bulten1

BİR YIĞIN BOK
John Berger
İnek tersi ve at tersi, gübre olarak görece hoşturlar.
Onlarla ilgili olarak özlem bile duyabilirsiniz. Mayalanmış
arpa kokarlar; kokularının uzaklarında bir yerlerde çimen
ve saman kokusu vardır. Tavuk boku nahoştur, amonyak
miktarı nedeniyle boğazı yakar. Kümesi temizlerken kapıya
gidip temiz havayı derin derin içinize çekmek sizi rahatlatır.
En kötü, domuz dışkısı ve insan dışkısı kokar, çünkü insanlar
ve domuzlar etoburdur ve iştahları hiç fark gözetmez.
Kokuları çürümenin mide bulandırıcı mayhuşluğunu içerir.
Bu kokunun uzaklarında bir yerlerde ölüm vardır.
Milan Kundera, kitaplarından birinde Tanrı fikrini
reddeder çünkü ona göre hiçbir Tanrı, içinde sıçmanın
gerekli olduğu bir hayat tasarlamazdı. Kundera'nın, üstüne
basarak vurgulayışı, insanı bunun bir şakadan daha fazla
birşey olduğuna inanmaya götürür. Kundera, derinlere
işlemiş bir iğrenme duygusunu dışa vurur. Bu iğrenme de
tipik şekilde seçkincidir. Doğal bir karşı çıkışı, ahlaksal bir
sarsılmaya dönüştürür. Seçkinlerin böyle bir alışkanlığı
vardır. Örneğin, cesaret, herkesin hayran olduğu bir
niteliktir. Ama sadece seçkinler, korkaklığı kötülük olarak
görüp kınarlar. Varlıksızlar belli şartlar altında herkesin
korkak olabileceğini çok iyi bilirler.
Bir hafta önce, yıl boyunca biriken bokları temizleyip
gömdüm. Ailemin ve bizi ziyarete gelen arkadaşların
boklarını. Bu işin senede bir kez yapılması gerekiyor, en
uygun zaman da Mayıs. Daha öncesinde donma tehlikesi
var, sonrasında ise sinekler geliyor. Büyükbaş hayvanlar
nedeniyle yazın çok sinek oluyor. Kısa bir süre önce, bir
adam bana yalnızlığını anlatırken, "Geçen kış sinekleri
özleme noktasına geldim," dedi.
Önce toprakta bir çukur kazıyorum - bir mezar
boyutlarında ama o kadar derin değil. Kenarları, boşaltmak
için yana devirdiğimde el arabasının kaymaması için, çok
iyi düzeltilmiş olmalı. Ben çukurun içinde dururken
komşunun köpeği Mick çıkageliyor. Encikliğinden beri
tanırım onu ama daha önce beni hiç önünde bir cüceden
biraz daha uzun halde görmemişti. Ölçek duygusu altüst
oluyor, havlamaya başlıyor.
Bokları dışarıdaki kulübeden alma, el arabasıyla taşıma,
çukura boşaltma işlemine ne kadar sakin başlarsam
başlayayım, her defasında içimden bir tür öfkenin
yükseldiğini hissettiğim bir an geliyor. Neye ya da kime
karşı? Sanırım, bu öfke atalardan kalma bir şey. Bütün
dillerde "Bok!" bıkkınlık gösteren bir küfür sözcüğü. İnsanın
kurtulmak istediği bir şey. Kediler, kendi pisliklerini
patilerinden biriyle üzerine toprak atarak kapatırlar. İnsanlar
kendilerininkinş kullanarak küfrederler. Kürediğim şeyi
isimlendirmek, sonunda mantıksız bir öfkeye yol açıyor.
Bok!
Bokları kürerken, cennet imgeleri aklıma geliyor.
Melekler ve kutsal borazanlar değil, duvarla çevrilmiş
bahçe, dupduru su pınarı, çiçeklerin capcanlı renkleri,
çimenlere serilmiş desensiz, bembeyaz örtü, tanrısal
yemekler. Saflık ve canlılık rüyası, dışkı ve pisliğin her yerde
varolmasından doğmuştur. Bu kutuplaşma, insan
imgeleminde kesinlikle en derin yer etmiş olanlardan biridir
ve bir sığınak olarak yuva fikriyle -kir de dâhil pek çok
şeyden kurtulup sığınılacak yerle- yakından bağlantılıdır.
Şu modern, sağlıklı temizlik dünyamızda sağlık
tamamen eğretilemeli ya da ahlakçı bir terim haline geldi.
Tüm duyusal gerçekliğini yitirdi. Buna karşıt olarak,
Türkiye'de fakir evlerde ilk misafirperverlik edimi,
misafirlere ellerini, kollarını, boyunlarını, yüzlerini
temizlemeleri için limon kolonyası sunmaktır. Bu da bana
seçkinlerle ilgili bir Türk deyişini hatırlatıyor; "Kendini her
boka maydanoz olur sanıyor."
El arabası ters döndürülünce boklar cıvık ölü bir ağırlıkla
dışarı kayıyor. O berbat, mayhoş koku, erekbilimsel olarak
insanı dürtüyor, kışkırtıyor. Çürümenin kokusu, buradan da
çözülmenin, bozulmanın kokusu. Ama bunun -vücuttan
devamlı iğrenmesiyle safçılığın devamlı öğrettiği gibiayıpla,
günahla ya da şerle bir ilgisi yok. Bokun renkleri,
yanık altın rengi, koyu kahverengi, siyah; Rembrandt'ın
miğferli Büyük İskender tablosundaki renkler.
Oğlum Yves'in kasaba okulundan getirip bana anlattığı
bir öykü:
Meyve bahçesinde güz. Bir inek fışkısının yakınına,
çimenlerin üstüne pembe bir elma düşer. İnek boku, dostça
ve nazikçe elmaya: "Günaydın, Bayan Elma, nasılsınız?" der.
Bayan Elma, böyle bir konuşmanın, kendi saygınlığına
uygun olmayacağını düşündüğünden soruyu duymazlıktan
gelir.
"Hava güzel, değil mi, Bayan Elma?"
Sessizlik.
"Buralarda çimenler çok güzeldir, Bayan Elma,".
Gene sessizlik.