Przewodnik po Radzionkowie - Na weekend do Radzionkowa ...

Ze szkolnego zeszytuPrzekazując w Państwa ręce niniejszy przewodnik,serdecznie zapraszam do złożeniawizyty w Radzionkowie. Warto, bo choć Radzionkównie jest dużym miastem, kryje mnóstwohistorycznych, kulturalnych i sportowychniespodzianek. Będziecie Państwo zaskoczeni,że w radzionkowskiej Kuchni Babki Anyzjeść można śląski kołocz, wypiekany wedługstarej, podawanej niegdyś z ust do ust receptury.W jednym z niewielu w Polsce MuzeumChleba sami upieczecie bułkę, malowniczymiścieżkami pospacerujecie po Księżej Górze,gdzie do Państwa dyspozycji są też m.in. kąpielisko,korty tenisowe i boiska sportowe. Z pewnościąurzeknie Was neogotycki kościół pw.św. Wojciecha i stuletnie kamienice. W trakciezwiedzania zobaczycie miejsca publicznychegzekucji z czasów II wojny światoweji krzyż wotywny, jaki postawiono po wielkimpożarze miasta.Wreszcie - warto odwiedzić niewielki Radzionków,żeby poznać ludzi o wielkim sercu.Zapraszam.Burmistrz RadzionkowaGabriel Tobor„Moja babcia 50 lat temu miała 15 lat. Kończyła szkołę podstawową i zaczynała uczyć sięw szkole handlowej. Jeszcze z opowiadań swojego ojca pamięta, że były różne sposoby pisowninazwy Radzionków, np. Raczncow, Radzicow, Radzankow, Radzanow, Radzenkow itp. Wiadomobyło, że nazwa ta kojarzyła się z wyrazem „radzić” . Radzionków był więc miejscowością,w której ktoś rad przebywa, albo że komuś się doradza, aby się tu osiedlił. Czasem mówiono też, żeRadzionków jest posiadłością lub wioską niejakiego Radzinka (brata św. Wojciecha)”- napisał w wypracowaniu Patryk,uczeń VI klasy Szkoły Podstawowej nr 1 im. Adama Mickiewicza w Radzionkowie.kąd wzięła się nazwa Radzion-Zwolenników drugiej tezy Sków?chłopca jest więcej. Miasto wzięłoswoją nazwę prawdopodobnie odimienia Radzin lub Radzinek, cowiąże się z wizytą św. Wojciecha,patrona Polski, na terenach, któredziś administracyjne leżą w granicachRadzionkowa. Wedługprastarej legendy, świętemu w podróżymisyjnej towarzyszył brat- Radzin Gaudenty.Obaj misjonarze mieli byćzałożycielami miejscowości, comógłby potwierdzać fakt, że radzionkowskaświątynia od najdawniejszychczasów była poświęconaśw. Wojciechowi. Miejscowibadacze dziejów dodatkowo zwracająuwagę na wydźwięk imieniadomniemanego praojca Radzionkowa.Wyraża to samo, co łacińskieGaudenty, czyli uciechę, radość.Pierwsza pisemna wzmiankao Radzionkowie pochodzi z 1326roku, jednak sama miejscowość musiałaistnieć o wiele wcześniej. Rozwójosady nierozerwalnie łączy się z rozkwitemgórnictwa, a rudy srebrno- ołowiowe zaczęto wydobywać tujuż w XIII wieku.Pięć wieków później, gdy Radzionkówdzierżył hrabiowski ródHenckel von Donnersmarck, rozpoczętowydobycie galmanu. W 1877fedrować zaczęła tu kopalnia węglakamiennego „Radzionków”.Przełom XIX i XX wieku toczas powstawania kolejnych koloniirobotniczych. Zbudowano wówczaswodociąg, urząd pocztowy, ratuszgminny, remizę strażacką. Mieszkańcyzakładali w tym czasie liczne i aktywniedziałające organizacje społeczno- polityczne oraz kulturalne.Po klęsce Niemiec w I wojnieświatowej, trzech powstaniachśląskich oraz plebiscycie w dniu 26czerwca 1922 roku, Radzionków zostałprzejęty przez administrację polską.W okresie międzywojennym,gdy naczelnikiem gminy był JerzyZiętek – późniejszy wojewoda katowicki,powstało wiele inwestycjikomunalnych, które służą mieszkańcomRadzionkowa po dzieńdzisiejszy: kompleks Księżej Górywraz ze szkołą szybowcową, OgródkiJordanowskie, Szkoła Podstawowanr 2. W tym czasie powstał też stadionsłynnego dziś „Ruchu” Radzionków.W czasie II wojny światowejwielu mieszkańców Radzionkowa,dzieląc losy wszystkich Ślązaków,służyło w wojskach polskich i niemieckich,walcząc na wszystkichfrontach. W samym Radzionkowiedziałało kilka niezbyt licznych organizacjikonspiracyjnych (ich dwaj działaczestracili życie w egzekucjach publicznych).Prawa miejskie, decyzją ówczesnegoPrezesa Rady MinistrówJózefa Cyrankiewicza, Radzionkówotrzymał w sierpniu 1951 roku.Utracił je jednak na skutek reformyadministracyjnej w roku 1975, którawłączyła miasto do sąsiedniego Bytomia.Nadzieja na odzyskanie prawmiejskich pojawiła się po upadkukomunizmu w 1989 roku. Prężniedziałała w tym kierunku grupamieszkańców, zrzeszona w RadzionkowskimTowarzystwie Społeczno -Kulturalnym.Marzenia spełniły się 1 stycznia1998 roku. Radzionków odzyskałprawa miejskie i znów stał sięosobną, autonomiczną gminą.Dziś władze miasta i jegomieszkańcy z dumą i optymizmemspoglądają w przyszłość. W ciągu kilkulat, które upłynęły od tamtej sylwestrowejnocy, udało się stworzyć przyjaznąnowym inwestorom atmosferę,przywrócono sprawną administracjęsamorządową, a miasteczko zaistniałona kulturalnej, sportowej i akademickiejmapie Polski.3

Dolina rzeki Szarlejkizarlejka, zwana niegdyśSBielczą, to drugi co do wielkościciek wodny na obszarzeRadzionkowa. Do niedawnamieszkańcom nie kojarzyłsię jednak z odpoczynkiemprzy brzegu. Do rzeki wpływałybowiem ścieki komunalnei przemysłowe. Władzemiasta, doceniając pięknoterenu, przez który płynieSzarlejka, zdecydowały jednako rekultywacji doliny. Projekt„Czysta Rzeka Szarlejka”opracowały wspólnie z Bytomiemoraz Piekarami Śląskimi.Pojawiła się zatem szansa na jejoczyszczenie i przekształceniew teren o znacznych walorachrekreacyjnych i przyrodniczych.Dolina według planuzostanie gruntownie uprzątnięta,odbudowana i zagospodarowana,a sama rzeka odzyskanaturalny bieg, z meandrami,terasami zalewowymi i dzikąroślinnością nad brzegami.Będzie można cieszyć się jejpięknem, jadąc na rowerze pobiegnących przy brzegach Szarlejkiścieżkach spacerowo-rowerowych.Szczęśliwcy pewnie niejeden raz natkną się na hasającegopo łące zająca, przechodzącegoobok jeża albo charakterystyczniepiejącego bażanta.Mini Skansen Górniczyi Kapliczka św. Barbaryapomniana górnicza tra-Nie w Radzionko-Zdycja?wie. O związanej z węglemprzeszłości miasta przypominaznajdujący się w jego południowejczęści, tuż obok Bazy Paliw „TanQuid”,Mini Skansen Górniczy.Ciekawi zobaczą, jakimi maszynamiprzed laty wydobywało się„śląskie złoto”.Ciężkie wagoniki, nadszarpniętezębem czasu, które znalazłysię w 2001 roku przy ul. Nałkowskiej51 z inicjatywy KopalniPowstańców Śląskich oraz niesamowitakapliczka z czerwonej cegły,tworzą klimat wiekowej tradycjigwarków i górników. I choćna pierwszy rzut oka ciężko w touwierzyć, poświęcony patroncegórników, św. Barbarze, budynekz przełomu XIX i XX wiekusłużył niegdyś jako…transformatorprądowy.Do jej wnętrza prowadząnowoczesne, przeszklonedrzwi, w środku znajduje się ołtarzz figurą patronki. Do ciemnowłosejśw. Barbary w powłóczystejszacie, z Hostią w dłoni, modlilisię górnicy kopalni „Radzionków”.Po likwidacji zakładu kupili stojącąw tutejszej cechowni figurę. Poświęcona4 grudnia 1953 roku, trafiłado kapliczki w skansenie.W ścianę z cegieł wmurowanesą dwie pamiątkowe tablice:pierwsza ku czci poległegowe wrześniu 1939 roku strażnikakopalnianego, Mariana Czerwińskiego,druga ku czci pracującychw tym miejscu górników.Cały skansen powstał z inicjatywyzarządu BytomskiejSpółki Restrukturyzacji KopalńSp. z o.o. w Bytomiu – Zakład KWK„Powstańców Śląskich”. W 2001roku Rada Miasta Radzionków zdecydowałasię partycypować w kosztachjego powstania.Kapliczka została poświęcona4 grudnia 2001 roku przez proboszczaparafii pw. Wniebowzięcia NajświętszejMaryi Panny. Obecnie jejwłaścicielem jest Urząd Miasta, zaśopiekunem członkowie NSZZ „Solidarność”przy BSRK.Mini Skansen Górniczyi Kapliczka św. Barbary.ul. Zofii Nałkowskiej 51Skansen jest dostępny dla wszystkichzwiedzających przez siedem dni w tygodniu.6 7

