İLÇE VE KAYMAKAM

More documents

Recommendations

Info

İDARECİNİN SESİ / KASIM / ARALIK sancaklar, mutasarrıf tarafından yönetilecekti (Onar, 1952: 552). Osmanlı devlet adamlarının, Tanzimat Dönemi boyunca, taşra yönetiminin yeniden yapılandırılması konusuyla sürekli meşgul oldukları ve çok sayıda düzenlemeye giriştikleri dikkati çekmektedir (Davison, 2005: 142). Ortaylı (1976: 18)’ya göre, Islahat Fermanı sonrasındaki gelişmelerle birlikte Osmanlı vilayet yönetiminin aldığı biçim, Türkiye Cumhuriyeti’nin yönetim yapısını “büyük ölçüde etkilemiş, hatta belirlemiştir”. Bu doğrultuda, 1864 yılında vilayet yönetimi ile ilgili üç nizamname yayınlanmıştır. Bunların ilki, Cebel-i Lübnan Nizamnamesi’dir. Gerçi, Cebel-i Lübnan, 1861’de yayınlanan nizamname ile yönetiliyordu, ancak 1864’teki konferansta son şekli verilen nizamname, 6 Eylül 1864’te yayınlanmıştır. İkincisi, 8 Ekim 1864’te yayınlanan Tuna Vilayeti Nizamnamesi’dir (Önen ve Reyhan, 2011: 160). Üçüncüsü, 7 Kasım 1864 tarihinde yayınlanan Vilayet Nizamnamesi’dir (Tural, 2004: 110). Bu nizamnameler arasında yakın ilişkiler vardır. Cebel-i Lübnan Nizamnamesi’nin diğerleri üzerinde etkisi söz konusu iken, Vilayet Nizamnamesi’nin ön (deneme) uygulaması Tuna Vilayeti Nizamnamesi ile gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede, Vilayet Nizamnamesi’nin hazırlanması, Tuna Vilayeti Nizamnamesi’nden önce olmasına karşın, bir ön uygulama olarak kabul gördüğü için, Tuna Vilayeti Nizamnamesi önce yayınlanmıştır (Önen ve Reyhan, 2011: 160). Dolayısıyla, konunun Vilayet Nizamnamesi önceliğinde ele alınması, sonrasında Tuna Vilayeti Nizamnamesi ile aralarındaki bazı farklara değinilmesinde yarar görülmektedir. 7 Kasım 1864 tarihinde yayınlanan İdare-i Umumiye-i Vilâyat Nizamnamesi (1864 Vilayet Nizamnamesi) ile Osmanlı Devleti, ülkenin mülki idare düzenini hem iyileştirmeye, hem de kurumsal temellere bağlamaya çalışmıştır. Bu nizamname, Osmanlı taşra yönetim sistemini oluşturan temel bir belge niteliği taşımaktadır. Heper (2006: 83), bu yasayı ve bundan önceki 1858 Arazi Kanunu’nu merkezin çevre üzerindeki etkinliğini artırma girişimi olarak değerlendirmektedir. Aslında bu düzenlemelerin, bir bütün olarak, kapitalizmin gereksinimlerini (özel mülkiyet, piyasa için uygun ortam gibi) karşılamaya denk düştüğü gözlenmektedir. 1864 Nizamnamesi, eyalet yönetimini ıslah etme amacını taşıyordu (Çapar, 2011b: 39). Ancak bu düzenleme kendiliğinden ortaya çıkmamıştır. Bu nizamnamenin yayınlanmasında etkili olan gelişmelere dikkat edilmelidir: İlk olarak, 1860 yılında Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Paşa’nın çıktığı Rumeli teftişi ile başlayan bir teftiş süreci, 1863 yılında Fuat Paşa’nın sadrazamlığı sırasında, İmparatorluğun değişik bölgelerine yapılan teftiş gezileri ile devam etmiştir. Bu teftiş sürecinden elde edilen bilgi ve deneyimlerin, nizamnamenin hazırlanması üzerinde etkisi olduğunu kabul etmek gerekir (Davison, 2005: 149; Tural, 2004: 107-108). İkinci olarak, Bab-ı Ali ve büyük güçlerin 1864 yılındaki konferansta son şeklini verdikleri Cebel-i Lübnan Nizamnamesi, Vilayet Nizamnamesi’nin