01_2017

Zdj. 5. figurki rytualne kultury Cucuteni-Trypole, ok. 4900-
4750 r. p.n.e.
Najstarsze zachowane krzesło to składany
stołek krzyżowy ze skórzanym siedziskiem, którego
powstanie datuje się na ok. 2030-1640 r. p.n.e.
Egipskie krzesło szkieletowe zawierało
w swej budowie elementy kształtem przypominające
części ciała zwierząt, np. nogi, łapy, ogon. Krzesła
przeznaczone dla królowych miały często niskie siedziska.
Z kultury minojskiej pochodzi kamienny tron
bogini z pałacu w Knossos, naśladujący konstrukcję
drewnianego krzesła szkieletowego. Natomiast z kultury
mykeńskiej zachowały się wyłącznie terakotowe
modele krzeseł trójnożnych. Krzesła trójnożne
mają tę ciekawą cechę, że są zawsze stabilne, nawet
na nierównym podłożu.
Starożytni Grecy stworzyli nową formę krzesła
zwaną klismos. Wyróżnia się wklęsłym oparciem
oraz charakterystycznymi, łukowato wygiętymi na zewnątrz
nogami, które zwężają się ku dołowi, zwiększając
jego stabilność. Klismos jest do dziś naśladowane
przez wielu designerów. Niestety nie zachowało się w
oryginalne, jego wygląd znany jest z licznych przedstawień
w malarstwie wazowym, na płaskorzeźbach
oraz dzięki zachowanym figurkom terakotowym.
Co ciekawe, osobami siedzącymi na krzesłach klismos
były prawie zawsze kobiety. Być może wiązało
się to z małą wytrzymałością konstrukcji, wynikającą
z mocnego wygięcia nóg i braku stężeń. Badaczy
zastanawia również technika wykonania tych krzeseł
– podejrzewają, że starożytni Grecy znali już metodę
wyginania drewna na gorąco.
Zdj. 8. “Klismos” Chair według Terence’a Harolda Robsjohn-Gibbingsa,
1937 r.
Rzymianie stworzyli własny odpowiednik
stołka krzyżowego – krzesło kurulne. Służyło królom
i najwyższym urzędnikom jako symbol władzy również
na początku średniowiecza. Władza duchowna
korzystała z bardziej monumentalnych i bogato
zdobionych form wykonanych z kamienia, drewna
lub brązu.
Zdj. 9. krzesło kurulne, Torre Gaia, Rzym, od ok. 50 r. p.n.e.
do 50 r. n.e.
Zanim krzesło kurulne stało się przedmiotem
codziennego użytku, przedstawiciele niższych
warstw siedzieli na ławach i skrzyniach. Pierwsze
krzesła skrzyniowe i szkieletowe pojawiły się dopiero
w XIV wieku.
W baroku i rokoko dokonano kilku modyfikacji,
m. in. zredukowano ilość stężeń oraz zastosowano
pełną tapicerkę, jednak zmiany w konstrukcji nie były
już tak radykalne jak we wcześniejszych wiekach.
W klasycyzmie krzesła zaczęto przypisywać
do ich twórców, nie władców lub kultur. Odwołania
do antyku były widoczne jedynie w dekoracji. Stolarze
tacy jak Chippendale, Hepplewhite i Sheraton
tworzyli wzorniki elementów, z których klient mógł
skomponować mebel wedle własnego upodobania.
Zdj. 11. wzornik Chippendale’a
Historyzm czerpał inspiracje z przeszłości,
za jego sprawą powstały m. in. neogotyk, neorenesans
i neobarok. Styl kolonialny również nie przyniósł
nic nowego. Większe zmiany nastąpiły dopiero pod
koniec XIX wieku, w okresie przejściowym pomiędzy
historyzmem a modernizmem, dzięki ruchowi
Arts & Crafts, który zapoczątkował nurty Art Nouveau
i secesję.
Twórca Art Nouveau, belgijski architekt
Henry van de Velde, jako pierwszy wprowadził we
wzornictwie abstrakcyjną linię krzywą. Jednym z jego
ważniejszych projektów było krzesło wykonane
do własnego domu Bloemenwerf w Ukkel, w Belgii.
Wiedeńska Secesja narodziła się z protestu
grupy artystów przeciw panującemu historyzmowi,
jej projekty wyposażenia wnętrz prawie całkowicie
pozbawione były dekoracji. W 1859 r. Michael Thonet,
niemiecko-austriacki stolarz i pionier przemysłowej
produkcji mebli, stworzył Krzesło nr 14. Szybko
stało się najpopularniejszym modelem wykorzystywanym
w wiedeńskich kawiarniach i nadal pozostaje
jednym z najchętniej kupowanych na świecie. Do dziś
wyprodukowano ok. 60 milionów sztuk krzeseł według
tego projektu oraz liczne kopie wykonane przez
konkurentów Thoneta.
W 1903 r. Josef Hoffmann, austriacki architekt,
wzorując się na Wiedeńskiej Secesji, założył
Warsztaty Wiedeńskie, które zapoczątkowały geometryczny
styl – Art Deco. Krzesło Hoffmanna, Kubus,
mimo że powstało w epoce secesji, znacznie
ją wyprzedziło. Tapicerka, którą jest obite wewnątrz
i na zewnątrz, symbolizuje „komfort totalny”.
Modernizm można podzielić na trzy nurty:
abstrakcyjny (grupa De Stijl), funkcjonalistyczny
(Bauhaus) oraz ekspresjonistyczny (Warsztaty Wiedeńskie
i Art Deco)
Według koncepcji Bauhausu krzesło było
„maszyną do siedzenia”. Symbolem tego nurtu stało
się krzesło wspornikowe wykonane z giętej rury stalowej,
które dzięki zastosowanemu materiałowi oraz
konstrukcji było elastyczne. Spór o autorstwo krzesła
wspornikowego wiedli Mart Stam, Ludwik Mies van
der Rohe i Marcel Breuer. Ostatecznie sąd przyznał
prawa autorskie van der Rohemu.
Najbardziej znane krzesło Miesa van der Rohe’a
w rzeczywistości zostało zaprojektowane przez
jego partnerkę życiową i zawodową Lilly Reich, która
pracowała wcześniej w Warsztatach Wiedeńskich
u boku Josefa Hoffmanna. Barcelona Chair, bo o nim
mowa, nawiązuje wyglądem do stołka kurulnego
i należy bardziej do stylu Art Deco, niż do Bauhausu.
Większość wybitnych designerów tworzących
między końcem XX wieku a początkiem XXI pochodzi
z Europy północnej. Są to m. in. Duńczycy: Ka-
Zdj. 6. krzesło szkieletowe królowej
Hetepheres I, matki Cheopsa,
ok. 2300 r. p.n.e.
Zdj. 7. tron bogini z Knossos,
ok. 1500 r. p.n.e.
Zdj. 10. terakotowy model krzesła,
Mykeny, ok. 1425-1100 r. p.n.e.
Zdj. 12. krzesło Bloemenwerf, Henry
van de Velde, 1895 r.
Zdj. 13. Krzesło Nr 14, Michael Thonet,
1859 r.
Zdj. 14. Kubus, Josef Hoffmann,
1910 r.
22 MAGAZYN STUDENCKI „POLIFORUM”
MAGAZYN STUDENCKI „POLIFORUM” 23