Muzeum Chleba, Szkoły i CiekawostekCHLEBOWEPIENIĄDZETo specjalnie wybijanemonety, na którychzamiast wartościliczbowej pojawiałasię wartość „świeżychbochenków” (np. 5 kgchleba). „Chlebowepieniądze” funkcjonowaływ ciężkich czasachkryzysu. W zamian zażeton otrzymywanoodpowiadającą jegowartości ilość pieczywa.Bo chleb zawszebył podstawą życiaczłowieka, a czasamijedyną zapłatą za pracę.„Aż miło na duszy,jak świeży chleb puszy”o szczególne miejsce naTmapie Radzionkowa. Jużod progu wita nas przenikającynozdrza zapach świeżego chleba,dlatego nawet zmęczony turystanie jest w stanie zawrócićstąd swoich kroków. I dobrze,bo to, co zobaczy w największymw Polsce Muzeum Chlebazmieni jego podejście do tegopowszedniego posiłku. Programzwiedzania jest tu bowiemprzygotowany tak, aby dać wyobrażenieo całym procesie powstawaniaświeżego bochenka:od zagonu zboża rosnącego przybudynku, zabytkowych sprzętówsłużących do wyrabianiaciasta i wypieku, poprzez salę dozłudzenia przypominającą starąkawiarenkę, aż do pomieszczeniastylizowanego na góralskąchatę, pieszczotliwie zwanego„bacówką”. Można w niej odpocząć,podzielić się wrażeniamize zwiedzania, a nawet…zjeśćwłasnoręcznie przyrządzonepieczywo.W muzealnej klasie szkolnejdzieci mogą zasiąść w drewnianychławach uczniowskich, sprawdzićjak pisało się rysikami nakamiennych tabliczkach i posłuchaćo historii szkolnictwa.Bo nie jest to obiekt, w którymeksponaty ukryte za grubymszkłem podziwiać możnatylko z daleka. MarzeniemPiotra Mankiewicza, założycielaradzionkowskiego MuzeumChleba, było stworzyć miejsce,w którym zwiedzający poczująsię jak u siebie w domu. Będąmogli dotknąć starych, rzeźbionychform do pieczenia, zapoznaćsię z działaniem maszyn i piecówpiekarniczych, obejrzeć film,a także samodzielnie upiec bułkę.Tak też się stało. Do stojącychprzy ul. Zofii Nałkowskiej pięciuhal magazynowych, Mankiewiczdobudował nowe pomieszczenia.Umieścił w nich przedmioty, którejako kolekcjoner-pasjonat zbierałprzez kilkanaście lat i z wielkąpompą otworzył muzeum w maju2000 roku.Dziś zbiory obejmują już kilkatysięcy eksponatów w postacimaszyn i urządzeń, pocztówek,zdjęć, obrazów, grafik, publikacjiczy książek.Muzeum Chleba, Szkołyi CiekawostekZnajduje się przy ul. Zofii Nałkowskiej5, czynne jest od poniedziałkudo piątku w godz. 8-16 (pierwszasobota miesiąca w godz.11-16). Za indywidualne zwiedzaniezapłacimy 8 zł, za zwiedzanie z grupąz wypiekiem bułek – 10 zł.tel. 32 387 17 60www.muzeum-chleba.plDojazd do Muzeum Chleba liniami autobusowyminr 94, 173, 608, 708 z dworcaautobusowego w Bytomiu lubnr 94 z dworca w Tarnowskich Górach.8 9

Przepis na radzionkowski kołoczDo dziś zajadają się nim młodsii starsi, a legenda o śląskim kołoczuprzekazywana jest z pokoleniana pokolenie. Mówi ona, żeniegdyś wypiekiem smakołyku zajmowałysię śląskie skrzaty. Pewnegorazu jedna z wiejskich dziewczynukradkiem podpatrzyła jeRECEPTURA na „radzionkowskie”kołocze z serem i posypką.0,80 kg mąki pszennej (np. wrocławskiej)0,20 kg cukru0,25 kg masła lub margaryny4 jajka0,60 kg drożdży piekarskichszczypta soli0,40 l mlekaCiasto podzielić:0,80 kg na kołocz z posypką,1,10 kg na kołocz z serem (z tego: 0,60 kg– spód, 0,50 kg – góra)Receptura na posypkę (kruszonkę):0,60 kg mąki pszennej (np. wrocławska)0,30 kg cukru0,30 kg masła lub margaryny1 opakowanie cukru waniliowegoReceptura na masę serową:1,40 kg twarogu półtłustego (zmielić)0,30 kg cukru4 jajkałyżka mąki ziemniaczanej0,25 kg masła (roztopić)0,10 kg rodzynek (sparzyć)podczas pracy. Gdy przepis wypróbowaław swojej wsi - kołocz stał sięnajwiększym przysmakiem mieszkańców.Przepis jest prosty, smak niezapomniany.Spróbuj samodzielnieupiec „radzionkowski” kołocz.Sposób przyrządzeniakołocza z posypką i serem:KuchniaBabki AnyJeśli nie masz zdolności kulinarnych,gotowego kołoczaspróbuj u Babki Any w Piekarniz Cukiernią Tadeusza Bączkowicza,w której czas się zatrzymał.W tradycyjnie urządzonymaneksie sklepowym poznać i zasmakowaćmożna wielu regionalnychprzysmaków. Nic dziwnego,że mamy i babcie przyprowadzajątu swoje małe pociechy, aby zajadająckreple pokazać, jak to „byłowprzódy”. Starsi chętnie przysiadająi z nostalgią gwarzą o odchodzącychobyczajach. Czasem młodzi, w ciepłymświetle starodawnych lamp, zapominająo pośpiechu i przy herbatcei ciastku wyciszają pędzące myśli.Babka Ana nieprzypadkowo zadomowiła sięprzy ulicy Długiej 4. To właśnie tutaj, przed stulaty razem z mężem Bączkowiczem - dziadkiemobecnego właściciela Tadeusza, wybudowałai założyła piekarnię, która przetrzymała różnezakręty historii i funkcjonuje do dzisiaj. „KliencieGościu Kochany, spocznij w kuchni u babkiAny” – zachęca napis przy wejściu.Przesiać 0,80 kg mąki do miski.Drożdże piekarskie rozkruszyći rozpuścić w jednej szklanceciepłego mleka, dodać łyżkę cukrui rozrobić z 1/3 częścią mąki.Zaczyn po wymieszaniu przykryći odstawić do wyrośnięcia naokoło pół godziny.Następnie do rozczynu dodaćwybite jajka, wsypać 0,20 kgcukru i szczyptę soli oraz pozostałąilość mleka. Na koniec mieszaniadodać 0,25 kg rozpuszczonegomasła lub margaryny. Wszystkieskładniki dokładnie wyrobić w misce,do czasu aż ciasto będzie jednorodną,sprężystą masą i będzie„odchodzić” od miski. Następnienależy ciasto lekko posypaćmąką i pozostawić pod przykryciemdo wyrośnięcia na około 1,5godziny.W tym czasie można sporządzićposypkę. W tym celu do 0,60kg przesianej mąki należy dodać0,30 kg cukru, 0,30 kg masła lubmargaryny oraz opakowanie cukruwaniliowego.Wszystkie składniki dobrzewyrobić, aż będzie można zrobićgładką kulę.Przygotować dwie blaszki np.(20 × 30 cm). Posmarować je tłuszczem.Wyrośnięte ciasto podzielić na trzy części.Na spód kołocza z posypką 0,80 kg, na spód ciastaz serem 0,60 kg, a na górę 0,50 kg.Ciasto na spód rozwałkować na stolnicyi rozłożyć na blaszki. Spód ciasta pod kołoczz posypką posmarować mlekiem i podziurkowaćwidelcem, potem rozkładać 0,80 kgprzygotowanej posypki.Na drugi rozwałkowany i podziurkowanywidelcem spód nałożyć masę serową (sporządzonąz 1,40 kg zmielonego twarogu półtłustegoz dodatkiem: 0,30 kg cukru, dwóchżółtek i białek ubitych na pianę, łyżki mąki ziemniaczanej,0,25 kg rozpuszczonego masła i 10 dagsparzonych rodzynek).Ciasto z masą serową przykryć rozwałkowanympłatem ciasta drożdżowego. Podziurkowaćwidelcem, zwilżyć wodą i na górę nałożyć0,40 kg posypki.Blaszki z ciastem zostawić na ok.15-20 min.do wyrośnięcia. Potem piec w piekarniku przezok. 30 min. Przed wyciągnięciem z pieca sprawdzić,czy spód ciasta jest dobrze wypieczony.Kołocze wystudzić, posypać cukrem pudremi pokrojone podawać z kawą lub herbatą.Smacznego!Piekarnia CukierniaTadeusza Bączkowiczaul. Długa 4Tel:. 32 286 62 34www.cukiernia.hg.pl