yürürlüğe girmesinden iki ay önce 6 Eylül 1864’te yayınlanmıştır. Bu sebeple, Cebel-i Lübnan Nizamnamesi’nin, Vilayet Nizamnamesi üzerinde etkisi olduğu kabul edilmelidir (Davison, 2005: 149) Üçüncü olarak, 1864 Nizamnamesi’nin hazırlandığı süreçte, taşra teşkilatının iyileştirilmesi amacı doğrultusunda kurulan komisyonların çalışmalarının da etkileri göz ardı edilmemelidir (Çadırcı, 2007: 63). Vilayet Nizamnamesi ile eyalet adı vilayete, sancak adı livaya dönüştürüldü. Mülki idare örgütlenmesi yeniden biçimlendirilerek, hiyerarşik yapı vilayet, liva ve kaza olarak düzenlendi. Kaza, nahiye ve karye (köyler ya da en az elli hanelik kasaba mahallesi) biçimindeki yerleşimlerin meydana getirdiği bir mülki kademe idi. Bu düzenleme ile ilk defa nahiye, bir idari birim adı olarak anılmaktaydı (Tural, 2004). Vilayet yönetiminde vali, liva yönetiminde mutasarrıf, kaza yönetiminde kaymakam görev üstleniyordu. Böylece, kaza müdürlüğü uygulamasının sona erdirilmesinin, kaymakamın kaza yöneticisi olarak yerini almasının, livalarda kaymakam yerine mutasarrıfın görevlendirilmesinin öngörüldüğü anlaşılmaktadır (Göreli, 1952: 6). Ayrıca vali, mutasarrıf ve kaymakam atamalarının padişah tarafından yapılması öngörülmektedir. Bununla birlikte, Tuna Vilayeti Nizamnamesi’nde kazaların başında müdür, livaların başında kaymakamların görev yapacağı hüküm altına alındığı düşünüldüğünde, 1867’deki düzenlemeye kadar, kazaların başında müdürlerin görev yaptığını ifade etmek, pek de yanlış olmaz (Önen ve Reyhan, 2011: 164). 1864 Nizamnamesi’nde, vilayet merkezi olan livaların da mutasarrıf Vilayet Nizamnamesi ile eyalet adı vilayete, sancak adı livaya dönüştürüldü. Mülki idare örgütlenmesi yeniden biçimlendirilerek, hiyerarşik yapı vilayet, liva ve kaza olarak düzenlendi. 21
MAKALE tarafından yönetilmesi öngörülmekle birlikte, Düstur’da yayınlanırken vilayetlerde merkez mutasarrıflığının kaldırıldığı ve bu görevin valiye bırakıldığına ilişkin not düşüldüğü dikkati çekmektedir (Önen ve Reyhan, 2011: 164). Vilayet Nizamnamesi’nin deneme uygulamalarının başarılı olması sonucunda, bu uygulamanın ülke genelinde yaygınlaşması için 21 Haziran 1867 tarihinde “Vilayetlerin İdare-i Mahsusası ve Nizamatının Suver-i İcraiyesi Hakkında Talimat-ı Umumiye” yayınlanmıştır. Vilayet Nizamnamesi uygulanmasının yaygınlaşması, bazı değişikliklerle 1867’de yayınlanan bu talimatname ile sağlanmıştır. Ancak, bir yandan bu Talimatname’nin uygulanmasından Sırbistan, Eflak ve Boğdan, Tunus, Mısır, Karadağ, Sisam ve Lübnan gibi mümtaz statüye sahip memleketler muaf tutulurken, diğer yandan 13 yeni vilayet oluşturularak sisteme dâhil edilmiştir (Kırmızı, 2008. 289). Bu bağlamda, Osmanlı Devleti’nin imparatorluk niteliğinden kaynaklanan çok Vilayet Nizamnamesi’nin deneme uygulamalarının başarılı olması sonucunda, bu uygulamanın ülke genelinde yaygınlaşması için 21 Haziran 1867 tarihinde “Vilayetlerin İdare-i Mahsusası ve Nizamatının Suver-i İcraiyesi Hakkında Talimat-ı Umumiye” yayınlanmıştır. sayıda farklı millet ve kültürlerden meydana gelen yapısı nedeniyle, mülki idare sisteminde bir örneklik sağlanmasını zorlaştırmıştır. 