martwe okazy (np. pamiątki turystyczne), ale zdarzają się równieŜ Ŝyweokazy. W ostatnich latach dość duŜa była teŜ liczba Ŝywych zwierząt zatrzymanych przez policjęna rynku wewnętrznym Polski, mimo obowiązujących w tym zakresie przepisów. Niestetyprzepisy krajowe, które miały dostosować obowiązujące w Polsce prawo do wspólnotowego sąwciąŜ dość niejasne i wymagają udoskonalenia. Rekomendacje Grupy Roboczej ds. CITES 2dotyczące dostosowania krajowego prawa do unijnego zostały przekazane MinisterstwuŚrodowiska juŜ w 2008 r., jednakŜe dotychczas przepisy nie zostały zmienione.Niniejszy raport przedstawia wyniki analizy handlu gatunkami objętymi ochroną CITES iprzepisami UE, przeprowadzonej na rynku wewnętrznym Polski w 2009 r. Analiza miała na celuokreślenie obecnej sytuacji na rynku zwierząt egzotycznych objętych ograniczeniami w handlu.Autorom raportu chodziło nie tylko o uzyskanie informacji na temat ilości zwierząt gatunkówchronionych oferowanych do sprzedaŜy, ich róŜnorodności gatunkowej, ale przede wszystkim odokumentację towarzyszącą tym zwierzętom, świadczącą o ich legalnym pochodzeniu. Ponadtoanaliza rynku miała na celu zorientowanie się co do obecnego stanu wiedzypracowników/właścicieli sklepów zoologicznych na temat obowiązujących przepisów. W wynikuanalizy zebranych danych autorzy raportu przedstawili najwaŜniejsze obecnie problemy wdziedzinie handlu zagroŜonymi gatunkami, a takŜe aktualne, dostosowane do tych problemówrekomendacje działań.1 CITES – Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (Konwencja omiędzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagroŜonych wyginięciem, tzw. KonwencjaWaszyngtońska).Organy CITES: Organ Administracyjny (Zarządzający) to Minister Środowiska; Organ Naukowy (Doradczy) toPaństwowa Rada Ochrony Przyrody.2Grupa Robocza ds. CITES - platforma ułatwiająca wymianę informacji i współpracę między podmiotamizaangaŜowanymi w egzekwowanie przepisów ochrony przyrody w zakresie zwalczania nielegalnego handlu chronionymiroślinami i zwierzętami. Jej pracom patronuje Komisja do Spraw CITES Państwowej Rady Ochrony Przyrody. W składGrupy wchodzą przedstawiciele m.in. Ministerstwa Finansów, Komendy Głównej Policji, WWF Polska, PTOP„Salamandra”, Rady Ogrodów Zoologicznych, TOZ i wiele innych.3

II. METODOLOGIA ANALIZY HANDLU ZWIERZĘTAMI NALEśĄCYMI DO GATUNKÓWCHRONIONYCH 3 POSTANOWIENIAMI KONWENCJI WASZYNGTOŃSKIEJ (CITES)I PRZEPISAMI UE 4 .W celu analizy aktualnych trendów handlu zagroŜonymi gatunkami na rynku wewnętrznymw Polsce przeprowadzono monitoring sklepów zoologicznych oraz giełd zoologicznych wwybranych miastach. Na wstępie ustalono zakres tematyczny oraz zasięg geograficznymonitoringu. Biorąc pod uwagę specyfikę rynku zdecydowano się na analizę handlu jedynieŜywymi zwierzętami naleŜącymi do gatunków objętych postanowieniami KonwencjiWaszyngtońskiej oraz przepisami Unii Europejskiej. Po przeanalizowaniu policyjnych statystykzatrzymań okazów CITES w Polsce zadecydowano o prowadzeniu monitoringu jedynie wnajwiększych miastach, gdzie istnieje popyt na egzotyczne zwierzęta. W celu dokonaniamoŜliwie najdokładniejszej i rzetelnej analizy trendów handlu zagroŜonymi gatunkamipodzielono monitoring rynku na dwie fazy (fazę 1 i fazę 2) i ustalono metodologię monitoringudla kaŜdej z nich.• Metodologia monitoringu - faza 1Metodologia fazy 1 została ustalona przez specjalistów z WWF Polska w oparciu o opublikowanedotychczas raporty (m.in. organizacji międzynarodowej TRAFFIC). W celu przeprowadzenia fazy1 zatrudniono czterech badaczy. Zostali oni podzieleni na dwie dwuosobowe grupy (A i B), któreprzeprowadziły monitoring w wybranych miastach w całej Polsce. Grupa A objęła badaniamiWarszawę, Łódź, Trójmiasto, Radom, Kielce, Białystok, Olsztyn, Przemyśl i Białą Podlaską.Grupa B: Poznań, Szczecin, Toruń, Gorzów Wielkopolski, Wrocław, Katowice, Opole, Kraków.W ramach pierwszej fazy monitoringu badacze przeprowadzili w wyŜej wymienionych miastachkolejno następujące działania:1. Sporządzenie za pomocą danych z Internetu listy sklepów zoologicznych oferującychŜywe zwierzęta (luty 2009).2. Weryfikacja listy sklepów zoologicznych pod względem oferowania do sprzedaŜygatunków CITES – na podstawie anonimowych rozmów telefonicznych badaczy zpracownikami sklepów (luty 2009).3. Sporządzenie listy giełd zoologicznych wraz z ich terminami (luty 2009).4. Anonimowy monitoring prowadzony przez badaczy w sklepach i na giełdachzoologicznych w miastach wybranych przez specjalistów WWF Polska w oparciu o listęsporządzoną w wyniku weryfikacji telefonicznej i internetowej.Badacze odwiedzali wybrane sklepy i giełdy (w okresie luty – marzec 2009) i zbieralianonimowo następujące informacje (za pomocą formularzy): gatunki oferowane dosprzedaŜy, ilość osobników danego gatunku, ewentualna informacja nt. pochodzenia,inne istotne spostrzeŜenia. Monitoring przeprowadzono na 3 giełdach zoologicznychi w 62 sklepach:o Grupa A - Warszawa (12 sklepów), Łodzi (10 sklepów, 1 giełda), Trójmiasto (11sklepów);o Grupa B – Poznań (6 sklepów, 1 giełda), Wrocław (7 sklepów), Kraków(5 sklepów), Opole (3 sklepy) i Katowice (8 sklepów, 1 giełdaw Świętochłowicach).3 Ilekroć mowa w niniejszym rozdziale o gatunkach chronionych, zagroŜonych naleŜy przez to rozumieć jedynie tegatunki, które objęte są postanowieniami Konwencji Waszyngtońskiej oraz przepisami Unii Europejskiej (patrz przypisnr 4).4 Rozporządzenie nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodzeregulacji handlu nimi.4