Skateparko miejsce wymarzone dlaTfanów aktywnego wypoczynkui ekstremalnychemocji. Skatepark, który uruchomionow 2010 roku tuż zaZespołem Szkół Podstawowo--Gimnazjalnych w Rojcy, odsamego początku zyskał rzeszęfanów. Został wyposażonySkateparkZbieg ulic Pawlaka i Sikorskiego, tuż zaZespołem Szkół Podstawowo-Gimnazjalnychw Rojcy.m.in. w sekcję streetową z murkami,schodami i poręczami.Konstrukcja z gładkiego betonuidealnie sprawdza się podkołami roweru i rolek.Wyczyny zawodowcówi amatorów śledzić można z wybudowanychprzy skateparkusiedzisk. Nawet wieczorem,bo zadbano również o oświetlenie.W trosce o bezpieczeństwoteren został także dodatkowoogrodzony. Atrakcja przy zbieguulic Pawlaka i Sikorskiego jestogólnodostępna.Kościół pw. WniebowzięciaNajświętszej Maryi PannyC harakterystyczny, nowoczesny,odbiegający od tradycjiarchitektury sakralnej – oceniają ci,którzy choć raz mieli okazję znaleźćsię w murach kościoła pw. WniebowzięciaNajświętszej Maryi Panny.Nic dziwnego, kościelna bryłaz daleka ściąga wzrok przejeżdżającychulicą Kużaja. Zwłaszcza pozmroku, kiedy prostokątną fasadębudynku, dwa witraże z obu stronwejścia i boki świątyni podświetlająkolorowe reflektory.Kościół w 1993 roku konsekrowałarcybiskup metropolita katowicki,Damian Zimoń. Jednak początkiparafii w Rojcy sięgają okresu międzywojennego,kiedy to ze względuna rosnącą liczbę parafian, wydzielonoją z radzionkowskiej parafiiśw. Wojciecha. Zbudowany z drewnakościół z czasem stał się zbyt ciasny.Zezwolenie na budowę większegoparafia uzyskała dopiero w 1981roku. Kilka miesięcy później stary,drewniany kościół spalił się w niewyjaśnionychokolicznościach. Nowy,tym razem murowany, odbudowanojeszcze w tym samym roku.We wnętrzu, wokół prezbiterium,umiejscowione są niezwykłemozaiki, wykonane według projektuprof. Stanisława Kluski z AkademiiSztuk Pięknych w Krakowie.Na jednym z nich odnajdziemy scenęwniebowzięcia Maryi Panny. Nauwagę zasługuje też dostępna dlachętnych w każdy czwartek (w godz.16:30 - 18:00) biblioteka parafialna.Wśród ponad 1200 woluminów czytelnicyznajdą literaturę piękną, beletrystykęreligijną, hagiografie, a takżedział poświęcony Janowi Pawłowi II.Wypożyczyć można także filmy nakasetach VHS.Kościół pw. WniebowzięciaNajświętszej Maryi Pannyw Radzionkowie - Rojcyul. Kużaja 52tel. 32 286 62 10www.rojca.wiara.org.pl12 13

Plac przy ul. Kużajaiegdyś przy Miejskiej Bi-Publicznej, Zakła-Nbliotecedzie Gospodarki Komunalnej,Zakładzie Placówek Oświatowychoraz Ośrodku PomocySpołecznej był zwyczajny placszkolny. Dziś jest to przestrzeńcentrotwórcza, z obiektamiadministracji samorządowejoraz instytucją kultury. To, comieści się na placu, nie znalazłosię tam przypadkowo. Z chirurgicznąprecyzją i architektonicznymzmysłem surowąul. Kużaja 17-19Plac przy ul. Kużajabryłę fontanny dopasowano donowoczesnej bryły pobliskiegokościoła pw. WniebowzięciaNajświętszej Maryi Panny. Naplacu ustawiono też wyjątkoweławki, nieprzypominającetych klasycznych. To sześcianyz marmuru w kolorze czarnym,z wygrawerowanymi najważniejszymidatami z historiiRadzionkowa (nawiązanie dosąsiedztwa z biblioteką). Dodatkowokolor czarny pamiątkowychkamieni nawiązuje dowęgla, który jest trwale związanyz historią Radzionkowa.Całości dopełnia plac zabaw,nowoczesne oświetlenie i długowyczekiwany parking.14 15

16 17

Publiczne egzekucje w czasie wojny.Grób KużajaNa terenie miasta znajdują się dwa miejsca, gdzieNiemcy w czasie drugiej wojny światowej dokonalipublicznych egzekucji.Pierwszy wyrok śmierci został wydany nafarmaceutę Stefana Szymałę, członka konspiracyjnegoObozu Zjednoczenia Narodu Polskiego„Nadzieja”.Mężczyzna został aresztowany wieczorem11 października 1941 roku i przewieziony dowięzień w Tarnowskich Górach i Mysłowicach.Mimo stosowanych podczas przesłuchań torturnie uzyskano od niego istotnych informacji, dlategowkrótce Niemcy skazali go na śmierć przezpowieszenie. Wyrok (został oskarżony o otrucieniemieckich żołnierzy) wykonano w dniu 18 listopada1941 roku około godz. 11.30, w ogrodziepołożonym przy dzisiejszych ulicach Knosałyi Śródmiejskiej (wówczas Ogród Langera).Ciało Szymały jeszcze dwie godziny wisiało naszubienicy.Drugą ofiarą, na której publicznie wykonanowyrok śmierci, był przedwojenny pracownikmagistratu, Jan Kużaj. Jako aktywny członek „Nadziei”,czując, że jest śledzony, w 1941 roku przeprowadziłsię na pewien czas w okolice Wielunia.Ale za Kużajem został wydany list gończy. Niemcyzastraszali jego rodzinę, która pozostała w Radzionkowiei aresztowali jego brata Piotra. Kużaj,zdając sobie sprawę z niebezpieczeństwa grożącegożonie i rodzicom, postanowił w dniu narodzinswojego syna oddać się w ręce Gestapo. Aresztowany20 października 1941 roku w Wieluniu, zostałprzewieziony do Łodzi, Oświęcimia, a następnieMysłowic. Podobnie jak Szymała, zostałskazany na śmierć przez powieszenie. W dniu16 lutego 1942 roku, tuż za wiaduktem kolejowymw Rojcy, na jednym ze słupów telegraficznychzostała przygotowana prowizoryczna szubienica.Teren otoczyło wojsko. Około południanadjechała karetka więzienna, z której wywleczonoskazańca. W czasie odczytywania wyroku popolsku i po niemiecku, Kużaj, z pętlą na szyi, zawołał:„Żegnaj rodzino, żegnajcie rodacy, niechżyje Polska!” i zawisnął na szubienicy. Spędzonapod groźbą aresztowania ludność, jeszcze przezkilka godzin oglądała ciało.18 XI 1941- publiczna egzekucja Stefana Szymały16 II 1942- publiczna egzekucja Jana KużajaKrzyż przy ulicyśw. WojciechaChoć dla wielu przechodniówniezauważalny, wzbudzi zachwytkażdego, kto pierwszyraz zjawi się przy ul. św. Wojciechaw Radzionkowie. Na wysokościdomu o numerze 71 znajdujesię niezwykły zabytek małejarchitektury sakralnej – brązowykrzyż wotywny. Historiajego powstania powodujedreszcz emocji.16 sierpnia 1900 r. miastoprzeżyło ogromny pożar.Płomienie strawiły 77 budynków,291 osób znalazłosię bez dachu nad głową.Jak wynika ze starych dokumentów,przyczyną pożarumogła być iskra lokomotywypociągu przejeżdżającegoprzez miasto. Podsycanyprzez wiatr, ogień szerzyłsię z przerażającą szybkością.W niespełna trzygodziny w płomieniachstała już cała północnadzielnica wsi. Strażacynie nadążali z pobieraniemwody z pobliskiegostawu. Krzyżprzy ul. św. Wojciechapostawili ci, którzyzdążyli przed ogniemuciec. Ukrzyżowanyna nim Chrystusczuwa nadmieszkańcami dodziś. W bezpośrednim sąsiedztwiekrzyża znajdują się dwie ulice, którychnazwy odwołują się do tragediiz 1900 roku. Są to ul. Pożana Ii Pożarna II.

