You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>TAYO</strong> SA MGA MATA NG <strong>BANYAGANG</strong> <strong>TAYO</strong><br />
Edilberto N. <strong>Alegre</strong><br />
1.<br />
Noong nakaraang buwan napadako ako sa isang colloquim sa Ateneo tungkol<br />
sa aklat ni Vince Rafael, Contracting Colonialism (Cornell University Press, 1988),<br />
na kanyang dissertation sa pagkadoktorado niya sa pilosopiya sa pamantasan ng<br />
Cornell. Ang ilan sa mga naatasang magbigay ng maiikling puna sa aklat ay<br />
masugid na binigyang pansin ang libro mula sa pananaw ng mga “post-structuralist”<br />
at mga bagong Marxista. Sa diskusyon ay nagbalibagan sila ng mga pangalang uso<br />
ngayon sa mga ganitong pagpupulong – Foucault, Derrida, Jameson, atbp. Palagi<br />
na lang tayong naghahabol sa kung anong uso sa Amerika at Europa sa masidhing<br />
pagnanais nating hindi tayo maiwan sa moda. Walang pagkakaiba sa pagkakahilig<br />
ng di kakaunti sa atin kay Bruce Sprinsteen o kay Madonna.<br />
Ang masakit dito’y ang pagkakaiba ng ating sitwasyon. Sila Foucault ay<br />
nakaugat sa isang napakahabang tradisyong intelektwal sa kanluran; kahit nga si<br />
Madonna’y nakaugat din sa tradisyong “pop” sa tugtuging Amerikano. Ang mga<br />
tradisyong ito ay wala sa atin, kasi wala naman tayo sa kanluran. Ang kultura’y<br />
space-bound. Masakit kasi nakakatuwa – nagpupumilit pa rin tayong unawain ang<br />
ating sarili mula sa banyagang pananaw. Nakakulong pa rin tayo sa loob ng<br />
“quote…unquote” ng mga sinulat nila – ang mga nagbasa ng puna nila sa colloquim<br />
ay abalang-abala sa pagtataas ng dalawang kamay at dalawang daliri sa bawat<br />
kamay nila sa paggaya sa dalawang tuldok ng quotation marks. May ritwal na ang<br />
panghihiram natin kapag tuwiran ito.<br />
Kahit na mayroon nang laganap na paggamit ng pagsusulat na natibo<br />
(indigenous script) sa ating mga pulo bago dumaong sila Magellan at Legaspi dito,<br />
ito’y halos nawalang parang nakasulat lamang na mga titik sa dahon ng niyog. Sa<br />
pag-aaral kung ano tayo, o paano dito sa atin noong naghahari dito ang mga<br />
Kastila’t Amerikano at iba pang puti, ang batayan natin ay ang mga sinulat nilang<br />
libro: mga diksyunaryo, gramatika, talata, obserbasyon, atbp. Ang mga ito kasi ay<br />
hindi inanay at nilamon ng panahon.<br />
Sa isang panig, sang-ayon ako sa paggamit ng mga dokumentong<br />
pangkasaysayan. Ang pagbasa ay nasa nagbabasa din naman. Ang<br />
makasaysayang disertasyon ni Dr. Bienvenido Lumbera (Tagalog Poetry 1570-1898)<br />
ay batay sa mga ganitong aklat. Bakit nga ba di natin halughugin at pigain ang mga<br />
ito kung makatutulong sa ating pananaliksik tungkol sa kung ano nga ba tayo at ang<br />
kultura natin? Mga ganitong libro rin ang ginamit nina Dr. Reynaldo Ileto at Dr. Vince<br />
Rafael sa kanilang makabagong pag-unawa sa ating nakaraan.<br />
2.<br />
Yon lang, kapag ang ginamit ay isang paraan na nakaugat at lumago sa<br />
kulturang kanluranin, siyempre may mga hindi ito masasaklaw sa ibang kultura.<br />
Maaari pa ngang palihis ito.<br />
Mayroon akong ganitong karanasan sa U.P. Ang kaunaunahang pinasulat<br />
noon sa amin sa English 1 ay isang diagnostic theme na may pamagat na “I, Myself<br />