1867 yılındaki bu Talimatname’ye göre, vilayetler livalardan, livalar kazalardan, kazalar ise nahiye ve köylerden oluşacaktır. Vilayette vali, livada mutasarrıf, kazada kaymakam, nahiyede müdür ve köyde muhtar görev yapacaktır (Önen ve Reyhan, 2011: 187). Bu düzenleme 1864 Vilayet Nizamnamesi ile uyum içindedir. Dolayısıyla, 1864 Nizamnamesi ile öngörülen, livada mutasarrıfın, kazada kaymakamın mülki idare amiri olarak görev yapması, 1867 Talimatnamesi ile uygulamaya aktarılmıştır. SONUÇ Türkiye’de bir yönetim kademesi ve bölümü olarak ilçe (kaza) 1842 yılında ihdas edilmiştir. Başlangıçta kazanın yöneticisi olarak kaza müdürü öngörülmüştür. O dönemde kaymakam ise vilayete bağlı liva (sancak) yöneticisi olarak görev üstlenmektedir. 1864 Vilayet Nizamnamesi ile ilçenin başında kaymakamın görev yapması öngörülmüştür. Böylece ilçe ve kaymakamın günümüze kadar devam eden beraberliği sağlanmıştır. KAYNAKÇA Abou-El-Haj, R. A. (2000) Modern Devletin Doğası, Çev.: O. Özel ve C. Şahin, Ankara: İmge. Aslan, O. E. (2006) Kamu Personel Rejiminin Anayasal İlkeleri, Ankara: TODAİE. Balta, T. B. (1970) İdare Hukukuna Giriş, Ankara: TODAİE. Çadırcı, M. (2007) Ülke Yönetimi. Ankara: İmge. Çapar, S. (2011a) “1980 Sonrası Türk Kamu Yönetiminin Değişim ve Dönüşümü,” İdarecinin Sesi, Ocak- Şubat 2011, Sayı 143: 36-40. Çapar, S. (2011b) “Osmanlı Taşra Yönetiminin Evrimi,” İdarecinin Sesi, Mayıs-Haziran 2012, Sayı 145: 36-40. Davison, R.H. (2005) Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform (1856- 1876), Çev.: O. Akınbay. İstanbul: Agora Kitaplığı. Göreli, İ.H. (1952) İl İdaresi, Ankara: AÜ SBF. Güler, B. A. (2009) Türkiye’nin Yönetimi, Ankara: İmge. Heper, M. (2006) Türkiye’de Devlet Geleneği, Ankara: Doğu Batı Yayınları. İslamoğlu, H. (2010) Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Köylü. (2. Baskı) İstanbul: İletişim. Kazgan, G. (2009) Tanzimattan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, (4. Baskı), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi. Kırmızı, A. (2008) Abdulmamid’in Valileri: Osmanlı Vilayet İdaresi: 1895-1908. İstanbul: Klasik. Onar, S. S. (1952) İdare Hukukunun Umumi Esasları, İstanbul: Marifet Matbaası. Ortaylı, İ. (1976) “Türkiye’de Taşra Yönetim ve Yöneticiliğinin Evrimi.” Türkiye’de Mülki İdare Amirliği, Ed.: K. Fişek, Ankara: Türk İdareciler Derneği. Önen, N. ve Reyhan C. (2009) “Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye’de Ülke Yönetimi”, Amme İdaresi Dergisi, 42 (4): 1-23. Önen, N. ve Reyhan C. (2011) Mülkten Ülkeye, Türkiye’de Taşra idaresinin Dönüşümü (1839-1929), İstanbul: İletişim. TODAİE (1998) Kamu Yönetimi Sözlüğü, Ankara: TODAİE. Tural, E. (2004) “1861 Hersek İsyanı, 1863 Eyalet Teftişleri ve 1864 Vilayet Nizamnâmesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler, 13/2: 93-123. Yerasimos, S. (1980) Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, Çev.:B. Kuzucu, 3. Baskı, İstanbul: Gözlem Yayınları. 22
Page 1 and 2: MAKALE İLÇE VE KAYMAKAM Dr. Selim
Page 3: MAKALE Valilerin yetkilerinin, merk

İLÇE VE KAYMAKAM

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?