Dane z fazy 1 zebrano w tabelach. PosłuŜyły one do napisania niniejszego raportu, stanowiłytakŜe wytyczne do opracowania metodologii fazy 2.• Metodologia monitoringu - faza 2Metodologia fazy 2 została ustalona przez specjalistów z WWF Polska we współpracy zekspertami z TRAFFIC International oraz ze specjalistą ds. CITES ze słuŜby celnej.Celem głównym tej fazy monitoringu było zebranie danych na temat dokumentacjitowarzyszącej zwierzętom naleŜącym do zagroŜonych gatunków, oferowanym do sprzedaŜy. Zewzględu na specyfikę priorytetowych informacji, jakie miały być zebrane przez badaczyniezbędne okazało się przyjęcie strategii monitoringu jawnego. Z doświadczenia ekspertówTRAFFIC International wynika, Ŝe jest to jedyna forma monitoringu, która daje szansę nauzyskanie tak szczegółowych informacji, jak dokumenty. Na potrzeby fazy 2 stworzony zostałkwestionariusz z pytaniami mającymi na celu uzyskanie informacji m.in. na temat dokumentacjii wiedzy sprzedawców w zakresie tematyki CITES. Ustalając powyŜszą metodologię liczono nawspółpracę sektora handlowego i na uzyskanie oczekiwanych informacji, jednakŜe wyniki tejczęści monitoringu były trudne do przewidzenia. W opcji minimum druga faza monitoringu miaładostarczyć informacji dodatkowych na temat gatunków znajdujących się na rynku, jak równieŜpozwolić na rozwaŜenie potrzeby dodatkowych akcji informacyjnych dla sektora handlowego.W celu przeprowadzenia fazy 2 zatrudniono czterech badaczy. Zostali oni podzieleni na dwiedwuosobowe grupy (C i D), które przeprowadziły w okresie maj – wrzesień 2009 jawnymonitoring rynku Ŝywymi okazami zwierząt zagroŜonych wyginięciem w wybranych miastach w53 sklepach (wyboru sklepów dokonali specjaliści WWF Polska w oparciu o wyniki fazy 1monitoringu):ooGrupa C – Warszawa (13 sklepów), Łódź (3 sklepy), Trójmiasto (10 sklepów).Grupa D – Wrocław (6 sklepów), Katowice (7 sklepów), Opole (3 sklepy), Poznań(5 sklepów), Kraków (6 sklepów).Ze względu na specyfikę fazy 2 zrezygnowano z prowadzenia monitoringu giełd zoologicznych.Badacze mieli za zadanie wypełnić kwestionariusz w oparciu o rozmowę zpracownikiem/właścicielem/kierownikiem sklepu zoologicznego. W przypadku odmowywspółpracy ze strony sklepu, badacze uzupełniali część pierwszą kwestionariusza, zawierającąinformacje na temat gatunków chronionych oferowanych do sprzedaŜy w danym sklepie w dniubadania (ilość osobników danego gatunku, dokumentacja nt. legalnego pochodzenia, inneistotne spostrzeŜenia).W przypadku chęci współpracy ze strony personelu sklepu badacze wypełniali (w oparciu orozmowę) zarówno pierwszą część kwestionariusza (w szczególności część dotyczącąpochodzenia okazów), jak równieŜ drugą część kwestionariusza zawierającą pytania dodatkowe.Dane zbierane w pierwszej części kwestionariusza:1. Kim jest rozmówca: kierownik, właściciel sklepu, czy sprzedawca2. Gatunki w sprzedaŜy3. Liczba osobników4. Pochodzenie okazu: pozaunijne, czy unijne oraz szczegółowa informacja (hodowla własna,hodowla polska, hodowla zagraniczna, pochodzenie z natury, inne)5. Wejście w posiadanie: przychówek z własnej hodowli, bezpośredni importer do UniiEuropejskiej, od hodowcy, od hurtownika, z innego sklepu, od osoby prywatnej, inne.6. Dokumenty (z zaznaczeniem, czy sklep posiada oryginał czy kopię): zezwolenie importoweCITES, zezwolenie eksportowe CITES, zaświadczenie o urodzeniu w hodowli od PowiatowegoLekarza Weterynarii, zaświadczenie o rejestracji w starostwie, faktura/paragon/ inny dowódzakupu lub wymiany, inne.Dane zbierane w drugiej części kwestionariusza – pytania dodatkowe:1. Czy kupujący pytają o dokumenty? (Zawsze, często, rzadko, nigdy)5

2. Czy dostawcy dbają o potrzebną dokumentację? (Zawsze, często, rzadko, nigdy)3. Czy sprowadzają Państwo zwierzęta na zamówienie klientów?4. Jakie gatunki najbardziej interesują klientów?5. Skąd dowiedział się Pan/Pani o przepisach CITES?6. Czy potrzebuje Pan/Pani pomocy w zrozumieniu istniejących przepisów?7. Czy system dokumentacji jest wg Pana/Pani dobrze skonstruowanyi łatwy do zrozumienia?8. Co powinno być zmienione w istniejącym systemie?9. Czy wg Pana/Pani wszystkie zwierzęta objęte CITES powinny być znakowane?Dane z fazy 2 zebrano w tabelach, które posłuŜyły do napisania niniejszego raportu.III. WYNIKI MONITORINGU1. Ogólna charakterystyka handluPodczas całego monitoringu stwierdzono w handlu 74 gatunki zwierząt, z czego 13 gatunków niejest chronionych prawodawstwem CITES i UE. Pośród 61 gatunków chronionych, tylko 8znajduje się w Aneksie A Rozporządzenia Komisji (WE) nr 407/2009 a 4 z nich mają takŜenajwyŜszy status ochronny CITES – Załącznik I. Większość stanowią więc gatunki z Aneksu BRozporządzenia (WE) 407/2009 i jednocześnie z Załącznika II CITES. Ogólna liczba okazówstwierdzonych w handlu podczas monitoringu wynosi 2857.PoniŜszy wykres przedstawia całkowitą liczbę okazów odnotowanych podczas całego badania zpodziałem na grupy taksonomiczne.Wykres 1. Całkowita liczba odnotowanych podczas monitoringu okazów systematycznychpodziałem na grupy systematyczne.PTAKI 113SSAKI 1GADY 728PŁAZY 61BEZKRĘGOWCE19541.a. Faza 1 monitoringuPodczas fazy 1 monitoringu badacze odwiedzili 65 punktów, w których sprzedawano Ŝyweokazy zwierząt egzotycznych, w tym 62 sklepy zoologiczne oraz 3 giełdy zoologiczne w 8 duŜychmiastach.Liczba okazów zwierząt w sprzedaŜy stwierdzona w fazie 1 wyniosła 2026 osobników, z czego1799 osobników zanotowano na giełdach zoologicznych, a 226 w sklepach.Z 2026 zwierząt ponad połowę stanowią bezkręgowce -1436 osobników. Drugą, co doliczebności grupą taksonomiczną są gady - 509 okazów. Ptaki są znacznie słabiejreprezentowane – tylko 76 osobników. Najmniej liczną grupę stanowią płazy. Podczas całej Fazy1 stwierdzono tylko 5 okazów.PowyŜsze dane zebrane są w Tabeli 1 poniŜej. Wykres 2 podaje procentowy udział gruptaksonomicznych.6