Urząd Miasta RadzionkówUrząd Miasta Radzionkówul. Męczenników Oświęcimia 42tel.: 32 289 07 27fax: 32 289 07 20www.radzionkow.plrzyciemniona przez czas czer-cegła, pobielona ostat-Pwonania kondygnacja, półokrągłe oknaze szprosami. Budynek stojącyniemal naprzeciw radzionkowskiegokomisariatu policji przyul. Męczenników Oświęcimia, tosiedziba Urzędu Miasta.Pierwsza łopata pod jego budowęzostała wbita w ziemię w 1901roku, a o konieczności wzniesieniasiedziby dla władz miasta zdecydowałówczesny sołtys gminny, pochodzącyz Niemiec Max Wahner. Pracenadzorował śląski architekt WikorWygaś. Nie obeszło się jednak bezkłopotów. W trakcie budowy, jednaze ścian przyszłego Ratusza zaczęłasię osuwać i trzeba było rozbierać dopieroco wzniesione mury. Problemwymagał też poprawek na planie architektonicznym.Te trwały prawierok, ale więcej „niespodzianek” naplacu budowy nie miało już miejsca.Efektem ponownego rozpoczęciaprac (w czerwcu 1902 roku) był pięknyceglany gmach z frontową elewacjąo neogotyckich rysach. Budynek,który podziwiać można dzisiaj, totakże wynik powojennej przebudowyRatusza, dzięki której powiększyłsię o dodatkowe miejsce dla urzędników.Przebudowa zmieniła jednakkształt budynku, dlatego kolejny planowanyremont ma przywrócić pierwotnywygląd obiektu.20 21

Forum Miejskie – Plac Letochówranitowy bruk, odrestauro-Pomnik PowstańcówGwanyŚląskich z 1966 roku, podświetlonafontanna, metalowe ławki. ForumMiejskie utworzone na PlacuLetochów to dziś serce Radzionkowa.Miejsce najważniejszychuroczystości gminnych i państwowych,w którym zimą pojawiasię największa w mieściechoinka, migocząca setkamiświatełek. Czas chętnie spędzajątu młodsi i starsi. Dzieciomszczególnie do gustu przypadłauruchomiona wiosną 2009 rokufontanna, rodzice odpoczywająna ustawionych wokół niej ławeczkach.Patrząc na plac dziś, ażtrudno uwierzyć, że jeszcze stolat temu w tym miejscu możnabyło…łowić ryby. Na zachowanejwidokówce z 1905 roku przyniewielkim placu targowym (tzw.Marktplatz) rozpościera się sporychrozmiarów staw. Czas sprawił,że teren ten stał się nieestetycznymmiejscem w centrummiasta.Nowe oblicze zyskał w kilkamiesięcy. Ekipa remontowa zdjęłaz placu betonowe płyty, w ichmiejsce kładąc estetyczną, dwukolorowąkostkę granitową. Pojawiłysię elementy małej architektury:podświetlana fontanna, ławki, koszena śmieci, a żeby jeszcze lepiejsłużył zmęczonym mieszkańcom:sporo zieleni i… wi-fi.15 maja 2009 uroczyścieprzecięto wstęgę i otwarto ForumMiejskie w Radzionkowie.22 23

Statek m/s RadzionkówNa początku lat 70. Stocznia Szczecińskarealizowała zamówieniePolskich Linii Oceanicznych nabudowę statków typu B - 432. Statkite miały transportować drobnicę,ładunki chłodzone, a także kontenery.Były dość nowoczesne, jakna tamte czasy. Miały gruszkowatydziób, wzmocnione dna, dwaradary, a nawet zdalnie sterowanąsiłownię, umożliwiającą pełnieniewachty maszynowej jednej osobieprzez 16 godzin na dobę.Tak narodził się m/s Radzionków.Statek zwodowano w samopołudnie, w sobotę 15 lipca 1972.Pierwszym kapitanem statku byłWładysław Smoleń, a wodowanieobserwowały tłumy ubranych nagalowo górników.Matką chrzestną „Radzionkowa”została Emilia Bacia. Wybór byłdość nietypowy. W tamtych czasachtaką funkcję pełniły żony ówczesnychprominentów, działaczkikultury, partyjne aktywistki. PaniEmilia była zaś żoną przodującegogórnika Kopalni Radzionków.Do dziś na dnie szuflady przechowujepamiątki po tamtej uroczystości:siekierkę z wygrawerowanymokolicznościowym napisemoraz korek z rozbitej o burtę butelkiszampana. Na pokładzie „Radzionkowa”pani Emilia znalazła się trzyrazy. Trasa jednego z jej rejsów wiodłaprzez Hamburg do Oranu w Algierii.M/s „Radzionków” był pierwszymz czterech bliźniaczych statkówzwodowanych do końca 1973roku (kolejne to „Garwolin”, „Ostrołęka”oraz „Wieliczka”). W PolskichLiniach Oceanicznych pozostałdo września 1998 r. Później zostałsprzedany tureckiemu armatorowi.Po latach służby, w czerwcu 2007roku, ostatecznie ściągnięto z niegobanderę i niestety zezłomowano.Załogę statku m/s Radzionków stanowiły 33 osoby, aledodatkowo mógł on zabrać 8 pasażerów rozlokowanychw czterech kabinach. Statek długości prawie 124metrów i szerokości 17 metrów rozwijał prędkość 16węzłów.Podstawowe dane statku m/s Radzionków:Długość całkowita - 123,9 mSzerokość na wręgach - 17 mWysokość do pokładu górnego - 9,8 mZanurzenie do znaku wolnej burty - 7,32 mPrędkość pod ładunkiem - 16 węzłówNośność - 6300/5100 tonPojemność - 5602/3696 BRTZasięg pływania: nieograniczonyz wyjątkiem stref podbiegunowych

Centrum Tenisowe „Happy match”o prawdziwa gratka dlaTmłodszych i starszych.Coraz popularniejszy w Polscesport w Radzionkowie uprawiaćmożna w wyśmienitych warunkach.Nowoczesne centrumtenisowe, jakie powstało w 1999roku przy ulicy Gajdasa, dysponujeaż pięcioma kortami zesztuczną nawierzchnią. Zagraćmożna na świeżym powietrzu,ul. Gajdasa 3tel.: 32 389 93 33www.happymatch.plCentrum Tenisowe„Happy Match”czyli trzech kortach na zewnątrz,lub pod dachem, dziękidwóm halowym kortom. Przycentrum tenisowym funkcjonujeszkółka tenisowa (ośrodekoferuje szkolenia indywidualnei grupowe na różnychpoziomach zaawansowania,od podstaw gry w tenisa do zaawansowanegosystemu szkoleniazawodników wszystkich kategoriiwiekowych), kawiarenkaklubowa oraz sklep sportowy.Głównym inwestorem przedsięwzięciajest spółka z niemieckimkapitałem „HappyMatch”. Korty dostępne są od6 rano do północy.26 27