and Me”. Bagong salta lang ako noon, hindi lang sa Pamantasan kundi sa Maynila<br />
na rin. Na-culture shock talaga ako. Papaanong magiging iba-iba yong “Ako, sarili<br />
ko, ako o akin”? Sa “me” nga ako gulong-gulo kasi maaaring ito’y ako sa Tagalog<br />
(“kinausap niya ako” = “He talked with me”) o “akin” (“Sa akin niya ibinigay yan” =<br />
1
“He gave that to me”). Ang gulo, kako. Samantalang ang tatlong panghalip na<br />
pamagat ay may iba-ibang tinutukoy, sa aki’y iisa silang tatlo – ako, at ako, at ako pa<br />
rin.<br />
Naawa sa akin ang titser kasi ang lahat ng kaklase ko’y sulat na nang sulat,<br />
samantalang ako’y nakatunganga lang. “Follow the grammatical cases,” ang payo<br />
niya. A, ganon, kako, at mabilisan ko nang inilahad ang iba’t ibang aspeto ng sarili<br />
ko – bilang nominative (o subject), bilang reflexive at bilang objective. Nagustuhan<br />
niya ang aking sinulat, at mataas ang markang ibinigay niya. Ako nama’y kampante<br />
na sa napakahusay nang pagkakahimay ko sa “I”–persona. Sa Ingles, masinop ang<br />
categories na subject, object, reflexive (self).<br />
Ngunit pagkaraan ng ilang dekada, dahan-dahan na akong nahirapan sa<br />
pagpapaliwanag ng kung ano tayo bilang indibidwal. Doon kasi sa “I, Myself and<br />
Me” hiwalay na hiwalay ka mula sa ibang tao. Self-defined ka; self-contained ka.<br />
May mga maiikling kwento nga sa Ingles na ang mga tema ay “self-discovery,”<br />
“growth,” “self-awareness,” “epiphany.” At may mga krisis sila sa kanluran na<br />
talagang pampersonal – nakatuon o nakasentro sa sarili: “identity crisis,” “crisis of<br />
faith. Parang palagi silang nawawala sa sarili at hinahanaphanap nila nawawalang<br />
sarili. Ang pakiramdam ko nama’y samantalang ako nga si “I, Myself and Me,” hindi<br />
ito ang kabuuan ko. Parang may kulang; masinop man ang grammatical categories<br />
of the self, hindi sapat.<br />
Sa madaling salita, sa kalaunan, hindi ko na maipaliwanag ang sarili ko sa<br />
balangkas na ito. Hindi lang sa may puwang, ang pakiramdam ko’y nalilihis ang<br />
ganitong pananaw, hindi ko masapul kung ano ako talaga.<br />
Mabuti na lang at hindi naigupo ng mga Kastila’t Amerikano ang ating mga<br />
wika. Pumasok lang sa iba’t ibang wika natin ang Español at ang American English<br />
bilang mga kataga, mga banyaga o hiram na salita. Hanggang sa antas lang sila ng<br />
vocabulary. Hindi nila nawasak ang istraktura ng ating mga wika. Buong-buo pa rin<br />
ang mga ito. Kaya naman kung gagamitin ang wika bilang isang susi sa<br />
pananaliksik at pag-unawa sa ating kultura, marami pa tayong matatagpuan<br />
sapagkat tayo’y buo na sa antas ng wika.<br />
At kung buo tayo, ano ang masasabi ng wika tungkol sa kung ano tayo?<br />
Yong “I”–persona, ano ba iyon? Ganito ang ginawa ko: pinag-aralan ko ang mga<br />
panghalip na may kinalaman sa “ako”.<br />
Sa nominative case, ito’y apat: ako, kita, kami, tayo. Ang “ako” ay kahawig ng<br />
“I” sa Ingles. Ang “kita” ay wala sa mga kanluraning wika. Ito’y tinataguriang<br />
“exclusive dual”, yong one-on-one, o di kaya’y one-and-only-one-other. Kaya kapag<br />
sinabi mong “Mahal kita,” yong “I” at saka “you” (singular) ay nakapaloob na sa<br />
panlaping “kita” [I-you(singular)] kaya hindi natin sinasabing Ako mahal (ko) ikaw”.<br />