Tabela 1. Liczba okazów z podziałem na grupy taksonomiczne (z uwzględnieniem giełdzoologicznych)Bezkręgowce 1436Płazy 5Gady 509Ptaki 76SUMA 2026Wykres 2. Procentowy udział grup taksonomicznych ( z uwzględnieniem giełd zoologicznych)Bezkręgowce13%Ptaki47%Płazy3%Gady37%Monitoring wykazał duŜą róŜnorodność gatunków zwierząt oferowanych do sprzedaŜy.Największa róŜnorodność występuje w przypadku ptaków – 29 róŜnych gatunków. Monitoringwykazał ponadto: 23 gatunki gadów i tylko 8 gatunków bezkręgowców oraz 2 gatunki płazów.Podsumowanie wyników zawiera Tabela 2.Tabela 2. Liczba gatunków w danej grupie taksonomicznej (z uwzględnieniem giełdzoologicznych)Bezkręgowce 8Płazy 2Gady 23Ptaki 29SUMA 62Porównanie gatunków zwierząt występujących na giełdach zoologicznych i w sklepach pokazujeodmienną charakterystykę handlu. Na giełdach zdecydowanie przewaŜają bezkręgowce a wszczególności pająki z rodzaju Brachypelma, co pokaŜe dalsza część wyników. Giełdy, są jakzwykle trudnym terenem do badań, poniewaŜ większość okazów nie jest wystawiana na widokpubliczny, tylko znajduje się „ pod stołem”, w samochodach lub dostarczana jest z magazynówna zamówienie klienta. Dlatego wyniki z giełd naleŜy traktować ostroŜnie, bo nie odzwierciedlająone na pewno ani oferty gatunkowej, ani prawdziwej ilości zwierząt, którymi tam się handluje.W sklepach obserwowano głównie gatunki gadów i ptaków. Porównanie powyŜszych danychpokazują Wykresy 3 i 4.Wykres 3. Liczba okazów na giełdachWykres 4. Liczba okazów w sklepachGady 510Ptaki 76Ptaki 72Bezkręgowce 20Płazy 1Płazy 5Bezkręgowce1436Gady 1347

Porównano takŜe wyniki monitoringu we wszystkich miastach oraz na giełdach, podsumowaniezawiera poniŜsza Tabela 3.Tabela 3. Liczb okazów w poszczególnych miastach w grupach taksonomicznychMiasto Całkowita liczba zwierząt Bezkręgowce Płazy Gady PtakiWrocław 45 2 0 34 9Kraków 34 0 0 20 14Katowice 31 9 0 15 7Warszawa 28 1 0 12 15Trójmiasto 28 0 0 14 14Poznań 27 5 0 16 6Opole 20 3 1 11 5Łódź 14 0 0 12 2Giełda Poznań 851 705 0 146 0Giełda Świętochłowice 837 711 4 122 0Giełda Łódź 111 0 0 107 4SUMA 2026 1436 5 509 76Wyniki wskazują jasno, Ŝe gady są w chwili obecnej dominującą w handlu grupą zwierząt.Znacznie zmniejszył się udział ptaków, co moŜe być wynikiem obostrzeń w handluwprowadzonych przez Unią Europejską, która Rozporządzeniem Komisji (WE) nr 318/2007(rozporządzenie weszło w Ŝycie w lipcu 2007) bezwzględnie zakazała sprowadzania na rynekWspólnoty ptaków pochodzących z odłowu z natury. Importować moŜna wyłącznie okazyhodowlane, unikatowo oznakowane za pomocą zamkniętej obrączki lub mikrochipu, wyłącznie zpaństw wskazanych w rozporządzeniu.MoŜna więc wnioskować, Ŝe ww. rozporządzenie przynosi juŜ bardzo pozytywne efekty dlaprzyrody, znacznie ograniczając międzynarodowy handel zagroŜonymi gatunkami ptaków.1. b. Faza 2 monitoringuZ fazy 2 wyłączono giełdy, prowadząc badania tylko w sklepach ze względu na koniecznośćprzeprowadzenia rozbudowanego wywiadu opartego na kwestionariuszu z pytaniami. Opierającsię o wyniki fazy 1, zmieniona została lista badanych sklepów – wyłączono sklepy gdzie nie byłookazów CITES, zastępując je nowymi punktami.Liczba osobników stwierdzona w sklepach wyniosła 831. Z czego najliczniejszą grupę stanowiąbezkręgowce – 518 okazów, a drugą co wielkości gady z 219 stwierdzonymi okazami.Następną, co do liczebności grupę tworzą płazy – 56 osobników, a następnie ptaki – 37okazów. Podczas tej fazy badania stwierdzono takŜe 1 okaz ssaka.Wyniki ilościowe pokazuje Tabela 4 poniŜej. Wykres 5 podaje procentowy udział gruptaksonomicznychTabela 4. Liczba okazów z podziałem na grupy taksonomiczneBEZKRĘGOWCE 518PŁAZY 56GADY 219PTAKI 37SSAKI 1SUMA 8318

Wykres 5. Procentowy udział grup taksonomicznychPTAKI31%SSAKI2%BEZKRĘGOWCE15%PŁAZY9%GADY43%Liczba gatunków zwierząt w badanych sklepach przestawia się następująco. NajwiększąróŜnorodność gatunków obserwowano w przypadku gadów – 23 gatunki i ptaków – 17gatunków. Bezkręgowce reprezentowane były przez 8 gatunków, płazy 5 a ssaki tylko 1gatunek. Tabela 5 pokazuje podsumowanie powyŜszych danych.Tabela 5. Liczba gatunków w danej grupie taksonomicznejBEZKRĘGOWCE 8PŁAZY 5GADY 23PTAKI 17SSAKI 1SUMA 54Wyniki monitoringu w poszczególnych badanych miastach przedstawia poniŜsza Tabela 6.Tabela 6. Liczba okazów w badanych miastach z podziałem na grupy taksonomiczneCałkowita liczbaMiasto zwierząt Bezkręgowce Płazy Gady Ptaki SsakiKraków 586 500 40 46Warszawa 98 5 9 53 30 1Katowice 45 9 34 2Wrocław 36 2 34Poznań 22 2 20Trójmiasto 20 6 11 3Opole 14 14Łódź 10 1 7 2SUMA 831 518 56 219 37 1Wyniki fazy 2 dotyczące gatunków obecnych w handlu, nie róŜnią się znacząco od wynikówfazy 1. Charakterystyka, udział grup taksonomicznych jest bardzo podobny. Nie stwierdzonozmiany trendów w przeciągu 8 miesięcy badań.9