Remiza strażackaowstała w 1903 roku w bu-byłej noclegowni, trzyPdynkulata po największym w historiimiasta pożarze, jaki strawił 77budynków, a bez dachu nad głowąpozostawił 291 osób.Obiekt pełnił swoją funkcjędo momentu wybudowanianowej remizy na terenie„Danielca”. Starą przekazanowówczas Spółdzielni SamopomocChłopska. Z biegiem czasustała się jednak ruiną. Dopierow 1990 roku, dziękistaraniom RadzionkowskiegoTowarzystwa Społeczno-Kulturalnego,przeprowadzono generalnyremont budynku. Dziśswoją siedzibę ma tu m.in. KlubSportowy „Ruch” Radzionków.Od listopada 2009 roku częśćhistorycznej remizy zajmujeCentrum Organizacji Pozarządowych,a na parterze działapizzeria.Remiza strażackaul. św. Wojciecha 15Zabytkowy sztandarCzarne tło, a na nimwyhaftowany wprawnąkobiecą ręką hełm, insygniastrażackie i godło państwowe.Ten zabytkowy SztandarOchotniczej Straży Pożarnejz Radzionkowa pochodziz 1947 roku. OSP istniaław Radzionkowie do lat70. XX wieku, kiedy topowołano w mieście strażzawodową. Większość pamiątekpo radzionkowskiej OSPtrafiła do remizy w SuchejGórze, zaś sztandar dojednostki w Bytomiu. Obecniejest eksponowany w SaliSesyjnej UM Radzionków.28 29

Kościół pw. św. WojciechaWymiarykościoła:długość- 55,92 mszerokość- 20,40 mwysokość nawy głównej- 15,85 mwysokość naw bocznych- 7,84 mwysokość wieży- 61,42 miłośnicy architektury sa-będą zachwyceni.MkralnejKościół pw. św. Wojciecha tonajcenniejszy i dla wielu najpiękniejszyzabytek w Radzionkowie.Obecna świątynia to trzeci jużbudynek stojący w tym miejscu.Pierwsza, pogańska wówczasświątynia, stała tu prawdopodobniejuż w X wieku, czyli za czasówśw. Wojciecha. Dała ona początekchrześcijańskiej parafii, o którejpierwsza wzmianka datowanajest na 1362 rok.Drugi kościół zbudowano tuokoło 1473 roku, w czasie gdy GórnyŚląsk podnosił się po spustoszeniachdokonanych przez Husytów.Parafia przeszła też reformacyjnyzamęt. Gdy około 1540 roku Radzionkówzostał sprzedany protestanckiejrodzinie Horników, tasprowadziła do wsi pastora protestanckiegoi oddała mu kościółdla sprawowania kultu. Panującawtedy zasada cuius regio eiusreligio (czyja władza tego religia)sprawiła, że mieszkańcy Radzionkowazostali zmuszeni do przyjęciaprotestantyzmu. Kościół wróciłdo rąk katolików prawie dziewięćdziesiątlat później, mocą edyktucesarskiego. Świątynia byłajuż mocno zniszczona, a parafianiez drżeniem serca patrzyli nachylącą się coraz bardziej wieżę.Budowy nowego kościoła podjąłsię ks. proboszcz Augustyn Mastalski.Ponieważ nowa świątynia miałastanąć na miejscu starej, na poluza organistówką (czyli w okolicachdzisiejszego Katolickiego CentrumMłodzieży i Domu Parafialnegoim. Bł. Jana Pawła II) wybudowanokościółek tymczasowy. Stary kościółrozebrano w 1872 i rozpoczętobudowę świątyni, którą dziś możemypodziwiać.Sercem neogotyckiej budowlijest, wykonany w tym samym stylu,rzeźbiony ołtarz. W dniu konsekracjikościoła, w utworzoną z piaskowcaczęść ołtarza, wmurowanorelikwie św. Kosmy i Damiana.30 31

Nad tabernakulum znajduje sięteż relikwiarz patrona parafii, św.Wojciecha, którego strzegą anielskiepostaci.Na szczególną uwagę zwiedzającychzasługują też pięknestacje drogi krzyżowej, z kamieniamiz jerozolimskiej Via Dolorosa.Najlepszą okazją, by odwiedzićnajstarszy radzionkowskikościół, są słynne na całą okolicęuroczyste nieszpory odprawianew Boże Narodzenie, Wielkanocoraz przypadający w każdąpierwszą niedzielę po 23 kwietniaodpust parafialny.Kościół pw. św. Wojciechaul. św. Wojciecha 48tel. 32 286 63 55www.parafia.radzionkow.pl32 33

Ojciec Ludwik Wrodarczyk– radzionkowski kandydat na ołtarzeLudwik Wrodarczyk urodził się 25 sierpnia1907 roku w Radzionkowie, w wielodzietnejrodzinie górniczej. 10 czerwca 1933 roku z rąkbiskupa Walentego Dymka przyjął święceniakapłańskie. W sierpniu 1939 roku objął probostwow parafii Okopy, w diecezji łuckiej naWołyniu. Po wybuchu wojny, oprócz zwykłejpracy duszpasterskiej, ks. Wrodarczyk pomagałpotrzebującym jako lekarz, zielarz i pielęgniarz.Miejscową ludność uczył nowych technikuprawy roślin i hodowli zwierząt. Na terenieadministrowanej przez siebie parafii ukrywałŻydów, którym groziło śmiertelne niebezpieczeństwo.W oczach parafian był gorliwym,niosącym pojednanie misjonarzem.Tymczasem na byłych wschodnich kresachRzeczypospolitej odżyły stare waśnie i antagonizmy.Bojownicy ukraińscy pacyfikowalipolskie wsie. Wieczorem, 6 grudnia 1943roku, rozpoczęła się kolejna akcja. Celembyły trzy osady: Okopy, Borowe Budki,Dołhań. Oprawcy po wtargnięciu do wsimordowali mieszkańców, palili domostwa,rabowali dobytek. Ojciec Ludwik Wrodarczykmógł uciec przed oprawcami. Udał sięjednak na modlitwę do kościoła. To byłajego ostatnia droga. Banderowcy dopadligo na stopniach ołtarza. Ciężko pobili i półprzytomnegozabrali do swego oddziału, dolasu, w okolicach Karpiłówki, by przez kilkadni jeszcze się nad nim znęcać. Zmarł, przepiłowanyprzez dwanaście ukraińskich kobietpiłą do cięcia drzewa. Dokładna data jegośmierci i miejsce pochówku do dziś nie sąznane. W 1993 roku, w pięćdziesiątą rocznicęśmierci duchownego, w kościele św. Wojciechaodsłonięto tablicę pamiątkową ku jegoczci. Imię ks. Ludwika Wrodarczyka nadanoteż jednemu z dzwonów w parafii św. Eugeniuszade Mazenod w Kędzierzynie Koźlu,dzwonowi w kościele św. Wojciecha w Radzionkowieoraz radzionkowskiemu Gimnazjum.Obecnie w polskiej prowincji oblatówzbierane są materiały do procesu beatyfikacyjnegoradzionkowskiego męczennika. OjciecLudwik Wrodarczyk pośmiertnie zostałodznaczony medalem „Sprawiedliwy wśródNarodów Świata”.Jerzy Ziętek„Jeśli mieszkańcy Radzionkowa są dumniz Ziętka, to znaczy mają prawo być dumniz siebie. Chciałbym mocno podkreślić, żema On jakby dwa miejsca swoich urodzin.Pierwsze, metrykalne czyli Gliwice - Sobiszowice.Drugie to Radzionków. Tutaj Zięteknarodził się jako świetny gospodarz, tutajzdobył umiejętności społecznego działania,tutaj ostatecznie przyswoił sobie kanon śląskichwartości. Te zaś ostatecznie sprawiły, żepowikłane losy i awanse nigdy nie pozwoliłymu oderwać się od ziemi rodzinnej, od śląskai ślązaków.” – tak o generale Jerzym Ziętkuw 2000 roku mówił autor jego biografii,profesor Jan Walczak.Ten jeden z najwybitniejszych ŚlązakówXX wieku (w plebiscycie „Gazety Wyborczej”uplasował się zaraz za WojciechemKorfantym) urodził się w 1900 roku w Sobiszowicach,dzielnicy Gliwic. W latach 1929- 1939 pełnił obowiązki Naczelnika GminyRadzionków.Po wojnie został wieloletnim wojewodąkatowickim. Zasłynął jako budowniczylicznych obiektów sportowych, rekreacyjnychi naukowych. Wojewódzki Park Kulturyi Wypoczynku to nic innego jak wielokrotniepowiększona i udoskonalona kopia Parkuna Księżej Górze w Radzionkowie.