Dalawa kasi ang nilalaman ng “kita”: “ako” at “ikaw” sa isang ugnayang pansarili lang<br />
nila. Sa “kami” ay hindi kasali ang kausap. Pag sinabi nating “Aalis na po kami,”<br />
tayong mga bisita lang ang aalis, hindi kasama ang maybahay. Ngunit pagkasinabi<br />
nating “Umalis na tayo” kasali siya. Sa “tayo” kasali ang kausap.<br />
Kaya kung tatanungin natin kung ano yong “ako”, ang sagot dito’y hindi “I,<br />
Myself and Me”, at hindi rin yong apat na panghalip (ako, kita, kami, tayo) lang.<br />
Kung nais mo akong makilala, hanapin mo yong mga ugnay ko. Ako ang mga ugnay<br />
ko.<br />
3.<br />
2
Kung ganoon, ang kabuuan nati’y wala lang sa “ako”. Ang “ako” ay ang<br />
sariling hiwalay sa iba; malapit nga ito sa “I, Myself and Me.” Ito yong “individual<br />
self” – pinanganak sa ganitong petsa, nag-aral ng kung ano sa ganitong<br />
pamantasan, ngayo’y ganito ang ginagawa, atbp. ngunit ito’y isang bahagi lang ng<br />
ating kabuuan.<br />
Ang isa pa’y yong bahagi nating nasa “kita” – yong sariling nakikipag-ugnayan<br />
lamang sa isa pa, yong nabubuo lamang sa pakikipag-ugnay sa isa pa, yong<br />
nagmamahal kay “ikaw” sa pagsabi niyang “Mahal kita”. Ito yong palagi na lamang<br />
naghahanap ng katuwang, kabiyak, kahati, kaisa. Ito yong pinaka-“romantikong”<br />
bahagi natin, yong hindi talaga mapakali kung nag-iisa lang. Ito yong si Gabby o si<br />
Sharon sa Gabby-Sharon loveteam o ang magkatuwang doon sa Nora-Pip o kay<br />
Ramon-Lotlot, kaya patay na patay tayo sa love teams. At kiliting-kiliti tayo sa love<br />
stories. Tayo ang mga love stories na ito. Kaya culturally valid ang dagsa-dagsang<br />
sine at programang pantelebisyon na ang tema’y napakaraming tula sa wikang<br />
Ingles tungkol sa pag-ibig. Hindi lang ito hilig; ito’y tunay na bahagi ng ating<br />
pagkatao.<br />
Sa “kami” at “ako” ay nakapaloob sa isang grupo na pangkanila lang – ang<br />
pamilya, ang barkada, ang fraternity o sorority, ang religious group niya, ang political<br />
party affiliation niya, ang ethno-linguistic grouping niya, o di kaya’y ang pagkapinoy<br />
niya (na naiiba sa ibang nasyon) – hindi nakapaloob dito ang kausap. Ang<br />
distinction ay I/we-BUT-NOT-you. Ang sa “tayo” ay grupo din ang kinapapalooban ni<br />
“ako”, ngunit kaisa niya ang kausap, parang sinasabi niyang “ikaw din” (you too),<br />
kaya I/we-AND-you.<br />
Matingkad talaga ang ating sense of grouping, of belonging to a group, of<br />
group membership. Nasa ugnay natin sa isang grupo (“in-group”) ang isang bahagi<br />
ng sarili nating nabubuo lang sa pakikisalamuha’t pakikiisang loob sa iba.<br />
Sa antas ng sosyo-politikal, makikita ang madiin at matingkad na pagkakaiba<br />
ng “kami” at “tayo”: ang mga Muslim bersus mga Kristiyano, ang mga RAM laban sa<br />
mga hindi nila kasanib, ang mga O-X-O laban sa Sigue-Sigue gang. Malakas pa rin<br />
ang kaisipang “kanya-kanya”. Nasa antas pa tayo ng kami-kami; malakas pa rin ang<br />
hila ng kinasasapiang grupo. Ito pa nga ang dahilan kung bakit hindi natin naiisip na<br />
Pilipino tayong lahat. Hindi pa tayo umaabot sa kaisipan o kamalayang pampulitika<br />
na pangbuong sambayanan. Hindi pa tayo nakakaangat mula sa “kami” patungong<br />
“tayo”.<br />
3
Change language