2. Wyniki szczegółowe2.1. Charakterystyka handlu w poszczególnych grupach taksonomicznych w obufazach monitoringu• BEZKRĘGOWCEWiększość bezkręgowców zanotowanych podczas monitoringu to gatunki chronione KonwencjąWaszyngtońską oraz prawodawstwem Unii Europejskiej. Dominującymi w tej grupie są pająki zrodzaju Brachypelma. Najczęściej spotykane gatunki przedstawione zostały w Tabeli 7. Opróczpająków z rodzaju Brachypelma występowały w handlu takŜe takie gatunki bezkręgowców jak:skorpion cesarski Pandinus imperator (Aneks B) i skorpion skalny Hadogenes paucidens orazpająki z rodzaju Avicularia spp. (nie są objęte ochroną CITES, ani UE).Moda na hodowanie pająków trwa juŜ w Polsce od kilku lat. Coraz więcej jest w kraju hodowlipająków z rodzaju Brachypelma, niestety nie są one w Ŝaden sposób kontrolowane przez organyCITES. Jedyne dokumenty, z jakimi moŜna się spotkać to zaświadczenia lekarza weterynarii.Taki stan rzeczy nie jest zgodny z obowiązującymi przepisami, które nakazują, aby wszystkiehodowle gatunków CITES były weryfikowane przez odpowiednich urzędników. Brak jakiejkolwiekkontroli pozwala takŜe na czasem niezgodne z prawem sprowadzanie okazów odłowionych znatury, zasilających kolekcję hodowcy.Tabela 7. Pająki z rodzaju Brachypelma zanotowane w handluGatunek, nazwa łacińska Załącznik CITES Aneks Rozp. (WE)Brachypelma albiceps II BBrachypelma albopilosum II BBrachypelma angustum II BBrachypelma boehmei II BBrachypelma emilia II BBrachypelma smithi II BBrachypelma vagans II B• PŁAZYPłazy reprezentowane były w handlu bardzo nielicznie. Odnotowano tylko kilka gatunków, w tymwiększość stanowiły gatunki niepodlegające ochronie CITES ani przepisów UE.Najliczniej występowały w handlu Ŝaby z rodzaju Dendrobates – 44 osobniki. Drugimzanotowanym gatunkiem jest aksolotl meksykański Ambystoma mexicanum - 8 osobników.Poza gatunkami chronionymi przepisami CITES i UE zanotowano takŜe występowanie takichzwierząt jak: Ŝaba rogata Ceratophrys ornata, chwytnica czerwonooka Agalychnis callidryas,rzekotka drzewna Hyla arborea (gatunek rodzimy, podlegający ochronie). ChociaŜ, jak juŜwspomniano handel powyŜszymi gatunkami, oprócz rzekotki drzewnej, nie jest dotychczasregulowany Ŝadnymi przepisami, to warto zwrócić na nie uwagę ze względu na moŜliwośćintensyfikacji handlu nimi w przyszłości i konieczność objęcia ich stosownymi ograniczeniami dlacelów ochronnych.• GADYGady stanowią najliczniejszą grupę kręgowców w handlu. W fazie 1 stwierdzono 509 okazów, aw fazie 2 odnotowano 219 okazów. Najwięcej osobników oferowanych do sprzedaŜy to węŜe iŜółwie, następujących gatunków: boa dusiciel Boa constrictor, pyton królewski Python regius,Ŝółw Ŝółtolicy Trachemys scripta troostii, Ŝółw stepowy Testudo horsfieldi, Ŝółw ostrogrzbietyGraptemys pseudogeographica. śółw Ŝółtolicy zastąpił w obrocie Ŝółwia czerwonolicegoTrachemys scripta elegans, który dotychczas stanowił najliczniej sprzedawany gatunek Ŝółwia,obok Ŝółwia stepowego.10

Oprócz powyŜszych, takŜe kameleon jemeński Chamaeleo calyptratus i legwan zielony Iguanaiguana, naleŜą do najliczniej występujących gatunków. Pośród oferty sklepów znalazły się takŜetakie gatunki jak: waran stepowy Varanus exanthematicus i nilowy Varanus niloticus, kajmanokularowy Caiman crocodilus, szyszkowce Cordylus cordylus, felsumy Phelsumamadagascariensis, czy rzadkie w obrocie gatunki Ŝółwi: Ŝółw zawiasowy Kinixys homeana,pelomeduza afrykańska Pelomedusa subrufa, czy Ŝółw Ŝabuti Geochelone denticulata.Z uzyskanych wyników moŜna wnioskować, Ŝe gady w dalszym ciągu cieszą się duŜąpopularnością na rynku krajowym. Coraz więcej znajduje się w ofercie węŜy, których hodowlesą coraz liczniejsze w Polsce. Bardzo pręŜnie rozwijają się giełdy zoologiczne, gdzie ofertagadów jest szczególnie bogata. Biorąc to pod uwagę, rozwój współpracy ze środowiskiemterrarystycznym, a szczególnie hodowcami wydaje się niezbędny dla skutecznej ochronyzagroŜonych gatunków gadów i promowaniu legalnego handlu tymi gatunkami w Polsce.Tabela 8 przedstawia wybrane gatunki gadów, które najczęściej znajdowano w ofercie sklepówi giełd. Dane w tabeli są sumaryczne dla obu faz monitoringu i podają liczby zbiorcze dlaprezentowanych gatunków.Tabela 8. Liczebność wybranych gatunków gadów - zbiorczo dla fazy 1 i fazy 2Nazwa polskaNazwa łacińskaLiczbaosobnikówZałącznikCITESAneks UEboa dusiciel Boa constrictor 66 II BŜółw Ŝółtolicy Trachemys scripta troostii 64 - -kameleon jemeński Chamaeleo calyptratus 56 II BŜółw stepowy Testudo horsfieldii 51 II BŜółw ostrogrzbietyGraptemyspseudogeographica 51IIICŜółw lamparci Geochelone pardalis 45 II Blegwan zielony Iguana iguana 31 II Bpyton tygrysi Python molurus molurus 25 I Apyton królewski Python regius 24 II BŜółw grecki Testudo hermanii 20 II A• PTAKIPodczas całego monitoringu zanotowano tylko 113 okazów ptaków, sprzedawanych w sklepachi na giełdach. Reprezentowały one 28 róŜnych gatunków, z czego 2 gatunki wymienione wAneksie A. Pozostałe ptaki naleŜą do gatunków z Aneksu B, C i D. PrzewaŜają gatunki z AneksuB. Trudno mówić o najliczniej reprezentowanych gatunkach, poniewaŜ liczba okazów rozkładasię raczej równomiernie, moŜna jednak wymienić kilka, które zanotowano w ilości większej niŜśrednia.Tabela 9. Wybrane gatunki ptaków, najliczniejsze w ofercie handlowejNazwa polskaNazwa łacińskaLiczbaosobnikówZałącznikCITES Aneks UErozella białolica Platycercus eximius 20 II BmodrolotkaczerwonoczelnaCyanoramphusnovaezelandiae 6 I Anierozłączkaczarnogłowa Agapornis personatus 5 II Bświergotka seledynowaPsephotushaematonotus 5 II Bgwarek Gracula religiosa 4 II Bpatagonka Cyanoliseus patagonus 4 II BŜako kongijskie Psittacus erithacus 4 II B11