Dworzec kolejowyul. św. Wojciecha 118Dworzec kolejowyRadzionkówharakterystyczna jednopię-stacja z żółtą, nad-Ctrowaszarpniętą zębem czasu elewacją.Powstała w latach 80-tych XIXwieku, a na dworcu w 1904 rokuwitano m.in. cesarza WilhelmaII i jego świtę.Władze Radzionkowa walczyłyo budynek kilka lat. Wreszciebędą miały szansę go zagospodarować.Co ma powstać nadworcu? Z radzionkowskiej stacjipo drugiej wojnie światowej doZwiązku Radzieckiego wywiezionychzostało ok. 300 mieszkańców,dlatego budynek zostanie dostosowanydo możliwości prezentowaniaw nim ekspozycji poświęconejdeportacjom Górnoślązakówdo ZSRR w 1945 roku, przygotowanejprzez Instytut Pamięci Narodowej.Ale to nie koniec. W odrestaurowanejstacji władze miastaurządzą centrum gromadzenia pamiątekzwiązanych z historią Radzionkowa,a także galerię, w którejodbywać będą się mogły bieżąceimprezy kulturalno-artystyczne.Przewidziany czas zakończenia inwestycjiprzy dworcu to 2014 rok.36 37

Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacjiorty tenisowe, boiska doKsiatkówki, boisko piłkarskie,a nawet do gry w bule,park linowy z siłownią i trampolina.To tylko część obiektówulokowanego na Księżej GórzeMiejskiego Ośrodka Sportui Rekreacji w Radzionkowie.Nowocześnie wyposażona halasportowa to wymarzone miejscena aktywne spędzanie wolnegoczasu. Spragnieni odpoczynkuna świeżym powietrzu mogąpoopalać się przy otwartym kąpielisku,w czasie gdy najmłodsipluskają się beztrosko w niebieskiejwodzie lub dokazują najednym z placów zabaw. Wieczoremwarto urządzić grilla.Skwierczące kiełbaski upiecmożna bez obawy o pogodę. Gdyzacznie padać, uczestnicy biesia-38 39

dy schowają się pod drewnianymdachem wielkiej altany grillowej.Aktywnie wypoczywać możnatu cały rok. Zimą na KsiężejGórze działa bowiem sztuczne lodowisko,a pracownicy MOSiR--u dbają o ścieżki pod narty biegowei nordic walking. Chętni nakulig? Też nie ma problemu.Miejski OśrodekSportu i Rekreacjiul. Góra Powstańców Śląskich 1tel.: 32 286 63 48Rezerwacja boisk i kortów:tel.: 32 793 70 86 w. 3tel.: 784 640 259www.mosir.radzionkow.plKąpielisko w sezonie czynnew godz. 10 - 1840 41

42 43

Hala Sportowa MOSiRHala sportowaw liczbach:powierzchnia hali– 1 357,03 m 2zaplecze szatniowo--sanitarne – 364,77 m 2część wejściowa– 70,33 m 2wysokość hali– 8 mul. Ks. Knosały 16dojazd od ul. Norwida 2tel. 32 793 70 86Hala Sportowa MOSiRowoczesna bryła, świetnieNwyposażone wnętrze. Naparterze hali sportowej znajdują sięcztery szatnie, sanitariaty (w tymtoaleta dostosowana do potrzebosób niepełnosprawnych), magazynsprzętu sportowego oraz kotłownia.Na piętrze następne czteryszatnie, zaś na najwyższej kondygnacji;pomieszczenie dla sędziów,instruktorów, mała salka sportowaoraz spikerka z przeszkloną galerią,z której dokładnie widać całąsalę sportową.To największa duma radzionkowskiegoMOSiR-u. Poliuretanowapodłoga sali oparta jest na drewnianejmiękkiej konstrukcji. Ale totylko jedno z nowoczesnych rozwiązań.Umocowane przy suficiekotary mogą podzielić salę na trzyczęści, dzięki czemu np. rzuty dokosza ćwiczyć może równocześniekilka drużyn.Postępy zawodników śledzićmożna z rozkładanych trybun(na 199 widzów). Ciekawostką historycznąsą mozaiki na klatkachschodowych hali. Zdobiły one rozebranąjuż dziś część StadionuŚląskiego w Chorzowie.Ogród z rodziną Drewniakówi to krasnoludki, ni to karzełki.NAle odkąd na terenie MiejskiegoOśrodka Sportu i Rekreacji naKsiężej Górze pojawiły się Drewniaki,zrobiło się bardzo wesoło.Bajkowa rodzina jest niezwyklepracowita. Jeden z brodaczytrzyma w ręku drwalską siekierę,drugi przyświeca mu drewnianą44 45

lampą, a jeszcze inny wiezie gałęziena brzozowej taczce. Jak zdradza„ojciec” Drewniaków, rzeźbiarz KazimierzSlotosz, bajkowe stworkipracują tylko w nocy. Zanim na horyzonciepojawi się słońce, zastygająw bezruchu. Pracę nadzoruje, wyższao ponad głowę od reszty, sierotkaMarysia. Ogrodu z Drewniakamipilnuje zaś ogromny Pinokio z długimnosem.Wszystkie rzeźby to dziełoSlotosza, pomysł narodził sięjednak w głowie dyrektora MiejskiegoOśrodka Sportu i Rekreacjiw Radzionkowie. Teraz najmłodsimieszkańcy i przyjezdnichętnie pozują do zdjęć z bajkowymibohaterami.Ale to nie jedyna atrakcja dladzieci. Na Księżej Górze mogą wyszalećsię do woli. Do dyspozycjimają duży plac zabaw z drewnianymihuśtawkami, wieżamiwarownymi i małymi karuzelami.W czasie gdy maluchy się bawią,ich rodzice mogą odpocząć naławce przy placu.Ścieżki na Księżej Górzeznosząca się nad Ra-Księża Góra Wdzionkowemto najwyższe wzniesienie na GarbieTarnogórskim. Na wysokości357 metrów rozpościera się parkstworzony w okresie międzywojennymprzez ówczesnego naczelnikagminy, Jerzego Ziętka. Pięćtysięcy drzewek trafiło tu z majątkuksięcia Sapiechy ze Lwowa,a biografowie późniejszegowojewody katowickiego uważają,że był to swoisty poligon przedbudową Wojewódzkiego ParkuKultury i Wypoczynku.Dziś, po rozbudowie infrastruktury,Księża Góra to46 47

wymarzone miejsce do spacerówi aktywnego wypoczynku.Dzięki projektowi miasta,na Księżej Górze zostało wykonanychponad 2,5 km ścieżekdo spacerów i jazdy na rowerzeoraz pięć miejsc rekreacyjno-sportowych.Kalorie spalićmożna na siłowni pod chmurką,na ściance wspinaczkowej,ścieżce zdrowia czy przy stoledo ping-ponga. Najmłodszymspodoba się linowy plac zabaw,starszym miejsce do gry w szachy.Atrakcją Księżej Góry jestrównież tor do uprawianiasportów rowerowych (DOWN--HILL) i mini SkatePark.Będąc w Radzionkowie niesposób odmówić sobie wizyty naKsiężej Górze, a kto raz spacerowałmalowniczo położonymi ścieżkami,na pewno tu wróci.48 49