Znacznie większa oferta ptaków (podobnie jest w przypadku gadów) dostępna jest w sklepachna zamówienie. Utrudnia to znacznie dokładne opisanie charakterystyki handlu okazamiŜywymi. Tak jak juŜ wspomniano powyŜej, ptaki znikają powoli z rynku, jednakŜe wciąŜ mamydo czynienia z kilkoma bardzo duŜymi importerami oraz hodowcami, którzy mają w swojejofercie kilkadziesiąt gatunków ptaków, w tym okazy na zamówienie, którymi handel jestzabroniony (np. ara hiacyntowa). Dlatego handel ptakami wymaga naszym zdaniem ściślejkontroli ze strony wszystkim słuŜb do tego powołanych.• SSAKIW ciągu całego monitoringu w ofercie sklepów i giełd stwierdzono tylko jeden okaz ssaka,wystawiony na sprzedaŜ. Była to tamaryna białoczuba Saguinus oedipus (Aneks A, ZałącznikCITES I). Więcej gatunków znaleźć moŜna na stronach internetowych sklepów, jednakŜe gatunkite, nie będące w ofercie podczas badania nie zostały wzięte pod uwagę.2.2. Podsumowanie kwestionariuszy z pytaniamiTak jak opisano w metodologii monitoringu, podczas fazy 2 bardzo istotną częścią badania byłkwestionariusz zawierający szereg punktów dotyczących następujących kwestii:• pochodzenia okazów oferowanych na sprzedaŜ• poziomu wiedzy na temat obowiązujących przepisów i dokumentacji zarówno pośródklientów jak i sektora handlowego• poziomu dbałości o dokumentację, która powinna towarzyszyć zwierzętom ze stronydostawców/ hurtowników• oceny istniejących przepisów przez sektor handlowy• skali zjawiska „zwierząt na zamówienie”• potrzeb w zakresie informacji o istniejących przepisach w sektorze handlowym• opinii sektora handlowego na temat znakowania zwierząt znajdujących się w obrocie2.2.a. Podsumowanie części kwestionariusza dotyczącej pochodzenia okazówW tej części badania uzyskano odpowiedzi dotyczące pochodzenia 21 gatunków zwierzątoferowanych do sprzedaŜy. Gatunki chronione CITES i/lub prawodawstwem UE, których dotycząuzyskane dane:1. śółw grecki2. śółw stepowy3. śółw hełmiasty4. Kameleon jemeński5. Legwan zielony6. Boa dusiciel7. Boa leśny8. Pyton królewski9. Pyton tygrysi10. Waran stepowy11. Waran nilowy12. Pająki z rodzaju Brachypelma13. Skorpion cesarski14. Aksolotl meksykański15. śaby z rodzaju Dendrobates16. Rozella białolicaWybrane gatunki zostaną opisane poniŜej szczegółowo. Wyniki zbiorcze są trudne doprzedstawienia ze względu na duŜą niespójność uzyskiwanych informacji. Opierając sięwyłącznie na odpowiedziach ankietowanych, bez subiektywnej oceny treści uzyskanych danych,podsumowanie wyników wygląda następująco:Pochodzenie okazówNajwięcej okazów pochodzi z obszaru UE – na 75 osobników aŜ 63 zostało zadeklarowanych12

jako okazy urodzone lub pozyskane na terenie UE:• Hodowla polska - 35 okazów• Hodowla zagraniczna - 21 okazów• Hodowla własna sklepu - 3 okazy• Pozyskane z natury – 2 okazy• Inne pochodzenie (nie podano dokładnych informacji) – 2 okazyNa szczególne zainteresowanie zasługują informacje o hodowlach polskich, które deklarowanoprzede wszystkich w przypadku takich gatunków jak Ŝółw grecki i Ŝółw stepowy. Do chwiliobecnej, nieznane są autorom raportu polskie hodowle tych gatunków, dlatego informacje teświadczyć mogą albo o hodowlach, które nie podlegają Ŝadnej kontroli albo o niezgodnej zrzeczywistością deklaracji pochodzenia zwierząt. Deklarowano takŜe inne pochodzenie Ŝółwistepowych tzn. pozaunijne np. z Ukrainy wraz z zezwoleniami importowymi CITES. Te danetakŜe budzą zastrzeŜenia, poniewaŜ w ostatnich latach nie wydawano Ŝadnych zezwoleń naimport tego gatunki do Polski.W hodowlach polskich, wg podanych informacji uzyskano potomstwo takŜe takich gatunków jaknp. kameleon jemeński, legwan zielony, boa dusiciel i boa leśny, pyton tygrysi i królewski,pająki z rodzaju Brachypelma. PowyŜsze dane nie są juŜ tak dyskusyjne, poniewaŜ znane sąprzykłady hodowli tych gatunków na terenie Polski.Stosunkowo duŜo okazów zadeklarowano jako pochodzące z hodowli zagranicznych. Jest toniewątpliwie waŜna informacja dla prawidłowej implementacji przepisów, poniewaŜ na terenieUE nie istnieje dotychczas jednolity system dokumentacji pochodzenia z hodowli, którypozwoliłby na rzetelną i prostą weryfikację pochodzenia okazów.Wejście w posiadanieW tym punkcie ankietowani deklarowali skąd pochodzą okazy sprzedawane w sklepach. Celemtego pytania było uzyskanie informacji gdzie sklepy zoologiczne zaopatrują się w Ŝywe okazyzwierząt, a więc, w jaki sposób wygląda łańcuch dostaw.Uzyskane odpowiedzi przedstawiały się następująco:• Przychówek z własnej hodowli – 5 okazów• Od bezpośredniego importera na teren UE – 1 okaz• Od hodowcy – 31 okazów• Od hurtownika - 38 okazów• Z innego sklepu – 0• Od osoby prywatnej – 0• Inne – 1 okazPowyŜsze odpowiedzi potwierdzają znaczący udział hurtowników i hodowców w zaopatrywaniurynku Ŝywych okazów zwierząt w Polsce. Obie grupy są więc odpowiedzialne za dostarczaniewraz z okazem odpowiedniej dokumentacji, dlatego bardzo waŜne jest zarówno kontrolowaniepowyŜszych podmiotów, jak równieŜ zapewnienie dostępu do informacji o obowiązującychprzepisach. Skuteczne kontrolowanie handlu okazami CITES musi więc objąć takŜe hurtowniei hodowców, poniewaŜ same sklepy zoologiczne są jedynie ostatnim ogniwem łańcucha dostawi nie mają wpływu na dokumentację dostarczaną wraz z okazem.Dokumenty towarzyszące okazom zwierząt oferowanych w sklepachW tym punkcie kwestionariusza badacze starali się uzyskać szczegółowe informacje odokumentach, które posiada sklep dla okazów chronionych. Uzyskane odpowiedzi zebranoponiŜej:• Zezwolenie importowe CITES – 29 okazów• Zezwolenie eksportowe CITES – 3 okazy• Zaświadczenie o urodzeniu w hodowli uzyskane od powiatowego lekarza weterynarii – 36okazów13

• Zaświadczenie o rejestracji w starostwie – 2 okazy• Faktura/paragon/inny dowód zakupu lub wymiany – 2 okazyW bardzo niewielu przypadkach, ankietowani pokazywali badaczom dokumenty, większośćudzielała tylko odpowiedzi na zadane pytania i nie zgadzała się na pokazanie dokumentów.Niewątpliwie jest to równieŜ waŜna informacja, świadcząca być moŜe o nieprawidłowościach wdokumentacji lub po prostu o jej braku.Uzyskane dane potwierdzają znaczący udział okazów hodowlanych na rynku krajowym.W Ŝadnym sklepie z okazami hodowlanymi z Polski, nie było dokumentacji poświadczającejzgodność hodowli z przepisami potwierdzoną przez Ministerstwo Środowiska z art.54 865/200.Tak więc wg obowiązujących przepisów okazy te nie miały dokumentacji stwierdzającej wsposób zadowalający legalność pochodzenia. Problem ten jest skomplikowany, poniewaŜ trudnojest oskarŜać hodowców o niedopełnienie tego obowiązku, skoro instytucja odpowiedzialna zawdraŜanie tego przepisu, nie jest w stanie takich kontroli prowadzić.Pytania dodatkoweW tej części kwestionariusza opracowane zostały dodatkowe pytania, poszerzające wiedzę natematy związane z problemem znajomości przepisów, charakterystyki zjawiska „zwierzęta nazamówienie” i innych.Odpowiedzi ankietowanych podsumowano poniŜej:1. Czy kupujący pytają o dokumenty towarzyszące zwierzętom?Zawsze – 2Często - 7Rzadko - 22Nigdy – 13Jak widać z powyŜszych odpowiedzi, poziom edukacji społeczeństwa w zakresie regulacji handluzagroŜonymi gatunkami niestety wciąŜ pozostawia wiele do Ŝyczenia. Potrzeba akcjiedukacyjnych dla potencjalnych nabywców i większe zaangaŜowanie sektora handlowego wpromowanie legalnego handlu wydają się konieczne dla poprawy tego stanu.2. Czy dostawcy dbają o potrzebną dokumentację?Zawsze – 26Często - 10Rzadko - 3Nigdy – 0Wg większości ankietowanych dostawcy, a więc hurtownicy, hodowcy i importerzy dbają odostarczanie dokumentów wraz ze zwierzęciem. Jak wynika z komentarzy dodatkowych,najczęściej są to kserokopie oryginalnych dokumentów importowych CITES. Bez moŜliwościweryfikacji trudno jest jednak stwierdzić prawdziwość dokumentacji dostarczanej sklepom.PowyŜsze dane potwierdzają fakt, Ŝe w sklepach najczęściej dokumentów jest bardzo duŜo,problem polega jednak na tym, Ŝe nie sposób stwierdzić czy dany dokument opisuje konkretnezwierzę znajdujące się w sklepie ( mowa o okazach z Aneksu, B, które stanowią większość ofertyi nie są znakowane), czy teŜ dotyczy zupełnie innej partii okazów. Taką sytuację wykorzystująnieuczciwi handlowcy, sprzedający zwierzęta nielegalnie.Dodatkowe problemy w zakresie dokumentacji wywnioskować moŜna z komentarzyankietowanych, którzy przyznają, Ŝe:• w dokumentach panuje bałagan uniemoŜliwiający dopasowanie ich do zwierząt,• nie sprawdzają w ogóle poprawności dokumentów bo to hurtownik/importer/hodowcajest odpowiedzialny za dokumenty lub powinien być odpowiedzialny.• nie interesują się dokumentami bo klienci nie pytają• prawo jest bezsensowne, powinna wystarczyć faktura lub paragon14

• trudno jest wydostać dokumenty od dostawców3. Czy sprowadzają Państwo zwierzęta na zamówienie klientów? Jakie gatunki najbardziejinteresują klientów?W tym pytaniu 30 ankietowanych (czyli sklepów) odpowiedziało twierdząco, Ŝe sprowadza nazamówienie zwierzęta, 15 ankietowanych zaprzeczyło. Gatunki, najczęściej zamawiane przezklientów to:Jaszczurki – 30 sklepów ( kameleon, legwan zielony)śółwie – 29 sklepów ( Ŝółw stepowy, grecki, czerwonolicy)WęŜe – 11 sklepów ( boa)Pająki – 7 sklepówPtaki – 7 sklepów(gwarek, ary)Skorpiony – 1 sklepOczywiście, nawet z pobieŜnego przejrzenia stron internetowych sklepów wynika, ze taknaprawdę sprowadza się wszystkie moŜliwe gatunki, nawet te chronione Aneksem A, którymihandel jest zabroniony lub bardzo ograniczony - takie jak ara hiacyntowa (oferta jednego zesklepów w Warszawie).RównieŜ podczas monitoringu zarówno telefonicznego, jak i badań w terenie, wielu sprzedawcówpotwierdzało, Ŝe mogą sprowadzić na zamówienie bardzo wiele gatunków zwierząt.4. Skąd dowiedział się Pan/Pani o przepisach CITES?Podsumowanie odpowiedzi zawarto w tabeli 10 poniŜej. Jak wynika z danych głównym źródłeminformacji jest dla sektora handlowego Internet oraz własne doświadczenie zawodowe lubkierunkowe wykształcenie. Niestety działania organizacji pozarządowych (takie jak ulotki,broszury) wciąŜ zbyt rzadko docierają do sprzedawców. DuŜa rola Internetu to wskazówka naprzyszłość, aby właśnie to medium wykorzystywać do akcji edukacyjnych i informacyjnych.Tabela 10. Odpowiedzi na pytanie „Skąd dowiedział się Pan/Pani o przepisach CITES?Internet 12Doświadczenie zawodowe/wykształceniekierunkowe 10Dostawcy, sprzedawcy 7Hodowcy 4Media( prasa, TV) 4Szkolenia 4Znajomi 2NGO 2Giełda zoologiczna 16. Czy system dokumentacji jest wg Pana/Pani dobrze skonstruowany i łatwy do zrozumienia?Czy potrzebuje Pan/Pani pomocy w zrozumieniu istniejących przepisów?Wg ponad połowy badanych system dokumentacji okazów CITES nie jest dobrze skonstruowany,co oznacza, Ŝe przepisy wg ankietowanych wymagają zdecydowanie poprawy. W dodatkowychkomentarzach podkreślano, Ŝe system dokumentów jest zawiły i niejasny, trudny dointerpretacji, niejednolity dla krajów Wspólnoty, niespójny.Na pytanie o potrzebę pomocy w zrozumieniu przepisów 22 osoby odpowiedziały, Ŝe nie jest topotrzebne, 15 potrzebuje dodatkowych informacji, 7 sklepów wyraziło chęć otrzymywaniamateriałów informacyjnych.Trudno jest się nie zgodzić, z przewaŜającą wśród sprzedawców opinią, Ŝe prawodawstwozarówno unijne jak i polskie są dalekie od doskonałości. System dokumentów jest15