Centrum Kultury „Karolinka”entrum Kultury „Ka-realizuje cele Crolinka”w zakresie upowszechnianiakultury, animacji kulturalnejoraz rozwoju amatorskiegoruchu artystycznego. W swojejdziałalności szczególnynacisk jest kładziony na rozwójintelektualny i duchowydzieci i młodzieży. W „Karolince”odbywają się cykliczneimprezy kulturalne i sportowe,wystawy, koncerty, spotkaniaz ciekawymi ludźmi,projekcje filmów, stałe zajęciadla dzieci, młodzieży i dorosłychoraz odbywają się inneimprezy.Największymi imprezamiorganizowanymi przez CentrumKultury „Karolinka” są MiędzynarodowyFestiwal DziecięcychZespołów Folklorystycznych„Fyrtek” oraz Wiosna Teatralna.Obie imprezy są organizowanezamiennie co dwa lata.Festiwal „Fyrtek” jestwydarzeniem kulturalnym,w organizację którego zaangażowanychjest mnóstwomieszkańców miasta, w tymdzieci ze wszystkich szkół. Zazwyczajodbywa się on na przełomiemaja i czerwca, co dwalata. W każdej edycji festiwalubiorą udział zespoły z zagranicy,ZPiT „Mały Śląsk” działającyprzy „Karolince”, któryzarazem jest gospodarzem„Fyrtka” oraz dziecięce zespołyfolklorystyczne, taneczne,wokalne itp. Do tej pory w sześciuedycjach festiwalu brałyudział zespoły zagranicznez Włoch, Finlandii, Bułgarii,Estonii, Niemiec, Ukrainy, Węgier,Czech, Chorwacji, Litwy,Białorusi, Słowacji i Serbii. Festiwaltrwa kilka dni, codzienniena estradzie umieszczonejprzed Centrum Kultury odbywająsię koncerty, uczestnicyfestiwalu zaś biorą udziałw różnego typu wycieczkachpo Śląsku i innych imprezachintegracyjnych. Kontakty nawiązanepodczas festiwalu procentująw przyszłości, dziękiczemu ZPiT „Mały Śląsk” zapraszanyjest na wiele festiwaliza granicę.„Wiosna Teatralna” organizowanajest w „Karolince”co dwa lata w marcu lub kwietniu,naprzemiennie z festiwalem„Fyrtek”. Podczas tej imprezyw „Karolince” występująnajznamienitsze teatry i aktorzyz całej Polski. Do tej pory gościliw „Karolince” tacy artyści jakAnna Seniuk, Marek Perepeczko,Krzysztof Kolberger, KrystynaJanda, Jerzy Stuhr, MariuszBenoit, Jan Englert, AnnaDymna, Gustaw Holoubek, LeonardPietraszak, Marian Kociniak,Jacenty Jędrusik, HankaBielicka, Nina Andrycz, JacekFedorowicz, Emilian Kamińskii wielu innych. „Wiosnom Teatralnym”towarzyszą imprezydodatkowe, np. korowody prowadzoneprzez teatry uliczne,wystawy poświęcone teatrowiitp. Repertuar każdej imprezyjest ułożony w duchu komediowo-satyrycznym.Galeria „Mozaika” znajdującasię w Centrum Kultury „Karolinka”jest jedną z nielicznychna Śląsku galerii, w których odbywająsię nie tylko wystawysztuki, ale także hobbystyczne,przyrodnicze, geograficzne itp.Wystawiane w niej były praceplastyczne artystów lokalnych,muszle i korale świata, wypiekii wyroby cukiernicze, kanarki,afrykańskie dzieła sztuki, czapkiz głów całego świata i wiele innychrównie ciekawych.W „Karolince” działa wieleamatorskich zespołów artystycznychoraz odbywają się zajęciastałe dla dzieci i młodzieży.Działają tu m.in. Zespół Pieśnii Tańca „Mały Śląsk”, chór „Harfa”,zespół tańca nowoczesnego„Pasja”, kółko plastyczne, sekcjaszachowa, odbywają się też zajęciawokalno-taneczne dla dzieci,aerobik, nauka gry na keyboardzie,pianinie i gitarze. Działajątu ponadto organizacje społecznekombatantów, emerytów, hodowcówkanarków, hodowcówgołębi, Husky Fanklub i inne.W „Karolince” można zorganizowaćwesela i inne imprezyokolicznościowe, a także konferencje,sympozja itd. Do dyspozycjiklientów jest odpowiedniewyposażenie multimedialne,kuchnia itp.Centrum Kultury „Karolinka”Plac Jana Pawła II 2,41-922 Radzionkówtel. 32 286 63 45www.karolinka.art.pl50 51

Dni RadzionkowaTo wyjątkowa okazja, żeby odwiedzić to uroczemiasteczko. Obchodzone co roku w czerwcuDni Radzionkowa dają możliwość poznaniajego atrakcji, ale też słynących z gościnnościmieszkańców. Przygotowania do tychkilku dni obchodów święta miasta, władzeRatusza rozpoczynają z dużym wyprzedzeniem,nie szczędząc zaangażowaniai wyobraźni. Zapraszają do siebiepopularne zespoły muzyczne, organizująciekawe projekcje filmowe,wystawy, turnieje sportowe, gry,zabawy i niespodzianki dla dzieci.Po południu można włączyćsię do barwnego korowodu,wieczorem zachwycić strzelającymiw powietrzu sztucznymiogniami, a z atrakcji skorzystaćbezpłatnie.Klub Sportowy „Ruch” RadzionkówO założonym w 1919 roku Klubie Sportowym„Ruch” Radzionków słyszał nawet ten, kto nigdynie interesował się piłką nożną. Grającyobecnie w pierwszoligowych rozgrywkachklub, w latach 1998-2001 występował w ekstraklasie,w 1998 grał w ćwierćfinale Pucharu Polski,w 1999 roku został zaś najlepszą śląską drużynąpiłkarską, zajmując 6 miejsce w I lidze.Wychowankiem kolarskiej sekcji klubujest Lucjan Lis - reprezentant Polski,zdobywca srebrnego medalu na IgrzyskachOlimpijskich w Monachium w 1972roku w wyścigu drużynowym na 100 km.KS „Ruch” Radzionków:Rok założenia: 1919Barwy: żółto – czarneNajwyższe zwycięstwa: 7:0 ze Stalą ZielonaGóra (1952) i 7:0 z Polonią Gdańsk (1997)Najwyższe porażki: 6:0 z Wisłą Kraków (1999)www.ruchradzionkow.comMłodzieżowy Klub SportowySokół RadzionkówTo kolejna radzionkowska duma sportowa.Założony przez grupę entuzjastów sportuw 2000 roku Młodzieżowy Klub SportowySokół Radzionków, początkowo jakoklub z sekcją piłki nożnej, dziś słynie z wysokiegopoziomu gry swoich siatkarek.Pierwszą drużynę juniorek w rozgrywkachŚląskiego Związku Piłki Siatkowejw Katowicach prowadził trener EuzebiuszNowakowski. W sezonie 2008/2009zespół wywalczył awans do III ligi, co jestdo tej pory największym sukcesem młodegoklubu. Dziś Sokół Radzionków liczyponad 100 młodych siatkarek.www.sokol.radzionkow.pl