skomplikowany nie tylko dla sektora handlowego i klientów, ale takŜe dla urzędników, którzymuszą dokumenty weryfikować. Wg kilku badanych, cały system jest niepotrzebny i powinienbyć zastąpiony tylko przez obowiązek posiadania faktury lub innego dokumentu nabyciazwierzęcia. Oczywiście, autorzy raportu nie mogą zgodzić się z taką opinią, poniewaŜ ideaochrony zagroŜonych gatunków opiera na regulacji handlu nimi, wymaga więc ścisłej kontroli,niemoŜliwej przy systemie opartym o faktury. Niewątpliwie punkt widzenia sektora handlowegoróŜni się znacznie od tego, który reprezentują organizacje pozarządowe. Trzeba mieć nadzieję,Ŝe wszyscy handlowcy zainteresowani legalnym handlem zagroŜonymi gatunkami będą popieraćpozytywne zmiany w prawodawstwie.7. Co powinno być zmienione w istniejącym systemie?Na pytanie o proponowane zmiany w obowiązującym prawodawstwie otrzymaliśmy listęodpowiedzi, które przytaczamy poniŜej. Wynika z nich jasno, Ŝe sektor handlowy widzi potrzebędaleko idących zmian, z większością zgadzają się takŜe autorzy raportu.Najczęstsze odpowiedzi ankietowanych:- poprawa kompetencji urzędników- ujednolicenie dokumentacji w UE- stworzenie jednoznacznej interpretacji przepisów- załatanie luk prawnych- lepszy system rejestracji zwierząt- wprowadzenie moŜliwości posiadania własnych dokumentów przez hodowców- wprowadzenie znakowania zwierząt z Aneksu B za pomocą np. fotografii- wprowadzenie nazewnictwa polskiego w przepisach- uproszczenie dokumentacji tylko do faktury w ramach handlu w UE- przeniesienie odpowiedzialności za dokumentację ze sklepów zoologicznych na dostawców tzn.importerów i hurtowników- zakaz handlu węŜami i pająkami ( często kupowane na prezenty)- dodatkowe szkolenia dla weterynarzy, którzy na ten moment niekiedy nie są w staniezidentyfikować gatunków egzotycznych8. Czy wg Pana/Pani wszystkie zwierzęta objęte CITES powinny być znakowane?Zdecydowana większość pytanych jest za rozszerzeniem obowiązku znakowania na gatunkichronione CITES, aczkolwiek podkreślają wiąŜące się z tym problemy takie jak:- duŜy stres dla zwierzęcia, inwazyjność zabiegu wszczepiania chipów- trudności techniczne w przypadku małych zwierząt, niewykonalne w przypadku np. pająków- wzrost kosztówWg niektórych ankietowanych znakowanie nie jest potrzebne, a zamiast tego jeden zankietowanych proponuje wprowadzenie koncesji na hodowle, które pozwalałaby na kontrolęzwierząt.Komentarze dodatkowe – współpraca ze sklepamiW ostatniej części wyników podsumowane zostały dodatkowe komentarze badaczy dotycząceprzede wszystkim współpracy ze sklepami:• w większości sklepów zgadzano się na wypełnienie ankiety• w niektórych sklepach odmawiano współpracy przy wypełnianiu ankiety, czasem badaczebyli wypraszani ze sklepu• w bardzo niewielu przypadkach udało się rozmawiać z właścicielem sklepu, najczęściejbyli to sprzedawcy• w wielu sklepach, pomimo zgody na wypełnienie ankiety udzielane odpowiedzi ewidentnienie mogły być prawdziwe jak np. w przypadku sklepu gdzie wszystkie zwierzęta pochodzą16

z hodowli włącznie z Ŝółwiami stepowymi lub sklep, gdzie wszystkie zwierzęta pochodziłytakŜe z hodowli, ale sprzedawcy nigdy nie widzieli zaświadczenia o pochodzeniuwystawionego przez weterynarza.• w duŜych sklepach zoologicznych np. w sieciowych, pomimo ich profesjonalnego wyglądusprzedawcy mają bardzo często niewielkie pojęcie o przepisach i dokumentacji, a wieletransakcji odbywa się tylko na podstawie faktury.• DuŜe sklepy zatrudniają często bardzo przypadkowych sprzedawców, nie mającychŜadnej wiedzy o zwierzętach, które sprzedają.• W niektórych sklepach oświadczono badaczom, Ŝe sprzedawcy nie mogą udzielaćŜadnych informacji. Stwierdzenie brzmiące dziwnie, jeśli załoŜymy, Ŝe sklep prowadzilegalną działalność.• W wielu sklepach stosuje się wybieg twierdząc, Ŝe wszystkie zwierzęta pochodzą zhodowli europejskich, nie muszą wiec posiadać dokumentów importowych CITES tylkozaświadczenia o urodzeniu w hodowli.• Zdarzały się sklepy małe, w których sprzedawcy lub właściciele byli dobrzepoinformowani o przepisach, dbający o dokumentację. W tych sklepach podkreślanotrudności we współpracy z hurtownikami, którzy rzadko dbają o dokumentację.IV. WNIOSKI I REKOMENDACJE• Z zebranych danych wynika, Ŝe handel Ŝywymi okazami zwierząt egzotycznych,chronionych przepisami CITES i UE w sklepach i na giełdach wciąŜ utrzymuje się naznaczącym poziomie, chociaŜ ilość okazów jest mniejsza niŜ w latach ubiegłych.• Gady stanowią najliczniejszą grupę kręgowców w handlu, oferta ptaków jest znaczniemniejsza, prawdopodobnie dzięki Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 318/2007zakazującemu importu dzikich ptaków na teren Wspólnoty.• Handel ssakami, chociaŜ jest na znacznie niŜszym poziomie, budzi ogromnezaniepokojenie ze względu na oferty małp z rzędu naczelnych, którymi handel jestzabroniony. Konieczna jest jak najszybsza kontrola takich sklepów i podjęcieodpowiednich kroków w celu wyeliminowania nielegalnych ofert z rynku krajowego.• Wiele małych sklepów wycofuje się z handlu okazami CITES, ze względu na problemy zotrzymaniem odpowiedniej dokumentacji, rynek przejmują duŜe sklepy sieciowekupujące od hurtowników i sklepy połączone z hodowlą lub bezpośrednio importująceokazy. Biorąc pod uwagę wyniki monitoringu Internetu prowadzone przez PTOP„ Salamandra” w ostatnich latach, moŜna przyjąć Ŝe następują zmiany na rynku Ŝywychokazów CITES i to sklepy internetowe będą coraz waŜniejszym ogniwem w handluegzotycznymi gatunkami zwierząt.• Znaczna część okazów w sklepach pochodzi od hurtowników, jest to więc bardzo waŜnagrupa docelowa dla działań informacyjnych i kontrolnych. Bardzo pomocna byłaby bazahurtowników, która pozwalałaby zarówno właścicielom sklepów jak i słuŜbomkontrolującym legalność handlu zagroŜonymi gatunkami, sprawdzanie dokumentacjidostarczanej wraz ze zwierzętami.• DuŜo okazów jest deklarowanych jako pochodzące z rynku UE, nie wymagają więc onedokumentacji CITES. Potwierdza to zdanie autorów, Ŝe niezbędne jest jak najszybszeujednolicenie dokumentacji obowiązującej na terenie Wspólnoty, bo tylko w ten sposóbmoŜliwa jest skuteczna kontrola obrotu wewnątrzwspólnotowego.• Znacząca ilość okazów deklarowanych jest jako pochodzące z hodowli polskich. Oznaczato przede wszystkim, Ŝe wszystkie te okazy, nie mają prawidłowych dokumentówstwierdzających legalność pochodzenia, poniewaŜ hodowle nie są kontrolowane przezorgany CITES, co jest wymogiem dla stwierdzenia legalności. Ponadto brak kontroli,17

uniemoŜliwia zbadanie, czy hodowle spełniają warunki określone przez obowiązująceprawodawstwo. Sytuacja to wymaga podjęcia odpowiednich kroków przez organy CITES,które powinny zapewnić odpowiednią implementację przepisów CITES w Polsce. Nie doprzyjęcia jest sytuacja, którą mamy obecnie, gdzie setki hodowli pozbawione są kontroli,a pochodzące z nich zwierzęta nie mogą być w Ŝaden sposób sprawdzone.• W większości badanych sklepów deklarowano moŜliwość sprowadzenia szerokiej ofertygatunkowej zwierząt na zamówienie. Takie zjawisko oznacza w praktyce, Ŝe jakikolwiekmonitoring rynku nie jest w stanie dostarczyć pełnych danych na temat listy gatunkówzwierząt, którymi handluje się w Polsce. Na szczególną uwagę zasługują te sklepy, któreoferują do sprzedaŜy zwierzęta z Aneksu A, którymi handel jest zabroniony.• Monitoring wykazał takŜe, Ŝe większość sklepów posiada duŜe ilości dokumentacji,jednakŜe panujący w dokumentach chaos, operowanie głownie kopiami oryginalnychdokumentów CITES i zaświadczeniami o pochodzeniu z hodowli przy braku znakowaniaokazów z Aneksu B, ( które przewaŜają w handlu) oznacza w skrócie brak moŜliwościidentyfikacji danego okazu, a wiec sprawdzenia jego legalności. Wyniki te potwierdzajązdanie autorów, jak równieŜ rekomendacje Grupy Roboczej ds. CITES, mówiące okonieczności wprowadzenia znakowania wszystkich okazów, gdy jest to moŜliwetechnicznie.• Niestety pośród badanych punktów, znalazły się sklepy, które odmówiły współpracy zbadaczami i nie zgodziły się na udzielenie informacji o posiadanych okazach i ichdokumentacji. MoŜna wnioskować, Ŝe w miejscach tych mamy do czynienia z nielegalnymhandlem. Dodatkowo, podczas monitoringu stwierdzono znaczącą ilość ofert sprzedaŜy, wprzypadku których istnieje powaŜne podejrzenie popełnienia przestępstwa.• Większość badanego sektora handlowego wykazała wolę współpracy z badaczami. Biorącto pod uwagę, jak równieŜ zainteresowanie dodatkowymi informacjami rekomendujemykonieczność rozwoju współpracy wszystkich zaangaŜowanych stron z sektoremhandlowym. Co więcej, moŜna się spodziewać, Ŝe wszyscy przedstawiciele tej branŜy,którzy chcą handlować okazami chronionych zwierząt, powinni dąŜyć do eliminacjinielegalnego handlu zagroŜonymi gatunkami fauny. Bardzo przydatne byłoby stworzenieplatformy współpracy i wymiany informacji z sektorem handlowym. DuŜą rolę powinny tuspełniać nie tylko organizacji pozarządowe, lecz przede wszystkim organy CITES wPolsce.• Niski poziom wiedzy na temat obowiązujących przepisów w zakresie handlu zagroŜonymigatunkami zwierząt zarówno pośród pracowników sektora handlowego jak i klientówsklepów zoologicznych wymaga podjęcia intensywnych działań edukacyjnych dla ogółuspołeczeństwa.• W ramach prac nad poprawą przepisów powinny być wzięte pod uwagę rekomendacjeGrupy Roboczej ds. CITES, które zawierają gotowe rozwiązania najbardziej palącychproblemów implementacji przepisów CITES w Polsce, a więc stworzenie jednoznacznej iłatwej do zrozumienia interpretacji przepisów, wprowadzenie systemu znakowaniaokazów CITES z Aneksu B i systemu indywidualnych dokumentów towarzyszącychkaŜdemu okazowi. Poprawa kompetencji urzędników i usprawnienie systemu rejestracjizwierząt powinny być takŜe działaniami priorytetowymi dla organów CITES w Polsce.18

Tabela 11. Lista wszystkich gatunków odnotowanych podczas 1 i 2 fazy monitoringu.Nazwa łacińska Nazwa polska Aneks UE Załącznik CITESSSAKISaguinus oedipus tamaryna białoczuba A IPTAKIAgapornis fischeri nierozłączka Fishera B IIAgapornis personatus nierozłączka czarnogłowa B IIAmazona auropalliata amazonka Ŝółtoszyja A IAmazona ochrocephala amazonka Ŝółtoczelna B IIAprosmictus erythropterus papuga czerwonoskrzydła B IIAra ararauna ara ararauna B IIAra chloropterus ara zielonoskrzydła B IIAratinga jandaya konura słoneczna B IICacatuidae sp kakadu B/A I/IICyanoliseus patagonus patagonka B IICyanoramphus auricepis papuga koza B IICyanoramphusnovaezelandiae modrolotka czerwonoczelna A IEclectus roratus lora wielka B IIErythrura sp papuzik D nie występujeEuplectes orix wikłacz ognisty nie występuje nie występujeForpus crassirostriswróbliczkaniebieskoskrzydła B IIGracula religiosa gwarek B IIPadda oryzivora ryŜowiec nie występuje nie występujePlatycercus elegans rozella królewska B IIPlatycercus eximus rozella białolica B IIPoicephalus gulielmi afrykanka kongijska B IIPsephotus haematonotus śwergotka seledynowa B IIPsittacula alexandrialeksandrettaróŜowopierśna B IIPsittacula eupatria aleksandretta większa B IIPsittacula krameri aleksandretta obroŜna nie występuje nie występujePsittacus erithacus Ŝako B IITrichoglossus haematodus lorysa górska B IIUraeginthus bengalus motylik krasnouchy nie występuje nie występujeGADYAnolis spp anolis nie występuje nie występujeBoa constrictor boa dusiciel B IICaiman crocodilus kajman okularowy B IIChamaeleo calyptratus kameleon jemeński B IICorallus hortulanus boa leśny B IICordylus cordylus szyszkowiec B IICorytophanidae bazyliszek nie występuje nie występujeEpicrates cenchria boa tęczowy B IIEryx colubrinus boa piaskowy B IIEublepharis macularius gekon lamparci nie występuje nie występujeGeochelone denticulata Ŝółw Ŝabuti B IIGeochelone pardalis Ŝółw lamparci B IIGraptemys Ŝółw ostrogrzbiety C III19

pseudogeographicaIguana iguana legwan zielony B IIKinixys homeana Ŝółw zawiasowy B IIMorelia spilota pyton dywanowy B IIOrthriophis taeniurus wąŜ chiński nie występuje nie występujePelomedusa subrufa pelomeduza afrykańska nie występuje nie występujePhelsuma madagascariensis felsuma madagaskarska B IIPhysignathus cocincinus agama błotna nie występuje nie występujePython molurus molurus pyton tygrysi A IPython regius pyton królewski B IIRampholeon brevicaudatus kameleon pigmejski nie występuje nie występujeTestudo hermani boegterrie Ŝółw grecki wschodni A IITestudo hermanii Ŝółw grecki A IITestudo horsfieldi Ŝółw stepowy B IITestudo marginata Ŝółw obrzeŜony A IITrachemys scripta elegans Ŝółw czerwonolicy B nie występujeTrachemys scripta troostii Ŝółw Ŝółtouchy nie występuje nie występujeVaranus exanthematicus waran stepowy B IIVaranus niloticus waran nilowy B IIPŁAZYAmbystoma mexicanum aksolotl meksykański B IIDendrobates azureus drzewołaz lazurowy B IICeratophrys ornata Ŝaba rogata nie występuje nie występujeAgalychnis callidryas chwytnica czerwonooka nie występuje nie występujenie występujeHyla arborearzekotka drzewna(ale chronionaprawemnie występujekrajowym)BEZKRĘGOWCEBrachypelma albiceps brak B IIBrachypelma albopilosum ptasznik kędzierzawy B IIBrachypelma angustum brak B IIBrachypelma boehmei ptasznik czerononogi B IIBrachypelma emilia brak B IIBrachypelma smithi ptasznik czerwonokolanowy B IIBrachypelma vagansptasznikczerwonoodwłokowy B IIHadogenes paucidens skorpion skalny nie występuje nie występujePandinus imperator skorpion cesarski B II20