Ogród botanicznyW najbardziej dzikiejczęści Księżej Góry,miejscu, do którego człowiekprzez długie lata nie miał dostępu- właśnie tu postanowionostworzyć wyjątkowy Ogród Botaniczny.Jednym z jego cennychelementów jest nieczynne od latwyrobisko wapienia, zajmującepowierzchnię ok. dwóch hektarów.W tej niecce znajdują siękorzystne warunki siedliskowedo bytowania ciepłolubnych murawnapiaskowych i innych zbiorowisksucho - i ciepłolubnych,stąd w kamieniołomie utworzonotzw. siedlisko zastępcze dlamuraw. Do siedliska trafią roślinyz terenów, gdzie planowanesą duże projekty infrastrukturalne(np. budowa autostradczy obiektów wielkopowierzchniowych),a prace budowlanemogłyby doprowadzić do unicestwieniacennych ekosystemów.Dzięki przenosinom do radzionkowskiegoOgrodu Botanicznegomożliwe będzie uratowanierzadkich i ginących roślin, a takżeich rozmnażanie i ponownewprowadzanie do naturalnegośrodowiska. Siedlisko będzie teżsłużyło badaniom naukowym– w tym celu zbudowano stacjęmonitoringu klimatycznego– oraz edukacji przyrodniczejdzieci i młodzieży.W radzionkowskim Ogrodziezobaczyć będzie można m.in.lepnicę drobnokwiatową, turzycęwąskolistną i turzycę delikatną– zagrożone wyginięciem gatunkimurawowe, ujęte w Polskiej CzerwonejKsiędze Roślin, a z ciekawychroślin drzewiastych rokitnikazwyczajnego i kalinę koralową,które podlegają ochronie prawnej.Szczęśliwcy wśród zarośli mogąnatknąć się też na sarny, zające, bażantyi lisy.Księża Góra – fauna i floramotylepłazygadyptakissakiadzionków to nie tylkoRmuzea, zabytki, atrakcjekulturalne, ale takżebogata fauna i flora. Szczególnietereny Księżej Góry, któresą siedliskiem wielu rzadkichgatunków roślin i zwierząt nietylko w kraju, ale i w Europie.Księża Góra to miejsce bytowania160 gatunków zwierzątbezkręgowych i kręgowych.Pośród pospolicie występującychowadów, płazów,gadów, czy ssaków, znalazłysię gatunki chronione: rzadkipająk tygrzyk paskowaty;chrząszcze, takie jak biegaczfioletowy, gajowy i wręgaty;płazy, jak np. ropucha szaraczy żaba trawna oraz dostarczającespacerowiczom pięknychodgłosów lasu ptaki: np.drozd śpiewak, dzięcioł dużyczy słowik rdzawy.Występujące w Radzionkowiegatunki zwierzątchronione prawem europejskimW centralnej i południowo- zachodniej części KsiężejGóry dominuje roślinność leśna.Wśród drzew najczęściejspotkać możemy dorodne okazyklonu pospolitego i jaworu,jesionu, lipy, brzozy, graba, wiązu,modrzewia, topoli, grochodrzewui kasztanowca. W warstwiepodszytu rozwinęły sięszlakoń szafraniecropucha paskówka, ropucha zielona,żaba jeziorkowa, żaba moczarowajaszczurka zwinkabocian białyorzesznicam.in. bez czarny, trzmielinazwyczajna i miejscami jaśminowiec.Runo terenów zalesionychnie jest szczególnie bogate,ale wykształcone stosunkowodobrze. Występują tu pospolitegatunki, takie jak śmiałek darniowy,pokrzywa zwyczajna,miodunka ćma, podagrycznikpospolity, turzyca odległokło-sa, trędownik bulwiasty. Z cennychelementów runa należywymienić ściśle chronionegokruszczyka szerokolistnego, należącegodo rodziny storczykowatychoraz podlegającąochronie częściowej konwalięmajową.W południowo - wschodniejczęści Księżej Góry, na terenieOgrodu Botanicznego, występujekilka dawnych wyrobiskpo wydobywaniu rud metali,które obecnie wypełnione sąwodą, tworząc urokliwe oczkawodne. Choć są to niewielkiestawy, stanowią one cennyelement środowiska, jako oazywystępowania fauny i floryzwiązanej z wodą. Są miejscemrozrodu chronionych płazów,takich jak ropucha szara, żabatrawna czy traszka zwyczajna,a także siedliskiem roślinwodnych: rzęsy drobnej, rzęsytrójrowkowej oraz, rzadkiejna Śląsku, rdestnicy połyskującej.W największym zbiornikuwodnym odnotowano takżewystępowanie rośliny owadożernej– pływacza zwyczajnego,który podlega ścisłej ochroniegatunkowej. Niewielkie oczkawodne zlokalizowane są nie tylkona Księżej Górze, ale rozsianepo wielu częściach Radzionkowa,świadcząc o jego historiizwiązanej z górnictwem i stanowiąco bogactwie przyrodniczymmiasta.54 55

Klub Jeździecki „Lider”andle Light, Diamond Lady,CIglesias, Ragtime czy FurstDonnerhall to tylko część podopiecznychsłynnej radzionkowskiejstajni. Klub Jeździecki„Lider” powstał dwanaście lattemu. Dziś poszczycić się możewieloma sukcesami. Od początkuswojego istnienia zrzeszałbowiem czołowych zawodnikówi reprezentantów Polski. Znalazłysię wśród nich Barbara Kapsai Anna Bielak.Po krótkiej przerwie w działalności,w roku 2006 klub został„wskrzeszony” przez Andrzeja Cichonia,a rok później przeniesionydo nowej siedziby – świetnie wyposażonegoOśrodka Jeździeckiegow Radzionkowie (stajnia, dwiehale treningowe, zaplecze socjalnedla zawodników i gości).Konie stacjonujące w stajnito przede wszystkim konie zawodnikówKJ Lider. Ośrodek powstałz myślą o uprawianiu i propagowaniupięknego sportu, jakim jest ujeżdżenie.Działalność Klubu nastawionajest wyłącznie na zawodnikówtrenujących sport wyczynowo, niezajmuje się on zatem powszechnierozumianą rekreacją. Mimo to, organizowaneod 2007 roku w mieściemiędzynarodowe zawody jeździeckiew dyscyplinie ujeżdżenia, ciesząsię bardzo dużym zainteresowaniemi z roku na rok przyciągają natrybuny więcej publiczności. Na terenieośrodka znajduje się też restauracjai hotel Riding Club.Klub Jeździecki „LIDER”ul. Anieli Krzywoń 1tel 32 76 99 501www.lider.ham.com.pl56 57

Powierzchniamiasta:1315,30 haw tym:użytki rolne:644,96 halasy:1,04 hapozostała powierzchnia:669,29 haLiczbamieszkańców:ok. 17.000Liczba zarejestrowanychpodmiotówgospodarczych:ok. 1.000DANE STATYSTYCZNEZ komunikacyjnego punktuwidzenia, Radzionków jestmiastem położonym w atrakcyjnymmiejscu na wyżynieśląskiej. Pomimo tego, że przezRadzionków nie biegnie żadnadroga o statusie drogi krajowej,bądź wojewódzkiej, to dostęp dotych dróg jest bardzo łatwy.Główne drogiprzebiegającew pobliżu Radzionkowa:A 4 (autostrada Wrocław – Katowice– Kraków)E40 (droga krajowa Wrocław– Katowice – Kraków – Przemyśl– Lwów), w odległości ok. 20 kmE75 (droga krajowa Gdańsk– Katowice – Bratysława), w odległościokoło 15 kmE77 (droga krajowa Katowice– Radom – Warszawa), w odległościokoło 25 kmE 78 (droga krajowa Gliwice– Tarnowskie Góry – Siewierz),w odległości około 10 kmDojazd do Radzionkowa:z E40 zjazd na Bytom, a następnieRadzionków (czas dojazdu około10minut)z E75 zjazd w miejscowościSiewierz, a następnie kierunekTarnowskie Góry lub Bytom,później Radzionków (czas dojazduokoło 20 minut).Radzionków znajduje sięw odległości ok. 5 km od węzłaPiekary Śląskie od budowanejautostrady A1Na terenie Miasta znajdują się2 stacje kolejowe:• Radzionków (na północnymwschodzie miasta)• Radzionków RojcaKolej umożliwia przemieszczaniesię w kierunku północnymw stronę Tarnowskich Góri w kierunku południowym w stronęKatowic. Pociągi pasażerskiew każdym z kierunków kursująśrednio raz w ciągu godziny.Czas przejazdu do Katowic to ok.45 minut, natomiast do TarnowskichGór dostać się można w ok.20 minut. Dzięki kolejowemu połączeniuz Katowicami istnieje bezpośrednidostęp do wszystkichmiast w Polsce, a nawet wszystkichstolic europejskich.W obrębie województwaŚląskiego znajdują się 2 lotniska:Muchowiec i Pyrzowice.Lotnisko Pyrzowice leży około15 km od Radzionkowa.Ma ono stałe połączenia z częściąstolic europejskich orazportami lotniczymi większościmiast w Niemczech.Dojazd do Radzionkowa z lotniska:w Pyrzowicach kierunekBytom, a następnie Radzionków.W odległości około 25 km odRadzionkowa w Gliwicach znajdujesię port rzeczny, dzięki któremuistnieje możliwość transporturzecznego do Szczecina. Do Gliwicdojazd trasą E40.Radzionków połączonyjest z sąsiednimi miejscowościaminastępującymiliniami autobusowymi:• z Bytomiem - 17, 73, 94, 173,608, 708• z Tarnowskimi Górami - 94, 174• z Piekarami Śląskimi - 73• ze Świerklańcem - 17, 17358 59

„NA WEEKEND DO RADZIONKOWA – BUDOWA SYSTEMU INFORMACJI TURYSTYCZNEJNA TERENIE GMINY RADZIONKÓW”Projekt współfinansowany przez Unię Europejskąz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramachRegionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego– realna odpowiedź na realne potrzeby